“Yurt Ve Dünya” Dergisinde Ekonomi Tartışmaları, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2013
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA ÇIKAN “YURT VE DÜNYA” DERGİSİNDE EKONOMİ TARTIŞMALARI BarıĢ Çatal Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2013 ĠKĠNCĠ DÜNYA SAVAġI YILLARINDA ÇIKAN “YURT VE DÜNYA” DERGĠSĠNDE EKONOMĠ TARTIġMALARI BarıĢ Çatal Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2013 iii ÖZET Çatal, BarıĢ. İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Çıkan “Yurt ve Dünya” Dergisinde Ekonomi Tartışmaları, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2013. II. Dünya SavaĢı yılları gerek siyasal, gerek ekonomik gerekse sosyal açıdan her milletten birçok insana zor günler yaĢatmıĢtır. Bunun bir tezahürünü Türkiye‟de de görmekteyiz. Toplum, savaĢ koĢullarında kendisi açısında problemli geliĢmeleri göğüslemeye çalıĢırken, siyaset arenası da her renkten fikri içinde barındırıyordu. Bütün bunlara rağmen iki ana akımdan söz etmek mümkündür. Bunlardan ilki, Türkiye‟deki ulus-devletin kendini tahkim etme süreciyle de ilgili olarak, Nazi Almanyası‟nı ve FaĢist Ġtalya‟yı kendisine model olarak gören ırkçı-turancı harekettir. Bu siyasetin, Türk siyasi arenasında 1944‟lere dek bir hayli etkili olduğunu görmekteyiz. Diğer taraftan bu ırkçı-turancı yaklaĢımı eleĢtiren, savaĢın yaĢattıklarının/olumsuz koĢullarının altını çizen, geliĢmelere daha evrensel yaklaĢan ve bu minvalde çözümler üretmeye çalıĢan bir yaklaĢım da vardı. Bu yaklaĢım Ġstanbul‟da Tan Gazetesi tarafından temsil edilirken, Ankara‟da Yurt ve Dünya tarafından gündeme getiriliyordu. Yurt ve Dünya (1941-1944) Niyazi Berkes, Adnan Cemgil, Behice Boran, Mediha (Berkes) Esenel, Pertev Naili Boratav, Muzaffer ġerif tarafından Ankara‟da çıkartılan aylık-süreli bir yayındır. Bu tez, Ankara‟da Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi çevresinde oluĢturulan bu yayımın, kendi döneminin akademik muhalefetini temsil ettiğini ortaya koymaya çalıĢacaktır. Tezimiz, yayının bu duruĢunu çeĢitli veçheleriyle göstermeye gayret edecektir. Öncelikle Yurt ve Dünya‟yı kendisine daha önce konu edinen çalıĢmalara bakılacaktır. Sonrasında yayının fiziksel özellikleriyle, maddi kaynaklarıyla tahayyülü sağlanmaya gayret edilecektir. Devamında Yurt ve Dünya‟nın “kurucu babaları”nın biyografilerinin inĢası gündeme getirilecektir. Ardından problematik düzeydeki sorularla Yurt ve Dünya ve içinde varolduğu entelektüel, sosyal evren anlaĢılmaya çalıĢılacaktır. Son olarak ise, Yurt ve Dünya‟nın ana temalarından biri olan ekonomi, hem yerel hem de evrensel bağlamda gündeme getirilecektir. Anahtar Sözcükler Yurt ve Dünya, Niyazi Berkes, Behice Boran, Adnan Cemgil, Muzaffer ġerif, Pertev Naili Boratav, Mediha (Berkes) Esenel, DTCF, akademik muhalefet. iv ABSTRACT ÇATAL, BarıĢ. The Economic Debates in “Yurt ve Dünya” Journal Published during the Second World War, M.A Thesis, Ankara, 2013. People from different countries fell on hard times both politically, socially and economically during the World War II. Turkey experienced such troubles as well. In Turkey, while the society was seeking to struggle with the problem of the war conditions, political arena included various ideologies. Especially, two important movements of thought came to the