Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi

Ankara 2013 UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Reşit Galip Caddesi Hereke Sokak No:10 06700 G.O.P. - Çankaya / ANKARA / TÜRKİYE Tel : +90 312. 426 58 94 – 427 19 48 - 446 82 71 Faks : +90 312. 427 20 64 www.unesco.org.tr

Editörler M. Öcal Oğuz Evrim Ölçer Özünel Selcan Gürçayır Teke

ISBN 978-605-62155-5-1

Kapak ve Sayfa Tasarımı Erdoğan Yavuz Murat Ünal Murat Halıcı

Fotoğraflar Kocaeli, Gölcük Belediyesi Arşivi

Kapak Fotoğrafı Nevruz Şenliği, Berker Dalmış

Baskı ve Cilt Ltd. Şti. 1. Cadde 1396. Sokak No:6 06520 Balgat - Ankara / Türkiye Tel : +90 312. 284 16 39 (pbx) Fax : +90 312. 284 37 27 www.grafiker.com.tr e-posta: [email protected]

1. Baskı Baskı Adedi: 1000

Basım Yeri ve Tarihi ANKARA, 2013

© Bu yayında geçen isim ve sunulan materyallerin ülkelerin yasal durumu, konumu, sınırları, bölge, kent veya yönetimleri ile ilgili UNESCO Türkiye Millî Komisyonu’nun hiçbir şekilde ve hiçbir biçimde resmi görüşünü içermemektedir. Yayında geçen bilgiler ve görüşlerden tamamen yazarları sorumludur ve bu bilgi ve görüşlerden UNESCO Türkiye Millî Komisyonu sorumlu değildir. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi

Sunuş

NESCO’nun 32. Genel Konferansı’nın 17 hazırlama süreçlerini oluşturarak 2009-2012 yılları Ekim 2003 tarihli Genel Kurulu’nda kabul arasında sırasıyla Âşıklık Geleneği (2009), Nevruz Uedilen Somut Olmayan Kültürel Mirasın (2009, Azerbaycan, Hindistan, İran, Kırgızistan, Korunması Sözleşmesi’ne Türkiye 45. ülke olarak Özbekistan ve Pakistan ile çok uluslu ortak dosya), 2006 yılında taraf oldu. Sözleşme, 8. Hükümetle- Karagöz (2009), Geleneksel Sohbet Toplantıları rarası Komite toplantısının yapıldığı Aralık 2013 (2010), Alevi-Bektaşi Ritüeli Semah (2010), Kırkpı- itibariyle 155 taraf devlet sayısıyla, aynı tarihte nar Yağlı Güreşleri (2010), Geleneksel Tören Keş-

190 taraf devlete ulaşan 1972 yılında kabul edi- keği (2011) ve Mesir Macunu Festivali’nin (2012) Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi len Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Temsilî Liste’ye yazılmasını sağladı. 5 Sözleşmesi’nden sonra UNESCO’nun kültür ala- Türkiye aynı dönemde, Somut Olmayan Kültürel nında en fazla taraf olunan ikinci uluslararası bel- Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin yürütülmesin- Sunuş gesi olma özelliğini kazandı. de sivil alanda gereken desteği vermek üzere Si- Türkiye, 2006-2010 yıllarında Somut Olmayan Kül- vil Toplum Kuruluşları’nın aktif katılımına yönelik türel Mirasın Korunması Sözleşmesi Hükümetle- çalışmalar başlattı. Bunun sonucu olarak, Türkiye rarası Komite üyeliğine seçildi. 2008-2010 yılları kaynaklı altı sivil toplum kuruluşu Sözleşme’ye ak- arasında İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası redite olmuştur. Bu dernekler ve akreditasyon ta- Temsilî Listesi’ne Taraf Devletlerce önerilen dos- rihleri şöyledir: Akşehir Nasreddin Hoca ve Turizm yaları inceleyen ve raporlandıran Alt Organda gö- Derneği (2010), Buğday Ekolojik Yaşamı Destek- rev yaptı. UNESCO Genel Direktörlüğünce 2001, leme Derneği (2010), Folklor Araştırmacıları Vakfı 2003 ve 2005 yıllarında üç kez ilan edilen ve ara- (2010), Milletlerarası Kukla ve Gölge Oyunu Birliği larında 2003 yılında kabul edilen Meddahlık Ge- Türkiye Millî Merkezi (2010), Uluslararası Mevlâna leneği ve 2005 yılında kabul edilen Mevlevi Sema Vakfı (2010) ve Kültürel Araştırmalar Vakfı (2012). Törenleri’nin de bulunduğu İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Somut Olmayan Başyapıtları Listesi’ne ait 90 baş- Sözleşmesi’nin başarıya ulaşmasında temel adım- yapıt, Hükümetlerarası Komite’nin 4-8 Kasım 2008 lardan biri mirasın kuşaktan kuşağa aktarımıdır. tarihleri arasında İstanbul’da yapılan 3. Olağan Bu aktarımda örgün eğitim alanları müfredatlarına Toplantısı’nda İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel somut olmayan kültürel mirasın entegre edilmesi Mirası Temsilî Listesi’nin ilk 90 elemanı olarak ka- ve somut olmayan kültürel mirasın “potansiyel” ta- bul edildi. Türkiye, 2009 ve 2010 yıllarında Temsilî şıyıcılarının ve aktarıcılarının bu mirasla erken yaş- Liste’ye önerilen bütün dosyaları inceleyerek dünya larda tanışmalarının sağlanması önem taşımakta- mirası üzerine önemli deneyim kazandı. Bu arada dır. Kültürel aktarım ortamlarının ve ilgi alanlarının kendi Ulusal Envanter sistemini kurarak ve dosya değiştiği ve geleneksel aktarım yollarının tıkandığı günümüzde okulların ve örgün eğitimin etkili ve Sözleşmesi’nin UNESCO tarafından kabulünün yerinde kullanımı gittikçe önem kazanmaktadır. Bu 10. yılında “uluslararası ve bölgesel işbirliği”, “çok kapsamda, Türkiye, Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı uluslu dosya hazırlama çalışmaları”, “somut ol- İlköğretim okullarının 6. 7. 8. sınıflarında Halk Kül- mayan kültürel miras alanında faaliyet gösteren türü adlı 1 saatlik seçmeli ders, 2006–2007 Eğitim- enstitüler ve araştırma merkezleri ile sivil toplum Öğretim yılından itibaren okutulmaya başlanmıştır. kuruluşlarının çalışmaları”, “halk kültürü dersi deneyimi”, “somut olmayan kültürel miras ile ilgili mü- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Söz- zecilik etkinlikleri”, “genç kuşağın somut olmayan leşmesi kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı kültürel mirasın korunmasına yaklaşımı”, “koruma, Araştırma Eğitim Genel Müdürlüğü, ilgili STK, aka- ekonomi ve sürdürülebilir kalkınma”, “yaşayan in- demisyen, gelenek taşıyıcıları ve aktarıcılarından san hazineleri”, “somut olmayan kültürel mirasın oluşan bir komisyon oluşturarak Somut Olmayan korunmasında kadının rolü” gibi pek çok konudaki Kültürel Miras Ulusal Envanteri ve Yaşayan İnsan Türkiye deneyimine yönelik çalışmalarıyla ortaya Hazineleri Ulusal Envanteri oluşturmuştur. Aralık çıktı. 2013 itibariyle Somut Olmayan Kültürel Miras Ulu- sal Envanterinde 60 unsur yer alırken, Yaşayan Türkiye’nin somut olmayan kültürel miras konusun- İnsan Hazineleri Ulusal Envanterine kayıtlı 20 gele- daki deneyimini özetleyen bu ortak kitapta başta nek ustası bulunmaktadır. Sivil Toplum Kuruluşları’nın yapmış olduğu derleme, yarışma ve diğer alan çalışmalarında elde Türkiye ulusal, bölgesel ve uluslararası alan- ettikleri Türkiye’nin somut olmayan kültürel miras da Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması çeşitliliğini ve zenginliğini gösteren fotoğraflara da Sözleşmesi’nin görünürlüğünü arttırmaya ve top- yer verilmektedir. lumların bu Sözleşme’nin önemini kavramasına Bu ortak kitabın arkasında belge sağlayarak, gör- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi yönelik çalışmalara da katkı sağlamış ve öncülük selleri oluşturarak ve tasarımları yaparak, her biri etmiştir. Bunlar arasında Güney Doğu Avrupa Ül- ayrı bir deneyim, birikim ve gözlem içeren yazıları 6 keleri ve TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Seminerleri ile yazarak veya bu yazıları İngilizceye çevirerek emek çeşitli Güney Doğu Avrupa ve TÜRKSOY Üyesi Ül- veren geniş bir ekip bulunmaktadır. Başta editörler Sunuş kelerle yürüttüğü alan çalışmaları sayılabilir. olmak üzere bu ekibi oluşturan uzman ve akade- Kısaca söylemek gerekirse elinizdeki ortak ki- misyenlere ayrı ayrı UNESCO Türkiye Millî Komis- tap, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması yonu adına teşekkür ederim.

M. Öcal OĞUZ UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Başkanı Ön Söz

013 yılı, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Ko- çekleştirilen projeler yazının konusunu oluşturmak- runması Sözleşmesi’nin UNESCO tarafından tadır. Makedonya, Romanya, Bulgaristan, Kaza- 2kabulünün 10. yılıdır. Türkiye’nin Sözleşme’ye kistan ve Azerbaycan ile birlikte “müzik, mutfak, taraf olmasının üzerinden ise 7 yıl geçmiştir. Türki- el sanatı” gibi konularda yürütülen bu uluslararası ye bu süreçte Somut Olmayan Kültürel Mirasın Ko- projelerle karşılıklı deneyim paylaşımının yanı sıra runması Sözleşmesi kapsamında pek çok çalışma ülkeler arasındaki dostluk, barış ve ortak iş yapma gerçekleştirmiştir. Elinizdeki kitap, Türkiye’nin So- kültürünü güçlendirdiğine dikkat çekilmektedir. mut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleş- Kitapta yer alan ikinci makale Türkiye’nin bölgesel Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi mesi çerçevesinde yürüttüğü çalışmaları UNESCO alanda gerçekleştirdiği işbirliği örneklerinden biri- 7 perspektifinden özetleyerek Türkiye’nin somut ol- ne dikkat çeken “TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Somut mayan kültürel miras alanındaki deneyimini konu- Olmayan Kültürel Miras Seminerleri” başlıklı yazı- nun ilgilileriyle paylaşmayı hedeflemektedir. 2013 dır. Prof. Dr. Metin Ekici tarafından kaleme alınan Ön Söz yılı, kabulünün 10. yılı vesilesiyle Sözleşme’nin ve yazıda, bu bölgesel seminerlerle birlikte TÜRKSOY buna bağlı uygulamaların gözden geçirilmesi için üyesi ülkeler arasında somut olmayan kültürel önemli bir fırsat olarak görülmelidir. Türkiye’nin çe- miras konusunda duyarlılık oluşturulmaya ve or- şitli kurumlarının ve uzmanlarının geçen 10 yılda tak kültürel miraslara görünürlük kazandırılmaya yapmış oldukları çalışmaları değerlendiren böylesi çalışıldığına değinilmiştir. Seminerler sonucunda bir yayının çıkarılması, yapılanların eleştirel olarak TÜRKSOY bünyesinde bir somut olmayan kültürel ele alınması ve geleceğe yönelik önerilerin oluşu- miras birimi ve TÜRKSOY üyesi ülkelerin ortak so- muna vesile olacaktır. mut olmayan kültürel miras envanterinin oluşturul- Elinizdeki kitapta yer alan makaleler, Türkiye’nin duğu bilgisine yer verilmiştir. somut olmayan kültürel miras alanında uzun yıllar- Prof. Dr. Metin Ekici’nin “Kültürlerarası Yakınlaşma dır çalışan uzmanları tarafından kaleme alınmıştır. İçin Çok Uluslu Dosyalar: Nevruz, Hıdırellez, Nas- Pek çoğu aynı zamanda UNESCO Türkiye Millî rettin Hoca” başlıklı diğer yazısı Türkiye’nin kül- Komisyonu bünyesinde bulunan Somut Olmayan türlerarası diyalog ve kültürlerin yakınlaşması için Kültürel Miras İhtisas Komitesi’nde üye olarak gö- gerekli gördüğü ve bu nedenle öteden beri içinde rev almaktadırlar. Kitap, Prof. Dr. M. Öcal Oğuz’un yer aldığı çok uluslu dosya hazırlama çalışmalarına “Alan Araştırması ve Uluslararası İşbirliği Projele- odaklanmaktadır. Pek çok ülkede bahar bayramı ri” başlıklı yazısıyla başlamaktadır. Sözleşme’nin olarak kutlanan Nevruz, mevsimsel dönüşümü “bilgi ve deneyim alışverişini” sağladığı düşünce- simgeleyen Hıdırellez Şenliği ve yine pek çok coğ- siyle teşvik ettiği uluslararası işbirliği konusunda rafyada ortak bir fıkra tipi olarak görülen Nasreddin UNESCO Türkiye Millî Komisyonu desteğiyle ger- Hoca fıkra anlatı geleneği dosya hazırlama süreç- lerinin ele alındığı yazıda, çok uluslu dosya hazırla- zeler” başlıklı yazısında tartışılmaktadır. Makalede ma süreçlerinin teknik bir süreç olmasının yanı sıra Türkiye’de kültürel miras müzelerinde gerçekleşti- dünyanın çok farklı ülkelerinden gelen birçok uz- rilen uygulama örnekleri ve Türkiye’de müzeciliğin manı bir araya getirmesi dolayısıyla önemli olduğu somut olmayan kültürel miras kavramıyla birlikte vurgulanmaktadır. dönüşümü ve müzecilik çalışmalarının ivme kazan- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Söz- masına değinilmektedir. leşmesi çerçevesinde bilimsel kuruluşlarda ger- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması çekleştirilen çalışmalar hakkında genel bir tablo Sözleşmesi’nde “gelecek kuşak” olarak tanımla- Prof. Dr. Ali Yakıcı’nın “Bilimsel Kuruluşlarda So- nan gençler ile somut olmayan kültürel miras ilişki- mut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasına Yö- si Dr. Selcan Gürçayır Teke’nin “UNESCO, Gençlik nelik Çalışmalar” başlıklı yazısıyla çizilmektedir. ve Somut Olmayan Kültürel Miras” başlıklı yazı- Türkiye’deki üniversiteler bünyesindeki araştırma sında tartışılmaktadır. Türkiye’de gençlerin somut merkezleri, enstitüler ve bölümler aracılığıyla ger- olmayan kültürel miras konusundaki farkındalıkları, çekleştirilen etkinlikler ve bunların yarattığı etkiler gençlik merkezli yürütülen somut olmayan kültürel konusu yazıda tartışılmaktadır. miras projeleri yazının temelini oluşturmaktadır. Sözleşme’nin başarıya ulaşması açısından önemli Son yıllarda tartışılmaya başlanan sürdürülebilir roller üstlenmeleri beklenen sivil toplum kuruluşları kalkınma ve somut olmayan kültürel miras iliş- Dr. Selcan Gürçayır Teke’nin kaleme aldığı “Sivil kisi, Yrd. Doç. Dr. Evrim Ölçer Özünel’in “Somut Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan Kültürel Olmayan Kültürel Miras İçin Yenilikçi Bir Bağlam: Miras: Katılım, Akreditasyon ve Eksiklikler” başlıklı Sürdürülebilir Kalkınma” başlıklı yazısının konusu- yazıda ele alınmaktadır. Yazı, Sözleşme’ye akredi- nu oluşturmaktadır. Makalede, çevresel, sosyal ve te olmuş Türkiye kaynaklı sivil toplum kuruluşlarının Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi ekonomik boyutlarıyla birlikte bütünsel bir biçim- çalışmalarına ve Türkiye’de kültürel miras konu- de ele alınan sürdürülebilir kalkınma kavramına 8 sunda faaliyet gösteren diğer sivil toplum kuruluş- Türkiye’nin bakışı ve Türkiye’de gerçekleştirilen larına odaklanmaktadır. projelerde sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin gö-

Ön Söz Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması zetilmesi gibi konular örneklerle ayrıntılandırılmıştır. Sözleşmesi’nde önemi vurgulanan eğitim konu- Pınar Kasapoğlu Akyol, somut olmayan kültürel sunda Türkiye’nin halk kültürü dersi deneyimini ele miras unsurlarını en üst seviyede taşıma ve aktar- alan “SOKÜM ve Örgün Eğitim: Halk Kültürü Dersi ma becerisi olan taşıyıcılardan hareketle oluşturu- Deneyimi” başlıklı makale Prof. Dr. M. Muhtar Kutlu lan Yaşayan İnsan Hazineleri sistemini “Türkiye’nin tarafından yazılmıştır. Yazıda halk kültürü dersi ara- Yaşayan İnsan Hazineleri Programı” başlıklı yazı- cılığıyla yapılmak istenenler, halk kültürü dersinin sında irdelemektedir. Türkiye’nin Yaşayan İnsan müfredatı ve eğitimin somut olmayan kültürel mi- Hazineleri sisteminin alanları, seçim kriterleri, se- rasın aktarılmasındaki önemi gibi konular üzerine çim komisyonu, yaşayan insan hazinelerinden yoğunlaşılmaktadır. beklenenler, yaşayan insan hazinesi olarak ilan Nebi Özdemir, “Somut Olmayan Kültürel Miras, edilenler ve kamuoyunda çıkan haberler yazıda Medya ve Yeni Teknolojiler” başlıklı yazısında sine- yer almaktadır. ma, televizyon, radyo ve müzik gibi farklı alanlar- “Anne” kimlikleri öne çıkarılarak kültürü aktarma da halk kültürünün kullanımından bahsetmektedir. görevi biçilen kadınlar ve somut olmayan kültü- Özdemir, SOKÜM’ün korunmasında en önemli rel miras ilişkisi Yrd. Doç. Dr. Dilek Türkyılmaz’ın amacın medya olduğunu belirtmektedir. “Kültürün Koruyucu Kadınları ve Somut Olmayan Somut olmayan kültürel mirasın gelecek kuşaklara Kültürel Miras” başlıklı yazısında incelenmektedir. aktarılması konusundaki bir diğer araç olan mü- Türkiye’de somut olmayan kültürel mirasın aktarıl- zelerin Türkiye’deki faaliyetleri Yrd. Doç. Dr. Evrim ması konusunda kadınlardan beklenenler, kadın Ölçer Özünel tarafından “Camekândan Canlı Per- merkezli somut olmayan kültürel miras faaliyetleri- formansa Somut Olmayan Kültürel Miras ve Mü- ne yazıda örneklerle birlikte yer verilmektedir. Somut olmayan kültürel mirasın korunması süre- zılarıyla katkı veren ve emeklerini esirgemeyen so- cinde önemli unsurlardan biri de yerel yönetimlerin mut olmayan kültürel miras uzmanlarına teşekkür bu konudaki farkındalığı ve katılımıdır. Türkiye de- ederiz. Ayrıca, Türkiye’nin somut olmayan kültürel neyiminde ‘’Somut Olmayan Kültürel Miras ve Ye- miras konusundaki zenginliğini ve çeşitliliğini or- rel Yönetim Uygulamaları’’ başlıklı yazı Ezgi Metin taya koydukları için kitabı bütünleyen ve besleyen Basat tarafından yazılmış ve Türkiye’de yerel yöne- fotoğraflar Gölcük Belediyesi tarafından organize timlerin bu miras birikimini yeniden canlandırma- edilen fotoğraf yarışmalarından seçilen fotoğraflar- daki katkıları aktarılmıştır. dır. 2009 yılından beri yaptığı somut olmayan kültü- Yukarıda kısaca içeriklerinden bahsedilen yazılar, rel miras temalı fotoğraf yarışmalarıyla zengin arşiv belirli temalar ve konular etrafında Türkiye’nin so- oluşturan Kocaeli, Gölcük Belediyesine ve fotoğraf mut olmayan kültürel miras deneyimini ve pers- sanatçılarına eşsiz koleksiyonlarından yararlanma- pektifini ortaya koymaya çalışmaktadır. Kitaba ya- mızı sağladıkları için teşekkür borçluyuz.

M. Öcal Oğuz Evrim Ölçer Özünel Selcan Gürçayır Teke Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 9 Ön Söz

İçindekiler

Sunuş M. Öcal Oğuz 5

Ön Söz M. Öcal Oğuz Evrim Ölçer Özünel 7 Selcan Gürçayır Teke

Alan Araştırması ve Uluslararası İşbirliği Projeleri M. Öcal Oğuz

13 Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 11

TÜRKSOY Üyesi Ülkeler

SOKÜM Seminerleri İçindekiler 19 Metin Ekici

Kültürler Arası Yakınlaşma İçin Çok Uluslu Dosyalar: Nevruz, Hıdırellez, Nasreddin Hoca Metin Ekici 25

Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasına Yönelik Çalışmalar 31 Ali Yakıcı

Sivil Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan Kültürel Miras: Katılım, Akreditasyon ve Eksiklikler Selcan Gürçayır Teke 41 SOKÜM ve Örgün Eğitim: Halk Kültürü Dersi Deneyimi Muhtar Kutlu 47

SOKÜM, Medya ve Yeni Teknolojiler 51 Nebi Özdemir

Camekândan Canlı Performansa Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzeler Evrim Ölçer Özünel 65

UNESCO, Gençlik ve Somut Olmayan Kültürel Miras Selcan Gürçayır Teke

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 73 12 Somut Olmayan Kültürel Miras İçin Yenilikçi Bir Bağlam:

İçindekiler Sürdürülebilir Kalkınma Evrim Ölçer Özünel 77

Türkiye’nin Yaşayan İnsan Hazineleri Programı 83 Pınar Kasapoğlu Akyol

Kültürün Koruyucu Kadınları ve Somut Olmayan Kültürel Miras Dilek Türkyılmaz 91

Somut Olmayan Kültürel Miras ve Yerel Yönetim Uygulamaları 97 Ezgi Metin Basat Alan Araştırması ve Uluslararası İşbirliği Projeleri

M. Öcal Oğuz*

nsanlığın büyük yıkımına ve felaketine neden maddeleri olan 16. ve 17. maddeler, İnsanlığın So- olan Birinci ve İkinci Dünya Savaşı’nın ardından mut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi ile Acil İ1946 yılında kurulan UNESCO’nun amacı, yer- Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras yüzünde sürdürülebilir bir barış ortamı yaratmak- Listesi’ne yerel ve ulusal unsurlar yanında birden tır. Bu yolda atılacak en önemli adımlardan birini fazla ülkenin sahip olduğu kültür değerlerinin çok ise toplumlar arasındaki ön yargılarla savaşmak uluslu dosyalar hâlinde Hükûmetlerarası Komite’ye oluşturmaktadır. Toplumların birbirlerine karşı olan sunulmasını da öngörmektedir. Hükûmetlerarası

önyargılarını ortadan kaldırmanın en etkili yolların- Komite, aldığı kararlar ve uyguladığı teşviklerle bir- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi dan biri de kültürler arasındaki diyalog ve yakınlaş- den fazla ülke tarafından hazırlanan çok uluslu dos- 13 madır. UNESCO’nun kuruluşundan bugüne kadar yaları, tekli dosyalara nazaran öncelikli olarak ince- sürdürdüğü kültür politikalarının temelinde bu dü- lemektedir. Bu kararın temel amacı, somut olmayan şünce bulunmaktadır. kültürel mirasın korunmasında toplumlar arası diya- loğu ve uluslararası işbirliğini sağlamaktır. Bu düşünce, UNESCO’nun kültür alanındaki en etkili ve güçlü programlarından biri olarak kabul Sözleşme, kendine taraf olan devletlerden “ege- Alan Araştırması ve Alan Araştırması ve edilen Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korun- men oldukları topraklar” üzerindeki kültürel mira- ması Sözleşmesi’ne de olduğu gibi yansımıştır. sı korumalarını bekliyorsa da uluslararası işbirliği Uluslararası İşbirliği Projeleri Sözleşme’nin gerek ruhu gerekse kimi maddeleri, ve yardımlaşma içinde, somut olmayan mirasın toplumların kültürler üzerinden diyaloğunu, yar- korunmasını, gelecek kuşaklara aktarılmasını ve dımlaşmasını ve işbirliğini istemektedir. İlk olarak karşılıklı değerbilirliğin, dostluk ve kardeşliğin güç- Sözleşme’nin birinci maddesinde yer bulan amaç- lendirilmesi için çaba harcanmasını da özellikle ların “c “ve “d” bentleri, uluslararası işbirliği ve yar- teşvik etmektedir. Bu nedenledir ki Endonezya’nın dımlaşmayı öngörmektedir. Ayrıca Sözleşme’nin Bali adasında 22-29 Kasım 2011 tarihlerinde 16-24 arasındaki bütün maddeleri, somut olmayan gerçekleşen 6. Olağan Hükûmetlerarası Komi- kültürel mirasın korunması için gerekli olan ulus- te Toplantısı’nda Çok Uluslu Dosya hazırlamanın lararası işbirliği ve yardımlaşma ilke ve biçimleri- önemi yeniden vurgulanmış ve aynı ortak mirası ni belirlemekte ve bu yönde atılacak bölgesel ve paylaşan devletler çok uluslu dosya hazırlamala- uluslararası adımları teşvik etmektedir. rı yönünde teşvik edilmiştir. Komite’nin çok uluslu dosyalara öncelik tanıyan bu kararı 2012 yılında Sözleşme’nin toplumlar arası işbirliği ve kültürler yapılan Taraf Devletler Genel Kurulu tarafından da arası diyalog içinde gerçekleştirilebilecek en önemli benimsenmiştir.

* Prof. Dr., Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Öğre- UNESCO Türkiye Millî Komisyonu, Somut Olmayan tim Üyesi, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Başkanı. Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin 2003 yılında kabul edilmesinden sonra UNESCO’nun Makedonya’dan Elizebeta Koneska, Melahat Ali- gerek bölgesel işbirliği ve diyalogun sağlanması evska, Yasemin Nazım ve Sanja Dimovska’dan amacına hizmet etmek gerekse alan araştırmaları oluşan toplam 8 uzman belirlenmiş ve bu uzman- yoluyla somut olmayan kültürel miras envanterleri- lar eliyle her iki ülkede alan araştırması yapılmıştır. nin çıkarılarak son ve güncel koruma durumlarının Alan araştırmasında karşılıklı göçlerle iki toplumun belirlenmesini sağlamak amacıyla kimi alan araş- kültürel etkileşiminin en yoğun olduğu yerleşim tırma projelerinin hayata geçirilmesine öncülük et- bölgeleri seçilmiş, bu bölgelerdeki halkla, halk bi- miştir. limi derleme yöntemlerine göre birebir görüşmeler gerçekleştirilmiş, Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi UNESCO Türkiye Millî Komisyonu öncülüğün- Bölümü tarafından hazırlanan anket formları her iki de Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin 19. maddesinde ifadesini bulan ülkede gerçekleştirilen alan araştırmalarında kulla- “uluslararası işbirliği; diğerleri yanında bilgi ve tec- nılarak kaynak kişilerle görüşmeler yapılmış ve göz- rübe değiş tokuşunu, ortak girişimleri ve somut lem yöntemiyle de veri toplanmıştır. İlk alan araştır- olmayan kültürel mirası koruma çabalarında Taraf ması 1-7 Nisan 2009 tarihlerinde Makedonya’nın Devletlere yardımcı olacak bir yardım mekanizma- Bitola, Bracino, Kratovo, Kumanovo, Ohrid, Peş- sını kurmayı içerir.” cümlesindeki amaç ve beklen- tani, Stenye yerleşim yerlerinde ikinci alan araştır- tileri karşılamak ve bu yönde bölgesel işbirliğinin ması ise 23-29 Haziran tarihlerinde Türkiye’nin Ay- önünü açmak maksadıyla Sözleşme’nin yürürlü- dın ili Söke ilçesinde, İzmir’in Çamdibi, Gültepe ve ğe girdiği 2006 yılından bugüne, Somut Olmayan Nergiz ve Manisa’nın Tevfikiye yerleşim yerlerinde Kültürel Miras Güney Doğu Avrupa ve TÜRKSOY gerçekleştirilmiştir. Üyesi Ülkeler Seminerleri’nde ortaya çıkan işbirliği Araştırma sırasında Somut Olmayan Kültürel Mi- imkân ve fırsatları da değerlendirilerek, Makedon- rasın Korunması Sözleşmesi Hükûmetlerarası Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi ya, Bulgaristan, Romanya, Kazakistan ve Azer- Komitesi’nin kararı ve Sekreterya’nın katılımı ile 14 baycan ile alan araştırmasına dayalı olarak ulusal Fransa’nın Vitre şehrinde 2009 yılında yapılın “mut- envanterlere katkı sağlamaya ve çok uluslu dosya fak birikimlerinin hangi durumlarda somut olmayan hazırlamaya yönelik amaçlar taşıyan şu 5 proje ha- kültürel miras olarak değerlendirilebileceğine yö- yata geçirilmiştir: nelik uzmanlar toplantısı”ndaki sonuçlar ve öneriler de dikkate alınarak her iki ülkede var olan mutfak Türkiye ve Makedonya Ortak Mutfak Kültürü

Alan Araştırması ve Alan Araştırması ve bilgi ve birikiminin gerek etrafında oluşan gelenek- Projesi ler, sanatlar ve ritüeller gerekse insani ihtiyaçların Sözleşme’nin Somut Olmayan Kültürel Miras ola-

Uluslararası İşbirliği Projeleri doğa ve çevre duyarlılığı içinde karşılanması ba- rak tanımladığı ve korunmasını istediği mutfak kımından taşıdığı özellikler üzerinde durulmuştur. kültürü alanında Güney Doğu Avrupa’nın iki dost Alanda yapılan çalışmalarda geleneksel mutfak ve kardeş ülkesi olarak Türkiye ve Makedonya, alışkanlıklarının sürdürüldüğü yerlerde çevre ve Sözleşme’nin 19. maddesinde ifadesini bulan doğanın saygı ve koruma temelinde nasıl kültü- UNESCO ilkelerini hayata geçirme amacını taşıyan rel mekâna dönüştürüldüğü gözlenmiştir. Kültürel Aynı Tadı Paylaşmak: Türkiye ve Makedonya Ortak aktarım süreçleri bakımından olduğu kadar çevre Mutfak Kültürü konulu bir projeyi 2009 yılında ger- duyarlılığı yönünden de geleneksel mutfak üretim çekleştirmişlerdir. ve tüketim ilişkilerinin Somut Olmayan Kültürel Mi- UNESCO Türkiye Millî Komisyonu ile UNESCO rasın Korunması Sözleşmesi hedefleri bakımından Makedonya Millî Komisyonu işbirliğinde ve Tür- ne denli önemli ve örnekleyici olduğu görülmüştür. kiye Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Makedonya Proje hayata geçirilirken Türkiye ve Makedonya’nın Müzesi’nin katkı ve katılımlarıyla gerçekleşen pro- yüzyıllardır karşılıklı göç, kültürel alışveriş ve etki- jede Türkiye’den ve Makedonya’dan mutfak kültü- leşim içinde deneyimler paylaşmış iki ülke olduğu rü konusunda çalışmaları ile tanınan uzmanlar gö- göz önünde bulundurularak, mutfak kültürü alanın- rev almışlardır. Türkiye’den Selcan Gürçayır, Nes- daki karşılıklı etkileşimin kuşaktan kuşağa aktarı- lihan Demirkol, Petek Ersoy, Nihal Kadıoğlu Çevik; lan ve yeni bağlamlara taşınan biçimleri ile ortak mutfak unsurlarının nelerden oluştuğu araştırılmış- olmayan kültürel miras uzmanının bir araya gele- tır. Araştırma sırasında her iki ülkede, Türkçede ve rek, sınır boylarında yer alan ve gerek sınır bölge- Makedoncada kullanılan ve “yemek masası” an- si olarak gerekse Millî Park kapsamında korunan lamına gelen “sofra” üzerine konulan yemekler ve alanlarda kuşaktan kuşağa aktarılarak yaşatılması etrafında oluşan ve sürdürülen ortak kültür kodları gereken geleneksel müzik kültürünün her iki ülke- olan gelenekler tespit edilmeye çalışılmıştır. Araş- deki durumunu araştırmaya yönelik bu projenin tırmanın mevcut dostluk ve işbirliğinin güçlendiril- ilk derleme gezileri 09-15 Ekim 2009 tarihlerinde mesinde bir araç olabileceği gibi, genç kuşaklar Bulgaristan’da gerçekleştirildi. Türk-Bulgar sınırın- tarafından bilinmeyen ve günden güne yok olma daki yerleşim alanlarında yapılan bu araştırma ve tehlikesine giren mutfak kültürü birikimlerinin belir- derleme çalışmasında Malko Tırnova, Sinemorest, lenmesi, derlenmesi ve karşılıklı olarak paylaşılıp Bordilova, Gramatikova ve Ahtopol yerleşimleri zi- korunmasına da öncülük edeceği değerlendiril- yaret, gözlem ve mülakat yöntemleri kullanılarak miştir. alan araştırması yapıldı. Aynı ekip tarafından yürü- Gerek Makedonya’da gerekse Türkiye’de yapılan tülen benzer bir alan araştırması, 01-08 Aralık 2009 alan araştırmalarında, göl kıyısında, tarım hav- tarihlerinde sınırın Türkiye tarafındaki Kırklareli, Ter- zasında veya dağlık kesimde yaşayan insanların zidere, Kula, Çeşmeköy, Yiğitbaşı, Beğendik ve Li- mutfak kültürleri arasındaki farklara da dikkat çe- manköy yerleşimlerinde gerçekleştirildi. Bu iki alan ken ayrıntılı sorular sorulmuş, bu soruların izleri her araştırmasında, Millî Park kapsamında korunan iki ülkede ayrı ayrı takip edilmiştir. Çevre ve doğa alanlarda ve sınır bölgelerinde müzik kültürünün bilgisi ile mutfak arasındaki ilişki, tasarruf kültürü, kuşaktan kuşağa aktarım sorunları, kültürler arası ekonomi ve yaratıcılık gibi başlıklar açısından da etkileşim alanları kaynak kişilerle yapılan yüz yüze incelemeye tabii tutulmuştur. görüşmelerle ve müzik gruplarının icraları ile ilgili

gözlemlere dayalı olarak ele alındı. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Alanda yapılan araştırmalar sonunda derlenen bilgiler, anketler, ses ve görüntü kayıtları değerlendi- Kültürler arasında diyalog kurmanın ve etkileşim 15 rilerek, araştırmaya katılan uzmanlar tarafından bi- sağlamanın en uygun somut olmayan kültürel mi- rer bildiri hazırlanmış ve sonuçları Makedonya’nın ras alanlarından biri olan müzik konusunda yapılan başkenti Üsküp’te 17 Kasım 2009 tarihinde yapılan bu proje, hem Türkiye ile Bulgaristan dostluğu ve bir toplantıda kamuoyu ile paylaşılmıştır. Toplantı işbirliği hem de bilimsel alanlarda birlikte çalışma kültürü ve deneyimi oluşturmak bakımından son sonrasında ise sunulan bildiriler, UNESCO Türkiye Alan Araştırması ve Millî Komisyonu tarafından Türkçe, Makedonca ve derece öncü ve önemlidir. Türkiye-Bulgaristan Sınırındaki Halkların Yaşayan Müzik Formları ve

İngilizce olarak bir kitapta toplanmış ve ilgililerinin Uluslararası İşbirliği Projeleri yararlanmasına sunulmuştur. Geleneksel Kültürleri adlı bu proje sayesinde, iki toplumun yan yana geldiği, daha yoğun kültürel Türkiye ve Bulgaristan Sınırındaki Halkların alışverişte bulunduğu sınır boylarında Somut Ol- Müzik Kültürü Projesi mayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin UNESCO Türkiye Millî Komisyonu tarafından Gü- tanımladığı ve gelecek kuşaklara aktarılmasını iste- ney Doğu Avrupa Bölgesi’ndeki ikinci bölgesel diği kültürel miras alanlarından biri olan geleneksel işbirliği projesi, Bulgaristan ile hayata geçirilmiş- müzik kültürünün durumunu görmek, karşılaştır- tir. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu ile UNESCO mak ve deneyimleri paylaşmak mümkün olabilmiş- Bulgaristan Millî Komisyonu tarafından gerçekleş- tir. tirilen projeye Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Her iki ülkede yapılan alan araştırmalarından elde Bulgar Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü katkı ve edilen verilere, müzik formları, müzik araç ve gereç- katılım sağlamıştır. leri, müzik icra mekânları, kuşaktan kuşağa aktarım Selcan Gürçayır, Neslihan Demirkol, Meltem Ağır sorunları, karşılıklı etkileşim alanları, müziklerin söz ve Burak Sönmez’den oluşan dört Türk ve Mila yapıları gibi farklı açılardan sorular soruldu. Projeye Santova, Ruja Neykova, Bojidar Aleksiev ve Migla- katılan uzmanlar tarafından alan araştırmalarında na Ivonova’dan oluşan dört Bulgar müzik ve somut elde edilen bilgilere dayalı ve her uzman tarafından farklı temaların ele alındığı bildiriler hazırlandı. Bu kullanılarak kaynak kişilerle görüşmeler yapılmış, bildiriler, Bulgaristan’ın başkenti Sofya’da 15 Mart her iki ülkede gerçekleştirilen bu görüşmeler, Gazi 2010 tarihinde bir toplantı yapılarak kamuoyu ile Üniversitesi Türk Halk Bilimi Bölümü mutfak araş- paylaşıldı. Daha sonra bildiriler, UNESCO Türkiye tırması anket soruları üzerinden yürütülmüştür. Millî Komisyonu tarafından Türkçe, Bulgarca ve İn- Alan çalışmalarının ilki 31 Mayıs- 06 Haziran 2011 gilizce bir kitapta toplandı ve ilgilileri ile paylaşıldı. tarihlerinde Romanya’nın Bükreş, Babadağ, Kös- tence, Cumpana, Maçin, Fantanemare, Tulça, ve Türkiye ve Romanya Geleneksel Ortak Mutfak Independenza yerleşim yerlerinde, ikincisi ise 07- Kültürü Projesi 15 Eylül 2011 tarihlerinde Türkiye’nin Ankara, Es- Güney Doğu Avrupa Bölgesi’ndeki üçüncü pro- kişehir, İstanbul, Tekirdağ ve Kırklareli illerinde her je iki dost ve kardeş bölge ülkesi olan Türkiye ile iki ülke uzmanlarının katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Romanya’nın işbirliği ile gerçekleştirilmiştir. Aynı Uzmanlar alan araştırmasında bölgeye özgü ye- Tadı Paylaşmak: Türkiye-Romanya Geleneksel Or- mekler, pişirme teknikleri, yemek araç gereçleri, tak Mutfağı adını taşıyan bu proje, hem Türkiye ile özel gün yemekleri, yemekler etrafında oluşan ri- Romanya arasındaki dostluk ve işbirliğini güçlendir- tüeller, gelenekler ile yemek kültürü üzerine oluşan me hem de bilimsel alanlarda birlikte çalışma kültü- sözlü ve görsel sanatlar başta olmak üzere birçok rü ve deneyimi oluşturma bakımından son derece konu üzerinde durmuşlardır. Romanya ve Türkiye önemli olmuştur. arasındaki kültürel etkileşimin en yoğun olduğu bölgelerde, karşılıklı göç ve nüfus hareketlerinin en Bilindiği üzere, Türkiye ve Romanya yüzyıllardır fazla görüldüğü gruplar üzerine yoğunlaştırılan bu karşılıklı göç, kültürel alışveriş ve etkileşim içinde derleme çalışmalarında elde edilen veriler analiz deneyimler paylaşmış iki ülkedir. Mutfak alanın- edilerek her uzman tarafından farklı temalar etra- daki karşılıklı etkileşimin biçim ve yönlerinin araş- fında ayrı ayrı bildiriler yazılmıştır. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi tırıldığı bu projenin mevcut dostluk ve işbirliğinin 16 güçlendirilmesinde bir araç olabileceği gibi, genç Romanya’nın başkenti Bükreş’te 19 Aralık 2012 kuşaklar tarafından bilinmeyen ve günden güne tarihinde yapılan bir toplantıda alan araştırmala- yok olma tehlikesi altına giren kültür varlıklarının rında elde edilen bilgiler kamuoyu ile paylaşılmış- araştırılıp öğrenilmesi ve paylaşılıp korunmasına tır. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu daha sonra da öncülük edeceği değerlendirilmiştir. Mutfak proje kapsamında bu bildirileri Türkçe, Romence kültürünün Somut Olmayan Kültürel Mirasın Ko- ve İngilizce olarak bir kitap hâlinde yayımlamış ve Alan Araştırması ve Alan Araştırması ve runması Sözleşmesi’ne ve yönetim organları tara- ilgililerin yararlanmasına sunmuştur. fından Sözleşme’ ye dayalı olarak alınan kararlara

Uluslararası İşbirliği Projeleri Türkiye ve Kazakistan Müzik Projesi göre araştırılması, envanterlenmesi ve uluslararası Bilindiği üzere Türkiye, coğrafi konumu itibariyle toplumla paylaşılması amacına yönelik olarak bir Güney Doğu Avrupa Bölgesi’nde yer aldığı gibi, benzeri daha önce Makedonya ile yürütülen bu kültürel özellikleri ile de Türkçe Konuşan Ülkeler tip projelerin bölge mutfağının ortak yönlerini içine grubunda yer almaktadır. Türkiye’nin Türkçe Konu- alan çok taraflı bir dosya hazırlığına ilham kaynağı şan Ülkelerin yer aldığı Kafkaslar, İdil-Ural ve Orta olacağı da beklenmektedir. Asya ile de güçlü kültürel etkileşimi bulunmaktadır. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu ile Romanya Bu ilişkiler kapsamında oluşturulan ve 2008 yılın- Kültür Bakanlığı işbirliğinde yürütülen projenin dan beri her yıl bir üye devlette gerçekleştirilen alan araştırmasına Türkiye’den Dilek Türkyılmaz, TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Somut Olmayan Kültürel Evrim Ölçer Özünel, Selcan Gürçayır, Neslihan Miras Bölgesel Seminerleri’nde getirilen öneriler- Demirkol ve Ezgi Metin Basat’ın yer aldığı beş, den biri olan “ortak kültür değerlerinin ikili veya Romanya’dan Nadia Tunsu, Laura Ioanna Negu- çoklu projelerle birlikte araştırılması, envanterlen- lescu, Monica Bercovici, Sabina Ispas, Cristina mesi ve uygun olanlarının çok uluslu dosya olarak Mihala’nın yer aldığı beş kişi olmak üzere iki ülke- UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listelerine den toplam on mutfak ve kültür uzmanı katılmıştır. sunulması” fikri, Türkiye ve Kazakistan tarafından Alan araştırmasında gözlem ve mülakat teknikleri müzik alanında hayata geçirilmiştir. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu ile TÜRKSOY işbirliği ile hayata geçirilmiştir. Alan araştırmasının Teşkilatı ve Kazakistan’ın ilgili kurumlarının ka- ilkinin Türkiye’de, ikincisinin Azerbaycan’da ger- tılımıyla gerçekleşen Türkiye-Kazakistan Ortak çekleştirilmesi ve alan araştırma sonuçlarının pay- Müzik Kültürü başlıklı projenin alan araştırmasına laşıldığı bir çalıştayın Azerbaycan’ın Bakü şehrinde Türkiye’den Doç. Dr. İsmet Doğan, Doç. Dr. Ar- gerçekleştirilmesi, bu çalıştayda sunulan bildirilerin mağan Coşkun Elçi, Doç. Dr. Cenk Güray, Yrd. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu tarafından basıl- Doç. Dr. Dilek Türkyılmaz, Yrd. Doç. Dr. Evrim ması proje kapsamında kararlaştırılmıştır. Ölçer Özünel’den oluşan beş, Kazakistan’dan Planlanan takvime göre ilk alan araştırması, Prof. Dr. Elemanova Saida Abdrahimanovna, Doç. Türkiye’den Yrd. Doç. Dr. Serpil Ortaç, Dr. Ayça Dr. Muhtekeyev Bazaralı Jumagululı ve Doç. Dr. Gelgeç Bakacak, Dr. Aysu Kes Erkul, Dr. Sel- Askar Turganbayev’den oluşan üç olmak üzere can Gürçayır ve Canet Tuba Sarıtaş Eldem, toplam sekiz uzman katılmıştır. İlk alan araştırması Azerbaycan’dan Vusala Islamov, Leyli Imamaliye- 24-02 Temmuz 2012 tarihleri arasında Türkiye’nin va, Vusala Khalilova, Khosrov Gaffarov ve Prof. Dr. Elazığ, Aydın, Muğla, Ankara ve Kırıkkale illerinde Güllü Mammadli olmak üzere el sanatları ve top- ikinci alan araştırması ise 14-19 Eylül 2012 tarihle- lumsal cinsiyet eşitliği açısından kadın konusunda rinde ekibe TÜRKSOY Genel Sekreteri Kazak bilim uzman beşer araştırmacının katılımıyla 25 Şubat-1 adamı ve müzik araştırmacısı Düsen Kaseinov’un Mart 2013 tarihleri arasında Ankara’nın Beypaza- da katılımıyla Kazakistan’ın Astana ve Karaganga rı ve Nallıhan ilçeleriyle Çankırı ve Kastamonu’da şehirlerinde gerçekleştirilmiştir. gerçekleştirildi. Türkiye ve Azerbaycan’dan alan Tarihî kökleri aynı olan iki toplumun birbirinden araştırmasına katılan uzmanlar, kültür aktarımında uzak iki coğrafyada korudukları, geliştirdikleri veya kadının yeri ve rolü açısından geleneksel el sanat- diğer kültürlerle etkileşim içinde zenginleştirdikle- ları üzerinde araştırmalarda bulundular. Ana tema- ri ortak müzik kültürünün araştırılması hedeflenen sı itibariyle kadınların uğraştığı el sanatları üzerine Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi proje kapsamında, müzik formları, müzik icracıları, yoğunlaşan alan araştırması sırasında geleneksel 17 müzik enstrümanları, müziklerin ezgi ve söz yapıla- el sanatlarının gelecek kuşaklara aktarılmasında rı, icra biçim ve mekânları gibi pek çok konu alan kadının rolü, aktarım sorunları, el sanatlarında ya- araştırmasında gündeme getirilmiştir. Uzmanların şanan dönüşümler, kadın emeği, istihdamı ve üre- her iki ülkede yaptıkları alan araştırması sonunda timlerinin ekonomik değeri gibi konular üzerinde gerek kaynak kişilerle yaptıkları mülakat ve alanda ağırlıklı olarak durulmuştur. Projenin ikici etabında yaptıkları gözlemler gerekse kütüphane çalışmala- Azerbaycan’da benzer nitelikte bir alan araştırma- Alan Araştırması ve rıyla elde ettikleri sonuçlara dayalı temalar etrafın- sı yapılması ve elde edilen verilerin karşılaştırmalı da yazdıkları bildirilerin 2014 yılında Kazakistan’ın olarak analiz edilerek Bakü’deki çalıştayda bildiri Uluslararası İşbirliği Projeleri başkenti Astana’da düzenlenecek bir çalıştayla olarak sunulması ve bu bildirilerin UNESCO Türki- kamuoyuyla paylaşılması planlanmıştır. Uzmanlar ye Millî Komisyonu tarafından Türkçe, Azerbaycan tarafından iki ülkenin ortak müzik kültürüne yöne- Dili ve İngilizce olarak yayımlanması planlanmak- lik temalardan seçilerek hazırlanan ve çalıştayda tadır. sunulacak olan bildirilerin proje kapsamında ki- Projenin sonunda Türkiye ve Azerbaycan arasın- tap hâlinde Türkçe, Kazakça ve İngilizce olarak daki geleneksel el sanatlarındaki ortak noktalar, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu tarafından yıl kültür aktarımında yaşanan sorunlar ve kadının el içinde yayımlanması öngörülmektedir. sanatları geleneğinin yaşatılması konusundaki rolü Türkiye ve Azerbaycan El Sanatlarında Kadı- gibi konularda elde edilen bilgi ve birikimin Somut nın Yeri Projesi Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kapsamında uluslararası toplumla paylaşımı he- UNESCO Türkiye Millî Komisyonunun TÜRKSOY deflenmektedir. Üyesi Ülkeler ile alan araştırmasına dayalı ikinci So- mut Olmayan Kültürel Miras konulu projesi Türki- Üçü Güney Doğu Avrupa, ikisi TÜRKSOY üyesi ye-Azerbaycan El Sanatlarında Kadının Yeri başlığı olan beş bölge ülkesinin UNESCO Millî Komis- altında UNESCO Azerbaycan Millî Komisyonunun yonları veya diğer kültür ve araştırma kurumlarıyla UNESCO Türkiye Millî Komisyonunun gerçekleştir- taleplerden güç ve cesaret alarak somut olmayan diği bu projelerin Somut Olmayan Kültürel Mirasın kültürel mirasın korunmasına yönelik alan araştır- Korunması Sözleşmesi’nin belirlemiş olduğu he- malarına dayalı bu projeleri, uygun görmeleri, katkı deflerin gerçekleştirilmesinin yanında, toplumlar ve katılım vermeleri durumunda diğer bölge ülkele- arasında güçlü iletişimler kurulmasında ve diyalog riyle de gerçekleştirmeyi planlamaktadır. Böylece sağlanmasında etkin ve önemli bir rol üstlendiği güncel alan araştırmalarına dayalı somut olmayan görülmüştür. Her iki bölgenin diğer bazı ülkeleri de kültürel miras envanterlerinin oluşturulmasına, or- bu ve benzeri ikili projelerin kendileriyle de yapılma- tak miras unsurlarının belirlenmesine, ikili ve çoklu sı arzusunu gerek bölgesel toplantılarda gerekse işbirliği imkânları çerçevesinde bölgesel ve ulusla- ikili görüşmelerde ifade etmişlerdir. UNESCO Tür- rarası koruma süreçlerinin geliştirilmesine katı sağ- kiye Millî Komisyonu gösterilen ilgi ve dile getirilen lanacağı öngörülmektedir. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 18 Alan Araştırması ve Alan Araştırması ve Uluslararası İşbirliği Projeleri TÜRKSOY Üyesi Ülkeler SOKÜM Seminerleri

Metin Ekici*

ültürel mirasın korunması ve gelecek kuşak- Sözleşme'nin 2. maddesinde Somut Olmayan Kül- lara aktarılmasında yeni bir anlayış getiren türel Miras şu şekilde tanımlanmıştır: Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi K “Somut Olmayan Kültürel Miras; toplulukların, (SOKÜM), bu sözleşmeye taraf olan pek çok ül- grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel kede olduğu gibi, bir çok kültürel mirası paylaşan miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uy- Türk Cumhuriyetleri ve Özerk Bölgelerinde de se- gulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceri- vinçle karşılanmıştır. SOKÜM Sözleşmesi'ne, sa- ler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel dece tek taraflı dosyalarla değil, çok taraflı ortak mekânlar anlamına gelir. Kuşaktan kuşağa ak- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi dosyalarla katkıda bulunmak isteyen Türk Cum- tarılan bu somut olmayan miras, toplulukların ve 19 huriyetleri ve Özerk Bölgeler, SOKÜM Sözleşmesi grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etki- öncesinde kurulmuş olan TÜRKSOY gibi kuruluş- leşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden larla ortak çalışma zemini aramış ve bu zeminde yaratılır ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu UNESCO yaklaşımları ve SOKÜM Sözleşmesi'nin verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcı- hayata geçirilmesi için bir “Seminer” düzenleme lığına duyulan saygıya katkıda bulunur.” kararı almışlardır. Sözleşme, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin SOKÜM Seminerleri TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Bu makalede, ilk olarak Somut Olmayan Kültürel “19.01.2006” tarihli oturumunda oy birliği ile kabul Mirasın Korunması Sözleşmesi, Türkiye’nin bu edilmiş ve Türkiye taraf olmuştur. “Somut Olmayan Sözleşme'ye taraf olması süreci ve Türk Kültür ve Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'nin Onay- Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY)’nin kuruluşu lanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (No: hakkında bilgi verilmiştir. Makalenin ikinci kısmın- 5448)” “21 Ocak 2006” tarihli “26056 Sayılı Resmî da, TÜRKSOY üyesi ülkelerin gerçekleştirdikle- Gazete”de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ko- ri “Somut Olmayan Kültürel Miras Semineri”nin nuyla ilgili belgeler “23.03.2006” tarihinde UNESCO kuruluşu, alınan kararlar ve bunların SOKÜM Genel Müdürlüğüne verilmiş ve böylece Türkiye’nin Sözleşmesi'ne katkıları değerlendirilmiştir. Sözleşme'ye taraf olma süreci tamamlanmıştır. Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgü- Bilindiği üzere, dünya üzerinde Türkçenin herhangi tü olan UNESCO, 17 Ekim 2003 tarihli 32. Genel bir lehçesini konuşan ve bugün Balkanlardan Orta Konferansı’nda “Somut Olmayan Kültürel Mi- ve Kuzey Asya’ya kadar geniş bir alana yayılmış, rasın Korunması Sözleşmesi”ni kabul etmiştir. bir kısmı bağımsız cumhuriyet, bir kısmı ise başta Rusya Federasyonu olmak üzere, içinde yaşadık- ları ülkede Özerk Bölge veya azınlık statüsünde * Prof. Dr., Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Türk yaşamakta olan toplumlar bulunmaktadır. Bu ülke Halk Bilimi ABD Öğretim Üyesi. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu, So- mut Olmayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi Üyesi ve Başkan Vekili. ve toplulukların, SOKÜM Sözleşmesi'nde belirtilen pek çok kültürel mirası ortak olarak paylaştıkları liği Merkezinde gerçekleştirilmiştir. Bu ilk Semine- ve hâlen kendi ülkelerinde yaşattıkları görülmekte re; “Azerbaycan, Kazakistan, Başkurdistan, Tata- ve bilinmektedir. Bu kültürel mirasın korunması ve ristan, Kırgızistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, geliştirilmesi amacına yönelik Azerbaycan, Kaza- Hakas Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti” temsil- kistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye ve Türk- cileri katılmış ve bu toplantıda, tavsiye niteliğinde, menistan Cumhuriyetlerinin Kültür Bakanları, 1992 aşağıdaki kararları almıştır: yılında İstanbul ve Bakü’de bir araya gelerek kül- “1. Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi'nin türel işbirliği yapmayı kararlaştırdılar. 12 Temmuz TÜRKSOY bünyesindeki ülkelerde görünürlüğü- 1993 tarihinde Almatı’da yaptıkları toplantıda da nü etkin hâle getirmek. Bu Sözleşme kapsamın- “TÜRKSOY’un Kuruluşu ve Faaliyet İlkeleri Hakkın- da yapılacak iş ve işlerde işbirliği yapmak, konu da Anlaşma”yı imzalamak suretiyle, “Türk Kültür ve ile ilgili entelektüel belleği güçlendirmek ve her Sanatları Ortak Yönetimi’ni (TÜRKSOY)” kurdular. ülkede edinilmiş deneyimleri karşılıklı ortak pay- laşıma açmak amacıyla her yıl bu toplantıların Bu anlaşmayla oluşturulan TÜRKSOY teşkilatına periyodik olarak üye ülkelerden birinin ev sahipli- daha sonra gözlemci üye ülke statüsüyle Rusya ğinde yapılmasını sağlamak, Federasyonu’na bağlı; Altay Cumhuriyeti, Baş- 2. TÜRKSOY bünyesinde ‘Somut Olmayan Kül- kurdistan Cumhuriyeti, Hakas Cumhuriyeti, Saha türel Miras’ çalışmalarının koordinasyon merkezi (Yakut) Cumhuriyeti, Tataristan Cumhuriyeti, Tıva olarak bir birimin kurulmasını sağlamak ve bu biri- Cumhuriyeti ile Moldova Cumhuriyetine bağlı Ga- min her türlü koordinasyon çalışmalarını yürüterek gavuz Yeri Özerk Bölgesi ve Kuzey Kıbrıs Türk işbirliği içerisinde konu ile ilgili uzman, bilgi ve bel- Cumhuriyeti katıldı. TÜRKSOY, Türk dili konuşan gelere dair bir belleğe sahip olmasını sağlamak, ülkelerin kültür ve sanat alanlarında işbirliğini sağ- 3. Üye ülkelerin UNESCO ile ‘Somut Olmayan layan uluslararası bir kuruluştur. TÜRKSOY teşkila- Kültürel Miras Sözleşmesi Genel Kurulu’ ve

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi tının ev sahibi ülkesi Türkiye Cumhuriyeti’dir. Resmî ‘Hükûmetlerarası Komite’ ile yürütülecek bütün iş dili Türkçe ve yönetim merkezi Ankara’da yerleşik- ve icraatlarda bilgi paylaşımı ve süreçlerin daha 20 tir. Üye ve gözlemci üyeler çalışmalarda eşit hakla- kolay geçirilmesini sağlamak, ra sahiptir. Kuruluşun uluslararası ilişkileri sadece 4. TÜRKSOY koordinatörlüğü içerisinde bir “Ka- Türk dilinin konuşulduğu coğrafyayla sınırlı değildir. tegori İki Merkezi”nin oluşturulması çalışmaları- TÜRKSOY, faaliyetlerinde ve uluslararası ilişkilerin- nın desteklenmesini sağlamak, de temel insan hak ve özgürlüklerinin korunmasını 5. TÜRKSOY üyesi ülkeler ‘Somut Olmayan Kül-

SOKÜM Seminerleri esas alan, bütün resmî ve gayriresmî kurum ve ku- türel Miras’ın birçok yönü bakımından ortak de-

TÜRKSOY Üyesi Ülkeler ruluşlarla işbirliği yapmaktadır; amaçları, görevleri ğerlere sahiptir. Bu ortak değerlerin korunması ve çalışma alanları itibarıyla UNESCO’nun hedef ve ve yaşatılması süreçlerinde ve nihayet UNESCO amaçlarına benzer çalışmalar yürütmektedir. listelerine sunulmasında birlikte hareket edilmesinin yollarını aramak, 1. TÜRKSOY Birinci Somut Olmayan Kültürel 6. TÜRKSOY üyesi ülke uzmanlarının, sivil top- Miras Semineri lum temsilcilerinin bu çalışmalara yönelik daha TÜRKSOY üyesi ülkelerin ortak somut olmayan kapsamlı katılımlarının gerçekleştirilmesini özen- kültürel mirasının korunması için ortak çalışma dirmektir.” yapmalarını sağlamak amacıyla, TÜRKSOY yöne- Bu ilk Seminer, TÜRKSOY üyesi ülkelerin Somut timi ve UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Somut Olmayan Kültürel Mirasları konusunda ortaklık Olmayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi ve de Tür- yapmaları için ilk adımı oluşturması bakımından kiye Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim önemlidir. Bu seminerde alınan kararlara bakıldı- Genel Müdürlüğü yetkilileri ilk defa Ankara’da bir ğında, SOKÜM konusunda işbirliği imkânlarının araya gelerek; “TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Somut Ol- araştırılması, ortak değerlerin tespiti ve UNESCO mayan Kültürel Miras Semineri”ni oluşturmuşlardır. sözleşmelerine uygun olarak bunların ortak bir an- “TÜRKSOY Üyesi Ülkeler I. Somut Olmayan Kül- layışla korunması ve karşılıklı anlayış içinde işbir- türel Miras Bölgesel Semineri”, 16-17 Ekim 2008 liği yaparak başlatılan bu seminerlerin TÜRKSOY tarihinde, Ankara’daki TÜRKSOY Genel Sekreter- üyesi ülkelerde sürdürülmesi hedeflenmiştir. Se- minerde alınan kararlardan ikisi özellikle önemlidir. 4. TÜRKSOY Somut Olmayan Kültürel Miras Baş- Bunlardan birincisi “Ortak Bir SOKÜM Envanteri kentleri Uluslararası Programı’nın benimsenmesi Hazırlanması”, ikincisi de TÜRKSOY üyesi ülkeler ve bu önerinin 17-18 Mayıs 2010 tarihlerinde Ga- arasında koordinasyonu sağlayacak bir "Kategori gavuz Yeri’nin başkenti Komrat’ta düzenlenecek İki Merkezi" kurulmasıdır. olan Bakanlar Konseyi toplantısına sunulmasını, 5. TÜRKSOY’un internet sayfasında bir SOKÜM 2. TÜRKSOY İkinci Somut Olmayan Kültürel sekmesi oluşturulması ve SOKÜM çalışmalarının, Miras Semineri bilgi ve belgelerin, uygulama alanlarının, ilan edi- "TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Somut Olmayan Kültürel lecek envanterin bu sekmeden duyurulmasını, Miras Semineri"nin ikincisi Kazakistan Kültür Poli- 6. TÜRKSOY Bölgesel SOKÜM Uzmanlar Ağı’nın tikaları ve Sanat Bilimi Enstitüsünün 27-30 Nisan teşkil edilmesi ve üyelerinin birbirleriyle olan ileti- 2009 tarihlerinde Almatı şehrinde düzenlediği “Türk şimlerinin ve işbirliklerinin güçlendirilmesini; bilgi, Dünyası’nın Tarihsel-Kültürel Mirası” konulu ulusla- belge ve deneyimin paylaşılmasını, rarası sempozyum çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. 7. TÜRKSOY Üye Ülkeleri Yaşayan İnsan Hazi- Bu sempozyum içindeki bazı oturumlarda, SOKÜM neleri ile ilgili ayrı bir envanter çalışmasının ya- Sözleşmesi çerçevesinde TÜRKSOY üyesi ülkelerin pılmasını, işbirliği olanaklarının tartışıldığı bu ikinci seminerde; 8. TÜRKSOY’a üye ülkelerde UNESCO’ya sunu- TÜRKSOY bünyesinde ortak bir SOKÜM envante- lacak Somut Olmayan Kültürel Miras unsurlarına ri hazırlanması ve bu envanter içinden seçilecek ilişkin ortak dosya çalışmalarına öncelik verilmesini, unsurların çok taraflı dosyalara dönüştürülerek UNESCO’ya sunulması konuları kararlaştırılmıştır. 9. Çalışmalardaki süreklilik ve ilerleme açısın- dan, TÜRKSOY Somut Olmayan Kültürel Miras 3. TÜRKSOY Üçüncü Somut Olmayan Kültürel Seminerleri'ne katılan bakanlık yetkilileri ve uz- Miras Semineri manların mümkün olduğu ölçüde değişmemesi- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi ni, “TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Somut Olmayan Kül- 21 türel Miras Semineri”nin üçüncüsü, 27-29 Mayıs 10. TÜRKSOY üyesi ülkelerde SOKÜM uzmanları 2010 tarihlerinde, Azerbaycan Kültür ve Turizm yetiştirmeye yönelik eğitim programları düzenlen- Bakanlığı'nın ev sahipliğinde, Bakü ve Şeki şehirle- mesini, rinde gerçekleştirilmiştir. Açılış oturumları Bakü’de 11. Basın yayın organları aracılığıyla etkin bir bil- yapılan Seminer’in Uzmanlar Toplantısı Oturumları gilendirme ve farkındalık yaratma çalışması yü- “Azerbaycan El Sanatkârlığının Payitahtı” ilan edi- rütülmesini, SOKÜM Seminerleri TÜRKSOY Üyesi Ülkeler len Şeki şehrinde devam etmiş ve bu toplantıda, 12. Sivil toplum kuruluşlarının TÜRKSOY SOKÜM tavsiye niteliğinde, aşağıdaki kararları alınmıştır: sürecine daha fazla dâhil edilmesini, 13. Envanterler oluşturulurken literatürden fay- “1. TÜRKSOY Somut Olmayan Kültürel Mirasın dalanmanın yanında, alan araştırmalarına önem Korunması Taslak Yönetmeliği üzerinde görüş- verilerek hâlen yaşayan unsurların korunması ça- meler yaparak, getirilen öneriler doğrultusunda lışmalarına önem verilmesini, hazırlanan metnin TÜRKSOY tarafından olgun- laştırılarak üye ülke kültür bakanlıklarına nihai gö- 14. Yürütülen çalışmaların sağlıklı bir şekilde sür- rüşleri alınmak üzere gönderilmesini, dürülebilmesi için TÜRKSOY bünyesinde ayrı bir 2. TÜRKSOY Somut Olmayan Kültürel Mirasın SOKÜM biriminin oluşturulması ve bu birimin uz- Envanteri oluşturulmasına yönelik Yönerge taslağı man, araştırmacı, arşiv ve maddi kaynak sağlan- hazırlanmış ve üye ülkelerin ‘TÜRKSOY SOKÜM mak suretiyle desteklenmesini, Envanteri’ne miras sunarken bu yönergede belir- 15. Bölge ülkelerinin SOKÜM çalışmalarına reh- lenen ilkelere uygun olarak dosya hazırlamalarını, berlik edecek bir “Kategori İki Merkezi” kurulma- 3. TÜRKSOY bünyesinde oluşturulmuş çalışma sının öneminin ilgili birimlere duyurulmasını, grubunun hazırladığı ‘TÜRKSOY’a Üye Ülkeler 16. TÜRKSOY SOKÜM çalışmalarının üye ülke- Somut Olmayan Kültürel Miras Envanteri’ ince- lerde kültür sektörleri, yaratıcı ekonomi, yaratıcı lenmiş, eksikler tamamlandıktan ve üye ülkelerin kentler ve özellikle de kültür turizmi kapsamında onayı alındıktan sonra bu listenin yayınlanmasını, ve kültürel miras yönetimi ilkeleri doğrultusunda sürdürülebilir kalkınmanın dinamiği olarak değer- dan hazırlanan Somut Olmayan Kültürel Mirasın lendirilmesi ve bu yönde ortak politika, strateji ve Temsilî Listesi’nin geliştirilerek sürdürülmesini, projelerin oluşturulmasını, 2. Somut Olmayan Kültürel Mirasın korunmasın- 17. TÜRKSOY, SOKÜM Semineri’nin dördüncü- da ve gelecek kuşaklara aktarımında eğitimin sünün 2011’de insanlığın somut olmayan kültü- önemini vurgulayarak, TÜRKSOY üyesi ülkelerin rel mirası niteliğinde değerlendirilen ‘Sabantoy örgün ve yaygın eğitim alanlarında gerekli iyileş- kutlamaları çerçevesinde, Tataristan’ın başkenti tirmelerin yapılması yönünde mevzuat düzenle- Kazan’da düzenlenmesini’ önermiş ve ortak bir melerine gidilmesini, karar olarak benimsemiştir.” 3. Sözleşme’den ve süreçlerinden toplumun Üçüncü seminer, ilk iki seminerde benimsenen geniş kesimlerinin haberdar olmasını sağlamak üzere uzmanlar arası iletişimin güçlendirilmesinin kararların etkin bir şekilde uygulamaya konulması yanında sivil toplum kuruluşları ve diğer gönül- gerekliliğini ortaya koymuştur. Özellikle ilk iki semi- lü kuruluş ve uygulayıcıların da TÜRKSOY ağına nerde tavsiye edilen ortak “envanter hazırlanması” dâhil edilmesini, yerine “hazırlanan envanterin değerlendirilmesi”, 4. Ahmet Yesevi, Köroğlu ve Dede Korkut gibi or- yeni unsurların bu envantere sunulmasıyla ilgi- tak şahsiyetler, masal, efsane, hikâye gibi ortak li taslak bir yönetmelik hazırlanmasının yanında, anlatı konuları, gelenek, müzik, yemek gibi ortak “TÜRKSOY Yaşayan İnsan Hazineleri Envante- kültür değerleri ve dericilik, keçecilik, halıcılık gibi ri” ve “TÜRKSOY Somut Olmayan Kültürel Miras ortak el sanatları alanlarında bölgesel ve ulusla- Başkentleri Uluslararası Programı”nın benimsen- rarası işbirliği imkânlarının geliştirilmesi için pro- mesi kararları bu seminerin ciddi sonuçları olarak jeler hazırlanmasını, değerlendirilmelidir. Seminer, TÜRKSOY üyesi 5. Her yıl üç şehrin Somut Olmayan Kültürel Miras ülkeler arasında; “uzman değişimi” ve “bilgi pay- Başkenti ilan edilmesini, 2012 yılında Tataristan’ın

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi laşımı” gibi konularda işbirliğini tavsiye ederken, Yalabuga şehrinin ‘Deri Sanatı’, Başkurdistan’ın TÜRKSOY Genel Merkezinde “SOKÜM Birimi ku- Ufa şehrinin ‘Keçe Sanatı’ ve Azerbaycan’ın Gen- 22 rulması” ve üye ülkeler arasında işbirliğini artıracak ce şehrinin ‘Âşık Sanatı’ başkenti ilan edilmesini bir “Kategori İki Merkezi kurulması”na yönelik tav- ve bu şehirlerde TÜRKSOY üyesi ülkelerin bu siye kararları bakımından önemlidir. Azerbaycan’ın alanlardaki uzman ve sanatçılarının çeşitli etkin- Bakü ve Şeki şehirlerinde yapılmış olan bu üçüncü liklerle buluşmalarının sağlanmasını, seminer, TÜRKSOY üyesi ülkelerin SOKÜM çalış- 6. ‘TÜRKSOY Üye Ülkeleri Yaşayan İnsan Ha- zineleri’ ile ilgili çalışmaların hızlandırılmasını ve SOKÜM Seminerleri malarına verdikleri önemi gösterdiği gibi, oldukça ilan edilen başkentlere davet edilecek usta veya TÜRKSOY Üyesi Ülkeler etkin sonuçlar verecek kararların alındığı bir semi- uygulayıcıların öncelikle bu kişiler arasından se- nerdir. çilmesini, 4. TÜRKSOY Dördüncü Somut Olmayan Kül- 7. TÜRKSOY’a üye ülkelerde UNESCO’ya sunu- türel Miras Semineri lacak Somut Olmayan Kültürel Miras unsurlarına ilişkin ortak dosya çalışmalarına ilk adım olarak "TÜRKSOY Üyesi Ülkelerin Somut Olmayan Kül- Köroğlu’dan başlanmasını, türel Miras Semineri"nin dördüncüsü 16-17 Eylül 8. TÜRKSOY üyesi ülkelerde SOKÜM uzmanları 2011 tarihlerinde Tataristan Kültür Bakanlığı’nın ev yetiştirmeye yönelik eğitim programları düzenlen- sahipliğinde, Kazan ve Arça şehirlerinde gerçek- mesi çalışmalarına hız ve işlerlik kazandırılmasını, leştirilmiştir. Seminerin açılış oturumu 16 Eylül 2011 9. Çalışmaların sağlıklı bir şekilde sürdürülebil- tarihinde Kazan’da gerçekleştirilmiş olup, Uzman- mesi için TÜRKSOY bünyesinde ayrı bir SOKÜM lar toplantısı oturumlarının 17 Eylül 2011 tarihinde biriminin oluşturulması ve bu birimin araştırmacı, Arça şehrinde sürdürüldüğü bu toplantıda, tavsiye arşiv ve maddi kaynak sağlanması suretiyle des- niteliğinde, aşağıdaki kararları almıştır: teklenmesine yönelik uzmanlar heyeti kararlarının “1. İlk üç toplantıda alınan kararları teyit ede- bir an önce hayata geçirilmesini, rek ve bu kararların hayata geçirilmesi yönünde 10. SOKÜM çalışmalarını UNESCO ile uyumlu bir TÜRKSOY tarafından yapılan çalışmaları takdirle şekilde yürütecek bir “Kategori İki Merkezi” kurul- karşıladıklarını ifade ederek TÜRKSOY tarafın- ması için çaba gösterilmesini, 11. Türkiye ile Bulgaristan, Makedonya ve Ro- mineri” yılda bir defa olmak üzere, TÜRKSOY üyesi manya arasında gerçekleştirilen araştırma pro- ülkelerden birinde yapılmıştır. Bu Seminer’in ana jelerine benzer şekilde SOKÜM unsurlarının amaçları TÜRKSOY üyesi ülkelerde SOKÜM Söz- derlenmesi, korunması ve gelecek kuşaklara leşmesi konusunda ciddi bir duyarlık oluşturmak, aktarılması yönündeki işbirliklerini güçlendirmek bu ülkelerdeki ortak SOKÜM unsurlarına görünür- amacıyla TÜRKSOY üyesi ülkeler arasında ikili lük kazandırmak olmuştur. Bu amaçlara ulaşmak ve/veya çoklu SOKÜM projeleri hazırlanmasını, için TÜRKSOY bünyesinde bir “SOKÜM Birimi” ku- 12. TÜRKSOY SOKÜM Semineri’nin beşincisinin rulması, ortak bir “SOKÜM Envanteri” hazırlamanın 2012’de Başkurdistan’ın başkenti Ufa’da düzen- gerekliliği kabul edilmiş, bu konuda belli seviyede lenmesini önermiş ve ortak bir karar olarak be- nimsemiştir.” çalışmalar yapılmıştır. Seminer’de alınan kararlar- da belirtildiği gibi, “SOKÜM Başkentleri İlanı” ger- Bu dördüncü toplantıda alınan kararlar da tavsiye çekleştirilmiş olup en son 2013 yılında Türkiye’den niteliğinde olup, öncelikle ilk üç toplantıda alınan “Eskişehir ili TÜRKSOY SOKÜM Başkenti” ilan kararları benimsemekte, bunlara ek olarak SOKÜM edilmiş ve bu ilde yapılan çeşitli etkinliklere TÜRK- Sözleşmesi ve SOKÜM unsurlarının görünürlüğünü SOY üyesi ülkeler ve dünyanın farklı ülkelerinden artırma konusunda örgün ve yaygın eğitim kurum- SOKÜM uzmanı temsilciler, sanatçılar, STK temsil- larında çalışma yapmayı, TÜRKSOY üyesi ülkelerin cileri ve halktan pek çok kişi katılmıştır. Yine ortak SOKÜM çalışmalarına sivil toplum kuruluşlarının da “YİH” ilanı konusunda çalışmalar ve ortak proje katılımının sağlanmasını, TÜRKSOY üyesi ülkeler çalışmaları sürdürülmektedir. TÜRKSOY Üyesi SOKÜM envanteri içinde yer alan “Sözlü ürünler” Ülkeler SOKÜM Semineri’nin önemli katkılarından ve “El sanatları” alanlarında ortak ve daha görünür biri de bu ülkelerin “Çok Taraflı SOKÜM Dosyası” olanlardan bazıları üzerinde ortak projeler hazırlan- hazırlama konusunda yaptıkları işbirliğidir. Bugüne masını, TÜRKSOY üyesi ülkeler “SOKÜM Başkent

kadar “Nevruz Bayramı” ve “Âşıklık Geleneği” dos- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi İlanı” ve “Yaşayan İnsan Hazinleri İlanı” yapılma- yalarında işbirliğine giden TÜRKSOY üyesi ülkele- sını kararlaştırmıştır. Alınan kararlara bakıldığında, rin gelecekte daha çok işbirliği ve ortak dosya ha- 23 bu kararların da daha önceki seminerlerde olduğu zırlama yoluna gidecekleri görülmektedir. Bütün bu gibi, TÜRKSOY üyesi ülkelerin SOKÜM çalışmala- işbirliği ve ortak çalışmaların UNESCO ve SOKÜM rına ciddi bir ivme kazandırılmaya çalışıldığı görül- Sözleşmesi'nin ruhunu en iyi yansıtan çalışmalar mektedir. olduğu açıktır. Bu işbirliğinin kurulması kararlaş-

Sonuç olarak; Somut Olmayan Kültürel Mirasın tırılan bir “Kategori İki Merkezi” ile taçlandırılması SOKÜM Seminerleri

Korunması Sözleşmesi'nde belirtilen maddelere ve böylece daha etkin hâle getirilmesi bu ülkelerin TÜRKSOY Üyesi Ülkeler uygun olarak kurulan “TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Se- ortak dileğidir.

Kültürler Arası Yakınlaşma İçin Çok Uluslu Dosyalar: Nevruz, Hıdırellez, Nasreddin Hoca

Metin Ekici*

omut Olmayan Kültürel Miras unsurlarının bel- alınmaktadır. Çok Uluslu Dosyaların hazırlanması li bir kısmı, sadece bir ülkeye ait değil, birden ve sunumu konusunda UNESCO Genel Merkezin- Sçok ülke tarafından paylaşılan kültürel değer- de 16-19 Haziran 2008 tarihli (daha sonra 2010 ve ler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durum, Somut Ol- 2012 tarihli yıllık toplantılarda güncellemeler yapıl- mayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin mıştır) Uluslararası Genel Konferans’ta Kabul edi- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi ne denli gerekli olduğunu gösteren somut olgu len “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması olmasının ötesinde, ülkeler ve toplumlar arasında Sözleşmesi’nin Uygulanması Hakkında Uygulama 25 ciddi bir yakınlaşma, işbirliği, ortak çalışma kültürü Yönetmelikleri” adlı yönetmelikle ilgili açıklama- geliştirme ve karşılıklı değerbilirliğin artırılmasında ların 1. Bölümü “Somut Olmayan Kültürel Mirasın büyük önem arz etmektedir. Uluslararası Düzeyde Korunması, İşbirliği ve Ulus- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması lararası Yardımlaşma” başlığını taşımakta olup, bu Sözleşmesi’ne taraf olan bütün ülkelerin en çok bölümün “I.5. Çok Uluslu Dosyalar” maddesinde Çok Uluslu Dosyalar: Çok Uluslu Dosyalar: etkin olmak istedikleri konulardan biri “İnsanlığın şöyle açıklanmaktadır: Somut Olmayan Kültürel Mirası Acil Koruma Ge-

“Madde-I.5. Taraf ülkeler, bir somut olmayan Kültürler Arası Yakınlaşma İçin rektiren Listesi” ve “İnsanlığın Somut Olmayan Kül-

kültürel miras unsuru birden fazla taraf ülkenin Nevruz, Hıdırellez, Nasreddin Hoca türel Mirası Temsilî Listesi”ne unsur kaydettirmek sınırları içinde bulunduğunda; İnsanlığın Somut olmuştur. Bu listeye unsur kaydettirme konusun- Olmayan Kültürel Mirası Acil Koruma Gerektiren da başarılı ülkelerden biri olan Türkiye, hem kendi Unsurlar Listesine ve İnsanlığın Somut Olmayan başına hem de “Çok Uluslu Dosya” hazırlayarak, Kültürel Mirası Temsilî Listesine Çok Uluslu Dos- birden fazla ülke tarafından paylaşılan SOKÜM yayı ortak olarak sunmaya teşvik edilirler.”1 unsurlarının söz konusu listelerden birine kaydedil- mesi için uluslararası işbirliğine gitmektedir. Bu yazıda, “Çok Uluslu Dosyalar” konusunda ciddi çalışmalar ortaya koyan ve bugüne kadar; “Nevruz SOKÜM unsurlarının korunması konusunda ya- Çok Uluslu Dosyası” hâlihazırda temsil Listesine pılacak çalışmalar, UNESCO Genel Merkezinde kaydedilmiş, “Hıdırellez/Saint George” ve “Nas- yıllık toplantılarda tartışılmakta ve bu konuda ya- reddin Hoca” dosyaları hazırlık aşamasında olan pılanlar ve yapılacak olanlar tartışılarak, kararlar Türkiye’nin “Çok Uluslu Dosya Hazırlama” çalış- maları tanıtılacak ve değerlendirilecektir. * Prof. Dr., Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Türk Halk Bilimi ABD Öğretim Üyesi. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu, So- mut Olmayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi Üyesi ve Başkan Vekili. 1 Http://Www.Unesco.Org//Ich-Operational_directives-4.Ga-En.Doc 1. Nevruz Çok Uluslu Dosyası uzmanlar ve özellikle Azerbaycan temsilcileri bu UNESCO tarafından 2009 yılında ilan edildiği ve konuda kararın resmî yazışmalarla ilgili devletler tarafından verilebileceğini belirtmişlerdir. bilindiği üzere; Azerbaycan, İran, Hindistan, Kırgı- zistan, Pakistan, Özbekistan’la birlikte Türkiye’nin, 4. Uzmanlar, Çok Uluslu Dosya sahibi 7 devletin oy birliği ile dosyada genişlemeye ve yeni dos- “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî yanın 31 Mart 2013 tarihine kadar UNESCO’ya Listesi”ne sunduğu birinci “Çok Uluslu Dosya”, sunulmasına karar vermesi durumunda, içlerin- “Nevruz Çok Uluslu Dosyası” olmuştur. Bu dosya- den bir ülkenin “Moderatör” olması ve en geç Ey- nın ilk hazırlık aşamasından itibaren aktif bir taraf lül veya Ekim 2012 tarihlerinde dosyaya katılma ülke olan Türkiye, söz konusu dosyanın uluslarara- talebinde bulunan ülkelerle birlikte, dosya hazır- sı işbirliği, dayanışma ve bilgi paylaşımının yanın- lama toplantısı yapılmasının öngörülebileceğini da, toplumlararası yakınlaşma, SOKÜM unsurları ifade etmişlerdir. konusunda duyarlılık oluşturma ve bu unsurları 5. Uzmanlar, genişleme toplantısının moderatör- koruyarak gelecek kuşaklara aktarma konularında lüğünün mevcut dosyanın moderatörlüğünü daha gösterdiği çabaları uluslararası alanda da paylaş- önce üstlenmiş olan İran tarafından yürütülebile- mak istemektedir. ceğini veya her ülkeye dönüşümlü olarak rol vermek amacıyla, dosya sahibi diğer 6 ülkeden biri Bu anlayıştan hareketle, 2012 yılında Nevruz Çok tarafından da üstlenilebileceğini söylemişlerdir. Uluslu Dosyası konusunda bilgi ve deneyim pay- 6. Uzmanlar, toplantı sırasında Somut Olmayan laşımı için Türkiye’nin başkenti Ankara’da “Nevruz Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ne taraf Çalışmaları Uluslararası Semineri ve Çok Uluslu olmakla birlikte, mevcut dosyada yer almayan, Dosyanın Geleceği Yuvarlak Masa Toplantısı” dü- ancak Nevruz kutlayan diğer ülkeler olarak Afga- zenlenmiştir. Bu çerçevede bir araya gelen Nevruz nistan, Çin, Gürcistan, Kazakistan, Tacikistan ve kutlayan ülkelerin uzmanlarının katıldığı ve Çok Türkmenistan’ın adlarını zikretmişler, bunlardan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Uluslu Dosya’nın İnsanlığın Somut Olmayan Kül- başka ülkelerin de Çok Uluslu Dosya’ya katılım- 26 türel Mirası Temsilî Listesi’ne kabulünden sonra larının mümkün olabileceğini ifade etmişlerdir. yapılan ilk genel değerlendirme toplantısında aşa- 7. Uzmanlar, 7 ülkenin kararıyla belirlenecek mo- ğıdaki konular ele alınmıştır: deratör ülkenin hazırlayacağı davet mektubunda, İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî “1. Gazi Üniversitesi Mimar Kemaleddin Sa- Listesi ölçütlerine katılımcı ülkelerin riayet etmeleri- lonunda gerçekleştirilen “Nevruz Çalışmaları nin ve buna uygun bilgiler oluşturmalarının gereği- Uluslararası Semineri”nde öncelikle “Çok Uluslu

Çok Uluslu Dosyalar: Çok Uluslu Dosyalar: ne değinmişlerdir. Ayrıca uzmanlar, dosya hazırlık Dosya” sahibi ülkelerin 2009-2012 yılları arasında aşamasında; özellikle devletin koruma tedbirleri, yaptıkları koruma çalışmaları ele alınmıştır. Alfa- ilgili toplulukların rol ve katılım izinleri, mirasın ulu- Kültürler Arası Yakınlaşma İçin Kültürler Arası Yakınlaşma İçin betik sırayla Azerbaycan, İran, Kırgızistan, Özbe- sal envanterde yer alması ve mirasla ilgili görsel- Nevruz, Hıdırellez, Nasreddin Hoca kistan, Pakistan ve Türkiye, Nevruz’un İnsanlığın lerin bulunması konularında aday devletlerin bilgi- Somut Olmayan Kültürel Miras Temsilî Listesi’ne lendirilmelerinin önemine işaret etmişlerdir. alınmasından sonra yaptıkları koruma çalışmaları 8. Aşağıda adları yazılı uzmanlar, bu Sonuç hakkında bilgi sunmuşlardır. Bildirisi’nde yer alan görüşlerin uzman değer- 2. Seminerin ikinci bölümünde Çok Uluslu lendirmeleri olduğunu ve devletlerin gelecekte Dosya’da yer almayan; ancak Nevruz’u kutlayan alacağı kararlar açısından herhangi bir bağlayıcı- Kazakistan ve Tacikistan’ın sunumları gerçekleş- lığının bulunmadığını beyan etmişlerdir. miştir. Katılımcılar: Azerbaycan: Elshan Abdulazimov, 3. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Toplantı Shahla Abbakirova; İran: Atusa Momeni; Kaza- Salonu’nda gerçekleştirilen “Çok Uluslu Dosya- kistan: Bota Khabibulla, Galiya Sadykova; Kırgı- nın Geleceği Yuvarlak Masa Toplantısı”nda ise, zistan: Nazgul Mekeshova, Sabira Soltongeldie- ilk olarak dosyanın yeni üyelerle genişlemesi va; Özbekistan: Mamatkuli Jurayev, Sayidafzal konusu ele alınmış, uzmanlar dosyaya yeni üye- Mallakhanov; Pakistan: Khalid Javaid, Prof. Me- lerin katılımını Somut Olmayan Kültürel Mirasın har Dad; Tacikistan: Dilshad Rahimov, Shahlo Korunması Sözleşmesi’nin beklentileri bakımın- Abdurahimova; Türkiye: Prof. Dr. M. Öcal Oğuz, dan olumlu bulduklarını ifade etmişlerdir. Ancak Doç. Dr. Ahmet Arı, Umut Aksungur.” 2. Hıdırellez/Saint George Çok Uluslu Adaylık karşılık Uzmanlar, kıştan bahara-yaza geçiş ritü- Dosyası eli olarak Hıdırellez/Saint George’un bölgedeki birçok topluluk tarafından benzer uygulamalarla, Türkiye, bir taraftan “Nevruz Çok Uluslu Dosyası” ancak farklı tarihlerde ve farklı adlarla kutlandığını gibi “Temsilî Liste”ye kaydedilmiş unsurlarla ilgili benimseyerek bu konuda çok uluslu dosya oluş- ortak çalışmalar yürütürken, diğer taraftan da daha turulabileceğini ifade etmişlerdir. geniş alanlarda paylaşılan SOKÜM unsurlarının 4. Uzmanlar farklı gelenek ve ritüelleri bir araya “Çok Uluslu Dosya” hazırlıklarına ev sahipliği yap- getirmenin her dosyada tek eleman olmasını maktadır. Bu çalışmalardan biri pek çok ülke ve öngören UNESCO kriterlerine uygunluğu değer- toplumda önemli bir SOKÜM unsuru kabul edilen lendirilerek dosyanın UNESCO Somut Olmayan ve Türkiye’nin İstanbul şehrinde, 04-05 Mayıs 2012 Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi İnsan- tarihlerinde gerçekleştirilen “Hıdırellez/Saint Geor- lığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî ge Çalışmaları Uluslararası Semineri ve Çok Uluslu Listesi’ne sunulmasının mümkün olduğunu ifade Dosya Hazırlama Yuvarlak Masa Toplantısı”dır. etmişlerdir. Hıdırellez/Saint George kutlayan ülkelerin uzman- 5. Uzmanlar, dosya hazırlık aşamalarının ilk top- ları, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması lantıyı düzenleyen ülke olarak Türkiye tarafından yürütülmesini önermişler ve bu unsuru ulusal Sözleşmesi’nde önerilen ve desteklenen çok ulus- envanterlerine alan diğer bölge ülkelerinin de lu dosya hazırlama uygulamalarını teşvik eden ve davet edilmesinin uygun olduğunu değerlendir- UNESCO’nun 36. Genel Konferansı’nda kabul mişlerdir. edilen “Kültürlerarası Yakınlaşma 10 Yılına (2013- 6. Uzmanlar, bundan sonraki sürecin yazışma- 2022)” katkı sağlayan bu seminere katılmaktan larla yürütülmesini, dosya yazımının Türkiye ta- duydukları memnuniyeti dile getirmişler ve top- rafından gerçekleştirilmesini, oluşturulan metnin lantıya ev sahipliği yapan Türkiye Cumhuriyeti’ni

çok uluslu dosyaya katılan ülkelerin onayına Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi kutlamışlardır. Hıdırellez/Saint George Çalışmaları sunulmasını ve 2012 yılı bitmeden İstanbul’da Uluslararası Semineri ve Çok Uluslu Dosya Hazır- yapılacak bir toplantıyla dosyaya son biçiminin 27 lama Yuvarlak Masa Toplantısı’na katılan uzmanlar verilmesini önermişlerdir. tarafından aşağıdaki konular ele alınmıştır: 7. Uzmanlar, moderatör ülke olarak Türkiye’nin “1. İstanbul Larese Park Otel’in Turkuaz Toplantı yapacağı davet mektubunda İnsanlığın Somut Salonu’nda gerçekleştirilen Hıdırellez/Saint Ge- Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi ölçütle- orge Çalışmaları Uluslararası Semineri’nin açılış rine katılımcı ülkelerin riayet etmelerini özellikle Çok Uluslu Dosyalar: Çok Uluslu Dosyalar: oturumunda Türkiye adına yapılan “Hoş geldi- hatırlatmasını istemişler ve İnsanlığın Somut Ol- niz” konuşmalarından sonra ülke adına göre almayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi için UNES- fabetik sırayla söz alan Irak, Karadağ, Lübnan, CO tarafından belirlenen 5 kriterin önemine işaret Kültürler Arası Yakınlaşma İçin

Makedonya, Moldova ve Romanya’dan katılan etmişlerdir. Nevruz, Hıdırellez, Nasreddin Hoca uzmanlar, ülkeleri için bu mirasın önemine de- 8. Uzmanlar, dosya hazırlık aşamasında mirasın ğinmişlerdir. tarihî durumundan çok bugün yaşayan yönlerinin 2. Açılış konuşmalarının ardından uzmanlar, -ülke dikkate alınması, devletin korumaya yönelik aldı- adına göre alfabetik sırayla söz alarak- ülkelerin- ğı ve almayı planladığı tedbirler, ilgili toplulukların deki Hıdırellez/Saint George kutlamaları hakkın- rol ve katılım izinleri, mirasın ulusal envanterde da bilgi içeren sunumlarını yapmışlardır. yer alması ve sunulan dosyada mirasla ilgili gör- sellerin bulunması konularının önemine değin- 3. Öğleden sonra gerçekleştirilen Çok Uluslu mişlerdir. Dosya Hazırlama Yuvarlak Masa Toplantısı’nda ise, toplantıya katılan ülkelerde 18 Şubat, 23 9. Aşağıda adları yazılı uzmanlar, bu Sonuç Nisan ve 06 Mayıs tarihlerinde gerçekleştirilen Bildirisi’nde yer alan görüşlerin uzman değer- kıştan bahara geçiş ritüellerinin ‘Hıdırellez/Sa- lendirmeleri olduğunu ve devletlerin gelecekte int George’ başlığı altında çok uluslu bir dosya alacağı kararlar açısından herhangi bir bağlayıcı- olarak UNESCO’ya sunulmasının mümkün olup lığının bulunmadığını beyan etmişlerdir. olamayacağı tartışılmıştır. Yapılan sunumlarda Katılımcılar: Irak: Abdullah M. Sarhael, Ghaith Al- kutlamaların daha çok 06 Mayıs’ta görülmesine tamimi; Karadağ: Danijela Djukic; Lübnan: Prof. Dr. Abbas Halabi, Prof. Dr. Claudia Abi Nader nel Kurulu ve Hükûmetlerarası Komite tarafından (Chamoun); Makedonya: Kleanti Anovska, Ve- önerilen ve teşvik edilen çok uluslu dosya hazırla- lika Stojkova Serafimovska; Moldova: Doç. Dr. ma uygulamalarını teşvik eden ve UNESCO’nun Liubovi Cimpoeş, Dr. Luminita Drumea, Dorina 36. Genel Konferansı’nda kabul edilen “Kültürlera- Onica; Romanya: Dr. Virgil Stefan Nitelescu, rası Yakınlaşma 10 Yılına (2013-2022)” katkı sağla- Prof. Dr. Sabina İspas; Türkiye: Prof. Dr. M. Öcal yan bu seminere katılmaktan duydukları memnuni- Oğuz, Doç. Dr. Ahmet Arı, Prof. Dr. Metin Ekici. yeti dile getirmişler ve toplantıya ev sahipliği yapan Prof. Dr. Nebi Özdemir, Umut Aksungur, Ahu Uçar Sever, Ayşe Akman.” Türkiye Cumhuriyeti’ni kutlamışlardır. Uluslararası Nasreddin Hoca Çalışmaları Semineri 3. Nasreddin Hoca Fıkraları Anlatı Geleneği ve “Çok Uluslu Nasreddin Hoca Fıkraları Anlatı Ge- Çok Uluslu Adaylık Dosyası leneği Adaylık Dosyası Hazırlama Yuvarlak Masa Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Mirasın Ko- Toplantısı”na katılan uzmanlar tarafından ele alı- runması Sözleşmesi ve bu konuda uluslararası or- nan ve UNESCO Türkiye Millî Komisyonu tarafın- tak çalışma niyet ve çabasını gösteren bir başka dan değerlendirilen konular şunlardır: “Çok Uluslu Dosya Hazırlama” çalışması; pek çok “1. Eskişehir Anemon Oteli Eskişehir Toplantı Sa- ülke ve toplum tarafından paylaşılan ve uluslararası lonunda gerçekleştirilen Uluslararası Nasreddin dayanışmanın da sembolü haline gelebilecek fıkra Hoca Çalışmaları Semineri’nin açılış oturumunda karakteri “Nasreddin Hoca ve Nasreddin Hoca Fık- Türkiye adına UNESCO Türkiye Millî Komisyonu ra Anlatma Geleneği” etrafında olmuştur. Başkanı Prof. Dr. M. Öcal Oğuz ve Eskişehir Vali- 2013 yılında Türk Konseyi tarafından “Türk Dün- si Dr. Kadir Koçdemir toplantının hedef ve sonuç- yası Kültür Başkenti” ve “Somut Olmayan Kültürel larına değinen birer konuşma yapmış, daha sonra ülkeleri adına göre alfabetik sırayla söz alan Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin 10. Yılı” mü- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Bangladeş, nasebetiyle Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 28 Bosna Hersek, Bulgaristan, Çin, Fas, Gürcistan, yapılan teklifin Endonezya’nın Bali adasında 2011 Irak, Kazakistan, Kırgızistan, Kuveyt, Lübnan, yılında yapılan Somut Olmayan Kültürel Miras Makedonya, Mısır, Moldova Cumhuriyeti, Pakis- Hükûmetlerarası Komitesi’nin 6. toplantısında ka- tan, Polonya, Romanya, Suudi Arabistan, Sudan, bul edilmesiyle, “Somut Olmayan Kültürel Miras Tacikistan, Tunus, Türkiye, Ukrayna, Ürdün ve Başkenti” ilan edilen “Eskişehir”de 07- 08 Mayıs Yemen’den katılan uzmanlar kısa birer selamla- 2013 tarihlerinde gerçekleştirilen; “Uluslararası ma konuşmasıyla kendilerini tanıtmışlardır. Bu ta- Çok Uluslu Dosyalar: Çok Uluslu Dosyalar: Nasreddin Hoca Çalışmaları Semineri ve Çok Ulus- nıtmalar sırasında katılımcıların yoğunluklu olarak lu Nasreddin Hoca Fıkraları Anlatı Geleneği Aday- SOKÜM uzmanı akademisyenler, UNESCO Millî Kültürler Arası Yakınlaşma İçin Kültürler Arası Yakınlaşma İçin lık Dosyası Hazırlama Yuvarlak Masa Toplantısı”na Komisyonu ve Kültür Bakanlığı temsilcilerinden

Nevruz, Hıdırellez, Nasreddin Hoca oluştuğu görülmüştür. Nasreddin Hoca fıkraları anlatı geleneğinin yaşadı- ğı, UTMK Somut Olmayan Kültürel Miras Komitesi 2. Açılış konuşmalarının ardından SOKÜM ve ve Yönetim Kurulu tarafından değerlendirilen dev- Nasreddin Hoca uzmanları, -ülke adına göre alfabetik sırayla söz alarak- ülkelerindeki Nas- letlerden SOKÜM ve Nasreddin Hoca uzmanlarının reddin Hoca Fıkra Anlatı Geleneği hakkında bilgi davet edilmesi planlanmıştır. içeren sunumlarını yapmışlardır. Bu sunumlar sı- Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Bangladeş, rasında hangi ülkelerde Nasreddin Hoca adının Bosna Hersek, Bulgaristan, Çin, Fas, Gürcistan, yaşatıldığı, hangilerinde Molla Nasreddin, Efendi Irak, Kazakistan, Kırgızistan, Kuveyt, Lübnan, veya Cuha gibi adlarla anıldığı görülmüş, her ül- Makedonya, Mısır, Moldova Cumhuriyeti, Pakis- kede tanınan ve anlatılan fıkraların varlığı tespit edilmiştir. tan, Polonya, Romanya, Suudi Arabistan, Sudan, Tacikistan, Tunus, Türkiye, Ukrayna, Ürdün ve 3. Toplantının ikinci günü gerçekleştirilen Çok Yemen’den toplantıya katılım gerçekleşmiştir. Uluslu Adaylık Dosyası Hazırlama Yuvarlak Masa Toplantısı’nda ise uzmanlar, toplantıya katılan ül- Toplantıya katılan uzmanlar, Somut Olmayan Kültü- kelerde Nasreddin Hoca (Nostradin Hoca, Nasu- rel Mirasın Korunması Sözleşmesini UNESCO Ge- riddin Hoca, Nasruddin Hodja), Molla Nasrettin, Molla Nasraddi, Nasrettin, Cuha, Efendi (Afandi, süreçlerine etkin katılımının sağlanmasını, elema- Ependi, Apendi, Avanti) adlarına bağlanan fıkra nın Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması anlatı geleneğinin çok uluslu bir dosya olarak Sözleşmesi’nin 11. ve 12. maddelerinde tanım- UNESCO’ya sunulmasının mümkün olup olama- lanan şekliyle “Ulusal Envanter”de yer almasına yacağını tartışmışlardır. Uzmanlar, ülkeler adına mutlaka dikkat edilmesini ve sunulan dosyada yapılan sunumlarda, benzer fıkraların aynı tipin elemanla ilgili görsellerin bulunması konularının çeşitli yerel adlara bağlanarak anlatıldığını tespit önemine değinmişlerdir. ederek ve bu geleneğin UNESCO Somut Olma- 8. Uzmanlar, anılan kültürün çeşitli ülkelerde ya- yan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nde şadığının göstergesi olan sunumların ve yazılı tanımlanan şekliyle yaşayan ve kuşaktan kuşa- materyalin bir araya toplanarak UNESCO Türkiye ğa aktarılan bir miras olduğunu benimseyerek Millî Komisyonu tarafından uluslararası bir yayın bu konuda çok uluslu dosya hazırlanmasının ve hâline getirilmesinin faydalı olacağını oy birliği ile UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Ko- ifade etmişlerdir. runması Sözleşmesi İnsanlığın Somut Olmayan 9. Toplantıya katılan aşağıda adları yazılı uzman- Kültürel Mirası Temsilî Listesi’ne sunulmasının lar, ifade ettikleri görüşlerin uzman değerlendir- mümkün olduğunu oybirliği ile ifade etmişlerdir. meleri olduğunu ve devletlerin gelecekte alacağı 4. Uzmanlar, 13. yüzyılda Anadolu’da yaşayan kararlar açısından herhangi bir bağlayıcılığının Nasreddin Hoca başta olmak üzere geleneğin bulunmadığını oybirliği ile beyan etmişlerdir. tarihsel ve yerel tipler ortaya çıkardığını vurgula- Katılımcılar: Afganistan: Ahmad Fahim Moham- mışlar, burada asıl üzerinde durulması gerekenin mad Asghar; Arnavutluk: Ardıan Marashaj, Sha- diğer adlarıyla birlikte Nasreddin Hoca’nın fıkra ban Sinani; Azerbaycan: Vugar Mammadov, repertuarının, felsefesinin ve geniş bir coğrafyayı Güllü Yoloğlu; Bangladeş: Md. Abdul Mannan, barış ve kardeşlik ekseninde birleştiren niteliğinin Abu Hena Morshed Zaman; Bosna- Hersek: vurgulanması olduğunu, hazırlanacak dosyada

Negra Selimbegoviç; Bulgaristan: Doroteia Sa- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi bu hususun dikkate alınmasını oy birliği ile ifade beva Dobreva, Sılva Hacherıan; Çin: Yu Cian, etmişlerdir. Wusıman Sımayı, Xiaoli Zhang; Fas: Sakina Rha- 29 5. Uzmanlar, çok uluslu dosya hazırlama süreci- rib; Gürcistan: Elene Jevelidze, Salome Korıdze; nin, bu fikrin sahibi olan ve ilk toplantıyı düzenle- Irak: Jamal Hasan Alı Al Attbı, Abdullah Moham- yen ülke olarak Türkiye tarafından yürütülmesini med Sarheed; Kazakistan: Nurbolat Akmetzha- oy birliği ile önermişlerdir. nov, Bota Khabıbulla, Elnura Korchueva; Kırgı- 6. Uzmanlar, moderatör ülke olarak Türkiye’nin zistan: Elnura Korchueva, Sabira Soltongeldieva; gelecekte yapacağı olası çok uluslu dosya yazım Kuveyt: Adel Alqattan, Waleed Alsaif; Lübnan: Çok Uluslu Dosyalar: çalışmasından önce İnsanlığın Somut Olmayan Claudia Abi Nader, Assaad Seıf; Makedonya: Kültürel Mirası Temsilî Listesi’ne adaylık başvu- Aktan Ago, Velıka Stojkova Serafımovska; Mısır: Kültürler Arası Yakınlaşma İçin ru ölçütlerine katılımcı ülkelerin riayet etmelerinin Mostafa Gad, Hesham Abdel Azız Mahmoud; Nevruz, Hıdırellez, Nasreddin Hoca önemini ayrıntılı bir bilgilendirme ile hatırlatmasını Pakistan: Syed Intikhab Alam; Moldova: Liubovi istemişler ve İnsanlığın Somut Olmayan Kültü- Cimpoeş; Polonya: Agnieszka Aysen Kaim; Ro- rel Mirası Temsilî Listesi adaylık başvurusu için manya: Dr. Virgil Stefan Nitelescu; Sudan: Ab- UNESCO tarafından belirlenen 5 kriterin önemine deldafie Mohammed Elhassan Elkhatip; Suudi işaret etmişlerdir. Arabistan: Abdullah Almuaygıl, Saad Alsowayan; 7. Uzmanlar, Temsilî Liste kriterlerine dikkat edi- Tacikistan: Shahlo Abdurahımova, Hokim Kalan- lerek dosya hazırlık aşamasında mirasın tarihî darov; Tunus: Amine Bouazizi, Abdellatıf Mra- durumundan ve Nasreddin Hoca’nın tarihsel kö- bet; Ukrayna: Illia Fetysov; Ürdün: Mohammad keninden ziyade bugün yaşayan yönlerinin dik- Alshrifat, Mohammed Hussein Waheeb; Yemen: kate alınmasını, elemanın kültürlerarası diyaloğa Loubna Zain Saleh Ba Suliman; Türkiye: Prof. Dr. ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması M. Öcal Oğuz, Prof. Dr. Metin Ekici, Prof. Dr. Ali Sözleşmesi’nin görünürlüğüne sağladığı büyük Yakıcı, Yrd. Doç. Dr. Evrim Ölçer Özünel, (Temsil- desteğin vurgulanmasını, ilgili devletin korumaya ci), Sabri Koz (Uzman); Umut Aksungur, Serkan yönelik aldığı ve almayı planladığı tedbirlerin iyi Emir Erkmen, Yurdagül Adanalı, Ahu Uçar Sever, belirlenmesini, devletin yanı sıra ilgili topluluk- Hayrettin Un ve Seçil Coşkun gözlemci olarak ların, akademik kuruluşların ve STK’nın koruma katılmıştır.” Sonuç olarak Türkiye; Somut Olmayan Kültürel aktarılmasının önemini kavramıştır. Türkiye; Somut Mirasın Korunması Sözleşmesi’ni, bu Sözleşme’ye Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi’nin ilgili mad- taraf olduğu günden bugüne etkin bir şekilde be- deleri uyarınca, “Çok Uluslu Dosya” hazırlamada nimseyen ve Sözleşme esaslarına uygun ulusal ve bilgi ve deneyim paylaşımına hazır olduğu gibi, uluslararası çalışmalar yürüten bir ülkedir. Türkiye; UNESCO’nun temelini oluşturan düşüncenin ve tarihsel ve komşuluk ilişkilerine bağlı olarak ortaya “Çok Uluslu Dosya” olarak hazırlanan SOKÜM un- çıkan ortak Somut Olmayan Kültürel Miras unsur- surlarının “ortak geçmişten ortak geleceğe” bütün larının paylaşımı, korunması ve gelecek kuşaklara insanlık için değerli olduğunu vurgulamaktadır. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 30 Çok Uluslu Dosyalar: Çok Uluslu Dosyalar: Kültürler Arası Yakınlaşma İçin Kültürler Arası Yakınlaşma İçin Nevruz, Hıdırellez, Nasreddin Hoca Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasına Yönelik Çalışmalar

Ali Yakıcı*

NESCO, 1972 tarihli sözleşmesiyle, başta “geleneksel kültür”, “sözlü kültür” olarak adlandırı- savaşlar olmak üzere farklı sosyal, siyasal lan alanlarda daha kapsayıcı nitelikte ve uluslara- Uve kültürel anlayışlarla deprem vb. doğal rası geçerliliği olan “somut olmayan kültürel miras” felaketlerin zamanla yok ettiği “Dünya Kültürel ve kavramıyla yeni bir farkındalık ve heyecan yaratıl- Doğal Mirası”nı korumayı hedeflerken insanlığın mıştır. bugüne kadar yaratmış olduğu uygarlıkların birer Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Somut olmayan kültürel miras, insanlığın tarih göstergesi olan tarihsel yapıların, sit alanlarının ve boyunca kuşaktan kuşağa aktararak canlı tuttu- doğal zenginliklerin korunması noktasından yola 31 ğu edebiyat, sanat, şölen, bilgi ve becerilerinden çıkmıştır. Bu sözleşmenin dışında kalan ama top- meydana gelen ortak belleğidir. Somut olmayan lumların ve o toplumu oluşturan bireylerin sosyal kültürel miras, toplulukların, grupların ve kimi du- ve kültürel alanlardaki vazgeçilmezlerinden kabul rumlarda bireylerin, önceki kuşaklardan edinilmiş edilen somut olmayan kültürel mirasın da zaman-

deneyimler bütünü olarak devraldıkları uygulama- Yönelik Çalışmalar la yok olduğu fark edilmiştir. UNESCO, 17 Ekim lardır. 2003’te “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korun-

ması Sözleşmesi”ni imzalayarak genellikle sözel Günümüz dünyasında, somut olmayan kültürel Kültürel Mirasın Korunmasına olan ve insan ölümleriyle birlikte kaybolan bu mi- miras bellekleri ve hazineleri olarak kabul edilen

rasın sürdürülebilir devamlılığı konusunda önemli insanların ölümlerinin yanı sıra teknolojinin geliş- Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan bir adım atmıştır. mesiyle günlük hayatta yerini alan televizyon, akıllı telefon, bilgisayar vb. araç gereçler insan hayatı- Türkiye, bu sözleşmeye 2006 yılında dâhil ol- na birçok kolaylık getirmekle birlikte birçok güzel muş ve sözleşmenin yönetim kurulu niteliğin- davranışı da unutturmaktadır. Ayrıca küreselleşen deki “Hükûmetler arası Komite”ye seçilmiştir. dünya düzeninde baskın olan kültürlerin yerel kül- Türkiye’nin taraf olmasından sonra, Sözleşme’nin türleri etki altına alması da yerel kültürlere ait birçok kapsamı içinde yer alan ürünler üzerine çalışan ahlakî ve insanî değeri almakta, aldıklarının yerine disiplinler için yeni bir döneme girilmiştir. Bunun ise kendine ait değerleri sunarak tek tipleştirmek- sonucunda, başta Türkiye’deki üniversiteler olmak tedir. Bütün bu sebeplerden dolayı somut olmayan üzere bu alanlarda çalışmalar yapan “halk bilimi” kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılabilmesi ve “antropoloji” gibi ana disiplinlerle “halk kültürü” için koruma, kullanma, yorumlama, bilgilendirme ve sunuma kadar farklı uzmanlık alanlarını bir araya * Prof. Dr., Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eği- timi Bölümü Öğretim Üyesi, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Somut getiren çalışmalar yapılması gerekmektedir. Somut Olmayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi Üyesi. olmayan kültüre ait önemli öğelerin yaşatılmaları ve sürekliliği için çağdaş yaşamla bütünleşmeleri, asıl THBMER, Gazi Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel işlevlerinin yanı sıra yerine yeni kullanımlarla değer- Araştırma Projeleri birimince desteklenen 5 adet lendirilmeleri büyük ölçüde eğitimle gerçekleştirile- projeyi sonuçlandırmış, 2012 yılında 2 yeni pro- bilir. Bu bakımdan bilimsel eğitim kurumları olan jeye daha başlamıştır. Türk Halk Bilimi Araştırma üniversitelerin somut olmayan kültürel miras ko- ve Uygulama Merkezi, somut olmayan kültürel mi- nusunda yaptığı/yapacağı çalışmalar büyük önem rasın tanıtılması ve gelecek kuşaklara aktarılması arz etmektedir. noktasında müzecilikten yararlanmanın öneminin bilincinde olarak hazırlık çalışmaları 3 yıl süren ve Gazi Üniversitesinde Yapılan Çalışmalar kısa adı “SOKÜM” olan Somut Olmayan Kültürel Türkiye’deki kimi üniversiteler bünyesinde somut Miras Müzesi’ni 23 Eylül 2005 tarihinde ziyarete aç- olmayan kültürel mirasın koruması, aktarılması, asıl mıştır. 3000’i aşkın obje ve arşiv belgesinin araştır- işlevlerinin yanı sıra yeni kullanımlarla değerlendi- macıların ve diğer ziyaretçilerin ilgisine sunulduğu rilmeleri konusunda birçok bilimsel nitelikli kimi bi- müze, maddi ve teknik imkânlar ölçüsünde hedef- rimler kurulmuş ve birimler bünyesinde çalışmalar lediği profesyonel müzecilik standartlarına ulaşma yapılmış ve yapılmaktadır. Somut olmayan kültürel gayretindedir. THBMER ayrıca 2013 yılında Ankara mirasın korunması ve yaşatılmasına yönelik bu tür Kalkınma Ajansının desteklediği bir projeyle “An- çalışmaların yoğun olarak yapıldığı bilimsel kuru- kara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi”ni kur- luşların başında Gazi Üniversitesi gelmektedir. muştur. Merkez tarafından, halk biliminin çalışma Gazi Üniversitesinin bu konuda önemli ve öncelikli alanına giren bir somut olmayan kültür mirasının bir yere sahip olmasının temel sebebi, UNESCO tespiti, derlenmesi, korunması, müzelenmesi ve Türkiye Millî Komisyonu Başkanı olan Prof. Dr. M. tanıtılması süreçlerine odaklanan ya da doğrudan Öcal Oğuz’un, aynı zamanda Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Bölüm Başkanlığını yürüttüğü Gazi sözleşmenin kendisine atıf yapılan araştırmalar Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Üniversitesi bünyesinde Türk Halk Bilimi Araştırma esas alınmıştır. 32 ve Uygulama Merkezinin kuruluşunu gerçekleştir- THBMER Tarafından Gerçekleştirilen Projeler miş olmasıdır. Kısa adı “THBMER” olan bu Merkez, Gazi Üniversitesi Rektörlüğüne bağlı olarak 2003 1. Türkiye’de Halkbilimi Müzeciliği ve Sorunları yılının Eylül ayında kurulmuştur. Sempozyumu ve Türk Halkbilimi Müzesine Doğ- ru Sergisi, (2002). Türk halk kültürünün araştırılması derlenmesi, ta-

Yönelik Çalışmalar 2. Kaybolma Tehlikesi Altındaki Geleneksel Mes- nıtılması ve gelecek kuşaklara aktarılarak sürdürü- lekler Halkbilimsel Araştırma ve Derleme Proje- lebilirliğinin sağlanması amacıyla kurulan bu Mer- si, (2004).

Kültürel Mirasın Korunmasına Kültürel Mirasın Korunmasına kez, bu ve benzeri amaçlarla hem ulusal, hem de uluslararası bir misyon üstlenmektedir. Merkezin, 3. Somut Olmayan Kültürel Mirası Derleme, Araş-

Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan koruyup gelecek kuşaklara aktarmayı hedeflediği tırma ve Tanıtma Projesi, (2007). kültür varlığı, kısa adı UNESCO olan Birleşmiş Mil- 4. Yaşayan İnsan Hazinelerinin Tespiti ve Yayım- letler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü tarafından bir lanması Projesi, (2008). sözleşme kapsamında “insanlığın korunması gere- 5. Geleneksel Çocuk Oyunlarının Derlenmesi, Ta- ken kültür mirası” olarak tanımlanmaktadır. UNES- nıtılması Projesi, (2008). CO tarafından “Danışsal Örgütler Listesi”ne alınan THBMER böylelikle, UNESCO’nun “Somut Olma- 6. Altındağ Belediyesi ve Gazi Üniversitesi ortak- yan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi”yle lığında yürütülen ve Ankara Kalkınma Ajansının ilgili süreçte bilimsel danışma hizmeti almak için desteklediği Ankara Somut Olmayan Kültürel başvuracağı bir kurum olarak kabul edilmiştir. Yak- Miras Müzesi Projesi, (2013). laşık 10 yıl içinde, 4’ü uluslararası olmak üzere 6 sempozyum ve 1 çalıştay gerçekleştirmiş, 2004 THBMER Tarafından Yürütülmekte Olan Pro- yılından bu yana Türkiye’nin yaşayan kültür mira- jeler sının derlenip bilimsel yayına dönüştürülmesinden 7. Geleneksel Giyim Tarzlarında Ortaya Çıkan De- oluşan 19 kitap yayını yapmıştır. ğişim: Nedenleri, Sonuçları ve Örnekleri. 8. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Temsilciliği’nin katkılarıyla Ankara’da Gazi Üniver- Sözleşmesi’nde Belirlenen Beş Alanla İlgili Kül- sitesi konferans salonunda gerçekleştirilmiştir. türel Mirasın Tespiti, Derlenmesi, Yayımlanması 5. Somut Olmayan Kültürel Miras: Yaşayan ve Sergilenmesi. Âşık Sanatı Sempozyumu: 29-30 Kasım 2007 THBMER Tarafından Gerçekleştirilen Sem- tarihlerinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma pozyum ve Çalıştaylar ve Eğitim Genel Müdürlüğü ve UNESCO Türkiye Millî Komisyonu katılımlarıyla Ankara’da Gazi Üni- THBMER bir kısmı proje kapsamında dördü ulusla- versitesi konferans salonu/salonlarında gerçekleş- rarası olmak üzere altı sempozyum ve bir çalıştay tirilmiştir. gerçekleştirmiştir. Merkezin gerçekleştirdiği somut olmayan kültürel mirası konu alan bu bilimsel ve 6. Somut Olmayan Kültürel Miras ve Sivil Top- eğitim amaçlı toplantılar kronolojik olarak şöyle sı- lum Çalıştayı: 04.06.2009 tarihinde, Ankara’da ralanabilir: Gazi Üniversitesi Mimar Kemaleddin Konferans Salonu’nda gerçekleştirilen bu Çalıştay’da, içlerin- 1. Türkiye’de Halkbilimi Müzeciliği ve Sorun- de kimi üniversitelerin ilgili bölüm ve merkezlerinin ları Sempozyumu: 11–13 Aralık 2002 tarihlerinde yer aldığı otuzu aşkın sivil toplum kuruluşu ve de, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve bu kuruluşların SOKÜM sözleşmesi sürecine akre- Geliştirme Genel Müdürlüğünün de katkılarıyla dite olmaları ile ilgili konular tartışılmıştır. Ankara’da Gazi Üniversitesi konferans salonunda gerçekleştirilmiştir. 7. Evliya Çelebi’nin Sözlü Kaynakları Ulusla- rarası Sempozyumu: 28-29 Nisan 2011 tarihle- 2. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelen- rinde, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu ve Bilkent mesi Sempozyumu: 4–6 Mart 2004 tarihlerinde, Üniversitesi Türk Edebiyatı ve Tarih Bölümleri ile

Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma Eğitim Ge- birlikte Ankara’da Gazi Üniversitesi konferans sa- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi nel Müdürlüğü ve UNESCO Türkiye Millî Komis- lonunda gerçekleştirilmiştir. yonunun katkılarıyla Ankara’da Gazi Üniversitesi 33 konferans salonunda gerçekleştirilmiştir. Bu Sem- THBMER Tarafından Gerçekleştirilen Sergi, pozyum, Türkiye’de ve dünyada “Somut Olmayan Seminer, Şenlik, Şölen, Gösteri ve Anma Top- Kültürel Mirasın Müzelenmesi” konusunda yapılan lantıları eğitime yönelik ilk bilimsel toplantı olma özelliğine Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uy- sahiptir. gulama Merkezinin gerçekleştirdiği sergi, seminer, Yönelik Çalışmalar şenlik, şölen, gösteri ve anma toplantıları kronolojik 3. Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Ulus-

olarak şöyle sıralanabilir: Kültürel Mirasın Korunmasına lararası Sempozyumu: 25–27 Kasım 2004 tarihlerinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma 1. IV. Hıdırellez Şenliği: 12-15 Mayıs 2009 tarih- Eğitim Genel Müdürlüğü ve UNESCO Türkiye Millî lerinde, Gazi Üniversitesi Merkez Kampüsü’nde Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Komisyonunun katkılarıyla Ankara’da Gazi Üniver- TÜRKSOY üyesi ülkelerden ozanların katılımıyla sitesi konferans salonu/salonlarında gerçekleşti- uluslararası olarak gerçekleşmiştir. rilmiştir. Bu toplantı, UNESCO’nun, Türk Meddah 2. Hakan Arısoy Tiyatro Gösterisi, Kuklala- Hikâyelerini “İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan rın Dansı: 4 Ocak 2010 tarihinde, Gazi Üni- Kültürel Mirası Başeserleri Listesi”ne almasından versitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygu- sonra Türkiye’de halk anlatıları ve halk gösteri sa- lama Merkezi Somut Olmayan Kültürel Miras natları konusunda yapılan ilk toplantı olma özelliği- Müzesi’nde gösterime sunulmuştur. ni taşımaktadır. 3. Kitre Bebek Sergisi: 14 Mart 2010 tarihinde, 4. Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Gazi Üniversitesi Somut Olmayan Kültürel Mi- Karagöz Uluslararası Sempozyumu: 27–28 Ni- ras Müzesi’nde açılmıştır. san 2006 tarihlerinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı 4. Ölümünün 37.Yılında Âşık Veysel’i Anma Araştırma Eğitim Genel Müdürlüğü ile UNESCO Paneli: 19 Mart 2010 tarihinde, Gazi Üniversi- Türkiye Millî Komisyonu ve UNIMA Türkiye Millî tesi Mimar Kemaleddin Konferans Salonu’nda Prof. Dr. M. Öcal Oğuz, Prof. Dr. Ali Berat Alp- 14. Meddahlık Genç Ellerde: 26 Nisan 2012 tari- tekin, Prof. Dr. Pakize Aytaç, Prof. Dr. Ali Yakıcı hinde, Sercan Zengin tarafından Gazi Üniversi- ve Doç. Dr. Armağan Elçi’nin konuşmacı ola- tesi Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi’nde rak katılımıyla gerçekleşmiştir. gerçekleştirilmiştir. 5. Uluslararası Nevruz Şöleni: 22 Mart 2010 15. Hamamönü Hıdırellez Şenlikleri: 5-6 Ma- tarihinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştır- yıs 2012 tarihinde, Altındağ Belediyesi ve An- ma ve Eğitim Genel Müdürlüğü ve UNESCO kara Kalkınma Ajansının desteğiyle Ankara Türkiye Millî Komisyonu katkı ve katılımlarıyla Hamamönü’nde gerçekleştirilmiştir. Ankara’da Gazi Üniversitesi Kampüsü’nde THBMER Tarafından Gerçekleştirilen Yayınlar gerçekleştirilmiştir. THBMER, çalışmaların kalıcılaştırılması amacıyla 6. Akından Bahşıya, Ozandan Âşığa Türk somut olmayan kültürel mirasın korunmasına yö- Dünyasında Saz ve Söz Ustaları Şöleni: 5 nelik kimi yayın faaliyetine öncülük etmiştir. Bu ya- Mayıs 2010 tarihinde, Gazi Üniversitesi Merkez yınlar şunlardır: Kampüsü’nde gerçekleşmiştir. 1. Türkiye’de Halkbilimi Müzeciliği ve So- 7. Kültürün Dilini Çözen Fotoğraf, Etnofotoğ- runları Sempozyum Bildirileri: Editörler: rafi Geleneğinin Ustaları Fotoğraf Sergisi: M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan, 2003, Gazi 11 Kasım 2010 tarihinde, Gölcük Belediyesinin THBMER Yayını. katkılarıyla Gazi Üniversitesi Somut Olmayan 2. Türkiye’de 2003 Yılında Yaşayan Gelenek- Kültürel Miras Müzesi’nde açılmıştır. sel Mimari: Editörler: M. Öcal Oğuz, E. Metin, 8. Deli Dumrul: Tek Kişilik Türk Tiyatrosu, F. Mormenekşe, 2004, Gazi THBMER Yayını. Meddah Sinan Bayraktar: 14 Aralık 2010 3. Somut Olmayan Kültürel Miras, Yaşayan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi tarihinde, Meddah Sinan Bayraktar tarafından Karagöz Sempozyumu Bildirileri: Editörler: 34 Gazi Üniversitesi Gazi Konser Salonu’nda ger- M. Öcal Oğuz, Yeliz Özay, 2004, Gazi THBMER çekleştirilmiştir. Yayını. 9. Kitre Bebek Sergisi: 12 Nisan 2011 tarihinde, 4. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müze- Gazi Üniversitesi Somut Olmayan Kültürel Mi- lenmesi Sempozyum Bildirileri: Editörler: ras Müzesi’nde sergilenmiştir. M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan, 2004, Gazi Yönelik Çalışmalar 10. Hamamönü Hıdırellez Şenlikleri: 5-6 Mayıs THBMER Yayını. 2011 tarihinde, Altındağ Belediyesi ile birlikte 5. Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Gelenek-

Kültürel Mirasın Korunmasına Kültürel Mirasın Korunmasına Ankara Hamamönü’nde gerçekleştirilmiştir. sel Meslekler: Editörler: M. Öcal Oğuz, T. Sal- 11. Açık Hava Müzeleri Sergisi: 24 Şubat 2012 tık Özkan, E. Aydoğan, N. Aytuzlar, 2005, Gazi

Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan tarihinde, Gazi Üniversitesi Somut Olmayan THBMER Yayını. Kültürel Miras Müzesi’nde, Prof. Dr. Ayşen Sa- 6. Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Gelenek- vaş ve Türk Halk Bilimi Bölümü yüksek lisans sel Çocuk Oyunları: Editörler: M. Öcal Oğuz, öğrencileri tarafından gerçekleştirilmiştir. Petek Ersoy, 2005, Gazi THBMER Yayını. 12. Nevruz Çalışmaları Uluslararası Semineri 7. Türkiye’de 2005 Yılında Yaşayan Gelenek- ve Çok Uluslu Dosyanın Geleceği Yuvar- sel Kutlamalar: Editörler: M. Öcal Oğuz, S. lak Masa Uzmanlar Toplantısı: 30 Mart 2012 Kasımoğlu, 2005, Gazi THBMER Yayını. tarihinde, Gazi Üniversitesi Mimar Kemaleddin 8. Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Ulus- Konferans Salonu’nda gerçekleştirilmiştir. lararası Sempozyumu: Editörler: M. Öcal 13. Keçe Sergisi: 16-20 Nisan 2012 tarihinde, Oğuz, Tuba Saltık Özkan, 2005, Gazi THBMER Gazi Üniversitesi Somut Olmayan Kültürel Yayını. Miras Müzesi’nde, Kültür ve Turizm Bakanlığı 9. Kentler ve İmgesel Yemekler: Editörler: M. desteğiyle Keçe Sanatçısı Nurgül Begiç tara- Öcal Oğuz, N. Aykanat, A. Karagöz, 2006, fından gerçekleştirilmiştir. Gazi THBMER Yayını. 10. Kentler ve İmgesel Yemekler 2, Editörler: kanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürü Doç. Dr. M. Öcal Oğuz, N. Aykanat, A. Karagöz, 2006, Ahmet Arı, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Baş- Gazi THBMER Yayını. kanı Prof. Dr. M. Öcal Oğuz ve çok sayıda bilim 11. Türkiye’de 2005 yılında Yaşayan Taş Ke- adamı ve araştırmacının katılımıyla gerçekleşen bu silme Efsaneleri: Editörler: M. Öcal Oğuz, P. Çalıştay’da, çoğunluğunu Gazi Üniversitesi Edebi- Ersoy, 2007, Gazi THBMER Yayını. yat Fakültesi Türk Halk Bilimi Bölümü öğretim üye- 12. Türkiye’de 2005 yılında Geleneksel Tarım lerinin oluşturduğu bilim adamları, özellikle somut Aletleri: M. Öcal Oğuz, K. Genç, 2008, Gazi olmayan kültürel mirasın korunması ve sürekliliği THBMER Yayını (e-kitap). konusundaki bilgi, belge ve düşüncelerini öğrenci- lerle paylaşmışlardır. 13. Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Halk İna- nışları: Nesneler ve Uygulamalar: Editörler: Gazi Üniversitesinin öncülüğünde yapılan bir di- M. Öcal Oğuz, Z. Oral, 2008, Gazi THBMER ğer çalışma ise; Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Yayını (e-kitap). Bölümü ve Altındağ Belediyesi işbirliğinde Ankara 14. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde 2008 Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen Ankara Yılında Yaşayan İmgesel Yemekler: M. Öcal Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi Projesi’dir. Oğuz, E.Tutsak, K. Genç, 2010, Gazi THBMER Proje kapsamında oluşturulan bu Müze, Kuru- Yayını. cu Başkan Prof. Dr. M. Öcal Oğuz’un müzecilik 15. Türkiye’de 2010 Yılında Yaşayan Ramazan ve halk bilimi hakkındaki tecrübelerini aktarma- ve Kurban Bayramı Geleneksel Kutlama- sı, Altındağ Belediye Başkanı Veysel Tiryaki’nin ları: Editörler: M. Öcal Oğuz, M. Kösemek, T. Ankara’nın önemli turizm merkezlerinden biri olan Yıldız, 2010, Gazi THBMER Yayını. Hamamönü’nde bir konağı Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezine tah- 16. Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan sis etmesi, Ankara Kalkınma Ajansının bu konağın Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Âşıklık Sanatı Uluslararası Sempozyum müzeye dönüştürülmesi için maddi destek vermesi Bildirileri: Editör: M. Öcal Oğuz, 2011, Gazi 35 ve Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi öğretim üye ve THBMER Yayını. öğrencilerinin özverili çalışmaları sonucunda kurul- 17. 1960’lardan Günümüze Türk Sinemasının muştur. Çocuk Oyunları: Editör: M.Öcal Oğuz, 2011, Gazi THBMER Yayını. Bu müzenin kuruluş amacı, Ankara’yı kültür turizmi 18. El Yapımı Geleneksel Oyuncaklar: Editör: merkezlerinden biri hâline getirmeye katkıda bu- Yönelik Çalışmalar M.Öcal Oğuz, 2012, Gazi THBMER Yayını. lunmak, tarihî ve kültürel değerlerini ortaya çıkar- mak için alan çalışmaları yapmak ve bu alan ça- 19. Ankara’nın Somut Olmayan Kültürel Mira- Kültürel Mirasın Korunmasına lışmasından elde edilen verileri müzede uygulama sı: Editör: M. Öcal Oğuz, 2013, Gazi THBMER modellerine dönüştürerek kuşaktan kuşağa aktarı- Yayını. Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan mını sağlamaktır. Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uy- Bu müzede, açıldığı tarihten itibaren gerçekleştiri- gulama Merkezinin somut olmayan kültürel mirasla len etkinliklerden bazıları şunlardır: ilgili çalışmalarına ek olarak Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Konferans Salonu’nda 25-26 Ara- “Otuz Gün Otuz Gece Ramazan Eğlenceleri” lık 2012 tarihinde, Başkanlığını Gazi Üniversitesi Altındağ Belediyesi 2013 yılı Ramazan ayı etkin- Öğretim Üyesi ve Türk Dili Bölüm Başkanı, UNES- likleri çerçevesinde Ramazan ayı boyunca “Otuz CO Türkiye Millî Komisyonu SOKÜM Komitesi Üye- Gün Otuz Gece Ramazan Eğlenceleri” adlı etkin- si Prof. Dr. Ali Yakıcı’nın yürüttüğü “Kültürel Mirasın likler gerçekleştirilmiştir. Bu etkinlikler kapsamın- Korunması ve Yaşatılmasında Eğitimin Rolü” konuda otuz gün boyunca Karagöz, Hacivat, Meddah, lu bir çalıştay yapılmıştır. Orta Oyunu gösterileri, masal anlatımları, köy se- Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Eğitim 2023 Der- yirlik oyunları, topaç, seksek, mangala, aşık gibi neği’nin katkısı ve Gazi Üniversitesi Rektörü Prof. geleneksel çocuk oyunları ve birçok etkinlik ger- Dr. Süleyman Büyükberber, Kültür ve Turizm Ba- çekleştirilmiştir. “Aşure Günü” timinde 2005 yılında başlayan proje, 2008 yılında 12 Kasım 2013 tarihinde Muharrem ayı ve aşure tamamlanmıştır. günü sebebiyle Somut Olmayan Kültürel Miras İzmir’e göç eden âşıklardan seçilen bir grup âşıkla Müzesi’nin bahçesinde aşure yapımı gerçekleş- hazırlanan “İzmir’de Yaşayan Âşıklar (Halk Şairleri) miştir. Müzeyi ziyarete gelenlere hikâyesi anlatıla- ve Âşıklık Geleneği Projesi”nin amacı; kent orta- rak aşure ikram edilmiştir. mındaki âşıklık geleneğinin hangi özellikleriyle ve nasıl sürdürüldüğünü, bu geleneğin temsilcilerin- “Zamanla Aşık Atan Deyimler Sergisi” den edinilen bilgi ışığında aydınlatılmasıdır. Proje 12 Kasım-12 Aralık tarihleri arasında deyimler ve çerçevesinde; İzmir’de yaşayan âşıkların biyografi- hikâyeleri konsepti üzerinden bir ay sürecek bir leri, geleneksel sanatçılık özellikleri ve sanatlarının sergi oluşturulmuştur. Bu sergide deyimler de kul- önemli bir kısmını oluşturan şiirleri kaydedilmiş ve lanılan nesnelerin hikâyeleri canlandırılmaktadır. değerlendirilmiştir. Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uy- Proje süresince; öncelikle İzmir’de yaşayan gulama Merkezi, gerek SOKÜM Sözleşmesi ko- âşıkların kimler olduğu tespit edilmiş, daha sonra nusunda gerekse akademik bilgi birikimi ile çeşitli bu âşıklarla birer birer görüşmeler yapılmıştır. Pro- kuruluşların çalışmalarına da katkı sağlamaktadır. je kapsamında, hâlen İzmir’de yaşayan âşıklardan THBMER, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Ko- 21 âşıkla ayrıntılı görüşme yapılmıştır. 4 âşıkla ise runması, Ortak Kültür Miraslarının Envanterlerinin anket yöntemiyle derleme gerçekleştirilmiştir. Söz Hazırlanması ve konuyla ilgili olarak Bölge Ülkeleri konusu görüşmeler video kamera ve ses kayıt ci- Periyodik Seminerleri’nin başlatılması konularında hazı kullanılarak hem görüntü hem de ses olarak sağladığı katkı ve yapmış olduğu işbirliği nedeniy- kaydedilmiştir. Ses ve görüntü kayıtları deşifre edi- le kısa adı TÜRKSOY olan Türk Kültür ve Sanatları

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi lerek yazılı belge hâline dönüştürülmüştür. Ortak Yönetimi tarafından 17 Ocak 2009 tarihinde 36 teşekkür plaketi ile ödüllendirilmiştir. 2. Somut Olmayan Kültürel Miras: Karagöz THBMER, on yıllık tecrübe ve birikimin verdiği güç Öğreniyorum ve heyecanla, somut olmayan kültürel mirasın ko- “Somut Olmayan Kültürel Miras: Karagöz Öğre- runması ve yaşatılarak insanlığın hizmetine sunul- niyorum Projesi”; Ege Üniversitesi Rektörlüğü, Bi- masının süreklilik kazanması amacıyla çalışmaları- limsel Araştırma Projeler Şube Müdürlüğü, UNES- Yönelik Çalışmalar na yoğun bir biçimde devam etmektedir. CO Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Millî Komisyonu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma Ege Üniversitesinde Yapılan Çalışmalar

Kültürel Mirasın Korunmasına Kültürel Mirasın Korunmasına ve Eğitim Genel Müdürlüğünün destekleriyle ha- Türkiye’nin eski ve köklü üniversitelerinden biri olan zırlanmıştır. Prof. Dr. Metin Ekici yönetiminde 2009 Ege Üniversitesinde, özellikle Türk Dünyası Araştır- Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan yılında başlayan proje, 2011 yılında tamamlanmış- maları Enstitüsü Müdürü ve UNESCO Türkiye Millî tır. Komisyonu SOKÜM Komitesi Üyesi olan Prof. Dr. “Somut Olmayan Kültürel Miras: Karagöz Öğreni- Metin Ekici’nin özel gayretleriyle somut olmayan yorum Projesi”nin amacı, Karagöz sanatının genç kültürel mirasın korunmasına yönelik bir dizi proje kitleler tarafından benimsenmesini ve SOKÜM çer- gerçekleştirilmiştir. Bu dizi içinde tamamlanan pro- çevesinde Karagöz’ün devamlılığını sağlamaktır. jeler şunlardır: Projenin sonunda geleneksel kültür unsurlarından Ege Üniversitesinde Gerçekleştirilen Projeler Karagöz sanatının gençler tarafından benimsen- 1. İzmir’de Yaşayan Âşıklar (Halk Şairleri) ve mesi, kültürel birikimin aktarımı sayesinde kültürel Âşıklık Geleneği mirasımızın devamlılığı ve Karagöz sanatının yay- “İzmir’de Yaşayan Âşıklar (Halk Şairleri) ve Âşıklık gınlaşması hedeflerine ulaşılmıştır. Proje kapsa- Geleneği Projesi”, Ege Üniversitesi Rektörlüğü, mında verilen eğitime katılan öğrencilerin gölge Bilimsel Araştırma Projeler Şube Müdürlüğü tara- oyunu tekniğini ve oyunun bölümlerini kavramış fından desteklenmiştir. Prof. Dr. Metin Ekici yöne- oldukları; Karagöz’ü tanıdıkları ve onu diğer geleneksel tiyatro türlerinden ayırt edebildikleri; Kara- sel Araştırma Projeler Şube Müdürlüğü, UNESCO göz tiplerini tanıyabildikleri; Karagöz tasvirlerinin Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Millî Komis- kalıplarının çıkarılması, çizimi ve renklendirilmesi yonu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel gibi konularda öğrenmeye oldukça açık oldukla- Müdürlüğü ve Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma rı belirlenmiştir. Eğitimle birlikte Karagöz oyunları ve Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından desteklen- hakkında temel bilgi sahibi olan öğrencilerin kendi miştir. Prof. Dr. Metin Ekici ve Prof. Dr. Turan Gök- hayal güçlerini de kullanarak yeni ve güncel oyun çe yönetiminde 2010 yılında başlayan proje, 2013 metinleri yazarak oynatabildikleri de tespit edil- yılında tamamlanmıştır. miştir. Bu projeyle Evliya Çelebi, 1671 yılında İzmir’e 3. Somut Olmayan Kültürel Miras: Balıkesir- gelmiş ve bugünkü Kemalpaşa’dan başlayarak Dursunbey Barana Geleneği Bergama, Menemen, Foça, İzmir Merkez, Urla, Karaburun, Çeşme, Sığacık, Seferihisar, Selçuk, “Somut Olmayan Kültürel Miras: Balıkesir-Dursun- Tire, Bayındır ve Birgi’yi ziyaret etmiş ve İzmir ve bey Barana Geleneği Projesi”; Ege Üniversitesi çevresinin tarihî, coğrafi ve kültürel yapısı hakkında Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Halk ayrıntılı bilgi vermiştir. Bilimi Anabilim Dalı, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Millî Komisyonu, Kültür ve Disiplinler arası yaklaşıma dayanan bir üniversi- Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Mü- tede; tarih, sanat tarihi, halk bilimi, dil bilim, coğ- dürlüğü ve Dursunbey Folklor Araştırmaları Der- rafya ve iletişim alanlarından akademisyenlerin neği (DUFAD)’nin destekleriyle hazırlanmıştır. Prof. katılımıyla gerçekleştirilen “Kent ve Seyyah: Evliya Dr. Metin Ekici yönetiminde 2009 yılında başlayan Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi” adlı bu proje proje, 2011 yılında tamamlanmıştır. sonucunda Evliya Çelebi’nin satırlarında anlatılan

İzmir, disiplinler arası bir yaklaşımla incelenmiştir. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi “Somut Olmayan Kültürel Miras: Balıkesir-Dursun- Bu proje sonucunda; Evliya Çelebi’nin İzmir ve bey Barana Geleneği Projesi”nin amacı; barana çevresindeki güzergâhının haritasının da yer aldığı 37 geleneğinin korunması, yaşatılması ve gelecek ku- 3 ciltlik kitap ve bir belgesel film hazırlanmıştır. şaklara aktarımının sağlanmasıdır. Bu proje sonucunda; barana geleneğinin tarihî gelişimi, barana Nevşehir Üniversitesinde Yapılan Çalışmalar toplantılarının sosyal, kültürel ve eğitimsel işlevleri, NEVKAM’da somut olmayan kültürel mirasın korun- barana geleneği kapsamında icra edilen havalar, ması çerçevesinde birtakım çalışmalar yapmıştır. Yönelik Çalışmalar halk oyunları ve toplantılardaki yemekler ile barana Üniversite bünyesinde 2007 yılında kurulan Kapa- geleneğinin günümüzdeki durumu hakkında bilim-

dokya Araştırma ve Uygulama Merkezi, bölgenin Kültürel Mirasın Korunmasına sel veriler elde edilmiştir. UNESCO tarafından ilan edilen Dünya Doğal ve

Proje sonucunda; yukarıda sözü edilen proje Kültürel Miras Listesi’nde yer alan Göreme Açık Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan kapsamında ulaşılan verilere dayanılarak “Somut Hava Müzesi ve Kapadokya kültürel mirasıyla ilgi- Olmayan Kültürel Miras: Barana Dursunbey-Ba- li bazı çalışmalar yapmıştır. Bu çalışmalar 3 ana lıkesir” adlı bir kitap hazırlanarak 2011 yılında ya- başlık altında toplanabilir: Konferans, seminer, yımlanmıştır. Çalışmada; barana geleneği çerçe- çalıştay ve kutlamalar; yayınlar ve envanter çalış- vesinde yer alan unsurların yapısal özellikleri ve maları. işlevleri incelenmiş, barana geleneğinin geçmişteki ve günümüzdeki durumu değerlendirilmiş ve bara- Konferans, Seminer, Çalıştay ve Kutlamalar na geleneğinin yaşatılması ve korunmasına yönelik 1. Somut Olamayan Kültürel Miras Konferan- önerilere yer verilmiştir. sı: Kapadokya Araştırma ve Uygulama Merkezin- de ilk konferansı Somut Olmayan Kültürel Miras 4. Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle üzerine verilmiştir. 26.10.2009 tarihinde gerçekle- İzmir ve Çevresi şene konferansı Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi “Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Bölüm Başkanı ve UNESCO Türkiye Millî Komis- Çevresi Projesi” Ege Üniversitesi Rektörlüğü Bilim- yonu Başkanı Prof. Dr Öcal Oğuz vermiştir. Konfe- ransta, dünyadaki doğal ve kültürel mirasları anla- mirası tespit, belgeleme, araştırma, koruma altına tan Oğuz, bu miraslar arasındaki somut olmayan alma, yok olmasını önleme, üretim, değerlendirme, kültürel miraslara dikkat çekmiştir ve bu bağlamda kuşaktan kuşağa aktarımını sağlama, özellikle for- Kapadokya’nın önemini vurgulamıştır. mel olan (örgün) ve olmayan (kitle iletişim) eğitim süreçlerinde bu kültürel mirasın farklı görünümleri- 2. Kültür Ekonomisi ve Endüstrileri Konulu nin yeniden canlandırılması amacıyla bir SOKÜM Konferans: Kapadokya Araştırma ve Uygulama Müzesi oluşturmayı hedeflemektedir. Merkezinin düzenlemiş olduğu ikinci konferans, Hacettepe Üniversitesi Türk Halk Bilimi Ana Bilim Kars Kafkas Üniversitesinde Yapılan Çalışma- Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nebi Özdemir tara- lar fından verilmiştir. Nebi Özdemir konuşmasında, Kars Kafkas Üniversitesi, bulunduğu coğrafyada Avrupa Birliği ülkeleri ile Türkiye’nin kültür anlayı- zengin bir somut olamayan kültürel miras hazinesi- şındaki farklılığa dikkat çeken Özdemir, kültürün bir ne sahip olması ve bu kültürel mirasın aynı coğraf- gider alanı olmayıp çağdaş toplumların en önemli yada hâlâ güçlü bir şekilde yaşaması vb. sebepler- gelir kaynağı olduğu tezi üzerinde durmuştur. le bu alanda çalışmalar başlatmıştır. Bu çalışmala- 3. Göreme Millî Parkı ve Kapadokya Doğal ve rın başında proje ve toplantılar gelmektedir. Kültürel Mirası Çalıştayı: UNESCO Türkiye Millî Komisyonunun katkı ve katılımıyla 24.05.2012 ta- Kars Kafkas Üniversitesinde Gerçekleştirilen rihinde gerçekleştirilen bu Çalıştay, Dünya Kültü- Projeler rel ve Mirasının Korunması Sözleşmesi’nin 40. yılı 1. Doğu Anadolu’da Kültür Turizmi İçin Kalkın- münasebetiyle düzenlenmiştir. UNESCO Türkiye ma Projesi Millî Komisyonu Başkanı Prof. Dr. M. Öcal Oğuz’un Birleşmiş Milletler Ortak Programı kapsamında ulu- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi başkanlığını yapmış olduğu Çalıştay’a, Hacette- sal ortak Kültür ve Turizm Bakanlığı işbirliği ile yürü- 38 pe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sacit Pe- tülen “Bin Yıl Kalkınma Hedeflerine Ulaşma Fonu” kak, Selçuk Üniversitesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. çerçevesinde, “Doğu Anadolu’da Kültür Turizmi Dr. Özlem Karakul, Nevşehir Üniversitesi Fen- için İttifaklar Projesi”, T.C. Kültür ve Turizm Ba- Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölüm Başkanı kanlığı, T.C. Dışişleri Bakanlığı, UNDP, UNESCO, Prof. Dr. Mustafa Servet Akpolat ve Museo Arche- UNWTO, UNICEF tarafından 13.11.2008 tarihinde

Yönelik Çalışmalar ologico del Finale, İnstituto İnternazionale di Stu- başlatılmıştır. Kafkas Üniversitesi Öğretim Üyesi di Liguri Sez.’den Andrea De Pascale konuşmacı Yrd. Doç. Dr. Kürşat Öncül’ün koordinatörlüğünde olarak katılmıştır. yürütülen bu projenin amacı, Türkiye’nin somut ve Kültürel Mirasın Korunmasına Kültürel Mirasın Korunmasına 4. Nevruz Kutlamaları: Kapadokya Araştırma ve somut olmayan kültürel mirası ile kültür turizminin geliştirilmesi, stratejik olarak yönlendirilmesi, önce- Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Uygulama Merkezinin kuruluş yılı olan 2007’den itibaren bu Merkez, her yıl düzenli olarak Üniversite liklerin belirlenmesi ve korunmasına yönelik olarak bünyesinde Nevruz kutlamaları organize etmiştir. Kars’ta bir model üretilmesi için kapasitenin geliş- tirilmesidir. Yayınlar 1. Nevşehir Halk Kültürü Araştırmaları: Kapa- 2. Kars İlinin Somut Olmayan Kültürel Mirası- dokya Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü nın Haritalandırılması Projesi Yrd. Doç. Dr. Adem Öger’in editörlüğünde hazırla- 31.10.2009 tarihinde başlatılan bu proje çerçeve- nan bu kitapta yöre insanının somut olmayan kültü- sinde 01.01.2010 tarihine kadar Kars/Merkez’de rel mirasına ait derlemeler yer almaktadır. 12, Akyaka’da 8, Arpaçay’da 9, Digor’da 6, Kağızman’da 6, Sarıkamış’ta 10, Selim’de 17, Envanter ve Müze Çalışmaları: Susuz’da 9, ilçe merkezleri de dâhil olmak üzere Kapadokya Araştırma ve Uygulama Merkezinin toplam 77 köye gidilmiş ve somut olmayan kültü- önem verdiği çalışmalardan biri de müze ve envan- rel mirasın haritalandırılmasına yönelik derlemeler ter çalışmalarıdır. Merkez, somut olmayan kültürel yapılmıştır. Kars Kafkas Üniversitesinde Gerçekleştirilen masını genellikle somut olmayan kültürel mirasın Çalıştaylar korunması ve yaşatılmasına yönelik konular oluş- 1. Somut Olmayan Kültürel Miras, Korunması turmaktadır. ve Tanıtımı / Yerel ve Ulusal Envanterlerin Ha- Sivas Cumhuriyet Üniversitesinde Yapılan Ça- zırlanması Çalıştayı: 23 Haziran 2009 tarihinde lışmalar Kars‘ta gerçekleştirilmiştir. Bu Çalıştay’da, Birleş- Sivas, somut olmayan kültürel mirasın özellikle ya- miş Milletler Ortak Programı‘nın somut olmayan şayan insan hazineleri kabul edilen âşıkların dün kültürel mirasa ilişkin faaliyetlerinin; Kültür ve Tu- olduğu gibi bugün de yaşadıkları, âşık sanatının rizm Bakanlığı, Kafkas Üniversitesi ve UNESCO ile icrasına yönelik canlı bir performans sergiledikle- birlikte uygulanmasına ve Kars ilinin somut olma- ri illerin başında gelmektedir. Dolayısıyla bu coğ- yan kültürel miras unsurlarının öncelikle tespiti ve rafyada yer alan Sivas Cumhuriyet Üniversitesi haritalandırılmasına ilişkin çalışmaların yapılması- Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, Türk Halk Bilimi na karar verilmiştir. Bölüm Başkanı ve UNESCO Somut Olmayan Kül- 2. Somut Olmayan Kültürel Miras, Korunması türel Miras Komitesi üyesi Prof. Dr. Şeref Boyraz ve Tanıtımı / Yerel ve Ulusal Envanterlerin Ha- ve aynı bölümün öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. zırlanması Çalıştayı: Bu Çalıştay, 08 – 09 Ekim Doğan Kaya tarafından yaşayan insan hazineleri 2009 tarihlerinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kaf- olan âşıklara yönelik derleme ve yayın çalışmaları kas Üniversitesi ve UNESCO işbirliğiyle Kars Kaf- yapılmaktadır. kas Üniversitesinde gerçekleştirilmiştir. Eskişehir Osmangazi Üniversitesinde Yapılan 3. Somut Olmayan Kültürel Miras, Korunma- Çalışmalar sı ve Tanıtımı / Yerel ve Ulusal Envanterlerin

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi tarafından, “Es- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Hazırlanması Çalıştayı: Bu Çalıştay, 12 Aralık kişehir Somut Olmayan Kültürel Miras Envanteri- 2009 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kafkas nin Çıkarılması ve Turizme Kazandırılması” adlı bir 39 Üniversitesi ve UNESCO işbirliğiyle Kars Simer proje yürütmektedir. Somut olmayan kültürel miras Otel’de gerçekleştirilmiştir. envanterinin çıkarılmasını amaçlayan projeye destek veren kuruluşlar BEBKA, Eskişehir Osmanga- Ankara Üniversitesinde Yapılan Çalışmalar zi Üniversitesi ve Kalkınma Bakanlığıdır. Projenin Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi amacı bölgedeki turizm imkânlarının etkin ve yeni- Yönelik Çalışmalar Halk Bilimi Bölümü tarafından somut olmayan kül- likçi yöntemlerle tanıtılarak bölgenin cazibe merke- türel mirasın korunması ve aktarılmasına yönelik

zi hâline getirilmesine katkı sağlamaktır. Kültürel Mirasın Korunmasına çalışmalar yapılmaktadır. Halk Bilimi Bölüm Baş- kanı ve UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Proje Koordinatörlüğünü Eskişehir Osmangazi Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Komitesi üyesi Prof. Dr. Muhtar Kutlu ve yine aynı Üniversitesinden Doç. Dr. Yaşar Sarı, Proje Koor- bölümün öğretim üyelerinden Doç. Dr. Serpil Aygül dinatör Yardımcılıklarını Doç. Dr. Mehmet Kaşlı ve Cengiz’in çabalarıyla birtakım etkinlikler gerçekleş- Yrd. Doç. Dr. Adem Koç’un yürüttüğü Projeye, Es- kişehir Osmangazi Üniversitesi Turizm Fakültesi, tirilmektedir. Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bö- Prof. Dr. Muhtar Kutlu’nun başkanlığında “Kas- lümü, Halk Bilimi Araştırmaları Merkezi (HAMER) tamonu İlinin Somut Olmayan Kültürel Mirasının ve Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü destek Belirlenmesi”ne yönelik bir çalışma başlatılmıştır. vermektedir. Ayrıca Halk Bilimi Bölümü’nde okutulan “Toplum- Türkiye’de bugün iki yüze yakın üniversite bulun- sal Uygulamalar” dersinin içeriğinin önemli bir kıs- maktadır. Bu üniversitelerin bir kısmında, somut ol- mını somut olmayan kültürel mirasa yönelik uygu- mayan kültürel mirasa çalışmaları içinde yer vere- lamalar oluşturmaktadır. bilecek araştırma merkezi ve enstitüler bulunmak- Prof. Dr. Muhtar Kutlu ve Doç. Dr. Serpil Aygül tadır. Üniversitelerin kimilerinde “Halk Kültürü”, Cengiz’in birlikte koordine ettikleri seminerlerin te- kimilerinde “Halk Bilimi” araştırma ve uygulama merkezleri olarak yer alan, kimilerinde ise “Türkolo- tığı çalışmalarla önemli bir farkındalık yaratıldığı, ji Araştırmaları”, “Türk Dünyası Araştırmaları” ens- Gazi Üniversitesi THBMER’in çalışmalarını örnek titü ya da merkezleri olarak kurulmuş olan bilimsel alarak kimi üniversitelerin araştırma merkez ve kuruluşlar tarafından da somut olmayan kültürel enstitülerinin bilinçli olarak somut olmayan kültürel mirasa yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Örneğin; mirasın korunması ve devamlılığına dair çalışmalar Burdur Mehmet Akif Üniversitesi Teke Yöresi Araş- gerçekleştirdikleri belirgindir. Türkiye’deki üniversi- tırmaları Merkezinin çalışmaları buna örnek olarak telerde bugüne kadar yapılanlar, UNESCO Türkiye verilebilir. Millî Komisyonunun destek ve yönlendirmesiyle Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması gelecekte somut olmayan kültürel mirasın korun- Sözleşmesi’nin imzalandığı tarihten günümüze ka- ması ve devamlılığı konusunda daha güzel çalış- dar geçen 10 yıllık süre içinde UNESCO’nun yapmalar yapılacağının bir göstergesidir. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 40 Yönelik Çalışmalar Kültürel Mirasın Korunmasına Kültürel Mirasın Korunmasına Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Sivil Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan Kültürel Miras: Katılım, Akreditasyon ve Eksiklikler

Selcan Gürçayır Teke*

omut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması araya gelerek Sözleşme’nin uygulanması üzerinde Sözleşmesi Hükûmetlerarası bir sözleşme kafa yormakta, farklı kültürler ve ülkelerden kaynak- Solma özelliğini gösterse de toplulukların ve lanan deneyimlerini paylaşmakta, bilgi alışverişinde bireylerin katılımı ve motivasyonu ile sürekliliğini bulunmakta ve yaşadıkları sorunlara çözüm geliştir- sağlayacak uluslararası bir belgedir. Sözleşme mede ortak aklı harekete geçirmektedirler. süreçlerinin yürütülmesi, İnsanlığın Somut Olma- Taraf devletlerin temsilcilerinden oluşan alt organın yan Kültürel Mirası Temsilî Listesi ve Acil Koruma Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi tasarrufunda bulunan Temsilî Liste’ye eleman yazı- Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Liste- mında da sivil toplum kuruluşlarının etkileri hissedilir. 41 lerinin belirlenmesi, En İyi Uygulama örneklerinin Temsilî Listeye dâhil edilmesi istenen somut olma- saptanması ve uluslararası yardım fonlarının kulla- yan kültürel miras unsuruna ilişkin varsa ilgili sivil nımı konusunda, sözleşmeye taraf devletlerin ka- toplum kuruluşlarının, toplulukların ve bireylerin izin- rarları ve sorumluluklarının yanı sıra sivil inisiyatifin lerinin alınması söz konusudur. Acil Koruma Gerekti- de söz sahibi olduğu açık bir biçimde görülmekte- ren Liste, En İyi Uygulamalar ve Uluslararası Yardım dir. Hükûmetlerarası Komite Toplantıları’ndan önce Fonu ile ilgili süreçler ise sivil toplum kuruluşlarının gerçekleştirilmesi bir gelenek hâline gelen sivil top- temsilcilerinden ve uzmanlardan oluşan Danışma lum kuruluşları forumları da sivil inisiyatifin etkisini Organı tarafından yürütülmektedir. Somut Olmayan ve heyecanını göstermesi açısından oldukça dikkat Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin koruma- çekicidir. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korun- yı amaçladığı yaşayan miras ve koruma biçiminin ması Sözleşmesi’ne danışsal olarak akredite olan Sivil Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan sivil toplum kuruluşlarının deneyim ve bilgi alışve- “dondurarak ya da statik bir koruma” anlayışından rişleri hükûmetlerarası komite toplantıları boyunca ziyade “yaşayarak ya da dinamik bir koruma” anla- Kültürel Miras: Katılım, Akreditasyon ve Eksiklikler devam etmekte ve bu görüşmeler sonucunda si- yışına sahip olması da sözleşmede sivil inisiyatifin vil toplum kuruluşları, Sözleşme‘nin sağlıklı bir bi- önemini ve etkinliğini arttırmaktadır. Somut olmayan çimde sürdürülebilmesi konusunda görüşlerini bir kültürel mirası yaşatacak ve gelecek kuşaklara akta- bildiri ile Komitenin dikkatine sunmaktadırlar. Sivil racak bizzat toplumun kendisidir. Bu nedenle Söz- toplum kuruluşları forumları aracılığıyla, çok farklı ül- leşme süreçlerinin hem ulusal hem de uluslararası kelerden ulusal ya da uluslararası düzeyde faaliyet alanda başarılı bir biçimde yürütülmesi sivil alandaki gösteren sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri bir başarısıyla doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle ulus- lararası alanda sözleşme süreçlerine sivil toplum kuruluşları akredite edilerek sözleşmenin başarıya * Dr., Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Halkbilimi Bölümü ulaşması sağlanmaya çalışılmaktadır. Kasım 2013 Öğretim Görevlisi. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Somut Olma- yan Kültürel Miras İhtisas Komitesi Raportörü. itibariyle Sözleşme’ye akredite olan 156 sivil toplum kuruluşu bulunmaktadır. Somut Olmayan Kültürel bilinçle uluslararası bir zeminde yürütme yollarını Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin 9. ve 11b mad- ve yöntemlerini keşfetmelerine yardımcı olunması deleri ile Uygulama Yönergesi’nin III. 2 bölümleri amaçlanmıştır. 2009 toplantısının hemen ardından Sözleşme‘nin uygulanması açısından sivil toplum 2010 yılında Sözleşme’ye 5 Sivil Toplum Kuruluşu- kuruluşlarının rolü ve önemini açıkça göstermekte- nun akredite olması toplantının amacına ulaştığının dir. Sivil toplum kuruluşları Sözleşme’nin amaçlarını, delili olarak okunabilir. ruhunu ve terminolojisini eylemlere dönüştürme ko- Türkiye, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması nusunda beceri ve deneyime sahiptirler. Sözleşme Sözleşmesi’nin yürütülmesinde ve özellikle envanter süreçleri ile ilgili farklı aktörleri etkinleştirme ve ilişki oluşturulmasında çalışmalarını sivil toplum kuruluş- kurmalarını sağlama konularında devlet kademele- larıyla işbirliği içerisinde sürdürmektedir. Türkiye’nin rindeki bürokratik işleyişten daha hızlı ve etkilidirler. Somut Olmayan Kültürel Mirası Ulusal Envanteri ve Katılımcı bir yaklaşım geliştirilmesine ve sorun çözü- Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Envanteri’nin oluş- cü yaklaşımlar sergilenmesine katkı sağlamaktadır- turulmasında Kültür ve Turizm Bakanlığının bünye- lar. Gelenek taşıyıcıları, aktarıcıları, somut olmayan sinde oluşturulan Uzmanlar Kurulu içerisinde sivil kültürel mirasın herhangi bir alanı ile ilgili uzmanları toplum kuruluşlarının temsilcileri de yer almakta- içerisinde barındıran sivil toplum kuruluşları, özellikle dır. Yine İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası dosya değerlendirme süreçlerinin sağlıklı bir biçim- Temsilî Listesi’ne yazdırılması planlanan unsurlar side yürütülmesi konusunda danışsal organ görevini vil toplum kuruluşlarının desteğiyle hazırlanmaktadır. üstlenmektedirler. Sivil toplum kuruluşlarının gelenek taşıyıcıları ve ak- Türkiye, sivil toplum kuruluşlarının Somut Olma- tarıcıları ile iletişimi ve ilişkileri dosya yazım süreçleri- yan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi süreç- ni kolaylaştırmakta ve ilgili kişilerle samimi bir iletişim lerine akredite olmalarını önemsemekte ve onları kurma imkânı sağlamaktadır. Sözleşme’nin ulusla- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Sözleşme’ye akredite olma yönünde desteklemek- rarası süreçlerini takip etmek ve yönlendirmek ama- 42 tedir. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması cıyla Sözleşme’ye akredite olan Türkiye kaynaklı 6 Sözleşmesi’nin uluslararası süreçlerini takip etme- sivil toplum kuruluşu bulunmaktadır. Bu sivil toplum lerini sağlamak, Türkiye’deki sivil toplum kuruluş- kuruluşlarının Sözleşme’ye akredite olma tarihleri ve larını bilinçlendirmek ve Sözleşme‘ye akreditasyon faaliyet gösterdikleri alanlar şöyledir: süreçleri konusunda bilgilendirmek amacıyla 4 Haziran 2009’da Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Akredite Olan Akreditasyon Faaliyet Sivil Toplum Tarihi Gösterdikleri Araştırma ve Uygulama Merkezi, UNESCO Türkiye Kuruluşları Alanlar Millî Komisyonu ve Ege Üniversitesi Türk Dünyası Akşehir 2010 Sözlü gelenekler ve Araştırmaları Enstitüsü ve TÜRKSOY’un işbirliği ve Nasreddin anlatımlar, katkılarıyla “Somut Olmayan Kültürel Miras ve Sivil Hoca ve Gösteri sanatları, Turizm Derneği Sosyal uygulamalar, Toplum Kuruluşları Çalıştayı” düzenlenmiştir. Ça- ritüeller ve festivaller

Sivil Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan Sivil Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan lıştayda sivil toplum kuruluşlarının somut olmayan Buğday 2010 Sözlü gelenekler ve kültürel mirasla ilgili süreçlere etkin katılımını sağla- Ekolojik anlatımlar Kültürel Miras: Katılım, Akreditasyon ve Eksiklikler mada izlenmesi gereken yollar konusunda sivil top- Yaşamı Sosyal uygulamalar, Destekleme ritüeller ve festivaller lum kuruluşları bilgilendirilmiştir. Yine Haziran 2013 Derneği Doğa ve evrenle ilgili tarihinde her sektörden sivil toplum kuruluşları ile bilgi ve uygulamalar “UNESCO ve Sivil Toplum Kuruluşları Nasıl Çalışır?” Geleneksel el sanatları konulu bir çalıştay düzenlenmiş ve bütün sektörler- Folklor 2010 Sözlü gelenekler ve deki sivil toplum kuruluşları ile UNESCO’nun nasıl Araştırmacıları anlatımlar çalışabileceğine dair bilgi alışverişinde bulunulmuş- Vakfı Gösteri sanatları tur. Her iki çalıştay aracılığıyla da kültürle ilgili sivil Sosyal uygulamalar, toplum kuruluşlarının Somut Olmayan Kültürel Mira- ritüeller, festivaller Doğa ve evrenle ilgili sın Korunması Sözleşmesi’ni yakından tanımaları ve bilgi ve uygulamalar kimi zaman bu Sözleşme’den habersiz bir biçimde Geleneksel el yürüttükleri çalışmalarını uluslararası terminoloji ve sanatları Kültürel 2012 Sözlü gelenekler ve ve Çok Uluslu Nasreddin Hoca Fıkraları Anlatı Ge- Araştırmalar anlatımlar, leneği Adaylık Dosyası Hazırlama Yuvarlak Masa Vakfı Gösteri sanatları, Toplantısı gerçekleştirilmiştir. Toplantıyla Afganis- Sosyal uygulamalar, ritüeller, festivaller, tan, Arnavutluk, Azerbaycan, Bangladeş, Bosna Doğa ve evrenle ilgili Hersek, Bulgaristan, Çin, Fas, Gürcistan, Irak, Ka- bilgi ve uygulamalar zakistan, Kırgızistan, Kuveyt, Lübnan, Makedonya, Geleneksel el sanatları Mısır, Moldova Cumhuriyeti, Pakistan, Polonya, Milletlerarası 2010 Sözlü gelenekler ve Romanya, Suudi Arabistan, Sudan, Tacikistan, Tu- Kukla ve Gölge anlatımlar, nus, Türkiye, Ukrayna, Ürdün ve Yemen’den katılan Oyunu Birliği Gösteri sanatları, Nasreddin Hoca uzmanları bir araya getirilmiş ve Türkiye Millî Sosyal uygulamalar, ortak bir dosya hazırlamanın imkânları üzerine tar- Merkezi ritüeller, festivaller, Geleneksel el tışmalar gerçekleştirilmiştir. Nasreddin Hoca dos- sanatları yasının çok uluslu olarak hazırlanması sürecinde Uluslararası 2010 Sözlü gelenekler ve Türkiye adına gereken akademik destek konusun- Mevlana Vakfı anlatımlar, da Akşehir Nasreddin Hoca ve Turizm Derneğine Gösteri sanatları, Sosyal uygulamalar, mensup uzmanlar yol gösterici olacaklardır. ritüeller, festivaller, Geleneksel el 2002 yılında kurulan Buğday Ekolojik Yaşamı Des- sanatları tekleme Derneği, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin ağırlıklı olarak doğa ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar alt alanında faali- Sözleşmesi’ne taraf olan 6 dernekten 4’ü ulusal düzey- yet gösteren bir dernektir. Dernek, kurulduğu gün- de faaliyet göstermektedir. Milletlerarası Kukla ve Gölge den beri yerel ekolojik bilgi ve tecrübenin üzerine

Oyunu Birliği Türkiye Millî Merkezi ve Uluslararası Mev- odaklanan etkili projelere imza atmıştır: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi lana Vakfı başka ülkelerde de faaliyet gösteren ulus- Projenin Adı Amacı 43 lararası derneklerdir. Sivil toplum kuruluşlarının Somut Tatuta Türkiye’deki ekolojik tarım ile Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ne Ekolojik geçinen çiftçi ailelerine mali, akredite olmalarına ilişkin haberler ulusal basında bü- Çiftliklerde gönüllü işgücü ve/veya bilgi Tarım Turizmi desteği sağlayarak ekolojik tarımı yük ilgi görmüştür. Bu hem Sözleşme‘nin Türkiye’de ve Gönüllü Bilgi, teşvik etmek ve sürdürülebilirliğini görünürlüğünün artmasını sağlamış hem de somut Tecrübe Takası sağlamak amacını güden proje, olmayan kültürel miras alanlarında faaliyet gösteren çiftçi ailelerin evinde kalması ve sivil toplum kuruluşlarının Sözleşme’ye akreditasyon aile sofrasını paylaşması, kültürler arası alışverişi sağlamanın yanında, süreçlerini olumlu etkilemiştir. tüketici-üretici arasındaki ilişkilerin şeffaflaşması ile bireylerin ekolojik 2010 yılında Sözleşme’ye akredite olan Akşehir döngülere ve birbirlerine karşı Nasreddin Hoca ve Turizm Derneği, 1959 yılın- sorumluluk bilincinin gelişmesine da kurulmuş oldukça köklü bir dernektir. Türk fık- de destek olmayı hedeflemektedir. Sivil Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan ra anlatı geleneğinin önemli isimlerinden biri olan Türkiye’nin Proje ile “Türkiye’de kültürü Kültürel Miras: Katılım, Akreditasyon ve Eksiklikler Tarımsal yapılan yerel bitki çeşitlerinin ve Nasreddin Hoca özelinde etkinlikler gerçekleştiren Biyoçeşitliliğinin köylü çeşitlerinin tohumlarının dernek, Sözleşme’ye akredite olduktan sonra daha Koruması için korunması ve sürekliliği konusunda uluslararası bir terminoloji kullanmaya başlamıştır Tohum Ağı çalışma yapan kişi, kurum ve (Akreditasyon Talep Numarası 90148). Nasreddin Projesi kuruluşlar arasında eşgüdüm ve işbölümü yaratmak üzere işleyen Hoca’nın başta Türk dünyasında ve dünyanın pek bir tohum ağının kurulması” çok ülkesinde değişik adlarla anılan bir fıkra tipi olu- amaçlanmaktadır. şu, ülkeler arasındaki diyaloğu ve karşılıklı işbirliğini Kayıp Masallar Projeyle Yörükler olmak güçlendirmek amacıyla çok uluslu dosya hazırlama üzere Anadolu halkının hâlen anlatageldiği masalların derlenmesi düşüncesini doğurmuş ve 07-08 Mayıs 2013 tarih- ve kaydedilerek görsel arşivinin lerinde Türk Dünyası Kültür Başkenti Eskişehir’de yapılması, bir film çekilmesi Uluslararası Nasreddin Hoca Çalışmaları Semineri hedeflenmektedir. Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği, sonu sanatıyla ilgilenen sanatçı, araştırmacı, uzman, mut olmayan kültürel mirası ölü müze materyalleri yazar, bilim adamı ve teknisyenlerin birbirleriyle olarak korunması gereken otantik, nostaljik değer- bilgi alışverişinde bulunmalarını sağlamak amacıy- ler olarak görmekten ziyade evreni sürdürülebilir la kurulmuştur. 1990 yılında Türkiye’de millî mer- kılacak ve yeni çağdaki insanlığı şekillendirecek kezi kurulan UNIMA’nın 1997 yılında Bursa şubesi yaşayan uygulamalar olarak görmektedir (Akredi- açılmıştır (Akreditasyon Talep Numarası 90100). tasyon Talep Numarası 90159). Bu bakış açısıyla UNIMA Türkiye Millî Merkezi, 2009 yılında Somut gerçekleştirdiği projeler ve yayınlarla somut olma- Olmayan Kültürel Miras Temsilî Listesi’ne kaydedi- yan kültürel miras çalışmalarına katkı sağlamak- len Karagöz’ün dosya hazırlama süreçlerine etkin tadır. bir biçimde destek vermiştir. Sözleşme’ye akredite olduğu tarihten itibaren de geleneksel Türk gölge Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması tiyatrosu ve kukla ile ilgili faaliyetlerine ivme kazan- Sözleşmesi’ne akredite olan bir diğer sivil toplum dırmıştır: kuruluşu Folklor Araştırmacıları Vakfıdır. 1999 yılın- da kurulan Vakıf, halk bilimi alanında uzman ya da Etkinlikler bu bilim dalına meraklı olan kişilerden oluşmakta- Uluslararası Bursa Karagöz Kukla ve Gölge Oyunları dır. Üyelerinin büyük bir kısmı Türkiye’deki üniversi- Festivali telerde görev yapan akademisyenler, Kültür ve Tu- Karagöz Tasvirleri Yapımı Kursu Karagöz Tasvirleri ve Kukla Sergisi rizm Bakanlığında görev yapan folklor araştırmacı- Klasik Karagöz Oyunları DVD Seti larıdır. Türkiye’de pek çok bölgede gerçekleştirdik- Karagöz Oyun Metni Yazma Yarışması leri alan çalışmaları, düzenledikleri sempozyumlar ve seminerler ile somut olmayan kültürel miras 1996 yılında kurulan Uluslararası Mevlana Vak- alanına giren pek çok alanda akademik etkinlik- fı, Türkiye dışında İsviçre, Almanya, Hollanda ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi ler gerçekleştirmektedirler. Folklor Araştırmacıları Amerika Birleşik Devletlerinde faaliyet gösteren bir Vakfında gerçekleştirilen seminerlerin bir kısmının 44 sivil toplum kurululuşudur. İran ve Türk edebiyatı başlıkları şöyledir: Anadolu’da Kadın, Geleneksel ve düşünce dünyasında önemli şahsiyetlerden biri Tiyatro, Kültür ve İletişim, Din Antropolojisi, Ritüel- olan Mevlana’nın eserleri ve düşünceleri üzerine ler, Yörük Kültürü, Halk Müziği ve Âşıklık vb. (Akre- araştırmalar gerçekleştiren Uluslararası Mevlana ditasyon Talep Numarası 90057). Vakfı, hümanizmin temel değerlerini içeren evren- 2002 yılında kurulan Kültürel Araştırmalar Vakfı, sel ve zamansız Mevlana bilgeliğini çağdaş dün- Anadolu’nun kültürel zenginliklerini araştırmak, yada bugünün tarihî ve kültürel bağlamında müm- belgelemek, arşivlemek ve edindiği bilgileri pay- kün kılabilmek için Mevlevi kültürünü ve geleneğini laşmak amacıyla kurulmuş Ankara merkezli bir sivil korumayı amaçlar (Akreditasyon Talep Numarası toplum kuruluşudur. Çalışmalarını, mutfak kültürü, 90143). Mevlevi kültürünün önemli temsillerinden oyuncak evi, ritüel başlıkları altında yürüten Kültürel biri hâline gelen Mevlevi Sema Töreni, 2005 yılında Sivil Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan Sivil Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan Araştırmalar Vakfı, mutfak, oyuncak ve ritüel çizgi- UNESCO tarafından başyapıt olarak ilan edilmiş,

Kültürel Miras: Katılım, Akreditasyon ve Eksiklikler sinde antik Anadolu kültürü ile geleneksel Türk kül- 2008 yılında İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mi- türüne uzanan sürecin araştırılması, arşivlenmesi rası Temsilî Listesi’ne kaydedilmiştir. ve bir veri bankası oluşturulmasını hedeflemektedir Sözleşme’ye akredite olan altı sivil toplum kuru- (Akreditasyon Talep Numarası 90142). Anadolu luluşunun dışında pek çok sivil toplum kuruluşu, topraklarındaki kültürel zenginliği bu coğrafyada somut olmayan kültürel miras ile ilgili alanlarda yaşamış toplumların penceresinden göstermeye faaliyet göstermekte ve projelere imza atmaktadır. çalışan Kültürel Araştırmalar Vakfı, Türkiye’nin so- Tarihi Kentler Birliği, Çevre ve Kültür Değerlerini mut olmayan kültürel miras konusundaki zenginli- Koruma ve Tanıtma Vakfı (ÇEKÜL), Vehbi Koç ve ğinin ve çeşitliliğinin izlerini de sürecektir. Ankara Araştırmaları Merkezi (VEKAM), Kültürel Milletlerarası Kukla ve Gölge Oyunu Birliği, kukla ve Mirasın Dostları Derneği (KUMİD), Somut Olma- gölge oyunu sanatları aracılığıyla uluslararasındaki yan Kültürel Miras Enstitüsü Derneği, Türkiye Anıt barış ilişkilerini güçlendirmek, kukla ve gölge oyu- Çevre ve Turizm Değerlerini Koruma Vakfı (TAÇ), Tarih Vakfı, Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı bu sivil motive edilmeleri gerektiği açıktır. Sözleşme’ye ak- toplum kurululuşlarından yalnızca birkaçıdır. Tür- redite olan sivil toplum kurululuşlarının da Sözleş- kiye, sivil toplum kurululuşlarının somut olmayan me süreçlerini hükûmetlerarası toplantılarda takip kültürel mirasın korunmasında ve aktarılmasında etme imkânlarının (mali gerekçeler, dil sorunları) ve öneminin ve motive edici gücünün farkındadır. motivasyonlarının olmayışı da akreditasyon man- sivil toplum kurululuşları, bu mirası yaşatacak ve tığına ters düşmektedir. Sözleşme süreçlerini ta- koruyacak gruplarla ve bireylerle kurdukları samimi kip etmemeleri Sözleşme çerçevesinde yürütülen ilişkilerle sivil toplumun ve inisiyatifin sesini yansıt- tartışmalardan uzak kalmalarına ve uygulamada mada daha demokratik ve daha katılımcı bir yapı karşılaşılan sorunlar ya da süreçler konusunda göstermektedirler. Somut olmayan kültürel mira- kendilerinden beklenen danışsal görevi yerine ge- sın korunması konusunda kamuoyu oluşturmada tirememelerine yol açmaktadır. Prof. Dr. M. Öcal ve farkındalık artırımında sivil toplum kurululuşları Oğuz’un “Somut Olmayan Kültürel Miras ve sivil daha aktif ve kimi zaman daha etkin bir rol üst- toplum kurululuşları” başlıklı yazısında da ifade lenmektedirler. Gelenek taşıyıcıları ve aktarıcıları ettiği gibi akredite olan Sivil Toplum Kuruluşları- ile iletişimleri, onların yaşadıkları sorunları ve aç- nın “nicelik bakımından olduğu kadar dünya kültür mazları daha yakından görmelerini ve çözüm yol- mirasları hakkında söz söyleyecek, rapor yazacak ları geliştirmede daha çözüm odaklı bir bakış açısı ve süreç yönetecek şekilde nitelik bakımından da geliştirmelerini sağlamaktadır. Bütün bunlarla bir- iyileşmesi gerekmektedir (2013: 121).” likte, Türkiye somut olmayan kültürel miras alan- ları ile doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilenen sivil Kaynaklar toplum kurululuşlarının bir kısmı Somut Olmayan Non-Governmental Organizations accredited to provide advi- Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin içeri- sory services to the Committee, Accreditation request ğinden ve amaçlarından habersizdir. Bu nedenle No.90148. Erişim Tarihi: 10.11.2013, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi somut olmayan kültürel mirasın korunması ve ge- Non-Governmental Organizations accredited to provide advi- lecek kuşaklara aktarılmasını sağlama konusun- sory services to the Committee, Accreditation request 45 No.90159. Erişim Tarihi: 10.11.2013, harekete geçirememektedirler. Diğer pek çok sivil Non-Governmental Organizations accredited to provide advisory services to the Committee, Accreditation request toplum kurululuşlarında olduğu gibi, kültür merkez- No.90057. Erişim Tarihi: 10.11.2013, ra merkezli olmaları da bölgesel çeşitliliğin temsil Non-Governmental Organizations accredited to provide advisory services to the Committee, Accreditation request edilmesinde birtakım olumsuzluklar yaratmaktadır. No.90142. Erişim Tarihi: 10.11.2013, Non-Governmental Organizations accredited to provide advi- icracı kurum olarak hazırlamakla yükümlü olduğu sory services to the Committee, Accreditation request ulusal envanterin haricinde sivil toplum kurululuş- No.90100. Erişim Tarihi: 10.11.2013,

Non-Governmental Organizations accredited to provide advi- Sivil Toplum Kuruluşları ve Somut Olmayan maktadır. Sivil toplum kuruluşları tarafından hazır- sory services to the Committee, Accreditation request No.90143. Erişim Tarihi: 10.11.2013, da gerçekleşeceği düşünüldüğünde sivil toplum Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?. Ankara: kurululuşlarının envanter hazırlamaları konusunda Geleneksel Yayınları,2013.