forefront in these years. One of them was Pan- Turanism/racism under the influence of Nazi Germany and fascist Italy which was also related with the consolidation of the nation-state in Turkey. Pan-Turanism was effective in Turkish politics until 1944. On the other hand, there was another movement of thought which criticized the racist approaches and evaluated the developments within the context of an internationalist paradigm. Tan newspaper in Istanbul and Yurt ve Dünya periodicals in Ankara were the representatives of internationalist movement of thought in Turkey. Yurt ve Dünya (1941-1944) was a monthly periodical which was published by Niyazi Berkes, Adnan Cemgil, Behice Boran, Mediha (Berkes) Esenel, Pertev Naili Boratav and Muzaffer ġerif. This study aims to analyze the academic opposition of Yurt ve Dünya which was published by the young academicians of Faculty of Languages, History and Geography of Ankara University. This thesis scrutinizes the political stance of Yurt ve Dünya at all point. In this context, the academic literature focusing on Yurt ve Dünya will be evaluated. Then, physical characteristics and financial resources of the periodical will be analyzed. Moreover, the biographies of the “founding father” of Yurt ve Dünya will be constructed. Following, the intellectual and social climate of Yurt ve Dünya will be examined within the framework of the problematic questions. Finally the economy as the main theme of the periodical will be discussed both nationally and internationally. Key Words Yurt ve Dünya, Niyazi Berkes, Behice Boran, Adnan Cemgil, Muzaffer ġerif, Pertev Naili Boratav, Mediha (Berkes) Esenel, Faculty of Languages, History and Geography, academic opposition. v İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY…………………………………………………………………......i BİLDİRİM…………………………………………………………………………...…ii ÖZET…………………………………………………………………………………...iii ABSTRACT……………………………………………………………………………iv İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………………v 1. YURT VE DÜNYA’NIN ORTAYA ÇIKIŞI…………………….……………………1 1.1. Tezin Konusu, Amacı ve Kapsamı………………………………………………..1 1.2. Tezin Yöntemi ve Planı…………………..………...……………...………………2 1.3. Araştırmalar ve Kaynaklar ..……………….…..……...…………………………2 1.4. Yurt ve Dünya’nın Künyesi ve Özellikleri……….…..……………..……………..3 1.5. Yurt ve Dünya’da Kim Kimdir?………………………….…...…………………...5 1.6. Yurt ve Dünya Ankara’da Şekilleniyor .………….………….…….…...……….16 1.7. Akademik Muhalefet Çizgisinde Bir Dergi: Yurt ve Dünya …………………..21 1.8. Sıhhiye’de/DTCF’de Kesişen Yollar ………………..……………………..……23 1.9. Yazarların Yurtdışı Eğitimlerinin Yurt ve Dünya’daki Tezahürleri……...…..24 1.10. Gündelik Muhalefet ve Yurt ve Dünya ………............................................…….24 1.11. Yurt ve Dünya ve Kendisinden Önceki Gelenekle İlişkisi …………….……....25 1.12. Yurt ve Dünya’nın “Müdahale”leri: Polemik, Eleştiri ve Yanıt …………........27 2. YURT VE DÜNYA’DA (1941-1944)EKONOMİK PARADİGMALAR…….28 2.1. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ekonomi Politikaları ve Yurt ve Dünya…...….....28 2.2. Yurt ve Dünya’da Genel İktisat Teorilerine ve Pratiklerine Bakış…..…….…51 SONUÇ………………….…….…...………………………………………..………....66 KAYNAKÇA…………….…….…...………………………………………..……..….68 EKLER…………….…….………......………………………………………..