SOKÜM ve Örgün Eğitim: Halk Kültürü Dersi Deneyimi

M. Muhtar Kutlu*

NESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Mi- yılından itibaren aşamalı olarak Millî Eğitim Bakanlı- rasın Korunması Sözleşmesi (2003), in- ğı ilköğretim okulları (6-8. sınıf) öğretim programları Usanlığın ortak değeri olan kültürel mirasın içinde seçmeli ders olarak yer almaya başlamış ve ve evrensel kültürel çeşitliliğin korunması idealini bugün de yeni eğitim sistemi içinde benzer konu- gerçekleştirme adına önemli bir gelişmeyi ifade muyla sürdürülmekte olan bir derstir. eden uluslararası bir belgedir. Türkiye’nin 2006 yı- Halk Kültürü Dersi Öğretim Programı hazırlık çalış- lında taraf olduğu Sözleşme, somut olmayan kül- maları MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tara- türel mirasın önemi, kültürel deneyim ve pratiklerin Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi fından UNESCO Türkiye Millî Komisyonu, Kültür ve korunması, tanıtılması ve gelecek kuşaklara akta- Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdür- 47 rılması temel amacıyla yapılacak uygulamaları ta- lüğü katkılarıyla oluşturulan ve içinde üniversitelerin nımlamaktadır. Sözleşme, somut olmayan kültürel ilgili bölümlerinden alan uzmanı akademisyenlerin, mirasın önemi konusunda yerel, ulusal ve ulusla- kurul üyelerinin ve program geliştirme uzmanlarının rarası düzeyde duyarlılığı ve farkındalığı artırmada yer aldığı özel ihtisas komisyonunca gerçekleştiril- eğitimin yeri ve önemine vurgu yapmaktadır. Özel- miştir. Komisyon, Sözleşme ile gündeme gelen yü- likle Sözleşmenin “Eğitim, Duyarlılığın ve Kapasite- kümlülüklerin yanı sıra bugüne kadar eğitim siste-

nin Güçlendirilmesi” adlı 14. maddesinde belirtilen, SOKÜM ve Örgün Eğitim: mimizde yer bulamayan somut olmayan kültürel mi- taraf devletlerin uygun önlemlerle gerçekleştirmeye Halk Kültürü Dersi Deneyimi rası örgün eğitim alanına taşıyabilme imkânlarını ve çalışacakları hususların ortak paydasında ve atıla- halkbilim disiplininin temel ilke ve yaklaşımlarını bir cak adımların başında eğitim konusu gelmekte; ör- arada benimsemiş, dersin kapsamı ve içeriği açı- gün ve yaygın eğitim programlarında somut olma- sından bu hususların uyumuna özen göstermiştir. yan kültürel mirasın yer alması öngörülmektedir. Halk Kültürü bir kültüre ait olmanın sözel ve gele- Sözleşmenin eğitime ilişkin öngörüleri bağlamın- neksel bütün yönlerini içerdiği gibi bir toplumun or- da Türkiye’nin somut olmayan kültürel mirasın ko- tak bellek alanlarını da içerir. Modernitenin ortaya runmasına yönelik örgün eğitim alanında gerçek- çıkardığı tarihsel, toplumsal ve kültürel dönüşümün leştirdiği ilk ve -düşüncesi itibariyle- olumlu adım ürünü olan folklor düşüncesi, aynı zamanda halk “Halk Kültürü” adlı dersin ilköğretim programlarına kültürünün korunması düşüncesinin de kaynağı konulması olmuştur. Halk Kültürü Dersi Türkiye’nin olmuştur. Bugün uluslararası toplumun kaybından Sözleşme’ye taraf olduğu tarihle eş zamanlı olarak kaygı duyduğu ve Sözleşme ile tanımladığı somut uygulamaya konulmuş, 2006-2007 Eğitim-Öğretim olmayan kültürel miras unsurlarının korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması düşüncesi de bu sü- * Prof. Dr., Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi, Halkbilim Bölümü Öğretim Üyesi. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu, Somut Olma- recin devamıdır. Halk kültürünün modern toplumla yan Kültürel Miras İhtisas Komitesi Üyesi. ve bu toplum içinde -çağdaş kentin kültürel akta- rım alanlarında- üretilen, yaratılan, yaşatılan kültü- sellerden yararlanma, proje geliştirme, müze ziya- rel formlarla yakından ilişkili olduğunu, moderniteyi retleri, derleme ve araştırma denemeleri, yardımcı ve küresel dünyanın kültürel kodlarını anlama ça- kaynaklardan yararlanma gibi etkinliklerle somut basına dönüştüğünü de söyleyebiliriz. Halk Kültürü olmayan miras eğitimini hayatın her alanına ve adı altında bir dersin öğretim programlarında yer anına yayma hedeflenmiştir. Halk Kültürü dersinin alması, olumlu bir gelişme olarak değerlendirilirken kazanımları ise öğrencilere kültür alanını, somut ve somut olmayan kültürel mirasın korunması ve ge- somut olmayan kültür farkını tanıma; farklı kültürel lecek kuşaklara aktarılmasında etkin ve önemli bir örüntüleri kavrama; benzerlik ve farklılıkları anlama araç olacağı varsayılmıştır. ve karşılıklı anlayış ve duygudaşlık geliştirme, özet- le kültürel miras duyarlılığı ve farkındalık yaratmak Sözleşme’nin “somut olmayan kültürel miras” kav- olarak sayılabilir. ramı, bu kavramı tanımlayan alanlar ve koruma yaklaşımları Halk Kültürü dersinin öğrenme alanla- Halk Kültürü dersi yapılandırma süreçlerinin ardın- rına ve içeriğine yansıtılmıştır. Eğitimcilerin “birbiriy- dan 2006-2007 eğitim-öğretim yılında bir saatlik le ilişkili bilgi, beceri, kavram ve değerlerin bir bü- seçmeli ders olarak, dönemin sekiz yıllık zorunlu tün olarak görülebildiği, öğrenmeyi organize eden eğitim sistemi içinde 6., 7. ve 8. sınıfların öğre- yapılar” biçiminde tanımladıkları öğrenme alanları; tim programlarında yer almıştır. Günümüzde ise “Halk Bilimi”, “Toplumsal Uygulamalar”, “Halk/El 4+4+4 olarak ifade edilen yeni düzenlemede 6. Sanatları”, “Sözlü Anlatımlar”, “Halk Bilgisi”, “Mü- ve 7. sınıflarda iki saatlik seçmeli ders olarak sür- zik, Oyun, Eğlence” ve “Küreselleşme ve Halk Kül- dürülmektedir. Halk Kültürü dersinin uygulamadaki türü” olarak belirlenmiştir. Her öğrenme alanı kendi konumu, seçmeli dersler içindeki yeri ve haftalık içinde birden fazla konuyu (üniteyi) içermektedir. ders saatleri yandaki tabloda izlenebilir:

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi HALK KÜLTÜRÜ DERSİ ÖĞRENME ALANLARI VE ÜNİTELERİ 48 6. SINIF 7. SINIF 8. SINIF ÖĞRENME ALANI ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE 1. HALK BİLİMİ Halk ve Kültür Halk Kültürünün Kaynakları Gelenek ve Değişme 2. TOPLUMSAL Geçiş Dönemleri Bayramlar, Kutlamalar Halk İnançları UYGULAMALAR 3. HALK SANATLARI Giyim-Kuşam ve Süslenme Geleneksel El Sanatları Halk Mimarisi

SOKÜM ve Örgün Eğitim: SOKÜM ve Örgün Eğitim: 1) Atasözleri, Deyimler Halk Kültürü Dersi Deneyimi 1) Halk Şiiri 2) Mit, Efsane (Söylen, 4. SÖZLÜ ANLATIMLAR Bilmece, Tekerleme, Masal 2) Fıkra Söylence) 3) Destan, Halk Hikâyesi 1) Halk Hukuku 5. HALK BİLGİSİ Halk Mutfağı Halk Hekimliği 2) Halk Takvimi 6. MÜZİK, OYUN, 1) Halk Müziği Çocuk Oyun ve Oyuncakları Halk Tiyatrosu EĞLENCE 2) Halk Oyunları 7. KÜRESELLEŞME Kültürel Mirası Koruma Müze ve Halkbilim Kültür Turizmi VE HALK KÜLTÜRÜ Bilinci Müzeciliği

Hazırlık komisyonu, bir yandan Sözleşme’nin ta- Yanda özetlemeye çalıştığımız Halk Kültürü dersi- nımladığı somut olmayan kültürel mirası ders içe- nin kısa hikâyesinin ardından bugün gelinen nokta- riğine yerleştirirken diğer yandan öğrencilerin eğle- da derse ilişkin, uygulamadaki biçimi ve sonuçları nerek, merak ederek ve uygulayarak öğrenmelerini açısından -elimizde bu konuda yapılmış bir araştır- hedefleyen yöntemleri geliştirmeye özen göster- ma verisi olmamasına rağmen- gözlemlerimiz ve miştir. Öğrenci merkezli, etkinlik temelli, öğrenme izlemelerimizin ışığında eleştirel bir değerlendirme ve öğretmeyi içinde barındıran yaklaşımlarla gör- yapmak mümkündür. İLKOKULLAR VE ORTAOKULLAR HAFTALIK DERS ÇİZELGESİ SINIFLAR DERSLER İlkokul Ortaokul 1 2 3 4 5 6 7 8 Türkçe 10 10 8 8 6 6 5 5 Matematik 5 5 5 5 5 5 5 5 Hayat Bilgisi 4 4 3 Fen Bilimleri 3 3 4 4 4 4 Sosyal Bilgiler 3 3 3 3 T.C. İnkilâp Tarihi ve Atatürkçülük 2 Yabancı Dil 2 2 2 4 4 4 4 Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi 2 2 2 2 2 Görsel Sanatlar 1 1 1 1 1 1 1 1 Müzik 1 1 1 1 1 1 1 1

ZORUNLU DERSLER Oyun ve Fiziki Etkinlikler 5 5 5 2 Beden Eğitimi ve Spor 2 2 2 2 Teknoloji ve Tasarım 2 2 Trafik Güvenliği 1 Rehberlik ve Kariyer Planlama 1 İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi 2 ZORUNLU DERS SAATİ TOPLAMI 26 28 28 30 28 28 29 29 Kur’an-ı Kerim (4) 2 2 2 2 Din, Ahlak ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Hz. Muhammed’in Hayatı (4) 2 2 2 2 Değerler Temel Dini Bilgiler (2) 2 2 2 2 49 Okuma Becerileri (1) 2 2 Yazarlık ve Yazma Becerileri (4) 2 2 2 2 Dil ve Anlatım Yaşayan Diller ve Lehçeler (4) 2 2 2 2 İletişim ve Sunum Becereleri (1) 2 2 Yabancı Dil Yabancı Dil (Bakanlar Kurulu Kararı ile Kabul Edilen Diller) (4) 2 2 2 2 Bilim Uygulamaları (4) 2 2 2 2 SOKÜM ve Örgün Eğitim: SOKÜM ve Örgün Eğitim:

Fen Bilimleri ve Matematik Uygulamaları (4) 2 2 2 2 Halk Kültürü Dersi Deneyimi Matematik Çevre ve Bilim (1) 2 2 Bilişim Teknolojileri ve Yazılım (4) 2 2 2 2 Görsel Sanatlar (Resim, Geleneksel Sanatlar, Plastik 2/(4) 2/(4) 2/(4) 2/(4) Sanatlar vb.) (4) SEÇMELİ DERSLER Müzik (4) 2/(4) 2/(4) 2/(4) 2/(4) Sanat ve Spor Spor ve Fiziki Etkinlikler (Alanlara Göre Modüler 2/(4) 2/(4) 2/(4) 2/(4) Oluşturulacaktır) (4) Drama (2) 2 2 Zekâ Oyunları (4) 2 2 2 2 Halk Kültürü (1) 2 2 Medya Okuryazarlığı (1) 2 2 Sosyal Bilimler Hukuk ve Adalet (1) 2 2 Düşünme Eğitimi (2) 2 2 Seçilebilecek Ders Saati Sayısı 8 8 8 8 SERBEST ETKİNLİKLER 4 2 2 TOPLAM DERS SAATİ 30 30 30 30 36 36 37 37 Dersin uygulamaya konulmasının üzerinden yakla- formasyon eğitimini tamamlamış olanların dersin şık sekiz yıllık azımsanmayacak bir süre geçmiştir. öğretmeni olarak atanmalarının önünün açılması Başlangıçta ilk ve önemli bir adım olarak değer- ve öğretmen atamalarına ilişkin yeni yasal düzen- lendirilmiş olsa da istenen kazanımlara ulaşılma- lemeler içinde bu konunun düşünülmesi gerekir. dığı görülmektedir. Öncelikle ders, sosyal bilimler Sonuç olarak, Türkiye’de Sözleşme’nin uygulan- grubu içinde seçmeli dersler arasında yer almak- masına yönelik önemli adımlar atılmış olsa da ör- tadır. Aynı grupta yer alan kimi derslerin medyada gün eğitim alanında somut olmayan kültürel mi- sürdürdükleri reklam kampanyaları da Halk Kültürü rasın korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması dersi adına haksız bir rekabete neden olmaktadır. konusunda toplumsal duyarlılığın hayata geçiril- Kültür eğitiminin bir parçası olan Halk Kültürü der- mesinde Halk Kültürü dersi bir fırsat yaratmışken si, seçimlik derslere yönelik düşünce ve tutumlarla değerlendirilmekte ve bu durum derse ilişkin bek- uygulamadaki başarısızlıklarla bu fırsat iyi değer- lentiler adına sakıncalı sonuçlar doğurmaktadır. Bu lendirilmemektedir. nedenle dersin “seçmeli” statüden “zorunlu” statü- Türkiye’de somut olmayan kültürel miras çalışma- ye geçirilmesi düşünülmelidir. larının geleceği açısından kültürel miras eğitiminin Öte yandan mevcut uygulamada bu ders, Türk- önemi ve eğitim sistemimize entegrasyonu başta çe ve Sosyal Bilgiler gibi alan öğretmenlerince Millî Eğitim Bakanlığı yetkilileri/ karar alıcıları ta- verilmektedir. Oysa Halk Kültürü dersinin başarısı rafından yeniden düşünülmelidir. Çağdaş eğitim halkbilim disiplininde yetişmiş, uzmanlaşmış öğret- süreçlerinde -bugüne kadar yer almamış- somut menlerce verilmesine bağlıdır. Üniversitelerimizde olmayan kültürel mirasın, okul öncesi eğitimden bulunan ve sayıları yeni açılanlarla birlikte giderek başlayarak eğitimin her aşamasında değerlendiril- artan bağımsız halkbilimi bölümlerinde bu dersin mesi gerekir. Somut olmayan kültürel mirası koru- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi ve somut olmayan kültürel mirasın içeriği ile uyum- ma bilincinin yaygın bir toplumsal duyarlılığa dö- 50 lu lisans ve lisansüstü programlar yer almaktadır. nüşmesinde ve farkındalık yaratmada bilimsel ve Bu programları tamamlayanlar bu ders için gerekli eğitsel desteğe ihtiyaç vardır. Aksi hâlde binlerce öğretmen ihtiyacını karşılayacak düzeydedir. Bu yılın deneyimi ve birikimi ile oluşan somut olmayan dersle amaçlanan sonuçların elde edilebilmesi kültürel mirasın kaybı, esin kaynaklarımızın, ortak için mesleki yetkinliğe önem ve öncelik verilmesi kültürel referanslarımızın, yeni ve özgün yaratılar gerekir. Bu nedenle üniversitelerimizin “Halkbilim” yapma imkânlarımızın kaybı anlamına gelecektir. ve “Türk Halk Bilimi” Bölümlerinden mezun, gerekli Bu aslında “hafızamızın” kaybı demektir. SOKÜM ve Örgün Eğitim: SOKÜM ve Örgün Eğitim: Halk Kültürü Dersi Deneyimi SOKÜM, Medya ve Yeni Teknolojiler

Nebi Özdemir*

Giriş korunması gerektiği vurgulanmıştır (Oğuz 2009: omut olmayan kültürel miras ile medya ara- 12, 25, 103). Küreselleşmenin, kitle kültürünün, sındaki ilişkinin süreç odaklı bir yaklaşımla kitle iletişim araçları tarafından sağlanan endüst- STürkiye kapsamında değerlendirilmesi bu rileşmiş kültürün olumsuz etkilerine karşı önlem çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Buna alınması UNESCO’nun Geleneksel Kültür ve Folk- karşılık UNESCO dolayısıyla uluslararası kamuo- lorun Korunması Tavsiye Kararı (1989) (D. Folklo- yu kapsamında somut olmayan kültürel miras ile run Korunması Maddesi), Somut Olmayan Kültürel medya arasındaki ilişki ile ilgili veri ve değerlen- Mirasın Korunması Sözleşmesi (2003) ile Kültürel dirmelerin özetlenerek aktarılmasında yarar vardır İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması Sözleşmesi’nin

(aşağıdaki değerlendirmelerde kullanılan UNES- (2005) de temelini oluşturmaktadır. Tek tipleştir- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi CO kökenli veriler hakkında bkz. Oğuz 2009). meyi amaçlayan küresel kitle kültürü ve popüler kültürün geleneksel kültürlerin zenginliği ve çeşitli- 51 Türkiye’de somut olmayan kültürel miras ile kültür ekonomisi arasındaki ilişki UNESCO Somut Olma- liği, dolayısıyla özgünlüğü üzerinde olumsuz etkiler yan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin ka- yapmaya başlaması, uluslararası kamuoyunun adı bul edilmesi ve kültür ekonomisinin özerkleşmesin- geçen sözleşmeleri gündeme getirmesine neden den daha önceki dönemlere kadar uzanmaktadır. olmuştur. Sonuç olarak endüstriyel kültür, popü- Yeni Teknolojiler SOKÜM, Medya ve SOKÜM, Medya ve Bu süreçte kayıtlı müzik sektörü, sinema, radyo, ler kültür ve kitle kültürü yaratıcıları olarak değer- televizyon, turizm gibi farklı alanlardaki gelişme- lendirilen kitle iletişim araçları ve kültür endüstrileri ler etkili olmuştur. Ayrıca bu tür olgular UNESCO somut olmayan kültürel miras ile kültürel ifadelerin 2003 Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması çeşitliliğinin korunması açılarından olumsuz bir di- Sözleşmesi’ni (2003) doğuran nedenler arasında namik olarak algılanmıştır. gösterilmiştir. Somut olmayan kültürel miras özel- Buna karşılık UNESCO’nun yukarıda bahsedilen likle “kente göç ve medya yoluyla gelen endüst- tavsiye kararı ile sözleşmeleri dikkatle incelendi- rileşmiş kültüre” karşı korunması gereken ortak ğinde medya teknolojileri ve kültür endüstrilerine dünya mirası olarak değerlendirilmiştir. Nitekim karşı yaklaşımın pek de olumsuz olmadığı belir- UNESCO’nun 25. Genel Konferansı’nda kabul lenmiştir. Bu konuda UNESCO’nun, dolayısıyla edilen Geleneksel ve Popüler Kültürün Korunması uluslararası kamuoyunun Geleneksel Kültür ve Tavsiye Kararı’nda (1989) geleneksel kültür alanın- Folklorun Korunması Tavsiye Kararı’ndaki (1989) daki zenginliğin hızla yayılan kitle kültürü karşısında tutumunu Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korun- unutulmaya ve yok olmaya başladığı, bu nedenle ması Sözleşmesi’nde (2003) yumuşattığı, Kültürel de gelenek taşıyıcıları ile onların yarattığı kültürün İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması Sözleşmesi’yle (2005) de değiştirdiği gözlenmektedir. Bu tutum * Prof. Dr., Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Halk Bilimi değişikliğinde kültürün bağlama uyum sağlama Bölümü Öğretim Üyesi, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Somut Ol- mayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi Üyesi. özelliğinin yanında, özellikle kültürel mirasın korun- ması ve yaşatılmasındaki teknoloji ve fon gereksi- dir. Aynı şekilde Ulusal Yaşayan İnsan Hazineleri niminin öneminin anlaşılması etkili olmuştur. İlk dö- Sistemlerinin Kurulması İçin Yönerge’nin “Tanıtım” nemlerde pek önemsenmeyen, hatta konuşulması başlıklı 3. maddesinde “Somut olmayan kültürel dahi pek hoş karşılanmayan “yeni teknolojiler, miras ve onun taşıyıcıları ile ilişkili yazılı, işitsel, vi- kültür endüstrileri, kültür ekonomisi, sürdürülebi- deo ve çoklu ortam belgelerinin araştırılmasına ve lir kalkınma ve mali boyut” gibi konular daha sık yayımlanmasına imkân veren devlet desteğinin te- olarak tartışılmaya başlanmıştır. Kültürel İfadelerin darik edilmesi” gerektiği vurgulanmaktadır (Oğuz Çeşitliliğinin Korunması Sözleşmesi (2005), tama- 2009: 163). Sonuç olarak bahsedilen uluslararası men kültür ekonomisi ve endüstrileri merkezli bir belgelerde somut olmayan kültürel mirasın ko- antlaşma olarak değerlendirilebilir. runması sürecinde karşılaşılan küreselleşmenin, Diğer yandan kültür endüstrisi konusunda 1970’li sosyal değişimin, gençlerin ilgisizliğinin de temel yıllarda farklı yaklaşımların ortaya çıkmaya başla- nedenlerinin başında, açıkça belirtilmese de, kitle ması, yine aynı yıllara rastlayan kültür ekonomisi iletişim araçları sorumlu tutulduğu görülmektedir. tartışmalarının genişlemesi, sonuçta da son on yıl- Bu iki cepheli tutumun ilgili çevrelerde zayıf da olsa da dünyada kültür ekonomisi, kültür yönetimi, kül- etkisini koruduğu gözlenmektedir. türel miras yönetimi, kültürel miras ekonomisi, kül- UNESCO Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunma- tür endüstrileri, yaratıcı ekonomi, yaratıcı endüstri- sı ve Geliştirilmesi Sözleşmesi (2005) kitle iletişim ler, deneyim ekonomisi, telif ekonomisi gibi alan- araçları ile kültür ekonomisi ve kültür endüstrileri ların özerkleşmesi, bu süreçte belirleyici olmuştur. açısından ilgili çevrelerdeki değerlendirme değişik- Özetle “olumsuzluk kaynağı dinamikten paydaşa” liklerini yansıtmaktadır. Bu sözleşmede “kültürün şeklinde özetlenebilecek algı, yorum ve tutum de- zaman ve mekân içerisinde çeşitli biçimler alabil- ğişikliğinin gerçekçi ve zorunlu olduğu açıktır. diğine” dikkat çekilmekte ve “somut olmayan ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi UNESCO’nun Geleneksel Kültür ve Folklorun Ko- maddi zenginlik kaynağı olarak geleneksel bilginin 52 runması Tavsiye Kararı’nın (1989) Folklorun Korun- ve özellikle de yerli halkın bilgi sistemlerinin önemi- ması başlıklı D maddesinde “Koruma, her insanın ne ve bunların sürdürülebilir kalkınmaya sağladığı kendi kültürüne sahip olma hakkı olduğunu ve bu olumlu katkıya” vurgu yapılmaktadır. Daha ilginç hakkın sıklıkla kitle iletişim araçları tarafından sağ- olanı bu sözleşmede kültürel etkileşimin ve yara- lanan endüstrileşmiş kültürün etkisiyle yıpratıldığı tıcılığın önemine işaret edildikten sonra, “medya Yeni Teknolojiler

SOKÜM, Medya ve SOKÜM, Medya ve gerçeğini dikkate alarak halk geleneklerinin ve bu çeşitliliğinin de toplumlar içindeki kültürel ifadelerin geleneklerin aktarıcılarının korunması ile ilgilenir.” gelişimine imkân verdiği” teyit edilmektedir (Oğuz şeklinde bir ibare yer almaktadır. Aynı tavsiye kara- 2009: 184). Aynı sözleşmenin giriş bölümünde rının bir sonraki “Folklorun Yaygınlaştırılması” baş- “kültürel etkinliklerin, malların ve hizmetlerin hem lıklı E/b maddesinde ise “bağışlar aracılığıyla, kitle ekonomik hem de kimliklerin, değerlerin ve anlam- iletişim araçları bünyesinde folklorcular için işler ların taşıyıcısı olduklarından kültürel niteliğe sahip yaratarak, kitle iletişim araçları tarafından toplanan olduklarına, bu nedenle de yalnızca ticari değeri folklor materyallerinin uygun biçimde arşivlenmesi- haiz olarak değerlendirilmemeleri gerektiğine” işa- ni ve yaygınlaştırılmasını sağlayarak ve bu kuruluş- ret edilmektedir. Yine ilgili sözleşmenin giriş bölü- larda folklor birimlerinin kurulması yoluyla; ulusal münde “hızla gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri ve bölgesel basında, televizyon, radyo ve diğer kit- ile kolaylaşan küreselleşme süreçlerinin, kültürler le iletişim araçları yayınında folklor materyallerinin arasında ileri etkileşim için daha önce görülmemiş daha geniş bir biçimde yer almalarını teşvik etmeli” koşullar yaratmakla birlikte, aynı zamanda kültürel denilerek üye devletlere çağrıda bulunulmaktadır. çeşitlilik açısından, özellikle zengin ve fakir ülkeler Bu verilerde bir taraftan folklor üzerindeki kitle ileti- arasındaki dengesizlik riskleri bakımından bir güç- şim araçlarının (yarattığı kitle kültürünün ve popüler lüğü temsil ettikleri” saptamasına yer verilmektedir kültürün) olumsuz etkilerinin giderilmesi, diğer yan- (Oğuz 2009: 185). Bu sözleşmenin “Amaçlar ve dan da folklorun yaygınlaştırılması için kitle iletişim Rehber İlkeler” bölümünde (Madde 2- Rehber İlke- araçlarından yararlanılması gerektiği belirtilmekte- ler) “uluslararası işbirliği ve dayanışma, ülkelerin, özellikle gelişmekte olan ülkelerin, yeni oluşmakta ülkelerin kendilerine özgü ihtiyaçlarıyla bağlantılı olan ya da kurulu kültürel endüstrileri de dâhil, kül- olarak, dinamik bir kültür sektörünün oluşturulma- türel ifade araçlarını, yerel, ulusal ya da uluslarara- sını teşvik etmek üzere, sürdürülebilir kalkınmayı sı düzeylerde yaratmalarına ve güçlendirmelerine sağlamak ve yoksulluğu azaltmak için işbirliğini imkân vermeyi hedefler” ibareleri bulunmaktadır. desteklemeye çaba gösterecekleri” belirtilmekte- Bu sözleşmenin “Kalkınmanın Ekonomik ve Kültü- dir. Bu işbirliğinin de “gelişmekte olan ülkelerde rel Yönlerinin Tamamlayıcılığı İlkesi” başlığı altında kültürel endüstrileri oluşturmak” şeklinde gerçek- kültürün kalkınmanın ana etkenlerinden biri oldu- leşebileceği, bu kapsamda da “kültürel üretim ve ğu” belirtilmektedir (Oğuz 2009: 187). Adı geçen dağıtım kapasiteleri oluşturmak ve güçlendirmek; sözleşmenin 4. maddesinde (Tanımlar) “kültürel kültürel etkinliklerini malların ve hizmetlerin küre- çeşitlilik, yalnızca insanlığın kültürel mirasının kül- sel piyasaya ve uluslararası dağıtım şebekelerine türel ifadelerinin çeşitliliği aracılığıyla ifade edildiği, daha geniş kapsamlı erişimini kolaylaştırmak; ken- çoğaltıldığı ve aktarıldığı çeşitli yollarla değil, aynı di varlığını sürdürebilecek yerel ve bölgesel piya- zamanda hangi araç ve teknoloji kullanılırsa kul- saların oluşturulmasına olanak sağlamak; gelişmiş lanılsın, muhtelif sanatsal yaratım, üretim, yayılım, ülkelerde, mümkün olduğu durumlarda, gelişmek- dağıtım ve kullanım biçimleriyle de ortaya konulur.” te olan ülkelerin etkinlikleri, malları ve hizmetleri ifadesine yer verilmektedir. Aynı maddenin “Kültü- için, ülkeye erişimi kolaylaştırmak üzere uygun ön- rel Etkinlikler, Mallar ve Hizmetler” başlığı altında lemler almak; gelişmekte olan ülkelerin sanatçıları- “Kültürel etkinlikler, mallar ve hizmetler, ticari de- nın yaratıcı çalışmalarına destek vermek ve hareket ğeri hesaba katılmaksızın, özel niteliği, kullanımı imkânlarını kolaylaştırmak; gelişmiş ve gelişmekte ve amacı bakımından değerlendirildiğinde kültürel olan ülkeler arasında, diğerlerinin yanı sıra, müzik ifadeleri somutlaştıran etkinlikleri, malları ve hiz- ve film alanlarında uygun işbirliğini teşvik ederek

metleri ima eder. Kültürel etkinlikler, kendi içlerinde güçlendirmek” gibi yöntemlerin desteklenmesi ge- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi bir son olabileceği gibi, kültürel mal ve hizmetlerin rektiği vurgulanmaktadır. üretimine de katkıda bulunabilir.” şeklinde değer- 53 Yukarıdaki veri ve değerlendirmeler medyanın lendirmeler yapılmaktadır. Kültür endüstrileri ise UNESCO, dolayısıyla uluslararası kamuoyu nez- aynı bölümde (III. Tanımlar/5) bir önceki tanımda dinde “sözleşmeler nedeni, sözleşmelerin yaşama açıklanan “kültürel malları veya hizmetleri üreten geçirilmesinde altyapı/temel araç ve en sonda da

ve dağıtan endüstriler” şeklinde tanımlanmak- Yeni Teknolojiler vazgeçilmez paydaş” olarak değerlendirildiği gö- tadır (Oğuz 2009: 188). KİFAÇ Sözleşmesi’nin SOKÜM, Medya ve rülür. Yine bu veri ve değerlendirmeler yaklaşık “Eğitim ve Kamu Bilinci” başlıklı 10. maddesinde çeyrek asrı aşan bir sürede UNESCO’da, dolayı- (10/c) tarafların “kültürel endüstriler alanında eği- sıyla uluslararası kamuoyunda medyaya yönelik tim, yetiştirme ve değişim programları oluşturarak olarak gerçekleşen tutum ve yaklaşım değişikliğini yaratıcılığı teşvik etmek ve üretim kapasitelerini de ortaya koymaktadır. güçlendirmek için çaba gösterecekler”i vurgulan- maktadır. Bu sözleşmenin uluslararası işbirliğinin Dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de somut olma- teşvik edilmesi başlıklı 12. maddesinde ise tarafla- yan kültürel miras ile kitle iletişim araçları ve bilgi rın “yeni teknolojilerin kullanılmasını desteklemek, iletişim teknolojileri, dolayısıyla kültür ekonomisi, bilgi paylaşımını ve kültürel anlayışı geliştirmek için kültür endüstrileri, kültürel miras ekonomisi ve yö- ortaklıkları teşvik etmek” ile yükümlü oldukları ifade netimi arasındaki ilişkilerin araştırılması, çok daha edilmektedir. Adı geçen sözleşmenin 13. maddesi geniş ve farklı bakış açılarını gerektirdiği açıktır “Kültürün Sürdürülebilir Kalkınmaya Entegrasyo- (Özdemir 2009). Bu tür araştırmaları geleneksel nu” başlığını taşımakta ve tarafların “sürdürülebilir kültürle ilgili görsel ve yazılı kayıtların ortaya çık- kalkınmaya elverişli koşulların yaratılması için her tığı ilk dönemlerle başlatmak mümkündür. Yine düzeydeki kalkınma politikalarına kültürü entegre geleneksel kültürün önce bilinçsiz, daha sonra etmeye çalışacakları”na işaret edilmektedir. Yine da bilinçli olarak derlenerek belgelenmesi ve yo- sözleşmenin “Kalkınma İçin İşbirliği Başlıklı” 14. rumlanması bu süreçte farklı bir aşamayı ifade maddesinde tarafların “özellikle gelişmekte olan etmektedir. Diğer yandan bütün bu kayıtlar/belgeler geleneksel kültürün belirli bir bağlamdaki falnâmeler, fetvalar, fütüvvetnâmeler, mesnevi- durumunun öznel tespitini ve değerlendirmeleri ler, menâkıbnâmeler, sûrnâmeler, narh defterleri, içermektedir. Geleneksel kültür açısından kayıtlı dîvanlar, zenannâmeler” türünden eserler de gele- dönemin başlangıcı, ilgili unsurun yaratıcısından neksel kültürle ilgili önemli yazılı kaynaklardır. alınarak bir aracı tarafından farklı ürün ya da içe- Osmanlı matbaasının kurulduğu 1728/ 1729 yılla- riklere dönüştürülmesi sürecinin de başlangıcı rı, yazılı kültür kapsamında basmalar döneminin olarak değerlendirilmelidir. Dolayısıyla geleneksel başlangıcı olarak değerlendirilmektedir. Yazma- kültür ile ilgili kayıtların, aracılarca dönüştürerek lar ve basmalar dönemine geçiş, özünde sözlü/ dondurulmuş çeşitlemeler olarak kabul edilmesi geleneksel kültürden yazılı/basılı kültüre geçişi gereklidir. Sonuçta geleneksel kültür, bağlamın ve ifade etmektedir. Ancak yazılı/basılı kültüre geçiş iç-dış etkileşimlerin etkisiyle sürekli olarak yeniden sürecinin, yabancı dilde yayımlanan süreli yayım- yaratılarak, değiştirilerek ve dönüştürülerek kendi lar dışarıda tutulursa, Osmanlı İmparatorluğu’nun sürecinde yaşatılmaya devam etmektedir. Dolayı- ilk Türkçe gazetesi olan Takvim- Vekayi’nin (resmî sıyla UNESCO’nun somut olmayan kültürel mirasla gazete) 1831 yılında yayımlanmasından sonra hız- ilgili olarak “canlı, yaşayan, yaratıcı kültürel miras” lanmaya başladığı söylenebilir. Bu süreç 1860’lı vurgulamaları geleneksel kültürün dinamik yapısını yıllarda yayım hayatına başlayan ve Osmanlı ve özünü yansıtmaktadır. Özetle bu çalışmada be- İmparatorluğu’nda özel sektör yayıncılığının da ön- nimsendiği üzere geleneksel kültürle ilgili çözüm- cüleri olan Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkâr adlı lemelerde geleneksel bilgileri, yaratmaları (unsur, gazetelerle devam etmiştir. Yine Osmanlı basınının uygulama, içerik), mekânlarla geleneğin ustalarını bu kuruluş döneminde yayımlanan ilk haber ağır- temel alan buna karşılık etkileşimleri, değişmeleri, lıklı gazete Ruzname-i Ceride-i Havadis (1864), dönüşümleri, bir başka ifadeyle süreci de içeren ilk meslek gazeteleri Takvim-i Ticaret (1865) ve

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi disiplinlerarası çözümleme yaklaşımlarının benim- Mecmua-i Maarif (1866), daha çok bir dergiyi an- senmesi yararlı olacaktır (Türkiye’deki medya ile dıran ilk resimli gazete Ayine-i Vatan/Vatan (1866), 54 ilgili veriler hakkında bkz. Özdemir 2012 a). ilk gündelik gazete Terakki ve yine bu gazetenin ilk Çözümleme: SOKÜM ve Medya kadın gazetesi sayılabilecek hafta sonu eki (1868), Yazılı Medya renkli kâğıt üzerine basılan çocuklara özgü ilk gazete Mümeyyiz (1869), ilk ilim ve fen içerikli süreli

Yeni Teknolojiler Türk kültürü açısından yazılı kayıtlı dönem, bu- yayınlar Hadika ve Basiret (1869) ile ilk müstakil mi- SOKÜM, Medya ve SOKÜM, Medya ve günkü veriler doğrultusunda, Orhun ve Yenisey zah gazetesi Diyojen (1869), ilk magazin gazetesi Yazıtları ile başlatılmaktadır. Buna karşılık yazma- Medeniyet (1874), Güllü Agop’un ancak 18 sayı lar dönemi gerçek anlamda yazılı kültürün geliş- çıkarabildiği ilk tiyatro gazetesi Tiyatro (1874) gibi tiği dönemdir. Dolayısıyla da Türk kültür tarihinin süreli yayımlar sosyo-kültürel yaşamdaki dönüşü- orta dönemine Dîvânü Lügâti’t-Türk (1072- 1074; mü de ortaya koymaktadır. Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılan ansiklope- dik sözlük), Kutadgu Bilig (1069- 1070; Yusuf Has 19. asrın ikinci yarısından itibaren çeşitlenerek ge- Hacib tarafından yazılan manzum didaktik eser), lişen Osmanlı basını ile geleneksel kültür arasında Atabetü’l-Hakâyık (12. asrın ilk yarısında, Edib Ah- ilişki medya kapsamında geleneksel kültürün kayıtlı med Yüknekî tarafından yazılan manzum ahlâk ki- döneminin de başlangıcı olarak değerlendirilebilir. tabı), Codex Cumanicus (14. asır; Kuman dili ve Nitekim Türk basınının ve yazılı kültür tiyatrosunun kültürü hakkında bilgi veren eser), Dede Korkut kurucularından İbrahim Şinasi, uyarlamalarında Kitabı (15./16. asırda yazıya geçirildiği belirtilen geleneksel kültürden yararlanır ve bazıları kaynak Oğuz Türkleri’ne ait destansı hikâye kitabı) gibi te- kişilerden elde edilen atasözlerini derleyip yayımla- mel eserler gelenek kültürüyle ilgili veriler de içer- mış, sonuçta da geleneksel kültürün dille yaratılan mektedir. Daha sonra Anadolu’da geliştirilen yaz- ürünlerini yazılı/basılı kültüre aktarmıştır. İbrahim malar dönemine ait “tarih kitapları, atasözü kitap- Şinasi’nin açtığı yoldan daha sonra vatan ve hürriyet ları, cönkler ve mecmualar, şâirnâmeler, destan ve şairi Namık Kemal, Osmanlı’nın Herder’i Ziya Paşa, efsane metinleri, seyahâtnameler, baytarnâmeler, gelenek temelli tiyatro uyarlamaları ve bilinçli folklor çalışmalarıyla Ahmet Vefik Paşa, geleneksel anla- görülür. UNESCO bünyesinde “somut olmayan tıları (özellikle meddah hikâyelerini) başarıyla yazılı kültürel mirasın korunmasında yerel basının ve edebiyata aktaran Ahmed Mithad yürümüştür. Bu- yazarların işlevi” ile ilgili yeni bir yaklaşım geliştir- rada Diyojen ile başlayıp Latife (1871), Hayâl (1872), mesi, bu bağlamda oldukça etkili olacaktır. Bugün Meddah (1875) ile devam eden ve II. Meşrutiyet’ten kablolu sistem ile uydu ve internet üzerinden radyo sonra Ortaoyunu, Mizahi Nasreddin Hoca gibi süreli ve televizyon yayınları da dikkate alındığında yerel yayınlarla gelişen Osmanlı mizah basınının yaratıcı- medyanın kültürel miras açısından önemli bir ak- larının geleneksel mizah ve tiyatro belleğini yazılı ba- tör haline geldiği gözlenmektedir (Özdemir 2012 sına etkili bir şekilde aktardıkları, dahası geleneksel b). Buna karşılık ulusal süreli yayınların önemli bir mizah belleğinden beslenerek kendi geleneklerini bölümü popüler kültüre ve kitle kültürüne yönelik oluşturdukları vurgulanmalıdır. Sonuç olarak yazılı içeriklerle doludur. Çoğunluğu çeviri olan çocuk- medya özellikle kentlerdeki geleneksel kültürden luk/ergenlik/gençlik dönemi dergileri, magazin ga- farklı şekillerde yararlanmaya başlamıştır. zete ve dergileri ile bulvar gazetelerinde de küresel popüler kültürün yaygınlaştırılmaya çalışıldığı göz- Cumhuriyet dönemi gazete ve dergileri kapsamın- lenmektedir. Sonuç olarak yerel medyanın SOKÜM da da geleneksel kültürden etkili bir şekilde ya- ile ilişkisini güçlendirici politika, plan ve projelerin rarlanıldığı görülmektedir. Özellikle Ziya Gökalp’ın oluşturulması akılcı olacaktır. 1912 yılında kurduğu Halka Doğru Dergisi ile baş- layan ve somut olmayan kültürel miras açısından Türkiye’de başlangıç döneminden beri bilhassa büyük öneme sahip folklor dergiciliği Halk Bilgisi gazete ve dergiler birer yayınevi olarak faaliyet gös- Mecmuası/Haberleri (1927/ 1929), Halkevi (1932 termişlerdir. Cumhuriyet döneminde bu tür yazılı yılında kurulan) Dergileri (Türkiye’nin farklı yörele- basın kuruluşları gazete eki, promosyon veya ku- rinde 77 yerel dergi çıkarılmıştır) ile hızla gelişmiş- pon karşılığı yayın, müstakil yayın olarak gelenek- tir. Daha sonra Folklor Postası (1945), Türk Folklor sel kültürler ilgili kitaplar ve ansiklopediler de dağıt- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Araştırmaları (1949, Folklor (1969), Folklora Doğru mışlardır. Halk hekimliği, efsane, masal, halk şiiri, 55 (1969), Sivas Folkloru (1973) ve İçel Folkloru gibi Karagöz, bilmece, mutfak, inanış gibi alanlarla ilgili dergilerle gelişen bu alanda somut olmayan kültü- yayınlar dağıtılarak okur kitlesi genişletilmeye çalı- rel mirasla ilgili yazılar yayımlanmıştır (Örnek 2000: şılmıştır. Buna karşılık küresel popüler kültür içerikli 100- 105). Bugün Millî Folklor başta olmak üzere yayınlar da bu kapsamda değerlendirilmiştir. pek çok dergi bu geleneği devam ettirmekte, do- Yeni Teknolojiler Türkiye’deki yazılı medya alanında (gazete, gaze- SOKÜM, Medya ve layısıyla da somut olmayan kültürel mirasın basılı te eki, dergi) çizgi öyküler önemli bir yere sahiptir. belleğini genişletmektedirler. Yabancı kökenli olanları bir yana bırakılırsa, 1950’li Diğer yandan farklı türden gazete ve dergilerde de yıllardan itibaren yerli çizgi öyküler gazete ve der- geleneksel kültürle ilgili içeriklere daha sık olarak gilerin sayfalarında ve eklerinde yayımlanmaya rastlanmaya başlanmıştır. Geleneksel kültür aktör- başlanmıştır. Türk çizgi öykülerinde geleneksel lerinin yerini yazılı medyanın aktörleri alırken gele- kültür belleğinden de yararlanıldığı görülür. Nitekim neğin farklı bir bağlama göçü de devam etmiştir. 1950’li yıllarda yayımlanan Türkiye’nin ilk yerli çizgi Bugün de “halk adına, halk için başlık” iletisiyle romanının kahramanı, halk hikâyeciliği geleneği- yayın yapan gazetelerde doğrudan gelenekle ilgili nin başkahramanlarından Köroğlu’dur. 1959-1976 içeriklerin yanında basın dili ve fıkra yazarlığı (köşe döneminde ortaya çıkan “Karaoğlan, Tarkan, Kara yazarlığı) gibi alanlarda geleneksel kültürden yarar- Murat, Malkoçoğlu” gibi çizgi romanlarda Türk tari- lanılmaktadır. Özellikle yerel gazete ve dergilerde hi ve anlatı belleğinden (mit, destan, efsane, men- geleneksel kültürle ilgili daha fazla içeriğe rastlan- kıbe) yararlanılmıştır. Bu çizgi romanların bazıları maktadır. Bu tür yerel süreli yayınlar somut olma- bir süre sonra Yeşilçam Sineması kapsamında fan- yan kültürel mirasın temel basılı kaynakları/bellek- tastik filmlere dönüştürülmüştür. Bir başka deyişle leri olarak değerlendirilmektedir. Yerel basının tem- geleneksel anlatı belleği, önce yazılı medya, daha silcilerinden büyük bir bölümünün yörelerindeki sonra da sinemanın içeriklerine dönüştürülmüştür. geleneksel kültürle ilgili kitaplar yayımladıkları da Bu durum geleneksel kültürün kültür ekonomisi ve kültür endüstrilerinin yaratılmasındaki işlevini me ve yaklaşımları hakkında kamuoyu yaratılma- açıklayan öncül uygulama örnekleri olarak değer- sını sağlamaktadır. Henüz araştırılmamakla birlikte lendirilebilir. Diğer yandan küresel çizgi roman ve 1972 ve sonrası dönemde Türkiye’de yayımlanan öykülerin yazılı medya aracılığıyla özellikle geliş- gazete ve dergilerde (akademik dergiler dâhil) ilgili mekte olan ülkelerin geleneksel kültürleri ve kültür sözleşme ve yaklaşımlar üzerine çok sayıda içeri- endüstrileri üzerinde tek türleştirici etkiler yaptığı da ğin bulunduğu söylenebilir. vurgulanması gereken bir durumdur. Sinema İlk sayısının kapağında Karagöz’e yer veren Diyo- 20. asrın başında (1911/1914) oluşmaya başlayan jen (1869) ile başlayan, Meddah, Hayal, Nasreddin Türkiye’deki sinemacılık sektörü, geleneksel kültü- Hoca gibi dergilerle gelişen Türkiye’deki mizah ba- rün farklı bir kayıt ve değerlendirilme alanı/bağla- sının geleneksel kültürle ilişkisi diğer alanlara göre mı olarak kabul edilebilir. Gerek 1922-1939 yılları daha güçlüdür. Nasreddin Hoca’nın torunları ola- arasındaki “Muhsin Ertuğrul Sineması” ve gerekse rak bugün de etkili bir şekilde yayınlarını sürdüren daha sonra gelişen “Yeşilçam Sineması” kapsa- mizah basınının temsilcileri geleneksel mizahtan ve mında geleneksel kültür önemli bir kaynak (tema, geleneksel kültürden beslenmeye devam etmekte- dil, mekân, motif, unsur; anlatı, gelenek, töre, mü- dirler. Özellikle 15-25 yaşları arasındaki okur kitlesi- zik, giyim-kuşam, mutfak, inanç, deyiş vb.) olarak ne sahip olduğu belirtilen bugünkü mizah dergileri değerlendirilmiştir. Türk sinemasının kuruluş ve ge- somut olmayan kültürel mirasın farklı türden yaşam lişme dönemlerinde geleneksel tiyatro (Karagöz, alanları olarak değerlendirilebilir. Mizah dergilerin- Meddahlık, Ortaoyunu vb.), halk hikâyeleri, masal de yaratıcılık ürünü çağdaş dönüştürmelerle somut ve fıkra belleğinden yapılan uyarlamalarla önemli olmayan kültürel miras yeni nesillere aktarılmakta- bir bölümü sözlü kültür bağlamında yaşayan izleyici dır. Bu ilişki kapsamında sözlü kültürün görsel mi- kitlesine hitap edilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi zaha yansıtılması veya sözlü mizahın görsel miza- Keloğlan, Leyla ile Mecnun, Köroğlu, Karacaoğlan, ha dönüştürülmesi söz konusudur. Özetle somut 56 Kerem ile Aslı, Nasreddin Hoca gibi geleneksel an- olmayan kültürel mirasın yeni nesillere aktarılarak latı kahramanları ile ilgili filmler üretilmiştir. Düğün, yaşatılmasında mizah basını önemli işlevlere sa- Gelin (Lütfi Akad), Güllü Geliyor Güllü, Kuma (Atıf hiptir. Ancak burada somut olmayan kültürel mira- Yılmaz), Kızgın Toprak, Ezo Gelin (Feyzi Tuna), di- sı oluşturan geleneklerin farklı türden yaratıcılıkları ğer yandan bugünkü müzik videolarının/kliplerinin Yeni Teknolojiler (ürün, uygulama, gelenek) besleme ve yaratma di-

SOKÜM, Medya ve SOKÜM, Medya ve öncülleri olan türkülü filmler izleyiciye sunulmuştur. namizmine sahip olduğu gerçeğinin kabul edilme- Bu tür filmlerde gelenekte yaşayan türküler ve öy- si gereklidir. Diğer bir ifadeyle yaratıcı etkileşimlerin küleri değerlendirilmiştir. Özellikle 1960’lı yıllarda ürünü olan gelenekler, dolayısıyla kültürler yeni ya- yoğunlaşan kente göçle birlikte yerel kökenli iz- ratıcılıklara kaynaklık ederler. leyici kitlesine yönelik olarak gelenek kökenli köy Türkiye’de Mümeyyiz (1869 yılı) ile başlayan çocuk filmleri çekilmiştir. Aynı dönemde kentli yaşamı ile dergiciliği somut olmayan kültürel mirasın yaşatıl- dönemin popüler kültürünü yansıtan filmlerin de ması ve korunması açısından önemli işlevlere sa- gösterildiğini hatırlatmakta yarar vardır. Diğer yan- hiptir. Nitekim bu dergilerde somut olmayan kültü- dan geleneksel kültür temalı veya motifli ilk ve orta rel mirasla ilgili çok sayıda içerik yayımlanmakta- dönem Türk filmlerinin kentli yaşamda “gelenek ile dır. Küresel popüler kültürü yansıtanlar bir yana bu geleneksel yaşam ve kültür” algısını biçimlendirdiği dergilerin önemli bir kısmı somut olmayan kültürel görülür. Bu durum çok kere geleneğin sinema bağ- mirasın yeni nesillere aktarılmasında önemli katkı- lamında yeniden icadı olarak tanımlanmıştır. lar sağlamaktadır. Özellikle 1990 sonrası filmlerde, daha önceki ya- Sonuç olarak yazılı medya gelenekle ilgili veya pımlarda belirsiz veya önemsiz olan, “geleneksel gelenek kökenli içeriklerin belirlenmesi açısından mutfak, dans, müzik ve mekândan” etkili bir şekil- önemli bir veri kaynağı olarak değer taşımaktadır. de yararlanıldığı belirlenmiştir. Bu bilinçli yaklaşım Diğer yandan yazılı medya UNESCO’nun somut ve eş zamanlı olarak televizyon dizilerinde de etkisini somut olmayan kültürel miras hakkındaki sözleş- göstermiştir. İki binli yılların popüler Türk sineması kapsamında doğrudan geleneksel tiyatro ve an- kiye’deki sinema belleği önemli bir görsel-işitsel latı belleği ile ilgili yapımlar da mevcuttur. Sonuç kaynak alanı olarak kabul edilmekte ve değerlen- olarak Türkiye’de sinemacılık sektörünün müstakil dirilmektedir. bir kültürel ekonomik alan ve kültür endüstrisi ala- nı olarak gelişmesinde geleneksel kültür etkili bir Kayıtlı Müzik Sektörü şekilde değerlendirilmiş ve değerlendirilmeye de Türkiye’deki kayıtlı müzik sektörünün başlangıcı devam etmektedir. olarak, Favorite ve Zonophone adlı yabancı yapım- cı şirketlerinin İstanbul’da faaliyete geçtiği 1900 yılı Somut olmayan kültürel miras ve sinemacılık sek- kabul edilmektedir (Çelik 2011: 179-180). Yerli ilk törü ilişkisinin farklı bir boyutunu da geleneksel kül- plak şirketleri ise 1950’li yıllardan sonra ortaya çık- tür içerikli belgesel filmler meydana getirmektedir. maya başlamıştır. Yine 1960’lı yıllardan sonra Türk- Özellikle Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın destekle- lerin yoğun olarak yaşamaya başladıkları Alman- diği veya TRT bünyesinde üretilen belgesellerde ya’daki plak şirketleri de Türkiye’deki kayıtlı müzik geleneksel kültür önemli bir yer tutmaktadır. Bugün sektörü kapsamında değerlendirilebilir. Türkiye’de- kamu ve özel sektör kapsamında üretilen ve gös- ki kayıtlı müzik sektörü, diğer kültürel ekonomik terilen belgesel filmlerin de UNESCO’nun kültürel sektörler gibi, genellikle İstanbul merkezli olarak miras, yaşayan insan hazineleri ve kültür endüstri- gelişmiştir. 1970’li yıllarda plakların yerini müzik ka- leri ile ilgili sözleşmeleri açısından etkili araçlar ve setleri almaya başlamıştır. Plak ve kasetlerin temel kaynaklar olarak değerlendirilebilir. Diğer yandan aktarım/paylaşım/tüketim aracı ve bağlamı olarak belgesellerin sinemacılık sektörünü geliştiren temel radyonun işlevine de bu kapsamda dikkat çekil- kaynaklardan olduğu da vurgulanmalıdır. melidir. Türkiye’de müziğin gerçek anlamda özerk UNESCO’nun KİFAÇ Sözleşmesi (2005) kapsamın- bir kültür endüstrisi olarak sektörleşmesi 1980’li yıl- da ulusal kültürel endüstriler kapsamında sinemacı- larda gerçekleşmiştir. Yakın dönemde ise CD ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi lık sektörünün de korunması ve geliştirilmesi gerek- DVD’ler müzik sektörünün temel ürünleri olarak pi- tiği ifade edilmiştir. Bir başka deyişle Türkiye’deki yasaya sürülmüştür. İnternetin ve dijital teknolojinin 57 sinemacılık sektörünün geliştirilmesi UNESCO’nun yaygınlaşmasıyla birlikte bu tür müzik kayıt ürünleri hem SOKÜM (2003) hem de KİFAÇ (2005, Türki- önemini yitirmiş, “içeriğin” (müziğin) kültürel eko- ye bu sözleşmeye henüz taraf olmamıştır) sözleş- nomik değeri belirginleşmiştir. 21. asrın başından melerine uygundur. Bu kapsamda sinema alanın- itibaren dijital müzik sektörü, müzik piyasasına Yeni Teknolojiler

da ortaya çıkan geleneksel kültür uyarlamaları ile hâkim olmaya başlamıştır. SOKÜM, Medya ve gelenek kökenli değerlendirmelerin kültürel miras Kısaca özetlenen Türkiye’deki müzik sektörünün yaklaşım ve sözleşmelerinin getirdiği ilkelere uygun aktörleri ilk dönemden itibaren geleneksel müzik olup olmadığı müstakil bir tartışma konusudur. Bu- belleğinden ve temsilcilerinden yararlanmıştır. Ge- rada geleneksel kültürün yeni gelenekler yaratarak leneksel müziğin kente göçü, geleneksel toplumun güçlendiği ve yaşadığı gerçeğine vurgu yapmak kente ve yurtdışına göçü ile eşzamanlı olarak, kayıtlı yerinde olacaktır. Sonuçta bir gelenek veya gele- müzik sektörü bağlamında gerçekleşmiştir. Gele- neksel kültür yeni gelenekler yaratabildiği sürece neksel müzik belleği ve temsilcileri de bu tür kayıtlı gelişmekte ve güçlenmektedir. Bir gelenek veya ürünlerle ulusal ve küresel ölçekte yaygınlık kazan- geleneksel kültür ancak yaratarak canlı ve etkili mıştır. Âşık Veysel, Neşet Ertaş ve Şeref Taşlıova bir şekilde yaşayabilir. Diğer bir ifadeyle geleneğin gibi geleneğin ustalarına ait deyişler plak, kaset, canlılığı ve gücü yaratıcılığından kaynaklanmakta- CD ve DVD’lerde yaşamaya başlamıştır. Müzik sek- dır. Bu nedenle geleneği dondurarak ve yaşamın törünün bu tür ürünleri aracılığıyla geleneksel müzik diğer alanlarından soyutlayarak koruma yaklaşım- belleği farklı kültür bağlamlarına (elektronik, sanal ları, öncelikle geleneğin yapısına aykırıdır. ve dijital kültür bağlamları) aktarılma dönemi de Sonuç olarak Türkiye’deki sinemacılık sektörü ile başlamıştır (Özdemir, 2012 c). Geleneksel müzik somut olmayan kültürel miras arasındaki bağ yeni açısından sözlü kültür belleği yerini yapay bellek- ve bilinçli uygulamalarla güçlenmektedir. Dolayı- lere bırakmıştır. Bir bakıma “söz ve ezgi sahibinden sıyla somut olmayan kültürel miras açısından Tür- ayrılırken farklı bağlamda ölümsüzlük kazanmıştır.” Somut olmayan kültürel mirasın korunması ve yaşa- bir şekilde gelişmiştir. Nitekim 19 Mart 1923 tarihin- tılması sürecinde kayıtlı müzik sektörünün önemli bir deki ilk yayında zeybek havalarına yer verilmiştir. yere sahip olduğu görülmektedir. Nitekim Türkiye’nin İstanbul Radyosu ile 28 Ekim 1928 tarihinde kuru- yaşayan insan hazineleri olarak ilan edilen Neşet Er- lan Ankara Radyosu’nun yanında, 1961 yılında di- taş ve Şeref Taşlıova’nın kayıtlı müzik ürünleri aracılı- ğer bölge radyolarının (Adana, Antalya, Gaziantep, ğıyla geleneksel müzik belleğini ve âşıklık geleneğini Kars ve Van) faaliyete geçmesiyle radyo yayınları farklı bağlamlarda başarıyla yaşattıkları belirlenmiştir Türkiye’de yaygınlaşmıştır. 1964 yılında TRT’nin (Özdemir 2013 a). Buna karşılık geleneksel müzik faaliyete geçmesiyle kamusal radyo kanalları bir belleğinin kayıtlı müzik sektörü kapsamında de- çatı altında toplanarak etkinlik ve yaygınlık kazan- ğerlendirilmesi sürecinde geleneğin ustalarının telif mıştır. Kamusal radyo yayınlarında geleneksel ti- hakları ve korsan yayıncılık konularında sorunlarla yatro, mizah geleneği, gelenek ve görenekler, halk karşılaşmışlardır. “Anonimlik” bu tür ihlallerin temel hikâyeleri, efsaneler, destanlar, âşıklık geleneği gibi gerekçelerinden biri olarak öne sürülmüştür. Âşıklık somut olmayan kültürel mirasın farklı alanlarıyla il- geleneğinin belleğinden yararlanan popüler müzik gili programlara yer verilmiştir. Örneğin Arkası Yarın yorumcularının telif hakları korunurken, geleneğin adlı program serisiyle geleneksel anlatılar radyo yaratıcı ve yaşatıcıları olan âşıkların telif haklarının yayınlarına taşınmıştır. Bu süreçte geleneksel kültür korunmasına yeterince özen gösterilememiştir. Son kökenli pek çok radyo oyunu yayınlanmıştır. dönemdeki sanal ve dijital bağlamdaki değerlendir- Kamusal radyo yayıncılığı açısından geleneksel meleri de içeren yeni düzenleme ve uygulamalar bu müzik belleğinin ve âşıklık geleneğinin ayrı bir açıdan olumlu gelişmeler olarak kabul edilebilir. önemi vardır. Nitekim sadece 1947 yılında kuru- UNESCO’nun ilgili sözleşme ve yaklaşımlarının lan ve Muzaffer Sarısözen’in öncülüğünde faaliyet yaşama geçirilmesinde kayıtlı müzik sektörünün gösteren Yurttan Sesler Korosu’nun çalışmaları- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi olanaklarından etkili bir şekilde yararlanılabilmek- nın açıklanması bu bakımdan yeterli olacaktır. Bu 58 tedir. Sonuç olarak kayıtlı müzik sektörü geleneksel koro kapsamında geleneksel müzik ile ilgili derle- kültürün müzik alanıyla ilgili bir kaynak ve yaşam me ve arşiv çalışmaları yapılmış, geleneğin ürün- alanı olarak hizmet vermiş ve vermeye de devam lerine, çalgılarına ve ustalarına programlarda yer etmektedir. Bütün bu gelişmelerin geleneksel mü- verilmiş, yeni gelenek icracıları yetiştirilmiş, özetle zik belleğinin kültürel ekonomik veya endüstriyel geleneksel müzik belleğine ulusal ve uluslararası Yeni Teknolojiler kültür içeriğine dönüşmesine, dolayısıyla farklılaş- boyutta farkındalık kazandırılmıştır. Yurttan Sesler SOKÜM, Medya ve SOKÜM, Medya ve masına neden olduğu da vurgulanmalıdır. Kayıtlı Korosu’nun benzerleri daha sonra diğer bölge rad- müzik sektörü ve ardıl değerlendirilme bağlamla- yoları bünyesinde de kurulmuştur. Bölge radyola- rı, geleneksel müziğin kültürel ekonomik değerini/ rında geleneksel müzikle ilgili koro çalışmalarının boyutunu belirginleşmiştir. Diğer yandan gelenek- yanında ilgili yöredeki âşıklara programlar yaptı- sel müzik belleğinin zenginleşmesinde kayıtlı mü- rılmıştır. Yurttan Sesler Korosu’nun Özay Gönlüm zik sektörünün dolaylı etkisinden de söz edilebilir. gibi üyeleri sayesinde geleneksel müzik elektronik Geleneksel müzik farklı bir bağlamda bir taraftan kültür ortamına başarıyla taşınmıştır. Böylelikle ge- dondurulurken, diğer taraftan da kente taşınan geleneksel müziğin elektronik belleği oluşturulmuştur. lenek temsilcilerinin daha çok üretmesine neden Bu çalışmalar 1990 yılında özel radyo kanallarının olmuştur. Bu değerlendirmeye geleneksel müziğin faaliyete geçmesiyle birlikte yaygınlık kazanmıştır. doğal süreci dışında gerçekleştiği gerekçesiyle Bugün Türkiye’de özel sektöre ait pek çok yerel ve karşı görüşler de ileri sürülebilir. Sonuçta gelenek- bölgesel radyo kanalında geleneksel müziğe ve sel müziğin kayıtlı müzik sektörü sayesinde yaygın- gelenek ustalarına yer verilmektedir. laştığı, dolayısıyla da farklı alanlardaki yaratıcıları besleme gücünün arttığı ifade edilebilir. Sonuç olarak Türkiye’de radyo yayınları geleneksel kültürle işbirliği içinde yaygınlık kazanmıştır. Radyo Aynı şekilde bu tür yayınlarla geleneksel kültürün Türkiye’de 1922 yılında başlayan radyo yayıncılığı yeni ürün ve gelenekler yaratma gücü artmıştır. ile geleneksel kültür arasında ilişki oldukça güçlü Bir yanıyla gelenek ustasının yerini alırken diğer taraftan da geleneksel kültürün yeni icra bağlamı Odası (1971-1973), Elimizden Obamızdan (dizi haline gelmiştir. Aynı şekilde küresel niteliğe sa- program; 1984) Aliş ile Zeynep (bir Rumeli türkü- hip popüler kültürün işitsel içerikleri radyo yayınları sünden televizyona uyarlama; 1985), Anadolu’dan aracılığıyla yaygınlaşmış, bu durum da geleneksel Çeşitlemeler (1985- 1989), Bizim Sazımız Bizim Sö- kültürü olumsuz etkilemiştir. zümüz (1986), Dede Korkut (çizgi film/ 1988; dizi film/ 2007), Keçenin Teri, Fırat’ın Türküsü (belgesel UNESCO’nun kültürel miras ile ilgili sözleşmeleri- film; 1989- 1990), Anadolu’da Düğün (1989-1993), nin yaşama geçirilmesi açısından radyo yayınları Köroğlu Destanı (10 bölümlük dizi/ 1991), Töremiz büyük bir öneme sahiptir. Somut olmayan kültürel Dilimiz (1996), Anadolu Masalları (1999), Mevlana mirasın korunması ve yaşatılmasında radyo, fark- ve Sema (belgesel film; 1999), Bir Dilden Bir Tel- lı bir elektronik kültür bağlamı olarak hizmet gör- den, Türkü Türkü Türkiyem (2001- 2002), Anadolu mektedir. Bu kapsamda TRT radyolarının (kamusal Hikâyeleri (2004- 2005)” gibi somut olmayan kültü- radyo yayınları) yanında daha çok popüler/küresel rel mirasla doğrudan ilgili yapımlar yayımlanmıştır. kültür içerikli yayın yapan özel radyo kanallarının da Yine “Gezelim Görelim, Derin Kökler” gibi TRT’nin ilgi göstermesine yönelik girişimlerin başlatılması uzun süreli yapımlarında geleneksel kültür önemli yararlı olacaktır. bir yer tutmaktadır. Televizyon Geleneksel müzik ve âşıklık geleneği de televizyon Türkiye’deki ilk televizyon yayını İstanbul Teknik yayınlarında yer almış ve almaya da devam etmek- Üniversitesi bünyesinde 9 Temmuz 1952 tarihinde tedir. Farklı televizyon programlarına konuk olarak gerçekleştirilmiştir. 31 Ocak 1968 tarihindeki kapalı katılan âşıkların kendi programlarında çalıp söyle- devre deneme yayınlarına başlayan TRT’nin 1971 meleri geleneksel icra ortamlarının yerini elektronik yılından itibaren yayınlarını Türkiye’nin tamamını ortamların aldığını göstermektedir. Böylelikle ilgili kapsayacak şekilde genişletmesiyle televizyon yayını izleyenler elektronik âşık meclisinin üyesi Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi önemli bir kitle iletişim aracı haline gelmiştir. 1980’li haline getirilmektedir. Aynı şekilde televizyon ka- 59 yıllarda yayın sürelerinin artırılması, renkli yayınlara nallarında yayınlanan reklam, dizi film ve belgesel geçiş, çok kanallı yayın döneminin başlatılması ile türünden yapımlarda geleneksel müzik ve âşıklık kamusal televizyon yayıncılığı etkinlik ve yaygınlık geleneğinden yararlanıldığı belirlenmiştir. Hatta kazanmıştır. 1990 yılından itibaren de özel televiz- unutulan bazı türküler televizyon dizileriyle yeniden yon kanallarının faaliyete geçmesiyle televizyonun tanınmaya başlanmıştır. Özellikle yeni neslin dizi- Yeni Teknolojiler SOKÜM, Medya ve SOKÜM, Medya ve söz konusu etkinliğini pekiştirmiştir. lerdeki türkülerin seslendirildiği bölümleri internet TRT’nin televizyon yayınlarında kamusal yayıncılı- ortamında indirip dinlemeleri, hatta telefon uyarı ğın gereği olarak da geleneksel kültüre daha fazla müziği haline getirmeleri somut olmayan kültürel yer verdiği görülür. TRT, radyo yayıncılığı kapsa- mirasın farklı aktarım ve yaşatma biçimlerini örnek- mında elde ettiği birikimi ve deneyimi televizyon lemesi açısından ilginçtir. yayınlarında etkili bir şekilde değerlendirmiş ve Özellikle yerel ve bölgesel özel televizyon kanalları- değerlendirmeye de devam etmektedir. Nitekim nın yöreleriyle ilgili geleneksel kültür kökenli içerik- TRT’nin yayın planlarında (2007 yılı vd.) kültür ler üretip yayınladıkları belirlenmiştir. Bugün büyük programları açıklanırken “milletimizin düşünce ve bir bölümü internetten de yayın yapan bu radyo ve hayat şeklinde konu teşkil eden ve nesilden nesle televizyon kanalları yerel geleneksel kültür belleğini aktarılan inanç, bilgi ve uygulamaların korunması, küresele taşımaktadır. Yöresel somut olmayan kül- yayılması ve zenginleştirilmesinin” amaçlandığı, türel miras belleği bu tür yayın organları aracılığıyla dil-edebiyat ve sanat programları kapsamında sanal gelenek meraklılarıyla paylaşılmaktadır. da geleneksel tiyatro ve ustaları hakkında bilgiler verildiği kaydedilmiştir. TRT’nin televizyon kanalla- İnternet rında özellikle Ramazan Ayı’nda geleneksel tiyat- Dünyadaki milyarlarca bilgi iletişim aracını birbiri- ro ile ilgili yapımların daha sık olarak yayınlandığı ne bağlayan ağlar toplamı ya da bilgilerin dolaşım gözlenmiştir. TRT’nin televizyon kanallarında “Köy sistemi olarak tanımlanan internetin temeli 1969 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde Savunma leceğin birleştirildiği bütüncül ama sanal bir dünya Bakanlığı İleri Araştırma Projeleri Kurumu (DARPA: yaratmıştır. Bu açıdan bakıldığında internet somut Defence Advenced Research Projects Agency) olmayan kültürel mirasın geçmişten bugüne ve ge- ve birkaç üniversitenin (UCLA, Stanford Araştırma leceğe taşınmasını kolaylaştırmıştır. Ens., Utah Üniversitesi vb.) işbirliğinin ürünü olan Farklı zamanlarda gerçekleştirilen taramalarda in- ARPANET (Advenced Research Project Agency- ternetin en çok rağbet gören içeriklerinin başında Net) ile atılmış ve 1983 yılından sonra ortaya çıkan somut olmayan kültürel miras ile ilgili içeriklerin ol- haberleşme protokolleriyle (1983: TCP/IP- Trans- duğu görülmüştür. Çünkü özgünlük ve farklılık in- mission Control Protocol/Internet Protocol: İletim ternette rağbet görmenin temel nedeni olarak belir- Denetleme Protokolü/ Internet Protokolü) sivilleş- ginleşmiştir. Dolayısıyla özgün bilgi, ürün, deneyim miştir. 1992 yılından sonra da piyasaya sürülen ve ve uygulamalardan oluşan geleneksel kültür, temel ağ kaynaklarına ulaşım kolaylığı sağlayan “www” çekicilik aracı olarak sanal dünyada etkili bir şekil- (World Wide Web veya 3W) ile yaygınlaşan inter- de değerlendirilmektedir. İnternet somut olmayan net, diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye’deki top- kültürel mirasın kültürel ekonomik imge ve çekicilik lumsal yaşamın bütün alanlarını etkilemeye ve dö- boyutu kazanmasını belirginleştirmiştir. Günümüz- nüştürmeye başlamıştır (İnan 2000: 3-9). Böylelikle de büyük kentlerin yanında küçük yerleşim birimle- Gutenberg Galaksisi’nden McLuhan Galaksisi’ne rinin dahi kendi somut olmayan kültürel miraslarını (kitle medyası galaksisine) geçiş hızlanmış, “ağ da tanıtan internet siteleri bulunmaktadır. Bu tür toplumu, bilgi-iletişim toplumu, sanal dünya, dijital siteler sanal köy monografileri ve geleneksel kültür okuryazarlık, siber kültür” gibi kavramlar merkezin- müzeleri olarak işlev görmektedir. de yaşam yeniden kurgulanır ve işletilir hâle gel- miştir. Özetle internetle yaşam, dolayısıyla kültür/ Türkiye’de somut olmayan kültürel miras içinde de-

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi geleneksel kültür yeniden formatlanmaktadır. ğerlendirilen halk edebiyatı, âşıklık geleneği, tekke ve tasavvuf edebiyatı, geleneksel tiyatro, festival, 60 Türkiye’de internet 1991 yılında ODTÜ- TÜBİTAK şenlik ve kutlamalar, halk hekimliği ve botaniği, işbirliğinin ürünü olan TR-NET ile başlatılmış, ilk halk müziği, halk dansları, gelenek, görenek ve bağlantı ise 1993 Nisan’ında ODTÜ-Washington inanışlar, eğlence ve oyunlar, geleneksel giyim-ku- arasında gerçekleştirilmiştir (İnan 2000: 7; Akalın şam ve süslenme, halk mutfağı, geleneksel spor 1998). Son on yıllık dönemde internet Türkiye’de- ve yarışmalar, geleneksel mimari, el sanatları vb. Yeni Teknolojiler

SOKÜM, Medya ve SOKÜM, Medya ve ki toplumsal yaşamı biçimlendiren temel dinamiğe alanlarla ilgili pek çok görsel ve işitsel içerik inter- dönüşmüştür. Bunda internetin daha önceki kitle nette meraklılarıyla paylaşılmaktadır. Geleneksel iletişim araçları ile bilgi ve iletişim teknolojilerini kültür sanal dünyada deneyimlenmektedir (Özde- bünyesinde toplamasının katkısı büyüktür. Internet mir, 2006 ve 2008). Yeni çağın geleneksel kültür sayıları günden güne artan verilerin/içeriklerin ko- tutkunlarını, “sanal deneyim avcıları” olarak adlan- laylıkla saklanmasına, paylaşılmasına, dolaşımına, dırmak mümkündür. Hatta geleneksel ürün, uygu- güncellenmesine olanak sağlamaktadır. İnternet lama ve temsilcilerle ilgili olarak müstakil internet kısa sürede sınırları belirsiz küresel ölçekli “kütüp- siteleri bulunmaktadır. Bu içeriklerin bir bölümü hane, arşiv, mağaza, toplantı, tartışma, oyun ve akademik ve resmi, önemli bir kısmı da amatör, sohbet salonu, galeri, müze, kitabevi, sahne, özet- sivil, ticari nitelik taşımaktadır. İnternetle birlikte gele yaşam alanı” haline gelmiştir. Yaşamın diğer lenek/geleneksel kültür markaya dönüşmektedir. alanları gibi kültürün de internet aracılığıyla sanal- Diğer bir ifadeyle geleneksel kültürün markalaşma laşma ve dijitalleşme süreci başlamıştır. Gerçekte süreci internetle birlikte hızlanmıştır. Kent marka- ise medyanın, yani aracın önemi azalmış içeriğin larının yaratılmasında geleneksel kültürden yarar- gücü artarak belirginleşmiştir. Bütün bu gelişme- lanılmasının ve coğrafi işaretler kapsamında gele- ler özgün içerikler bileşkesi olan somut olmayan neksel değerlerin tescilletilmesinin yaygınlaşması, kültür belleğinin görünürlüğünü ve farkındalığını bu süreci etkileyen diğer gelişmelerdir (Özdemir, artırmıştır. İnternet, yaşamdaki zaman ve mekân 2012 b; Özdemir, 2013). Diğer yandan geleneğin sınırla(ma)rının yok edildiği, geçmiş, bugün ve ge- veya geleneksel kültürün markalaşma sürecinde ulusal ve uluslararası tescile de pek ihtiyaç kalma- mirasın bu kadar çok tanınır hale gelmesinin olum- mıştır. Nitekim bugün internet küresel bir tanıtım ve suz boyutlarının da olabileceği tartışılmaya başlan- tescil aracı haline gelmiştir. mıştır. İnternetin pek de yönetilemeyen ortamında geleneksel kültürler açısından yeni risklerin ortaya İnternet geleneksel kültürlerin sergilendiği küresel çıkması, ilgili çevrelerce yeterince öngörülemediği bir müzeye dönüşmüştür. Bu nedenle somut olma- anlaşılmaktadır. Bu durum UNESCO da dâhil ol- yan kültürel miras müzeciliği farklı bir boyut kazanmak üzere ilgili aktörlerin kültürü daha çok kendi mıştır. Aynı şekilde internet somut olmayan kültürel boyutunda değerlendirdiklerini, teknoloji, ekonomi, mirasın sanal ve dijital arşivleri olarak meraklıları- medya gibi farklı belirleyicileri yeterince önemse- na çoktan hizmet vermeye başlamıştır. İnternet mediklerini de ortaya koymaktadır. Bu kapsamda geleneksel kültürler belleği haline gelmiştir. Nite- kültürle ilgili olarak ulusal ve uluslararası ölçekte kim gelenek/geleneksel kültür, birilerinin kendisini yeni dinamikleri dikkate alan güncellemelerin ya- keşfetmesini beklemek yerine sanal dünyada boy pılmasının gerekliliğine vurgu yapmak gereklidir. göstermeyi tercih etmiştir. Bu açıdan bakıldığında Hatta gelecekle ilgili öngörülerin yapılması, dolayı- geleneksel kültür temsilcilerinin kendi listelerini sa- sıyla da gerekli plan ve programların oluşturulması nal âlemde yayımladıkları söylenebilir. İnternetle yararlı olacaktır. Somut olmayan kültürel miras ile geleneksel kültürün ve temsilcilerinin tanıtılması ilgili yaklaşımlar geçmiş-bugün merkezlidir. Bu ko- kapsamında aracıların belirleyiciliği bir ölçüde aşıl- nuda geleceğe de odaklanmanın zamanı gelmiştir. maktadır. Bu da geleneksel kültürün yeni yaratılarla Gelecekle ilgili öngörülerde yaşamın diğer alanları- ve yaratıcılarla geliştirilmesini sağlamaktadır. nı da içine alan bütüncül bir yaklaşımın benimsen- İnternet bir yanıyla küresel popüler kültürün tüketil- mesi akılcı olacaktır. Türkiye’de bu konuda öncül mesini yaygınlaştırırken, diğer taraftan da gelenek- çalışmaların başlatılmış olması somut olmayan kül-

sel kültürleri küresele taşımaktadır. İnternet aracılı- türel mirasın yaşatılması ve korunması açısından Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi ğıyla küresel yerelleşmeye ve gelenekselleşmeye, olumlu bir gelişmedir. yerel ve geleneksel de popülerleşemeye ve küre- 61 İnternetin ve diğer kültür endüstrilerinin geleneksel selleşmeye çalışmaktadır. İnternet ortamına taşınan kültürün yeni gelenekler ve ürünler yaratma gücü- geleneksel bilgi, deneyim, ürün, uygulama, mekân nü artırdığı söylenebilir. Dijital teknolojinin katkı- ve temsilciler daha fazla tanınmaya ve dönüşmeye larıyla geleneksel kültür belleği farklı toplulukların

başlamıştır. Somut olmayan kültürün ticarileşme, Yeni Teknolojiler üyeleri tarafından kolaylıkla edinilerek yeni yaratım kültürel ekonomik ve kültürel endüstriyel değere SOKÜM, Medya ve faaliyetleri kapsamında değerlendirilebilmektedir. dönüşme süreci internetle hızlanmıştır. Bu dönüşü- Örneğin internette paylaşılan bir türkü bir ressama, mün yönetilmesi veya yönetilememesi somut olma- bir heykeltıraşa, bir grafik veya caz sanatçısına ya yan kültürel mirasın geleceğini belirleyecektir. da bir elektronik oyun tasarımcısına ilham verebil- Bugün somut olmayan kültürel mirası “koruma ve mektedir. Yine internette yer alan geleneksel gi- yaşatma, gelecek kuşaklara aktarma” faaliyetleri- yim, kuşam, süslenme veya motif belleği çağdaş nin teknoloji, bilgi iletişim teknolojileri, sanal ve di- bir moda tasarımcısının temel başvuru kaynağı jital teknolojiler, kültür endüstrileri, yeni medya tek- haline gelebilmektedir. İnternet, geleneksel mut- nolojileri, internet ve benzerlerinden yararlanılma- fakların küresel sofrasına dönüşmüş durumdadır. dan gerçekleştirilmesi güç görünmektedir. Özetle Türk mutfağı da internet ortamında en fazla rağbet somut olmayan kültürel mirasın yaşatılması için, gören yemek kültürü geleneklerinden biridir. Son yeni dinamiklere, araçlara, ortamlara, teknolojilere birkaç yıl içinde geleneksel Türk mutfağı ile ilgili ihtiyaç vardır. çok sayıda özel site hizmet vermeye başlamıştır. Dolayısıyla bu tür siteler sayesinde somut olmayan İnternet öncesi döneme kadar bir ölçüde yönetile- kültürel mirasın farklı bağlamlarda tanıtılması ve bilen kitle iletişim araçları somut olmayan kültürel yaşatılması sağlanmaktadır. mirasın tanıtılması ve gelecek nesillere aktarılarak korunması için önemli araçlar olarak değerlendiril- Diğer yandan geleneğin temsilcileri ve ustaları miştir. Bugün ise internetle birlikte somut olmayan arasındaki etkileşim de internet sayesinde olduk- ça gelişmiştir. Bu durum somut olmayan kültürel rinin, yaratıcıların haklarının korunmasının, ulusal miras alanında son dönemde meydana gelen ve uluslararası tescilin, dahası kültürle ekonominin değişme ve dönüşümlerin nedenleri hakkında da birlikteliğiyle yaratılan değer yaratma gücünün” bilgiler vermektedir. İnternet sayesinde küresel bir önemi anlaşılmaya başlanmıştır. Özellikle somut veri belleğine sahip olan geleneğin ustalarının veya olmayan kültürel miras kapsamında yerel sürdürü- gelenekten beslenen farklı alanların temsilcilerinin lebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesinde kadınların yaratıcılık faaliyetleri değişmeye başlamıştır. öneminin anlaşılması UNESCO’nun bu yöndeki yaklaşımıyla paralellikler göstermektedir. Özellikle İnternet somut olmayan kültürel miras ile turizm Türkiye’de son birkaç yıl içerisinde gerçekleştiri- alanlarını kültür turizmi kapsamında birbirine yak- len yerel ve bölgesel kalkınma projelerinde kadın- laştırmıştır. Böylelikle ana çekiciliğe dönüşen so- ların özellikle el sanatları, mutfak ve geleneksel mut olmayan kültürel mirasın kültürel ekonomik giyim-kuşam alanlarında kültürel ekonomik değer boyutu belirginleşmiştir. Bu durum somut olmayan yaratma gücüne sahip oldukları gözlenmiştir. kültürel mirasın ticari amaçlarla turistikleştirilmesi sorununu da beraberinde getirmiştir. Benzer bir Yaratıcılık endüstrileri kapsamında değerlendirilen durum da özellikle kayıtlı müzik ve kitle iletişimi elektronik/dijital oyun sektöründe somut olmayan alanlarında popülerleştirme uğruna geleneksel kültürel mirastan da yararlanılmaktadır. Türkiye’de müziğin dönüştürülmesi şeklinde ortaya çıkmıştır. yeni yeni gelişmeye başlayan dijital oyun sektörü- Özetle amaç ve araç kaynağı (somut olmayan kül- ne yönelik olarak hazırlanacak programlarla so- türel mirası) değiştirmekte ve dönüştürmektedir. mut olmayan kültürel miras belleğinin daha etkili bir şekilde değerlendirilmesi sağlanabilir. Son dö- İnternet kültür ve ekonomi alanlarını yeni değerle- nemde bu konuda olumlu adımların atıldığı göz- rin yaratılması amacıyla birbirine yaklaştırmıştır. Bu lenmektedir.

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi süreçte internet dâhil olmak üzere yeni kültürel ekonomik sektörler ve endüstriler ortaya çıkarak geliş- İnternet ve dijital teknoloji alanlarındaki gelişmelere 62 meye, yerleşik sektörler de değişmeye başlamıştır. paralel olarak “e-ticaret, m-ticaret (mobil-ticaret), Özetle kültür ekonomisi ve endüstrileri ile somut ol- dijital ekonomi, dijital film ve müzik, e-yayıncılık/di- mayan kültürel miras arasındaki gittikçe karmaşık- jital yayıncılık, e-eğitim, sanal/dijital müzecilik” gibi laşan ilişkinin araştırılması, gelecekteki yaşatma ve farklı terimlerle ifade edilen sahalarda da somut olmayan kültürel miras belleği değerlendirilmektedir.

Yeni Teknolojiler koruma politikalarını da biçimlendirecektir.

SOKÜM, Medya ve SOKÜM, Medya ve Bu kapsamda farklı türden etkilerin de ortaya çıktı- İnternetin somut olmayan kültürel miras üzerindeki ğı gözlenmektedir. etkileri UNESCO’nunkine benzer uluslararası söz- leşme ve yaklaşımlarla ulusal, bölgesel ve yerel Sonuç politika, plan, program ve projelerin oluşturulması, Yukarıdaki veri ve yorumlar UNESCO, dolayısıyla yaşama geçirilmesi ve geliştirilmesi süreçlerinde uluslararası kamuoyunda olduğu gibi, Türkiye’de teknolojinin, özellikle de bilgi iletişim teknolojile- de medyanın “öncelik somut olmayan kültürel rinin/ medya teknolojilerinin önemli bir dinamik mirasla ilgili sözleşmenin temel nedenlerinden olarak değerlendirilmesinin gerekliliğini ortaya biri, daha sonra ilgili sözleşmenin yaşama geçi- koymaktadır. Nitekim Türkiye’de bu konularda rilmesinde önemli bir araç ve son olarak da vaz- yeni yaklaşımlar üretilmeye ve yaşama geçirilmeye geçilmez paydaş” olarak değerlendirildiğini ortaya başlanmıştır. koymaktadır. Bir diğer ifadeyle bu veri ve değer- Yine yeni teknolojilerin katkısıyla gelişen ve özerk- lendirmeler yaklaşık çeyrek asrı aşan bir sürede UNESCO’da, dolayısıyla uluslararası kamuoyun- leşen kültür ekonomisi ve yönetimi ile kültür en- da medyaya yönelik olarak gerçekleşen tutum ve düstrileri alanlarının da sürdürülebilir kalkınmanın yaklaşım değişikliğinin Türkiye’de de yaşandığını gerçekleştirilmesinde önemli dinamikler olarak göstermektedir. işlev görmeye başladığı ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda “geleneksel yaratıcılığın, geleneksel bilgi- Diğer yandan Türkiye’de Somut Olmayan Kültürel nin, dolayısıyla geleneksel kültür belleğinin değe- Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin TBMM tarafın- dan onaylandığı 2006 yılı öncesinde geleneksel Kaynaklar kültür ve medya arasında ilişkinin oldukça gelişti- Akalın, Ş. Haluk. “İnternetteki Türkoloji Dünyası”, Türk Dili, S. ğini ve bu açıdan zengin bir belleğin oluşturulduğu 556, Nisan, 1998. belirlenmiştir. Bu bilgi ve deneyim belleği özellik- Çelik, Abdurrahman. Kültür Endüstrisi Üç Yanlı Bir Doğru. İstan- le Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması bul: Literatür Yayınları, 2011. Sözleşmesi’nin yaşama geçirilmesinde önemli İnan, Aslan. İnternet El Kitabı. 5. baskı, İstanbul: Sistem Yayın- cılık, 2000. bir altyapı işlevini görmüş ve görmeye de devam Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?. Ankara: etmektedir. Somut olmayan kültürel mirasın ko- Geleneksel Yayıncılık, 2009. runması ve yaşatılması sürecinde özellikle yazılı Örnek, S. Veyis. Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Ya- medya ile radyonun farklı bir öneme sahip olduğu yınları, 2000. belirlenmiştir. Özdemir, Nebi. “Sanal Dünyanın Köy Monografileri”, Milli Folk- Bu çalışma ile somut olmayan kültürel miras ile il- lor, 72, 2006: 23- 36. gili değerlendirmelerde teknoloji, özellikle de med- Özdemir, Nebi. “Sanal Kültür Ortamında Nasreddin Hoca”, “21. ya teknolojileri/ bilgi ve iletişim teknolojileri/ dijital Yüzyılı Nasreddin Hoca ile Anlamak” Konulu Uluslararası Sempozyum, AKM, 8-9 Mayıs 2008, Akşehir. teknoloji gibi farklı dinamiklerin de dikkate alınma- Özdemir, Nebi. “Cultural Economy and Cultural Heritage Mana- sı gerektiği ortaya konulmuştur. Diğer taraftan bu gement”, Role of Turkic World in Civilization Dialogue, araştırmada dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de International Scientific Symposium, 28-29 April 2009, kültür ekonomisi ve endüstrileri ile kültür yönetimi- Almatı, Kazakistan. nin son dönemde somut olmayan kültürel miras Özdemir, Nebi. “Kent Kültürü, Yerel Medya ve Kültür Ekonomi- açısından önemli alanlar olarak belirginleştiği tes- si”, Samsun Sempozyumu, 15- 16 Ekim 2011, Samsun. pit edilmiştir. Özdemir, Nebi. Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Grafiker Ya- yınları, 2012 a. Yaşamın diğer alanları gibi, somut olmayan kültü-

Özdemir, Nebi. Kültür Ekonomisi ve Yönetimi /Seçki. Ankara: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi rel mirasın da hızla sanallaştığı ve dijital içerikle- Hacettepe Yayınları, 2012 b. re dönüştüğü gözlenmektedir. Özellikle örgün ve Özdemir, Nebi. “Ashık Tradition and New Technologies”, In- 63 yaygın eğitim kapsamında somut olmayan kültürel ternational Conference, The Transmission of Traditi- mirasın dijital içeriklere dönüştürülerek farklı araç on for The Safeguarding and Conservation of Cultural ve uygulamalarla yeni nesillere aktarılması ve ya- Heritage, UNESCO and INAH etc., 12-14 September 2012, Campeche, México: Coloquio Internacional, la şatılması daha da önemli hale gelmiştir. Somut transmisión para la salvaguardia y conservación del olmayan kültürel mirasın korunması ve yaşatılması Yeni Teknolojiler Patrimonio Cultural, 2012 c: 168-179.p. SOKÜM, Medya ve sürecinde dijital teknoloji alanının önemi belirgin- Özdemir, Nebi. “Kültür Ekonomisi/Endüstrileri ve Âşıklık Gele- leşmeye başlamıştır. neği/Neşet Ertaş Örneği”, Uluslararası Bozkırın Teze- nesi Neşet Ertaş Sempozyumu, Ahi Evran Üniversitesi, Sonuç olarak somut olmayan kültürel mirasın ko- Kırşehir, 13- 14 Mayıs 2013 a. runması ve yaşatılması yeni nesillerin kullandıkları Özdemir, Nebi. “Kültür Ekonomisi/Endüstrileri ve İnternet”, 8. araç ve ortamlardan etkili bir şekilde yararlanılma- Uluslararası Türk Kültürü Kongresi, Atatürk Kültür Mer- sıyla mümkün olabilecektir. kezi, Eskişehir, 24- 27 Ekim 2013 b.

Camekândan Canlı Performansa Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzeler

Evrim Ölçer Özünel*

003 yılında Somut Olmayan Kültürel Mirasın tür. Bunun nedenlerinden biri de müzelerin aslında Korunması Sözleşmesi’nin yürürlüğe girme- Sözleşme’de önerilen koruma, aktarma, yaşatma, 2sinden bugüne kadar geçen zamanda miras yeniden canlandırma, sürdürülebilirliğini sağlama kavramı ile ilgili çeşitli tartışmalar yürütülmüştür. gibi farklı stratejiler gerektiren pek çok alana bü- Sözleşme’de miras kavramı koruma, aktarma, ya- tünsel bir yaklaşım getirebilmesidir. şatma ve sürdürülebilir olma gibi birbiri ile ilişkili SOKÜM Sözleşmesi’nin tanımlar bölümünün üçün- fakat farklı stratejiler gerektiren alanların hepsi ile cü kısmı “koruma” kavramına odaklanır. Buna göre birlikte anılır. Sözleşme’nin önerdiği farklı alanlara Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi koruma, “somut olmayan kültürel mirasın yaşaya- karşın son yıllara kadar teorik ve uygulamaya yö- bilirliğini güvence altına alma anlamına gelir; buna 65 nelik yaklaşımların çoğu koruma ekseninde biçim- kimlik saptaması, belgeleme, araştırma, muhafaza, lenmiştir. Sözleşme’nin “Mirasın Ulusal Ölçekte koruma, geliştirme, güçlendirme ve özellikle okul içi Korunması” başlıklı III. Bölümü’nün “Korumanın ya da okul dışı eğitim aracılığıyla kuşaktan kuşağa Diğer Süreçleri” başlığında, somut olmayan mi- aktarma olduğu kadar, bu kültürel mirasın değişik rasın eğitimi ve idaresi ile ilgili kurumların oluştu- yanlarının canlandırılması da dâhildir”2 Sözleşme’nin rulmasını özendirmek ve bu mirasın sunum ve bu tanımı Uluslararası Müzeler Konseyinin (ICOM) anlatımına ayrılmış yerlerde geleceğe iletilmesini çalışmalarında da dönüştürücü bir etki yaratmıştır. sağlamak; somut olmayan kültürel miras konusunda dokümantasyon merkezleri kurmak ve buralara Müzeler nadire kabinelerinde başlayan hikâyelerini, Camekândan Canlı Performansa ulaşılmasını kolaylaştırmak maddeleri bulunmakta- post-kolonyal, uluslaşma ve küreselleşme süreç- dır1. Bugüne değin somut olmayan kültürel miras lerinde de heyecanla devam ettirmiş kurumlardır. Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzeler envanterinin çıkartılması, arşivlerin oluşturulma- Müzelerin zaman içindeki bu evrimsel yolculuğu sı, kataloglarının basılması gibi pek çok koruma dönemin siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel di- yaklaşımı hükûmetler ve sivil toplum inisiyatifleri namiklerine göre biçimlenmiştir. Müzelerin var olu- tarafından benimsenmiştir. Bu bağlamda müze- şundaki bu tür dinamikler zamanla müze tanımla- ler ve müzecilik alanı da somut olmayan kültürel rının ve müzecilik algısının da değişmesine neden mirasın korunması için envanter çalışmalarından olmuştur. Toplumlar, siyasal ve kültürel politikalar sonra gelen popüler alanlardan birine dönüşmüş- değiştikçe ya da insanlığın bilgi ve becerileri farklı- laştıkça müze de kendisini hem bağlamsal hem de kurgusal açıdan değiştiren bir kurum olarak varlığı- * Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Halk Bilimi Bölümü Öğretim Üyesi, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Somut Ol- nı sürdürmeyi başarmıştır. Bu durum Uluslararası mayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi Üyesi. 1 Metinde kullanılan sözleşme ile ilgili tüm alıntılar sözleşmenin resmî çevirisinden alınmıştır. (http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/so- 2 (http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_ mut_olmayan_km/SOKM_KORUNMASI.pdf). KORUNMASI.pdf). Müzeler Konseyi’nin müzecilik yaklaşımlarında ve yürürlüğe girdiği ilk yıllardan itibaren somut olma- tanımlarında da kendini gösterir. ICOM’un 2004 yan kültürel mirasın müzelenmesi ile ilgili çalışma- yılında Seul’de gerçekleşen 21. Genel Kurulu’nda, lara imza atmıştır. Hatta 2002 yılında Gazi Üniver- somut olmayan kültürel mirasın müzelerde korun- sitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Mer- masını teşvik eden bir yaklaşım sergilenir3. Ardın- kezi tarafından ‘‘Türkiye’de Halk Bilimi Müzeciliği dan da 2007 yılında ICOM müze tanımını güncel- ve Sorunları’’ konulu bir sempozyum düzenlenmiş ler. Bu yeni tanıma göre müze “Toplumun ve onun ve bu sempozyumda folklor açık hava müzelerinin gelişiminin hizmetinde olan, topluma açık, araş- sorunları ve geleceği tartışılmıştır. Sözleşme’nin tırma, eğitim ve eğlence amaçlarıyla insanlık ve yürürlüğe girmesinden bir yıl önce düzenlenen bu çevresi hakkındaki somut ve somut olmayan kültür sempozyumun ardından, 2004 yılında yine aynı varlıklarını toplayan, koruyan, iletişimini yapan ve merkez (THBMER) tarafından dünyada ilk kez sergileyen, kâr amacı gütmeyen, sürekli kurum- “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi” lardır” (ICOM, 2007). Bu tanımı somut ve somut adıyla bir sempozyum gerçekleştirilmiştir. Bu sem- olmayan kültürel mirası bütünsel bir yaklaşımla pozyum, Uluslararası Müzeler Konseyi’nin (ICOM) korumayı hedefler. Aynı zamanda bu yeni tanım 2004 yılında düzenlediği “Somut Olmayan Kültürel müzelerdeki sergileme ve ziyaretçi yaklaşımlarını Mirasın Müzelenmesi’’ konulu uluslararası sem- değiştirmiştir. Bu yeni yaklaşımlar aracılığıyla mü- pozyuma da bir hazırlık gibidir. zeler birer eğitim, aktarım ve bellek sürdürülebilirli- Bu sempozyumdan bir yıl sonra Türk Halk Bilimi ğini meşrulaştırıcı bir misyon üstlenmiştir. Bu yeni Araştırma ve Uygulama Merkezi (THBMER) bün- müze algısı müzecileri bu iki unsuru müzede nasıl yesinde Gazi Üniversitesi Somut Olmayan Kültürel sergileyecekleri konsunda düşünmeye zorlamıştır. Miras Müzesi kurulmuştur. SOKÜM Müzesinde, Dolayısıyla daha önce yalnızca geçmişi ya da ulus somut olmayan kültürel mirasın beş alanını içine Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi bilincini anımsatsın diye müze mekânlarında ser- alan objelerin, canlandırmaların, görsellerin ve 66 gilenen folklorik-etnografik malzemenin farklı bakış diğer bilgi ve belgelerin sergilendiği bölümler yer açılarıyla değerlendirilmesi gerektiğine de dikkat almaktadır. Müzenin, “sözlü gelenekler ve anlatım- çekilmiştir. Böylece SOKÜM, müzeciliğe eklem- lar” bölümünde masal anlatma ve âşıklık geleneği lenmek yerine tümden müzecilik anlayışının içine gibi halk edebiyatı türlerine yer verilirken, “gösteri yerleştirilmesi gereken bir olguya dönüşmüştür. Bu sanatları” bölümünde geleneksel Türk tiyatrosunun bağlamda geleneksel bir ürünü yalnızca manken- meddahlık, Karagöz, orta oyunu, kukla gibi türle- ler üzerinde ya da camekânlar içinde sergilemenin ri sergilenir. “Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve yeterli olup olamayacağı tartışılmaya başlanmıştır. festivaller” ile ilgili bölümde, yaşam döngüsünde

Camekândan Canlı Performansa Yalnızca sergilemek yerine ürünün hikâyesini, kul- yer alan ve bir dizi ritüelle birlikte gerçekleşen ge- lanım koşullarını, üretim biçimlerini, o nesneyi üre- çiş dönemlerine ait uygulamalar, yeme içme kül-

Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzeler ten insanı, nesnenin kullanılmaya başlandığından türü, göçer kültürü, hayvancılık, geleneksel çocuk beri geçirdiği değişim evreleri ya da bundan sonra oyunları gibi bölümler bulunur. “Halk bilgisi, evren kullanılacaksa hangi biçimde sunulacağı gibi ko- ve doğa ile ilgili uygulamalar” bölümünde, halk nular müzeciler tarafından gündeme getirilerek tar- hekimliği, halk inançları ve geleneksel kutlamalar tışılmaya başlanmıştır. Tüm bu soruların ardından konularında sergilemeler bulunan müzede, son UNESCO, SOKÜM ve müze ilişkisi bağlamında olarak “el sanatları” bölümünde özellikle de artık yeni bakış açılarıyla geliştirilmiş ve bu mantıkla iş- sınırlı uygulayıcısı bulunan geleneksel meslekler letilen pek çok müze kurulmuştur. olan bakırcılık, kalaycılık, demircilik, ayakkabıcılık, sepetçilik, nalbantlık, dokumacılık, ahşap oymacı- Türkiye, SOKÜM’ün Korunması Sözleşmesi’ne lığı gibi mesleklerin objeleri ve ürünlerinin yanında 2006 yılında taraf olmasına karşın Sözleşme’nin bu mesleklerin icrası ile ilgili görseller vardır. Müze- deki sergilemelerde uygulanmaya çalışılan bir yön- 3 Bilgi için bkz: http://icom.museum/the-governance/general-assembly/resolutions-adopted-by-icoms-general-assemblies-1946-to- tem de, objelerin sözlü kültürle ilişkisini kurmaktır. date/seoul-2004/ (10.11.2013) Bu konuda sıklıkla atasözü, deyim, mani, türkü gibi türlerden örnekler kullanılmaktadır. Bu uygulama- leşmesinin önerdiği müzecilik anlayışındaki can daki amaç, dil zenginliğinin ürünleri olan bu türle- alıcı noktalardan biri Sözleşmesi‘nin yaşayan bir rin, içinde yer alan objelerle birlikte sergilenerek kültürel değerin korunması ve kuşaktan kuşağa ak- daha anlaşılır olmasını sağlamaktır. SOKÜM Müze- tarılması ve sergilenmesini öneriyor oluşudur. si, sergilediği objelerle birlikte bu sözel varlığı ve dil Uzmanlar tarafından yapılan tartışmalarda SOKÜM zenginliğini de müzeleyerek, koruma altına almak odaklı müzecilik anlayışında farklı stratejiler ele ve yaşamasını sağlamak gibi bir misyon edinmiştir. alınmaktadır. SOKÜM’ün ruhuyla uyumlanabile- Müze, sergilediği bölümler ve oluşturduğu arşivin cek stratejiler içinde sergileme yerine canlandırma, yanı sıra somut olmayan kültürel mirasla ilişkili bazı arşivleme yerine yeniden üretme, geçmişe odak- etkinlikler de düzenlemiştir. Temalı sergiler, uygu- lanmaktan çok geleceğe dair bir vizyon oluşturma, lamalı seminerler ve Karagöz ve meddah gibi gös- nostaljik bir hevesi uyandırmak yerine kullanılabi- teriler kültürün korunması, tanıtılması ve yaşatılma- lir bir yaşam pratiğine dönüştürme, nesne odak- sı için önemli bir katkı sağlamaya yöneliktir. Örne- lı olmaktan çok hikâye ve değer odaklı olma gibi ğin, müzede gerçekleştirilen son etkinliklerden biri pek çok strateji sıralanabilir. Bu stratejilerin hayat de “10 Yılda 10 Miras” konulu sergidir. Bu sergi, bulmasını sağlayan müze ve toplum, müze ve üni- Sözleşme‘nin 10. yılında UNESCO tarafından İn- versite, müze ve çocuk, müze ve yerel yönetimler sanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî gibi pek çok dinamik vardır. Bu unsurları destekle- Listesi’ne Türkiye adına kaydedilen 10 kültür mira- yen ve yeni müzecilik anlayışını ön plana çıkartan sının görsellerinin, uygulamalarının ve objelerinin unsurlar ise müze ve sürdürülebilir koruma, müze tanıtıldığı bir etkinlik olarak kurgulanmıştır. Bu et- ve pazarlama stratejileri, müze ve eğitim ilişkisi, kinlik çerçevesinde Karagöz ve meddah gösterisi müze ve istihdam, müze ve kadın emeği olarak düzenlenmiş, geleneksel sohbet toplantılarından düşünülebilir. Ancak burada başat unsurlardan biri Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Yaran Meclisi’ni temsilen geleneksel giysili iki ya- toplumun müzeye karşı farkındalığı ve katılımının ran Ahilik Geleneği ve Yaran Meclisi hakkında bilgi sağlanmasıdır. Bu noktada Ankara Somut Olma- 67 vermiştir. Etkinlikte ayrıca, 2012 yılında listeye gi- yan Kültürel Miras Müzesinin bu konuya yaklaşımı ren Mesir Macunu Festivali’nin tanıtıldığı bölümde yukarıda sıralanan stratejilerle paraleldir. Ankara mesir macunu dağıtılmıştır. Diğer miraslarla ilgili Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi, Gazi Üni- videoların yayımlandığı sergi, listeye Türkiye adına versitesi koordinatörlüğünde, Altındağ Belediyesi- kaydedilen mirasların tanıtılması ve UNESCO’nun nin ortaklığıyla ve Ankara Kalkınma Ajansının mali listeler yoluyla yerel kültürlerin korunmasındaki dik- desteğiyle Ankara Altındağ Hamamönü’nde kurul- katini göstermesi bakımından katkı sağlamıştır. muştur. 2012 yılında projelendirilen bu müzenin alt

SOKÜM Müzesi yerel, ulusal ve uluslararası bir ziya- yapı çalışmaları 2011 yılında başlamıştır. Müzenin Camekândan Canlı Performansa retçi kitlesine sahiptir. Ankara içinden ziyaret eden bulunduğu bölge Altındağ Belediyesi tarafından “Hamamönü Kentsel Tasarım ve Sağlıklaştırma gruplar arasında ilköğretim okulları ön sıralardadır. Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzeler Önceden randevu alarak gelen bu gruplar 50-100 Destinasyonu” çalışmaları kapsamında resto- kişilik öğretmen ve öğrencilerden oluşmaktadır. re edilmiştir. Ayrıca bölge “İyileştirilmiş Fiziksel Üniversiteye başka illerden ya da Türkiye dışından Mekânlar” temasında 2011 yılının “Avrupalı Seçkin gelen ziyaretçiler de müzeye getirilmektedir. Gele- Turist Destinasyonu” ilan edilmiştir. Bu bağlamda neksel halk hayatının her alanını içine alan zengin Müze, bölgenin turizm hareketliliğini somut olma- bir koleksiyona sahip olan SOKÜM Müzesinde, yan kültürel mirasla çeşitlendirmiştir. Ayrıca, kültür- objelerden oluşan koleksiyonu anlamlı kılan kültü- le ilişkili kurumlar arasında işbirliği ve eş güdümü rel bağlama dair bilgi ve belgelerin yer aldığı bir de sağlayarak somut olmayan kültürel miras farkın- arşiv bulunmaktadır. 3000’e yakın obje ve arşiv bel- dalığını etkili politikalarla artırmak, yerel aktörlerin gesi ile müze, ziyaretçiler için bir görsel öğrenme de katıldığı bir iletişim ve duyarlılık ağı oluşturmak ve tanıma mekânı olurken, halk bilimi öğrencileri için müze içinde çeşitli etkinliklere yer verilmekte- için bir uygulama ve staj alanı, diğer araştırmacılar dir. Altındağ Belediyesi, müze olarak kullanılmak içinse zengin bir arşiv niteliğindedir. SOKÜM Söz- üzere Hamamönü’nde geleneksel bir Ankara evi- nin kullanım hakkını bedelsiz olarak Gazi Üniversi- lülük hareketlilikleri ya da değişim programları tesine vermiştir. Bu bina, kültür turizminin yenilikçi aracılığıyla Türkiye’ye gelen gruplar da sıklıkla zi- bir anlayışla sürdürülebilmesi ve çeşitlendirilmesi yaret etmektedirler. Bu ziyaretler kültürün evrensel açısından önemli olduğu gibi aynı zamanda da boyutunun görünürlüğünün artırılması bağlamında yerel yönetimlerin somut olmayan kültürel mirasa değerlendirilebilir. karşı duyarlılıklarının da önemli bir göstergesidir. Müze bakanlık ve üniversite dışında çeşitli sivil Üniversiteye bedelsiz olarak kullanım hakkı verilen toplum örgütleriyle de işbirliği içerisindedir. Türki- bu konak, SOKÜM Müzesine dönüştürülmüş ve ye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal burada gösterime dayalı faaliyetler geliştirilmiştir. Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA) ile işbirliği yapılarak Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesinde müzede geleneksel kültürde doğa algısına yönelik yeniden canlandırılan kültürel öğeler çoğunlukla etkinlikler ve atölye çalışmaları düzenlenmiştir. Bu proje sırasında Ankara’nın ilçe ve köylerine yapılan yolla Sözleşme‘de vurgulanan doğal hayat ve çev- alan araştırmalarından elde edilen verilerden yarar- re bilincinin SOKÜM üzerinden gelecek kuşaklara lanılarak gerçekleştirilmektedir. Alan araştırmasın- aktarılması fikri hayat bulmuştur. Ayrıca müze yerel dan elde edilen veriler geleneksel gölge tiyatrosu, halk, öğrenci, emekli ve ustalardan oluşan bir gö- masal, ebru ve ıhlamur baskı gibi tekniklerle har- nüllü ağına da sahiptir. Bu gönüllüler müze dışında manlanarak ziyaretçiye sunulmaktadır. Bu müze, hem tanıtım ve reklam çalışmalarına destek ol- Ankara Hamamönü’nde kültür turizmi potansiyeli makta, müze mağazasındaki el ürünlerinin tasarım ve farkındalığını artırmaya katkı sağlamış, yaptığı ve yapım aşamasında yardımcı olmakta hem de seminer ve ortak akıl toplantılarıyla kültür kurumları müze içinde çeşitli atölye çalışmalarının kolaylaştı- ve yerel aktörlerin de içinde bulunduğu bir duyar- rıcıları olarak görev yapmaktadırlar. Bu da sözleş- lılık ağı oluşturulmuştur. Böylece Hamamönü’nün mede vurgulanan topluluğun katılımının sağlanma-

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi yerli ve yabancı turist grupları ve Ankara halkı için sı ve farkındalık yaratılması ilkesi ile eşgüdümlüdür. 68 bir çekim merkezine dönüşme sürecine katkı sağ- Ayrıca müze Gazi Üniversitesi akademik personeli, layarak yerel yönetimlerle işbirliği yapmıştır. lisans ve yüksek öğrencileri tarafından da akademik olarak beslenmekte ve müze içi faaliyetler bu Bunun dışında Ankara Somut Olmayan Kültürel dikkatle oluşturulmaktadır. Miras Müzesi, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı okul- lardan gelen öğrencilere yönelik gösteriler ve atöl- Bunun dışında Türkiye’de farklı il ve ilçelerde de SOKÜM odaklı ya da SOKÜM ruhuna uyumlu farklı ye çalışmaları düzenlemektedir. Müzeye gruplar müzeler kurulmuştur. Bunlardan biri de Ankara’nın hâlinde gelen öğrenciler, geleneksel Türk tiyatro- Beypazarı ilçesinde kurulan Yaşayan Müzedir. sunun unsurlarından orta oyununun karakterleri Müze, 2007 yılında geleneksel kültürü yaşatma ga-

Camekândan Canlı Performansa tarafından kurgusal bir bütünlükte gezdirilmekte yesiyle kurulmuştur. Özel müze statüsünde işletilen ve müzedeki obje ve mekânları deneyimleme fır- müzede somut olmayan kültürel mirası destekle-

Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzeler satı elde etmektedirler. Ayrıca, öğrenciler kendi yen pek çok etkinlik gerçekleştirilmiştir. Müze canlı Karagöz tasvirlerini ya da kuklalarını yapabilme performanslarla ziyaretçisiyle buluşmayı seçer. Bu imkânı da bulmaktadırlar. Müzede istihdam edi- bağlamda müzede dönemsel olarak uygulama- len geleneksel ustalar tarafından verilen bu atölye lı etkinlikler gerçekleştirilir. Bu etkinlikler arasın- çalışmaları hem kültürün kuşaktan kuşağa aktarıl- da ‘‘Orta Asya’dan Getirdiklerimiz: Keçe Sanatı’’, masını teşvik etmekte hem de usta-çırak ilişkisini ‘‘Geleneksel Çocuk Oyunları ve Oyuncakları’’, ‘‘Hı- ortaya çıkartma potansiyeli taşımaktadırlar. Mü- zır ve İlyas Buluşması Hıdırellez’’, ‘‘Hayal Perdesi: zede ayrıca geleneksel çocuk oyunları, masal ve Karagöz ve Hacivat’’, ‘‘Masal Diyarına Yolculuk: hikâye anlatıcılığı gibi alanlarda da eğitim ve atöl- Masal Geceleri’’, ‘‘Ihlamur Baskının Desenlerinde ye çalışmaları yapılmaktadır. Bu bağlamda müze Kaybolmak’’, ‘‘Sudaki Hayal: Ebru Sanatı’’, ‘‘Ge- bünyesinde gerçekleştirilen üniversite destekli bir lin Kınan Kutlu Olsun’’4 vb. isimli pek çok etkinlik proje kapsamında yirmi tane genç kuşak masal

ve hikâye anlatıcısı yetiştirilmiştir. Bunun dışında 4 Yaşayan Müze etkinlikleri http://www.yasayanmuze.net/page2.aspx müzeyi yurt dışından gençlik programları, gönül- sitesinden elde edilmiştir. düzenlenmiştir. Ayrıca müze içerisinde geleneksel nuda farkındalık geliştirilmesi açısından önemlidir. ahşap oyuncaklar yapan bir usta bulunmaktadır. Bursa Kent Müzesinde, Somut Olmayan Kültürel Bu ustanın oyuncakları müzenin satış bölümünde Miras Müze Eğitim Etkinlikleri projesi ÇEKÜL Vakfı sergilenmekte ve satılmaktadır. Beypazarı’na ge- ve Bursa Kent Müzesi işbirliği ile hazırlanmıştır. So- len yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeri olan müze mut Olmayan Kültürel Miras Eğitim Etkinlikleri için geleneksel kültürü sergilemek ve tanıtmak açısın- hedef kitle soyut düşünme becerisine sahip 11- dan önemli bir işlevi yerine getirmektedir. Beypa- 14 yaş grubudur. Somut Olmayan Kültürel Miras zarı yerli ve yabancı turist potansiyeli yüksek bir Müze Eğitim Etkinlikleri ile çocukların yaşadıkları kasabadır. Bu nedenle son yıllarda ilçede müze kentin kültürel zenginliğinin farkına varmaları, do- potansiyelinde artış görülür. Bu müzelerden biri de ğal ve kültürel mirasın korunmasına ilişkin bilgi ve Türk Hamam Müzesidir. 2012 yılında hizmete giren duyarlılık kazanmaları, kültürel kimlik duygusu, ko- müze temizlik ve hamam kültürünü sergilemekte rumacılık ve kentlilik bilincini geliştirmeleri sağlan- ve bu bağlamda etkinlikler düzenlemektedir. Bu- maktadır. Bu çalışmayla birlikte öğrencilerin ilköğ- nun yanı sıra yine Beypazarı’nda bulunan Kent Ta- retim müfredatı kazanımları desteklenerek, eleştirel rihi Müzesi de somut olmayan kültürel mirasın ve düşünme, yaratıcı düşünme, girişimcilik, araştır- kent belleğinin önemli unsurlarını koleksiyonunda ma-inceleme, işbirliğine dayalı çalışma becerileri barındıran köklü müzeler arasındadır. geliştirilerek kişisel gelişimlerine katkıda bulunulur. Türkiye’nin Sözleşme‘ye taraf olmasının ardından Bunun dışında Bursa’da ayrıca bir de Karagöz pek çok müze somut olmayan kültürel mirası gün- Müzesi bulunmaktadır. Bu müze de Somut Ol- demine almış ve Sözleşme ruhuna uygun stratejiler mayan Kültürel Miras Temsilî Listesi‘nde yer alan geliştirmişlerdir. Bu müzelerden bir tanesi de Bursa gölge tiyatrosu geleneğini korumak, yaşatmak ve Kent Müzesidir. Kent müzeleri somut olmayan kül- sürdürülebilirliğini sağlamak için çeşitli faaliyetlere türel mirasın bellek evleri gibidir. Bu anlamda kent yer verilmektedir. Bunun yanında Bursa Büyükşe- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi müzelerinde topluluğun gündelik yaşamına dair hir Belediyesi Meslek Edindirme Kursları (BUS- 69 veriler sergilenebilir. Bursa Kent Müzesi hedefini MEK) bünyesinde düzenlenen Karagöz yapım ve “geleneksel Anadolu ve Osmanlı kültüründe kent oynatım kursu atölye çalışması olarak devam et- kimliği taşıyan Bursa’da kentlinin ve kenti ziyaret mektedir. Özellikle çocuklar tarafından büyük ilgi eden turistlerin bu birikimi görerek ve hatta yaşa- gören Karagöz-Hacivat ve kukla tiyatrosu haftanın yarak öğrenebileceği bir kent müzesi oluşturmak’’5 belli günlerinde Karagöz Müzesi gösteri salonun- olarak tanımlar. Bursa Kent Müzesi kapsamında; da izlenime sunulmuştur. 2008 yılında Karagöz Bursa kentinin tarihî, coğrafi, kültürel, sosyal, eko- Müzesini 16.647 kişi ziyaret etmiştir. Karagöz Mü- nomik, ticari ve turistik yapısına ilişkin bilgi ve bel- zesi Gösteri Salonu’nda 210 adet Gölge Oyunu geler, görsel sunum, obje ve animasyonlarla tanıtıl- gösterisi düzenlenmiş ve 9.855 kişi tarafından iz- Camekândan Canlı Performansa maktadır. Müzenin bodrum katında yer alan ‘Tarihî lenmiştir6 Kent folkloru ya da kent geleneksel ya-

Esnaf Sokağı’nda; Bursa’nın geleneksel ticaret şantısı folklorcular için hâlâ heyecan verici bir alan Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzeler hayatı “Arabacı, Nalbant, Saraç, Semerci, Yeme- olma özelliğini korumaktadır. Kent müzeleri kente nici, Bıçakçı, Bakırcı-Kalaycı, Tenekeci, Marangoz, ait kültürel belleği ve yaşam bilgisini sergilemek, Keçeci, Sepetçi, Şekerci, Kebapçı, İpek-Tekstil- korumak ve yaşatmak bağlamında önemli merkez- Havlucu” özgün dekor ve canlandırmalarıyla ta- lerdir. Bu nedenle Türkiye kent müzeciliğine önem nıtılmaktadır. Bunların yanı sıra müzede “Ara-Bul- vermektedir. Kent yaşamı, yaşayan bir kültür mira- Yaz”, “Genç Rehberler Projesi”, “Karagöz-Hacivat sına sahiptir ve bu miras müze aracılığıyla sürdü- Kukla Yapımı”, “Somut Olmayan Kültürel Miras rülebilir bir konuma taşınır. Kent müzeleri arasında Müze Eğitimi Etkinlikleri” gibi projeler gerçekleşti- hem teknoloji hem de zengin miras kültürü bağ- rilmektedir. Bu müze, kent belleğinin ve gündelik lamında Gaziantep Kent Müzesi anılmaya değer- yaşamının gelecek kuşaklara aktarılması ve bu ko- dir. Tarihî Bayazhan’da kurulan, Gaziantep Kent

5 Bursa Kent Müzesi ile ilgili bilgiler http://www.kentmuzeleri.com/ 6 Karagöz Müzesi ile ilgili bilgiler http://www.karagoztravel.com/ site- Bursa-Kent-Muzesi#a adresinden alınmıştır. (12.11.2013) sinden elde edilmiştir. (Erişim), 12.11.2013 Müzesi kapsamında, Gaziantep’in kronolojik tarihi, ceklere ve erzakların saklanmasına varıncaya de- fauna ve florası, Gaziantep’in el sanatları, Antep ğin mutfak kültürü detaylıca anlatılmaktadır. Müze- evi mimarisi ve yaşamı, Gaziantep kültürü, turizm de; Gaziantep Geleneksel Mutfak Kültürü; Ocaklık, zenginlikleri ve doğal güzellikleri, Antep Baklava- Mutfak ve Sofra eşyaları, Misafir Ağırlama, Sahre sı, bilgiler, belgeler, görsel sunum ögeleri, canlan- (piknik) Geleneği, Özel Gün Yemekleri salonları ile dırmalar ve maketlerle anlatılmaktadır. Müzede, el Gaziantep Mutfağı ziyaretçilere anlatılmaktadır.8 sanatları ve baklava ustaları, Antep evinde Antep (http://www.kentmuzeleri.com/Gaziantep-Mutfak- işi işleyen kadınlar, fıstık kıran bir aile bal mumu Muzesi#a) heykeller aracılığıyla sergilenir. Müzede elektronik Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Söz- sesli rehberlik sistemi de mevcuttur. Plazmalar- leşmesi doğa ve evrenle ilgili uygulamaların ko- da oynayan prodüksiyonların sesleri, maketlerin, runarak geleneksel yaşam bilgisinin sürdürülebilir statik canlandırmaların bilgilendirme sesleri tercih olmasına önem verir. Bu nedenle Türkiye’de eko- edilecek dile göre İngilizce ya da Türkçe dinlene- müze yaklaşımını benimseyen köy hayatının canlı bilmektedir. Sesli Rehber’i ile gezisine başlayan bir biçimde deneyimlenmesini sağlayan çiftlik ve ziyaretçi, ilk olarak Gaziantep’in tamamını göste- müzeler kurulmuştur. Bu müzelerden biri Mudurnu ren uydu görüntüsünü incelerken hemen yanındaki Köy Müzesidir. Mudurnu’nun Hüsamettindere köyü panodan Gaziantep’in çeşitli yüzlerini geçmişten açık hava müzesine dönüştürülmüş ve böylece zi- bugüne gösteren özenle seçilmiş fotoğraflara ba- yaretçilerin köy hayatını birebir deneyimlemelerine kabilmektedir. Ziyaretçi bu noktada dört metreden imkân sağlanmıştır. Müzede doğa, kültür ve sürdü- 7 daha uzun Kent Maketi’ni inceleyebilir. Bunun dı- rülebilirlik ilişkisine vurgu yapılır. Müzede gelenek- şında Gaziantep’te somut olmayan kültürel mirasa sel köy yaşantısı ve buna bağlı âdet, gelenek, gö- duyarlı bir müzeden daha söz edilmesi gerekir. Bu renek ve ritüeller yeniden canlandırılmakta, ekolojik Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi müze, Emine Göğüş Gaziantep Mutfak Müzesidir. tarım ve hayvancılık desteklenmektedir. Köy halkı- 70 Gaziantep Kalesi’nin güneyinde bulunan 1909 yı- nın da birebir destek verdiği bu müze ziyaretçilerini lında inşaatı tamamlanan Göğüş Konağı, Gazian- geleneksel misafirperverlik ruhuyla ağırlamakta ve tep Büyükşehir Belediyesi tarafından 2008 yılında somut olmayan kültürel mirasın sürdürülebilirliğine restore edilerek Emine Göğüş Gaziantep Mutfak katkı sağlamaktadır.9 Müzesi olarak açılmıştır. Emine Göğüş Gaziantep Mutfak Müzesinde Gaziantep’in geleneksel mut- Somut olmayan kültürel mirasın kuşaktan kuşağa fak kültürü tanıtılmaktadır. Gaziantep mutfağında aktarılması ve sürekliliği arasında sıkı bir ilişki var- kullanılan mutfak malzemeleri, tabak, bardak, ça- dır. Bu bağlamda katmanlı kültür kodlarını sade ve tal-kaşık, servis tabakları, bakır eşyalar, sahanlar, basit bir dil ile kuşaktan kuşağa aktarabilen ve içle- Camekândan Canlı Performansa sefer tasları özel vitrinlerde sergilenmektedir. Mü- rinde derin yaşam bilgisi barındıran çocuk oyunları zede Gaziantep’in geleneksel mutfak kültürü ta- ve oyuncaklarının müzelerde korunması önemlidir.

Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzeler nıtılmaktadır. Bu kapsamda mutfak malzemeleri Türkiye’de somut olmayan kültürel mirasa duyarlı olan kap-kacaklar özel vitrinlerde sergilenmekte- pek çok müzede çocuk oyun ve oyuncaklarına yer dir. Antep mutfak kültürünün önemli bir örneği olan verilmektedir. Ancak yalnızca bu alana odaklanan yuvarlama yemeğinin yapılması, kış gecelerinde müzelerin varlığı da dikkat çeker. Bu bağlamda İs- eskiden tandır başında bastık, sucuk, ceviz vb. ye- tanbul Oyuncak Müzesi anılmaya değerdir. 2005 nilmesi ve içecek kültürünün tanıtılması amacıyla yılından beri İstanbul’da eski bir konakta faaliyet kahve-mırra pişirilmesi-içilmesi konuları Antep yö- gösteren müze hem sergileme hem de uygulama resine özgü kıyafetler giymiş mankenler yardımıyla açısından çocuk oyun ve oyuncaklarının yeniden canlandırılmaktadır. Antep yemek malzemesinden yaşam bulduğu bir merkez görevi görmektedir. Bu mutfak araç gereçlerine, yöresel yemeklerden içe- 8 Emine Göğüş Gaziantep Mutfak Müzesi ile ilgili bilgiler http://www. kentmuzeleri.com/Gaziantep-Mutfak-Muzesi#a adlı siteden elde 7 Gaziantep Kent Müzesi ile ilgili bilgiler http://www.kentmuzeleri. edilmiştir (Erişim),12.11.2013. com/Gaziantep-Kent-Muzesi# adlı siteden elde edilmiştir. (Erişim), 9 Mudurnu Köy Müzesi ile ilgili bilgiler http://www.ekomuze.org adlı 12.11.2013. siteden elde edilmiştir (Erişim),12.11.2013. müzenin dışında bazı yerel yönetimler de bünyele- Kaynaklar rinde bu tür çocuk müze ve atölyelerini barındırarak Bursa Kent Müzesi Etkinlikleri. Erişim tarihi:12.11.2013, katkı sağlamaktadırlar. Bursa Karagöz Müzesi Etkinlikleri. Erişim Tarihi: 12.11.2013. Türkiye’de bugüne kadar müze çalışmalarını ve Emine Göğüş Gaziantep Mutfak Müzesi Etkinlikleri. Erişim Ta- müzeciliği etkileyen pek çok sosyal, kültürel ve rihi: 12.11.2013. ekonomik değer dönüşümü olmuştur. Ancak Türkiye’deki müzecilik tarihi değerlendirildiğin- Gaziantep Kent Müzesi Etkinlikleri. Erişim Tarihi: 12.11.2013. de Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması nü ciddi bir biçimde ivmelendirdiğini gözlemlemek Türk Hamam Müzesi Ankara-Beypazarı mümkündür. Bu bağlamda Türkiye’de müzeler http://www.turkhamammuzesi.com/Sayfalar.aspx?id=518. son on yılda yükselen bir çizgide müze ve somut ICOM 21. Genel Kurul Toplantı Raporları. Erişim Tarihi: 10.11.2013. olmayan kültürel miras ilişkisine duyarlılık göster- Mudurnu Köy Müzesi Etkinlikleri. Erişim Tarihi: 12.11.2013. yaklaşım ve değerlerini de benimseyerek kültürün evrensel ve birleştirici bir unsura dönüşmesi bağ- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşme Metni. lamında değerli bir deneyimdir. Bu deneyim somut Erişim Tarihi:11.12.2013. olmayan kültürel mirasın geleceğine dair ufuk açıcı bir unsur olarak yapılacak proje ve uygulamalarla Yaşayan Müze Etkinlikleri. Erişim Tarihi:12.11.2013. uluslararası alana açılmalıdır. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 71 Camekândan Canlı Performansa Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzeler

UNESCO, Gençlik ve Somut Olmayan Kültürel Miras

Selcan Gürçayır Teke*

NESCO’nun 2008-2013 yılları arasındaki ler. Bu bağlantıyı, en rahat kurabilecek anahtar Orta Vadeli Stratejisi’nde gençler öncelikli grup gençlerdir. Gençlerin somut olmayan kültürel Ugruplardan birini oluşturur (Medium Term miras konusundaki farkındalıkları, bu mirası aktar- Strategy: 8). UNESCO gençlerle ilişki kurarak, maya gönüllülükleri bu anlamda önem kazanmak- beklentilerine cevap vererek, gençlere kullanışlı ve tadır. kalıcı yetenekler kazandırarak onları güçlendirmeyi Dünya nüfusunun önemli bir bölümünü oluşturan hedefler. Gençlerin güçlendirilmesi, onların yaşa- gençler, toplulukların somut olmayan kültürel mi- dıkları topluma eşit ve değerli bir biçimde katıla- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi rası yeniden yaratmaya ve canlandırmaya devam caklarına dair düşünceleri de destekler. UNESCO eden vekilleridir. Bu durum pek çok ülkede sınırlı gençleri 15–24 yaş arasındaki kişiler olarak ta- 73 eğitim ve ekonomik fırsatlarla karşı karşıya kalan nımlar. UNESCO’nun yaklaşımı açısından genç- gençlikle daha fazla ilgilidir. Yaşayan miraslarının ler “problem” değil “kaynak” “hedef grup” değil, korunmasına aktif bir biçimde katılmak gençlere “işbirlikçiler”dir (http://www.unesco.org/new/en/ sadece bireysel ve grup kimliklerini doğrulayan social-and-human-sciences/themes/youth/stra- bir aracı sağlamakla kalmaz, aynı zamanda yara-

tegy/). UNESCO, Gençlik ve tıcılıklarını geliştirmelerini ve ekonomik gelişmeleri UNESCO’nun öncelikli gruplarından birini oluştu- için yeni fırsatlara açık olabilmelerini sağlar. Somut ran gençler, değişime/eğitime kolay uyum sağla- Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Somut Olmayan Kültürel Miras yabilmeleri, toplum için katkı sağlama potansiyel- açısından “kuşak”, “nesil”, “yeni jenerasyon” ola- leriyle öne çıkarlar. Gençlerin yenilikçi düşünceleri rak vurgulanan gençler, somut olmayan kültürel ve iletişime açıklıkları onları UNESCO projeleri ve mirasın aktarılması konusunda kilit öneme sahip- etkinliklerinde önemli ortaklardan biri hâline getirir. tirler. Bu nedenle eğitim konusu sözleşme açısın- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Söz- dan oldukça önemlidir. Somut olmayan kültürel leşmesi açısından Sözleşme’de gelecek kuşak mirasın yaşaması ancak gelecek kuşaklara akta- olarak tanımlanan gençler hayati rol oynar. Bu ne- rılmasıyla mümkündür. Gençlerin somut olmayan denle UNESCO, Somut Olmayan Kültürel Mirasın kültürel mirasın farkında olmaları bu anlamda ge- Korunması Sözleşmesi’nin uygulanmasında genç- reklidir. Bu kapsamda, Somut Olmayan Kültürel lerle birlikte çalışmayı amaçlamaktadır. Somut Ol- Mirasın Korunması Sözleşmesi’nde gençlerin rolü mayan Kültürel Miras, geçmiş, bugün ve gelecek ve katkıları çeşitli forumlar ve seminerlerle ortaya arasında devam eden bir bağlantı kurmayı hedef- konulmuştur. Bunlardan ilki, 24-25 Eylül 2012 tarihleri arasında * Dr., Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Halkbilimi Bölümü Öğretim Görevlisi. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Somut Olma- Bulgaristan’ın Sofya kentinde Kategori 2 Merkezin- yan Kültürel Miras İhtisas Komitesi Raportörü. de Güney Doğu Avrupa Ülkeleri Somut Olmayan Kültürel Miras Bölge Merkezinde 30’un üzerinde günümüzde eğitim olduğu düşünülmektedir. So- gencin katıldığı bir gençlik forumudur. Bu forumda mut olmayan kültürel mirasa ilişkin bir dersin, orta somut olmayan kültürel miras konusunda gençle- dereceli okullarda ve liselerde müfredata alınması rin rolünün keşfedilmesi amaçlanır. 19 Kasım 2012 konusunda Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye tarihinde Kongo’nun Brazzaville kentinde “Merkez Kurulu Başkanlığında önemli çalışmalar yürütül- Afrika Gençlik Forumu: Somut Olmayan Kültürel mektedir. Bu kapsamda “Halk Kültürü” isimli ders Miras Hakkında Farkındalık Artırımı” ismiyle düzen- 6., 7. ve 8. sınıflarda seçmeli olarak okutulmakta- lenmiştir (http://www.unesco.org/culture/ich/index. dır. php?meeting_id=00247). Gençlerin ağırlıklı olarak yer aldığı eğitim kurum- 10-11 Mayıs 2012 tarihlerinde Yunanistan’ın Atina larının başında gelen üniversitelerde de öğrenci kentinde gerçekleştirilen SOKÜM Bölgesel Semi- kulüpleri ve toplulukları ile birlikte somut olmayan nerinde gençlerin somut olmayan kültürel mirasın kültürel mirasa ilişkin etkinlikler ve çalışmalar sür- aktarılması konusundaki rolü önemle vurgulanmış- dürülmektedir. Üniversitelerde Bilimsel Araştırma- tır. Bölgesel seminerde 2011 yılında Hırvatistan lar Proje Birimleri tarafından desteklenen projeler ve Slovenya tarafından düzenlenen Birinci Gü- ile somut olmayan kültürel miras açısından önemli ney Doğu Avrupa Ülkeleri Dünya Mirası Gençlik çalışmalar yürütülmektedir. Özellikle halk bilimi Forumun’dan ilham alarak, somut olmayan kültü- bölümlerinin yoğunluklu olduğu üniversitelerde rel miras üzerine Güney Doğu Avrupa ülkelerinin gençler somut olmayan kültürel miraslarını tanı- bölgesel bir gençlik forumu düzenlemeleri tavsiye makta, değerinin ve öneminin farkına varmakta ve edilmiştir. Bu gençlik forumuyla birlikte farkındalık gelecek kuşaklara aktarılması için aktarıcı rolünü artırımı, eğitim, öğretim, diyalog ve değişimler için üstlenmektedir. Bu projelerden birisi, Gazi Üniver- önemli bir platform sağlanacağı ifade edilmiştir. sitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Halk Bilimi Bölümü

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi UNESCO’nun Dünya Mirası Genç Ellerde Kitleri- tarafından gerçekleştirilen “Türk Masal Anlatma 74 ne benzer Somut Olmayan Kültürel Miras konulu, Geleneğinin Uygulamalı Halk Bilimi Bağlamında gençler için farkındalık artırıcı, pedagojik ve eğitim Yeniden Canlandırılarak Sürdürülebilirliğinin Sağ- materyalleri hazırlanması önerilmiştir. Yine aynı se- lanması” projesidir. Gençler bu proje kapsamında minerde, somut olmayan kültürel mirası resmî ol- teknolojik araç gereçlerin yaşamdaki egemenliğiy- mayan eğitim programları ve aktiviteleri kadar müf- le birlikte artık pek de fazla anlatılmayan ve kay- redat programlarına ve eğitim sistemlerine daha iyi bolmaya başlayan Türk masallarını öğrenmekte entegre etmenin önemi vurgulanır. Bulgaristan’ın

UNESCO, Gençlik ve ve bu masalları anlatabilen gelenek aktarıcılarına Sofya’da düzenlenen Güney Doğu Avrupa Ül- dönüşmektedirler. Gençler, proje kapsamında ön- keleri Somut Olmayan Kültürel Miras 7. bölgesel celikle Türk masallarına ilişkin bir literatür çalışması Somut Olmayan Kültürel Miras seminerinde 2014 yılında yapılacak bölgesel top- yapmış, bu masalları bir masal anlatıcısı geleneği lantı seminerinin “Somut Olmayan Kültürel Miras: içerisinde anlatmayı öğrenmişlerdir. Proje kapsa- Gençlik, Aktarım ve Eğitim” başlığını taşıması mında masal anlatma eğitimi alan öğrenciler, ma- kararlaştırılmıştır (6. Güney Doğu Avrupa Ülkele- sal performanslarını, müzelerde, anaokullarında ve ri Bölgesel Semineri Final Raporu 2012: 2). Türk kültürel etkinliklerde sergilemektedirler. Yine Gazi Dünyası Ülkeleri, somut olmayan kültürel mirasın Üniversitesi Türk Halk Bilimi Bölümünde yüksek önemi konusunda farkındalık artırmak ve gençleri lisans tezi olarak yürütülen “Türk Halk Masalları bilinçlendirmek amacıyla gençlik forumlarının bir Yoluyla Tedavi Terapisi” başlıklı çalışmayla da Dr. benzerini düzenleme kararını 2 Eylül 2013 tarihinde Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk Sağlığı ve Has- TÜRKSOY Üyesi Ülkeler UNESCO Millî Komisyon- talıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde çocuk ları Toplantısında almıştır. kliniklerindeki hastaların tedavi süreçlerinde masal- Türkiye hatırı sayılır bir genç nüfusa sahiptir. Ülke ların iyileştirici rolü araştırılmaktadır. “Uygulamalı olarak gençlerin somut olmayan kültürel miras Masal” dersi kapsamında gerçekleştirilen çalışma- açısından öneminin farkındadır. Bunun en önem- da, bu dersi alan gençler, çocuk kliniklerinde ya- li ayaklarından birini, geleneksel aktarım ortam- tan hasta çocuklara masal anlatmakta ve tedaviye larının yavaş yavaş yerini resmî eğitime bıraktığı etkilerini değerlendirmektedirler. Ankara Kalkınma Ajansının desteğiyle Gazi Üniver- ilişkisini canlandırması açısından eğitim kurumları sitesi ve Altındağ Belediyesi ortaklığında gerçek- içerisinde örnek oluşturabileceği düşünülmekte- leştirilen “Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras dir. Bu kapsamda, geleneksel yapı ustaları, hey- Müzesi” projesi kapsamında Ankara’nın somut kel bölümü öğrencileriyle birlikte taş ve ahşap yapı olmayan kültürel mirasını derlemek için lisans ve tekniklerini kullanarak atölye ortamında usta-çırak yüksek lisans öğrencilerinden oluşan bir grup so- ilişkisini yeniden canlandırmayı amaçlamışlardır. mut olmayan kültürel mirasın nasıl derleneceğine Gençlere yönelik bir diğer somut olmayan kültürel yönelik eğitim seminerleri almışlardır. Yine aynı miras uygulaması, Yenimahalle Kaymakamlığı İlçe proje kapsamında, gençler geleneksel tiyatro me- Millî Eğitim Müdürlüğü tarafından düzenlenen “Ha- tinlerinden hareketle çağdaş senaryolar yazma yallerimle Oynuyorum Kukla ve Oyuncak Tasarım eğitimi almışlardır. 2012 yılında tamamlanan proje Yarışması”dır. 2013 tarihinde altıncısı düzenlenen sonucunda oluşturulan müzede, pek çok öğrenci, yarışmanın bu yıla özel teması “geleneksel anlatı gönüllü ya da stajyer olarak görev almakta ve An- kahramanları” olmuştur. Ankara’nın çeşitli okulla- kara ilinin somut olmayan kültürel mirasını müze rından gelen 967 projeden 152’si finale kalmaya ziyaretçilerine uygulamalı bir biçimde sergilemek- uygun bulunmuştur. UNESCO Türkiye Millî Ko- tedirler. Müze içerisinde gençler, masal anlatma, misyonunun desteklediği proje ile gençlerin sözlü Karagöz oynatma, ıhlamur baskı yapma, ebru ya- mirasları arasında yer alan geleneksel anlatı kahra- pımı, çocuk oyunları sergileme, kına geceleri, aşu- manları ile çağdaş tasarımlarla oyuncaklar üretme- re yapımı, Ramazan eğlenceleri olmak üzere pek leri hedeflenmiştir. Gençlerin somut olmayan kül- çok alanda uygulamalar gerçekleştirmektedirler. türel miras birikimlerini ortaya koymaları ya da ye- Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Ensti- niden keşfetmelerini ve yaratıcılıklarıyla birleştirme- tüsü tarafından 2009-2011 yılları arasında gerçek- lerini amaçlayan projenin önümüzdeki yıllarda da

leştirilen “Karagöz Öğreniyorum (Somut Olmayan sürdürülmesi planlanmaktadır. Gençlere ilişkin bir Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Kültürel Miras) Projesi” gençlerin somut olmayan diğer proje, Adana Valiliği tarafından 22-25 Nisan kültürel mirasları hakkında farkındalık düzeyleri- 2013 tarihlerinde gerçekleştirilen “Somut Olmayan 75 ni arttıran önemli bir projedir. Proje, Karagöz sa- Kültürel Mirası Somutlaştırmak” temalı Bilim ve Sa- natının genç kitlelere teorik ve uygulamalı eğitim nat Merkezleri İlköğretim Öğrencileri Arası Sosyal yoluyla öğretilerek, yaygınlaşmasını ve bu sana- Bilimler Proje Yarışması ve Atölye Çalışması’dır. Yi- ta bağlı kültürel birikimin aktarımını amaçlamıştır. yecek saklama kültüründen halk takvimine, Kara- Bunun yanında proje aracılığıyla, gençlerin birey- göz ve Hacivat’tan efsanelere kadar geniş bir yel- UNESCO, Gençlik ve sel gelişim ve eğitimlerine katkı sağlamak da he- pazeyi içeren projeler değerlendirilmiş ve dereceye deflenmiştir. Proje kapsamında 95 öğrenci eğitim girenler ödüllendirilmiştir. Gençler arasındaki bir alarak Karagöz sanatını öğrenmiştir. UNIMA Türki- diğer yarışma Eğitim 2023 Derneği tarafından dü- Somut Olmayan Kültürel Miras ye Millî Merkezi de genç kuşaklar için Türk Gölge zenlenen ve UNESCO Türkiye Millî Komisyonunun Tiyatrosu‘nun önemli unsurlarından biri olan Ka- desteklediği “Somut ve Somut Olmayan Kültürel ragöz ile ilgili tasvir yapımı ve oynatmaya yönelik Varlıkların Korunması Üretilmesi ve Geliştirilmesi” kurslar düzenlemektedir. adlı projedir. 2012 yılında düzenlenen resim yarış- masına pek çok öğrenci katılmıştır. Selçuk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Hey- kel Bölümü tarafından hazırlanan “Geleneksel Önemli bir genç nüfusa sahip olan Türkiye, genç- Mimarinin Yaşayan İnsan Hazineleri: Yapı Ustala- lerin somut olmayan kültürel miras aktarımında kilit rı” başlıklı proje, yapı kültürlerinin nesilden nesile rolde olduklarının bilincindedir. Somut Olmayan aktarılmasının uygulayıcıları olan yapı ustalarının, Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin hükü- tarihî çevreler ve geleneksel yapılarda somutlaşan metler arasında yürütülen “kuru bir sözleşme met- bilgi, beceri, anlam ve değerlerini araştırmayı ve ni” olmaktan kurtarılması topluluğun ve bu mirasın ortaya koymayı amaçlayan bir projedir. UNESCO gelecek kuşaklarının bu mirasa sahip çıkmasıyla Türkiye Millî Komisyonu tarafından desteklenen mümkündür. Dünyanın pek çok ülkesinde olduğu proje kapsamında, yapı ustalarının bilgilerinin/de- gibi Türkiye’de de geleneksel ya da informel olarak neyimlerinin yeni nesillere aktarımının, usta çırak tanımlanabilecek “kültür aktarım” ortamları kaybol- maktadır. Gençler, eski zamanlarda çok erken yaş- Kaynaklar ta karşılaştıkları ve öğrendikleri kültürel miraslarıyla 2008-2013 Medium Term Strategy, http://unesdoc.unesco. ya hiç karşılaşamamakta ya da yaşamlarının ilerle- org/images/0014/001499/149999e.pdf [erişim tarihi yen dönemlerinde karşılaşmaktadırlar. Bu nedenle 11.11.2013]. gençlerin öncelikle somut olmayan kültürel miras- 6. Güney Doğu Avrupa Ülkeleri Bölgesel Semineri Final Raporu 2012 http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_ol- ları hakkında farkındalık düzeyleri artırılmalı sonra- mayan_km/sokm_rapor.pdf [erişim tarihi 16.11.2013]. sında ise bu mirasın yaşayabilirliğini güvence altı- http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?meeting_ na almaları sağlanmalıdır. Bu da ancak gençlerle id=00247 [erişim tarihi 16.11.2013]. birlikte düşünerek ve beklentilerinin neler olduğuna http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/ kulak vererek gerçekleşebilir. themes/youth/strategy/ [erişim tarihi 16.11.2013]. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 76 UNESCO, Gençlik ve Somut Olmayan Kültürel Miras Somut Olmayan Kültürel Miras İçin Yenilikçi Bir Bağlam: Sürdürülebilir Kalkınma

Evrim Ölçer Özünel*

ürdürülebilir kalkınma kavramı yaşanabilir bir aktarılabilen ve geçmişte kalan değil yaşayan ve dünya için insanlığın en yüksek hayrına olanı sürekliliği olan bir miras olarak değerlendirmesi, Skeşfetmeyi, uygulamaya koymayı ve bunun sözleşmeyi sürdürülebilir kalkınma bağlamında ye- sürekliliğinin sağlanmasını garanti altına almayı niden değerlendirmeyi gerektirir. içerir. Kalkınmayı yalnızca bir modernleşme süreci

UNESCO’nun kültür ve sürdürülebilir kalkınma Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi ya da ekonomik büyüme olarak ele almayan sür- bağlamında düzenlediği yakın zamandaki en kap- dürülebilir kalkınma yaklaşımı, içinde sosyal, çev- samlı toplantı 15-17 Mayıs 2013 tarihinde Çin’de 77 resel ve ekonomik boyutları da barındıran bütün- gerçekleştirilmiştir. Konferansın adı Kültür: Sürdü- sel bir kalkınmayı hedefler. Sürdürülebilir kalkınma rülebilir Kalkınma İçin Anahtar başlığını taşımak- stratejisi Birleşmiş Milletler’in Binyıl Kalkınma He- tadır. Bu konferansın ardından Hangzhou Dekla- deflerinin temelinde yer alır. UNESCO, Birleşmiş rasyonu adında bir deklarasyon yayımlanmıştır. Milletler’e bağlı bir kurum olarak kendi program Bu deklarasyon kültürün tüm kalkınma politika ve ve stratejilerine sürdürülebilir kalkınma prensiple- Sürdürülebilir Kalkınma

programlarına entegre edilmesi, barışı ve sosyal İçin Yenilikçi Bir Bağlam: rini entegre etmeyi hedeflemiştir. Binyıl Kalkınma uzlaşmayı hızlandırmak için karşılıklı anlayış ve Hedefleri için belirlenen son tarih olan 2015 yılına kültürün harekete geçirilmesi, sosyal kalkınmayı Somut Olmayan Kültürel Miras yaklaşılan bu günlerde UNESCO sürdürülebilir teşvik etmek amacıyla herkes için kültürel hakla- kalkınma ve kültür ilişkisine farklı açılardan yakla- rın güvence altına alınması, ekonomik kalkınma ve şılması gerektiğinin sıkça altını çizer ve bu konu- yoksulluğun azaltılması için kültürün güçlendirilme- da projeler üretir. Sürdürülebilir kalkınma ve kültür si, çevresel sürdürülebilirliği desteklemenin kültür ilişkisi UNESCO’nun öncelikli gündemi içinde ye- kavramı üzerine inşa edilmesi, kültür aracılığıyla rini almıştır. UNESCO sürdürülebilir kalkınma yak- iklim değişiklikleriyle mücadele edilmesi ve doğal laşımlarını kültürü merkeze alarak, cinsiyet eşitliği, afetlere direncin güçlendirilmesi, kültürün gelecek dezavantajlı gruplarla işbirliği, gençliğin katılımı ve kuşaklara aktarılması ve değerinin bilinmesi, sür- çevre farkındalığı gibi alt başlıklarla genişletir. Bu dürülebilir kentsel kalkınma ve yönetimi sağlamak bağlamda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Ko- için kültürden bir kaynak olarak yararlanılması, ye- runması Sözleşmesi’nin kültürü kuşaktan kuşağa nilikçi ve sürdürülebilir iş birliği modelleri geliştir- mek için kültürden faydalanılması gibi kilit önemde düşünceler içermektedir. (http://www.unesco.org/ * Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Halk Bilimi Bölümü Öğretim Üyesi, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Somut Ol- new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/images/Fi- mayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi Üyesi. nalHangzhouDeclaration20130517.pdf). Bu deklarasyon, 2015 öncesi kalkınma stratejilerin- gösterir. Sözleşmenin 2.1. maddesinde SOKÜM de kültürel meselelerin ne denli önemsediğinin bir ve sürdürülebilir kalkınma ilişkisine gönderme göstergesi gibidir. Konferansın hemen ardından yapılır. Buna göre sözleşmede kuşaktan kuşağa gene Çin’de (14-16 Haziran 2013, Chendu) düzen- aktarılan somut olmayan kültürel mirasın, toplu- lenen bir başka toplantıda da somut olmayan kül- lukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarih- türel mirasın onuncu yılında sözleşmenin geleceği leriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde ve sürdürülebilir kalkınma stratejilerine odaklanıl- yeniden yaratıldığından ve bunun onlara kimlik ve mıştır. Söz konusu konferansta bir yuvarlak masa devamlılık duygusu verdiği; böylece kültürel çeşitli- toplantısı gerçekleştirilmiştir. Toplantının sonuç bil- liğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda dirgesinde sürdürülebilir kalkınma ve somut olma- bulunduğu ifade edilir. Bu Sözleşme bağlamında, yan kültürel miras ilişkisine dair önemli tespitler ya- sadece, uluslararası insan hakları belgeleri esas- pılmış ve stratejiler belirlenmiştir. Bu yuvarlak masa larına uyan ve toplulukların, grupların ve bireylerin toplantısı somut olmayan kültürel miras ve sürdü- karşılıklı saygı gereklerine ve sürdürülebilir kalkın- rülebilir kalkınma arasındaki sıkı ilişkinin gelecekte ma ilkelerine uygun olan somut olmayan kültürel nasıl daha vurgulu ve verimli bir hâle getirilebile- miras göz önünde tutulur (SOKÜM, Madde 2.1). ceği sorusuna odaklanmıştır. Buna göre somut ol- Sözleşmede vurgulanan sürekli yeniden yaratılma mayan kültürel miras haksız bir biçimde dağıtılarak ve sürdürülebilir kalkınma ifadeleri arasında güçlü sürekli bir kısır döngüye neden olan tarihî, iklimsel bir bağ kurulabilir. Somut olmayan kültürel miras ya da coğrafi diğer kaynaklar gibi talihsiz bir biçim- tıpkı sürdürülebilir kalkınma fikrinin arzu ettiği bir de paylaşılmaz. Tam tersi somut olmayan kültürel sürekliliğe ve devamlılığa doğası gereği sahiptir. miras evrensel bir kaynaktır ve diğer değerlerinin Tam da bu nedenle somut olmayan kültürel miras- eksik olduğu yer ve zamanlarda önem kazanır. Bu tan sürdürülebilir kalkınma stratejileri üretmek için

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi nedenle adil insani kalkınma ve somut olmayan faydalanılabilir. kültürel mirasın potansiyelini kalkınma çıktılarına 78 dönüştürmek gerekecektir (ITH/13/EXP/7 Paris, 29 Somut olmayan kültürel mirasın sürdürülebilir May 2013). kalkınma bağlamında kullanılması tek boyutlu bir yaklaşımdan uzak olmalıdır. Sürdürülebilir kalkın- Birleşmiş Milletler’in 2015 yılına doğru geri sayıma manın sosyal, ekonomik ve çevresel boyutları bü- başladığı günlerde UNESCO da sürdürülebilir kal- tünsel bir yaklaşımla değerlendirilmelidir. Örneğin; kınmanın geleceği hakkında ivedilikle düşünmeyi somut olmayan kültürel mirasın yalnızca ekonomik ve eylem planları oluşturmayı seçmiştir. Yapılan Sürdürülebilir Kalkınma boyuta katkıları ön plana çıkartılıp sosyal ve çevre- İçin Yenilikçi Bir Bağlam: İçin Yenilikçi Bir Bağlam: tüm bu toplantılar hem 2003 Sözleşmesi’nin gele- sel boyutu göz ardı edildiğinde bu değerli mirasın Somut Olmayan Kültürel Miras Somut Olmayan Kültürel Miras ceğiyle sürdürülebilir kalkınma ilişkisini belirginleş- hızla erozyona uğraması kaçınılmazdır. Bu da sür- tirmek açısından önemlidir. Bunların dışında Gü- dürülebilir kalkınma stratejilerini bir koruma süre- ney-Doğu Avrupa Bölgesel Seminerleri’nin sonun- cinden çok, yok etme sürecine ortak eder. Oysa cusu da sürdürülebilir kalkınma stratejilerine ağırlık sürdürülebilir kalkınma olgusu bütünsel bir koruma vermiştir. Sofya’da Mayıs 2013’de düzenlenen yaklaşımıdır. Gerek dünyada gerekse Türkiye’de toplantı sürdürülebilir kalkınma, turizm ve ortaklık- bugüne kadar kültürün ekonomik boyutundan fay- lar için yeni stratejilere odaklanmıştır. Toplantıda dalanılmak üzere eyleme geçirilen pek çok değerli turizm sektöründe sürdürülebilir kalkınma ile ilgili proje ve farkındalık çalışmaları bulunmaktadır. Kül- yapılabilecekler gündeme gelmiştir. tür endüstrisi, turizm sektörü, film endüstrisi, yeme Sürdürülebilir kalkınma bilinci kalkınmayı yalnızca içme sektörü, eğlence ve hediyelik eşya gibi pek ekonomik temelli görmeyen bir yaklaşıma sahiptir. çok sektörde sıklıkla somut olmayan kültürel mi- Sürdürülebilir kalkınma ekonomik, sosyal ve çev- rastan faydalanılmaktadır. Bu projelerin bir kısmı resel unsurları da barındıran bütünsel bir koruma farkındalık geliştirme, kuşaktan kuşağa aktarım yaklaşımıdır. Bu nedenle de sürdürülebilir kalkın- ya da toplumsal katılımı teşvik gibi sözleşmenin ma ilkeleri Somut Olmayan Kültürel Mirasın Ko- ruhuna uygunken bir kısmı da aşırı ticarileşme ve runması Sözleşmesi’nin ruhuna uygun bir döngü mirasın içini boşaltmaya yönelik içeriklere sahip olabilmektedir. Bu nedenle kimi projeler kültür en- yaşayan insanlarla şehirde yaşayan insanları bir düstrisinin yutucu çarkında öğütülmekten kurtula- araya getirerek doğal döngülere dost, geleneksel mamıştır. yaşam bilgisini şehir yaşamına entegre etmeye de çalışmaktadır. Bu nedenle şehirden gelen gönüllü- Dünyada kültür endüstrisi, turizm sektörü, film en- lerin bu çiftliklerde konaklamaları ve doğal döngü- düstrisi, yeme içme sektörü, hediyelik eşya gibi lere uyumlu çalışmalara yardımcı olmaları sağlanır. pek çok sektörde sıklıkla somut olmayan kültürel Bu da somut olmayan kültürel mirasın doğa ve mirastan faydalanılmaktadır. Ancak sürdürülebi- lir kalkınma stratejileri söz konusu olduğunda bu evrenle uyumlu koruma alanlarında bir farkındalık alanlarda somut olmayan kültürel miras kullanımı- çemberi oluşturulmasını sağlamaktadır. Oluşturu- nın çok boyutlu bir alana taşınması gerekmektedir. lan bu farkındalık ve duyarlılık ağı somut olmayan Örneğin, geleneksel bir ürünün hediyelik eşyaya kültürel mirasın doğasında bulunan çevresel ve dönüşüm sürecini bu bağlamda düşünmek müm- sosyal bağlamı bütünleştiren bir sürdürülebilir kal- kündür. Hediyelik eşyanın üretim sürecinde gele- kınma stratejisine dönüştürülmektedir. Proje ayrıca neksel ustadan, doğal malzemenin korunmasına tüketim ve üretim ağı içerisinde ilk elden tanışıklığı ve adil bir paylaşımla pazara sürülmesine kadar da teşvik eder. Bunun yanı sıra doğa dostu üre- sürdürülebilir kalkınma prensiplerine dikkat edil- tim ve tüketim modellerinin desteklenmesi yoluy- melidir. Bu dikkatten yoksun bir hediyelik eşya sek- la, toprak, hava, su kalitesinin, biyolojik çeşitliliğin, törü hem o malı tüketenin yabancılaşmasına hem iklimlerin ve diğer doğal döngülerin sağlıklı bir bi- de mirasın içinin boşaltılmasına neden olacaktır. çimde sürdürülmesine de katkı sağlayarak sürdü- rülebilir kalkınmanın ekonomik, sosyal ve çevresel Bu bağlamda tıpkı dünyada olduğu gibi Türkiye’de boyutlarına da hizmet eder. Şehirden gelen gönül- de somut olmayan kültürel miras ve sürdürülebilir lüler Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği kalkınma ilişkisi yeni yeni gündeme gelmektedir. ile koordineli bir biçimde proje içerisinde yer alan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Buna karşın Türkiye somut olmayan kültürel miras- çiftliklerde gönüllülük hizmeti verirler ve karşılığın- 79 la ilgili projelerinde sürdürülebilir kalkınma hedef- da geleneksel yaşam bilgisini deneyimleme şansı leriyle paralel bir bakış açısı yürütmüştür. Sürdürü- yakalarlar. Derneğin internet sitesinde gönüllü- lebilir kalkınma stratejilerinden öncelikli alanlardan leri yönlendirecek ve bu sisteme dâhil olmalarını biri de çevresel farkındalığın ortaya çıkartılabilme- sağlayacak çok dilli bir yapı bulunmaktadır. Bu sidir. Bu bağlamda UNESCO tarafından Somut Ol- da çiftlik gönüllülerinin dünyanın pek çok ülkesin- mayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ne den bir araya gelerek evrensel bir barış ve uyum Sürdürülebilir Kalkınma

akredite olan Buğday Derneğinin yürüttüğü Ta- İçin Yenilikçi Bir Bağlam: ortamında geleneksel bilgi aktarımı yapmalarına TuTa Çiftlikleri projesi anılmaya değerdir. Buğday

olanak sağlar (http://www.bugday.org/bugdaygil/ Somut Olmayan Kültürel Miras Derneği tarafından yürütülen bu proje gönüllü bilgi Tatuta/?p=0&ID=&lang=en). ve tecrübe takasını ekolojik çiftliklerde gerçekleş- tirerek ekolojik tarım turizmini hareketlendirmeyi Bunun yanı sıra gene Buğday Derneğinin yürüt- hedeflemektedir. Bu ağa katılan 79 çiftliğin bulun- tüğü ekolojik pazarlar projesi de sürdürülebilir duğu projenin amacı Türkiye’de ekolojik tarımla kalkınma ve somut olmayan kültürel miras ilişkisi geçinen çiftçi ailelerin maddi katkı ya da gönüllü bağlamında değerlendirilebilir. Türkiye’de ekolojik işbirliği ya da bilgi desteği sağlayarak ekolojik ta- pazarların kurulup yaygınlaşma sürecinde etkin rol rımı teşvik etmek ve sürdürülebilirliği sağlamaktır. oynayan bu proje temelde geleneksel ürün, üretici Projenin amaçları arasında yer alan sürdürülebilirlik ve tüketiciyi bir araya getirmeye odaklıdır. Ekosis- ilkesi Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması teme zarar vermeyen ve çevre bilincini geliştiren bir Sözleşmesi’nin 2.2 numaralı tanımlar maddesinde yaklaşımla üretici ve son tüketiciyi buluşturan bu somut olmayan kültürel mirasın alanları arasında pazarlar bir yandan geleneksel ürünlerin pazarlan- “doğa ve evrenle ilgili uygulamalar” bulunmaktadır. masına katkı sağlarken bir yandan da geleneksel Proje sözleşmenin bu maddesindeki koruma alan- pazar kültürünün canlı kalmasını sağlamaktadırlar. larından özellikle bu alana odaklanmıştır. Proje, ge- Türkiye’de %100 ekolojik pazarların tarihi 17 Ha- leneksel yaşam bilgi ve pratiklerine sahip kırsalda ziran 2006’da Şişli %100 Ekolojik Halk Pazarı’nın açılmasına dayanır. Ardından sırayla, Antalya Mey- projelerden de söz etmek gerekir. Bu projelerden dan AVM’de Ekoloji Meydanı Etkinliği kapsamında biri Anadolu Sigorta ve Kültür ve Turizm Bakanlı- iki hafta %100 Ekolojik Pazar Kurulması, Samsun, ğı işbirliğinde geçekleştirilen “Bir Usta Bin Usta” İstanbul, Kartal, Bakırköy ve Seferihisar’da %100 projesidir. 2010 yılında başlatılan projede Anado- Ekolojik Pazarlar açılmıştır. Bu pazarların somut ol- lu Sigorta, kurum stratejisine ve hedef kitlelerinin mayan kültürel miras ve sürdürülebilirlik bağlamın- beklentilerine uygun olarak bir sosyal sorumluluk da önemi büyüktür. Bu pazarlarda bir toplumun projesi geliştirmiştir. “Bir Usta Bin Usta” projesinin pek çok katmanından insanın bir araya gelmesi ve amacı; kamuoyunun ilgisini, kaybolmaya yüz tutan geleneksel bilgi ve kültür alışverişinde bulunmaları mesleklere ve yerel değerlere çekmek, bu meslek- sağlanmaktadır. Ayrıca bu pazarlar ekolojik ürün- lerin yeniden canlanmasını sağlamak ve meslek lerin üretim ve tüketimine yer vererek çevresel bir ustalarının deneyimlerinin geleceğe taşınmasını farkındalık bilinci geliştirilmesine katkı sağlamakta- sağlamaktır (http://www.birustabinusta.com.tr/tr/ dırlar. Pazarların küçük üreticiye ekonomik olanak- proje-bilgileri/bir-usta-bin-usta-hakkinda). lar sağlaması ise bu pazarların ekonomik boyutunu gösterir. Bu bağlamda %100 Ekolojik Pazarların Kültür Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Müdürlüğü- sürdürülebilir kalkınmanın sosyal, ekonomik ve nün teknik danışmanlığında yürütülen projede kay- kültürel boyutlarını destekleyen bir proje olduğu bolma riski olan mesleklerin belirlenebilmesi için, görülür. Bu proje geleneksel Pazar anlayışını ken- STK’yla işbirliği yapılmaktadır. Proje kapsamında te taşıyarak yeni bir sosyalleşme ve kültürel alan her yıl Kültür Bakanlığının önerdiği iller arasın- yaratmıştır. Bu da farklı kültürlerden insanların bir dan 5 il ve meslek seçilmekte ve her meslek için araya gelmelerini sağlamıştır. Proje bu kapsamda 15 ile 20 arasında kursiyer eğitilmektedir. Proje 2010 Kültür Başkenti projesinin de bir parçasıdır. ile 10 yıl boyunca 50 mesleğin ve toplam 1.000 Proje toplumun bütününde üretim-tüketim kalıp- usta adayının desteklenmesi hedeflenmektedir. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi larında yapılması mümkün olan bazı değişiklikler “Bir Usta Bin Usta” projesi kapsamında 2010 yılı 80 yolu ile halk sağlığı, çevre sağlığı, sosyal ekonomik için Karagöz Tasvir/Bursa, Lületaşı İşlemeciliği/ döngülerin iyileştirilmesi adına kayda değer fark Eskişehir, Edirnekâri/Edirne, Kutnu Dokumacılığı/ yaratılabileceğini de göstererek, başarılı bir sosyal Gaziantep, Kazaziye/Trabzon olarak 5 il ve meslek ve ekolojik sorumluluk projesi örneği oluşturmuş- belirlenmiştir. Bu beş ilde Kültür Bakanlığı’nın belir- tur. %100 Ekolojik Pazarlar projesinde halk pazar- lediği Sivil Toplum Kuruluşları tarafından düzenle- ları modelinin seçilmesinin nedenleri vardır. Proje, nen kurslarda kursiyerlere meslekle ilgili temel eği-