……….76 ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………….124 1 İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA ÇIKAN “YURT VE DÜNYA” DERGİSİNDE EKONOMİ TARTIŞMALARI 1. YURT VE DÜNYA’NIN ORTAYA ÇIKIŞI 1.1. Tezin Konusu, Amacı ve Kapsamı Bu tezde 1941-1944 yılları arasında çıkan Yurt ve Dünya isimli yayın organı incelenmeye çalıĢılmıĢtır. Ġkinci Dünya SavaĢı‟nın gerek Avrupa‟yı gerekse Türkiye‟yi farklı seviyelerde etkilediği bir dönemde bir grup aydın (ki, bunların aralarında Niyazi Berkes, Behice Boran, Adnan Cemgil, Muzaffer ġerif, Mediha (Berkes) Esenel, Pertev Naili Boratav gibi isimler bulunuyordu) sözünü ettiğimiz yayını çıkarmaya baĢlarlar. Yazdıkları yazılarla hem gündeme hem de süregiden geliĢmelere müdahale çabaları görülür. Ancak bu müdahale çabası, inceleyeceğimiz üzere doğrudan siyasetle iliĢkili olduğu gibi, daha dolaylı alanlarda da kendini göstermiĢtir. Tezin baĢlangıcında Ģu sorular sorulmaktadır: Niçin bir grup aydın II. Dünya SavaĢı‟nın ateĢli zamanlarında bir araya gelerek Ankara‟da bir yayın faaliyetine giriĢti? Ankaralı bu muhalif derginin yazarlarının yolları Sıhhiye‟de/DTCF‟de nasıl kesiĢti? Yurt ve Dünya‟yı akademik muhalefet çizgisinde değerlendirmek mümkün müdür? Eğer bu mümkünse, onu gündelik muhalefetin temsilcisi olan dönemdaĢı Tan Gazetesi‟nden ayıran yönler nedir? Yazarların çoğunun özellikle yurtdıĢında eğitim almıĢ olmaları Yurt ve Dünya‟nın yayın politikasında nasıl etkili olmuĢtur? Yurt ve Dünya yazarları, dönemlerinde gerçekleĢen olaylara dergi aracılığıyla nasıl müdahalelerde bulundular ya da bulunmak istediler? Bu müdahaleler yazılar özelinde nasıl somutlaĢtı? Yayın faaliyetine giriĢtiklerinde/bunu sürdürdüklerinde Türkiye‟deki herhangi bir gelenekle iliĢki içinde miydiler ya da etkilendikleri baĢka bir yayın/grup/çevre oldu mu? Eğer öyleyse, bu etkileĢim onların fikriyatını, amellerini nasıl biçimlendirdi? Dolayısıyla tez, konu olarak kendisine bu soruların Yurt ve Dünya özelinde yanıtlanmasına odaklanacaktır. Bu nedenledir ki amaç, Yurt ve Dünya‟daki yazı/fikir/yazar bütünlüklü örgüsünden hareketle, dönemi, Yurt ve Dünya‟nın gözünden anlamaya çalıĢmaktır. Tezin kapsamı her ne kadar 1941-1944 tarihleri arasında yayımlanmıĢ bir dergi gibi gözükse de, bu dönem aynı zamanda II. Dünya SavaĢı‟nın çetin çalkalanmalarının gerçekleĢtiği, Türkiye‟de ve dünyada birçok geliĢmenin yaĢandığı bir dönemdir. Bütün bunlar dönemin ruhunu (zeitgeist) bu siyasi geliĢmelerle yeniden “inĢa etme”yi zorunlu kılmaktadır. Dönemin siyasi geliĢmeleri, Yurt ve Dünya‟yla yolları kesiĢtiği ölçüde tezin kapsamı içinde yer almıĢtır. 2 1.2. Tezin Yöntemi ve Planı Yurt ve Dünya 42 sayı boyunca yayımlanabildi. Dolayısıyla çalıĢmanın odak noktasında bu 42 sayı, burada yazılanlar ve yazarları bulunmaktadır. Derginin koleksiyonu incelenerek, bu koleksiyona kimi sorular sorarak ve bu sorulara yanıt arayarak, kimi paradigmalar geliĢtirmeye çabalayarak teze yön verilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu süreçte kimi ortak temalar belireceği gibi, ayrıksı duran kimi noktalar da çıkmıĢtır. Temalar ortak baĢlıklarda ele alınırken, ayrı kalan konuların niçin ayrı durduğu/hangi ihtiyaç temelinde ele alındığı da anlaĢılmaya çalıĢılmıĢtır. Yurt ve Dünya koleksiyonu, halen Milli Kütüphane‟de bulunmaktadır. Bu nedenle tez, bu arĢiv kaynağına