Sürdürülebilir Kalkınma pazarlardaki kültürel değiş tokuşun kırsal kültürü tim verilmiştir. 2011 yılı için belirlenen iller Çorum/ İçin Yenilikçi Bir Bağlam: İçin Yenilikçi Bir Bağlam: koruyarak yerel farklılıkları birer değer olarak ya- Kargı Bezi Dokumacılığı, Hatay/İpek Dokumacılığı, Somut Olmayan Kültürel Miras Somut Olmayan Kültürel Miras şattığının farkındadır. Ayrıca biyolojik çeşitliliği ko- Mardin/Taş İşlemeciliği, Sivas/Boynuz Tarak, Van/ ruyarak yerel tür, çeşit ve lezzetlerin pazar şansı Savatlı Gümüş İşlemeciliğidir. Proje kapsamında bulmasını sağlar. Ticari değerin karşısına sosyal, belgesel kanalı İz Tv ile özel bir çalışma yapılmış- kültürel, ekolojik değerleri koyar. Ayrıca dokunarak, tır. Coşkun Aral öncülüğünde İz Tv, 2010-2011 görerek, tadarak alışveriş yapmak önemli bir kültür illeri içinden dört ili seçerek projenin belgeselini kodudur. Bu da ekolojik pazarlara yönelik projele- hazırlamıştır. Ayrıca İz Tv her ildeki kurs sürecini rin bütünsel sürdürülebilir kalkınmada somut olma- fotoğraflayarak bir arşiv oluşturulmuştur. Bu fotoğ- yan kültürel mirastan nasıl faydalandığının iyi bir raf çalışması ile özel bir albüm hazırlanması plan- göstergesidir1. lanmaktadır. Anadolu Sigorta, mikro kredi konu- Somut olmayan kültürel miras ve sürdürülebi- sunda özel bir çalışma yaparak kursiyerlere kredi lir kalkınma ilişkisine kuşaktan kuşağa aktarım, imkânları üzerinde çalışmalar yapmaktadır. Eğitim değer oluşturma ve farkındalık geliştirme bağla- sürecinde, teknik donanıma sahip olan kursiyerler mında baktığımızda Türkiye’de uygulanan başka eğer dilerlerse eğitim sonunda verilen katılım belgeleri ile Türkiye İş Bankasının hazırladığı özel ko-

1 %100 Ekolojik Pazarlarla ilgili bilgiler http://ekolojikpazar.org/ adre- şullu krediden yararlanmaktadırlar. Bu da projenin sinden alınarak aktarılmıştır. eğitim ayağının ardından istihdama yönelik çalış- maları olduğunu ve bunların sürdürülebilirlik ilkesi versitesine bağlı Ankara Hamamönü’nde kurulan bağlamında değerlendirilebileceğini göstermek- Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi ve tedir. Bu proje hem mesleki eğitimi desteklemek- müze bünyesinde gerçekleştirilen projelerin çoğu te hem de mesleki eğitimin ardından o mesleğin sürdürülebilir kalkınma ilkelerini dikkate alarak yaşamasını garanti altına almaktadır. Bir Usta Bin hazırlanmaktadır. Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fa- Usta projesinin üçüncü yılı olan, 2012 senesi içe- kültesi, Türk Halk Bilimi Bölümü tarafından müze risinde ise Ankara’da Sedef Kakma, Kars’ta Ki- mekânında gerçekleştirilen “Türk Masal Anlatma lim ve Heybe Yapımı, Muğla’da Cam Üfleme, Geleneğinin Uygulamalı Halk Bilimi Bağlamında Nevşehir’de Çömlek Yapımı ve Tokat’ta Yazma Yeniden Canlandırılarak Sürdürülebilirliğinin Sağ- Baskı kurslarının başlatılmasına karar verilmiş- lanması” adlı proje bu bağlamda değerlendiril- tir. Projenin 4. yılında Kahramanmaraş’ta Ah- meye uygundur. Bu proje, kaybolmaya başlayan şap Oyma, Manisa’da Gördes Halıcılı- Türk masallarının anlatım yoluyla yeniden canlan- ğı, Mersin’de Namrun İğne Oyacılığı, Rize’de Se- dırılmasına yöneliktir. Proje kapsamında öğrenciler pet Örücülüğü ve Tekirdağ’da Karacakılavuz El hem kaybolmaya yüz tutmuş masalları öğrenmekte Dokumacılığı üzerine odaklanılmaktadır2. Bir Usta hem de onları geleneksel yöntemleri modern olan- Bin Usta projesi Somut Olmayan Kültürel Mirasın la harmanlayarak anlatmaya yöneltilmektedirler. Korunması Sözleşmesi’nin Eğitim Duyarlılığının Böylece öğrencilerin artık geleneksel ortamlarda ve Kapasitesinin Güçlendirilmesi başlıklı 14. mad- çok da fazla görülmeyen masal anlatıcısına dönüş- desinin iv. bölümünde “bilginin kuşaktan kuşağa meleri sağlanmaya çalışılmaktadır. Proje kapsa- geçişini okul dışı olanaklarla sağlamak”3 ifadesini mında öncelikle Türk masallarına ilişkin bir literatür yerine getirmektedir. Bu proje de somut olmayan çalışması yapılmış ardından bu masallar, bir masal kültürel mirasın okul dışı olanaklarla kuşaktan ku- anlatıcısı geleneği içerisinde yeniden anlatılmış-

şağa aktarılmasını sağlayan yönüyle Sözleşme’yle tır. Proje kapsamında masal anlatma eğitimi alan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi uyumludur. Bunun yanı sıra proje sürdürülebilir öğrenciler, masal performanslarını, müzelerde, kalkınma stratejilerinde de başarılıdır. Proje eski ve anaokullarında ve kültürel etkinliklerde sürdürmek- 81 yeni kuşaklar arasındaki kültürel boşluğu doldura- tedirler. Projeye katılan öğrenciler modern masal rak sürdürülebilir kalkınmanın toplumsal boyutuna anlatıcıları tarafından eğitilmekte, aynı zamanda hizmet etmekte ve eski kuşakla yeni kuşağın bilgi- ise geleneksel masal anlatıcıları ile tanıştırılmak- sini buluşturmaktadır. Bunun yanı sıra geleneksel tadırlar. Kursiyerlerin geleneksel masal anlatıcıları meslekleri ve geleneksel meslekleri icra ederken ile buluşturulması sürdürülebilir kalkınma stratejisi Sürdürülebilir Kalkınma kullanılan doğal malzemeyi koruması projenin çev- olarak değerlendirilebilir. Öğrenciler bu yolla gele- İçin Yenilikçi Bir Bağlam: re duyarlılığını göstermektedir. Ayrıca katılan kursi- neksel olanı tanıma ve eskiyle aralarındaki kültürel Somut Olmayan Kültürel Miras Somut Olmayan Kültürel Miras yerlere iş ve kredi imkânlarının sağlanmasıyla da bağı algılama şansı elde etmektedirler. Bu da pro- proje ekonomik bir sürekliliğe yardımcı olur. Bu da jenin sürdürülebilir kalkınma bağlamında sosyal bir projenin sürdürülebilir kalkınmanın bütünsel yakla- boyutunun olduğunu göstermektedir. Ayrıca proje şımıyla uyumlu olduğunun göstergesidir. kapsamında öğrencilerden özellikle tohum, toprak, Bunun dışında somut olmayan kültürel mirasın doğa ve çevre ile ilgili masallar üzerinde uygula- korunması, yeniden canlandırılması ve kuşaktan ma yapmaları istenmiştir. Bu yolla da masalların kuşağa aktarılması bağlamında işlevsel olan müze çevre bilinci ve duyarlılığı geliştirmedeki önemleri kurumları da son yıllarda yüzlerini sürdürülebilir vurgulanmıştır. Ek olarak öğrencilerin çeşitli müze, kalkınma stratejilerini destekleyen proje ve uygu- kitabevi, alışveriş merkezi, anaokulu ve ilkokullar- lamalara yöneltmişlerdir. Bu bağlamda Gazi Üni- da masal anlatarak maddi gelir elde etmelerinin sağlanması projenin sürdürülebilir kalkınma bağla- mında istihdama yönelik ekonomik bir boyutunun 2 Bir Usta Bin Usta projesi ile ilgili bilgiler http://www.birustabinusta. com.tr/tr/proje-bilgileri/bir-usta-bin-usta-hakkinda adresinden akta- olduğunu göstermektedir. Gazi Üniversitesi Bilim- rılmıştır. sel Araştırma Projeleri kapsamında desteklenen bu 3 SOKÜM Sözleşmesi’ne ait bilgiler http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_KORUNMASI.pdf sitesinden proje hâlen devam etmekte ve faaliyetlerini sürdü- alınmıştır. rülebilirlik ilkesi merkezinde ilerletmektedir. 2015’te sona erecek Binyıl Kalkınma Hedeflerinin Kaynaklar uygulanma sürecinin gelecekte daha umut verici http://www.bugday.org/bugdaygil/Tatuta/?p=0&ID= &lang=en [Erişim Tarihi 17.11.2013]. olabilmesi için tıpkı dünyada olduğu gibi Türkiye’de http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/ de yeni sürdürülebilir kalkınma ilhamlarıyla planla- images/FinalHangzhouDeclaration20130517.pdf [Eri- nan projeler yapılmaya devam etmektedir. Sonuç şim Tarihi 16.11.2013]. http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?meeting_ olarak önümüzdeki yıllarda Somut Olmayan Kül- id=00328 (ITH/13/EXP/7 Paris, 29 May 2013). [Erişim türel Mirasın Korunması Sözleşmesi çerçevesinde Tarihi 15.11.2013]. gerçekleştirecek projelerin sürdürülebilir kalkınma http://ekolojikpazar.org/ [erişim tarihi 18.11.2013]. stratejilerini ön plana alarak planlandığında gele- bilgiler http://www.birustabinusta.com.tr/tr/proje-bilgileri/bir- usta-bin-usta-hakkinda [Erişim Tarihi 17.11.2013]. ceğe dair umut verici bir ufkun varlığından söz et- http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/ menin mümkün olacağı söylenebilir. SOKM_KORUNMASI.pdf [Erişim Tarihi 10.11.2013]. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 82 Sürdürülebilir Kalkınma İçin Yenilikçi Bir Bağlam: İçin Yenilikçi Bir Bağlam: Somut Olmayan Kültürel Miras Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye’nin Yaşayan İnsan Hazineleri Programı

Pınar Kasapoğlu Akyol*

NESCO, kurulduğu 16 Kasım 1945’ten UNESCO tarafından İnsanlığın Sözlü ve Somut Ol- itibaren kültürel çeşitliliğin korunması ve mayan Mirası Başyapıtları İlanı ile geleneksel kül- Uaktarılmasına önem vermekte ve ulusla- türe ve bunun en seçkin örneklerine karşı bir du- rarası boyuttaki çalışmalarını üyesi olan 192 ülke yarlılık oluşturulmaya çalışılmış, toplumların farkın- ile sürdürmektedir. Kültürel zenginliği korumak ve dalık düzeyleri artırılarak koruma kavramına dikkat destelemek amacıyla bugüne kadar dört sözleşme çekilmeye çalışılmıştır. Kültürel mirasın yaşatılması, kabul edilmiştir. Bu sözleşmeler, 16 Kasım 1972’de korunması ve aktarılması süreçlerinde en etkin rol

Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına alacak kişiler ise miras taşıyıcıları olarak tanımla- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Dair Sözleşme, 2 Kasım 2001’de kabul edilen Sual- nan kişiler yani ustalardır. Bu sürecin sağlıklı işleye- 83 tı Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, 17 Ekim bilmesi için bu kişilerin miras taşıyıcılığını yaptıkları 2003’te kabul edilen Somut Olmayan Kültürel Mira- konuyla ilgili bilgi ve becerilerini genç kuşaklara ak- sın Korunması Sözleşmesi ile 20 Ekim 2005’te ka- tarmaları gerekmektedir. Bu doğrultuda yürütülen bul edilen Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunma- çalışmalar sonucunda Yaşayan İnsan Hazineleri sı ve Geliştirilmesi Sözleşmesi’dir (Oğuz 2007: 6,7). Sistemi ortaya çıkarılmıştır (Oğuz 2008: 6). Türkiye’nin Yaşayan UNESCO’nun 2003 yılında gerçekleştirilen 32. Ge- İngilizcede Living Human Treasures (LHT) ve Fran- nel Konferansı’nda kabul edilen ve Türkiye’nin 2006 sızcada Trésors Humains Vivants (THV) olarak ifa- İnsan Hazineleri Programı yılında taraf olduğu Somut Olmayan Kültürel Mirasın de edilen ve Türkiye’de Yaşayan İnsan Hazineleri Korunması Sözleşmesi kültürel miras ve korunması (YİH) olarak adlandırılan bu ulusal sistem UNESCO kavramları üzerinde durur. Bu sözleşmenin ortaya bünyesinde Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Sis- çıkışı ve uygulamaya konulmasına kadar olan süreç- temlerini Kurma Yönergesi ile yürütülmektedir. Bu te karşımıza çıkan ön hazırlık olarak adlandırabilece- yönergeyi benimseyen her taraf devlet kendi ulusal ğimiz çalışmalar, 1989 yılında kabul edilen Popüler sistemini oluşturmakta ve çalışmalarını bu doğrul- ve Geleneksel Kültürün Korunması Tavsiye Kararı, tuda sürdürmektedir. Kore Cumhuriyeti’nin 1994 yılında ulusal ölçekte yü- Yaşayan İnsan Hazineleri, bu yönergede, “somut rüttüğü koruma programları kapsamında, mirasın olmayan kültürel mirasın belirli unsurlarının icra gelecek kuşaklara aktarılmasında ustaların önemine edilmesi ve yeniden yaratılması için gerekli olan dikkat çektiği Yaşayan İnsan Hazineleri Sistemi ve bilgi ve becerilere yüksek derecede haiz olan ki- 1997/1998 yıllarında UNESCO İnsanlığın Sözlü ve şileri” ifade etmektedir. Yaşayan Ulusal İnsan Ha- Somut Olmayan Mirası Başyapıtları İlanı ’dır. zineleri Sistemi’nin kurulmasındaki başlıca amaç ise yönergede, “somut olmayan kültürel miras

* Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi, Halkbilim Bölü- unsurlarının, yüksek bir tarihsel, sanatsal ve kültü- mü Araştırma Görevlisi. rel değer dâhilinde; icra edilmesi, canlandırılması veya yeniden yaratılması konusunda gerekli bilgi mı, ciltçilik ve boyama, tiyatro, müzik ve dans, yapı ve becerilerin korunması” olarak belirtilmiştir. Buna teknikleri, tekstil ve moda tasarımı, çömlekçilik ve ek olarak, kültürel mirasın korunması ve aktarılması seramik, mekanik sanatlar, tahta işleri ve ince ma- aşamasında rol oynayan ustaların tanınmasını ve rangozluk, metal işleri, kuyumculuk, altın ve gümüş bu sanatçıların sanatlarını iyi ortamlarda sürdür- işçiliği alanlarında çalışmalarını sürdürmektedirler. melerini sağlamak, bu sanatçıları ödüllendirmek El Sanatları Komisyonu, 1994 yılında Bakanlık em- ve çırak yetiştirmeye özendirmek, örgün ve yaygın riyle kurulmuştur. El Sanatları Komisyonu danışma eğitim süreçlerine dâhil ederek kitlelerle buluşma- organıdır. Kültür ve Komünikasyon Bakanlığı tara- larına öncülük etmek de amaçlar arasında sayıla- fından yönetilir, onursal bir başkan tarafından tem- bilir (www.unesco.org). sil edilir. El sanatlarından sorumlu bakanlık temsil- Yaşayan İnsan Hazineleri Sistemi’nin Kurulmasına cisi de komisyon çalışmalarına katılır. Usta sanat- ilişkin ilkeler ve ölçütleri UNESCO Genel Müdür- çılar her iki yılda bir seçilir. Seçim Süreci, Seçim lüğü Somut Olmayan Kültürel Miras Şubesi tara- Çalışma Grubu, El Sanatları Heyeti ve Kültürel İşler fından belirlenmiş ve bu ölçütler UNESCO site- Bölgesel Yönetimi tarafından yürütülür. Usta aday- sinde Fransızca, İngilizce ve İspanyolca dillerinde ları, El Sanatları Komisyonu, El Sanatları Heyeti yayımlanmıştır. Daha sonraki süreçte Çek Cum- ve seçim çalışma grubu inceler. Sonunda El Sa- huriyeti, Filipinler, Fransa, Japonya, Kore Cum- natları Komisyonu, el sanatları profesyonellerinin huriyeti, Nijerya, Senegal ve Tayland tarafından listesini belirler. Kültür ve Komünikasyon Bakanlı- UNESCO’nun belirlediği ölçütlere dayanarak yeni ğı, bu listeden usta sanatçıları seçerek ilan eder. ulusal sistemler oluşturulmuş ve bu Yaşayan İnsan Usta sanatçı unvanı bakanlık emri ile verilir. Sanat Hazineleri Ulusal Sistemleri, UNESCO sitesinden ustası seçilebilmek için gerekli kriterler şu şekilde ilan edilmiştir. Bu sistemler Fransa’da Sanat Us- belirlenmiştir: En az 10 senedir bu işle uğraşıyor

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi tası, Çek Cumhuriyeti’nde Popüler Meslekler ve olmak, çok nadir veya istisnai teknik bilgiye sahip 84 Sanat Geleneği Taşıyıcıları, Kore Cumhuriyeti’nde olmak, üstün yetenek sergilemek, bu bilgi ve teknik Yaşayan Ulusal Hazine ve Japonya’da Önemli Bir becerisini çıraklarına da öğretmeyi taahhüt etmek. Somut Olmayan Kültürel Miras Varlığı Sahibi isim- Usta sanatçı seçildikten sonra, sanatçılara bilgi leriyle yürütülmektedir (www.unesco.org). ve becerilerini çıraklarına aktarma görevi verilmiş- UNESCO tarafından belirlenen Yaşayan İnsan Ha- tir. Bu aktarım, ustanın atölyesinde üç yıldan fazla zineleri sisteminin daha iyi anlaşılabilmesi için bu bir dönem boyunca sürmektedir. Bilgi ve beceriyi Türkiye’nin Yaşayan sistemi ülkelerinde uzun yıllardır sürdüren Fransa, aktarım, usta sanatçı ile Kültür ve Komünikasyon İnsan Hazineleri Programı Çek Cumhuriyeti, Kore Cumhuriyeti ve Japonya ör- Bakanlığı arasındaki bir anlaşmanın içeriğidir. Bu neklerine bakılacaktır: anlaşma ile Bakanlık tarafından saptanan (16.000 Euro, 2004 yılında) 3 yıllık bir tahsis yapılmaktadır. Yaşayan İnsan Hazineleri sisteminin Fransa’daki İkinci anlaşma ise usta sanatçı ile çırağı arasında karşılığı, Sanat Ustası’dır. Fransa’nın kullandığı ve gerçekleşmektedir ve burada pedagojik ve pratik resmî unvanı belirten Usta Sanatçı (Maître d’art) eğitim modeli saptanmaktadır (www.unesco.org). Japonya’nın YİH sisteminden ilham alınarak ortaya çıkarılmıştır. Usta Sanatçı kendi teknik bilgisini ge- Popüler Meslekler ve Sanat Geleneği Taşıyıcıları lecek kuşaklara aktaran kişilerdir. Usta Sanatçı un- adını taşıyan Çek Cumhuriyeti’nin YİH sistemi 2001 vanı, 15 Kasım 1994 yılında çıkan bakanlık emriyle yılının Ocak ayında Kültür Bakanlığı tarafından çı- oluşturulmuştur. Usta Sanatçı, istisnai veya eşsiz karılan “Popüler El Sanatı Geleneği Zanaatkârı” teknik bilgi ile beceriye sahip profesyonellerdir. başlığını taşıyan kanunla yürürlüğe girmiştir. 2003 Kendi emsalleri tarafından deneyimleri ve eğitici yılının Haziran ayında Çek Cumhuriyeti Hükümeti yeterliliği kabul edilen bilgi ve becerisini çırakları- “Daha Etkili Geleneksel Halk Kültürünü Koruma ve na aktarabilen ustalardır. Bu yeteneklerin, gelecek Geliştirme Stratejileri” yasa tasarısını kabul etmiş- nesiller için yaşamasına olanak sağlayan kişilerdir. tir. Strateji, geleneksel halk kültürünü tanımlayan En son verilere göre 63 tane usta sanatçı çalışma- somut tedbirleri, halk kültürünün sistematik belge- larını sürdürmektedir. Bu sanatçılar çalgı aleti yapı- lenmesini, halk kültürünün korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması ile ülke içinde ve ülke dışında verilen damga etiketi sayesinde ürünleri vergiden halka sunum şekillerini tanımlamaktadır. “Popüler muaf tutulur. İsmi enstitünün internet sayfasından El Sanatı Geleneği Zanaatkârı” unvanı Çek Cum- duyurulur. Taşıyıcılar ise unvanın prestijini ve ürün huriyeti’ndeki geleneksel el sanatlarıyla uğraşan etiketine zarar verecek davranışlardan kaçınmalı, zanaatkârlara verilmektedir. Bu unvan ustalığı, etiketi sadece unvanı verilen alandaki çalışmaların- yöntem ve teknoloji bilgisini, bu geleneğin sürdü- da kullanmalı, bilgi, beceri ve deneyimini gelecek rülmesi için verilen emekleri, ayrıca bunun halka kuşaklara aktarmak için çaba harcamalıdır. Taşı- sunulduğunu ve gelecek kuşaklara aktarıldığını ifa- yıcının unvanı, kendisine verilen unvanın gerektir- de etmektedir. Bireysel el sanatları kullanılan ma- diği üretimin dışına çıkması durumunda geri alınır. teryale göre adlandırılır. Genel başlıklarıyla, balçık, (www.unesco.org). cam, taş, metal, örme işleri, tahta, dokuma kumaş, Yaşayan Ulusal Hazine adını taşıyan sistemi oluş- yün dışındaki hayvani malzemelerdir. 13/2003 a turan Kore Cumhuriyeti, 1962 yılında 961 sayılı numaralı Kültür Bakanlığının emriyle, bakanlığa Kültürel Varlıkları Koruma Kanunu’nu yürürlüğe danışmanlık yapacak, “Popüler El Sanatı Gelene- koymuştur. Bu kanunun amacı, “insanların kültürel ği Zanaatkârı” alanlarındaki adayları ve geleneksel halk zanaatları materyalleri değerlendirecek olan gelişimleri için çaba sarf etmek, kültürün gelişimine bir komisyon kurulmuştur. Kültür Bakanlığı, “Popü- katkı sağlamak, kültürel varlıkları koruyarak yerel ler El Sanatı Geleneği Zanaatkârı” adaylarını belir- kültür mirasını devralmak ve bu sayede bu kültür- lemek için bir komisyon oluşturur ve seçim için ge- lerden yararlanılmasını temin etmektir”. Bu kanun, reken prosedür kurallarını yayımlar. Komisyon eğer Önemli Somut Kültürel Varlıklar, Önemli Somut Ol- unvanın elde ediliş şeklinden sapma tespit ederse mayan Kültürel Varlıklar, Halk Kültürü Varlıkları ve “unvanın” geri alınmasını teklif edebilir. “Popüler El Tarihî Yapılar olarak dört kategoriye ayrılmaktadır. Önemli Somut Olmayan Kültürel Varlıkların taşıyı- Sanatı Geleneği Zanaatkârı” unvanı her yıl Avrupa Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Mirası Günleri’nde verilir. En fazla beş unvan her cılarına ‘poyuja’ adı verilmektedir. Bu kişiler veya bir takvim yılında verilebilir (5/2003 Coll. Sayılı hü- organizasyonlar, Somut Olmayan Kültürel Varlık- 85 kümet emrinin 25. Bölümü 16 Aralık 2002 tarihli). ları dikkate değer nitelikte tarihsel, sanatsal veya Gelecek yıl verilecek unvanlar için, adayların 31 akademik değer açısından gerçekleştirenlerdir. Aralık tarihine kadar özel veya tüzel kişiler tarafın- Somut Olmayan Kültürel Varlıklar, ifade ve uygula- dan önerilmesi gerekmektedir. Komisyonun aday malardır. Bunlar müzik, dans, drama, halk oyunları,

seçiminde uyguladığı kriterler şunlardır: Adayın is- âdetler, savaş sanatları ve mutfaktır. Kültürel Varlık- Türkiye’nin Yaşayan tisnai veya eşsiz geleneksel teknoloji örneği olan lar Komitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığına danışma İnsan Hazineleri Programı hüneri veya kaybolma tehlikesi altında olan gele- organı olarak hizmet eder. Bu komitenin alt komis- neksel halk el sanatı tekniği, adayın edindiği üstün yonlarından biri “Somut Olmayan Kültürel Varlıklar bilgi ve beceriyi genç kuşaklara aktarması, ürün- Komitesi”dir. Komite üyeleri, Kültürel Varlıklar Yö- lerinin halka açık sunumları, adayın teknik ve be- netimi tarafından aday gösterildikten sonra Kültür cerilerinin belgelenmesinde uzmanlara gösterdiği ve Turizm Bakanlığı tarafından atanmaktadırlar. birlikte çalışma isteği, kullanılan geleneksel mal- Yerel organizasyonlar tarafından müracaatlar ya- zemeler ve geleneksel üretim biçimi, ürünün gele- pılır. Gönderilen bilgiler temel alınarak, en az üç neksel biçimine saygı, yapımın zarifliği, geleneksel Kültürel Varlıklar Komite üyesi tarafından raporlar uygulamalara uygun renk, dekor ve yüzey boya ile hazırlanır. Araştırma raporlarını inceledikten sonra, cilası, geleneksel model ve kalıpların yeniden üreti- Kültürel Varlıklar Komitesi tanımlama için karar ve- mi, geleneksel el sanatları teknik ve becerilerindeki rir. Karar Resmî Gazetede yayımlanarak uygulayı- ustalık derecesi. Ulusal Halk Kültürü Enstitüsü ta- cılara, yerel organizasyonlara ve başvuru sahiple- rafından belgeler arşivlenmekte ve adayın entelek- rine ilan edilir. Geleneğin taşıyıcılarına, çıraklarına tüel mülkiyet hakları korunmaktadır. Zanaatkârlar ve burslu öğrencilerine aylık ücret verilmesi, sağlık birer diploma ile 30.000 CZK maddi yardımı almayı sigortası hizmeti, hastane masraflarına yardım, ce- hak ederler. Taşıyıcı bir kez bu unvanı aldığında, naze masraflarının karşılanması, eğitim programla- Ulusal Halk Kültürü Enstitüsü tarafından kendisine rına destek ve kariyer gelişimlerine yardımcı olmak gibi birçok şekilde yararlar temin edilmektedir. Bu Nohgaku, Bunraku, Kabuki, Kumi-odori, Müzik, kişiler aynı zamanda savaş, silahlı çatışma ve diğer Buyo dansı, Engei. Aynı şekilde el sanatları da se- acil durumlarda özel devlet korumasından yararla- kiz değişik biçimde sınıflandırılmıştır: Çanak-çöm- nırlar. Dezavantajlı taşıyıcılar ise ilave yardım alır. lek, tekstil dokuması ve boyaması, vernik işleri, Taşıyıcıların üstüne düşen görevleri yerine getirme- metal işleri, tahta ve bambu işleri, oyuncak yapımı, diği durumlarda, cezalar uygulanır, en ağır ceza kâğıt yapımı, altın yaprak kesim sanatı (kirikane). bu tanımlamaların iptalidir. Eğer Somut Olmayan Kültürel Varlıklar İçin Koruma Teknikleri; koruma Kültürel Varlık taşıyıcısının fiziksel veya ruhsal ne- teknikleri kategorisinin günümüzdeki seçimlerinde; denlerden veya başka nedenlerden ötürü yeterli müzik aletlerinin restorasyon teknikleri, ham mal- olmadığı addedilirse, Kültürel Varlıklar Yönetimi zemenin üretimi ve el sanatları aletlerini kullanma yöneticisi taşıyıcının tanımlanmasını iptal edebilir becerileri yer almaktadır. MEXT altında kurulan (www.unesco.org). Kültürel İşler Ajansı, uluslararası kültürel değişim ve kültürün geliştirilmesinden sorumludur. Somut Önemli Bir Somut Olmayan Kültürel Miras Varlığı Olmayan Kültürel Varlıklar: birey olarak tanınmış Sahibi adını taşıyan sistemi oluşturan Japonya’da taşıyıcılara (Yaşayan Ulusal Hazineler) 2 Milyon somut ve somut olmayan kültürel mirası kapsayan Yen’lik 4 yıllık özel bir bağış yapılarak bilgi ve be- kültürel mirası koruma kanunu 1950 yılında kanun- cerilerini geliştirmeleri aynı zamanda çırak yetiştire- laştırılmıştır. Bu tarihten itibaren Japonya kültürel rek bu bilgi akışını devam ettirmeleri istenmektedir. mirasını korumak için çalışmalarını sürdürmekte Grup veya kolektif olarak tanımlanan Somut Olma- ve gerektiğinde yasal düzenlemeler yapmaktadır. yan Kültürel Varlıkların taşıyıcılarına da halk göste- 1950 yılında Japonya Hükümeti belirli bireyleri ve rileri yapmaları ve çırak yetiştirmelerini sağlayacak grupları önemli somut olmayan kültürel varlık taşı- projelerinde maddi destek sağlanır. Somut Olma- yıcılarını Yaşayan Ulusal Hazineleri olarak tanımla- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi yan Halk Kültürü Varlıkları’nda ise finansal destek mıştır. Bu unvan; el sanatları ustaları olan gravür devlet tarafından koruma gruplarına araştırma için 86 baskıcılığı, kâğıt yapımcılığı, sepet örücülüğü, kılıç gerekli harcamaların bir kısmının karşılanması, mi- yapımcılığı, çanak çömlekçilik ve ünlü aktörler ile rasın aktarımı ve yaygınlaştırılması için sağlanmak- geleneksel gösteri müzisyenlerine bireyler ya da tadır. Kültürel Varlıklar İçin Koruma Tekniklerinde gruplar bazında verilmektedir. 1950 Kültürel Mirası ise, devlet tarafından yürütülen belgeleme ve çırak koruma kanunu ile somut olmayan kültürel miras yetiştirme eğitimleri dışında, bireyler ve grup taşıyı- 3 kategoriye ayrılmıştır: Somut Olmayan Kültürel Türkiye’nin Yaşayan cılarının bilgi ve becerilerini aktarmalarını ve çırak Varlıklar, Somut Olmayan Halk-Kültürü Varlıkları,

İnsan Hazineleri Programı yetiştirmelerini sağlayacak projelerine yardımda Kültürel Varlıklar İçin Koruma Teknikleri. 1955 yılına bulunulur. Önemli Somut Olmayan Kültürel Varlık gelindiğinde, yasa daha geniş kapsamda önemli veya Önemli Somut Olmayan Halk Kültürü Varlık- somut olmayan kültürel miras varlıklarını kapsa- ları değerini kaybederse veya başka özel bir du- yacak şekilde değiştirilmiş ve taşıyıcılar tanımlan- rum oluşursa, MEXT bu tanımlamayı iptal edebilir mıştır. Ana değişiklik 1975 yılında “Halk-Kültürü (www.unesco.org). Varlıkları” tanımlandığında gerçekleşmiştir. İleriki değişiklikler 2004 yılında Halk Teknikleri, Somut Dünyadaki diğer Yaşayan İnsan Hazineleri ile Tür- Olmayan Halk-Kültürü Varlıkları’na ayrı bir katego- kiye’deki uygulama sistemlerine bakıldığında el ri olarak eklendiğinde ve koruma tedbirleri alındı- sanatlarının ortak bir payda olduğu görülmektedir. ğında gerçekleştirilmiştir. Somut olmayan kültürel Somut olmayan kültürel miras aktarıcılarının ellerin- mirasın tanımlanması ve taşıyıcılarının seçim kriter- de bulundurdukları kültürel miras unsurunu gele- leri, Kültürel İşler Ajansı tarafından belirlenmekte- cek kuşaklara aktarmalarının sağlanması mantığını dir ve takip edilmektedir. Somut Olmayan Kültürel içinde barındıran Yaşayan İnsan Hazineleri sistem- Varlıklar; somut olmayan kültürel miras alanlarının leri, temelde çırak yetiştirilmesine hizmet etmeyi hepsi kanunla ya gösteri sanatları ya da el sanatları amaçlamaktadır. Dünyanın pek çok yerindeki uy- tekniği olarak belirlenmiştir. Gösteri sanatları sekiz gulama, kaybolmakta olan ya da değer kaybeden biçimde sınıflandırılmıştır: Gagaku saray müziği, somut olmayan kültürel miras unsurlarını yüksek düzeyde taşıma becerisi olan insanları yaşayan kanlığının taşra teşkilatları olan İl Kültür ve Turizm insan hazineleri ilan edilerek öncelikle bu miras Müdürlüklerinde ve merkezde bulunan folklor alanına olan farkındalık düzeyini arttırmaktır. Son- araştırmacıları tarafından yapılan alan araştırmaları rasında bu mirasın taşıyıcılarının deneyimlerinin sonucunda elde edilen verilerle belirlenmeye baş- kuşaklar arasında aktarımı ve sürdürülebilirliği öne lamaktadır. Gelenek taşıyıcısının yazılı izin beyanı çıkmaktadır. Dünyadaki uygulamalarında yaşayan ile YİH seçim kriterlerine uyan adaylar hakkında insan hazinelerinin sıkı bir biçimde korunduğu ve raporlar hazırlanmaktadır. Bu raporlar daha son- denetlendiği de göze çarpmaktadır. raki bir tarihte düzenlenecek olan Somut Olmayan Kültürel Miras Uzmanlar Komisyonu Toplantısı ön- UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleş- cesinde YİH adayları hakkında bilgi edinmeleri için mesi ile mirasın korunması için her taraf devlete komisyon üyelerine gönderilmektedir. Komisyon tespit amacıyla kendi sınırları içindeki kültürel mira- üyelerinin hazır bulunduğu toplantıda YİH aday sın kendi durumuna uygun olacak şekilde bir veya dosyalarını hazırlayan Bakanlık merkez biriminde daha fazla envanter oluşturmasını zorunlu tutmuş- bulunan folklor araştırmacıları, her bir YİH adayı tur. Bu amaç doğrultusunda Araştırma ve Eğitim için adayların kısa özgeçmişlerini, çalıştıkları ko- Genel Müdürlüğü tarafından Türkiye’de yapılan so- nuyla ilgili kendilerini emsallerinden ayıran özellik- mut olmayan kültürel miras çalışmaları içinde 2008 lerini, icra ettikleri SOKÜM unsurunun kaybolma yılında Yaşayan İnsan Hazineleri (YİH) Türkiye Ulu- riskini ve adayların yarattıkları özgün eserleri hak- sal Envanteri ve Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Ulusal Envanteri olmak üzere iki envanter kında bilgiler veren sunumlar yaparak YİH adayları- oluşturulması kararlaştırılmıştır. nı tanıtmaktadırlar. Sunumlar sonrasında Uzmanlar Komisyonu üyelerinin uygun gördüğü ve oybirliği Türkiye’de Yaşayan İnsan Hazineleri (YİH) Türkiye ile kabul ettikleri adaylar Araştırma ve Eğitim Genel Ulusal Envanteri hazırlama çalışmaları ile Yaşayan Müdürlüğü tarafından Kültür ve Turizm Bakanlığı Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi İnsan Hazineleri Ulusal Sistemi çalışmaları Kültür makamına onaya sunulur. Bakanlık makamından 87 ve Turizm Bakanlığı’nın Araştırma ve Eğitim Genel alınan onayla YİH seçilen ustalar hakkında kısa Müdürlüğü tarafından, içerisinde çeşitli üniversi- ve uzun metrajlı tanıtım filmleri çekilerek Kültür ve telerden katılan akademisyenlerin bulunduğu ve Turizm Bakanlığından yetkili kişilerin, akademis- Araştırma ve Eğitim Genel Müdürünün başkanlık yenlerin, ilgili Sivil Toplum Kuruluşlarının (STK) ve ettiği “Uzmanlar Komisyonu”nun danışmanlığında ulusal basın mensuplarının katıldığı ve bu ustaların yürütülmeye başlanmıştır. Uzmanlar komisyonu ta- tanıtıldığı bir Yaşayan İnsan Hazineleri Ödül Töreni Türkiye’nin Yaşayan rafından belirlenen bir ustanın Yaşayan İnsan Hazi- gerçekleştirilmektedir. Ayrıca YİH seçilen ustaları İnsan Hazineleri Programı nesi seçilebilmesi için şu ölçütleri karşılıyor olması teşvik etmek için kendilerine iki bin TL para ödülü gerekmektedir: de verilmektedir. “a) Ustalığını 10 yıldır icra ediyor olması, Türkiye’de 2008, 2009 ve 2010 yıllarında toplam 20 b) Sanatını usta-çırak ilişkisi ile öğrenmiş olması, Yaşayan İnsan Hazinesi seçilmiştir. Bu ustalar ve c) Bilgi ve becerisini uygulamadaki üstünlüğü, seçildikleri yıllar şu şekildedir: d) Konusunda ender bulunan bilgiye sahip olması, 2008 Yılında Yaşayan İnsan Hazineleri Seçilen e) Kişi veya grubun yaptığı işe kendini adamışlığı, Ustalar (Ödül Töreni: 14 Ocak 2010) f) Kişi veya grubun bilgi ve becerilerini geliştirme • Tacettin Diker (Karagöz Ustası) yeteneği (sanatının toplumla buluşmasını sağla- • Orhan Kurt (Karagöz Ustası) yacak yenilikler içermesi), g) Kişi veya grubun bilgi ve becerilerini çırağa ak- • Metin Özlen (Karagöz Ustası) tarma becerisi (bir çırak yetiştirmiş olması)” (Ka- • Mehmet Girgiç (Keçe Ustası) rabaşa 2009:101-102). • Hayri Dev (Çam Düdüğü Yapımcısı ve İcracısı) Yaşayan İnsan Hazineleri (YİH) seçimi yukarıda- • Sıtkı Olçar (Çini Ustası) ki kriterleri taşıyan ustaların Kültür ve Turizm Ba- • Şeref Taşlıova (Âşıklık Geleneği) 2009 Yılında Yaşayan İnsan Hazineleri Seçilen - Hayri Dev’in YİH seçilmesinden sonra kendisiyle Ustalar (Ödül Töreni: 26 Kasım 2010) ilgili ödül haberi ve fotoğrafları Denizli Haberde • Yaşar Güç (Hortlatma Kaval-Dilli/Dilsiz Kaval Us- “Hayri Dev Ödül Aldı” başlığıyla verilmiştir (http:// tası ve İcracısı) www.denizlihaber.com/kultur-sanat/kultur-sa- • Emine Karadayı (Dokumacılık ve Doğal Boyama- nat-genel/hayri-dev-odulunu-aldi). Ayrıca, Deniz- cılık Ustası) li İl Kültür Müdürlüğü sitesinden de Hayri Dev’in ödül haberi verilmiştir (http://www.pamukkale. • Zakir Veli Aykut- “Dertli Divani” (Zakirlik) gov.tr/tr/content.asp?id=718). • Bekir Tekeli (Bağlama Yapımcısı) - İrfan Şahin’in YİH seçilmesi Biga İl Kültür Müdür- • Uğur Derman (Klasik Kitap Sanatçısı) lüğü sitesinden duyurulmuştur (http://www.biga. • Hasan Çelebi (Hüsn-ü Hat Sanatkârı) gov.tr/bizden_haberler_kispet_ustamiz_irfan_ • Mehmet Gürsoy (Çini Sanatçısı) sahin_yasayan_insan_hazinesi_odulunu_aldi- • Fuat Başar (Ebru Sanatçısı) l-1-sayfa_id-333-id-52645-g_id-19223). Ayrıca, bir başka sitede de aynı habere rastlanmaktadır • Neşet Ertaş (Abdallık Geleneği-Halk Ozanlığı) (http://bigaaktuel.com/2013/10/20/biganin-ya- 2010 Yılında Yaşayan İnsan Hazineleri Seçilen sayan-insan-hazinesi-kispet-ustasi-irfan-sahin). Ustalar (Ödül Töreni: 14 Kasım 2012) - Dertli Divani’nin ödülü İstanbul Alevi Derneği si- • Cemil Kızılkaya (Ahşap Baskı- Yazma Ustası) tesinden duyurulmuştur (http://www.istanbula- • Mahmut Sür (Nazar Boncuğu Ustası) levidernegi.org/default.asp?goster=detay&id= • Tahsin Kalender (Ahlat Yöresi Taş Ustası) 725). • İrfan Şahin (Kıspet Ustası) - Kemal Sür’ün YİH ödülü yerel bir haber sayfa- sından duyurulmuştur (http://www.egeposta- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Sistemlerini Kur- si.com/guncel/boncuk-ustasi-mahmut-sure- 88 ma Yönergesi’nde belirtildiği gibi bir “Yaşayan İn- unescodan-buyuk-onur-h1607.html-h1607. san Hazinesi için başlıca mükafât halkça tanınma- html). dır.” Bu tanınma YİH seçildikten sonra yapılan ödül törenleri, YİH seçilen usta hakkında çekilen belge- YİH seçildikten sonra hayatını kaybeden Bekir seller ve basına tanıtımı sayesinde gerçekleşmek- Tekeli, Neşet Ertaş ve Sıtkı Olçar ustaların ölüm tedir. Kültür ve Turizm Bakanlığının düzenlediği bir haberleri de yine basında kendine yer bulmuştur Türkiye’nin Yaşayan törenle YİH ustalarına ödülleri ve teşekkür belgeleri (http://www.kastamonugazetesi.com.tr/gundem/

İnsan Hazineleri Programı verilirken güdülen amaçlardan biri de YİH seçilen item/2227-bekir-tekeli-yi-kaybettik.html, http:// ustaları halka tanıtmak, SOKÜM çalışmalarına dik- www.zaman.com.tr/gundem_dunyaca-unlu-ci- kat çekmek, farkındalık yaratmak ve yapılan çalış- ni-ustasi-sitki-olcar-hayatini-kaybetti_1053388. maları basın aracılığıyla duyurmaya çalışmaktır. html,ıhttp://www.borsarti.com/neset-ertas-vefat- etti-biyografi-ve-sarkilari.html). Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de bu tür haberleri daha görünür kılmada basının ve sos- YİH seçildikten sonra halk tarafından tanınan usta- yal medyanın yeri oldukça önemlidir. YİH seçilen lar, yaptıkları işler, şu anda neler yaptıklarıyla ilgili ustalarla ilgili ufak çapta bir araştırma yapıldığın- haberlere de rastlanmıştır: da karşımıza pek çok sayıda haberin, belgeselin - YİH seçildikten sonra Hayri Dev Denizli Belediye ve televizyon programlarının çıktığı görülmektedir. Konservatuvarında sanatını öğrencilere ve kon- Örneğin, YİH seçildikten sonra bu ödülün haber si- servatuvar hocalarına öğretmeye başlamıştır. Bu telerinden duyurulduğu görülmüştür: gelişmeyle ilgili haber Denizli Belediyesinin site- - Ahlat Gazetesi adıyla yayın yapan yerel gazete- sinden halka duyurulmuştur: “Hayri Dev, Denizli nin sitesinde “UNESCO, Ahlatlı Taş Ustası Tah- Belediyesi Konservatuvarında- Hayri Dev, Denizli sin Kalender’i ‘Yaşayan İnsan Hazinesi’ Olarak Belediyesi Konservatuvarında öğrencilere sana- Seçti” haberine yer verilmiştir (http://www.ahlat- tını aktarıyor.” (http://www.denizli.bel.tr/Default. gazetesi.com/haber_detay.asp?haberID=552). aspx?k=haber-detay&id=10021). - Cemil Kızılkaya’nın İstanbul’da bir sergiye katıl- haber vererek böylece kendi adlarını da bu sayede ması haber olmuştur (http://www.kastamonupos- bir kez daha duyurmuşlardır: http://www.iznikcini. tasi.com/kposta3/index.asp?fuseaction=home. com/cini-en/homew. dsp_news&arsiv=0&cid=10349). Az sayıda ulusal gazetede ve televizyon kanalın- YİH seçilen ustalar hakkında yapılan belgeseller ve da haber olarak yer alan YİH ustalarımız olsa da, televizyon programları da sitelerden yayınlanmakta bu haberlerin daha çok yerel gazetelerde ve yerel ve kolaylıkla izlenebilmektedir: televizyonlarda olduğu görülmektedir. Dikkat çe- - Bekir Tekeli, “Ellerin Türküsü”: http://www.youtu- ken ve üzerinde durulması gereken bir ayrıntı da, be.com/watch?v=6q2cjHe3UIc (1. Bölüm), http:// YİH seçilen ustaların hepsinin aynı ilgiyi görmemiş www.youtube.com/watch?v=Cli3BGWXtck (2. olmasıdır. Bu durum, YİH seçilen ustanın doğup Bölüm). büyüdüğü şehrin yerel basınının ve İl Kültür Mü- dürlüğünün konuyla ne kadar ilgili olduğuna göre - Yaşar Güç, “Ellerin Türküsü”: değişmektedir. Bazı YİH ustaları ile ilgili birden faz- http://www.youtube.com/watch?feature=player_ la habere rastlanırken maalesef ki, bir başka YİH embedded&v=OlfOJptYVdQ. ustası ile ilgili hiçbir haber bulunmamaktadır. Basın - Tacettin Diker: http://vimeo.com/61514511. ile Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı olan İl Kültür - Hayri Dev: http://vimeo.com/45361133. Müdürlüklerinin YİH ustalarının tanıtımı konusunda - Mahmut Sür: http://bianet.org/biamag/sanat/ önemli bir rol oynadıkları ve hem SOKÜM çalışma- 141661-yasayan-insan-hazinesi-mahmut-sur larının duyurulması hem de bu konuda farkındalık yaratılması adına önemli bir araç oldukları gözden - Prof. Dr. Uğur Derman, “Öteki Gündem”- “Hat- kaçırılmamalıdır. tın Sultanları”: http://tv.haberturk.com/program-

lar/video/oteki-gundem-21-nisan-2013-hattin- Sonuç olarak, Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Sis- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi sultanlari-13/87863 (1. Bölüm), http://tv.haberturk. temi ve bu sistem içerisinde kilit rol oynayan mi- com/programlar/video/oteki-gundem-21- ras taşıyıcısı ustaların SOKÜM’ün yaşatılmasındaki 89 nisan-2013-hattin-sultanlari-23/87865 (2. Bö- yeri ve önemi büyüktür. Dikkat edilmesi gereken lüm), http://tv.haberturk.com/programlar/video/ noktalardan biri, Kültür ve Turizm Bakanlığı tara- oteki-gundem-21-nisan-2013-hattin-sultanlari- fından yapılan tanıtımların, duyuruların yerel boyut- 33/87868 (3. Bölüm). ta kalmaması, ulusal ve hatta uluslararası boyuta

- Mehmet Gürsoy: http://www.youtube.com/ taşınması gerektiğidir. Yaşayan İnsan Hazineleri Türkiye’nin Yaşayan olan ustalarımıza halk tarafından daha fazla ilginin

watch? v=xmFxBI0Z2t4. İnsan Hazineleri Programı gösterildiği, maddi ve manevi desteğin sağlandığı, - Fuat Başar: http://vimeo.com/69024716. daha iyi çalışma şartlarının kendilerine sunulduğu - Kemal Sür: http://www.dailymotion.com/video/ bir ortam yaratıldığında kültürel mirasın aktarımın- xfimc5_kemalpasa-dan-yasyan-insan-hazinesi_ dan bahsedilebilir. Ancak bu şekilde UNESCO’nun news?start=227 / http://www.kemalpasa.tv/ke- öngördüğü ve SOKÜM çalışmalarında da amaçla- malpasa/yasayan-insan-hazinesi-mahmut-sur. nan kültürel mirasın korunması, aktarılması ve ya- htm. şatılması sağlanabilir. YİH seçildikten sonra sosyal medyadan yararlana- rak kendilerini ve yaptıkları işleri daha görünür kılan Kaynaklar ustalarımız da vardır: Oğuz, M. Öcal. “UNESCO, Kültür ve Türkiye”, Milli Folklor 73, 2007: 5-11. - Hasan Çelebi: http://www.celebisanat.com/tr/ Oğuz, M. Öcal. “UNESCO ve Geleneğin Ustaları”, Milli Folklor main.html. 77, 2008: 5-10. - Yaşar Güç: http://www.yasarguc.net. Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?, Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2009. - Şeref Taşlıova: http://www.sereftasliova.com. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi” çev. Oğuz, M. Öcal; Yeliz Özay; Pulat Tacar, Milli Folklor 65, Bunlara ek olarak İznik Çini markası kendi sitele- 2005: 163-171. rinde Mehmet Gürsoy’un YİH seçilmesi ile ilgili bir www.unesco.org [Erişim Tarihi: 13.11.2013].

Kültürün Koruyucu Kadınları ve Somut Olmayan Kültürel Miras

Dilek Türkyılmaz*

irleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Ör- kadınların en hayati rolü durumundadır. Kadın gütü olan UNESCO, küreselleşme sonucu doğurganlık özelliğiyle toplumların biyolojik olarak Bunutulmaya yüz tutmuş somut olmayan kül- devamlılığını sağlamakla kalmaz aynı zamanda mi- türel miras ürünlerini korumak için 17 Ekim 2003 rası kuşaktan kuşağa aktararak, kültürel sürekliliği tarihinde Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korun- de sağlar. Bilginin okul dışı olanaklarla kuşaktan ması Sözleşmesi’ni imzalamıştır. Somut olmayan kuşağa aktarımı anne yanında başlar. Kadının ço- kültürel mirasın “korunması”, somut olmayan kül- cuğuna ilk aktardığı miras şüphesiz dilidir. Bir kül- türel mirasın yaşayabilirliğini güvence altına almak türün pek çok kodunu barındıran dil, hem kültürün Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi anlamına gelir; buna kimlik saptaması, belgeleme, taşıyıcısı hem de aktarıcısıdır. Sözlü kültür ürünleri, 91 araştırma, muhafaza, koruma, geliştirme, güçlen- toplumsal değerler, ahlaki normlar, gelenek, göre- dirme ve özellikle okul içi ya da okul dışı eğitim ara- nek, örf ve âdetler, toplumsal uygulamalar, genel cılığıyla kuşaktan kuşağa aktarma olduğu kadar, bir ifadeyle kültürel miras ilk önce anne aracılığıyla bu kültürel mirasın değişik yanlarının canlandırıl- yeni kuşaklara aktarılır. Bu bakımdan kadın kültürel ması da dâhildir (Oğuz 2009: SOKÜM Sözleşmesi devamlılığın bir nevi teminatı durumundadır. Kadın 2.madde 3.fıkra http://www.unesco.org/culture/ ve onun dünyası aynı zamanda kültürel yapıların ich/doc/src/00009-TR-PDF.pdf). kendini zengin ve renkli bir biçimde gösterebildiği Somut Olmayan Kültürel Miras bir alandır. Kadının toplumsal yaşamdaki konumu, Kültürün Koruyucu Kadınları ve Kültür insanları biyolojik akrabalıkların ötesine ta- bize o topluma ait pek çok bilgiyi verir. Giyim, ku- şıyan, bir birlik bilinci yaratabilen en önemli unsur- şam, yeme içme kültürü, gelenek ve görenekler, dur. Kültürel unsurlar, aile, okul, iş hayatı aracılığıy- kadın kimliğinde temsilini bulur. la birer değer olarak herkese aktarılır. Bu sayede, toplumda ortalama bir yaşayış, düşünüş ve üretim Günümüzde annelerin aktif iş yaşamında daha gerçekleşir. Genelde kültürün, özelde somut ol- etkin hâle gelmesiyle birlikte geleneksel olarak alı- mayan kültürel mirasın korunmasında ve aktarıl- şılmış kültürel aktarım biçimleri de değişmiş ve bu masında pek çok aktöre rol düşmektedir. Bunlar durum kimi sorunlara neden olmuştur. Çünkü za- içinde hiç şüphesiz kadınların önemli bir yeri var- manın ruhuna göre hareket etmek zorunda kalan dır. İster geleneksel ister modern olsun gündelik anneler büyüklerden, doğal ve geleneksel kültür yaşam içinde pek çok sorumluluğu olan kadınlar aktarım ortamlarında öğrendikleri sözlü kültürü, aynı zamanda somut olmayan kültürel mirasın ku- içinde bulundukları yaşam koşulları nedeniyle şaklar arası aktarımında etkindirler. Belki de bu, kendi çocuklarına aktarmakta zorlanmaktadırlar. Neredeyse sadece hafta sonlarıyla sınırlı olan anne ve çocuk birlikteliği bu aktarımı imkânsız * Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Halk Bilimi Bölümü Öğretim Üyesi. hâle getirmiştir. “Ana dili” teriminden hareketle sözlü kültürün aktarımı meselesi “anne” üzerinden ki durumunun güçlendirilmesine ilişkin çalışmalar yürütülüyor gibi görünse de şüphesiz bu sadece yürütmektedir. Kadınların UNESCO’nun faal oldu- bir anne-çocuk sorunu olarak değil temelde bir ğu eğitim, bilim, kültür, iletişim ve bilgi alanlarında kültür aktarım sorunu olarak ele alınmalıdır. Çün- liderlik rolü edinebilmeleri için gereken becerileri kü aile yapıları son yıllarda kentleşme süreciyle kazanabilmelerine ve bilgilerini gelecek kuşağa birlikte hızlı bir değişim geçirmiştir. Türk ailesini aktaracak sayıda kadın liderin yetişmesine destek geniş aileden “çekirdek aile” yapısına taşıyan bu olmak bu örgütün başlıca amaçları arasındadır. süreç, dede-torun, babaanne-torun ilişkisini kısıtlı Bu bağlamda, gerek dünyada gerekse Türkiye’de zamanlara sıkıştırmış ve böylece “masal ninesi” oluşturulan bu duyarlılıkla hem kadın konusu hem çocukların zihninden silinmiş veya dedesinden de kadın eliyle yürütülen çalışmaların öne çıktığını “kurtuluş savaşı hikâyeleri” dinleyebilen çocukla- görmek mümkündür (http://www.unesco.org/new/ rın sayısı gitgide azalmıştır (Oğuz 2008: 8-10). Bu en/unesco/themes/gender-equality/). nedenle pek çok alanda ortak bir tutum ve kolek- Türkiye’nin somut olmayan kültürel mirasının ko- tif bir davranış biçimi geliştirilemez, ortak söz ka- runması ve sürdürülebilirliği kadın eli değmiş bazı lıpları kullanılamaz duruma gelmiştir. Çağımızda girişimlerle son yıllarda kendini daha çok hisset- değer kayması ve değerlerdeki değişimin önem- tirmektedir. Bunlardan biri, Kocaeli, Gölcük Be- li sebepleri arasında medya ve popüler kültürle lediyesi tarafından UNESCO, Dünya El Sanatları birlikte, değer taşıyıcısı ve aktarıcı olan ailenin ve Konseyi (WCC) ve Gazi Üniversitesi Türk Halk Bi- özellikle de kadının bu alandaki etkisinin giderek limi Bölümü paydaşlığıyla yürütülen “Uluslararası azalması gösterilebilir. Nakışlı Kırkyama Festivali”dir. Bu festivalle dünya- Diğer yandan “geleneksel kültürün, kentin yazılı da pek çok ülkenin geleneklerinde yer alan “kırk- kültür üretim ve tüketim alanlarında sanatsal gös- yama” için evrensel bir kültürel buluşma platformu Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi terime dönüşmeyen bölümleri örgün eğitimin bir oluşturulması, bu sayede diğer kültürleri tanımak, 92 parçası olamadığı için unutulmaya terk edilmekte- Türk kültürünü tanıtmak ve geleneksel zanaatların dir. Örgün eğitim alanlarında yer alamadığı için ku- yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmalarının şaktan kuşağa geçiş imkânı bulamayan bu ürün- önüne geçmek hedeflenmiştir. 6-8 Eylül 2013 yılın- ler, kültür aktarımının sinema, tiyatro, gazete, rad- da dördüncüsü gerçekleştirilen festivale ulusal ve yo, televizyon, süpermarket gibi yaygın ve sargın uluslararası alanda konu ile ilgili çalışmalar yapan öğrenme alanlarını oluşturan çağdaş kitle iletişim pek çok sanatçı ve akademisyen katılmaktadır. araçlarının tüketimine girememektedir. Böylece Şehrin Çınarlık Meydanı üç gün boyunca panayır halkın deneyimleriyle oluşan kültürel miras, çağdaş alanı gibi hareketli olur ve bu üç gün süresince, Somut Olmayan Kültürel Miras Kültürün Koruyucu Kadınları ve Kültürün Koruyucu Kadınları ve kente sokulmaması gereken “taşra kültürü” olarak Türkiye’nin her köşesinden ve dünyanın beş farklı algılanmakta, çağdaş kentin kültür gereksinimleri ülkesinden gelen katılımcılar ürünlerini sergile- ise, çağdaş kenti daha önce inşa etmiş ülkelerden mekte, dileyen satış yapabilmekte, kırkyama tek- ödünçlenmektedir” (Oğuz: www.sporbilim.com/ nikleri, paylaşım etkinlikleri sayesinde farklı teknik- dosyalar/5A.ppt). lerin öğrenilmesi ve öğretilmesi sağlanmaktadır. İşte tam bu noktada kültürel aktarımın en önemli Dünyanın her yerinde farklı anlamları olan, pek aktörlerinden olan kadın devreye girer. Sözü edilen çok farklı ihtiyaç ve amacın birleşiminden doğ- olumsuz etkenler bertaraf edilerek somut olma- muş olan kırkyama sanatı, bu festival kapsamın- yan kültürel mirasın sürekliliğinin kadın üzerinden da yöresel ve bölgesel yapım tekniklerini ortaya yeniden sağlanması için farkındalık çalışmaları yü- çıkartarak somut olmayan kültürel mirasın farklı rütülmesi önemlidir. UNESCO’nun da bu konudaki uygarlıklar ve kuşaklar arasında aktarımına katkı yaklaşımı değerlidir. Cinsiyet eşitsizliğini yirmi birin- sağlamaktadır (http://www.golcukpostasi.com/ ci yüzyılın en büyük sorunlarından biri olarak gören k1-guncel/h3974-kirkyama-festivali-ne-ilgi-yogun. UNESCO, hayatın tüm alanlarında cinsiyet eşitliğini html). Festivalde Tarsus iğne oyaları tanıtılmış, ve kadın liderliğini teşvik eden bir anlayışa sahiptir. iğne oyalarından takılar, yaka süsleri, yazmalar, Bu nedenle cinsiyet eşitliği ve kadınların toplumda- iğne oyalarından tablolar, kapı süsleri, peçete- likler vs. sergilenmiştir. Festivale katılan yabancı kurumlardır. Bu bakımdan somut olmayan kül- konuklar oyaları inceleme fırsatı bulmuşlar, hem ül- türel mirasın yaşatılmasına yalnızca “Elif Bebek kelerine götürmüş, hem de bu konuda kültür alış- Projesi”yle değil, kurulduğu günden beri verdiği verişinde bulunmuşlardır (http://tarsusstar.com/ bütün hizmetlerle katkıda bulunmuştur. “Elif Be- haber/Tarsus-Igne-oyalari-buyuk-ilgi-gordu/2081). bek Projesi” yalnızca bir örnektir. Türkiye´nin kül- türel özelliklerini yaşatmak ve geleceğe aktarmak Türkiye’de kadın ekseninde yapılan somut olma- amacıyla Türk kadınının fiziksel özellikleri dikkate yan kültürel mirasın yaşatılması çalışmalarından alınarak hazırlanan bu bebeklerde, bütün yöreler- biri folklorik “Elif Bebek”tir. Kitre Bebek olarak da den esinlenilmiş ve oyalarda, takılarda, nakışlarda bilinen bu folklorik bebek yapımı Türkiye’nin yeni bütün bölgelerden bir harmanlama yapılmıştır. Ül- simgesi olmaya aday bir kadın üretimidir. Kitre be- kelerin geleneksel giyim kültürünü ve ülke insanı- bekler, kitre ve pamuk kullanılarak tek tek baş, kol- nın fiziksel özelliklerini taşıyan bu folklorik bebek- lar, parmaklar, ayak ve bacakları hazırladıktan lerin, Türk Patent Enstitüsü tarafından “Geleneksel sonra doğru oranlarda ve kompozisyona uygun Türk Bebeği” olarak marka tescili de yapılmıştır. olarak bir araya getirilmesi suretiyle oluşturulmuş Anadolu kadınının kendinden yola çıkarak tasarla- folklorik bebeklerdir. Kıyafetlerin gerçek olmasına dığı bebekler “Elif Bebek” ve “Kitre Bebek Sergisi”, son derece özen gösterilir. Nakışı, oyası, yazması, 12 Nisan 2011 tarihinde Gazi Üniversitesi Merkez takısı ile tamamen Türk kültürünün özelliklerini ta- Kütüphanesindeki Somut Olmayan Kültürel Miras şıyan bu bebekler patentli ürünler olup, Türkiye’nin Müzesi‘nde sergilenmiştir (http://mebk12.meb. kültür elçisi olarak hem ülke turizmine katkıda bu- gov.tr/meb_iys_dosyalar/06/01/972455/icerikler/ lunmakta hem de koleksiyonerlerin dikkatini çek- basndan_619121.html). mektedir. 2009 yılında Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğünün başlattığı Türkiye´nin geleneksel Somut olmayan kültürel mirasın aktarımına katkıda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi bebeği “Elif Bebek Projesi” Ankara Olgunlaşma bulunan diğer bir kadın eli de Nurgül Begiç’e aittir. Enstitüsü “Kitre Bebek” ekibinin çalışmalarıyla ge- Nurgül Begiç unutulmaya yüz tutan el sanatların- 93 lişmiştir (http://www.haberler.com/elif-bebek-ten- dan keçeciliğin ilk kadın temsilcisidir. Keçecilik kitre-bebek-e-anadolu-kadini-2651373-haberi/). geleneksel yolla gelişen, usta-çırak ilişkisi ya da Türkiye’de ilk defa 1945 yılında açılan Olgunlaşma babadan oğula bir meslek bırakma geleneğinin Enstitüleri, açıldığı ilk günlerden itibaren kadın ve sürdürülmesi ile bugüne taşınmış bir el sanatıdır. el sanatları arasındaki ilişki üzerinden bir eğitim Günümüzde Anadolu’nun belli bölgelerinde sınırlı kurgulamış ve kız öğrencilerin Türk giyim ve el sayıda usta tarafından geleneksel olarak sürdürül- sanatları konusunda bilgi ve becerilerini geliştir- mektedir. Anadolu’da unutulmaya yüz tutmuş bu Somut Olmayan Kültürel Miras meleri konusunda imkân sağlamıştır. Olgunlaşma eski Türk sanatlarından biri olan keçeciliği canlan- Kültürün Koruyucu Kadınları ve Enstitüleri geleneksel Türk giyim ve el sanatları dırmayı ve bütün dünyaya tanıtmayı kendine hedef alanlarında araştırma, geliştirme, değerlendirme, edinen ve yaklaşık on sekiz yıldır bu alanda uğraş arşivleme ve üretim çalışmaları yapan kişiler yetiş- veren Nurgül Begiç aynı zamanda Kültür Bakanlığı tirerek Türk el sanatlarının yaşatılmasını sağlayan “Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcısı” öze- eğitim kurumlarıdır. Kaybolmaya yüz tutmuş Türk liğine de sahip bir sanatçıdır. Bugüne kadar yurt el sanatlarının yöntemlerini öğretirken bunların içinde ve başta Amerika olmak üzere İrlanda, Al- asıllarına sadık kalınarak gelecek kuşaklara akta- manya ve daha birçok ülkede sergi ve workshop rılmasına öncülük eden Enstitüler, seçkin el sanatı düzenlemiştir. Sanatçının eserleri 16-20 Nisan örneklerini yurt içi ve yurt dışında tanıtmaktadırlar. 2012 tarihleri arasında Gazi Üniversitesi Somut Ülkelerin kültür zenginliklerine sahip olarak yeni- Olmayan Kültürel Miras Müzesinde sergilenmiştir lenmeleri ve güncel kalmaları; geçmiş değerleri- (http://www.baskentlilerhaber.com/kececilik-yeni- ni korumak ve bu değerleri bugün de yaşatarak den-hayat-buluyor_d22924.html) (http://ergunve- geleceğe taşımakla gerçekleşebilir. Olgunlaşma ren.wordpress.com/2013/03/07/devlet-sanatcisi- Enstitüleri de geçmişle gelecek arasındaki köprü- ve-kece-uzmani-h-nurgul-begic-ile-soylesi-ergun- leri kuran, sanatsal alanda vizyonunu kanıtlamış veren/). Bilindiği gibi Yaşayan İnsan Hazineleri, Somut Ol- yılında kooperatif kuran bu kadınlar, böylelikle el mayan Kültürel Mirasın belli unsurlarını yeniden emeği göz nuru işlemelerinin tanıtımını ve pazarla- yaratmak ve yorumlamak açısından gerekli bilgi masını yapmakta ve kendi tasarımları olan takıların ve beceriye yüksek düzeyde sahip kişileri anlatır. ihracatını gerçekleştirmektedirler. Kurmuş oldukları Bunlardan birisi de dokumacılık ve doğal boya- kooperatifle, ipek iğne oyalarını değişik fuarlarda macılık ustası olan Emine Karadayı’dır. Bir yörük tanıtarak siparişler almaya başlayan Nallıhanlı ka- obasında dünyaya gelen Emine Karadayı kay- dınlar, kısa sürede Nal-Etik Kooperatifinin üye sa- bolmakta olan Sarıkeçili yörük kültürünün örnek yısını yedi yüzün üzerine çıkarmışlardır. Böylelikle bir temsilcisidir. Okuma yazması olmayan ancak Nallıhanlı kadınlar ekonomik kazanç sağlamanın çok yetkin bir dokumacı olan Emine Karadayı bu yanında geleneksel bir Türk sanatının da yaşatıl- konuda bildiği her şeyi annesinden öğrenmiştir. masını ve gelecek kuşaklara aktarılmasını sağla- Sarıkeçili yörük kültürü açısından önemli bir ge- maktadırlar (http://www.nallihanvakfi.org/nallihan- lenek aktarıcısı olan Karadayı, ustası olduğu bu haberleri/701-nallhanda-kadnlarn-gecimi-igne- sanatı gelecek kuşaklara aktaracak önemli bir ka- oyasndan.html). dın temsilcidir (http://aregem.kulturturizm.gov.tr/ Son yıllarda yerel yönetimlerin kültürel mirasın TR,12940/emine-karadayi-dokumacilik-ve-dogal- aktarımında aktif olarak rol aldığı gözden kaç- boyamacilik-ustasi.html). mamaktadır. Bu manada Çankırı Belediyesi ve Somut olmayan kültürel mirasın aktarılması söz Yozgat Belediyesinin çalışmaları kayda değer so- konusu olduğunda sözlü kültür ürünleri ve el sa- nuçlar vermektedir. Bu belediyelerin kadın ekse- natlarının kadının en etkili olduğu alanlardan biri ninde yaptığı çalışmalar bir yana bırakılacak olur- olduğu fark edilmektedir. Bunun yakın zaman- sa her iki belediyenin özellikle Çiğdem Günü’nde larda gerçekleşen diğer bir örneği UNESCO’nun UNESCO ve Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Bö- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi Türkiye ve Azerbaycan Millî Komisyonlarının lümü işbirliği ile gerçekleştirdiği etkinlikler büyük 94 geleneksel el sanatları üzerine yürüttüğü ortak çapta ses getirmiş, unutulmaya yüz tutmuş mev- bir projeyi 2012 yılında hayata geçirmesidir. Bu sim bayramlarından birini yeniden kutlanır hâle ge- kapsamda, Ankara’da Nallıhan ve Beypazarı’nda tirmiştir. Aynı etkinliklerde, evlerinin ekonomisine başlayan çalışmanın Türkiye ayağı Çankırı ile katkıda bulunmayı hedefleyen ev hanımlarının üret- devam etmiş ve 3 Mart 2013 tarihinde Kastamo- tikleri de gün yüzüne çıkarak, alıcısıyla buluşma fır- nu ile sonlandırılmıştır. Kastamonu’da Taş Bas- satı yakalamaktadır. Kadınların yaptığı küçük çap- kı, Üç Taş, Kaveldo atölyeleri ile şehrin alâmet-i taki bu ticaret hem ekonomik canlılık sağlamakta, farikâlarından olan çarşaf bağının üstadı kadınlar hem de yerel kültür ürünlerinin ve el sanatlarının Somut Olmayan Kültürel Miras Kültürün Koruyucu Kadınları ve Kültürün Koruyucu Kadınları ve ile görüşülmüş, el sanatları konusunda sektö- tanıtımı, aktarımı ve yeniden üretilmesini dolayısıy- re ve ekonomiye destek veren kadınlar ve kadın la sürdürülebilirliğini mümkün kılmaktadır. Çankırı emeği dikkate alınmıştır. Çalışmanın Azerbay- Belediyesi bünyesinde Orta Doğu Teknik Üniver- can ayağındaki görüşme ve araştırmaların ar- sitesi işbirliği ve AB desteğiyle hizmet veren ve dından UNESCO tarafından basımı yapılacak bir “Kadınlar İşte Projesi” kapsamında kurulan Kadın kitap çalışması hedeflenmektedir. Böylelikle her İstihdam Merkezi, 2011 yılından bu yana hizmetle- iki Türk topluluğunun ortak el sanatı değerlerinin rine kesintisiz olarak devam etmektedir. Kadınların ortaya konması hedeflemektedir (http://www.kas- ekonomik ve sosyal hayata katılımlarını arttırmak, tamonugazetesi.com.tr/kultur-sanat/item/1453- aynı zamanda bu yolla kültürel aktarımı sağlamak unesco-grubundan-%E2%80%9Cgeleneksel-el- için fırsatlar yaratmıştır. Kadın İstihdam Merkezin- sanatlar%C4%B1%E2%80%9D-ara%C5%9Ft%- deki faaliyetlere katılan kadınların aile bütçelerine C4%B1rma-gezisi.html#.UoLXbXDwnKg). katkı sağlamalarının yanında, evlerinin dışına çıka- Bu bağlamda sözü edilmesi gereken diğer bir karak sosyal hayata katılmaları açısından da önemli dın üretimi de Nallıhan’da yapılan iğne oyalarıdır. bir kazanım sağladıkları görülmektedir. Yöresel be- Ankara’nın Nallıhan ilçesinde kadınlar ipek iğne bek yapımı, kırkyama, porselen boyama, kurdele oyası yaparak evlerini geçindirmektedirler. 2009 işi, bez dokuma, boncuk işi ve takı tasarımı, yöre- sel hamur işi ve şekerleme, iğne oyası, tel kırma; nı sözü edilen yönleriyle ön plana çıkaran cinsiyet nişan, düğün, bebek ve sünnet törenleri için akse- konusundaki yaklaşımı ile Somut Olmayan Kültürel suar yapımı konularında verilen eğitimlerle kadınlar Miras Komitesi’nin kültür-kadın ekseninde geliştir- kültürel mirasın aktarımındaki rollerini pekiştirmiş diği bakış açısı birbirini tamamlayıcı mahiyettedir. olmaktadırlar (http://www.cankiri.bel.tr/sayfa-431/ Bu fikir ve aksiyon birlikteliği, gerek Türkiye’de ge- kadin-istihdam-merkezi.php). rekse dünyada UNESCO tarafından desteklenen ve kadının kültür aktarımındaki rolünün önemini UNESCO Türkiye ve Makedonya Millî Komisyonla- vurgulayan çalışmaların yapılmasına olanak sağla- rının somut olmayan kültürel mirasla ilgili gerçek- maya devam etmektedir. leştirdiği bir projede kadını önemli bir kültür aktarı- cısı olarak ele alan sonuç bildirileri yazılmıştır. Bun- lardan biri 2010 yılında gerçekleştirilen, Aynı Tadı Kaynaklar Oğuz, M. Öcal (Editör). Türkiyenin Somut Olmayan Kültürel Mira- Paylaşmak: Türkiye ve Makedonya Geleneksel Or- sı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2008. tak Mutfağı Çalıştay Bildirileri’nde yer alan, “Türk- Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?, Anka- Makedon Mutfak Kültürü Etkileşiminde ve Mutfak ra: Geleneksel Yayınları, 2009. (SOKÜM Sözleşmesi Kültürünün Taşınmasında Kadının Rolü” (Sönmez 2.madde 3.fıkra http://www.unesco.org/culture/ich/ doc/src/00009-TR-PDF.pdf) 2010: 74-77) isimli bildiridir. Bu çalışmada hem Özünel Ölçer, Evrim. “Kültürü Mayalayan Kadınlar ve Mutfakları: Türkiye’de hem de Makedonya’da mutfağın hâlâ Türkiye-Romanya Örneği”. Aynı Tadı Paylaşmak: Türki- sözlü kültüre ait bir alan olduğu ve sözlü kültürün ye-Romanya Geleneksel Ortak Mutfağı Çalıştay Bildirile- ri, Ankara: UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Yayınları, en etkin aktarımcısı olan kadınların elinde olduğu 2013. sonucuna varılmıştır. Kültürel çeşitlilik alanlarından Sönmez Demirkol, Neslihan. “Türk-Makedon Mutfak Kültürü biri de karşılıklı göç ve etkileşimlerle biçimlenmiş Etkileşiminde ve Mutfak Kültürünün Taşınmasında Ka- Türkiye-Romanya ortak kültürüdür. Benzer bir pro- dının Rolü”. Aynı Tadı Paylaşmak: Türkiye ve Makedon- ya Geleneksel Ortak Mutfağı Çalıştay Bildirileri, Ankara: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi jenin Türkiye ve Romanya mutfakları arasında ger- UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Yayınları, 2010. çekleşmesini sağlayan UNESCO Türkiye Millî Ko- http://www.unesco.org/new/en/unesco/themes/gender-equa- 95 misyonu ve Romanya Kültür Bakanlığı, bu projenin lity/ [Erişim Tarihi 12. 10. 2013]. sonuçlarını da 2013 yılında yayımlamıştır. Aynı Tadı www.sporbilim.com/dosyalar/5A.ppt [erişim tarihi 15. 10. 2013]. Paylaşmak: Türkiye-Romanya Geleneksel Ortak http://www.golcukpostasi.com/k1-guncel/h3974-kirkyama- festivali-ne-ilgi-yogun.html [Erişim Tarihi 11. 10. 2013]. Mutfağı Çalıştay Bildirileri içinde “Kültürü Mayala- http://tarsusstar.com/haber/Tarsus-Igne-oyalari-buyuk-ilgi- yan Kadınlar ve Mutfakları: Türkiye-Romanya Ör- gordu/2081[Erişim Tarihi 12. 10. 2013]. neği” (Özünel 2013: 31-37) adlı çalışmada sözü http://www.haberler.com/elif-bebek-ten-kitre-bebek-e- geçen iki ülkede yapılan alan araştırmasının so- anadolu-kadini-2651373-haberi/ [Erişim Tarihi 11. 10. 2013]. Somut Olmayan Kültürel Miras nuçları “kadının saklama ve saklayarak aktarma” Kültürün Koruyucu Kadınları ve http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/06/01/972455/ice- süreci olarak görülen saklama kültürü ve kış hazır- rikler/basndan_619121.html [Erişim Tarihi 16. 10. 2013]. lıkları bağlamında çözümlenmiş ve lezzet belleği- http://www.baskentlilerhaber.com/kececilik-yeniden-hayat-bu- nin özellikle kadınlar tarafından gelecek kuşaklara luyor_d22924.html [Erişim Tarihi 14. 10. 2013]. aktarılması öncelikli somut olmayan kültürel miras http://ergunveren.wordpress.com/2013/03/07/devlet-sanatcisi- ve-kece-uzmani-h-nurgul-begic-ile-soylesi-ergun- olarak değerlendirilmiştir. veren/ [Erişim Tarihi 14. 10. 2013]. Sonuç olarak, kültürün en etkin aktarımcısı ka- http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR,12940/emine-karadayi- dokumacilik-ve-dogal-boyamacilik-ustasi.html [Erişim dındır. Geleneğin temsilini en iyi bulduğu yerlerin Tarihi 16. 10. 2013]. başında kadın dünyası gelmektedir. Kimliğini ge- http://www.kastamonugazetesi.com.tr/kultur-sanat/item/1453- lenekle biçimlendirebilmiş kadınların kültürün taşı- unesco-grubundan-%E2%80%9Cgeleneksel-el- sanatlar%C4%B1%E2%80%9D-ara%C5%9Ft%C4% yıcısı ve aktarıcısı olduğu da bir gerçektir. Kültür- B1rma-gezisi.html#.UoLXbXDwnKg [Erişim Tarihi 15. ler arası etkileşim noktalarında da yine kadınların 10. 2013]. kültür taşıyıcısı ve aktarıcısı kimliği baş aktör konu- http://www.nallihanvakfi.org/nallihan-haberleri/701-nallhanda- mundadır. Bütün bunlar kadınları somut olmayan kadnlarn-gecimi-igne-oyasndan.html [Erişim Tarihi 16. 10. 2013]. kültürel mirasın da en önemli temsilcileri ve taşıyı- http://www.cankiri.bel.tr/sayfa-431/kadin-istihdam-merkezi.php cıları konumuna taşımaktadır. UNESCO’nun, kadı- [Erişim Tarihi 11. 10. 2013].

Somut Olmayan Kültürel Miras ve Yerel Yönetim Uygulamaları

Ezgi Metin Basat*

akın zamana kadar “miras” kavramının bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler yalnızca somut olanla ilişkili olduğu düşü- ve kültürel mekânlar- anlamına gelir” (madde 2) bi- Ynülürken yüz yılın başlangıcında UNESCO çiminde tanımlandığı görülmektedir2. Sözleşme‘nin “somut olmayan miras” kavramını ortaya atarak gerek amaçlarında gerekse somut olmayan kültü- bağlamsal bir değişikliğin temellerini atmış oldu. rel mirası tanımladığı bölümünde topluluk, grup Özellikle somut ve somut olmayan miras arasında- ve kimi durumlarda bireylerin kültürel miraslarına ki sıkı ilişki fark edildiğinden beri miras kavramına vurgu yapıldığı görülmektedir. Buradan hareketle bakış da farklı bir bağlama taşınmıştır. UNESCO, geniş ölçekte bir ülkenin dar ölçekte ise bölgele- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 1989’da Geleneksel Kültür ve Folklorun Korunması rin kültürel miraslarının korunması gerektiğine dik- 97 Tavsiye Kararı, 1994'te Yaşayan İnsan Hazineleri kat çekildiğini söylemek mümkündür. Sözleşme İlanı ve 1997-1998'de insanlığın Sözlü ve Somut metnine bu dikkatle yaklaşarak Türkiye’deki yerel Olmayan Mirası Başyapıtları İlanı Programları gibi yönetimlerin, toplulukların ve grupların somut ol- uygulamalar ve programlar aracılığıyla 2003 yılında mayan kültürel mirasının yaşatılması ve korunması imzalanan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korun- ile ilgili geliştirdikleri kültür politikalarını incelemek ması Sözleşmesi’ne zemin hazırlamış, kültürün so- yerinde olacaktır. mut olmayan ürünlerinin de koruma altına alınması 5393 sayılı Belediye Kanunu’na göre belediyelerin Yerel Yönetim Uygulamaları gerektiğini vurgulamıştır. Somut Olmayan Kültürel “Hemşehri Hukuku” başlıklı 13. maddesinde her- Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin amaçlarının kes ikamet ettiği beldenin hemşehrisi olarak kabul Somut Olmayan Kültürel Miras ve sıralandığı bölümün c maddesinde Sözleşme’nin edilir ve belediyelerin görevleri, hemşehriler ara- amaçlarından biri “somut olmayan kültürel mirasın sında sosyal ve kültürel ilişkilerin geliştirilmesi ve önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararası dü- kültürel değerlerin korunması konusunda gerekli zeyde duyarlılığı arttırmak ve karşılıklı değerbilirliği çalışmaları yapmak olarak tanımlanır (madde13c)3. sağlamak” (madde 1) biçiminde ifade edilmiştir1. Belediye Kanunu’nun 14. maddesinde de yine kül- Sözleşme’nin somut olmayan kültürel mirasın ta- tür varlıklarının korunmasına dikkat çekilerek bele- nımladığı başlığında ise somut olmayan kültürel diyenin sorumlulukları sıralanmaktadır. Sözü edilen mirasın, “toplulukların, grupların ve kimi durumlar- bu maddede belediyelerin görevleri, “kültür ve ta- da bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak biat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi ba- tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, kımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla bakım ve ona-

* Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Halk Bilimi Bölümü Dokto- ra Öğrencisi. 2 http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_ 1 http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_ KORUNMASI.pdf KORUNMASI.pdf 3 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5393.html rımını yapabilir, korunması mümkün olmayanları mekânlarından birisi olan Hamamönü’nde gerçek- aslına uygun olarak yeniden inşa edebilir” (madde leştirilmiştir. Etkinlik iki gün sürmüştür. Halk oyun- 14)4 biçiminde ifade edilmektedir. Bu açıdan yak- ları gösterisi yapılmış, şenlik meydanına üzerinden laşıldığında belediyelerin sorumlulukları arasında atlanınca o yıl yaşanan tüm kederleri ve sıkıntıları sıralanan kültür varlıklarını “koruma”, “onarma”, uzaklaştıracağına, hastalıklara son vereceğine “yeniden inşa” gibi ifadeler Sözleşme’de yer alan inanılan Hıdırellez ateşi yakılmıştır. Daha sonra ge- koruma kavramlarıyla örtüşmektedir. Buradan ha- leneksel Hıdırellez yemeği olan hedik dağıtılmış, reketle yerel yönetimlerin kültür politikalarına, hem mani çömlekleri gül ağaçlarının altına bırakılarak, Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi’nde dilekler dilenmiştir. Bunların yanı sıra yumurta to- yer alan koruma tanımları hem de Belediye kuşturma yarışması, şiir ve müzik dinletileri, âşık Kanunu’nda yer alan koruma yaklaşımları göz önü- atışması, Karagöz ve Hacivat gösterisi, masal ve ne alınarak yaklaşılabilir. hikâye çadırları ve Türk Halk Müziği konseri düzen- lenmiştir.8 Sözleşme’nin Tanımlar başlığının 2. maddesinde somut olmayan kültürel miras, somut olmayan Edirne Belediyesinin Kakava Festivali, Kırklare- kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören li Belediyesinin Karagöz Kültür Sanat ve Kakava dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar; gösteri Festivali adıyla düzenlediği Hıdırellez Şenlikleri de sanatları; toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölen- her yıl düzenlenen etkinlikler arasında yer almak- ler; doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar; el tadır. Edirne’de baharın habercisi olarak kabul sanatları geleneği olmak üzere beş başlık altında edilen Hıdırellez ve Kakava Şenlikleri 5-6 Mayıs sıralanmaktadır.5 Sözleşme metninde yer alan bu tarihlerinde iki ayrı mekânda kutlanmaktadır. Bu beş başlık incelendiğinde belediyelerin somut ol- etkinliklerde konser, yarışma, dans gösterileri Sa- mayan kültürel mirasa öncelikle halk takvimini dik- raçlar Caddesi’nde, diğer etkinlikler ise Kırkpınar Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi kate alarak yer verdikleri görülmektedir. Özellikle Güreşleri’nin de düzenlendiği Sarayiçi’nde yapıl- 98 Hıdırellez, Nevruz, Çiğdem Günü gibi mevsimsel maktadır. Şenlikler, her iki gün de baharı karşıla- kutlamaları belediye etkinlikleri arasında yer alır. maya yönelik iki özel ritüelle başlar. Bereketin art- Yozgat Belediyesinin ve Çankırı Belediyesinin ba- ması, güzelliklerin paylaşılması arzusunu simgele- har ayında düzenlediği Çiğdem Günü etkinliği bu yen pilav dağıtımı 5 Mayıs tarihinde Sarayiçi’nde kutlamalara örnek gösterilebilir. Bunun yanı sıra yapılır. Arınma ve doğanın uyanışını selamlama belediyeler Hıdırellez’de de birçok etkinlik düzen- amaçlı “Bahara Giriş” ritüeli ise 6 Mayıs sabahı ler. Örneğin Isparta Belediyesinin düzenlediği şen- saat 06.00’da, Tunca Nehri kıyısında gerçekleşir.

Yerel Yönetim Uygulamaları likler mehteran gösterisi ile başlamakta ve davetli- Etkinliklere Türkiye’deki tüm Roman derneklerinin temsilcilerinin yanı sıra, yerel ve yabancı fotoğraf

Somut Olmayan Kültürel Miras ve Somut Olmayan Kültürel Miras ve lere pilav ikramında bulunulmaktadır. Ayrıca kutla- malarda yumurta yarışması, çuval yarışması ile bir sanatçıları ve son yılki rakamlara göre yaklaşık 10 tarafında kadınların bir tarafında erkeklerin olduğu bine yakın izleyici katılmaktadır. Kakava Şenlikleri ip asılma yarışması da düzenlenmektedir.6 Yozgat ulusal ve uluslararası basın tarafından da yakından Belediyesi tarafından Divanlı köyünde tertip edilen takip edilmektedir.9 Hıdırellez şenliklerinde de halk piknik yapmakta ve Belediyelerin, Ramazan Ayı içerisinde gerçekleşti- belediye tarafından müzik eğlencesi düzenlenmek- rilen etkinliklerinde ise somut olmayan kültürel mi- 7 tedir . Ankara’da Altındağ Belediyesi ve Gazi Üni- ras içinde yer alan geleneksel tiyatronun sıkça yer versitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama aldığı görülmektedir. Örneğin Şanlıurfa Belediyesi Merkezi iş birliği ile düzenlenen Hıdırellez Şenlikleri tarafından düzenlenen Ramazan etkinliklerinde buna örnek gösterilebilir. Etkinlik Ankara’nın tarihî iki gün boyunca ortaoyunu izlenmiştir. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dai- 4 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5393.html 5 http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_ KORUNMASI.pdf 8 http://www.altindag.bel.tr/haber.asp?islem=1&haber_ID=2687 6 http://www.isparta.bel.tr/defaultt.asp 9 http://www.edirne.bel.tr/tr/detail/81/festvallermz/115/kakava-festval- 7 http://www.yozgat.bel.tr/ hidrellez.html re Başkanlığı da Ramazan Şenlikleri kapsamında Belediyesi ve TUFAK (Turizm Folklor Araştırma Ku- her yıl Karagöz Gölge Oyunu’na etkinlik takviminde rumu Derneği) iş birliğinde gerçekleştirilmektedir.12 yer vermektedir. Şehrin parklarında ve köylerinde Çankırı Belediyesi de Çankırı müziğini ve yöresel Karagöz oyunu sahnelenmektedir. Erzincan Bele- halk oyunlarını geliştirmek amacıyla “Çankırı Genç- diyesi de Ramazan ayı şenliklerinde meddah gös- lik Ateşi” projesi düzenlemiştir. Projede toplam 60 terisine yer vermektedir.10 gence Çankırı müziği ve folkloru hakkında eğitim 13 Ramazan Ayı dışında yer alan festivallerde de gele- verilmiştir. Halk oyunları kursu düzenleyen bele- neksel Türk tiyatrosu örneklerine yer verilmektedir. diyelerden birisi ise Kahramanmaraş Belediyesidir. Örneğin Bursa’da her yıl Uluslararası Bursa Kara- Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi’nde yer göz Gölge ve Kukla Oyunları Festivali düzenlenir. alan el sanatları geleneğini koruma, yaşatma ve Festival, UNİMA (Uluslararası Kukla Oyunları Bir- yeniden üretme üzerine belediyelerin çeşitli kurslar liği) Türkiye Merkezinin sanatsal danışmanlığında düzenlediği görülmektedir. Bursa Büyükşehir Be- Bursa Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler lediyesi ve Bıçakçılar Odası tarafından düzenlenen Dairesi Başkanlığı tarafından organize edilir. Festi- ‘Bursa Bıçakları Tasarım Yarışması’ ile geleneksel valin amacı “kent halkına farklı ulusal gölge oyunu Bursa bıçaklarının bir marka hâline getirilerek, dün- gelenek ve tiplemelerini tanıma olanağı sunmak, ya vitrinine çıkarılması hedeflenmektedir. bu değerleri Bursa’nın geleneksel gölge oyunu po- tasında harmanlayarak, kenti dünyanın geleneksel Çankırı Belediyesi ve Orta Doğu Teknik Üniversite- tiyatro ve gölge oyunu merkezlerinden biri olarak si iş birliğinde AB desteği ile “Kadınlar İşte Projesi” lanse etmektir. Ayrıca gölge oyununun unutulma- kapsamında kurulan Kadın İstihdam Merkezi, 2011 sını önlemek, uluslararası platformlarda yeniden yılından bu yana hizmetlerine kesintisiz olarak de- gündeme getirmek, farklı ulusların gölge oyunu vam etmektedir. Kadın İstihdam Merkezi olarak; bu ve geleneksel tiyatro örneklerini bir araya getirerek zamana kadar yaklaşık 300 kişiye, aldıkları mes- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi kaynaştırabilmek, ortak noktaları tespit ederek ev- leki eğitim ile ilgili ürettikleri ürünleri pazarlamala- 99 rensel barış ülküsü çerçevesinde ortaya koymak ve rı konusunda ve parça başı iş yaptırmak isteyen bu yolla dünya barışına katkıda bulunmak da festi- firmalarla anlaşmak suretiyle de birçok iş imkânı valin amaçları arasındadır” biçiminde ifade edilmiş- sağlanmıştır. Merkezde kursiyerlere yöresel bebek tir.11 Bu da evrensel barışı tesis etmeyi amaçlayan yapımı, kırkyama, porselen boyama, kurdele işi, UNESCO’nun kültür yaklaşımlarıyla paraleldir. bez dokuma, boncuk işi ve takı tasarımı, yöresel Yine 2012 yılında Bursa Belediyesi tarafından ‘Ka- hamur işi ve şekerleme, iğne oyası, tel kırma, ni- şan, düğün, bebek ve sünnet törenleri için aksesu- ragöz Hacivat Gölge Oyunu Metni Yazım Yarışma- Yerel Yönetim Uygulamaları sı’ düzenlenmiştir. 107 eserin katıldığı yarışmaya ar yapımı kursları verilmiştir. Somut Olmayan Kültürel Miras ve Somut Olmayan Kültürel Miras ve Ankara, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Ordu, Yalova, Kahramanmaraş Belediyesi de el sanatları kursla- Sakarya, Ağrı, Erzurum, Konya, Mersin, Samsun, rına kültür programı içinde yer vermektedir. Kültür Gaziantep, Malatya, Kayseri, Eskişehir, Amasya, programları çerçevesinde belediye, aba kilim ve Adana, Akşehir, Balıkesir, Antalya ve K.K.T.C’den ebru kursu vermektedir. El sanatları kursunu prog- de katılım olmuştur. ramına alan bir diğer belediye ise Bitlis Belediyesi- Somut olmayan kültürel miras içinde yer alan gös- dir. Gej (Yöresel Kumaş), Seccade ve Heybe, Ca- teri sanatlarına yönelik etkinlikler ve kurslar da yerel cım, Aba, Bitlis Kuşağı gibi el dokuma kurslarının yönetimlerin kültür politikaları arasında yer almak- yanı sıra dokuma tezgâhlarında dokunan ürünler tadır. Özellikle halk dansları kursu bunların başında için kurslar düzenlenmektedir. Örneğin halı ve kilim gelmektedir. Örneğin Gölcük Belediyesi Uluslara- dokuma kursları düzenlenmekte ve bu kurslarda rası Halk Dansları Şenliği düzenlemektedir. Hazi- çeşitli vakıflardan yardım alınmaktadır. 2000 yılı ran ayının son haftası düzenlenen bu şenlik Gölcük içinde de İl Kültür Müdürlüğü tarafından halıcılık

10 http://www.sanliurfa.bel.tr/, http://www.gaziantep-bld.gov.tr/ 12 http://www.golcuk.bel.tr/tr/Default.aspx 11 http://www.bursa.bel.tr/ 13 http://www.cankiri.bel.tr/ kursu başlatılmıştır.14 Örneğin Bitlis’te Kilim doku- amaçlanmıştır. Projede 10 genç aktif olarak görev ma atölyeleri ilçe kaymakamlıkları sosyal yardım- yapmıştır. Proje sonunda yaşlılarla yapılan röpor- laşma ve dayanışma vakıflarınca sürdürülmektedir. tajlardan oluşan bir CD ve kitapçık hazırlanmıştır. Bunların yanı sıra yöresel ayakkabı harik yapımı, il Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal merkezinde Bitlis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü- İşler Daire Başkanlığı tarafından geleneksel hâle nün bünyesinde açılan kurslarla devam etmekte- getirilen “Çocuk Oyunları Şenliği”nin dokuzuncu- dir. Toprak Seramik (Çömlekçilik), İğne ve Boncuk su ise 19 Eylül 2013 günü Masal Parkı'nda düzen- Oyası, Taş İşçiliği, Bastonculuk kursları devam et- lenmiştir. İlköğretim ile ortaöğretim okullarından mekte ve bu el sanatları ile ilgili çeşitli yarışmalar öğrencilerin katıldığı şenlikte pek çok geleneksel düzenlenmektedir.15 Bunlara ek olarak Belediyele- çocuk oyunu için istasyonlar kurulmuştur. Kırk is- rin Ahilik Haftası boyunca da çeşitli etkinlikler dü- tasyonda kırk ayrı çocuk oyununun oynatıldığı şen- zenledikleri görülmektedir. Örneğin Isparta beledi- liğin 800 katılımcısının yanı sıra gönüllü olarak des- yesi ve Kırşehir Belediyesi, Ahilik haftasında her yıl tek verenler de vardır. 49’u Gaziantep Üniversitesi çeşitli etkinlikler düzenlemektedir. öğrencileri ve 22’si gönüllü öğretmenden oluşan toplam 71 gönüllünün organizasyonunda gerçek- Gölcük Belediyesinin gelenek hâline dönüşmüş et- leştirilen şenlikte, çocuklar aşina oldukları oyun- kinlikleri arasında ise Kadırga şenlikleri yer almak- ların yanı sıra, daha önce hiç oynamadıkları farklı tadır. Bu şenlikte Karadeniz Bölgesi’nden Gölcük’e yörelerin ve ülkelerin oyunlarını da oynama fırsatı göç edenlerin yayla geleneklerini devam ettirmele- yakalamışlardır. rini sağlamak, ilçedeki halka yayla kültürünü tanıt- mak amaçlanmaktadır. 1988 yılından beri düzen- Manisa Belediyesinin etkinlikleri arasında ise Ma- lenen “Geleneksel Kadırga Yayla Şenlikleri” her sal Okuma günleri yer almaktadır. Belediyenin yıl Temmuz ayında periyodik olarak 3 gün süreyle düzenlediği etkinlikte Laleli Çocuk Kültür ve Sanat

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi devam etmektedir. Birçok ünlü sanatçının katılımı Merkezinde Masal Okuma Günleri düzenlenmiş- 100 ve çeşitli etkinliklerle yapılan şenlikler yurt içi ve yurt tir.16 dışından gelen misafirlerle daha da görkemli bir Ozanlık geleneğini sürdüren âşıkların da yerel şekilde sürdürülmektedir. Bu şenlikler kapsamında yönetimlerin etkinliklerinde sıkça yer aldıkları gö- Karadeniz yöresine ait çeşitli el sanatları sergilen- rülmektedir. Örneğin Manisa’da 2013 yılında dü- mekte ve satılmakta, yine Karadeniz yöresine ait zenlenen Âşıklar Şöleni'nde âşıklar eserlerini icra yemek kültürü çeşitli şekillerde sunulmaktadır ve etmişlerdir. Erzurum Belediyesi de 2012 yılında her yıl festivale yaklaşık 70.000 kişi katılmaktadır. Âşıklar Gecesi Programı düzenlemiş ve programa

Yerel Yönetim Uygulamaları Beş yıldır Temmuz ayının son haftasında Somut Ol- geleneğin temsilcilerinden Âşık Kul Nuri katılmış- mayan Kültürel Miras konulu fotoğraf yarışması dü- tır.17 Âşık şölenlerinin yanı sıra Şanlıurfa’da da sıra Somut Olmayan Kültürel Miras ve Somut Olmayan Kültürel Miras ve zenleyen Gölcük Belediyesi, bu etkinliklerinin yanı geceleri düzenlenmektedir. sıra el sanatları üzerinde çeşitli kurslar, şenlikler Geleneksel tatların da somut olmayan kültürel mi- ve sempozyumlar düzenlemiştir. Bunlar arasında ras içinde önemli yeri vardır. Yerel yönetimler de Uluslararası Nakışlı Kırk Yama Şenliği, Uluslararası yöresel yemek yarışmaları düzenleyerek bu konu- Seramik Sempozyumu ve Uluslararası Zühtü Müri- da farkındalık yaratmaktadırlar. Örneğin Çankırı doğlu Ahşap Heykel Sempozyumu sayılabilir. Belediyesi turizmin alt yapısını oluşturan yöresel SOKÜM temalı projelerden birisi de Çankırı Beledi- yemeklerin ve yemek kültürünün ortaya çıkarılması yesi tarafından düzenlenen “Geçmiş Zaman İstas- için her yıl yöresel yemek yarışması düzenlemek- yonu Sözlü Tarih Treni” adlı projedir. Bu projede tedir. Kaya Tuzu Festivali etkinlikleri çerçevesinde Çankırı ilinde yaşayan 70 yaş üzeri yaşlılarla birebir gerçekleşen yarışmalara özellikle Çankırılı kadınlar görüşülüp kentin yakın tarihine ilişkin röportajlar büyük ilgi göstermektedirler. Bunun yanı sıra Yoz- yaparak, kentin yakın tarihinin kayıt altına alınması gat Belediyesi testi kebabını, tandır kebabını ve

14 http://www.kahramanmaras.bel.tr/ 16 http://www.manisa.bel.tr/ 15 http://www.bitliskulturturizm.gov.tr/TR,56213/el-sanatlari.html 17 http://www.erzurum.bel.tr/actuel_detail.asp?id=234 arabaşı yemeklerini TSE’ye Yozgat’ın yöresel ye- Somut olmayan kültürel miras envanter çalışmaları- mekleri olarak tescilletmiştir. na, sempozyumlar ve çeşitli toplantılarda da yer verilmektedir. Bunlardan biri de İstanbul Kültür Mirası Bunların yanında Muharrem Ayı nedeniyle birçok ve Kültür Ekonomisi Envanteri’dir.18 2010 yılı İstan- belediyenin de bu ayın önemine dikkat çekerek bul Avrupa Kültür Başkenti kapsamında yürütülen aşure ikramında bulunduğu görülmektedir. Çankırı “İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Projesi” Belediyesi ve Düzce Belediyesi buna örnek göste- İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü T.C. Kültür ve rilebilir. Turizm Bakanlığı ve Türkiye Bilimler Akademisi işbir- Geleneksel sporlar arasında yer alan güreş de kül- liği ile hayata geçmiştir. Bu örnek proje ile T.C. Kül- tür etkinlikleri içinde yer almaktadır. Bunların en bi- tür ve Turizm Bakanlığı ile Türkiye Bilimler Akademisi lineni Târihi Kırkpınar Yağlı Güreşleri’dir. Târihi Kırk- ve onun sağladığı teknik ekip, İstanbul’da, dünyada pınar Yağlı Güreşleri'nin, UNESCO Somut Olmayan ilk kez kültür envanteri ile ilgili verileri aynı kaynak- Dünya Kültür Mirası listesine kabul edilmesiyle bir- tan yükleyebilen ve sunabilen bir envanter yazılımı likte önemi daha da artmıştır. Başlangıcı Edirne’nin hâline getirmiştir. Bu projede kamu, belediyeler, sivil fetih tarihi olan 1361 yılı olarak kabul edilen Târihi toplum kuruluşları, üniversiteler ve özel sektörden Kırkpınar Yağlı Güreşleri yüzyıllarca kuşaktan kuşa- 50’ye yakın kurum İstanbul için işbirliği yaparak ça- ğa aktarılarak günümüze ulaşan büyük bir spor ve lışmıştır. Bu proje ile elde edilmiş olan veriler tek bir kültür etkinliğidir. Kırkpınar, Türklerin Rumeli’ye ge- sistemin içindedir. Bu verilere erişim mümkündür. çişi ile gelişmiştir ve günümüze ‘’Yaşayan En Eski Bu proje ile Koruma Kurulları’nın arşivlerinin tümü Spor’’ geleneği olarak ulaşmıştır. 1946 yılından iti- dijital hale getirilmiştir. Şimdiye kadar yapılmış olan baren Tarihi Kırkpınar Güreşleri Edirne Belediyesi çalışmalar tek bir sistem içine alınmıştır. 39 ilçede- tarafından düzenlenmeye başlanmıştır. Erzurum ki 500.000 evrak taranmış ve 38.292 adet tescilli Belediyesi de her yıl İspir Üzümbağı Köyü Gele- envanterin 28.000’i fiş sistemi ile değerlendirilerek Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi neksel Karakucak Güreşleri düzenlemektedir. aktarılmıştır. İstanbul Deniz Surları ilk kez kayda gir- 101 Bilindiği gibi mekânlar somut olmayan kültürel mi- miştir. 60.000 fotoğraf, 150.000 web sayfası içinde rasın yaşaması için oldukça önemlidir. Bu nedenle sisteme alınmış ve değerlendirilmiştir. somut olmayan kültürel mirasın bağlamında yaşa- Tokat’ta da Tarihi Kentler Birliği Tokat Semineri19 bilmesi için tarihî mekânların da korunması olduk- 18-20 Haziran tarihleri arasında yapılmıştır. İki yıl ça önemlidir. Bu açıdan belediyelerin sözü edilen önce Kars Semineri’nde TKB’nin gündemine gi- mekânların değişim ve dönüşümüne önem ver- ren “somut olmayan kültürel mirasın korunması” dikleri görülmektedir. Örneğin Ankara’da Altındağ Yerel Yönetim Uygulamaları konusu, TKB Tokat Semineri’nde yeniden günde- Belediyesinin kültür programı çevresinde dönüş- me gelmiştir. Tokat Belediyesinin ev sahipliğinde Somut Olmayan Kültürel Miras ve türdüğü Hamamönü Ankara’nın somut olmayan yapılan seminere, yaklaşık 300 dâvetli katılmıştır. kültür mirasını görmek açısından önemli mekânlar Seminerde, ninni, masal, efsane gibi sözlü anla- arasındadır. Bursa Belediyesinin Dağ Yöresi Kültür tımlar, düğün, şenlik, kutlama gibi eğlence kültü- Merkezi de Tahtakale’deki 150 yıllık sivil mimarlık rü, oyunlar, çalgı aletleri, türküler, yöresel lezzetler örneği yapının restorasyon çalışmaları tamam- ve hazırlama teknikleri, geleneksel el sanatları gibi lanarak Yörük ve Türkmen kültürünün yaşatıldığı somut olamayan kültürel miras unsurlarının korun- bir merkeze dönüşmüştür. Yine benzer biçimde masının, yöre halkının katılımı olmadan mümkün Bursa’da Hanlar Bölgesi ve Reyhan Mahallesi’nde olmayacağı vurgulanmıştır. Bursa örneğinde oldu- de özgün hâliyle yaşatılması amacıyla Şehir Plancı- ğu gibi önce mahalle, köy ve kentlerin kalbi çar- ları Odası ve Mimarlar Odası Bursa Şubesi’yle im- şılardan başlayarak, sözlü tarih çalışmasıyla kent zalanan protokol kapsamında bölgedeki çalışma- hafızasına ulaşmanın gerektiğine dikkat çekilmiştir. lar sürdürülmektedir. Yozgat Belediyesi tarafından Yozgat’ın halk şairlerinden olan Yozgatlı Hüznî’nin evi tespit edilerek restorasyon çalışmaları yapıl- 18 http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/index/site-haritasi 19 http://www.tarihikentlerbirligi.org/etkinlikler/anadolu-seminerleri/se- maktadır. minerler/#.Uo4RO8SeM_g Yerel yönetimlerin kültür politikaları içinde yer ver- Belediyeler Kanunu (Erişim Tarihi), http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5393.html, dikleri etkinlikler, UNESCO’nun “koruma”, “onar- 12.11.2013 ma” “yaşatma” gibi dikkat çektiği kavramların uy- Bursa Belediyesi Etkinlikleri gulanması açısından dikkate değerdir. Türkiye’de (Erişim Tarihi), http://www.bursa.bel.tr/,12.11.2013 yerel yönetimlerin bölgelerin somut olmayan kül- Bitlis Belediyesi Etkinlikleri (Erişim Tarihi), http://www.bitliskulturturizm.gov.tr/TR,56213/el- türel mirasına yönelik bir farkındalık yaratmada, sanatlari.html, 12.11.2013 bu mirası yaşatma ve genç kuşaklara aktarmada Çankırı Belediyesi Etkinlikleri önemli bir konumda olduklarını söylemek müm- (Erişim Tarihi), http://www.cankiri.bel.tr/,12.11.2013 kündür. Belediyelerin sadece şehirlerin alt yapı üst Edirne Belediyesi Etkinlikleri yapı, fen işleri ya da imar gibi işlerle görevli yöne- (Erişim Tarihi), http://www.edirne.bel.tr/tr/detail/81/festvallermz/ 115/kakava-festval-hidrellez.html timler olmadıkları yukarıda da belirtilen faaliyet ve Erzurum Belediyesi Etkinlikleri çalışma alanları ile tespit edilmiştir. Bölgelere özgü (Erişim Tarihi), http://www.erzurum.bel.tr/actuel_detail.asp?id= yemek, şenlik, festival ve kutlamalar buralarda icra 234, 12.11.2013 edilen geleneksel Türk sporları, meslekler, el sanat- Gaziantep Belediyesi Etkinlikleri (Erişim Tarihi), http://www.gaziantep-bld.gov.tr/,12.11.2013 ları, sergiler, âşık şölenleri, özel geceler, ulusal ve Gölcük Belediyesi Etkinlikleri uluslararası bilimsel toplantılar, kültürel unsurların (Erişim Tarihi), http://www.golcuk.bel.tr/tr/Default.aspx, tespiti ve bunların envanter çalışmaları konusunda 12.11.2013 önemli veriler sunmaktadır. Bu nedenle yerel yö- İstanbul Belediyesi Etkinlikleri (Erişim Tarihi), http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/index/ netimlerin etkinlikleri somut olmayan kültürel miras site-haritasi,12.11.2013 alanında çalışan uzmanlar tarafından da dikkatle Kahramanmaraş Belediyesi Etkinlikleri izlenmektedir. Buradan yola çıkarak yerel kültür (Erişim Tarihi), http://www.kahramanmaras.bel.tr/,12.11.2013 politikalarının oluşumunda, somut olmayan kültü- Manisa Belediyesi Etkinlikleri (Erişim Tarihi), http://www.manisa.bel.tr/12.11.2013

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi rel miras konusunda uzman kişilerin de desteğinin Şanlıurfa Belediyesi Etkinlikleri alınması, etkinlikleri profesyonel ve geniş ölçekte (Erişim Tarihi), http://www.sanliurfa.bel.tr/,12.11.2013 102 bir uygulamaya dönüştürerek bu etkinliklere ulusal Tarihi Kentler Birliği Etkinlikleri envanter özelliği kazandıracaktır. (Erişim Tarihi), http://www.tarihikentlerbirligi.org/etkinlikler/anadoluseminerleri/seminerler/#.Uo4RO8SeMg, 12.11.2013 Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Kaynaklar (Erişim Tarihi), (http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_ Altındağ Belediyesi Etkinlikleri olmayan_km/SOKM_KORUNMASI.pdf, 12.11.2013 (Erişim Tarihi), http://www.altindag.bel.tr/haber.asp?islem=1& Yozgat Belediyesi Etkinlikleri haber_ID=2687, 12.11.2013 (Erişim Tarihi), http://www.yozgat.bel.tr/, 12.11.2013 Yerel Yönetim Uygulamaları Somut Olmayan Kültürel Miras ve Somut Olmayan Kültürel Miras ve Editörler

M. Öcal Oğuz UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Başkanıdır. Oğuz, 2002 yılından beri Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin süreçlerini takip etmektedir. Bunun yanı sıra SOKÜM İhtisas Komitesi Başkanlığını yürütmektedir. TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Bölgesel Seminerlerinin mimarıdır. Güney Doğu Avrupa Üyesi Ülkeler Bölgesel Seminerlerini takip etmektedir. Kurucu başkanı olduğu Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Bölümünde öğretim üyesi olarak lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde SOKÜM ile ilgili dersler vermektedir. Türk Halk Bilimi Araştırma Uygulama Merkezi müdürüdür ve bu merkeze bağlı olan Somut Olmayan Külterel Miras Müzesi ile Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesinin kurucusudur. Ayrıca Somut Olmayan Kültürel Miras Enstitüsü Derneği kurucu başkanıdır. Ulusal ve uluslararası düzeyde SOKÜM ile ilgili çok dilli yayınları bulunan Oğuz, pek çok kitap ve derginin de editörlüğünü yürütmektedir. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi 103 Evrim Ölçer Özünel 2011 yılından beri UNESCO Türkiye Millî Komisyonu SOKÜM İhtisas Komitesi üye- sidir. UTMK için TÜRKSOY Üyesi Ülkeler Bölgesel Seminerlerini ve çok uluslu dosya

hazırlama süreçlerini takip etmiştir. UNESCO Türkiye Millî Komisyonunun SOKÜM ile Editörler ilgili kitaplarında editörlük yapmıştır ve yazıları bulunmaktadır. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu tarafından yürütülen alan araştırmaları ve projelerde görev almıştır. Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi bölümünde lisans ve yüksek lisans düzeyinde SOKÜM ve kültürün yeniden canlandırılması üzerine dersler vermektedir. Ayrıca Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi yönetim kurulu üyesidir ve bu merkeze bağlı Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi projesinde koordinatör yardımcılığı yapmıştır. SOKÜM Enstitüsü Derneği Genel Sekreteridir. Uluslararası dergilerde SO- KÜM hakkında makaleleri bulunmaktadır.

Selcan Gürçayır Teke 2007 yılından beri UNESCO Türkiye Millî Komisyonu SOKÜM İhtisas Komitesi raportörüdür. UNESCO Türkiye Millî Komisyonunun SOKÜM ile ilgili kitaplarında edi- törlük yapmıştır ve yazıları bulunmaktadır. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu tarafından yürütülen alan araştırmaları ve projelerde görev almıştır. Güney Doğu Avrupa Ülkele- ri Bölgesel Seminerlerini takip etmiştir. Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Bölümünde SOKÜM konusunda lisans düzeyinde dersler vermektedir. SOKÜM Enstitüsü Derneği üyesidir. SOKÜM konusunda uluslararası dergi ve kitaplarda makaleleri bulunmaktadır.

Fotoğraflar

Leatherworker Derici (Nadire Gönday - 2010)

Traditional Craftsmanship Geleneksel Meslek (Mustafa Binol - 2010)

Cobbler Ayakkabı Tamircisi (Çetin Canbazoğlu - 2010)

Tinsmith Kalaycı (Davut Akbulut - 2010)

Quilt Maker Yorgancı (İsmet Danyeli - 2010)

Basketry Sepetçilik (Zeki Yavuzak - 2012)

Cobbler Ayakkabı Tamircisi (M. Serdar Özbay - 2010)

The Art of Felting Keçe Sanatı (Oğuz Nusret Bölük - 2010)

Basket Maker Sepetçi (Leyla Emektar - 2010)

Weaving Dokumacılık (Bülent Suberk - 2012)

Henna Night Kına Gecesi (Baykal Tölek - 2009)

Wedding Ceremony Düğün (Osman Arsal - 2012)

Efeler (Swashbuckling Heroes of Southwestern Anatolian Villages) (İsmet Danyeli - 2012)

Hand-mill El Değirmeni (Hasan Zer - 2010)

Javelin Throw Cirit Oyunu (Sebahattin Özveren - 2009 Tinsmith Kalaycı (Ali Haydar Ceylan - 2010) The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience

Ankara 2013 Turkish National Commission for UNESCO Reşit Galip Caddesi Hereke Sokak No:10 06700 G.O.P - Çankaya / ANKARA / TURKEY Tel : +90 312. 426 58 94 – 427 19 48 - 446 82 71 Faks : +90 312. 427 20 64 www.unesco.org.tr

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience

Editors M. Öcal Oğuz Evrim Ölçer Özünel Selcan Gürçayır Teke

ISBN 978-605-62155-5-1

Translated by Ebru Akay, Ellen Yazar, Erenoğlu Consultancy and Language Services Nova Language Services

Cover and Page Design Erdoğan Yavuz Murat Halıcı Murat Ünal

Photographs Kocaeli, Gölcük Municipality Archive

Cover Photo Nowruz Festival, Berker Dalmış

Printing Ltd. Şti. 1. Cadde 1396. Sokak No:6 06520 Balgat - Ankara / Türkiye Tel : +90 312. 284 16 39 (pbx) Fax : +90 312. 284 37 27 www.grafiker.com.tr e-posta: [email protected]

First Edition Print Edition: 1000

Publication Place, Date ANKARA, 2013

© All rights reserved. No part of this book may be reprinted or reproduced or utilized in any form or by any electronic, mechanical, or other means, now known or hereafter invented, including photocopying and recording, or in any information storage or retrieval system, without permission in writing from the publishers. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience

Preface

urkey has been a party to the Convention for the ensured that, respectively, the Minstrelsy (“Aşıklık”) Safeguarding of Intangible Cultural Heritage, Tradition (2009), Nawruz (2009, multi-national file Twhich was adopted in the General Committee with Azerbaijan, India, Iran, Kyrgyzstan, Uzbekistan of the 32nd General Conference of UNESCO dated 17 and Pakistan), Karagöz Shadow Play Theatre (2009), October 2013, as the 45th country to undersign. The Traditional Sohbet Meetings (2010), Semah, Alevi- Convention has become the second most partied Bektashi Ritual (2010), Kırkpınar Oil Wrestling Festival international document of UNESCO in the field of (2010), Ceremonial Keşkek Tradition (2011) and Mesir culture with 155 State parties as of December 2013 Macunu Festival (2012) have been added into the

th The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience which is the date of 8 Inter-governmental Committee. Representative List between the years of 2009 and Convention comes after the Convention concerning 2012. the Protection of World Cultural and Natural Heritage 5 adopted in 1972, which reached the number of 190 Turkey, in the same period, has initiated the state parties in the same year. endeavours towards the active participation of the Preface non-governmental organisations to give the necessary Turkey has been elected as the Inter-governmental Committee Member of the Convention for the support in the civil arena for the implementation of Safeguarding of Intangible Cultural Heritage between the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. As the year of 2006 and 2010. Turkey worked in the a result of this, six Turkey-based non-governmental Sub-organ which had been examining and reporting organisations have been accredited to the Convention. the files recommended by State Parties to the Those associations and accreditation dates are Representative List of the Intangible Cultural Heritage as follows: Akşehir Nasreddin Hodja and Tourism of Humanity between the years of 2008 and 2010. Association (2010), Buğday Association for Supporting Ninety Masterpieces included in the Masterpiece List Ecological Living (2010), Folklore Researchers of Oral and Intangible Cultural Heritage of Humanity, Foundation (2010), Turkish National Centre of the which was announced three times by the UNESCO International Union of Puppet and Shadow Theatre Directorate General in the years of 2001, 2003 and 2005 (2010), International Mevlana Foundation (2010) and and among which there was "Meddah" (storytelling Cultural Researches Foundation (2012). performance tradition) adopted in 2003 and Mevlevi Sema Ceremonies adopted in 2005, have been One of the main steps for the successful implementation adopted as the primary 90 pieces of that List in the 3rd of the Convention for the Safeguarding of Intangible Session Meeting of the Inter-governmental Committee Cultural Heritage is to transmit the heritage from which was held in İstanbul on 4-8 November 2008. one generation to another. In this conveyance, the Turkey has gained a broad experience on world integration of the intangible cultural heritage to the heritage by examining all the files recommended formal education areas and the assurance that the for the Representative List between 2009 and 2010. “potential” bearers and transmitters of the intangible Meanwhile, by establishing its own National Inventory cultural heritage will be introduced with this heritage in and creating file preparation processes, Turkey the early ages are quite important. In today’s world, in which cultural conveyance environments and field of In short, in the 10th anniversary of the adoption of the interests have changed and conventional conveyance Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural ways have been obstructed, effective and proper use Heritage by UNESCO, the joint book you hold now of schools and formal education have gradually been was created based on the studies towards the Turkey more significant. In this scope, Turkey has begun experience in a variety of subjects such as “international to teach the class entitled Folk Culture starting from and regional cooperation”, “multi-national file 2006-2007 academic year as one-hour elective course preparations”, “institutes and research centres in the 6th, 7th and 8th grades of primary schools affiliated functioning in the field of intangible cultural heritage as with the Ministry of National Education. well as the studies of non-governmental organisations”, “folk culture course experience”, “museum activities In the scope of the Convention for the Safeguarding of related to intangible cultural heritage”, “approach Intangible Cultural Heritage, the Directorate General of of young generation towards the safeguarding of Research and Training of the Ministry of Culture and intangible cultural heritage”, “protection, economy and Tourism has created National Inventory of Intangible sustainable development”, “living human treasures”, Cultural Heritage and National Inventory of Living Human “women’s role in safeguarding of intangible cultural Treasures by constituting a committee composed of heritage” and similar aspects. relevant NGOs, academicians, tradition bearers and In this joint book summarising the experience of transmitters. By December 2013, there have been 60 Turkey in the field of intangible cultural heritage, the elements in the National Inventory of Intangible Cultural photographs showing the diversity and wealth of Heritage and 20 tradition masters registered in the Turkey’s intangible cultural heritage including initially National Inventory of Living Human Treasures. the ones derived from the collations, contestations Turkey has contributed to and pioneered the and other Fieldworks achieved by Non-Governmental endeavours towards the increase of the visibility of Organisations have been comprised. the Convention for the Safeguarding of Intangible

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience In the background of this book, there is an extensive Cultural Heritage in national, regional and international team which has put a great effort by providing the 6 fields and towards the societies’ perception of documents, creating the visuals, making the designs, the importance of this Convention. Among those, writing the texts each of which contains an individual South Eastern European Countries and TÜRKSOY experience, accumulation and observation and Preface Member Countries’ Seminars as well as various translating these writings into English. On behalf of the Fieldwork conducted in collaboration with the South National Commission of UNESCO Turkey, I would like Eastern European Countries and TÜRKSOY Member to thank primarily to the editors and individually to the Countries can be considered. experts and academicians who composed this team.

M. Öcal Oğuz President of Turkish National Commission for UNESCO Introduction

013 is the tenth year of the acceptance information and experience” of the Convention of the Convention for the Safeguarding of have been realized with the support of the Turkish 2Intangible Cultural Heritage by UNESCO. National Commission for UNESCO. Through these Seven years have passed since Turkey signed international projects carried out on subjects, the Convention for the Safeguarding of Intangible such as “music, cuisine and handicrafts” together Cultural Heritage. Turkey has realized many with Macedonia, Romania, Bulgaria, Kazakhstan activities within the scope of the Convention for and Azerbaijan, besides reciprocal sharing, draw

the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage attention since they strengthen friendship, peace The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience during this period. This book evaluates from the and the culture of engaging in joint work among perspective of UNESCO the activities carried out countries. 7 by Turkey within the framework of the Convention The second article in the book draws attention to the for the Safeguarding of Intangible Cultural Seminars of TÜRKSOY Member Countries on the

Heritage and aims to share Turkey’s experiences Introduction Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, in the field of intangible cultural heritage with the which is one of the examples of cooperation other party states. The year 2013 is seen as an realized in the regional area of Turkey. In the article opportunity to review the practices in this respect written by Prof. Dr. Metin Ekici he mentioned as it is the anniversary of the Convention. It is also that along with these regional seminars it was noteworthy that Turkey has published such a book that evaluated the activities as a country in the attempted to constitute sensitivity on the subject of ten years that have passed since the signing of intangible cultural heritage among the TÜRKSOY the Convention for the Safeguarding of Intangible member countries and to acquire visibility of the Cultural Heritage. joint cultural heritages. At the conclusion of the seminars, information was given that an intangible Experts in the field of intangible cultural heritage cultural heritage unit was formed in the structure have written the articles in this book. Nevertheless, of the TÜRKSOY and that the TÜRKSOY member at the same time, a majority of the authors have countries constituted a joint intangible cultural assumed active duties on the Intangible Cultural heritage inventory. Heritage Specialty Committee, which is within the structure of the Turkish National Commission Another article titled "Multinational Files For for UNESCO. The book starts with the article Intercultural Convergence Nowruz Hıdırellez/St. titled “Fieldwork and International Cooperation George, Nasreddin Hodja" written by Prof. Dr. Projects” written by Prof. Dr. M. Öcal Oğuz. The Metin Ekici focuses on the preparatory activities for international cooperation projects encouraged a multinational file in which Turkey is also included. with the thought that they provide “exchange of Nowruz is celebrated as a spring festival in many countries and the Hıdırellez festival that symbolizes culture in different fields such as cinema, television, the vernal equinox and also the anecdote narration radio and music. Özdemir asserts that, media is tradition of Nasreddin Hodja who is observed as the most important tool in the safeguarding of ICH. a joint anecdote type in many locations and is The activities in Turkey of museums, which are being examined in the file preparation processes. another instrument on the subject of transferring Besides the fact that the multinational file intangible cultural heritage to future generations, preparation processes are technical processes, are discussed in the article titled “From Showcase the article draws attention to the fact that it brings to Live Performance: Intangible Cultural Heritage together experts from different countries and forms and Museums” by Assist. Prof. Dr. Evrim Ölçer an opportunity for cultural closeness. Özünel. The article mentions the application Prof. Dr. Ali Yakıcı draws a general picture about examples realized at cultural heritage museums the activities realized by scientific organizations in Turkey and the transformation of museology within the framework of the Convention for the in Turkey together with the concept of intangible Safeguarding of Intangible Cultural Heritage cultural heritage and acquiring momentum to the with his article titled “The Activities Carried out at museology activities. Scientific Organizations for the Safeguarding of The relationship between youth defined as the Intangible Cultural Heritage”. The subjects of the “future generation” in the Convention on the activities realized through the research centers, Safeguarding of Intangible Cultural Heritage institutes and departments within the structure of and intangible cultural heritage is discussed in the universities of Turkey and the effects created the article titled “UNESCO Youth and Intangible by these are discussed in the article. Cultural Heritage” by Dr. Selcan Gürçayır Teke.

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience The non-governmental organizations, which are The awareness of youths in Turkey on the subject expected to assume significant roles for reaching of intangible cultural heritage and the intangible 8 success of the Convention, are treated in the cultural heritage projects carried out at youth article titled “Non-Governmental Organizations centers constitute the foundation of the article. and Intangible Cultural Heritage: Participation, The relationship between sustainable development,

Introduction Accreditaion ano Shortcomings".” written by Dr. which has started to be discussed in recent years, Selcan Gürçayır Teke. The article focuses on the and intangible cultural heritage forms the subject of activities of the Turkey-sourced non-governmental the article titled “An Innovative Context for Intangible organizations, which have been accredited to Cultural Heritage: Sustainable Development” by the Convention, and the other non-governmental Assist. Prof. Dr. Evrim Ölçer Özünel. In the article, organizations engaged in activities on the subject subjects, such as Turkey’s perspective of the of cultural heritage in Turkey. concept of sustainable development treated in an The article titled “ICH and Formal Education: The integral manner together with the environmental, Folk Culture Course Experience” written by Prof. social and economic dimensions and keeping Dr. M. Muhtar Kutlu discusses the folk culture of in mind the sustainable development targets in Turkey on the subject of education, the importance projects realized in Turkey were considered with of which is emphasized in the Convention for the examples. Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. In the The Living Person Treasures system, formed with article, attention is drawn to subjects, such as what reference to the carriers who have the skills to carry is to be achieved through folk culture courses, the and transfer to the highest level the components of curricula of folk culture courses and the importance intangible cultural heritage, is studied carefully in of education in the transfer of intangible cultural the article titled “Turkey's Living Human Treasures heritage. Program” by Res. Asst. Pınar Kasapoğlu Akyol. Nebi Özdemir, in his article “ICH, Media and New The Living Person Treasures system of Turkey, Technology”, discusses the employment of folk selection criteria, selection committee, what is expected from living person treasures, those who explains how local administrations can contribute are declared to be living person treasures and to reviliatize the cultural heritage. news appearing in the public opinion are included The articles mentioned above with brief contents in the article. attempt to set forth the experience and perspective The relationship between women who are assigned of Turkey’s intangible cultural heritage around the duty of transferring culture by placing their specific themes and subjects. We owe a debt of “mother” identities in the forefront and intangible gratitude to the intangible cultural heritage experts cultural heritage is examined in the article titled who contributed to the articles in the book and who “The Keepers of Culture: Women and Intangible did not withhold their efforts. The photographs that Cultural Heritage” by Assist. Prof. Dr. Dilek placed in the photograph competitions organized Türkyılmaz. What is expected from women on the by Kocaeli, the Gölcük Municipality, which make subject of transferring intangible cultural heritage complete and nurture the book by setting forth the in Turkey and the women-centered intangible abundance and diversity of Turkey on the subject cultural heritage activities are included in the article of intangible cultural heritage. We are grateful to together with examples. the Gölcük Municipality, which has composed rich One of the critical elements in safeguarding the archives of photographs with cultural contents in intangible cultural heritage is the contributions and the competitions it has organized since 2009 and participation of local administrations. The article on to the photographic artists who are the architects “Intangible Cultural Heritage and Local Goverment of these photographs for sharing these unique Practices” has been written by Ezgi Metin Basat. It collections with us.

M. Öcal Oğuz The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Evrim Ölçer Özünel Selcan Gürçayır Teke 9 Introduction Presentation 10 Sunuş Contents

Preface M. Öcal Oğuz 5

Introduction M. Öcal Oğuz Evrim Ölçer Özünel 7 Selcan Gürçayır Teke

Fieldwork and International Cooperation Projects M. Öcal Oğuz

13 The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 11

Seminars of TÜRKSOY Member Countries on the Safeguarding of the Contents Intangible Cultural Heritage 19 Metin Ekici

Multinational Files for Intercultural Convergence: Nowruz, Hıdırellez/St. George, Nasreddin Hodja Metin Ekici 25

The Activities Carried out at Scientific Organizations for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage 31 Ali Yakıcı

Non-Governmental Organizations and Intangible Cultural Heritage: Participation, Accreditation and Shortcomings Selcan Gürçayır Teke 43 ICH and Formal Education: Folk Culture Course Experience Muhtar Kutlu 49

ICH, Media and New Technology 53 Nebi Özdemir

From Showcase to Live Performance Intangible Cultural Heritage and Museums Evrim Ölçer Özünel 67

UNESCO, Youth and Intangible Cultural Heritage Selcan Gürçayır Teke

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 75 12 An Innovative Context for Intangible Cultural Heritage: Contents Sustainable Development Evrim Ölçer Özünel 79

Turkey’s Living Human Treasures Program 85 Pınar Kasapoğlu Akyol

The Keepers of Culture: Women and Intangible Cultural Heritage Dilek Türkyılmaz 93

Intangible Cultural Heritage and Local Government Practices 99 Ezgi Metin Basat Fieldwork and International Cooperation Projects

M. Öcal Oğuz*

NESCO was founded in 1946, in the Article 16 and 17 of the Convention, which are aftermath of the World War I and the World considered as the most significant articles to UWar II, both of which caused disasters and be carried out within the scope of international devastation to humanity, with the aim of ensuring cooperation and inter-cultural dialogues, set forth a sustainable peace environment throughout the the inclusion of the local and national factors as well world. In this respect, one of the most crucial as the cultural values of different countries within steps to be taken is to combat prejudices among the Representative List of the Intangible Cultural different societies. To this end, one of the most Heritage of Humanity and List of Intangible Cultural The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience effective ways of eliminating these prejudices Heritage in Need of Urgent Safeguarding and 13 is to improve dialogue and relations between presentation of these list to the Inter-governmental the societies. Thus, cultural policies adopted by Committee in the form of multinational files. UNESCO has always been based upon this aim Intergovernmental Committee shall give a priority to the examination of multinational files so as to since the first day of its foundation. Fieldwork and support dialogues between different communities This approach has also been reflected to the and the international cooperation. implementation of the Convention for Safeguarding of Intangible Cultural Heritage, which is considered to Notwithstanding the provision of the Convention stipulating that the State Parties take the necessary be one of the most effective and powerful programs International Cooperation Projects UNESCO within the field of cultural activities. The measures to ensure the safeguarding of the Convention, in this regard, supports the improvement intangible cultural heritage present in “its territory”, of dialogues, solidarity between communities and it supports the Safeguarding of the Intangible international cooperation. To begin with, paragraph Cultural Heritage, transfer of this heritage to the “c” and “d” of Article 1 of the Convention set forth next generations and strengthening the common the international cooperation and solidarity. In this values, friendship and brotherhood. For this respect, all articles between Article 16 and 24 identify reason, the importance of preparing Multinational the necessary principles and forms of international Files has been emphasized again within the Sixth cooperation for safeguarding the intangible cultural Session of Intergovernmental Committee Meeting held in Bali, Indonesia on 22 and 29 November heritage. Additionally, the aforementioned articles 2011. Additionally, the neighbouring countries support the regional and international actions to be were fostered to prepare multinational files. The taken for this aim. decision of giving priority to the multinational files was also adopted by the General Assembly of * Prof. Dr., Gazi University, Faculty of Arts, Turkish Folklore Depart- ment, President of Turkish National Commission for UNESCO. State Parties in 2012. Following the admission of the Convention for the for UNESCO and the participation of Turkish Safeguarding of Intangible Cultural Heritage in Ministry of Culture and Tourism and National 2003, Turkish National Commission for UNESCO Museum of Macedonia. Turkish and Macedonian has taken a leading role for implementation of specialist contributed to the implementation of the Fieldwork projects by taking crucial actions for Project with their works within the field of cuisine ensuring the regional cooperation and improving cultures. Four experts from Turkey, Selcan Gürçayır the dialogues between communities, contributed Teke, Neslihan Demirkol Sönmez, Petek Ersoy, to the identification of inventories of Intangible Nihal Kadıoğlu Çevik and four specialists from Cultural Heritage through the Fieldworks and Macedonia, Elizebeta Koneska, Melahat Alievska, supported the identification of revised and latest Yasemin Nazım ve Sanja Dimovska conducted forms of safeguarding conditions. Fieldwork in both countries. The Fieldwork focused For the purpose of realizing the aims and on the regions where the cultural interactions expectations as stated in Article 19 of the Convention, were concentrated. In line with the compilation “international cooperation includes, inter alia, the methods of folklore, the people in these regions exchange of information and experience, joint were interviewed in person. The survey forms initiatives, and the establishment of a mechanism prepared by the Department of Turkish Folklore, of assistance to States Parties in their efforts to Gazi University were used for implementation of safeguard the intangible cultural heritage” and the interviews with the informants, and necessary supporting the regional cooperation; Turkish data were collected through the observations. National Commission for UNESCO has examined The first Fieldwork was implemented between 1-7 the cooperation opportunities and possibilities put April 2009 in Bitola, Bracino, Kratovo, Kumanovo, forward within the scope of the Meetings for the Ohrid, Peştani, Stenye districts of Macedonia. The The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Member States of Intangible Cultural Heritage South second Fieldwork was implemented between 23 - 14 East Europe and TÜRKSOY since the enforcement 29 June in Söke district of Aydın, Çamdibi, Gültepe

of the Convention in 2006. For the purpose of and Nergiz districts of İzmir and Tevfikiye district realizing the aforementioned aims, Turkish National of Manisa. Commission for UNESCO took a leading role in The Fieldwork has also examined the results and

Fieldwork and implementation of the following five projects with recommendations put forward within the scope of Macedonia, Bulgaria, Romania, Kazakhstan and the “expert meetings on identifying the necessary Azerbaijan. The aforementioned projects aimed to cases for considering a cuisine culture feature as contribute to the national inventories and preparation an Intangible Cultural Heritage” which were held of multi-national files. with the decision of Safeguarding of the Intangible International Cooperation Projects Cultural Heritage Intergovernmental Committee and Turkish and Macedonian Common Cuisine the participation of the Secretary in Vitre, France. In Culture Project this respect, cuisine cultures of both countries were Within the field of cuisine culture, which is deemed observed both in terms of the traditions, arts and an Intangible Cultural Heritage, Turkey and the rituals and meeting the human needs within Macedonia, being two brother countries in South the awareness of environment and the nature. East Europe, implemented the project “Sharing Additionally, within the scope of the Fieldwork, the Same Taste: Turkish and Macedonian the experts observed how the communities Common Cuisine Culture” in 2009. The project maintaining their cuisine traditions form a cultural aimed to realize the principles as stated in Article environment within their environment on the basis 19 of the Convention for the Safeguarding of of respect and safeguarding the cultural heritage. Intangible Cultural Heritage. It has been observed that the correlation between The project has been implemented with the the traditional cuisine methods of generation and cooperation of Turkish National Commission for consumption pose a great importance both in UNESCO and Macedonian National Commission terms of cultural transmission and protection of environment within the scope of Safeguarding of of Turkish Ministry of Culture and Tourism and the the Intangible Cultural Heritage. In consideration of Institute of Folklore at the Bulgarian Academy of the fact that there has been intermigration, cultural Sciences. exchange and interactions between Turkey and The fieldwork was carried out by a team of eight Macedonia, forms of cuisine culture features which experts. The team members from Turkey consisted are transferred from one generation to another and of Meltem Ağır, Neslihan Demirkol Sönmez, Selcan the common cultural characteristics have been Gürçayır, and Burak Sönmez. Contributions to observed. Additionally, it has been observed that the team from Bulgaria were made by Bozhidar there are common words between Turkish and Alexiev, Miglena Ivanova, Ruzha Nejkova and Mila Macedonian such as “sofra” which means “dining Santova. The project aimed to observe the status table”. In this context, common types of meals of the traditional music culture both in the border and other common cultural codes and traditions regions and the protected areas within the scope were identified. Consequently, it has been of National Park. In this sense, the first fieldwork observed that this Fieldwork forms an effective was conducted between 9 - 15 October 2009 in mean for strengthening the existing friendship Bulgaria. In this research and compilation work and cooperation between two countries as well conducted in the settlements on the Turkish- as identifying, compiling and safeguarding the Bulgarian border, Malko, Tarnova, Sinemorets, cuisine cultural richness to which the youth are not Brodilova, Gramatikova and Ahtopol districts were familiar and which are under the risk of extinction. visited and field research was carried out using The Fieldworks in both countries posed questions observation and interview methods. A similar to identify the differences between the cuisine field research by the seam team was carried out culture of different communities residing by lakes, between 1-8 December 2009, in the Turkish side of agricultural area or in the highlands. The answers the border, Kırklareli, Terzidere, Kula, Çeşmeköy, The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience brought to these questions were observed Yiğitbaşı, Beğendik and Limanköy districts. In 15 separately in both countries. In addition, the relation this two field research, problems of passing between the knowledge of environment and nature music culture to the next generations in the areas and the cuisine culture of the aforementioned protected in the framework of national parks and communities was examined in terms of preserving border areas is examined based on face to face Fieldwork and culture, economy and creativity. interviews with the informants of cross-cultural interaction and performances of the bands. When the works were completed, each specialist prepared a declaration in the light of the This project, focusing on music, was an intangible assessment of the data collected, results of the way of cross-cultural dialogue and communication, International Cooperation Projects surveys and audio and visual recordings. These which pioneered to importantly improve both declarations were presented before the public in a friendship and cooperation between Turkey and meeting held in Skopje, the capital of Macedonia Bulgaria and to constitute a culture and experience on 17 November 2009. Following the meeting, of working together in a scientific field. Thanks to this Turkish, Macedonian and English versions of the project, Musical Forms and Traditional Cultures aforementioned declarations were collected in a of the Peoples Living in the Turkey-Bulgaria book by Turkish National Commission for UNESCO Border Communities, in the borders where two for the benefit and perusal of those interested. societies meet and interact more profoundly, to see, compare and share the experiences about Project on the Music Culture of the People of the situation of the traditional musical culture which the Border Regions of Turkey and Bulgaria the Convension for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Convention defines and wishes The second international cooperation project of to pass to the next generations. Turkish National Commission for UNESCO was implemented with the cooperation of Bulgarian Many questions were asked about the data National Commission for UNESCO and contribution obtained from the research conducted in the both countries about musical forms, instruments, Neslihan Demirkol, Ezgi Metin Basat from Turkey performance places, problems passed from one and Nadia Tunsu, Laura Ioanna Negulescu, generation to the other, mutual interaction areas, Monica Bercovici, Sabina Ispas, Cristina Mihala lyrical structure. Reports based on the data from Romania. During the Fieldwork interviews obtained through the research by the experts who were carried out with informants using observations joined the project were prepared and in those and interviewing techniques. These meetings were reports different themes were discussed. Those held in both countries and were conducted based reports were shared with the public in a meeting, on culinary research survey questions of Gazi in the capital of Bulgaria, Sofia, on 15 March 2010. University’s Department of Turkish Folklore. First Later on, those reports were compiled in a book of the meeting was held between 31 May 31st – in Turkish, Bulgarian and English by the Turkish 6 June 2011 in Bucharest, Badabag, Constanta, National Commission for UNESCO. Cumpana, Macin, Fantanemare, Tulcea and Independenza in Romania and the second one Turkey and Romania Traditional Common was held between 7-15 September 2011 in Culinary Culture Project Ankara, Eskişehir, İstanbul, Tekirdağ and Kırklareli The third project in the South Eastern Europe in Turkey, both with the participation of both region, was conducted by the two sister countries country’s experts. During the Fieldwork the experts of the region: Turkey and Romania. The project talked about regional foods, cooking techniques, titled Sharing the Same Taste: Turkey - Romania utensils used in cooking, special day meals, rituals Traditional Common Culinary Culture Project, of meals, customs and oral and visual arts formed has played a significant role in strengthening the over food culture. The compilation of works were friendship and cooperation between Turkey and concentrated over regions that has the most intense cultural interaction and over groups which The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Romania and creating a culture and experience in scientific fields. have the most migration and population flows. The 16 acquired data were analyzed by the experts and

As it is well known, Turkey and Romania has notices were written on different topics. been sharing experiences by mutual immigration and cultural exchange for centuries. This project The data acquired in a Fieldwork in a meeting held researches the forms and ways of how the culinary in Romanian capital Bucharest on 19 December Fieldwork and exchange works between two countries. This 2012, were publically announced. Following this, project can serve for strengthening the existing the Turkish National Commission for UNESCO friendship and cooperation and for learning and published these notices in Turkish, Romanian and safeguarding the cultural heritage unknown to the English within the scope of this project.

International Cooperation Projects young generation and in danger of extinction. The Turkey and Kazakhstan Music Project project’s aim is to work the culinary culture in line As it is well known, Turkey is in South Eastern with the decisions taken by the Convention for Europe region as well as being amongst the Turkish the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Speaking Countries. Turkey has strong cultural and governing bodies, take inventory and share interactions with Caucasia, Idel-Ural and Central with the international society. It is believed that Asia, within the Turkish Speaking Countries. An these kind of projects carried out with Macedonia, idea of “studying the common cultural values by would provide inspiration for the preparation of bilateral or multilateral projects, taking inventory and a multinational file about the commonality of the presenting the appropriate ones as a multinational region’s cuisine. file to UNESCO’s Intangible Heritage Lists”, which The Fieldwork of a project conducted jointly by was a suggestion in the Regional Member Seminar Turkish National Commission for UNESCO and The of TÜRKSOY (The International Organization of Ministry of Culture of Romania was participated by Turkic Culture) on Intangible Cultural Heritage, 10 culinary and cultural experts comprising of Dilek was put into practice by Turkey and Kazakhstan in Türkyılmaz, Evrim Ölçer Özünel, Selcan Gürçayır, the field of music. With the participation of Turkish National in Azerbaijan, to hold a workshop in Azerbaijani Commission for UNESCO, TÜRKSOY and capital Baku to share the Fieldwork results and to Kazakh institutions, the Fieldwork of the project publish the presented notices by Turkish National titled ‘Turkey - Kazakhstan Common Musical Commission for UNESCO. Culture’ was held with the presence of experts According to the planned schedule, the first comprising of Assist. Prof. İsmet Doğan, Assoc. Fieldwork was held between 25 February and 1 Prof. Armağan Elçi, Assoc. Prof. Cenk Güray, March 2013 in Ankara’s Beypazarı and Nallıhan Assist. Prof. Dilek Türkyılmaz, Assist. Prof. Evrim districts with the participation of experts of the field Ölçer Özünel from Turkey and Prof. Elemanova “women in hand crafting and gender equality”. The Saida Abdrahimanovna, Assoc. Prof. Muhtekeyev experts were Assis. Prof. Serpil Ortaç, Dr. Ayça Bazaralı Jumagululı and Assoc. Prof. Askar Gelgeç Bakacak, Dr. Aysu Kes Erkul, Dr. Selcan Turganbayev from Kazakhstan. The first Fieldwork Gürçayır Teke and Canet Tuba Sarıtaş Eldem from was held between 24 June – 2 July in Elazığ, Turkey and Vusala Islamov, Leyli Imamaliyeva, Muğla, Aydın, Ankara and Kırıkkale in Turkey. Vusala Khalilova, Khosrov Gaffarov ve Prof. Güllü And the second of these was held between Mammadli from Azerbaijan. The experts from 14-19 September in Astana and Karaganga Tuurkey and Azerbaijan carried out research on in Kazakhstan with the additional participation traditional handicrafting in terms of women’s place of TÜRKSOY’s Secretary General and Kazakh and role in this context. The field project was scientist and musicologist Düsen Kaseinov. concentrated on women’s handcrafting, women’s The project, aiming to research the common music role in passing on traditional handcrafting to culture of two societies of same historic origins but next generations, the problems in passing on, distant geographies, which have safeguarded, transformations in handicrafts, women’s labour, improved and enriched by cultural interaction. employment and the economic value of their The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Within the scope of the project many topics came products. As the second stage of the project, it 17

to the fore such as, musical forms, performers, planned to make a similar Fieldwork in Azerbaijan, musical instruments, melodical and lyrical forms, comparatively analyzing the data and present it as performing styles and venues. Both experts a notice in a workshop in Baku and publish these wrote papers based on their Fieldwork in both notices in Turkish, Azerbaijani and English by the Fieldwork and countries, their interviews with informants, their Turkish National Committee for UNESCO. observations and library works. These notices are In the end of this project, it is aimed to share the planned to be shared with public by a workshop information on national handicraft commonalities in 2014, in Kazakh capital Astana. These notices between Turkey and Azerbaijan, problems in will be selected from the themes of both countries’ International Cooperation Projects cultural transmission and keeping women’s common musical culture and they are provided handicraft traditions alive within the scope of the to be published by Turkish National Commission Convention for the Safeguarding of the Intangible for UNESCO within a year, in Turkish, Kazakh and Cultural Heritage. English. Projects implemented by three Eastern European Women’s Role Turkish and Azerbaijani and two TÜRKSOY member countries’ as five Handicrafts Project countries of the region, UNESCO National This project titled Women’s Role Turkish and Commissions or other cultural research institutions’ Azerbaijani Handicrafts Project was conducted by projects with Turkish National Commission for the Turkish National Commission for UNESCO and UNESCO play an important and effective role TÜRKSOY member countries’ second Fieldwork of in fulfilling the objectives of the Convention for Intangible Cultural Heritage with the cooperation Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage of Azerbaijan National Commission for UNESCO. and also establishing strong communications Within the scope of the project, it was decided to between countries. Some countries from both hold the first meeting in Turkey and the second one regions expressed their wishes of carrying out such bilateral projects in both regional and drawing power and courage from the interests and bilateral meetings. Turkish National Commission requests. Thus, it is foreseen that these projects for UNESCO is planning to conduct these will help take intangible cultural heritage inventories Fieldwork projects on safeguarding the intangible basing on contemporary Fieldworks, determining cultural heritage with other countries of the region the common heritages and developing regional if they are willing to contribute and agree so, with and international safeguarding processes. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 18

Fieldwork and International Cooperation Projects Seminars of TÜRKSOY Member Countries on the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage

Metin Ekici*

aving brought a new approach to of the article evaluates the establishment of the preserving the cultural heritage and “Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Hhanding down to future generations, the Seminar” along with the decisions made and their Convention for the “Safeguarding of Intangible contributions to the Convention for Safeguarding Cultural Heritage” has been appreciated by of Intangible Cultural Heritage. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience various countries as parties to the convention, as The United Nations Education Science and well as Turkic Republics and Autonomous Regions Culture Organization (UNESCO) agreed to the 19 sharing a wide scope of cultural heritage. The “Convention for the Safeguarding of Intangible Turkic Republics and Autonomous Regions, with Cultural Heritage” at its 32nd General Conference the intention of contributing to the Convention for on October 17, 2003. The second item to the the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage convention defines Intangible Cultural Heritage as through common files with multiple parties rather follows: than files with a single party, sought cooperation “Intangible Cultural Heritage represents opportunities with institutions established before the implementations, representations, expressions, Convention for Safeguarding of Intangible Cultural information, skills, as well as relevant equipment, Heritage, such as TÜRKSOY (Joint Administration tools, and locations as defined by communities, of Turkic Culture and Arts), and decided to hold a groups, and at times individuals, as a part of their “seminar” to realize UNESCO approaches along cultural heritages. These intangible heritages are Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage with the Convention for Safeguarding of Intangible handed down from generation to generation Seminars of TÜRKSOY Member Countries on the Cultural Heritage. and continuously recreated depending on the interactions of communities and groups with This article provides information primarily on the their environments and nature. This provides Convention for the Safeguarding of Intangible them with an identity and the feeling of continuity Cultural Heritage, the process involving Turkey’s contributing to the respect for cultural diversity becoming a party to the convention and the and human creativity.” establishment of TÜRKSOY. The second part The Convention was unanimously approved by the Turkish Grand National Assembly at the session * Prof. Dr., Ege University Institute of Turkic World Studies, Depart- dated January 19, 2006, and Turkey became a ment of Turkish Folklore. Turkish National Commission for UNESCO, party. The “Act on the Approval of the Convention Member and Deputy President of Safeguarding of the Intangible Cul- tural Heritage Expert Committee. for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage (No: 5448)” entered into force after its publication 1. The First Seminar of TÜRKSOY on in the Official Gazette no. 26056 dated January 21, Intangible Cultural Heritage: 2006. The relevant documentation was submitted With the aim of enabling cooperation for the to the General Directorate of UNESCO on March safeguarding of intangible cultural heritage 23, 2006, and the process of Turkey’s becoming a common among TÜRKSOY member countries, party to the convention was completed. the administration of TÜRKSOY, Turkish National It is known that there are communities, which Commission for UNESCO Intangible Cultural speak any one of the Turkish dialects, spreading Heritage Expert Committee and officers from the from the Balkans to Middle and North Asia, some General Directorate of Research and Education existing as independent republics and some under the Turkish Ministry of Culture and Tourism existing in the form of Autonomous Regions gathered in Ankara for the first time to organize or minorities in countries such as the Russian the “Seminar of TÜRKSOY on Intangible Cultural Federation. These countries and communities are Heritage”. observed and known to share and maintain various “The First TÜRKSOY Regional Seminar on cultural heritages indicated in the Convention for Intangible Cultural Heritage” was held between Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. In October 16 and 17, 2008 at the General Secretariat terms of safeguarding and improving these cultural of TÜRKSOY in Ankara. The representatives from heritages, the Ministers of Culture from Azerbaijan, Azerbaijan, Kazakhstan, Bashkortostan the Altai Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Turkey and Republic, Khakassia Republic, the Sakha (Yakutia) the Republic of Turkmenistan gathered in İstanbul Republic, the Tatarstan Republic, the Tuva and Baku in 1992 and agreed on a cultural Republic, the Gagauzia Autonomous Region of partnership. At the meeting held in Almaty on the Republic of Moldova, and the Turkish Republic The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience July 12, 1993, they signed the “Convention on the of Northern Cyprus participated in the seminar and 20 Establishment and Activity Principles of TÜRKSOY” the following decisions were made: and established the “Joint Administration of Turkic “1.To make the visibility of the Convention for Culture and Arts” (TÜRKSOY). Intangible Cultural Heritage more effective TÜRKSOY was established through this convention in the member countries of TÜRKSOY. To and observing parties included: the Altai Republic, cooperate in all activities and operations within Republic of Bashkortostan, Khakassia Republic, the the scope of this convention, to strengthen the intellectual memory related to the topic and to Sakha (Yakutia) Republic, the Republic of Tatarstan, ensure that these gatherings should be repeated Republic of Tyva, the Gagauzia Autonomous in a different TÜRKSOY member countries Region of the Republic of Moldova, and the periodically every year, inviting all countries to Turkish Republic of Northern Cyprus. TÜRKSOY experience in sharing;, is an international institution ensuring cooperation 2. To establish a department within TÜRKSOY among Turkish speaking countries in the fields of

Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage as the coordination center for “Intangible Seminars of TÜRKSOY Member Countries on the culture and art. The host country for TÜRKSOY Cultural Heritage” activities and to ensure that is the Republic of Turkey. Its official language is this department has a collection of topic-related Turkish and it is located in Ankara. All member and experts, information, and documents through observing parties have equal rights in activities. cooperation in coordinated activities; International relations of the institution are not limited 3. To ensure the sharing of knowledge and to the Turkish speaking geography. In international facilitation of processes in all activities to be activities and relations, TÜRKSOY cooperates with organized by member countries with UNESCO‘s all governmental and non-governmental institutions ‘General Council of the Convention for the aiming to protect human rights and freedoms. In Intangible Cultural Heritage” and “Interstate terms of its purposes, tasks, and fields of work, Committee”; TÜRKSOY is engaged in activities that are similar to 4. To encourage the establishment of a “Category the targets and aims of UNESCO. 2 Center” within the coordination of TÜRKSOY; 5. Member countries of TÜRKSOY have 3. The Third Seminar of TÜRKSOY on common values in various aspects of “Intangible Intangible Cultural Heritage: Cultural Heritage”. To seek ways of cooperation The Third Seminar of TÜRKSOY on Intangible in safeguarding and the continuation of these Cultural Heritage was hosted by the Azerbaijan common values, as well as submitting to Ministry of Culture and Tourism in Baku and Shaki UNESCO lists; between May 27 and 29, 2010. The opening 6. To stimulate broader participation by sessions were held in Baku, while the Expert representatives of non-governmental Meeting Sessions were continued in Shaki, organizations and experts from TÜRKSOY which was declared as “The Capital City of member countries in such activities.” Azerbaijani Handcraftsmanship”. In this meeting, This first seminar is important in terms of being following decisions were made in the form of the initial step of cooperation among TÜRKSOY recommendations: member countries regarding their Intangible “1. Upon negotiating the Draft TÜRKSOY Cultural Heritages. Decisions made in this seminar Regulation on the Safeguarding of Intangible indicate the targets as researching cooperation Cultural Heritage, verbiage should be developed opportunities about Safeguarding of Intangible in light of the suggestions made and submitted to Cultural Heritage, identifying common values, and the ministries of culture of the member countries the preservation of these values within a common for review after maturation with the intervention approach in line with UNESCO conventions, of TÜRKSOY. including the continuation of these seminars, 2. A draft regulation was prepared on the creation which were initiated within a mutual understanding of a TÜRKSOY Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Inventory and member countries among TÜRKSOY member countries. Two of the

were requested to prepare files in line with the The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience decisions made in the seminar are particularly determined principles in this regulation when important. The first is the preparation of a “Joint submitting heritages to the Safeguarding of 21 Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Intangible Cultural Heritage Inventory. Inventory” and the second is the establishment 3. The TÜRKSOY Safeguarding of Intangible of a “Category 2 Center” to ensure coordination Cultural Heritage Inventory prepared by the study between the member countries to TÜRKSOY. group within TÜRKSOY was analyzed and it is expected that this list should be published after the 2. The Second Seminar of TÜRKSOY on approvals are obtained from member countries. Intangible Cultural Heritage: 4. The International Program of TÜRKSOY The second of Seminars of TÜRKSOY on Intangible Capitals of Intangible Cultural Heritages should Cultural Heritage was held within the international be embraced and this proposal should be symposium titled “The Historical-Cultural Heritage submitted to the Balkan Council meeting to be of the Turkish World” organized by the Kazakhstan held in Gagauzia between May 17 and 18, 2010. Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage

Institute of Culture Policies and Art Studies 5. A Safeguarding of Intangible Cultural Seminars of TÜRKSOY Member Countries on the between April 27 and 30, 2009 in Almaty. At this Heritage tab should be created on the website second seminar, where in certain sessions of the of TÜRKSOY, and announcements related symposium, potential cooperation opportunities to activities, information, and documents of Safeguarding of Intangible Cultural Heritage among the TÜRKSOY member countries were should be published here, along with the discussed within the scope of Safeguarding of inventory to be declared. Intangible Cultural Heritage, it was decided that a 6. A TÜRKSOY Regional Safeguarding of joint Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Intangible Cultural Heritage Experts Network inventory for TÜRKSOY should be prepared and should be established, the communication certain elements should be selected from this and cooperation among its members should inventory to be submitted to UNESCO in the form be strengthened, and the relevant knowledge, of files with multiple parties. documents, and experiences should be shared. 7. A separate inventory study on the TÜRKSOY The third seminar demonstrated that the decisions Member Countries Living Human Treasures made in the first two seminars should be effectively should be made. implemented. Significant conclusions of this 8. Joint file studies on Intangible Cultural Heritage seminar could be the expression as “the evaluation elements to be submitted to UNESCO in member of the prepared inventory” and the submission of countries of TÜRKSOY should be given priority. recent elements within this inventory instead of “an 9. To provide continuity and progress in inventory should be prepared”, as in the first two studies, officers from the ministries and experts seminars, along with the decisions on “TÜRKSOY who participate in the TÜRKSOY Seminar on Living Human Treasures Inventory” and the Intangible Cultural Heritage, should remain the “International Program of TÜRKSOY Intangible same as much as possible. Cultural Heritage Capitals”. Cooperation on issues 10. Training programs to train Safeguarding of such as “expert exchange” and “information Intangible Cultural Heritage experts should be sharing” was suggested among the TÜRKSOY organized in TÜRKSOY member countries. member countries at the seminar and decisions 11. An effective study should be conducted made on the “establishment of a Safeguarding on informing and creating awareness with the of Intangible Cultural Heritage Department” assistance of media. within the TÜRKSOY General Secretariat and the 12. Non-governmental organizations should “establishment of a Category 2 Center” to improve be more frequently included in the TÜRKSOY cooperation among member countries were also Safeguarding of Intangible Cultural Heritage process. of importance. This third seminar held in Baku and Shaki in Azerbaijan displays the importance given 13. When creating inventories, in addition to to Safeguarding of Intangible Cultural Heritage using the literature, field studies should also be

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience considered and importance should be given to studies by TÜRKSOY member countries and is studies on surviving elements. a seminar that lodged decisions with effective 22 outcomes. 14. For the wellbeing of existing studies, a separate Safeguarding of Intangible Cultural 4. The Fourth Seminar of TÜRKSOY on Heritage department should be established Intangible Cultural Heritage: within TÜRKSOY and this department should be supported by the provision of experts, The Fourth Seminar of TÜRKSOY on Intangible researchers, archives, and financial resources. Cultural Heritage Seminar was held in Kazan and 15. The importance of establishing a “Category Arsk, Tatarstan, between September 16 and 17, 2 Center” to guide Safeguarding of Intangible 2011 and was hosted by the Tatarstan Ministry of Cultural Heritage studies in the countries of the Culture. The opening session was held in Kazan on region should be announced to the relevant September 16, 2011, while the meeting of experts authorities. was held in Arsk on September 17, 2011 and the 16. TÜRKSOY Safeguarding of Intangible Cultural following decisions were made: Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage Seminars of TÜRKSOY Member Countries on the Heritage studies should be interpreted as a “1. Upon confirmation of decisions made in the dynamic of cultural sectors, creative economy, first three meetings, appreciation of the studies creative cities, and culture tourism in line with made by TÜRKSOY for the realization of these the cultural heritage management principles in decisions, the Draft List of Intangible Cultural member countries, and joint policies, strategies, Heritage prepared by TÜRKSOY is expected to and projects should be planned accordingly. be continued and improved. 17. It was suggested that the fourth TÜRKSOY 2. With an emphasis on the importance of Safeguarding of Intangible Cultural Heritage education in the Safeguarding of Intangible Seminar should be held in Kazan, Tatarstan, Cultural Heritage, as well as passing these within the 2011 Sabantoy celebrations known down to future generations, TÜRKSOY member as the intangible cultural heritage of humanity countries are suggested to make amendments and the suggestion was embraced as a joint to regulations towards making necessary decision.” improvements in formal and informal education. 3. Communication among the experts shall be 11. Similar to the research projects realized improved to ensure the acknowledgement of among Turkey, Bulgaria, Macedonia, and wider communities about the convention and the Romania, cooperation to compile and safeguard processes, and non-governmental organizations Safeguarding of Intangible Cultural Heritage should be included in the TÜRKSOY network elements, as well as their handing down to future along with other voluntary organizations and generations, should be strengthened through implementers. preparing bilateral or multilateral Safeguarding of Intangible Cultural Heritage projects among 4. Projects should be prepared to improve TÜRKSOY member countries. regional and international cooperation opportunities on common figures such as Khoja 12. It was suggested that the Fifth TÜRKSOY Akhmet Yassawi, Koroghlu, and Dede Korkut, Seminar of Safeguarding of Intangible Cultural common narrative forms such as fairy tales, Heritage in 2012 should be held in Ufa, the legends and stories, common cultural values capital of Bashkortostan and this was embraced such as traditions, music and food, common as a common decision.” handcrafts such as leather trade, felting, and These decisions made in this fourth meeting were in carpeting. the form of recommendations, primarily confirming 5. It was suggested that three cities every year the decisions made in the first three seminars and should be declared as Capital Cities of Intangible suggesting that studies should be made on formal Cultural Heritage; that in 2012, Yalabuga in and informal educational institutions to increase Tatarstan should be elected as the Capital City the visibility of the Convention for Safeguarding of “Leather Works”, Ufa in Bashkortostan as the of Intangible Cultural Heritage as well as the Capital City of “Felting” and Gence in Azerbaijan as the Capital City for the “Art of Minstrel” and Safeguarding of Intangible Cultural Heritage elements. The participation of non-governmental

that the experts and artists in TÜRKSOY member The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience countries should be encouraged to gather for organizations in Safeguarding of Intangible certain activities to be held in these cities. Cultural Heritage studies should be encouraged, 23 joint projects on certain common and more 6. Studies on TÜRKSOY Living Human Treasures are suggested to be accelerated and experts popular topics in the fields of “oral products” and or implementers to participate in events in the “handcrafts” among the TÜRKSOY Safeguarding declared cities should be selected among the of Intangible Cultural Heritage Inventory should be individuals that implement these activities. prepared, and that “Declaration of Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Capital Cities” and 7. It was suggested that the initial joint file to be “Declaration of Living Human Treasures” should submitted to UNESCO by TÜRKSOY member countries on Intangible Cultural Heritage be realized among TÜRKSOY member countries. Elements should be about Koroghlu. The decisions made indicated that there was an attempt to accelerate Safeguarding of Intangible 8. Studies about the regulation of training Cultural Heritage studies significantly among programs in TÜRKSOY member countries to Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage

TÜRKSOY member countries, as was the case in Seminars of TÜRKSOY Member Countries on the train Safeguarding of Intangible Cultural Heritage experts should be accelerated and realized. previous conferences. 9. For the wellbeing of studies, a separate In conclusion, the “TÜRKSOY Member Countries Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Seminar” structured in line with the articles of the department should be established within Convention for the Safeguarding Intangible Cultural TÜRKSOY and the decision to support it with Heritage is made in one of the TÜRKSOY member researchers, archives, and financial resources countries once in every year. The main purposes should be realized immediately. of these seminars are to create a significant 10. Efforts should be made to establish a sensitivity in TÜRKSOY member countries on the “Category T2wo Center” to manage Safeguarding Convention for Safeguarding of Intangible Cultural of Intangible Cultural Heritage studies in line with Heritage and to make Safeguarding of Intangible UNESCO. Cultural Heritage elements more visible in these countries. To achieve these aims, it is approved on the declaration of Living Human Treasures. to establish a separate Safeguarding of Intangible One of the most important contributions of Cultural Heritage department in TÜRKSOY and to TÜRKSOY Seminars to Safeguarding of Intangible prepare a joint Safeguarding of Intangible Cultural Cultural Heritage has been the cooperation of Heritage Inventory, on which certain studies have these countries in preparation of a “Multinational already been made. As indicated by the decisions Safeguarding of Intangible Cultural Heritage File”. made throughout the seminar, the “Declaration Until today, TÜRKSOY member countries, which of Safeguarding of Intangible Cultural Heritage cooperated in the cases of “Nowruz Fest” and Capital Cities” has already been realized and “Minstrel Tradition”, have been observed to plan for recently Eskisehir in Turkey was declared as the further cooperation and joint files in the future. All Capital City of Safeguarding of Intangible Cultural these cooperative and joint studies have been the Heritage. TÜRKSOY member countries along efforts that reflected the spirit of UNESCO and the with Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Convention for Safeguarding of Intangible Cultural experts, representatives, artists, representatives of Heritage. It is the common wish of all countries to NGOs, and citizens from various countries of the improve this cooperation with the establishment of world participated in the activities held in this city. an agreed upon “Category 2 Center” and make it There have also been studies and joint project works more effective. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 24 Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage Seminars of TÜRKSOY Member Countries on the Multinational Files for Intercultural Convergence: Nowruz, Hıdırellez/St. George, Nasreddin Hodja

Metin Ekici*

ertain elements of Intangible Cultural discussed in annual meetings at the Head Office Heritage (ICH) do not belong to a single of UNESCO and decisions are made through Ccountry; rather they appear as cultural values discussions on what has been done and what is shared by more than one country. This is not only planned for future. Preparation and presentation a concrete phenomenon indicating the importance of Multinational Files is subject to “Implementation of the Convention for the Safeguarding of Regulations on Implementation of Convention for The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Intangible Cultural Heritage, but also an important the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage” 25

factor improving convergence and cooperation, approved in the International General Conference as well as developing a joint working culture and held between June 16 and 19, 2008 at the UNESCO mutual gratitude. Head Office (later updated in annual meetings in 2010 and 2012). Related explanations include One of the topics that parties to the Convention Section 1 titled “Safeguarding of Intangible Cultural for the Safeguarding Intangible Cultural Heritage Heritage at the International Level, Cooperation and (ICH) would like to be most active in is registering International Solidarity”, which presents the Article elements to the “List of Intangible Cultural “1.5. Multinational Files” as follows: Heritage in Need of Urgent Safeguarding” and the “Representative List of Intangible Cultural Heritage “Article 1.5. In the event that the intangible of Humanity”. Turkey, being one of the most cultural heritage element is within the borders of more than one country, parties are encouraged Multinational Files for Intercultural Convergence: successful countries in registering elements to Nowruz, Hıdırellez/St. George, Nasreddin Hodja these lists, by itself or by preparing “Multinational to present the Multinational File to the List Files”, entered into international cooperation for of Intangible Cultural Heritage of Humanity Elements in Need of Urgent Safeguarding and the registration of Safeguarding of Intangible the Representative List of Intangible Cultural Culture Heritage elements shared by more than Heritage of Humanity.”1 one country. This article presents and interprets the Studies on safeguarding of the Safeguarding “Multinational File Preparation” studies in Turkey, of Intangible Culture Heritage elements are for which significant studies on “Multinational Files” have already been completed, and registered

* Prof. Dr., Ege University Institute of Turkic World Studies, Depart- the “Nowruz” file in the representative list while ment of Turkish Folklore. Turkish National Commission for UNESCO, Member and Deputy President of Safeguarding of the Intangible Cul- tural Heritage Expert Committee. 1 http://www.unesco.org//ICH-Operational_Directives-4.GA-EN.doc preparing to register the Multinational Files of that the inclusion of new members was found “Hıdırellez/St. George” and “Nasreddin Hodja”. to be positive in terms of expectations by the Convention for the Safeguarding of 1. Multinational File of Nowruz Intangible Cultural Heritage. However, experts Having been declared by UNESCO in 2009, the and Azerbaijani representatives in particular first “Multinational File” submitted by Turkey in mentioned that the final decision could be granted by the relevant countries through official cooperation with Azerbaijan, Iran, India, Kyrgyzstan, documentation. Pakistan, and Uzbekistan to the “Representative 4. In the event that seven participating countries List of Intangible Cultural Heritage of Humanity” of the Multinational File decide unanimously was the “ Multinational File of Nowruz”. Turkey has on expansion of the file and its submission been the active party since the initial preparation to UNESCO by March 31, 2013, experts phase of this file and has had the intention, at the indicated that one of them should be elected international level, to share its attempts to create as the “Moderator” and urge a meeting with the awareness on Safeguarding of Intangible Culture demanding countries to be included in the file on Heritage elements, along with safeguarding and preparation of the file by no later than September protecting these elements for future generations, or October 2012. in addition to ensuring international cooperation, 5. Experts mentioned that the moderator could solidarity, and exchange of information on the file. be Iran, who has moderated the existing file or all countries could take turns for moderating so In light of this approach, the “Round Table Meeting that the other six participating countries could on International Seminar of Nowruz Studies and the become the moderators. Future of the Multinational File” was held in Ankara, 6. Experts spoke of Afghanistan, China, Georgia, the capital of Turkey, to share information and Kazakhstan, Tajikistan, and Turkmenistan as The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience experiences on the Nowruz Multinational File in the countries that signed the Convention for the 26 2012. Experts from countries celebrating Nowruz Safeguarding of Intangible Cultural Heritage but

gathered in the first general evaluation meeting did not participate in the existing file, while they after the approval of the Multinational File in the celebrated the Nowruz. They also mentioned Representative List of Intangible Cultural Heritage that other countries could also participate in the of Humanity, and the following topics were Multinational File. discussed: 7. Experts stated that in the invitation letter to be prepared by the moderator country determined “1. At the “International Seminar for Nowruz upon the decision of seven countries, there Studies” held at Mimar Kemaleddin Hall at Gazi should be the requirement for candidate countries University, safeguarding studies conducted by to obey the measures of the Representative List countries with “Multinational Files” between 2009 of Intangible Cultural Heritage and structure the and 2012 were primarily discussed. Information appropriate information accordingly. Experts on safeguarding activities after the inclusion of also indicated the importance of acknowledging Multinational Files for Intercultural Convergence: Nowruz, Hıdırellez/St. George, Nasreddin Hodja Nowruz in the Representative List of Intangible candidate countries in the file preparation Cultural Heritage were given in alphabetical order phase about the safeguarding measures of the by Azerbaijan, Iran, Kyrgyzstan, Uzbekistan, government, the role and participation permits of Pakistan, and Turkey. related communities, the inclusion of the heritage 2. The second part of the seminar included in the international inventory and the inclusion of presentations by Kazakhstan and Tajikistan, visual materials about the heritage. which did not participate in the Multinational File, 8. Experts, whose names are listed below, agree but celebrated Nowruz. that the opinions in this Final Declaration are their 3. The “Roundtable Meeting on the Future of the expert opinions and that they do not have any Multinational File,” held in the meeting room of binding aspect in terms of decisions to be taken the Turkish National Commission for UNESCO by the countries in the future. initially focused on the wide dissemination of Participants: Azerbaijan: Elshan Abdulazimov, the file to new members and experts indicated Shahla Abbakirova; Iran: Atusa Momeni; Kazakhstan: Bota Khabibulla, Galiya Sadykova; 3. At the Roundtable Meeting on Preparation Kyrgyzstan: Nazgul Mekeshova, Sabira of the Multinational File, which occurred in Soltongeldieva; Uzbekistan: Mamatkuli Jurayev, the afternoon, the possibility of presenting Sayidafzal Mallakhanov; Pakistan: Khalid Javaid, the rituals for transmission from the winter to Prof. Mehar Dad; Tajikistan: Dilshad Rahimov, spring organized in the participating countries Shahlo Abdurahimova; Turkey: Prof. Dr. M. on February 18, April 23, and May 6 could be Ocal Oguz, Assoc. Prof. Dr. Ahmet Arı, Umut submitted to UNESCO as a Multinational File Aksungur.” titled Hıdırellez/St. George. Although a majority of presentations made indicated the celebrations 2. Hıdırellez/St. George Multinational Nomina- occurred on May 6, experts agreed that a tion File Multinational File could be created for Hıdırellez/ St. George as a ritual for welcoming spring after While Turkey continues joint studies on registered the winter celebrated at different times and under elements to the Representative List such as different titles in various countries. the “Nowruz Multinational File”, it also hosts 4. Experts reviewed the appropriateness of Multinational File preparations on Safeguarding gathering different traditions and rituals in a single of Intangible Culture Heritage elements shared file under the UNESCO criteria, which require the throughout wider regions. One of these studies is existence of a single element in each file, and the “Roundtable Meeting on Hıdırellez/St. George determined that the file could be submitted to Studies and Preparation of the Multinational File”, the UNESCO Convention for the Safeguarding of which is known to be an important Safeguarding Intangible Cultural Heritage Representative List of Intangible Cultural Heritage of Humanity. of Intangible Culture Heritage element in various 5. Experts suggested that the preparation phases countries and communities, held in İstanbul, should be managed by Turkey as the country

Turkey on May 4 and 5, 2012. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience hosting the first meeting and that all countries Experts from countries celebrating Hıdırellez/St. indicating this element as a part of their national 27

George expressed their appreciation for their ability inventory should be invited. to participate in this seminar, which encourages 6. Experts proposed that the further process Multinational File preparations as suggested and should proceed with the submission of documents, the writing to be done by Turkey, supported by the Convention for the Safeguarding the agreed upon verbiage to be submitted for of Intangible Cultural Heritage and contributes approval to the participating countries in the to the “Intercultural Convergence Decade (2013- Multinational file and that the file should take its 2022)”. They congratulated the Turkish Republic final form with a meeting to be held in Istanbul for hosting this meeting. Experts, who participated before the end of 2012. in the “Roundtable Meeting on Hıdırellez/St. George 7. Experts requested Turkey to include in the Studies and Preparation of the Multinational File”, invitation letter it shall write as the moderator Multinational Files for Intercultural Convergence: reviewed the following issues: that the participating countries should comply Nowruz, Hıdırellez/St. George, Nasreddin Hodja with the measures by the Representative List “1. After the opening speeches made on of Intangible Cultural Heritage of Humanity and behalf of Turkey at the opening session of the the importance of the five criteria determined by “International Seminar of Hıdırellez/St. George UNESCO for the list. Studies held at the Turkuaz Meeting Hall at 8. Experts mentioned the importance of taking Istanbul Larese Park Hotel, experts from Iraq, the current aspects of the heritages into Karadağ, Lebanon, Macedonia, Moldova, and consideration rather than their history at the Romania made speeches on the importance of preparation phase, the measures taken and to this heritage in alphabetical order. be taken by the government on safeguarding, 2. Following the opening speeches, experts the roles and participation permits of the from countries in alphabetical order made communities, inclusion of the heritage in the presentations on Hıdırellez/St. George national inventory, and the existence of the visual celebrations in their countries. materials regarding the heritage. 9. Experts, whose names are listed below, agree Safeguarding of Intangible Culture Heritage and that the opinions in this Final Declaration are Nasreddin Hodja experts from countries evaluated their expert opinions and that they do not have by the Committee of Intangible Cultural Heritage any binding aspects in terms of decisions to be and the Board. made by the countries in the future. Participants: Iraq: Abdullah M. Sarhael, Ghaith Participants of the meeting were from Afghanistan, Altamimi; Karadağ: Danijela Djukic; Lebanon: Albania, Azerbaijan, Bangladesh, Bosnia Prof. Dr. Abbas Halabi, Prof. Dr. Claudia Abi Herzegovina, Bulgaria, China, Morocco, Georgia, Nader (Chamoun); Macedonia: Kleanti Anovska, Iraq, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Kuwait, Lebanon, Velika Stojkova Serafimovska; Moldova: Assoc. Macedonia, Egypt, Moldova Republic, Pakistan, Prof.Liubovi Cimpoeş, Dr. Luminita Drumea, Poland, Romania, Saudi Arabia, Sudan, Tajikistan, Dorina Onica; Romania: Dr. Virgil Stefan Tunisia, Turkey, Ukraine, Jordan, and Yemen. Nitelescu, Prof. Dr. Sabina Ispas; Turkey: Prof. Dr. M. Öcal Oğuz, Assoc. Prof. Dr. Ahmet Arı, Experts expressed their appreciation for their ability Prof. Dr. Metin Ekici. Prof. Dr. Nebi Özdemir, to participate in this seminar, which encourages Umut Aksungur, Ahu Uçar Sever, Ayse Akman.” Multinational File preparations as suggested and supported by the Convention for the Safeguarding 3. The Multinational Nomination File of of Intangible Cultural Heritage and contributes to Nasreddin Hodja Anecdotes as a Narrative the “10th Anniversary of Intercultural Convergence Tradition (2013-2022)” approved at the 36th General “Nasreddin Hodja and the Narrative Tradition Conference of UNESCO. They congratulated the of Telling Nasreddin Hodja Anecdotes,” which Turkish Republic for hosting this meeting. are centered on the main character Nasreddin Experts, who participated in the International Hodja, who is shared by various countries and The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Nasreddin Hodja Studies Seminar and the communities and who could be the symbol of “Roundtable Meeting on Multinational File 28 international solidarity, is another Multinational Preparation about the Narrative Tradition of Telling File preparation study indicating the intention of Nasreddin Hodja Anecdotes,” reviewed the Turkey to comply with and cooperate according to following issues along with the Turkey National the Convention for the Safeguarding of Intangible Commission for UNESCO: Cultural Heritage. “1. At the opening session of the International The submission in 2013 by the Turkish Council Nasreddin Hodja Studies Seminar held at for “Eskişehir” to become the “Culture and Arts the Eskişehir Meeting Room at the Eskisehir Capital of the Turkic World” and the submission Anemon Hotel, two speeches were made on th by the Ministry of Culture and Tourism for the “10 behalf of Turkey by Prof. Dr. M. Ocal Oguz, Anniversary of the Convention for the Safeguarding the President of Turkish National Commission of Intangible Cultural Heritage” were approved for UNESCO, and Dr. Kadir Kocdemir, the Multinational Files for Intercultural Convergence: Nowruz, Hıdırellez/St. George, Nasreddin Hodja at the Sixth Gathering of the Intergovernmental Governor of Eskisehir on the aims and potential Committee for Intangible Cultural Heritage outcomes of the gathering. It was followed by held on the island of Bali in Indonesia in 2011. introductory speeches by representatives from Having been declared as the “Culture and Arts the following countries, in alphabetical order: Capital of the Turkish World”, Eskisehir hosted the Afghanistan, Albania, Azerbaijan, Bangladesh, Bosnia Herzegovina, Bulgaria, China, Morocco, International Nasreddin Hodja Studies Seminar Georgia, Iraq, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Kuwait, and the Roundtable Meeting for Preparing the Lebanon, Macedonia, Egypt, Moldova Republic, Multinational File on the Narrative Tradition of Pakistan, Poland, Romania, Saudi Arabia, Telling Nasreddin Hodja Anecdotes on May 7 Sudan, Tajikistan, Tunisia, Turkey, Ukraine, and 8, 2013. The participants were invited from Jordan, and Yemen. During these introductions, countries in which the Narrative Tradition of Telling it was observed that the participants were mainly Nasreddin Hodja Anecdotes was still alive along academicians that specialized in Safeguarding of with Turkish Natinoal Commission for UNESCO Intangible Culture Heritage and representatives from the UNESCO National Commission as well criteria determined by UNESCO for application as the Turkish Ministry of Culture. to the Representative List of Intangible Cultural 2. Following the opening speech, Safeguarding of Heritage of Humanity. Intangible Culture Heritage and Nasreddin Hodja 7. Experts mentioned that during the file experts made speeches, in the alphabetical order preparation phase, rather than the historical of the names of their countries, on the Narrative roots of Nasreddin Hodja and the heritage, Tradition of Telling Nasreddin Hodja Anecdotes the living aspects today should be taken into in their countries. During these presentations, the consideration; the great support that the element countries that used the name Nasreddin Hodja, provides to intercultural dialogue and the as well as the countries using Molla Nasreddin or visibility of the Convention for the Safeguarding Cuha were reflected. The Anecdotes known and of Intangible Cultural Heritage should be told in all countries were determined. emphasized; measures taken and to be taken by 3. The “Roundtable Meeting on Multinational the related country on safeguarding the heritage File Preparation” was held on the second day should be well defined; related communities, of the meeting and experts discussed whether academic institutions and NGOs in addition to the Narrative Tradition of Telling Anecdotes in governments; should be actively involved in the different names as Nasreddin Hoca (Nostradin safeguarding process, inclusion of the element in Hoca, Nasuriddin Hoca, Nasruddin Hodja), the National Inventory should be provided in line Molla Nasrettin, Molla Nasraddi, Nasrettin, with the Articles 11 and 12 to the Convention for Cuha, Efendi (Afandi, Ependi, Apendi, Avanti) the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage would make an appropriate file to be submitted and that the submitted file should contain visual to UNESCO as a Multinational File. During documents on the heritage. presentations by the various countries, experts 8. Experts unanimously expressed that it would be found that the same Anecdotes were told about beneficial to collect all presentations and written the same figure in various local names and they documents used in the meeting as the indicators The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience unanimously agreed that the tradition would make of the presence of this culture in various countries 29

an appropriate Multinational File for submission and get them published internationally by the to UNESCO in line with the Convention for the Turkish National Commission for UNESCO. Safeguarding of Intangible Cultural Heritage as 9. Experts, whose names are listed below, agree a living heritage handed down from generation that the opinions in this Final Declaration are their to generation appropriate to be included in expert opinions and that they do not have any the Representative List of Intangible Cultural binding aspect in terms of decisions to be taken Heritage of Humanity. by the countries in the future. 4. Experts emphasized that the tradition revealed Participants: Afghanistan: Ahmad Fahim historical and local figures of the 13th century, Mohammad Asghar; Albania: Ardıan Marashaj, one being Nasreddin Hodja in particular. They Shaban Sinani; Azerbaijan: Vugar Mammadov, indicated unanimously that the characteristics Güllü Yoloğlu; Bangladesh: Mr. Abdul Mannan, of Nasreddin Hodja should be taken into Multinational Files for Intercultural Convergence: Abu Hena Morshed Zaman; Bosnia- Herzegovina: Nowruz, Hıdırellez/St. George, Nasreddin Hodja consideration as a figure known with multiple Negra Selimbegoviç; Bulgaria: Doroteia Sabeva names, the joke repertoire and philosophy of Dobreva, Sılva Hacherıan; China: Yu Cian, whom united a wide geographical region within Wusıman Sımayı, Xiaoli Zhang; Morocco: the themes of peace and brotherhood. Sakina Rharib; Georgia: Elene Jevelidze, 5. Experts unanimously suggested that the file Salome Korıdze; Iraq: Jamal Hasan Alı Al Attbı, preparation should be managed by Turkey as Abdullah Mohammed Sarheed; Kazakhstan: the host country of the first meeting. Nurbolat Akmetzhanov, Bota Khabıbulla, Elnura 6. Experts requested that Turkey should Korchueva; Kyrgyzstan: Elnura Korchueva, acknowledge the participating countries on Sabira Soltongeldieva; Kuwait: Adel Alqattan, the importance of their compliance with the Waleed Alsaif; Lebanon: Claudia Abi Nader, measures for nomination to the Representative Assaad Seıf; Macedonia: Aktan Ago, Velıka List of Intangible Cultural Heritage of Humanity Stojkova Serafımovska; Egypt: Mostafa Gad, and highlighted the importance of the five Hesham Abdel Azız Mahmoud; Pakistan: Syed Intikhab Alam; Moldova: Liubovi Cimpoeş; Cultural Heritage since the day it was effectively Poland: Agnieszka Aysen Kaim; Romania: signed and has realized national and international Dr. Virgil Stefan Nitelescu; Sudan: Abdeldafie studies in line with the principles of the convention. Mohammed Elhassan Elkhatip; Saudi Arabia: Turkey has comprehended the importance of Abdullah Almuaygıl, Saad Alsowayan; Tajikistan: sharing and safeguarding common Intangible Shahlo Abdurahımova, Hokim Kalandarov; Cultural Heritage elements emerged throughout Tunisia: Amine Bouazizi, Abdellatıf Mrabet; Ukraine: Illia Fetysov; Jordan: Mohammad the history or due to neighborhood relationships as Alshrifat, Mohammed Hussein Waheeb; Yemen: well as handing these down to future generations. Loubna Zain Saleh Ba Suliman; Turkey: Prof. Turkey is prepared to share its knowledge and Dr. M. Öcal Oğuz, Prof. Dr. Metin Ekici, Prof. experience in preparing “Multinational Files” in Dr. Ali Yakıcı, Assist. Prof. Dr. Evrim Ölçer line with the related Articles to the Convention for Özünel, (representative), Sabri Koz (Expert); the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. Umut Aksungur, Serkan Emir Erkmen, Yurdagül Turkey also emphasizes the value of the idea lying Adanalı, Ahu Uçar Sever, Hayrettin Un, and Seçil at the roots of UNESCO and the Safeguarding of Coşkun as observers.” Intangible Culture Heritage elements prepared as In conclusion, Turkey has embraced the “Multinational Files” for all humanity from “common Convention for the Safeguarding of Intangible history to the common future”. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 30

Multinational Files for Intercultural Convergence: Nowruz, Hıdırellez/St. George, Nasreddin Hodja The Activities Carried out at Scientific Organizations for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage

Ali Yakıcı*

hile the United Nations Educational, disciplines that worked on the products included Scientific and Cultural Organization within the scope of the Convention. As a result W(UNESCO) targeted with the 1972 of this, a new awareness and excitement was convention to protection the “World Cultural and created with the concept of “intangible cultural Natural Heritage” that has disappeared in time, heritage”, which had a more inclusive attribute and led by wars, different social, political and cultural international validity in the main disciplines, such The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience perceptions, earthquakes and other natural as “folklore” and “anthropology”, in which activities 31 disasters, it started by safeguarding the historical were made in these fields, led by the universities structures, site areas and natural assets, which in Turkey and in the fields called “folk culture”, are the indicators of the civilizations created by “traditional culture” and “oral culture”. humanity up until the present-day. It was realized Intangible cultural heritage is the shared memory that in time intangible cultural heritage, which is coming into existence from the literature, art, accepted as being indispensable in the social and feasts, knowledge and skills kept alive by being cultural areas of individuals and that constitute transmitted from generation to generation that society and societies, but remained outside throughout history by humanity. Intangible cultural of this convention, were disappearing. On 17 heritage is the practices that are taken as a October 2003, the UNESCO took a significant step whole of the experiences acquired from previous on the subject of the sustainable continuity of this generations of societies, groups and individuals in Safeguarding of Intangible Cultural Heritage heritage, which was lost along with the death of some situations. peopleand that was generally oral, by signing the “Convention for the Safeguarding of Intangible The deaths of people who are accepted to be

Cultural Heritage”. the memories and treasuries of intangible cultural The Activities Carried out at Scientific Organizations for the Turkey was included in this Convention in 2006 and heritage in the present-day world, along with was selected to the Intergovernmental Committee, bringing many facilities to the life of humans with which has the attribute of the board of directors the development of technology in daily life, such of the convention. After Turkey became a party to as televisions, smart phones, computers and the convention, a new period was entered for the other equipment, have also made many good behaviors become forgotten. Furthermore, with the taking under the influence of local cultures by * Prof. Dr., Gazi University, Faculty of Education, Department of Educati- on of Turkish Language and Literature. Turkish National Commission for the cultures that are dominant in the globalizing UNESCO, Member of Intangible Cultural Heritage Expert Committee. world order, is also taking away many moral and human values belonging to local cultures and in its generations are defined as “cultural heritage that place, it is becoming a single type by presenting should be preserved for humanity” within the its own values. Due to all of these reasons, it is scope of an agreement made by the UNESCO. necessary to engage in activities for bringing The TFRAC was taken onto the “Consultative together different fields of expertise, from the Organizations List” by the UNESCO and thus, safeguarding, use, interpretation, information in the process related to the “Convention for the and up to presentation for being able to transmit Safeguarding of Intangible Cultural Heritage” intangible cultural heritage to future generations. of the UNESCO, it was accepted to be an Keeping alive and the continuity of the important institution that would be turned to for receiving components belonging to intangible culture for scientific consultancy services. Within a period of integrating with contemporary life and of making approximately 10 years, 6 symposia, 4 of which use of new functions, besides their real functions, were international, and 1 workshop have been can be realized to a significant extent through realized and publication of 19 books composed of education. From this aspect, the activities made/ collecting the living cultural heritage of Turkey and will be made on the subject of intangible cultural transforming it into scientific publications has been heritage of the universities, which are scientific accomplished since 2004. teaching institutions, are of great importance. The TFRAC has concluded 5 projects that were Activities Carried out at the Gazi University supported by the Scientific Research Projects unit Besides preserving, transmitting and real functions of the Gazi University President’s Office and started of intangible cultural heritage within the structure of 2 new projects in 2012. The TFRAC engaged in the some universities in Turkey, many scientific units 3-year preparatory activities with the awareness of have been established on the subject of evaluating the importance of museology for making known The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience the new uses and activities have been carried out intangible cultural heritage and for transmitting 32 and are being implemented within the structure to future generations and opened for visitors and of these units. Gazi University is in the lead of use the Intangible Cultural Heritage Museum, the scientific organizations where these types of known briefly as “SOKÜM” on 23 September activities are being carried out for preserving and 2005. Over 3,000 objects and archive documents keeping alive intangible cultural heritage. The basic are presented for the interest of researchers and reason why the Gazi University has an important other visitors at the museum, which is attempting and priority place on this subject is due to the fact to reach professional museology standards that it Prof. Dr. M. Öcal Oğuz, President of the Turkish targets to the extent of its financial and technical National Commission for UNESCO, carries out at possibilities. Furthermore, the TFRAC established the same time the Head of the Turkish Folklore in 2013 the “Ankara Intangible Cultural Heritage Department at the Faculty of Literature and that Museum” with a project supported by the Ankara Safeguarding of Intangible Cultural Heritage he realized the establishment of the Turkish Development Agency. Research studies that focus Folklore Research and Application Center within on the processes of a determination, collection, the structure of Gazi University. The brief name of safeguarding, putting in a museum and making this Center is “TFRAC” and it was established in The Activities Carried out at Scientific Organizations for the known the intangible cultural heritage, which September 2003 connected to the Gazi University enters the field of endeavor of folklore or that make President’s Office. attributions themselves directly to the Convention, This Center was established with the aim of have been taken as the basis by the Center. researching, collecting, presenting and providing for the sustainability of the Turkish folk culture The Projects Realized and Completed by the by transmitting it to the future generations. It has TFRAC assumed both a national and international mission 1. Symposium on Folklore Museology and with these and similar aims. The cultural assets Problems in Turkey and Exhibition Towards a targeted to be preserved and transmitted to future Turkish Folklore Museum, (2002). 2. Folklore Research and Anthology Project for 3. International Symposium on Turkish Folk Traditional Professions Under the Threat of Narrations from Myth to Public Storyteller: It was Being Lost, (2004). realized at the Gazi University Conference Hall/s 3. Collection, Research and Presentation Project in Ankara between 25–27 November 2004 with for Intangible Cultural Heritage, (2007). the contributions of the Ministry of Culture and Tourism, General Directorate of Research and 4. Determination and Publication Project for the Education; and the Turkish National Commission Living Human Treasures, (2008). for UNESCO. This meeting had the attribute of 5. Collection and Presentation Project of Traditional being the first meeting held on the subject of the Children’s Games, (2008). folk narrations and folk performance arts in Turkey 6. The Ankara Intangible Cultural Heritage Museum after the Turkish Public Storyteller Tales were Project supported by the Altındağ Municipality placed on UNESCO’s “Masterpieces of the Oral and the Ankara Development Agency, (2013). and Intangible Cultural Heritage of Humanity List”. Projects Being Carried out by the TFRAC 4. International Symposium on the Living Karagöz Shadow Theatre Intangible Cultural Heritage: It 7. Emerging Changes in Traditional Clothing Styles: Reasons, Results and Examples. was realized at the Gazi University Conference Hall/s in Ankara between 27–28 April 2006 with the 8. Determination, Collection, Publication and contributions of the Ministry of Culture and Tourism, Exhibition of Cultural Heritage Related to Five General Directorate of Research and Education; Domains Determined in the Convention for the the Turkish National Commission for UNESCO and Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. the Turkish National Representation of the Union

Symposia and Workshops Realized by the Internationale de la Marionnette (UNIMA). The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience TFRAC 5. Intangible Cultural Heritage: Living Art of Âşık 33 The TFRAC has realized six symposia, with four (Minstrel): It was realized at the Gazi University international and a part within the scope of a project Conference Hall/s in Ankara between 29–30 and one workshop. These meetings realized by November 2007 with the participation of the Ministry the Center aimed at science and education on the of Culture and Tourism, General Directorate of subject of intangible cultural heritage can be listed Research and Education; and the Turkish National chronologically as follows: Commission for UNESCO. 1. Symposium on Folklore Museology and 6. Workshop on Intangible Cultural Heritage Problems in Turkey: It was realized at the Gazi and Non-Governmental Organizations: It was University Conference Hall/s in Ankara between realized at the Gazi University, Mimar Kemaleddin 11–13 December 2002 with the contributions Conference Hall in Ankara on 4 June 2009. At Safeguarding of Intangible Cultural Heritage of the Ministry of Culture, General Directorate of this Workshop, over thirty non-governmental Research and Development of Folk Cultures. organizations located at the related departments 2. Museuming the Intangible Cultural Heritage: It and centers within some universities discussed The Activities Carried out at Scientific Organizations for the was realized at the Gazi University Conference subjects related to becoming accredited within the Hall in Ankara between 4–6 March 2004 with ICH agreement process. the contributions of the Ministry of Culture and 7. International Symposium on the Oral Sources Tourism, Directorate General of Research and of Evliya Çelebi: It was realized at the Gazi Training; and the Turkish National Commission University Conference Hall/s in Ankara between for UNESCO. This symposium had the attribute 28–29 April 2011 together with the Turkish of being the first scientific meeting held in Turkey National Commission for UNESCO and the Bilkent and in the world on the subject of “Museuming the University, Departments of Turkish Literature and Intangible Cultural Heritage”. History. Exhibition, Seminar, Festival, Feast, Perfor- of the Ethnophotography Tradition: It was mance and Commemoration Meetings Reali- opened at the Gazi University, Intangible zed by the TFRAC Cultural Heritage Museum in Ankara on 11 The exhibition, seminar, festival, feast, performance November 2010 with the contributions of the and commemoration meetings realized by the Gazi Gölcük Municipality. University TFRAC can be listed chronologically as 8. Deli Dumrul: Monologue Turkish Theater, follows: Public Storyteller Sinan Bayraktar: It was 1. Fourth Hıdırellez Festival (held on 6 May to realized at the Gazi University, Gazi Concert celebrate the coming of summer and the Hall in Ankara on 14 December 2010 by Public fortieth day after the spring equinox): It was Storyteller Sinan Bayraktar. realized at the Gazi University Central Campus 9. Tragacanth Doll Exhibition: It was exhibited at in Ankara between 12–15 May 2009 with the the Gazi University, Intangible Cultural Heritage participation of the poets/ minstrels from the Museum in Ankara on 12 April 2011. former Joint Administration of Turkic Culture 10. Hamamönü Hıdırellez Festivals: It was realized and Arts (TÜRKSOY) and at present The at Hamamönü in Ankara between 5–6 May International Organization of Turkic Culture 2011 together with the Altındağ Municipality. (TÜRKSOY) member countries. 11. Exhibition of Open-Air Museums: It was 2. Hakan Arısoy Theater Performance: Dance realized at the Gazi University, Intangible of the Puppets: It was performed at the Gazi Cultural Heritage Museum in Ankara on 24 University TFRAC Intangible Cultural Heritage February 2012 by Prof. Dr. Ayşen Savaş and Museum on 4 January 2010. the postgraduate students at the Department of Turkish Folklore.

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 3. Tragacanth Doll Exhibition: It was opened at the Gazi University Intangible Cultural Heritage 12. International Seminar on Nowruz Activities and 34 Museum in Ankara on 14 March 2010. the Round Table Meeting of Experts on the Future of the Multinational File: It was realized 4. Commemoration Panel Discussion on Âşık at the Gazi University, Mimar Kemaleddin Veysel on the 37th Year After his Death: It Conference Hall in Ankara on 30 March 2012. was realized at the Gazi University, Mimar Kemaleddin Conference Hall in Ankara on 19 13. Felt Making Exhibition: It was realized at the March 2010 with the participation as speakers Gazi University, Intangible Cultural Heritage of Prof. Dr. M. Öcal Oğuz, Prof. Dr. Ali Berat Museum in Ankara between 16–20 April 2012 Alptekin, Prof. Dr. Pakize Aytaç, Prof. Dr. Ali by the Felt Artist Nurgül Begiç with the support Yakıcı and Assoc. Prof. Dr. Armağan Elçi. of the Ministry of Culture and Tourism. 5. International Nowruz Festival (at vernal 14. Public Storytelling in Youth: It was realized at the Gazi University, Intangible Cultural Heritage

Safeguarding of Intangible Cultural Heritage equinox): It was realized at the Gazi University Museum in Ankara on 26 April 2012 by Sercan Campus in Ankara on 22 March 2010 with the Zengin. contributions and participation of the Ministry of Culture and Tourism, General Directorate 15. Hamamönü Hıdırellez Festivals: It was realized The Activities Carried out at Scientific Organizations for the of Research and Education; and the Turkish at Hamamönü in Ankara between 5–6 May 2012 National Commission for UNESCO. with the support of the Altındağ Municipality and the Ankara Development Agency. 6. From Raids to Minstrel, from Poet to Minstrel, Feast of Musicians and Word Masters in the Publications Realized by the TFRAC Turkish World: It was realized at the Gazi The TFRAC has been the initiator of some University Central Campus in Ankara on 5 May publication activities for the safeguarding of the 2010. intangible cultural heritage with the objective 7. Photographs that Solve the Language of of making the activities permanent. These Culture, Photographic Exhibition of the Masters publications are as follows: 1. Türkiye’de Halkbilimi Müzeciliği ve Sorunları 10. Kentler ve İmgesel Yemekler 2 (Cities and Sempozyum Bildirileri (Symposium Papers on Imaginative Foods 2). M. Öcal Oğuz, N. Folklore Museology and Problems in Turkey). Aykanat, & A. Karagöz, eds. Ankara: Gazi M. Öcal Oğuz, & Tuba Saltık Özkan, eds. TFRAC Publication, 2006. Ankara: Gazi TFRAC Publication, 2003. 11. Türkiye’de 2005 Yılında Yaşayan Taş Kesilme 2. Türkiye’de 2003 Yılında Yaşayan Geleneksel Efsaneleri (Dumbfounding Legends Living in Mimari (The Living Traditional Architecture in Turkey in 2005). M. Öcal Oğuz, & P. Ersoy, Turkey in 2003). M. Öcal Oğuz, E. Metin, & eds. Ankara: Gazi TFRAC Publication, 2007. F. Mormenekşe, eds. Ankara: Gazi TFRAC 12. Türkiye’de 2005 Yılında Geleneksel Tarım Publication, 2004. Aletleri (Traditional Agricultural Tools in Turkey 3. Somut Olmayan Kültürel Miras: Yaşayan in 2005). M. Öcal Oğuz, & K. Genç, eds. Karagöz Sempozyumu Bildirileri (Intangible 2008, Ankara: Gazi TFRAC Publication, 2008 Cultural Heritage: Symposium Papers on (e-book). Living Karagöz). M. Öcal Oğuz, & Yeliz Özay, 13. Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Halk İnanışları: eds. Ankara: Gazi TFRAC Publication, 2004. Nesneler ve Uygulamalar (Folk Beliefs Living 4. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi in Turkey in 2004: Objects and Practices). Sempozyum Bildirileri (Symposium Papers M. Öcal Oğuz, & Z. Oral, eds. Ankara: Gazi on Making Intangible Cultural Heritage into TFRAC Publication, 2008 (e-book). Museums). M. Öcal Oğuz, & Tuba Saltık 14. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde 2008 Yılında Özkan, eds. Ankara: Gazi TFRAC Publication, Yaşayan İmgesel Yemekler (Imaginative Foods 2004. Living in the Turkish Republic of Northern

5. Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Cyprus in 2008. M. Öcal Oğuz, E. Tutsak, & K. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Meslekler (The Living Traditional Professions in Genç. Ankara: Gazi TFRAC Publication, 2010. Turkey in 2004). M. Öcal Oğuz, T. Saltık Özkan, 15. Türkiye’de 2010 Yılında Yaşayan Ramazan ve 35 E. Aydoğan, & N. Aytuzlar, eds. Ankara: Gazi Kurban Bayramı Geleneksel Kutlamaları (The TFRAC Publication, 2005. Ramadan and Sacrifice Feast Traditional 6. Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Celebrations Living in Turkey in 2010). M. Öcal Çocuk Oyunları (Traditional Children’s Games Oğuz, M. Kösemek, & T. Yıldız, eds. Ankara: Living in Turkey in 2004). M. Öcal Oğuz, Gazi TFRAC Publication, 2010. & Petek Ersoy, eds. Ankara: Gazi TFRAC 16. Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Âşıklık Publication, 2005. Sanatı Uluslararası Sempozyum Bildirileri 7. Türkiye’de 2005 Yılında Yaşayan Geleneksel (International Symposium Papers on the Kutlamalar (The Traditional Celebrations Intangible Cultural Heritage Living in the Art of

Living in Turkey in 2005). M. Öcal Oğuz, & the Minstrel). M. Öcal Oğuz, ed. Ankara: Gazi Safeguarding of Intangible Cultural Heritage S. Kasımoğlu, eds. Ankara: Gazi TFRAC TFRAC Publication, 2011. Publication, 2005. 17. 1960’lardan Günümüze Türk Sinemasının Çocuk Oyunları (The Children’s Games in the

8. Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası The Activities Carried out at Scientific Organizations for the Sempozyumu (From Myth to Public Storyteller, Turkish Cinema from the 1960s to the Present- International Symposium on Turkish Folk day). M. Öcal Oğuz, ed. Ankara: Gazi TFRAC Narrations). M. Öcal Oğuz, & Tuba Saltık Publication, 2011. Özkan, eds. Ankara: Gazi TFRAC Publication, 18. El Yapımı Geleneksel Oyuncaklar (Traditional 2005. Handmade Toys). M. Öcal Oğuz, ed. Ankara: 9. Kentler ve İmgesel Yemekler (Cities and Gazi TFRAC Publication, 2012. Imaginative Foods). M. Öcal Oğuz, N. Aykanat, 19. Ankara’nın Somut Olmayan Kültürel Mirası & A. Karagöz, eds. Ankara: Gazi TFRAC (Ankara’s Intangible Cultural Heritage). M. Öcal Publication, 2006. Oğuz, ed. Ankara: Gazi TFRAC Publication, 2013. In addition to the activities related to intangible The founding aims of this Museum are to cultural heritage of the Gazi University TFRAC, a contribute to making Ankara into one of the culture workshop under the chairmanship of Prof. Dr. Ali tourism centers by removing the appearance of Yakıcı who is on the Gazi University teaching staff a “bureaucracy/civil servant city”, to make field and Head of Turkish Language Department as studies for revealing the historical and cultural well as a ICH committee member of the Turkish assets and to provide for the transmission from National Commission was held on the subject of generation to generation by transforming the data The Role of Education in Safeguarding and Keeping obtained from these field studies into application Alive Cultural Heritage at the Gazi University, Gazi models at the museum. Education Faculty Conference Hall between 25–26 Some of the activities realized at this museum as December 2012. of its opening date are as follows: This Workshop was realized with the support of the Thirty Days and Thirty Nights Ramadan Ministry of Culture and Tourism and the Education Entertainments 2023 Association and the participation of Prof. Dr. Süleyman Büyükberber, Rector of the Gazi The Altındağ Municipality realized the activities University; Assoc. Prof. Dr. Ahmet Arı, General called “Thirty Days and Thirty Nights Ramadan Director of Research and Education at the Ministry Entertainments” throughout the month of of Culture and Tourism; Prof. Dr. M. Öcal Oğuz, Ramadan within the framework of the 2013 month President of the Turkish National Commission of Ramadan activities. Throughout the thirty days within the scope of these activities, many activities for UNESCO and a large number of scientists and traditional children’s games were realized, such and researchers. A majority of the scientists as Karagöz (shadow theater), Hacivat (shadow

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience were composed of the Gazi University, Faculty of theater), public storyteller, orta oyunu (theatrical Literature, Department of Turkish Folklore teaching genre) performances, folk tale narrations, village 36 staff who shared with students their knowledge, spectacle plays, topaç (top spinning), hopscotch, documents and thoughts, especially on the subject mangala (Turkish intelligence and strategy game) of the safeguarding and continuity of intangible and aşık (knucklebone game). cultural heritage. Whereas, another activity made with the initiation Aşure Day of Gazi University is the Ankara Intangible Cultural The making of aşure (pudding made with cereals, Heritage Museum Project, with the cooperation sugar, pieces of fruit and raisins) was realized of the Gazi University, Department of Turkish in the garden of the Intangible Cultural Heritage Folklore; and the Altındağ Municipality and with Museum on 12 November 2013 due to the month support by the Ankara Development Agency. of Muharrem (first month of Muslim calendar) and

Safeguarding of Intangible Cultural Heritage This Museum that was formed within the scope aşure day. The story was told to those who visited of the project, was established as a result of the the museum and aşure was offered to them. transmission of experiences on museology and Exhibition of Idioms

The Activities Carried out at Scientific Organizations for the folklore by the Founding Head Prof. Dr. M. Öcal Oğuz, the assignment by the Altındağ Municipal An exhibition was prepared that would continue for Mayor Veysel Tiryaki to the Gazi University, Turkish one month between 12 November–12 December Folklore Research and Application Center of a 2013? on the concept of idioms and stories. Within mansion at Hamamönü, one of Ankara’s important the framework of this exhibition, many idioms and story objects were narrated.” tourism centers; the financial support given by the Ankara Development Agency for transforming this The Gazi University TFRAC also provides mansion into a museum and the self-sacrificing contributions to the activities of various activities of the Gazi University, Turkish Folklore organizations, both on the subject of the ICH teaching staff. agreement and on the accumulation of academic knowledge. The TFRAC, due to the contributions it İzmir, their traditional artistic characteristics and has provided on the subjects of starting Periodic the poems that constitute a significant portion of Seminars with the Regional Countries related to their arts were recorded and evaluated. the subject, the Preparation of Shared Cultural First of all, throughout the project it was Heritages Inventories, Safeguarding of the determined who were the minstrels living in İzmir, Intangible Cultural Heritage and the cooperation it and subsequently, interviews were held one- has made was awarded with a gratitude plaque on by-one with these minstrels. Within the scope of 17 January 2009 by the former Joint Administration the project, detailed interviews were held with 21 of Turkic Culture and Arts (TÜRKSOY) and the wandering minstrels from the minstrels living in present The International Organization of Turkic İzmir at present. Whereas, collection was realized Culture (TÜRKSOY). with the survey method from 4 minstrels. The The TFRAC, with the strength and enthusiasm subject interviews were recorded both for images given by its ten-year experience and accumulation, and for sound by using video cameras and sound continues its activities in an intensive manner with recorders. The voice and image recordings were the objective of safeguarding intangible cultural transformed into written documents by being assets and of acquiring continuity by keeping decoded. them alive to present to the service of humanity. 2. Intangible Cultural Heritage: I am Learning Activities Carried out at the Ege University the Karagöz Shadow Theater The Ege University, which is one of the old and well- “Intangible Cultural Heritage: I am Learning the known universities of Turkey, has realized a series Karagöz Shadow Theater Project” was prepared of projects for the safeguarding of the intangible with the support of the Ege University President’s cultural heritage, especially with the special efforts Office, Scientific Research Projects Branch The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience of Prof. Dr. Metin Ekici, the Director of the Turkish Directorate; Turkish National Commission of 37 World Research Institute and the ICH Committee Intangible Cultural Heritage for UNESCO; and Member of the Turkish National Commission for the Ministry of Culture and Tourism, General UNESCO. The projects completed within these Directorate of Research and Education. The series are as follows: project was started in 2009 under the direction of Prof. Dr. Metin Ekici and was completed in 2011. Projects Realized at the Ege University The aim of “Intangible Cultural Heritage: I am 1. The Minstrels (Folk Poets) Living in İzmir Learning the Karagöz Shadow Theater’s Project” and the Minstrel Tradition was to have the art of Karagöz shadow theaters “The Minstrels (Folk Poets) Living in İzmir and assimilated by young groups and to provide for the Minstrel Tradition Project” was supported by the continuity of Karagöz within the framework of the Ege University President’s Office, Scientific ICH. Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Research Projects Branch Directorate. The project At the end of the project, the art of Karagöz shadow was started in 2005 under the direction of Prof. Dr. theater from the traditional cultural elements, was Metin Ekici and was completed in 2008. assimilated by young groups and reached the The Activities Carried out at Scientific Organizations for the The aim of “The Minstrels (Folk Poets) Living in İzmir targets for the continuity of our cultural heritage and the Minstrel Tradition Project” prepared with and making the art of Karagöz shadow theater a group of minstrels selected from the minstrels widespread, thanks to the transmission of cultural who migrated to İzmir, was to enlighten in light of accumulation. The students who participated in the information obtained from the representatives the training given within the scope of the project of this tradition and with which characteristics the comprehended the shadow theater technique minstrel tradition and how they were continued in and the sections of the play; became acquainted the city environment. Within the framework of the with Karagöz and were able to differentiate it project, the biographies of the minstrels living in from the other traditional theater genres; were able to recognize the Karagöz types; and it was 4. City and Traveler: İzmir and its Environs determined that they were rather open to learning from the Perspective of Evliya Çelebi on subjects, such as producing the models of the The “City and Traveler: İzmir and its Environs Karagöz depictions, drawing and adding color. from the Perspective of Evliya Çelebi Project” was Along with the training, it was also determined supported by the Ege University President’s Office, that the students who had basic information about Scientific Research Projects Branch Directorate; the Karagöz theater could write and play new and Turkish National Commission for UNESCO; Ministry current play texts by using their own imaginations. of Culture and Tourism, General Directorate of Copyrights; and the Ministry of Culture and Tourism, 3. Intangible Cultural Heritage: Balıkesir- General Directorate of Research and Education. Dursunbey Barana Tradition The project was started in 2010 under the direction “Intangible Cultural Heritage: The Balıkesir- of Prof. Dr. Metin Ekici and Prof. Dr. Turan Gökçe Dursunbey Barana Tradition Project” was and was completed in 2013. prepared with the support of the Ege University, Turkish World Research Institute, Department of Evliya Çelebi came to İzmir in 1671 and by Turkish Folklore; Turkish National Commission starting from the present-day Kemalpaşa, he for UNESCO; Ministry of Culture and Tourism, visited Bergama, Menemen, Foça, İzmir center, General Directorate of Research and Education; Urla, Karaburun, Çeşme, Sığacık, Seferihisar, and the Dursunbey Folklore Research Association Selçuk, Tire, Bayındır and Birgi and gave detailed (DUFAD). The project was started in 2009 under information about the history, geography and the direction of Prof. Dr. Metin Ekici and was cultural structure of İzmir and its environs. completed in 2011. At the conclusion of this project called “City The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience The objective of the “Intangible Cultural Heritage: and Traveler: İzmir and its Environs from the 38 Balıkesir-Dursunbey Barana Tradition Project” was Perspective of Evliya Çelebi,” which was realized to provide for the safeguarding, keeping alive and with the participation of academicians in the transmission to future generations of the barana fields of history, art history, folklore, linguistics, tradition. As a result of this project, scientific geography and communications at a university data was obtained on the historical development based on an interdisciplinary approach, İzmir that of the barana tradition, the social, cultural and was described in the lines written by Evliya Çelebi, educational functions of the barana meetings; the was examined with an interdisciplinary approach. melodies performed within the scope of the barana At the end of this project, a 3-volume book that tradition, folk dances and foods at the meetings also included a map of the route taken Evliya and about the present-day status of the barana Çelebi in İzmir and its environs and a documentary tradition. film were prepared. Safeguarding of Intangible Cultural Heritage At the conclusion of the project, a book was Activities Carried out at the prepared with the title of Intangible Cultural Nevşehir University Heritage: Barana Dursunbey-Balıkesir based on A number of studies were made within the The Activities Carried out at Scientific Organizations for the the data reached within the scope of the project framework of safeguarding of the intangible cultural mentioned above and it was published in 2011. heritage at the Nevşehir University, Cappadocia In the study, the structural characteristics and Research and Application Center. functions of the elements located within the The Cappadocia Research and Application Center framework of the barana tradition were examined, was established in 2007 within the structure of the past and present-day status of the barana the university and made some studies in the tradition was evaluated and proposals for keeping region related to the Cappadocia cultural heritage alive and safeguarding the barana traditions were and the Göreme Open-Air Museum, which was made. announced by the UNESCO and taken onto the World Natural and Cultural Heritage List. 4. Nowruz Celebrations: As of 2007, the These studies can be collected under 3 main establishment year of the Cappadocia Research headings: Conferences, seminars, workshops and and Application Center, this center has regularly celebrations; publications and inventory activities. organized every year the Nowruz celebrations within the structure of the university. Conferences, Workshops and Celebrations: 1. Conference on Intangible Cultural Heritage: The Publications: first conference at the Cappadocia Research and Nevşehir Folk Culture Research Studies: In this Application Center was held on Intangible Cultural book prepared under the editorship of Asst. Heritage. Prof. Dr. M. Öcal Oğuz, Head of the Assoc. Prof. Dr. Adem Öger, the Director of the Gazi University, Department of Turkish Folklore Cappadocia Research and Application Center and President of the Turkish National Commission includes collections for the intangible cultural for UNESCO gave the conference realized on heritage of the people of the region. 26 October 2009. At the conference, Prof. Oğuz described the natural and cultural heritages of the Inventory and Museum Activities: world and drew attention to the intangible cultural Inventory and museum activities are among the heritages among these heritages and in this context; activities on which the Cappadocia Research he emphasized the importance of Cappadocia. and Application Center places importance. The 2. Conference on the Subject of the Culture Center targets to establish a ICH Museum with Economy and Industries: The second conference the objective of determining, documenting, organized by the Cappadocia Research and researching, taking under protection, preventing Application Center was given by Prof. Dr. Nebi the disappearance, producing, evaluating, Özdemir, teaching staff at the Hacettepe University, transmitting from generation to generation and The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Department of Turkish Folklore. He drew attention in providing for intangible cultural heritage and 39 his speech to the difference in perception of culture especially, reviving the different appearances of by the European Union countries and Turkey and this cultural heritage in the formal and informal dwelled upon the thesis that culture is not an area of (mass communications) educational processes. expenditure and that it is the most important source of income for contemporary societies. Activities Carried out at the Kars Kafkas University 3. Workshop on the Göreme National Park and the Activities have been started in this field due to the Cappadocia Natural and Cultural Heritage: This fact that the geography in which the Kars Kafkas Workshop was organized and realized on 24 May University is located has an abundant intangible 2012 with the contributions and participation of cultural heritage treasury, that this cultural heritage the Turkish National Commission for UNESCO in in the same geography is still being experienced Safeguarding of Intangible Cultural Heritage connection with the 40th year of the Convention in a strong manner and due to other reasons. for the Protection of World Cultural and Natural Projects and meetings are in the lead of these Heritage. The Workshop was presided over by Dr. activities.

M. Öcal Oğuz, the President of the Turkish National The Activities Carried out at Scientific Organizations for the Commission for UNESCO; and Prof. Dr. Sacit Projects Realized at the Kars Kafkas University Pekak, teaching staff at the Hacettepe University; 1. Development Project for Culture Tourism in Asst. Assoc. Prof. Dr. Özlem Karakul, teaching Eastern Anatolia: Within the framework of the “Fund staff at the Selçuk University; Prof. Dr. Mustafa for Reaching the Thousand-Year Development Servet Akpolat, at the Nevşehir University, Faculty Targets” carried out with the cooperation of the of Science and Literature, Head of Art History Ministry of Culture and Tourism, the national Department; and Andrea De Pascale at the Museo partner within the scope of the United National Archeologico del Finale, Instituto Internazionale di Joint Program, the “Alliances Project for Culture Studi Liguri Sez participated as speakers. Tourism in Eastern Anatolia” was started on 13 November 2008 by the Republic of Turkey, Ministry Preparation of the Local and National Inventories: of Culture and Tourism; Republic of Turkey, Ministry This Workshop was realized at the Simer Hotel in of Foreign Affairs; United Nations Development Kars on 12 December 2009 with the cooperation Program (UNDP); UNESCO; United Nations World of the Ministry of Culture and Tourism, Kafkas Tourism Organization (UNWTO) and the United University and UNESCO. Nations Children’s Fund (UNICEF). The aim of this project carried out under the coordination of Asst. Activities Carried out at the Assoc. Prof. Dr. Kürşat Öncül, teaching staff at the Ankara University Kafkas University, is to develop Turkey’s tangible The Ankara University, Faculty of Language, and intangible cultural heritage and culture tourism, History and Geography, Department of Folklore is to orient it strategically, to determine the priorities making activities for safeguarding and transmitting and development of the capacity for producing a intangible cultural heritage. A number of activities model in Kars for safeguarding. have been realized with the efforts of Prof. Dr. 2. Mapping Project of the Intangible Cultural Muhtar Kutlu, the Head of Folklore Department Heritage of Kars Province: Within the framework and member of the UNESCO Intangible Cultural of this project that was started on 31 October Heritage Expert Committee and Assoc. Prof. Dr. 2009, a total of 77 villages were visited up until 1 Serpil Aygül Cengiz, on the teaching staff at the January 2010 with 12 at Kars/Center, 8 at Akyaka, same Department. 9 at Arpaçay, 6 at Digor, 6 at Kağızman, 10 at Sarıkamış, 17 at Selim and 9 at Susuz, including A study has been started for the “Determination the county centers and collections were made for of the Intangible Cultural Heritage of Kastamonu mapping the intangible cultural heritage. Province under the direction of Prof. Dr. Muhtar

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Kutlu. Furthermore, a significant portion of the Workshops Realized at the contents of the “Societal Applications” course 40 Kars Kafkas University given at the Department of Folklore is composed 1. First Workshop on the Safeguarding and of applications for intangible cultural heritage. Presentation of Intangible Cultural Heritage and Preparation of the Local and National Inventories: Generally, the theme of the seminars coordinated It was realized in Kars on 23 June 2009. It was by Prof. Dr. Muhtar Kutlu and Assoc. Prof. Dr. decided at this Workshop to implement the Serpil Aygül Cengiz is composed of subjects for activities related to intangible cultural heritage of safeguarding and keeping alive intangible cultural the United Nations Joint Program together with the heritage. Ministry of Culture and Tourism, Kafkas University Activities Carried out at the and UNESCO and to implement with priority the Sivas Cumhuriyet University Safeguarding of Intangible Cultural Heritage activities for the determination and mapping of the Sivas is where minstrels, who are accepted in intangible cultural heritage components of Kars particular to be living human treasures of intangible Province. cultural heritage live today, just as in the past, and

The Activities Carried out at Scientific Organizations for the 2. Second Workshop on the Safeguarding and is in the lead of the provinces that display a lively Presentation of Intangible Cultural Heritage and performance for the fulfillment of the art of the Preparation of the Local and National Inventories: minstrels. Consequently, Prof. Dr. Şeref Boyraz, This Workshop was realized at the Kars Kafkas Head of the Department of Turkish Folklore and University between 8–9 October 2009 with the teaching staff at the Sivas Cumhuriyet University, Faculty of Literature, located in this geography cooperation of the Ministry of Culture and Tourism, and Asst. Assoc. Prof. Dr. Doğan Kaya, member Kafkas University and UNESCO. of the UNESCO Intangible Cultural Heritage 3. Third Workshop on the Safeguarding and Committee and one of the teaching staff from the Presentation of Intangible Cultural Heritage and same department, are engaged in collection and publication activities for the minstrels, who are Today there are close to 200 universities in Turkey. living human treasures. At some of these universities, there are research centers and institutes that could include activities on Activities Carried out at the intangible cultural heritage. Activities are made for Eskişehir Osmangazi University intangible cultural heritage by scientific organizations, The Eskişehir Osmangazi University is carrying which are research and application centers for “Folk out a project called “Making the Inventory of Culture” at some universities and “Folklore” at other the Eskişehir Intangible Cultural Heritage and universities or which were established as institutes Acquiring it for Tourism”. The Bursa Eskişehir or centers for “Turcology Research Studies” or Bilecik Development Agency (BEBKA), Eskişehir “Turkish World Research Studies”. For instance, the Osmangazi University and the Ministry of activities of the Burdur Mehmet Akif University Teke Development are the organizations supporting Region Research Studies Center can be given as an the project, which aims to make the inventory of example of these. intangible cultural heritage. The aim of the project is to provide assistance for making the region into Within the 10-year period from the date the a center of attraction by presenting the tourism Convention for the Safeguarding of Intangible possibilities in the region with effective and Cultural Heritage was signed up until the present- innovative methods. day, a significant awareness has been created with the activities made by the UNESCO. It is Assoc. Prof. Dr. Yaşar Sarı, the Project Coordinator clear that the research centers and institutes of from the Eskişehir Osmangazi University and Assoc. some universities have taken the activities of the Prof. Dr. Mehmet Kaşlı and Asst. Assoc. Prof. Dr. Gazi University TFRAC as an example and have Adem Koç, the Project Coordinator Assistants are consciously realized activities on the safeguarding The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience carrying out the project. The Eskişehir Osmangazi and continuity of intangible cultural heritage. What University, Faculty of Tourism; the Science has been done at the universities in Turkey up until 41 and Literature Faculty, Department of Turkish the present-day with the support and direction of Language and Literature; the Folklore Research the Turkish National Commission for UNESCO is an Center (HAMER) and the Eskişehir Provincial indicator that even better activities will be achieved Culture and Tourism Directorate are supporting on the subject of the safeguarding and continuity the project. of intangible cultural heritage in the future. Safeguarding of Intangible Cultural Heritage The Activities Carried out at Scientific Organizations for the The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 42 Safeguarding of Intangible Cultural Heritage The Activities Carried out at Scientific Organizations for the Non-Governmental Organizations and Intangible Cultural Heritage: Participation, Accreditation and Shortcomings

Selcan Gürçayır Teke*

lthough Convention for the Safeguarding with a statement. Through Non-Governmental of the Intangible Cultural Heritage is Organisations Forums, non-governmental Aan inter-governmental convention, it is organization representatives from many different an international document that will ensure its countries acting at national or international level continuity with the participation and motivation come together and think on the implementation of communities and individuals. It is clear that of the Convention, share their experiences The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience besides the decisions and responsibilities of the from different cultures and countries, exchange 43 states parties to the Convention, the civil initiatives information and mobilise shared wisdom in also have a say and a role in the execution of developing solutions to problems they experience. the Convention processes, in determining the The influences of NGOs are also felt in element List of Intangible Cultural Heritage in Need of inscription on the Representative List at the Urgent Safeguarding, the Representative List disposal of the body composed of representatives of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, of States Parties. Consent of concerned NGOs, Best Safeguarding Practices and on the use communities and individuals, if any, are obtained of international aid funds. Non-Governmental for the intangible cultural heritage element Organisations Forums that are customary before nominated to be included in the Representative the Inter-governmental Committee Meetings are List. Processes regarding List of Intangible Cultural quite remarkable in terms of showing the impact Heritage in Need of Urgent Safeguarding, Best and excitement of the civil initiative. Experience Practices and International Assistance Fund are and information exchange of non-governmental managed by the Consultative Body composed of Heritage: Participation, Accreditation and Shortcomings organisations (NGO) accredited to act in an NGO representatives and experts. Also the living Non-Governmental Organizations and Intangible Cultural advisory capacity to the Convention for the heritage that Convention for the Safeguarding Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage of the Intangible Cultural Heritage aims to continue during the inter-governmental committee safeguard and aimed form of protection is to meetings and as a result of these they present have an “experiencing or dynamic safeguarding” to the attention of the Committee their views on approach rather than a “freezing or static sustaining the Convention in a sound manner protection” approach increase the importance and effectiveness of civil initiative. It is the society itself that will maintain intangible cultural heritage * Dr., Gazi University, Faculty of Arts, Turkish Folklore Department, Lecturer; Turkish National Commission for UNESCO, Reporter of and pass it on to future generations. Therefore Intangible Cultural Heritage Expert Committee. successful implementation of the Convention processes both nationally and internationally is together. It is intended through both workshops to directly related to its success in civil society. For introduce the Convention for the Safeguarding of this reason, non-governmental organisations Intangible Cultural Heritage to NGOs active in the are accredited internationally to the convention area of culture and to assist them in discovering processes to ensure that the Convention succeeds. ways and methods of conducting the activities they There are 156 NGOs accredited to the Convention as of November 2013. Articles 9 and 11b of the sometimes carry out unaware of this Convention Convention for the Safeguarding of the Intangible with international terminology and awareness on Cultural Heritage and chapter III.2 of the Operational an international platform. Five NGOs accredited Directive clearly indicate the role and importance of to the Convention in 2010, soon after the 2009 the NGOs in the implementation of the Convention. meeting, can be interpreted as the evidence that Non-Governmental Organizations have the skills the meeting reached its goal. and experience to convert the objectives, spirit and terminology of the Convention into actions. They Turkey continues to work in cooperation with are faster and more effective than the bureaucratic NGOs in the implementation of the Convention for operations of state in enabling activation and the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage interaction of different actors in the Convention and especially in the creation of inventories. There processes. They contribute to the development of a participatory approach and show problem-solving are also representatives of NGOs in the Experts approaches. Tradition bearers, transmitters, non- Commission established within the Ministry governmental organizations with experts in the field of Culture and Tourism for creating Turkey’s of intangible cultural heritage undertake the duty Intangible Cultural Heritage National Inventory of an advisory body especially in conducting file and Living Human Treasures National Inventory. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience evaluation processes in a sound manner. Also the elements planned to be inscribed on 44 Turkey considers the NGOs accreditation to the the Representative List of the Intangible Cultural Convention for the Safeguarding of the Intangible Heritage of Humanity are prepared with the support Cultural Heritage processes important and of the NGOs. Communication and relationships of supports them to be accredited to the Convention. the NGOs with tradition bearers and those who In order to ensure that they follow up international pass on facilitate file writing processes and allow processes of the Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage, to raise awareness a friendly communication with concerned persons. of the NGOs in Turkey and to inform them about There are six Turkey-based NGOs accredited to the accreditation processes, with the co-operation the Convention in order to follow up and guide the and contribution of Gazi University Turkish international processes of the Convention. These Folklore Research and Application Centre, Turkish NGOs, their accreditation dates to the Convention National Commission for UNESCO and the Ege and their fields of activity are as follows. University Turkish World Research Institute and TÜRKSOY, the “Intangible Cultural Heritage and Accredited Non- Accreditation Fields of Activity Governmental Date Heritage: Participation, Accreditation and Shortcomings Non-Governmental Organizations and Intangible Cultural Non-Governmental Organizations Workshop” was Organizations organized on 4 June 2009. At the workshop, non- Akşehir 2010 Oral traditions governmental organisations were informed on Nasreddin Hodja and expressions and Tourism Performing arts the procedures to be followed to ensure effective Association Social practices, rituals participation of NGOs in the intangible cultural and festive events Buğday 2010 Oral traditions and heritage processes. Again in June 2013, a workshop Association expressions on “How UNESCO and Non-Governmental for Supporting Social practices, rituals Ecological Living and festive events Organizations Work Together?” was organised Knowledge and with NGOs from all sectors and an introduction practices concerning nature and the and information exchange was made regarding universe how NGOs in all sectors and UNESCO can work Traditional handicrafts Foundation 2010 Oral traditions to strengthen international dialogue and mutual of Folklore and expressions cooperation and International Nasreddin Hodja Researchers Performing arts Social practices, rituals Studies Seminar and Multinational Nasreddin and festive events Hodja Anecdotes Narration Tradition Nomination Knowledge and practices concerning File Preparation Round Table Meeting were held nature and the universe in Turkish World Culture Capital Eskişehir on Traditional handicrafts 7-8 May 2013. Nasreddin Hodja experts from Foundation 2012 Oral traditionsand Afghanistan, Albania, Azerbaijan, Bangladesh, of Cultural expressions Researches Performing arts Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, China, Social practices, rituals Morocco, Georgia, Iraq, Kazakhstan, Kyrgyzstan, and festive events Knowledge and Kuwait, Lebanon, Macedonia, Egypt, Republic practices concerning of Moldova, Pakistan, Poland, Romania, Saudi nature and the universe Arabia, Sudan, Tajikistan, Tunisia, Turkey, Ukraine, Traditional handicrafts Jordan and Yemen participated in the meeting and Turkey National 2010 Oral traditions Center of UNIMA and expressions discussions on the possibilities of preparing a joint (Union Performing arts file were carried out. Akşehir Nasreddin Hodja and Internationale de Social practices, rituals la Marionnette and festive events Tourism Association member experts will provide - International Traditional handicrafts guidance for the academic support needed in the Union of Puppet and Shadow multinational preparation process of Nasreddin Theatre) Hodja file on behalf of Turkey. International 2010 Oral traditions Mevlana and expressions The Bugday Association for Supporting Ecological Foundation Performing arts Social practices, rituals Living, which was founded in 2002, is an association and festive events operating mainly in the knowledge and practices

Traditional handicrafts concerning nature and the universe sub-domain of The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience the Convention for the Safeguarding of Intangible Four out of the six associations that are parties to 45 Cultural Heritage. The association has carried out the Convention for the Safeguarding of Intangible effective projects focusing on local ecological Cultural Heritage operate at the national level. knowledge and experience since its establishment. Turkey National Center of UNIMA and International Mevlana Foundation are international associations Some examples can be seen below: also operating in other countries. News on NGOs Project Title Objective accredited to the Convention for the Safeguarding Tatuta The project aims to promote and of Intangible Cultural Heritage attracted great Eco-Agro ensure sustainability of ecological attention in the national press. This provided both Tourism and agriculture by providing financial, Voluntary volunteer labour and/or information increased visibility in Turkey for the Convention Exchange of support to farmer families in Turkey and had a positive impact on the process of Knowledge living by ecological agriculture, farmers and to stay at their homes and share accreditation to the Convention of the NGOs the family dinner, to enable cross- Experience operating in the field of intangible cultural heritage. cultural exchange and also to support transparency of consumer-producer Akşehir Nasreddin Hodja and Tourism Association, relations and to develop awareness of

individuals towards ecological cycles Heritage: Participation, Accreditation and Shortcomings accredited to the Convention in 2010, is a long- and responsibility towards each other. Non-Governmental Organizations and Intangible Cultural established association founded in 1959. The Seed With this project, it is intended to create association conducting activities specific to Network a seed network operating to establish Nasreddin Hodja who is one of the key figures Project for coordination and division of labour between institutions and organizations of Turkish anecdote narration tradition, started to Conservation of Turkey’s active in conservation and sustainability use a more international terminology after being Agricultural of varieties of local plant cultures and accredited to the Convention (Accreditation Biodiversity village type seeds in Turkey. Request No. 90148). Nasreddin Hodja to be a Lost Tales With the project, it is targeted to compile and record as a visual archive anecdote character mainly in the Turkish world the Anatolian folk tales that are still and in many other countries in the world, led to the being told especially by nomadic opinion of preparing a multi-national file in order communities and make a film. Bugday Association for Supporting Ecological peace principles between nations through puppet Living considers intangible cultural heritage as and shadow theater arts, enabling information living applications that will make the universe exchange between artists, researchers, experts, sustainable and shape humanity in the new writers, scientists and technicians interested age rather than authentic, nostalgic values that in puppet and shadow play theatre art. Turkey should be secured as non-living museum artifacts National Center of UNIMA was established in 1990 (Accreditation Request No. 90159). It contributes in Turkey and the Bursa branch was opened in 1997 to the intangible cultural heritage studies with (Accreditation request No. 90100). The Turkey publications and many projects implemented with National Center of UNIMA effectively supported this perspective. the file preparation process of “Karagöz” inscribed Another NGO accredited to the Convention for on the Representative List of the Intangible Cultural the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Heritage in 2009. It has accelerated the activities is the Foundation of Folklore Researchers. The related to traditional Turkish puppet and shadow foundation established in 1999, is comprised theatre since it was accredited to the Convention: of experts and concerned individuals in the field Activities of folklore. Most of its members are academics International Bursa Festival of Karagöz Puppet and working in the universities in Turkey and folklore Shadow Play Theatre researchers working in the Ministry of Culture Karagöz Figures Making Course and Tourism. They conduct academic activities Karagöz Figures and Puppet Exhibition Classic Karagöz Plays DVD Set in many domains in the field of intangible cultural Karagöz Play Text Writing Contest heritage with the domain studies, symposiums and seminars they organize in many areas in Turkey. International Mevlana Foundation, established The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Titles of some of the seminars organized by the in 1996, is an NGO operating in Switzerland, 46 Foundation of Folklore Researchers are as follows: Germany, Netherlands and the United States as Women in Anatolia, Traditional Theatre, Culture and well as Turkey. International Mevlana Foundation Communication, Anthropology of Religion, Rituals, conducting researches on works and thoughts of Culture of Nomads, Folk Music and Minstrels, etc. Mevlana, who is one of the prominent personalities (Accreditation request No. 90057). of Iranian and Turkish literature and philosophy, Foundation of Cultural Researches established in aims to protect the respect for the Mevlevi 2002 is an Ankara-based NGO with the purpose Culture and tradition in order to enable universal of investigating, documenting, archiving Anatolia‘s and timeless Mevlana wisdom containing the cultural richness and sharing the information it basic values of humanism in contemporary obtained. Foundation of Cultural Researches world and today’s historical and cultural context conducting its studies under the headings of (Accreditation Request No. 90143). Mevlevi Sema culinary culture, toy museum and rituals, aims to Ceremony (Whirling Dervish Ceremony) which has research and archive the process reaching as far become one of the major trademarks of Mevlevi back to ancient Anatolian culture and the traditional culture, was declared a masterpiece by UNESCO Heritage: Participation, Accreditation and Shortcomings Non-Governmental Organizations and Intangible Cultural Turkish culture in the scope of cuisine, toys and in 2005 and inscribed on the Representative List rituals and to create a data bank (Accreditation of the Intangible Cultural Heritage of Humanity in request No.90142). Foundation of Cultural 2008. Researches trying to show the cultural richness in Many non-governmental organisations besides Anatolia from the perspective of the communities the six NGOs accredited to the Convention are who lived in this region, will also track back the operating in the domains related to the intangible richness and diversity regarding intangible cultural cultural heritage and conducting projects. Historic heritage in Turkey. Cities Association, Foundation for the Protection UNIMA (International Puppetry Organization) was and Promotion of the Environment and Cultural established with the purpose of strengthening Heritage (ÇEKÜL), Vehbi Koç and Ankara Research Center (VEKAM), Friends of Cultural Turkey, there is no inventory prepared yet by non- Heritage Association (KUMID), Intangible Cultural governmental organisations other than the national Heritage Institute Association, Turkey Monument inventory that the Ministry of Culture and Tourism Environment and Tourism Values Conservation is obliged to prepare as the executive agent. Foundation (TAÇ), History Foundation, Cultural Considering that the inventories prepared by non- Awareness Foundation are just a few of these governmental organizations take place far from the non-governmental organizations. Turkey is aware bureaucratic processes, it is clear that the non- of the importance and motivating power of non- governmental organizations need to be motivated governmental organizations in protection and in preparing inventories. It is also contrary to the transfer of intangible cultural heritage. NGOs exhibit logic of accreditation that the NGOs accredited a more democratic and participatory structure in to the Convention do not have the means reflecting the voice of the civil society and initiative (financial reasons, language problems) and lack with the friendly relations they have established of motivation to follow up Convention processes with groups and individuals that will protect this at intergovernmental meetings. Not following the heritage. Non-governmental organizations assume Convention processes leads them to stay far from a more active and sometimes a more effective role the debates conducted under the Convention and in creating public opinion and increasing awareness to fail to fulfill the advisory task expected from them on the protection of intangible cultural heritage. The regarding the practical problems encountered communication between them and the tradition or about the processes. As Prof. M. Öcal Oguz bearers and those who pass on tradition, enables also stated in his article titled “Intangible Cultural them to see their problems and dilemmas and Heritage and Non-Governmental Organisations”, allows them to develop a more solution oriented accredited non-governmental organizations “must perspective. In addition to these as such, some improve in terms of quality as to have a say, write The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience of the non-governmental organisations directly or reports and manage processes regarding world 47 indirectly interested in intangible cultural heritage cultural heritage as well as in terms of quantity domains in Turkey are unaware of the content and (2013: 121).” purposes of the Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. Therefore, they are not able to mobilise international sensitivity References and awareness on safeguarding of intangible Accessed on 10.11.2013 generations at the local level. As in many other Accessed on 10.11.2013. Accessed on 10.11.2013. Heritage: Participation, Accreditation and Shortcomings Non-Governmental Organizations and Intangible Cultural The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 48 Heritage: Participation, Accreditation and Shortcomings Non-Governmental Organizations and Intangible Cultural ICH and Formal Education: Folk Culture Course Experience

M. Muhtar Kutlu*

NESCO’s Convention for the Safeguarding cultural heritage in the field of formal education of Intangible Cultural Heritage (2003) is is the inclusion the course called “Folk Culture” Uan international instrument that reflects into the primary school curriculums. The folk a significant development dedicated to the culture courses were included in the course plans realization of the ideal of protecting the cultural simultaneously with the membership of Turkey to heritage and global cultural diversity that are the the Convention. As of 2006-2007 School Year, the common values of humanity. The Convention, to folk culture course has been gradually included The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience which Turkey became a party in 2006, defines as an elective course in the primary schools the practices to be implemented to demonstrate curriculum (6-8th grades) of the Ministry of National 49 the importance of intangible cultural heritage, the Education and with its similar position it is currently protection, promotion and transmission of cultural instructed in the new education system. experience and practices to future generations. Preparatory works for “Folk culture Course The Convention puts emphasis on the position Curriculum” were carried out by a specialization and significance of education in raising sensibility commission which was formed by the Turkish and awareness at local, national and international Republic Ministry of Education Head Council of ICH and Formal Education: levels regarding the importance of the intangible Education and Morality with the contributions Folk Culture Course Experience cultural heritage. Especially, as it was stated in of Turkish National Commission for UNESCO, Article 14 of the Convention titled “Education, Ministry of Culture and Tourism Research and Awareness-Raising and Capacity-Building”, the Education Directorship. The commission consists common ground and the primary steps of the State of subject-matter experts from related universities, Parties who shall endeavour to realize by all means academic personnel, commission members and is the aspect of education; and it is envisaged to program development specialists. Apart from the include intangible cultural heritage into formal and responsibilities envisaged by the Convention, the informal education programs. Commission has also adopted both the possibilities Within the context of educational visions of the of incorporating intangible cultural heritage, which Convention, the first and positive-as for its notion- has been neglected in our education system, into formal education and the basic principles and step of Turkey on safeguarding the intangible approaches of the folk culture as a discipline and has paid ultimate attention to the harmony of these * Prof. Dr., Ankara University, Faculty of Languages, History and Geog- aspects in terms of the scope and content of the raphy, Department of Folklore. Turkish National Commission for UNES- CO, Member of Intangible Cultural Heritage Expert Committee. course. Folk Culture, not only comprises all the oral and of the Folk Culture course. The learning domains traditional dimensions of being a part of culture defined by the educators as structures in which the but also includes the collective memory areas of a interrelated knowledge, skills, concept and values society. The idea of folklore, the product of historical, can be seen as a whole, organizing the learning social and cultural transformation brought about activity, are categorized as “Folk Science”, “Social by modernization has also become the source of Practices”, “Folt Arts”, “Oral Expression”, “Folklore”, the notion of safeguarding the folk culture. Today, Music, Game, Festive Events” and Globalization and it is the continuation of this process to safeguard “Folk Culture”. Each learning domain contains more and transmit from generation to generation the than one subject (units) in itself. intangible cultural heritage that was defined by the Convention and the loss of which cause concerns While on one hand the preparatory commission by the international community. We can say that was inserting the intangible cultural heritage into folk culture is closely interrelated with the modern the curriculum, on the other hand it attached society and with cultural forms generated, created importance on developing methods for the students and maintained- cultural transmission spaces of to learn while having fun, wondering and practicing. the modern city- within this society and that it has It is intended to extend the teaching of intangible transformed into an effort to understand modernity cultural heritage to each area and moment of life by and cultural codes of the global world. Besides it is using student centered, activity based learning and considered to be a positive development to include teaching approaches through visual materials and a course named “Folk Culture” in the education activities such as project development, museum programs it is also assumed that it will be an visits, compilation and research experiences and effective and important medium in preserving and using supplementary resources. The Folk Culture

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience transmitting the intangible cultural heritage to future course provide the students with the opportunity to generations. 50 realize the cultural space and tangible and intangible cultural differences; to comprehend different cultural The concept of “intangible cultural heritage” mentioned in the Convention and the fields that define patterns and to promote mutual understanding and this concept and the safeguarding approaches sympathy and, in short, to build cultural heritage are reflected in the learning domains and content sensitivity and awareness.

Folk Culture Course Learning Domains And Course Units

th th th ICH and Formal Education: 6 Grade 7 Grade 7 Grade Learning Domain Folk Culture Course Experience Unit Unit Unit 1. Folklore Folk and Culture Public and Culture Tradition and Change 2. Social Transition Periods Feasts and Festive Folk Beliefs Practices 3. Folk Arts Clothes and Ornaments Traditional Handicrafts Folk Architecture 1) Proverbs, Idioms 1) Folk Poetry 4. Oral Expressions Riddle, Rhyme Folk Tales 2) Myth, Legend 2) Joke 3) Epic stories, folk tales 1) Folk Medicine 5. Traditional Knowledge Folk Cuisine Folk Medicine 2) Folk Calendar 6. Music, Game, Festive 1) Folk Music Children’s Games and Toys Folk Drama Events 2) Folk Dances Conscience of 7. Globalization And Folk Museum and Folklore Safeguarding Cultural Culture Tourism Culture Museology Heritage Following the restructuring processes of “Folk still taught as two-hour elective course at 6th and 7th Culture” course, it was included as an elective grades in 4+4+4 education system. The practical course in the education programs of the 6th, 7th and position, its status among other elective courses 8th grades within the 8-year compulsory education and weekly course hours can be found in the table system in the 2006-2007 School Year. Today, it is below:

Weekly Course Schedule of Primary and Secondary Schools Grades Courses Primary School Secondary School 1 2 3 4 5 6 7 8 Turkish Language 10 10 8 8 6 6 5 5 Mathematics 5 5 5 5 5 5 5 5 Introduction to Science 4 4 3 Physical Sciences 3 3 4 4 4 4 Social Sciences 3 3 3 3 Turkish Republic revolution History and Kemalism 2 Foreign Language 2 2 2 4 4 4 4 Education of religion and Ethics 2 2 2 2 2 Visual Arts 1 1 1 1 1 1 1 1 Music 1 1 1 1 1 1 1 1 Game and Physical Activities 5 5 5 2 Compulsory Courses Physical Training And Sports 2 2 2 2 Technology and Design 2 2 Traffic Safety 1 Counseling and Career Planning 1 The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Human Rights, Citizenship and Democracy 2 Total Compulsory Course Hours 26 28 28 30 28 28 29 29 51

Koran (4) 2 2 2 2 Religion, Ethics The life of Muhammad the Prophet (4) 2 2 2 2 and Other Values Basic religious Knowledge (2) 2 2 2 2 Reading Skills (1) 2 2 Language and Authorship and Writing Skills (4) 2 2 2 2 Expression Living Languages and Dialects (4) 2 2 2 2 Communication and Presentation Skills (1) 2 2

Foreign Foreign Language (Languages ratified by the Board of ICH and Formal Education: 2 2 2 2

Language Ministers) (4) Folk Culture Course Experience Scientific Applications (4) 2 2 2 2 Physical Mathematical Applications (4) 2 2 2 2 Sciences and Mathematics Environment and Science (1) 2 2 Information technologies and Software (4) 2 2 2 2

Elective Courses Visual Arts (Painting, Traditional Arts, Plastic Arts etc.) (4) 2/(4) 2/(4) 2/(4) 2/(4) Music (4) 2/(4) 2/(4) 2/(4) 2/(4) Sports and Physical Activities (shall be formed modularly Art and Sports 2/(4) 2/(4) 2/(4) 2/(4) depending on spaces) (4) Drama (2) 2 2 Mind Games (4) 2 2 2 2 Folk Culture (1) 2 2 Media Literacy (1) 2 2 Social Sciences Law and Justice (1) 2 2 Education of Reasoning (2) 2 2 Number of Elective Course Hours 8 8 8 8 Free-Time Activities 4 2 2 Total Course Hours 30 30 30 30 36 36 37 37 After summarizing the short background of the view to achieving the intended results with this Folk Culture course, although we do not have course, professional competence should be any research data on this subject, it is possible given importance and priority. For this reason, to make a critical assessment in the light of our the persons graduated from the universities’ observations and impressions with regard to its “Folklore” and “Turkish Folklore” departments and method and results in practice today. completed their initial teacher training should be A considerable period of about eight years has assigned as Folk Culture teachers and related passed after the introduction of the course. legislative procedures should be designed for the Although it was intended to be the first and appointment of the teachers of this course. significant step at the outset, it has been realized Consequently, although important steps have been that the desired attainments cannot be achieved. made for the implementation of the Convention, First of all, the course is included among elective unsuccessful practices cause the missing of courses in the social sciences course group. opportunities seized by the Folk Culture course The publicity campaigns pursued by certain in formal training field in realizing social sensitivity courses in the same course group caused unfair regarding the protection and transmission of competition against Folk Culture course. Folk intangible cultural heritage to future generations. Culture course which is one part of teaching of culture are evaluated with thoughts and The importance of the education of cultural heritage attitudes towards elective courses which creates and its integration into our education system in unfavorable results for the expectations from terms of the future of intangible cultural heritage Folk Culture course. Therefore, it is considered works should be reconsidered primarily by the to switch the “elective” status of this course to authorities of the Ministry of National Education The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience “compulsory”. and decision-makers. Intangible cultural heritage 52 On the other hand, currently this course is taught which has not played a part in modern training

by teachers of Turkish language and Social processes until today should be appreciated at Sciences. Whereas, the success of Folk Culture every phase of education, beginning from primary course depends on the employment of teachers school education. Transforming the conscience educated and specialized in the specific discipline of safeguarding intangible cultural heritage into a of “Folklor Science”. There are undergraduate widespread social sensitivity and raising awareness and postgraduate programs compatible with requires scientific and educational support. ICH and Formal Education: the content of this course and intangible cultural Otherwise, the loss of intangible cultural heritage Folk Culture Course Experience heritage at universities and independent Folklor originating from thousand-year-of-experience and Departments the numbers of which are increasing accumulation would mean the loss of sources of together with the new ones. Those who complete inspiration, common cultural references and the these programs reach the level to meet the loss of opportunities for new and original creations requirement of teachers for this course. With a which means the loss of our “memory”. ICH, Media and New Technology

Nebi Özdemir*

Introduction the recommendation of 1989 - Safeguarding of The main purpose of this study is an assessment of Traditional Culture and Folklor which was adopted the relationship between intangible cultural heritage in the 25th General Conference of UNESCO and media, with a process oriented approach in that, in view of the mass culture which is rapidly the Context of Turkey. Nevertheless, it is useful to expanding, the assets of the traditional culture are outline a summary of facts and views with regard faced with the threat of sinking into oblivion and to the relationship between intangible cultural fading away, therefore the bearers of tradition and The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience heritage and media in the context of UNESCO, the culture created by them must be protected therefore international community (for the facts safeguarded (Oğuz 2009: 12, 25, 103). In respect 53 that belong to UNESCO in the assessment below, to taking measures against the negative impacts of see Oğuz, 2009). globalization, mass culture and industrialized culture The relationship between intangible cultural that has been introduced by mass communicational

heritage and cultural economy in Turkey dates mediums, UNESCO’s Recommendation of 1989 ICH, Media and New Technology back to the period before the adoption of on the Safeguarding of Traditional Culture and UNESCO Convention for the Safeguarding of Folklore (Section D. Safeguarding of Folklore) has Intangible Cultural Heritage and autonomy of the become the basis for the 2003 Convention for the cultural economy. Developments in a variety of Safeguarding of Intangible Cultural Heritage and areas such as recorded music sector, cinema, 2005 Convention on the Protection and Promotion radio, television, tourism have been influential of the Diversity of Cultural Expressions. The fact that throughout the process. In addition, phenomena global mass culture and popular culture, which aim such as these are considered to have led to the to uniformity of all, have started to negatively impact emergence of UNESCO (2003) Convention for the the wealth and diversity, therefore the genuinely of Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. The the traditional cultures has been a cause for the intangible cultural heritage is considered to be the international community to start discussing the shared cultural heritage of the world that needs to conventions referred above. As a consequence, be protected particularly against “the industrialized the mass communication mediums and cultural culture that comes along with media and migration industries that are considered to be the creators to the urban”. Hence, it was emphasized in of industrialized culture, popular culture and mass culture have been perceived as a negative dynamic * Prof. Dr. Hacettepe University, Faculty of Letters, Department of with regard to the safeguarding of intangible cultural Turkish Folklore. Turkish National Commission for UNESCO, Member of Intangible Cultural Heritage Expert Committee. heritage and diversity of cultural expressions. Nevertheless, following a careful examination traditions and their bearers in view of the fact that of UNESCO’s aforementioned resolutions and everyone has the right to have their own distinctive conventions, it has been established that the culture and this right is being consumed under the approach to media technologies and culture influence of the industrialized culture sustained by industries are not so adversary. It was observed in mass communication mediums”. Within the next this respect that UNESCO, therefore international Section E/b of the same recommendation, the community, has relented on its attitude towards member states are called upon “to promote the the Recommendation of 1989 on the Safeguarding featuring of folklore materials more broadly in the of Traditional Culture and Folklore with the national and local press and at the broadcasts of adoption of 2003 Convention for the Safeguarding television, radio and other mass communication of Intangible Cultural Heritage and fully changed it mediums by, through grants, creating employment within the 2005 Convention on the Protection and for the exponents of folklore within mass Promotion of the Diversity of Cultural Expressions. communication media organizations, ensuring For such a change in the attitude, culture’s ability the proper archival and dissemination of folklore to adapt to the context as well as understanding materials collected by mass communication the particular necessity of the technology and mediums and establishing folklore units within funding for the safeguarding and sustainment these organizations”. of the cultural heritage has been influential. With these facts, it is suggested on the one hand Discussions on issues such as “new technologies, that the negative impact of mass communication culture industries, cultural economy, sustainable mediums (as well as the mass culture and development and financial dimension” have been popular culture created by them) on the folklore seen more often compared to the early stages should be eliminated, and on the other hand

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience when they were not appreciated or even dismissed the promotion of folklore should be undertaken by their mentions. 2005 Convention on the 54 through using mass communication mediums. Protection and Promotion of the Diversity of Cultural rd Similarly, the 3 Section titled as Introduction of Expressions may be considered as a convention the Regulation for establishing Systems of Living fully centered around the cultural economy and National Human Treasures emphasized that industries. “the state’s sponsorship should be provided for ICH, Media and New Technology On the other hand, the decisive factors for the exploration and publication of texts, audios, this process included the emergence of new visuals and multimedia documents related with approaches for the discussions on cultural industry the intangible cultural heritage and its bearers” in 1970’s, expansion of discussions on cultural (Oğuz 2009: 163). In conclusion, albeit without economy within the same period, and eventual stating openly, afore-mentioned international autonomy of areas such as cultural economy, documents hold mass communication mediums cultural management, management of cultural responsible for being the true reason behind the heritage, economy of cultural heritage, cultural globalization, social change and disinterest of the industries, creative economy, creative industries, youth encountered in the process of safeguarding experience economy and patent economy for the intangible cultural heritage as well. With its two the world in the past ten years. The change in facets, this attitude maintains a weak influence in the perception, attitude and interpretation which the relevant spheres. may be summarized as “negative source from UNESCO’s 2005 Convention on the Protection and dynamics to the stakeholder” are obviously Promotion of the Diversity of Cultural Expressions realistic and obligatory. reflects the changes in the relevant spheres with Section D. Safeguarding of Folklore of the regard to mass communication mediums as well UNESCO Recommendation on the Safeguarding as cultural economy and cultural industries. The of Traditional Culture and Folklore states that “the convention calls attention to the fact that “the safeguarding is related to the conservation of folk culture may assume a variety of forms within time and space” and emphasizes “the significance of Services” within the same Article, it is considered traditional knowledge and in particular, knowledge that “with regard to their peculiarities, uses and systems of the local populations which are purposes without considering their commercial intangible and sources of material wealth and value, cultural activities, goods and services imply the favorable contributions they make to the certain activities, goods and services that embody sustainable development”. More remarkably, the the cultural expressions. Cultural activities, as well Convention first indicates the significance of cultural as being an end in and of itself, may also contribute interactions and creativity and then reiterates that to the production of cultural goods and services.” “variety in the media enables the development The same section (III. Definitions/5) defines of cultural expressions within societies as well” cultural industries as “industries that produce and (Oğuz 2009: 184). In the introduction section of distribute cultural goods or services” that have been the same Convention, it is indicated that “cultural defined previously (Oğuz 2009: 188). The Article activities, goods and services are cultural in 10 (10/c) of 2005 Convention on the Protection and their nature since they are both economic and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions the carriers of identities, values and meanings titled Education and Public Awareness emphasizes and, therefore, they should not be considered that parties “shall make their best effort to promote only to have commercial value “. Again in the creativity and expand their production capacity introduction section of the same Convention, it is by developing training, nurturing and exchange determined that “although globalization processes programs in the sphere of cultural industries”. that are facilitated by rapid advancements in the The Article 12 of this convention titled Promotion information and communication technologies of International Cooperation states that parties are created conditions for a high interaction between obligated to “encourage collaborations in order

cultures, they represent a challenge for the cultural to support the use of new technologies and to The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience diversity with regard to the risks associated with develop the exchange of information and cultural inequality between the rich and poor countries in understanding”. The Article 13 of the convention in 55 the world” (Oğuz 2009: 185). In the “Objectives question is titled as “the Integration of the Culture and Guidelines” section of this convention (Article into the sustainable development” and indicates 2 - Guidelines), it is stated that “international that parties “shall make their best effort to integrate

collaboration and cooperation aims to enable the culture to the policies on development at any ICH, Media and New Technology countries, developing ones in particular, to create level so that favorable conditions for sustainable and strengthen tools for cultural expressions development can be created”. Again the Article including their emerging or established cultural 14 of the Convention titled as “Cooperation for industries at the local, national or international development” states that parties “shall make their levels”. Under the section titled “the Principle of best effort to support cooperation to maintain complementarily for the economic and cultural sustainable development and reduce the poverty aspects of development” in this convention, it is in order to promote the creation of a dynamic suggested that “culture is one of the main factors cultural sector in relation to the needs of developing of development” (Oğuz 2009: 187). The Article countries in particular”. It is emphasized that this 4 (Definitions) of the Convention in question cooperation may also take place as “creating states that “the cultural diversity manifests cultural industries within developing countries” and itself not only through a variety of ways in which it is necessary in this context to support methods the cultural heritage of humanity is expressed, such as “building and strengthening cultural reproduced and conveyed by the variety of the production and distribution capacities; facilitating cultural expressions, but also through various a broader access of their cultural activities, goods artistic forms of creation, production, expansion, and services to the global market and international dissemination and utilization of them, regardless distribution networks; providing conditions for of the medium or technology used”. Under the the creation of self-perpetuating local or regional section titled “Cultural Activities, Goods and markets; taking necessary measures in developed countries where possible to facilitate the access to intangible cultural heritage as “alive, living, creative the countries by the activities, goods and services cultural heritage” reflects on the dynamic structure provided by developing countries; supporting and essence of the traditional culture. In sum, as the creative artworks of the artists in developing adopted by this study, it will be useful to adopt countries and facilitate their mobility; encouraging an interdisciplinary analysis approach towards and strengthening the cooperation between the analyses of the traditional culture, which must developed and developing countries in areas such be based on traditional information, creation as music and cinema among others”. (elements, applications and contents), places with their artisans while containing interactions, On the part of UNESCO, therefore international changes and transformations, namely the process community, facts and considerations above itself (see, on the facts about media in Turkey, show that media is considered as “a cause for Özdemir 2012 a). conventions, an essential medium/infrastructure in the implementation of conventions and finally Analysis: ICH and Media an indispensible stakeholder”. Again these facts and considerations reveal the change and attitude Textual Media towards media within almost over a quarter of a In accordance with the facts known currently, the century on the part of UNESCO and international period of textual records is assumed to begin with community. Orkhon and Yenisey Inscriptions with regard to the Turkish Culture. Nevertheless, the period of Exploration of the relation between the intangible manuscripts is the period that textual culture truly cultural heritage and mass communication developed. Therefore, essential works such as mediums and information technologies, therefore Dîvânü Lügâti’t-Türk (1072- 1074; encyclopedical

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience cultural economy, cultural industries and economy dictionary written by Mahmud of Kashgar), Kutadgu and management of cultural heritage obviously Bilig (1069- 1070; poetical didactic work written by 56 requires more extensive and different points of view

Yusuf Has Hacib), Atabetü’l- Hakâyık (the poetical in Turkey as well as in the world (Özdemir 2009). ethics book written by Edib Ahmed Yüknekî at the It is possible to begin with such investigations by first half of the 12th century), CodexCumanicus the period in which visual and textual records of (14th century; a book that provides information on

ICH, Media and the traditional culture first appeared. Again, first New Technology the language and culture of Kuman), the Book unconscious, followed by a conscious compilation, of (Dede Korkut) Dada Gorgud (book of epics documentation and interpretation of the traditional for Ghuzz (Ouz) Turks determined to have been culture corresponds to another stage in this inscribed in 15th/16th centuries) contain facts process. On the other hand, all of these records/ related with traditional culture. Important textual documents contain subjective determinations and sources which have been developed later in considerations of traditional culture in a certain Anatolia within the manuscript era include works context. The beginning of the relevant period with such as “history books, proverbial books, junks regard to the traditional culture must be considered and journals, poetical anthologies, texts of epics as the beginning of the process in which relevant and legends, travel books, zoologist books, elements are taken from their creator and fortune-telling books, fatwas, anthology of fatwas, converted into different products and contents masnavi’s, didactic story books, ceremonial by an intermediary. Thus, the records in relation books, commercial code books, poem collections, with the traditional culture must be recognized as book of women”. variations converted and frozen by intermediaries. All in all, the traditional culture is self perpetuated The date of the first printing press in Ottoman, 1728- and continues to be constantly reproduced, 1729, is considered to be the beginning of print changed and transformed by the influence of the era in the context of textual culture. The transition context and internal-external interactions. Hence, to manuscript and print era essentially represents the emphasis by UNESCO in relation to the the transition from verbal/traditional culture to inscribed/textual culture. However, the transition inscribed literature. Here an emphasis should be to the textual/print culture, except for periodicals made for the creators of Ottoman humor literature published in foreign languages, can be said to which started with Diyojen and continued with have started to gain speed after the publication periodicals such as Latife (1871), Hayâl (1872), of first Official Gazette of the Ottoman Empire, Meddah (1875) and after the 2nd Constitutional Takvim- Vekayi in 1831. This process continued Monarchy, Ortaoyunu, Mizahi Nasreddin Hoca, with newspapers named Tercüman-ı Ahval and where not only have traditional humor and theater Tasvir-i Efkâr that have started their publications memories been effectively adapted to the literature, in 1860’s and have become the pioneers of but also allowed them to create their own traditions private sector publication. Again, periodicals that fed by traditional humor memories. In conclusion, have been published in the establishment era of the printed media has made use of the traditional Ottoman press which reflect the social change culture in urban in different ways. taking place included “the first news-based It can be seen that traditional culture proved useful newspaper Ruzname-i Ceride-i Havadis (1864); in the context of newspapers and magazines in First occupational newspapers Takvim-i Ticaret the Republican era as well. Folklore journalism, (1865) and Mecmua-i Maarif (1866); First pictured which is of great importance in terms of intangible newspaper that rather reminds of a magazine cultural heritage, rapidly developed (77 magazines Ayine-i Vatan/Vatan (1866); first daily newspaper and journals have been established throughout the Terakki and its weekend extra that may be assumed country) starting with the magazine Halka Doğru to be the first newspaper for women (1868); first established by Ziya Gökalp in 1912 and continuing newspaper specifically for children that had been with Folklore Magazine/News (1927/ 1929) and published on coloured paper Mümeyyiz (1869); first Halkevi (established in 1932). Later in this field scientific periodicals Hadika and Basiret (1869); that developed with periodicals such as Folklore The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience First private humour periodical Diyojen (1869); Post (1945), Turkish Folklore Research (1949), 57 first tabloid press Medeniyet (1874); first theater Folklore (1969), Towards Folklore (1969), Folklore periodical that only 18 issues of which could be of Sivas (1973) and Folklore of İçel, texts related published by Güllü Agop, Tiyatro (1874)”. to intangible cultural heritage have been published The relations between the press that gained (Örnek 2000: 100- 105). Millî Folklor International ICH, Media and diversity and developed in the Ottoman Empire and Quarterly Journal of Cultural Studies being in New Technology As of the second half of the 19th century and the first place, various periodicals continue with the traditional culture can be accepted as the this tradition and therefore expand the printed beginning of recorded era of the traditional culture memory of the intangible cultural heritage. in the context of media. As a matter of fact, one On the other hand, in Newspapers and Magazines of the founders of Turkish press and printed of different genres, content related to the traditional cultural theater, İbrahim Şinasi, had made use of culture have been seen more often than ever. traditional culture in his adaptations and, having While the actors of the traditional culture are being compiled and published proverbs some of which replaced with those of printed media, migration of were obtained from personal sources, eventually the tradition to another context continues. In the transferred the products of culture that would be newspapers that are sub-titled as “for the people, verbally created into the textual/printed culture. of the people” today, along with publication of Passers of the way paved by İbrahim Şinasi later content directly related to the traditional culture, included Namık Kemal the poet of nation and fields such as press language and columns make freedom, Herder of Ottoman Ziya Pasha,with his use of traditional culture. More particularly in local tradition based theater adaptations and conscious newspapers and periodicals, more content related folklore studies Ahmet Vefik Pasha, and Ahmed to traditional culture can be seen. Such local Mithad who successfully transferred traditional periodicals are considered to be the essential stories (encomiastic stories in particular) into printed sources/memories of the intangible cultural heritage. It can be observed that a great majority made use of memories from Turkish history and of the representatives of local press have also storytelling (myths, epics, legends, stories). These published books related to the traditional culture comic strips later adapted into fantastic Movies of their particular regions. Development of a new by the cinema industry of Yeşilçam. In other approach within UNESCO for “the functions of local words, memories of traditional storytelling have press and authors in the safeguarding of intangible first transformed into printed media and then into cultural heritage” will be effective in this context. cinema in their content. This may be considered With regard to the radio and television broadcasts as an exemplary practice that reveals the function over satellite and internet, it could be observed of traditional culture in the creation of cultural that local media has become an important actor economy and cultural industries. On the other for the intangible cultural heritage (Özdemir 2012 hand, it should be emphasized that global comic b). Nevertheless, a great majority of periodicals at strips and books have a standardizing impact on national level are crowded with content related to the traditional cultures and cultural industries of popular culture and mass culture. The attempt to developing countries through printed media. promote global popular culture can be observed The relationship between the traditional culture in Periodicals for children/teenagers/youth, tabloid and humor publications which has started with magazines and newspapers, a majority of which Diyojen (1869) that featured Karagöz on the cover are generally translations. Consequently, it will be of its first issue and developed with periodicals reasonable to develop plans, policies and projects such as Meddah, Hayal and Nasreddin Hoca has that will strengthen the relationship between been stronger than any other genre in Turkey. intangible cultural heritage and local media. Currently, representatives of the humor press who From an early stage, particularly newspapers and effectively maintain their publications as Hodja The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience magazines in Turkey have operated as publishing Nasreddin’s grandchildren, continue to be fed 58 houses. Such printed press organizations have by the traditional culture and traditional humor.

also distributed items such as extras, promotions, Humor periodicals indicated to have an audience publications in return for coupons, books and aged 15-25 in particular may be considered to be encyclopedias related to traditional cultures as a different type of habitat for the intangible cultural private publications. Publications related to folk heritage. Intangible cultural heritage is conveyed to ICH, Media and New Technology medicine, legends, tales, folk poems, shadow the next generations with modern transformations plays, puzzles, cuisine, religion have been as creative goods in humor periodicals. Within distributed in order to expand the audience. the context of this relationship, what occurs is Nevertheless, publications related to the global the reflection of the verbal culture on the visual popular culture have been considered in this humor or transformation of the verbal humor into context as well. the visual humor. In sum, the humor publications play a significant role in the maintenance and For the field of printed media in Turkey delivery of the intangible cultural heritage to the (newspapers, paper extras, magazines), comic next generations. However, it should be admitted strips have a particular significance. Except for at this point that traditions that form the intangible those with foreign origins, native comic strips have cultural heritage have the dynamism to feed and been published on the pages of newspapers, create different types of creativities (products, magazines and their extras since 1950’s. It can be practice, tradition). In other words, traditions and seen that Turkish comic strips also make use of therefore cultures that are the outcome of creative the memories of traditional culture. In this sense, interactions represent a source for new creativities. the first native comic strips published in Turkey feature the stories of Köroğlu, who is one of the The publication of periodicals for children in Turkey major heroes of traditional folk stories. Comic strips that had started with Mümeyyiz (1869) plays a that emerged within the period 1959-1976 such significant role in the maintenance and safeguarding as “Karaoğlan, Tarkan, Kara Murat, Malkoçoğlu” of intangible cultural heritage. Accordingly, these periodicals publish a great number of content in 1960’s, movies about the countryside with a related to the intangible cultural heritage. Except traditional basis in particular were produced for for those that reflect the global popular culture, a people with rural backgrounds. It is useful to note great majority of these periodicals make a huge that within the same period, movies that centered contribution to the transfer of intangible cultural around the urban life and popular culture were heritage to the next generations. also produced. On the other hand it could be observed that Turkish movies produced at the In conclusion, printed media has a certain value first and middle stage with a traditional theme as an informational source for the determination or motive were able to shape the perception of of content which is related to or has its origin in “traditions and traditional life and culture” within the traditions. On the other hand, printed media the life in urban. This has been described as the allows for the creation of public opinion on the reinvention of the tradition in the context of cinema approaches and conventions of UNESCO with for a number of times. regard to the tangible and intangible cultural heritage. Although any research has yet to be It has been determined that movies produced as conducted, it can be said that a large amount of of 1990’s featured “traditional cuisine, dances, content is available on the relevant approaches music and places” which had been unimportant and conventions particularly in the period after or insignificant in the previous productions. This 1972 in newspapers and periodicals (and even in conscious approach simultaneously had its academic journals) in Turkey. influence in the television series. Within the context of popular Turkish cinema after the year 2000, Cinema productions directly related to traditional theater The cinema sector in Turkey that has started and memories of storytelling can be found as well. to develop at the beginning of 20th century Finally, in the development of cinema sector in The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience (1911/1914), may be accepted as a different Turkey as a private area of cultural economy and context/field of consideration and record for the 59

an area of cultural industry, traditional culture has traditional culture. In the context of both the cinema been effectively applied and continues to remain of Muhsin Ertuğrul between the years 1922-1939 as such. and Yeşilçam cinema that has developed later, the Another dimension of the relationship between ICH, Media and

traditional culture was considered as an important New Technology intangible cultural heritage and cinema sector source (theme, language, place, motive, element; consists of documentary movies with a content story, tradition, morals, music, clothing, cuisine, of traditional culture. Traditional culture has a conviction, saying etc.). At the first stages in the large significance for documentaries financed development of Turkish cinema, memories of by the Ministry of Culture or produced by TRT in traditional theater (Karagöz, story entertainments, particular. Documentary movies that are produced shadow theatre etc.), folk stories, tales and jokes and shown in the context of public and private were adapted in order to reach to the audience sectors may also be considered as effective with a majority consisting of people living in the mediums and sources with regard to UNESCO’s context of verbal culture. In this context, movies conventions on cultural heritage, living human were produced about traditional personalities treasures and cultural industries. In addition, it such as Keloğlan, Leyla and Mecnun, Köroğlu, should be emphasized that documentaries are Karacaoğlan, Kerem and Aslı and Nasreddin Hodja. among essential sources that develop the cinema Düğün, Gelin (Lütfi Akad), Güllü Geliyor Güllü, sector. Kuma (Atıf Yılmaz), Kızgın Toprak, Ezo Gelin (Feyzi Tuna) were presented to the audience along with UNESCO’s 2005 Convention on the Protection and movies with traditional songs that have pioneered Promotion of the Diversity of Cultural Expressions contemporary music videos/clips. These movies also stated that the cinema sector should also told the story of songs that lives in the tradition. be protected and developed in the context of Along with the increase in migration to the urban national cultural industries. In other words, the development of the cinema sector in Turkey is emergence of music sector as a fully autonomous in accordance with both of UNESCO’s 2003 cultural industry in Turkey occurred throughout Intangible Cultural Heritage convention and 2005 1980’s. Recently though, CD’s and DVD’s have Convention on the Protection and Promotion of the taken up their places in the market as the main Diversity of Cultural Expressions (of which Turkey products of the music sector. After internet and has not yet become a party). In this context, the digital technologies became available more question of whether adaptation of tradition culture extensively, such music record products have lost into cinema together with considerations based their significance and, the cultural economic value on tradition are in accordance with principles of the “content” (the music) has become more introduced by approaches and conventions on obvious. As of the 21st century, the digital music cultural heritage is a different matter of discussion. sector started dominating the music market. It will be convenient at this point to emphasize The actors of the music sector in Turkey which that traditional culture gets stronger and lives on has been shortly summarized have made use of by creating new traditions. All in all, a tradition traditional music memories and representatives or traditional culture will develop and become as of early stages. The migration of the traditional stronger as long as it can create new traditions. music into urban simultaneously occurred with the A tradition or traditional culture can effectively and migration of the traditional society into urban and vibrantly live on only by creating. In other words, abroad in the context of music sector. Memories the liveliness and strength of the tradition stem and representatives of the traditional music have from its creativity. Therefore, approaches that also gained recognition at the national and global aim to freeze and isolate the tradition from other scales by these types of recorded products. Lyrics aspects of life for its safeguarding are against the of the masters of tradition such as Âşık Veysel,

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience very essence of tradition. Neşet Ertaş and Şeref Taşlıova have started to 60 In conclusion, the relation of the cinema sector live on products such as records, cassettes, CD’s

with intangible cultural heritage in Turkey becomes and DVD’s. Through such products of the music stronger with new and purposeful practices. For sector, the period of transferring the memory of this reason, the memories of cinema in turkey is traditional music to other cultural contexts (such as accepted and considered as an important area electronically, virtual and digital cultural contexts) ICH, Media and New Technology of audiovisual source with regard to intangible has started as well (Özdemir 2012 c). With regard cultural heritage. to traditional music, verbal cultural memory has been replaced with artificial memories. In one Recorded Music Sector sense, “lyrics and musics have become detached The beginning of the music sector in Turkey is from their creator and achieved eternity.” regarded as the year 1900 when foreign production companies named Favorite and Zonophone had It can be seen that recorded music sector has a started their activities in İstanbul (Çelik 2011: significant role in the process of maintaining and 179-180). First domestic record companies, safeguarding the intangible cultural heritage. In however, started to appear after 1950’s. Again, this respect, having been declared as Turkey’s the record companies in Germany where Turkish living human treasures, it was determined that people increasingly lived as of 1960’s may be both Neşet Ertaş and Şeref Taşlıova have been considered within the context of music sector in successfully employing the memory of traditional Turkey. The recorded music sector in Turkey, as music and the minstrel tradition through the with other sectors of cultural economy, mainly recorded music products, though in different developed in İstanbul. Throughout 1970’s, the contexts (Özdemir 2013 a). Nevertheless, in the records were replaced with cassettes. The role context of the memory of traditional music being played by radio should also be noted as the main considered within the process of recorded music medium and context of records and cassettes for sector, the masters of tradition have encountered their transmission/distribution/consumption. The problems in the areas of copyrights and pirate production. Claims of “Anonymity” have been one 1961. Public radio stations have further expanded type of the main justifications of such breaches. and become effective after TRT has started with its Although copyrights have been protected for operation in 1964. Programmes related to different popular music performers who make use of the aspects of intangible cultural heritage such as memory of minstrel tradition, sufficient care was traditional theater, humor tradition, traditions and not paid for the safeguarding of copyrights of teachings, folk stories, legends, epics, minstrel minstrels who have been the creators and carriers tradition were featured in public radio broadcasts. of the tradition. New regulations and practices For instance, traditional stories have been adapted account for the considerations on recent virtual to the radio broadcast by programme series of and digital contexts can be seen as positive "soap opera". In this process, a large number of developments in this respect. radio plays that had their origins in the traditional In the implementation of UNESCO’s approaches culture were broadcasted. and conventions, it is possible to make effective With regard to the public radio broadcast, the use of the means offered by recorded music significance of traditional music memory and sector. In conclusion, the recorded music sector minstrel tradition was different. In this respect, it has served as a source and habitat for the musical will be sufficient to explain the activities carried out aspect of the traditional culture and continues to by the Choir of Homeland’s Sounds which was remain as such. It should also be emphasized that established in 1947 and led by Muzaffer Sarısözen. all of these developments cause a transformation, In the context of this choir, compilation and archival and therefore differentiation of traditional music studies have been conducted for traditional music, memory into a content of cultural economy or the products, instruments and the masters of the industrialized culture. The recorded music sector tradition were featured in the programmes, new and its context for consecutive considerations have performers of tradition were raised, and in sum, the The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience crystallized the cultural economic value/dimension traditional music memory has gained recognition at 61 of the traditional music. On the other hand, an the national and international level. Choirs similar to indirect influence of recorded music sector can be the Choir of Homeland’s Sounds were established mentioned on the flourishing of traditional music within the structures of other regional radios as memory. Although the traditional music has been well. Besides the choir works on the traditional ICH, Media and frozen in an unrelated context, it led representatives music at regional radios, the minstrels found in the New Technology of the tradition who moved to urban to produce relevant region were asked to lead programmes. more. This consideration may be countered on Thanks to the efforts of members of the Choir the basis that traditional music has gone out of its of Homeland’s Sounds such as Özay Gönlüm, natural course. Nonetheless, it can be said that traditional music has been successfully transferred the traditional music has expanded thanks to the to the electronically cultural environment. Thus, an recorded music sector, and consequently its ability electronic memory of the traditional music has to feed creators in other fields has increased. been created. Such activities further expanded Radio after private radio stations have started operating in 1990. Today, a large number of national and A strong relationship has developed between the local private radio stations feature the traditional traditional culture and radio, which has started music and the masters of the tradition. broadcasting in Turkey in 1922. In this respect, Zeybek music was featured in its first broadcast In conclusion, the radio broadcast has become on 19 March 1923. Along with the establishment more extensive in Turkey in cooperation with of Ankara Radio on 28 October 1928 in addition to the traditional culture. Similarly, the ability of the İstanbul Radio, radio broadcast has become wide traditional culture to create new products and spread all around the country particularly after traditions has further increased thanks to such other regional radios (Adana, Antalya, Gaziantep, broadcasts. While replacing the master of the Kars and Van) have started with their broadcasts in tradition on the one hand, on the other it has become a context of performance for the traditional about the traditional culture and its masters. It culture. In the same way, the audio items of the can be observed that productions on traditional popular culture that are global in their nature have theater were more frequently broadcasted in TRT’s expanded through radio, which had a negative channels particularly during the month Ramadan. impact on the traditional culture. TRT’s television channels have broadcasted productions that are directly related to the intangible Radio plays a significant role in the implementation cultural heritage such as “Köy Odası (1971-1973), of UNESCO’s conventions on the cultural heritage. Elimizden Obamızdan (programme series; 1984) Radio serves as a different, electronically cultural Aliş ile Zeynep (an adaptation of a Rumeli song context in the maintenance and safeguarding of to the television; 1985), Anadolu’dan Çeşitlemeler intangible cultural heritage. In this sense, attempts (1985- 1989), Bizim Sazımız Bizim Sözümüz (1986), for private radio stations that generally broadcast Dede Korkut (Cartoon/ 1988; movy series/ 2007), content related to the global/popular culture to Keçenin Teri, Fırat’ın Türküsü (documentary movy; show further interest in this issue along with TRT 1989- 1990), Anadolu’da Düğün (1989-1993), radios (that make public radio broadcasts) will be Köroğlu Destanı (a serie with 10 episodes/ 1991), useful. Töremiz Dilimiz (1996), Anadolu Masalları (1999), Television Mevlana ve Sema (documentary movy; 1999), Bir The first television broadcast in Turkey took Dilden Bir Telden, Türkü Türkü Türkiyem (2001- place on 9 July 1952 within İstanbul Technical 2002), Anadolu Hikâyeleri (2004- 2005)”. Again, University. The television became a widely used traditional culture has an important place in TRT’s mass communication medium after TRT started long-time productions such as “Gezelim Görelim, its closed-circuit test broadcasts on 31 January Derin Kökler”. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 1968 and expanded its broadcasting capacity Traditional music and minstrel tradition has featured 62 so as to cover all around Turkey in 1971. Public on the television broadcasts, and still continues

television broadcasting has become more to do so. The fact that minstrels have started to extensive and effective following the increase perform in various television programmes as well in broadcast durations in 1980’s, transition to as their own programmes shows that traditional colored broadcasting and beginning the period performance places have been replaced with ICH, Media and New Technology of multichannel broadcast. After private television electronic ones. Hence, the audience of the relevant channels have started to operate as of 1990, the broadcast becomes a member of the electronic particular efficiency of the television broadcasting minstrel assembly. In the same manner, it could has become further established. be determined that television productions such as advertisements, movie series and documentaries As a requirement of public broadcast, it could also make use of the traditional music and minstrel be seen that traditional culture has featured tradition. Furthermore, some folk songs that went more extensively in TRT’s television broadcasts. into oblivion were rediscovered through movie TRT has made use of its vast knowledge and series. The example of youth downloading parts experience of radio broadcast on the television of movie series that feature a traditional song and still continues to do so. In this respect, when from internet and even making them their phone cultural programmes are explained in broadcast ringtones is a remarkable way of maintaining and plans of TRT (for the year 2007 et al.), it could conveying the intangible cultural heritage. be seen that “safeguarding, dissemination and enrichment of those convictions, knowledge and Private local and regional television channels in practices which represent particular subjects for particular were determined to be producing and our nation’s life and thoughts and conveyed from broadcasting content related to the traditional one generation to the next one” had been aimed culture of their surrounding areas. Today, the and, within the context of language-literature and majority of these radio and television channels that art programmes, information had been provided also broadcast on the internet carry the memory of local traditional culture to the global level. Such the virtualization and digitalization of culture like regional memories of traditional culture are shared the other areas of life. In fact, the importance of with virtual tradition enthusiasts through such media diminished whereas the content became mediums of broadcast. more powerful and visible. All those developments and unique content increased the visibility of and Internet awareness on intangible cultural memory. The The foundation stone for the Internet, which is Internet created an integrated but virtual world described as a system consisting of networks where temporal and spatial borders faded away connecting billions of communication devices and today and tomorrow are combined. From throughout the world or a data circulation system, that angle, the Internet facilitated the transfer of was laid by ARPANET (Advanced Research intangible cultural heritage from the past to today Project Agency-Net) jointly developed by the and from today to the future. Defense Advanced Research Projects Agency, US Department of Defense, and several universities Surveys conducted in different periods indicate (UCLA, Stanford Research Institute, University of that content related to intangible cultural heritage Utah, etc.) in 1969 and it was civilized by means is among the most popular contents in the Internet, of communications protocols (1983: TCP/IP- because originality and difference have emerged Transmission Control Protocol/Internet Protocol) as the main reasons for popularity in the Internet. which emerged after 1983. The Internet was Thus, traditional culture consisting of original proliferated by, which was launched after 1992 information, product, experience, and practices is and facilitated access to network resources and being effectively exploited in the virtual world as it started affecting and transforming all spheres the main attraction. Intangible cultural heritage has of social life in Turkey like any other country (İnan acquired a more visible cultural economic image The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 2000: 3-9). Thus, the transition from Gutenberg and attractiveness through the Internet. Today, all Galaxy to McLuhan Galaxy (mass media galaxy) major cities and even small settlements have their 63 gained momentum while life was redesigned and own web sites which also feature their intangible began to be guided based on various concepts cultural heritage. Those web sites serve as such as “web society, information-communication virtual village monographs and traditional culture society, virtual world, digital literacy, and cyber museums. ICH, Media and New Technology culture” which took the center stage. In short, A wide variety of visual, auditory, and audio- Internet is reformatting our lives and thus culture / visual content related to folk literature, minstrel traditional culture. music, dervish lodge and Sufi literature, traditional In Turkey, the Internet was launched by TR-NET, theater, festivals and celebrations, folk medicine jointly developed by METU-TUBITAK in 1991 and botanic, folk music, folk dances, traditions, and its first connection was established between custom, and beliefs, entertainments and games, METU and Washington in April 1993 (İnan 2000: traditional clothing and jewelry, local cuisine, 7; Akalın 1998). In the past decade, the Internet traditional sports and competitions, traditional was transformed into a basic dynamic shaping architecture, handicraft, etc., which is considered social life in Turkey. It was mainly attributed to a part of tangible cultural heritage, is shared with its integration with traditional mass media and interested people in the Internet. Traditional culture information and communication technologies. is experienced in the virtual world (Özdemir 2006 The Internet permits people to easily store, share, ve 2008). The aficionados of the traditional culture circulate, and update data/content whose numbers of the new age may be called “virtual experience are gradually increasing. The Internet has become hunters.” There are even individual web sites “a library, archive, store, meeting, discussion, related to traditional products, practices, and game and chat room, gallery, museum, bookstore, representatives. A part of that content is academic stage, and thus a living area” at a global scale and official while a significant part of it has an with no boundaries drawn. The Internet started amateur, civil, and commercial nature. Traditions/ traditional culture turns into a brand through cultural heritage and to transfer it to future the Internet. In other words, the Internet has generations without using technology, data accelerated the transformation of traditional culture communication technologies, virtual and digital into a brand. The utilization of traditional culture for technologies, cultural industries, new media the creation of city brands and wider registration technologies, the Internet, and similar tools. of traditional values as part of geographical In short, new dynamics, tools, media, and signs were among other developments affecting technologies are needed in order to protect and this process (Özdemir 2012 b; Özdemir 2013). preserve intangible cultural heritage. Meanwhile, national and international registration The mass media, which could be managed to a is hardly needed in the process of turning tradition certain extent until the Internet age, were regarded or traditional culture into a brand. Thus, the Internet as important tools to be used for promoting and has become a global promotional and registration preserving intangible cultural heritage and to tool. transfer it to future generations. Today, there are The Internet has turned into a global museum arguments to the effect that there could be a where traditional cultures are exhibited. Thus, downside to making intangible cultural heritage museums for intangible cultural heritage have so visible through the Internet. It appears that assumed a different dimension. Similarly, the stakeholders could not sufficiently predict new Internet has already begun serving the aficionados risks to traditional cultures in the Internet which as the virtual and digital archives of cultural cannot be efficiently managed. It also shows that heritage. The Internet has become the memory the stakeholders, including UNESCO, assessed of traditional cultures. Thus, traditions/traditional culture in its own dimension and did not pay cultures preferred to appear in the virtual world much attention to different determinants such The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience rather than waiting for somebody to discover as technology, economy, and the media. In that 64 them. From this angle, it can be said that the context, it is necessary to emphasize that updates

representatives of traditional culture have posted taking account of new dynamics should be made their own lists in the virtual world. The decisive role in respect of culture at national and international of the mediators is being neutralized to a certain scales. It would also be useful to make new extent through the promotion of traditional culture projections about the future and thus to develop ICH, Media and New Technology and their representatives in the virtual world. This, necessary plans and programs. Approaches to in turn, ensures that traditional culture is enhanced intangible cultural heritage are centered on the through new creations and creators. past and today. Time has come for focusing on The Internet has extended the consumption of the future as well. It would be rational to adopt an global popular culture while bringing traditional integrated approach comprising the other spheres cultures to the global level. What is global is trying of life when making projections about the future. to become local and traditional while what is local Initial efforts launched in Turkey about this matter and traditional is trying to become popular and represent an encouraging development in terms of global through the Internet. Traditional knowledge, the survival and preservation of intangible cultural experience, products, practices, places, and heritage. representatives transferred to the Internet gain more It can be said that the Internet and other cultural recognition and begin to transform. The Internet industries enhanced the capability of traditional has accelerated the process of transforming culture to create new traditions and products. intangible culture into a commercial, cultural, The members of different communities can easily economic, and cultural value. Our success in or acquire the memory of traditional culture through failure to manage this transformation will decide the contributions of digital technologies so that the future of intangible cultural heritage. they can be used for new creational activities. A Today, it seems difficult to carry out activities folk song shared in the Internet, for example, can intended to “protect and preserve” intangible be a source of inspiration for a painter, sculptor, graphic designer, a jazz musician or an electronic The effects of the Internet on intangible cultural game designer. The memory of traditional clothing, heritage show that technology, particularly, make-up or motifs posted on the Internet may information and communication technologies become the main source of reference for a modern / media technologies should be used as a key fashion designer. The Internet has become dynamic in the process of the preparation, the global table of traditional cuisines. Turkish implementation, and improvement of national, regional, and local policies, plans, programs, and cuisine is one of the most popular food traditions projects based on international conventions and in the Internet. Many private web sites offering approaches similar to those of UNESCO. Thus, information about traditional Turkish cuisine were new approaches are being devised and put into launched over the past couple of years. Thus, practice about those issues in Turkey. intangible cultural heritage can be promoted and preserved in different contexts thanks to such web It has become evident that cultural economy and its sites. management as well as cultural industries, which have developed and become autonomous thanks Meanwhile, the Internet has also enhanced to new technologies, now function as important interaction among the representatives and dynamics in the achievement of sustainable masters of tradition. This phenomenon also development. In that context, greater importance offers some clues about the reasons behind the is ascribed to “the power of creating value through recent changes and transformation in the field the integration of culture and economy as well as of intangible cultural heritage. There has been a traditional creativity, traditional knowledge, and change in the creativity of the masters of tradition thus the value of the memory of traditional culture, who have a global data memory thanks to the protection of the rights of creators, national and international registration.” There are parallels Internet or the representatives of different areas The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience between rising awareness on the importance of inspired by traditions. women in the achievement of local sustainable 65 The Internet has brought intangible cultural heritage development as part of intangible cultural heritage and tourism closer as part of cultural tourism. Thus, and UNESCO’s approach to this issue. Local and the cultural and economic aspect of intangible regional development projects carried out in Turkey over the last couple of years showed that women

cultural heritage, which has become the main ICH, Media and New Technology attraction, has become more visible. This, in turn, are capable of creating cultural and economic led to the utilization of intangible cultural heritage values particularly in the fields of handicraft, food, and traditional clothing. as a tourist attraction for commercial purposes. A similar situation is observed in the transformation Intangible cultural heritage is also used in the of traditional music in the recorded music industry electronic/digital game industry, which is regarded and mass media in the interest of making it more as part of the creative industries. The memory of popular. In sum, ends and means change and cultural heritage can be used in a more efficient transform the source (intangible cultural heritage). manner through programs targeting the newly flourishing digital game industry in Turkey. The Internet has brought culture and economy Recently, some positive steps were observed in closer in order to create new values. New cultural this field. and economic sectors and industries emerged Intangible cultural heritage is also being used and developed while established sectors began in areas defined with different terms such as to change in that process. In a nutshell, studies “e-trade, m-trade (mobile trade), digital economy, focusing on the interrelation between the digital film and music, e-publication/digital cultural economy and industries and intangible publication, e-education, virtual/digital museums” cultural heritage, which is gradually getting more in parallel with advances in the Internet and digital complicated, will also shape future policies aiming technology. In that context, different effects are to maintain and preserve it. observed. Conclusion education. The importance of digital technology Data and comments provided above indicate has become more discernible in the process of that the media is regarded “firstly as one of the safeguarding and preserving intangible cultural main reasons for the convention on intangible heritage. cultural heritage, and an important tool to be used In conclusion, intangible cultural heritage can be for implementing the convention, and finally, an safeguarded and preserved if new generations indispensable stakeholder” which is also the case effectively use related tools and media. for UNESCO and thus the international community. In other words, these comments and data show that a change in attitudes and approach to the References media is taking place in Turkey, which was also Akalın, Ş. Haluk (1998), “İnternetteki Türkoloji Dünyası”, Türk observed in UNESCO and thus international Dili, issue 556, April. Çelik, Abdurrahman (2011), Kültür Endüstrisi Üç Yanlı Bir Doğru, community over the past quarter of century. Literatür Pub., İst. Meanwhile, it has been established that the İnan, Aslan (2000), İnternet El Kitabı, fifth edition, Sistem Yayıncılık, İstanbul. relationship between traditional culture and Oğuz, M. Öcal (2009), Somut Olmayan Kültürel Miras, media was pretty strong and a rich memory was Geleneksel Publications, Ankara. created before 2006 when the Convention for the Örnek, S. Veyis, (2000), Türk Halkbilimi, a publication of the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage was Ministry of Culture, Ankara. ratified by the Turkish Grand National Assembly. Özdemir, Nebi (2006), “Sanal Dünyanın Köy Monografileri”, Millî Folklor, 72, 2006: pp 23- 36 This memory of knowledge and experience Özdemir, Nebi (2008), “Sanal Kültür Ortamında Nasreddin has functioned and is still functioning as an Hoca”, “21. Yüzyılı Nasreddin Hoca ile Anlamak” important infrastructure in the implementation of international symposium, AKM, May 8-9, 2008, Akşehir. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience the Convention for the Safeguarding of Intangible Özdemir, Nebi (2009), “Cultural Economy and Cultural Heritage Management”, Role of Turkic World in Civilization 66 Cultural Heritage. It was seen that printed media Dialogue, International Scientific Symposium, 28-29

and radio had played a key role in the protection April 2009, Almati, Kazakistan. and preservation of intangible cultural heritage. Özdemir, Nebi (2011), “Kent Kültürü, Yerel Medya ve Kültür Ekonomisi”, Samsun Symposium, October 15- 16, This study demonstrates that technology and 2011, Samsun. Özdemir, Nebi (2012 a), Medya Kültür ve Edebiyat, Grafiker

ICH, Media and particularly different dynamics such as media

New Technology Publicationsı, Ankara. technologies / information and communication Özdemir, Nebi (2012 b), Kültür Ekonomisi ve Yönetimi /Seçki, technologies should also be taken into Hacettepe Yay., Ankara. consideration in assessments about intangible Özdemir, Nebi (2012 c), “Ashık Tradition and New Technologies”, cultural heritage. It also concludes that cultural International Conference, The Transmission of Tradition for The Safeguarding and Conservation of Cultural economy and industries and the management Heritage, UNESCO and INAH etc., 12- 14 September of culture have recently emerged as key areas in 2012, Campeche, México: Coloquio Internacional, la transmisión para la salvaguardia y conservación del terms of intangible cultural heritage. Patrimonio Cultural, 2012: 168-179.p. It is observed that intangible cultural heritage, Özdemir, Nebi (2013 a), “Kültür Ekonomisi/Endüstrileri ve Âşıklık Geleneği/Neşet Ertaş Örneği”, Uluslararası like the other spheres of life, is rapidly becoming Bozkırın Tezenesi Neşet Ertaş Sempozyumu, Ahi Evran virtual and digital. Safeguarding intangible cultural University, Kırşehir, May 13- 14, 2013. heritage and transferring it to future generations by Özdemir, Nebi (2013 b), “Kültür Ekonomisi/ Endüstrileri ve İnternet”, Eighth International Congress on Turkish converting it into a digital content using different Culture, Ataturk Cultural Center, Eskişehir, October 24- tools and practices as part of formal and informal 27, 2013. From Showcase to Live Performance Intangible Cultural Heritage and Museums

Evrim Ölçer Özünel*

ithin the period of time elapsed up to access to them1. Up to now, many safeguarding now since 2003 when the Convention approaches such as making an inventory, the Wfor the Safeguarding of Intangible creation of archives, and publication of catalogues Cultural Heritage took effect, various heritages of intangible cultural heritage have been adopted conceptual debates have been carried out. In the by the governments and civil society initiatives. Convention, the concept of heritage is referred In this context, also the area of museums and The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience together with the areas which are associated museology for safeguarding of intangible cultural 67 with each other but entailing distinctive strategies heritage which comes after inventory studies has such as safeguarding, transmission, sustainability turned into one of the popular areas. One of the and the like. Despite the Convention–proposed reasons hereof is in fact, the ability of the museums to bring a holistic approach to many areas which different areas, until recent years, most of the necessitates different strategies such as ensuring theory and practice–oriented approaches have its safeguarding, transmission, sustenance, been shaped up on the safeguarding axis. In the revitalization and sustainability proposed by the sub-title of “Other measures of Safeguarding” of Convention. the Part – III of the Convention titled “Safeguarding From Showcase to Live Performance of the intangible cultural heritage at the national The third section of definitions chapter of Convention

for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Intangible Cultural Heritage and Museums level”, there are articles like encouraging the focuses on the concept of “safeguarding”. formation of the institutions related to training According to this, safeguarding means to secure and fostering the creation or strengthening of the sustainability of “Intangible Cultural Heritage”; institutions for training in the management of the in addition, this comprises identity identification, intangible cultural heritage and the transmission documentation, research, storage, safeguarding, of such heritage through forums and spaces development, reinforcement and particularly intended for the performance or expression thereof in-school and out-school training-mediated and establishing documentation institutions for transmission from generation to generation and the intangible cultural heritage and facilitating also revitalizing various aspects of this cultural

* Assist. Prof. Dr., Gazi University, Faculty of Arts, Department of Tur- 1 All quotes related to the Convention used in the text have been taken kish Folklore, Turkish National Commission for UNESCO, Member of from the formal translation of the convention. (http://www.unesco. Intangible Cultural Heritage Expert Committee. org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_KORUNMASI.pdf). heritage2. This definition of the Convention has This situation has drawn attention to the created a transformative effect in studies of ICOM requirement of the folkloric-ethnographic materials (International Council of Museums). previously used to be exhibited at the spaces of museums in order to remind only pas tor nation Museums are the institutions which have awareness with the requirement of being re- maintained their stories starting in their cabinets evaluated with different viewpoints. So, Convention of curiosities even in post-colonial, nationalization for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage and globalization processes in excitement. This has turned into an action required to be placed evolutionary journey through time has been into overall museum perception instead of being configured according to the political, social, articulated the museology. In this context, it has economical and cultural dynamics. These begun to be discussed whether or not exhibition of dynamics in the existence of the museums has a traditional product only on mannequins or in the led to alteration of definition of museum and showcases would be enough. Instead of exhibiting perception of museology over the time. As the a product, the matters such as its story and usage societies, political and cultural policies varied or conditions, production methods and man who the knowledge and skills of mankind differentiated, produced it and the stages of transformation it also the museum has succeeded to maintain its has undergone ever since it was begun to be used existence as an institution that transforms itself or if it would be used from now on, in what form both contextually and fictionally. This situation it would be presented were made agenda items shows itself in the approaches and definitions of and debated by the curators. Followed by all of st museology by ICOM as well. During 21 General these questions, a great deal of museums under Assembly of ICOM realized in Seoul in 2004, relationship context of UNESCO, Convention for an approach of encouraging safeguarding of the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Intangible Cultural Heritage at the museum has and Museum have been established and being 3 68 been exhibited . Later in 2007, ICOM has updated operated with such logic. the definition for the museum. According to this

new definition, the museums are permanent and Although the Republic of Turkey has become non-profit institutions and in the service of society a party to Convention for the Safeguarding of and its development, open to society, collecting, Intangible Cultural Heritage in 2006, it has affixed safeguarding, communicating and exhibiting its signature for exhibition of Intangible Cultural the tangible and intangible cultural assets about Heritage at the museums starting from the humanity and its environment for the purposes of initial years when Convention had taken effect. research, education and entertainment” (ICOM, Moreover, in 2002, a symposium titled “Museums 2007). This definition of ICOM aims at safeguarding and The Symposium on Folklore Museology and

From Showcase to Live Performance of Intangible Cultural Heritage with a holistic Problems in Turkey” has been organized by Gazi University, Research Centre for Turkish Folklore Intangible Cultural Heritage and Museums approach. At the same time, this definition has changed exhibition and visitor approaches from Research and Application Centre’’ and issues and the museums. Through these new approaches, future of outdoor museums have been discussed the museums have taken over a legislative mission at this symposium. Following this symposium for sustainability of its teaching, transmission conducted one year before the entry of Convention and memory qualifications. This new museum into force, in 2002, for the first time ever in the perception has forced museum curators to ponder world, a symposium titled “Museuming The on how these two elements would be exhibited at Intangible Cultural Heritage” has been realized by the Research Centre for Turkish Folklore Research the museum. and Application Centre. This symposium looks like a preparation also for “Museuming The Intangible 2 (http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_ Cultural Heritage" organized by ICOM in 2004. KORUNMASI.pdf). 3 For info, see: http://icom.museum/the-governance/general-assembly/resolutions-adopted-by-icoms-general-assemblies-1946-to- One year later than this symposium, Gazi University date/seoul-2004/ Intangible Cultural Heritage Museum has been established within the structure of Gazi University, contribution for safeguarding and introduction and Research Centre for Turkish Folklore Research keeping the culture alive. For example, one of the and Application (TFRAC). At the ICH Museum, the last events held at the museum is the exhibition sections where the objects, revitalization, images of “10 Heritages in 10 Years”. This exhibition covering five domains of Intangible Cultural Heritage has been formulated as an activity in which the and other information and documents are exhibited images, applications and objects of 10 cultural are contained. While types of folk literature such as heritages recorded in the name of the Republic fairy tale and tradition of minstrelsy are contained of Turkey in the Representative List of Mankind’s in the “oral traditions and expressions” section of Intangible Cultural Heritage by UNESCO during the museum, in the section of “performing arts”, 10th anniversary of Convention. Within the the types of traditional Turkish theatre such as the framework of this activity, Karagöz and storyteller story teller, bream, farce, puppets are exhibited. In show have been arranged and two buddies in the section related to “Social practices, rituals and traditional clothes representing Yaren Meclisi being festivals”, the section such as applications, eating, a traditional meeting have provided information drinking culture, nomad culture, farming, traditional about Ahilik Teşkilatı and Yaren Meclisi. In the children’s games contained in the life cycle and activity, soft herbal candy has been distributed in realize together a range of rituals pertaining to the section where Mesir Festival included to the list the transition periods are found. In the section in 2012 is introduced as well. The exhibition where of “Applications related to public information, videos related to other heritages were broadcast the universe and nature”, the exhibitions of has made contribution in terms of introduction of the folk medicine, folk beliefs and traditional the heritages recorded into the list in the name of celebrations are available and lastly in the section the Republic of Turkey and attention of UNESCO of “handcrafts” at the museum, particularly the on safeguarding of local cultures through such The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience objects and products of traditional occupations lists. of which now there are limited practitioners, such 69 as the coppersmith, tinsmith, blacksmith, shoe ICH Museum has a mass of national and making, basketry, farriery, weaving, wood carving international visitors. Among local visitors from are available. Another method experienced to be Ankara, the primary schools are in the front applied with the exhibitions at the museums is row. These groups coming upon acquisition of to establish the relationship of the objects with previous appointment consist of 50-100 teachers the oral culture. In this matter, the samples of and students. In the ICH Museum, there is also an proverbs, idioms, spontaneous poems, country archive which has a rich collection comprising all music are used. The purpose in this application aspects of people’s life and object – supported is to ensure that the elements constituting the information and documents that make the collection From Showcase to Live Performance products of language richness are exhibited composed of objects significant regarding cultural together with the objects contained therein thus context. With as many as 3,000 objects and Intangible Cultural Heritage and Museums cause them to be more comprehensible. By archived documents, while the museum becomes performing this verbal presence and also the a space for visual learning and meeting, of quality richness of language together with the objects of application and apprenticeship area for the being exhibited, ICH Museum has taken over a students of folklore and a rich achieves quality mission like safeguarding and keeping the objects for other researchers. One of the crucial points alive. in the museology understanding proposed by the Convention for the Safeguarding of Intangible In addition to the sections exhibited and the Cultural Heritage is that it proposes safeguarding archives established, the museum organized some and transmission of a living cultural value from activities related to intangible cultural heritage as generation to generation and exhibition hereof. well. The shows like themed exhibitions, seminars and Karagöz (traditional shadow theatre) and In the debates carried out by the specialists, storyteller are oriented towards ensuring significant different strategies are being addressed in ICH focused museology perception. Among the a museum. This building is not only important in strategies which might be harmonized with the spirit terms of maintainability and diversification of the of ICH, to many strategies might be enumerated cultural tourism with an innovative perception but such as revitalization versus exhibition, production also a significant indicator of the sensitiveness of versus archiving, future – oriented vision formation the local managements against Intangible Cultural versus focusing on past, transformation to life Heritage. This residence whose usufruct was practice versus arousing a nostalgic enthusiasm given on no-charge basis to the University has and being more story and value – focused been converted into an ICH Museum and here versus object focused. There are many dynamics the presentation – based activities have been enabling these strategies to come to life such as developed. The cultural elements revitalized at museum – society, museum – university, museum Ankara Intangible Cultural Heritage Museum are – child and museum – local managements. As mostly materialized through utilization of the data for the elements which support these factors and acquired from the field researches carried out at the emphasizing new museology perception may towns and villages of Ankara. The data obtained be considered to be museum and sustainable from the field researches are being presented to safeguarding, museum and marketing strategies, the visitors upon having been harmonized with museum and education relationship, museum and the techniques such as the traditional shadow employment and museum and woman labour. theatre, tales, marbling and linden print. This Nevertheless, one of the primary elements here museum has made contribution in improvement is to ensure awareness and participation of the of cultural tourism potential and awareness at society to the museum. At this point, the approach Hamamönü– Ankara and a sensitivity network of Ankara Intangible Cultural Heritage Museum to has been constituted in which cultural agencies

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience this subject is in parallel to above – enumerated and also the local actors due to seminars and strategies. In coordination of Gazi University and common sense meetings has organized. Thus, by 70 with partnership of Altındağ Municipality and

making contribution to the process of Hamamönü financial support by Ankara Development Agency, to be transformed into an attraction centre for the Intangible Cultural Heritage Museum was founded domestic and foreign tourist groups and Ankara at Hamamönü-Altındağ-Ankara. Infrastructural residents. works of this museum whose project was prepared in 2012 have started to be constructed Other than this, Ankara Intangible Cultural in 2011. The region where the museum is Heritage Museum has been organizing shows and situated has been restored by the Municipality of workshop works oriented towards the students Altındag under the scope of “Hamamönü Urban coming from the schools connected to Ministry

From Showcase to Live Performance Design and Rehabilitation Destination” works. In of National Education. The students coming to the museum in groups are being shown around Intangible Cultural Heritage and Museums addition, the region has been announced as the “European Distinguished Tourist Destination” of by the characters of the folksy play being the 2011 in theme of “Improved Physical Spaces”. elements of traditional Turkish theatre in a fictional In this context, Museum has diversified the integrity and having the chance of trying then tourism mobility of the region. In addition, in objects and spaces. Furthermore, the students order to improve awareness of Intangible Cultural have the opportunity of making their own Karagöz Heritage with effective policies through ensuring depictions as well. These workshop operations collaboration and coordination among the culture- provided by the traditional masters employed at related institutions, to constitute a communication the museum do not only encourage transmission and sensitivity network participated by the local of culture from generation to generation but actors, various activities are included in the also carry the potential of revealing the master- museum. Altındağ Municipality has granted the apprentice relationship. In addition, at the museum, usufruct of a traditional house on no-charge basis training and workshop operations in the areas like at Hamamönü to Gazi University as to be used as traditional children games, tale and storytelling are performed. In this context, twenty students activities are periodically actualized at the storytellers have been brought in within the scope museum. Among these activities, many activities of a university supported project actualized within such as “What We Brought from Central Asia”, the structure of the museum. Other than this, Traditional Children Games and Toys”, Hızır and also the groups coming to the Republic of Turkey İlyas Meeting Hıdırellez’’, and Imagination Curtain: through mediatorship of abroad youth programs, Karagöz and Hacivat’’, ’’Journey to Tales Land: voluntary mobility or exchange programs frequently Tale Nights’’, ’’ etting Lost in the Designs of Linden visit the museum. These visits might be evaluated Print’’, ‘’Dream in Water: Paper Marbling’’, ‘’ Bride, in context of improvement of culture’s universal Happy Henna‘’ and etc.4 have been organized. dimension visibility. Moreover, there is a master who makes wooden toys inside the museum. The toys of this master Outside of the ministries and universities, the are being exhibited and sold at the sales section Museum is in collaboration with various NGOs as of the museum. Being the frequented venue well. In collaboration with The Turkish Foundation of the domestic and foreign tourists coming to for Combating Soil Erosion, for Reporestation Beypazarı, the museum has been accomplishing and the Protection of Natural Habitats, activities a very important function in terms of exhibiting and workshop efforts oriented towards nature and introducing the traditional culture. Beypazarı perception in the traditional have been organized is a high – potential domestic and abroad tourist at the museum. In this way, the opinion of town. Therefore, in recent years, a rise with transmitting the natural life and environment potential of museum is seen at the town. One awareness stressed on in the Convention via ICH of these museums is the Turkish Bath Museum to next generations has come to life. Furthermore, too. Having been taken into service in 2012, the the museum also has a network consisting of volunteer local people, student, retired and museum exhibits the cleanliness and bath culture The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience masters. These volunteers has been supporting and organizes activities in this context. In addition hereof, again, City History Museum found in 71 both promotion and advertisement works outside the museum, assisting in the stage of design and Beypazarı is also among established museums construction of hand-made products in the store of which harbour significant elements of intangible museum and serving as the facilitators for various cultural heritage and city memory in its collection. workshop works inside the museum as well. And After the Republic of Turkey has become a party this is in coordination with the principle of ensuring to the convention, many museums have taken participation by society and creating awareness Intangible Cultural Heritage into its agenda and emphasized in the Convention. In addition, developed strategies in line with the sense of the the museum is being academically fed by the convention. Also one of these museums is the From Showcase to Live Performance academic staff of Gazi University, graduate and Bursa City Museum. City Museums look like the post-graduate students as well and in-museum memory houses of Intangible Cultural Heritage. In Intangible Cultural Heritage and Museums activities are being configured very carefully. this sense, the data regarding daily life of society Other than this, also in different cities and towns, may be exhibited at the city museums. The target of ICH-focused or ICH spirit –compatible museums Bursa City Museum is defined to be “constructing was established. Also one of these is the Living a museum at Bursa where the locals of city and Museum established in the town of Beypazarı the tourists visiting the city that carries the identity – Ankara. The museum has been founded for of the urban in traditional Anatolian and Ottoman the purpose of keeping the traditional culture culture can learn such culture by seeing such 5 alive in 2007. In the museum operated in status accumulation and even experiencing” . Within the of a private museum, many activities supporting Intangible Cultural Heritage have been realized. 4 Have been obtained from the site titled http://www.yasayanmuze. Museum chooses meeting its visitors with live net/page2.aspx. 5 Bursa Urban Museum-related information have been obtained from performances. In this context, performance the site titled http://www.kentmuzeleri.com/Bursa-Kent-Muzesi#a scope of Bursa City Museum; the information and Particularly Karagöz – Hacivat and Puppet Theater documents b belonging to the visual presentation, which are paid great interest by the children social, economic, commercial and touristic are being introduced for watch at the Karagöz structure of Bursa province are being introduced Museum show hall on certain days of the week. In by objects and animations. At the “Historic year 2008, Karagöz Museum has been visited by Merchants Street situated at the basement floor 16,647 parsons. 210 times Shadow play has been of the museum; The traditional trade life of Bursa staged from the Karagöz Museum Show Hall and has been in traduced by original decors and watched by 9,855people 6. Urban folklore or the animations of “Block Printer, Cutler, Coppersmith- traditional city life still maintains to be an exciting Tinsmith, Carpenter, Felt maker, Basket maker, field for the folklorists. The city museums in the Candy maker, Kebab seller, Silk-Textile-Towel context of exhibiting, preserving and cherishing seller”. In addition to these, the projects such as the cultural memory and life information pertaining “Search-Find-Write”,” Young Guides Project”, to the city are the important centres. Therefore, “Karagöz-Hacivat Puppet Making”, “Intangible the Republic of Turkey pays importance to the Cultural Heritage Museum Educational Events” are city museology. Urban life has a living cultural being accomplished at the museum. This museum heritage and such heritage is conveyed via is important from the aspect of transmission of the museum to a sustainable position. In context of city memory and daily life to future generations both technology and rich heritage among the city museums, Gaziantep City Museum is worth for and development of awareness on this matter. being mentioned. Within the scope of Gaziantep Intangible Cultural Heritage Museum Educational City Museum established at historic Bayazhan Events project at Bursa City Museum has been Gaziantep’s chronological history, fauna and drawn up in collaboration with ÇEKÜL Foundation

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience flora, Gaziantep’s handcrafts, Antep house and Bursa City Museum. The target mass for architecture and life, Gaziantep culture, tourism Intangible Cultural Heritage Museum Educational 72 riches and natural beauties, Antep’s Baklava are

Events is the 11 – 14 age groups. With Intangible being narrated with information, documents, visual Cultural Heritage Museum Educational Events, presentation elements, animation and models. At the children are enabled to realize the richness of the museum, handcrafts and crafts and baklava the city they live in and gain the consciousness masters, women making Antep embroidery at the related to safeguarding of the natural and cultural Antep house and a family sorting Antep Pistachio heritage and cultural identity sense and develop are being exhibited with the wax sculptures. At the safeguarding and urban awareness. With such museum there is an electronic guidance system efforts, contribution is made to the children to as well. The voices of productions, models and support their gains in primary school curriculum and

From Showcase to Live Performance static animations played on plasma screens to their personal developments by allowing them can be listened to either in English or Turkish Intangible Cultural Heritage and Museums to improve their critical thinking, creative thinking, depending on the informative sounds according entrepreneurship, research and investigation, and to the language chosen. The visitor beginning cooperation – based working skills. its tour accompanied by an Audio Guide is able Other than this, there is a Karagöz Museum in to look at the carefully selected photographs of Bursa. Also this museum has been conducting Gaziantep showing its various faces from past various activities to safeguard, cherish, and to today while examining the satellite display to ensure sustainability of the shadow theatre showing entire Gaziantep at the beginning. At tradition contained in the representative list of this point, the visitor may examine the city Model 7 Intangible Cultural Heritage. In addition to this, longer than four meters . Other than this, one more Karagöz making and playing course organized as the workshop endeavour within the structure 6 Karagoz Museum-related information has been ontained form the site titled http://www.karagoztravel.com/ of Bursa Metropolitan Municipality, Profession 7 Gaziantep Urban Museum-related information have been obtained from Acquisition Courses (BUSMEK) are ongoing. the site titled http://www.kentmuzeleri.com/Gaziantep-Kent-Muzesi# museum sensitive to Intangible Cultural Heritage in converted into an out-door museum and in this Gaziantep should be talked about. This museum is way, the opportunity of getting experienced with Emine Göğüş Gaziantep Cuisine Museum. Having the village life on one-to-one basis has been been built in 1909 in the south of Gaziantep Castle, recognized to the visitors. At the museum, the Göğüş Residence has been restored and opened nature-culture and sustainability relationship is as Emine Göğüş Gaziantep Cuisine Museum in stressed on. At the museum, the traditional village 2008. At Emine Göğüş Gaziantep Cuisine Museum, life and being attached hereto, traditions, customs the traditional Gaziantep culinary culture is being and rituals are revitalized and ecological agriculture introduced. The cuisine kitchen utensils, plates, and livestock are supported. This museum where cups, forks-spoons, serving dishes, copper ware, also the people of village gives support one- pans, expedition bowls used at Gaziantep kitchen to-one welcomes its visitors with the spirit of are displayed in special showcases. traditional hospitality and makes contribution to the sustainability of Intangible Cultural Heritage.9 At the Museum, traditional culinary culture of Gaziantep is being introduced. In this context, the There is a tight relationship between transmission pots and pans making up the kitchen supplies of intangible cultural heritage from generation to are displayed in special showcases. Making the generation and its sustainability. In this context, rounding meal being one of the significant models it is important for the children games and toys of Antep culinary culture and eating sun-dried fruit which can transfer the layered cultural codes in pulp, Turkish sausage, walnut etc. by the tandoor plain and simple language from generation to and preparation making and drinking coffee generation and nestling an in-depth knowledge of (mirra) to introduce drink culture is being animated life are kept in the museums. Across the country, with the aid of locality – specific clothing dressed the children games and toys find place at many The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience mannequins. The culinary culture of Gaziantep is intangible cultural heritage – sensitive museums. being narrated in detail from food material to kitchen However, presence of museums focusing only this 73 utensils, from regional dishes to drinks and up to area also draws attention. In this context, İstanbul storage of supplies. At the museum, Gaziantep Toy Museum is worth for being mentioned. The Traditional Culinary Culture, Cooking Room, museum operating at an ancient residence in Kitchen and Table Utensils, Guest Hospitality, Istanbul since 2005 function as a centre where Picnic (Sahre) Tradition, Special Occasion Dishes the children games and toys revitalize in terms of halls and Gaziantep cuisine are being narrated to both exhibition and application. Other than this the applications related to nature and universe the museum, also some local management have visitors8 (http://www.kentmuzeleri.com/Gaziantep- been making contribution to the sustainability of Intangible Cultural Heritage through harbouring Mutfak-Muzesi#a). From Showcase to Live Performance such children’s museum and workshops in their Convention for the Safeguarding of Intangible structures. Intangible Cultural Heritage and Museums Cultural Heritage gives importance to the traditional life knowledge to be sustain able by Maintaining In the Republic of Turkey, there have been the applications related to nature and universe. numerous social, cultural and economical value For this reason, farmers and museums ensuring transformations which influenced museum getting experienced with the village life adopting endeavours up to now. Nevertheless, when the eco-museum approach in a live manner have museology history is evaluated in our country, it been established in the Republic of Turkey. One of is possible to observe that “Convention for the these museums is the Mudurnu Village Museum. Safeguarding of Intangible Cultural Heritage” Hüsamettin dere Village of Mudurnu have been has seriously accelerated the transformation in question. In this context, in recent decay, the

8 Emine Gogus Gaziantep Cuisine Museum-related information have been obtained from the site titled-http://www.kentmuzeleri.com/ 9 Mudurnu Village Museum-related information have been obtained Gaziantep-Mutfak-Muzesi#a from the site titled http://www.ekomuze.org museums have demonstrated sensitiveness Emine Göğüş Gaziantep Cuisine Museum Events. to museum and Intangible Cultural Heritage Accessed on: 12 November 2013, relationship at a rising line in the Republic of Gaziantep City Museum Events. Turkey. Therefore, the soaring the Republic of Accessed on: 12 November 2013, museology is a significant experience in the Turkish Bath Museum Beypazarı-Ankara. context of transformation of culture into a universal Accessed on: 12 November 2013, and connective element through adopting also the ICOM 21. General Assembly Meeting Reports. approach and values of UNESCO. This experience Accessed on: 10.11.2013, element for the projects and applications to be Mudurnu Village Museum Events. drawn up. Accessed on: 12 November 2013, Text of the Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. References Accessed on: 12 November 2013, com/Bursa-Kent-Muzesi#a> Living Museum Events. Bursa Karagoz Museum Events. Accessed on: 12 November Accessed on: 12 November 2013, net/page2.aspx> The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 74

From Showcase to Live Performance Intangible Cultural Heritage and Museums UNESCO, Youth and Intangible Cultural Heritage

Selcan Gürçayır Teke*

outh make up one of the priority groups of Intangible Cultural Heritage aims to establish a UNESCO’s Medium-Term Strategy for 2008- continuous link between the past, the present Y2013 (Medium Term Strategy: 8). UNESCO and the future. The key group which can most aims at strengthening youth by establishing easily establish this connection is the youth. Youth relationships with them, responding to their awareness of intangible cultural heritage and expectations and equipping them with useful and their willingness to pass on this heritage gains enduring skills. Youth empowerment also supports importance in this sense. ideals that they will participate in society they live The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience in an equal and value-added manner. UNESCO Young people who make up a significant portion of the world’s population, are representatives 75 defines youth as people between the ages of 15 to 24. According to UNESCO’s approach, youngsters of communities that continue to recreate and are not a “problem” but a “resource,” and not a revive the intangible cultural heritage. This mostly “target group” but “collaborators1” concerns the youth who are faced with limited educational and economic opportunities in many Young people, which make up one of the priority countries. Participating actively in the safeguarding UNESCO, Youth and groups of UNESCO, stand out with their ability of heritage does not only provide young people to easily adapt to change/training, and potential Intangible Cultural Heritage a means of verifying the individual and group to contribute to the society. The innovative identity, but it also allows them to develop their ideas of young people and their openness to creativity and be open to new opportunities for communication make them one of the important economic development. Young people who are partners of UNESCO projects and events. Young regarded in the Convention for the Safeguarding people who are defined as the future generation of Intangible Cultural Heritage as “lineage” and in the Convention for the Safeguarding of the “new generation”, have a key importance in Intangible Cultural Heritage play a vital role as far as the Convention is concerned. For this reason, the transmission of intangible cultural heritage. UNESCO, aims to work with young people in Therefore, education is very important as far as the implementation of the Convention for the the convention is concerned. The survival of the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. intangible cultural heritage is only possible through its transmission to future generations. Therefore, it is essential for young people to be aware of * Dr., Gazi University, Faculty of Arts, Turkish Folklore Department, Lecturer; Turkish National Commission for UNESCO, Reporter of the intangible cultural heritage in this regard. In Intangible Cultural Heritage Expert Committee. this context, the role and contribution of young 1 http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/ youth/strategy. people in the Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage were emphasized in a awareness on the importance of the intangible variety of forums and seminars. cultural heritage and heighten the awareness of young people, during the meeting of the Turkic The first of these is a youth forum that took place World Member States National Commissions for in the Category 2 Centre in Sofia, Bulgaria South UNESCO on 2 September 2013. Eastern Europe Regional Centre for Intangible Cultural Heritage, with the participation of over 30 Turkey has a considerably large young population. young people. This forum was aimed at exploring And as a country it is aware of the importance the role of young people concerning intangible of young people in terms of intangible cultural cultural heritage. The “Central Africa Youth Forum” heritage. It is considered that one of the most was held in Brazzaville, Congo, on November important pillars of this in our age where formal 19, 2012 under the title of “Promoting Awareness education is gradually replacing traditional About Intangible Cultural Heritage2”. mediums of transmission is education. Some important endeavors are underway, lead by the The importance of the role of young people in transmitting intangible cultural heritage has Education and Discipline Board of the Ministry of been emphasized at the Intangible Cultural National Education, to include in the curricula for Heritage Regional Seminar held in Athens, secondary schools and high schools, a course Greece on 10-11 May 2012. Taking inspiration on intangible cultural heritage. In this context, the th th from the First World Heritage Youth Forum of course titled “Folk Culture” is being taught in 6 , 7 th the South East European Countries organized and 8 grades as elective subjects. by Croatia and Slovenia in 2011, the regional Activities and studies related to intangible cultural seminar recommended South Eastern European heritage are carried out together with student clubs countries to organize a regional youth forum on The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience and communities at universities, which are among Intangible Cultural Heritage. It was expressed the leading education institutions where young 76 here that such a youth forum would promote people are mainly enrolled. Significant studies on awareness and provides an important platform intangible cultural heritage are being carried out for education, training, dialogue and exchanges. through projects supported by University Scientific Also it has been suggested that awareness- Research Project departments. Particularly at raising, educational and training materials for universities which house a high number of folklore young people on Intangible Cultural Heritage, departments young people get to know their UNESCO, Youth and should be prepared based on a similar model intangible cultural heritage, recognize its value and

Intangible Cultural Heritage to UNESCO World Heritage in Young Hands Kit. importance and undertake the role of transmitter Again in the same seminar, the importance of for passing it on to future generations. One of better integration of intangible cultural heritage these projects, is the project for “Reviving and to curricula and education systems as much as Ensuring the Sustainability of Traditional Turkish non-formal education programs and activities, Storytelling in the Context of Applied Folklore,” has been highlighted. It has been decided at the carried out by the Gazi University, Faculty of 7th South Eastern European Countries Regional Letters, Department of Turkish Folklore. Under Seminar on Intangible Cultural Heritage held in this project, young people learn the Turkish fairy Sofia, Bulgaria that the Regional Seminar to be tales which are seldom told today and have rather held in 2014 would be organized under the title begun to die out and become tradition transmitters of “Intangible Cultural Heritage: Youth, Transfer who are capable of re-telling these stories. Under and Education” (6th South Eastern Europe the project, youngsters first performed a literature Regional Seminar Final Report 2012:2). Turkic study on Turkish fairy tales and have learned how World Member States has taken a decision to to tell these tales with the story-telling tradition. organize a similar youth seminar in order to raise Students who receive story-telling training under the project, display their storytelling performances 2 http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?meeting_id=00247. in museums, kindergartens and various cultural events. Again, in a study carried out as a master shadow theatre skills concerning the “Karagöz thesis at the Gazi University Department of Turkish puppets”, which is one of the important elements Folklore titled “Treatment Therapy with Turkish of Turkish Shadow Theatre as far as the younger Folk Tales,” the rehabilitative role of stories in generations are concerned. the treatment of patients in the pediatric clinic at “Living Human Treasures of Traditional the Sami Ulus Maternity, Children’s Health and Architecture: Masters of Structures” project Diseases Training and Research Hospital, is being organized by the Selçuk University, Faculty of researched. Under the study which is carried out in Fine Arts, Department of Sculpture is a project conjunction with the “Applied Story-telling” course, that aims to study the expertise, skills, meanings young people who attend this course, tell stories and values of masters of structures, who are the to pediatric patients hospitalized in clinics and transmitters of cultures to future generations, which assess the impact of treatment. are reflected in traditional structures and historical Under the “Ankara Museum of Intangible Cultural sites. Under the project supported by Turkish Heritage” project, carried out jointly by the Gazi National Commission for UNESCO, it is envisaged University and Altındağ Municipality with support that the transmission of information/expertise of from the Ankara Development Agency, a group structural masters to future generations could set comprising graduate and undergraduate students a model for educational institutions in reviving the attended training seminars on how to compile master-apprentice relationship. In this context, the intangible cultural heritage. Again under the same masters of traditional structures sought to revive project, youngsters received training on writing the master-apprentice relationship, employing contemporary scripts based on traditional drama stone and wood construction techniques together scripts. In the museum which was created as with students of the sculpture department, in a a result of the project completed in 2012, many workshop environment. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience students working as volunteers or interns are Another such activity on intangible cultural heritage 77 displaying the intangible cultural heritage of is the “I’m Playing with My Dreams: Puppet and the province of Ankara to museum visitors in an Toy Design Contest” organized by the Yenimahalle applied manner. Young people in the museum, Sub-governorship District National Education stage performances and conduct activities such as Directorate. The competition was held for the sixth story-tellling, Karagöz shadow theatre, basswood time in 2013 with the special theme of “the heroes prints, paper marbling (“Ebru”), childrens’ plays, UNESCO, Youth and of traditional narrative.” Out of 967 projects from

traditional henna night ceremonies, ashura making Intangible Cultural Heritage various schools from Ankara, 152 qualified to and Ramadan entertainment. compete in the finals. The project supported by The Project titled “I am learning Karagöz Turkish National Commission for UNESCO, aimed shadow theatre (Intangible Cultural Heritage)” to get youngsters to make modernly designed carried out by the Ege University Turkish World toys of the traditional heroes of Turkish narrative Research Institute between 2009-2011, is an which are part of the cultural heritage of the youth. important project, raising awareness among The project which is aimed at getting youngsters young people. The project is aimed at promoting to display their intangible cultural heritage, to and disseminating the art of Karagöz puppetry, rediscover it or combine with their imagination is through theoretical and applied trainings, and planned to be continued in future years. Another transmitting the cultural heritage associated with project intended for the youth is the Social this art. Furthermore, contributing to the individual Sciences Project Competition and Workshop development and training of youngsters is also among elementary school students enrolled in the aimed through this project. Under this project, 95 Science and Art Centers titled “Making Tangible students have learned the art of Karagöz shadow the Intangible Cultural Heritage” organized by the theatre through training. UNIMA Turkey National Governorship of Adana between 22-25 April, 2013. Centre is also offering courses on narration and A wide array of projects ranging from food storage culture to folk calendars and Karagöz and Hacivat Youth who in the past were introduced to cultural legends were evaluated and winning projects were heritage at early ages, are today either never awarded. Another competition among youngsters introduced to their cultural heritage, or get to is the “Conservation and Development of know it at later stages of their lives. Therefore, first Tangible and Intangible Cultural Heritage” project, and foremost young people’s awareness about organized by the Education 2023 Association and intangible cultural heritage should be enhanced supported by the Turkish National Commission and then they should be motivated to secure the viability of this heritage. This will only be possible for UNESCO. Many students participated in the by thinking on the same page with youngsters and painting competition organized in 2012. lending an ear to their expectations. Turkey, which has a significant young population, is aware of the key role the youth has in the References transmission of intangible cultural heritage. The 2008-2013 Medium Term Strategy Accessed Convention for the Safeguarding of the Intangible on: 11/11/2013 Cultural Heritage can only be saved from being a Accessed on: 16.11.2013. Accessed on: 16.11.2013. case in many countries around the world, means 6th South Eastern European Countries Regional Seminar Final Report 2012 Accessed on: as traditional or informal are dying in Turkey too. 16.11.2013. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 78

UNESCO, Youth and Intangible Cultural Heritage An Innovative Context for Intangible Cultural Heritage: Sustainable Development

Evrim Ölçer Özünel*

he concept of sustainable development participation and environmental awareness, by includes discovering, implementing and putting the culture in the center. In this context, Tproviding its continuity which are the evaluating the culture of the Convention for the highest good of humanity for a livable world. Safeguarding of Intangible Cultural Heritage as The sustainable development approach which a living and sustainable heritage and not one does not regard the development as only a that remained in the past and transmitted from The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience modernization process or economic growth, generation to generation, requires the contract 79 aims an integral development which also to be re-evaluated in the context of sustainable features social, environmental and economic development. dimensions. Sustainable development strategy The most comprehensive recent meeting underlies at Millennium Development Goals of organized by UNESCO in the context of culture the United Nations. UNESCO, as an institution and sustainable development was held on 15 – 17 bond to the United Nations, aims to integrate

May 2013, in China. The title of the conference was An Innovative Context for the principles of sustainable development “Culture: The Key to Sustainable Development”. to its own programs and strategies. In these The declaration named Hangzhou declaration days approaching the deadline 2015 for the was issued after of this conference. This Millennium Development Goals, UNESCO declaration involves to integrate the culture into all underlines the need to approach the relationship development policies and programs, to mobilize between sustainable development and culture mutual understanding and culture to accelerate in different angles and often produces projects the peace and social reconciliation, to guarantee Intangible Cultural Heritage: Sustainable Development in this regard. The relationship between cultural rights for everybody in order to promote sustainable development and culture has taken social development, to strengthen culture for the top priority in UNESCO. UNESCO expands economic development and reduction of poverty, sustainable development approach with the to build the support of environmental sustainability sub-headings such as gender equality, co- on the cultural concept, to combat with climate operation with disadvantaged groups, youth changes via the culture and strengthening the resistance of natural disasters, to transmit the culture to future generations and to value it, to * Assist. Prof. Dr., Gazi University, Faculty of Arts, Department of Tur- kish Folklore, Turkish National Commission for UNESCO, Member of utilized the culture as a source in order to ensure Intangible Cultural Heritage Expert Committee. sustainable urban development and management, to utilizethe culture in order to develop innovative The conscious on sustainable development and sustainable cooperation models.1 has an approach that does not consider the development only on economic basis. Sustainable This declaration is like an indicator of how much attention is being paid to the cultural issues in development is a holistic protection approach that development strategies prior to 2015. Immediately involves also economic, social and environmental after this conference, at another meeting held again elements. Therefore, the principles of sustainable in China (14-16 June 2013, Chendu), future of the development shows a cycle that is in compatible contract in the tenth year of the intangible cultural with the spirit of Convention for the Safeguarding heritage and sustainable development strategies of Intangible Cultural Heritage. In the Article 2.1. were focused. A round-table meeting was held at the Convention refers to the relationship between the conference in question. At the final declaration ICH and sustainable development. According to of the meeting, important determinations were this, the contract expresses that; depending on made and strategies were determined about the the interaction of communities and groups with relationship between sustainable development their environment, the nature and the history, and intangible cultural heritage. This round-table the intangible cultural heritage transmitted meeting was focused on the question of how the from generation to generation is re-created in a tight relationship between the intangible cultural continuous manner and this gives them a sense heritage and sustainable development can be of identity and continuity; thus contributes to made more emphatic and efficient in the future. the appreciation of cultural diversity and human Accordingly, the intangible cultural heritage cannot creativity. In the context of this contract, only the be shared in an unfortunate way like the other intangible cultural heritage that fits the principles resources such as historical, climatic, geographical of international human rights documents and

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience sources which cause continuous vicious cycle is compatible with the requirements of mutual 80 by being distributed unfairly. Oppositely, the respect of communities, groups and individuals intangible cultural heritage is a universal resource and the principles of sustainable development and gains importance when the others are deficit. are taken into consideration (ICH, Article 2.1). For this reason, equitable human development A strong bond can be established between the and the potential of intangible cultural heritage statements of constant re-creation and sustainable 2 shall be converted to development outcomes. development which are highlighted in the contract. As the United Nations began to count down By its nature, intangible cultural heritage has a An Innovative Context for towards 2015, UNESCO has chosen to consider persistence and continuity just as desired by the and create action plans about the future of idea of sustainable development. Precisely for this sustainable development immediately. All of reason, intangible cultural heritage can be utilized these meetings made are important to clarify the to produce sustainable development strategies. relationship between sustainable development The use of the intangible cultural heritage in the and future of the 2003 Convention. Apart from context of sustainable development should be far these, also the last one of South-East European Intangible Cultural Heritage: Sustainable Development from one-dimensional approach. Social, economic Countries Regional Seminars has focused on and environmental dimensions of sustainable sustainable development strategies. The meeting development should be evaluated with a holistic held in May 2013 in Sofia has focused on new approach. For example, if only contributions of strategies for sustainable development, tourism the intangible cultural heritage to the economic and partnerships. The things to be done on dimension are brought into the forefront and the sustainable development in the tourism sector social and environmental dimension is ignored, have been raised at the meeting. a rapid erosion on this heritage is inevitable. This associates the sustainable development 1 http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/images/FinalHangzhouDeclaration20130517.pdf strategies with a destruction process, more than a 2 http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?meeting_id=00328 safeguarding process. However, the phenomenon of sustainable development is a holistic Intangible Cultural Heritage is worth mentioning. safeguarding approach. Many valuable projects The project managed by the Buğday Association and awareness activities are put into action in for Supporting Ecological Living aims to order to benefit the economic dimension of the accelerate the ecological agriculture tourism by culture, in the world and in Turkey, so far. Intangible performing voluntary exchange of knowledge and cultural heritage is often used in many sectors, experience in the ecological farms. There are 79 such as cultural industry, tourism industry, film farms participating in this network and the aim of industry, catering industry, entertainment industry the project is to promote ecological agriculture and souvenir industry. Some of these projects and ensure sustainability by providing voluntary are suitable for the spirit of the contract, such as cooperation from the families living by ecological awareness-raising, transmitting from generation agriculture and by providing financial contribution to generation or promoting social inclusion; while or knowledge support for them. The Definitions some of them have content that may be directed Article 2.2 of the Convention for the Safeguarding to over-commercialization and emptying the of Intangible Cultural Heritage defines the heritage. Therefore, some projects could not get “applications related with nature and the universe” rid of being milled within the absorbing wheel of within the fields of the intangible cultural heritage. the culture industry. Among the protection areas in this article of the contract, the project is especially focused on this Many intangible cultural heritages are often being area. The project tries to integrate the city life with utilized in the world, in many sectors, such as cultural the knowledge of traditional life that is friendly with industry, tourism industry, film industry, catering the natural cycles by bringing the people living in industry and souvenir industry. However, when it rural areas and have the knowledge and practices comes to sustainable development strategies, the

of traditional life together with the people living in The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience use of intangible cultural heritage in these areas the cities. For this reason, the volunteers from the need to be moved to a multi-dimensional space. city accommodate in these farms and help the 81 For example, the process of conversion of a activities compatible with the natural cycles. This traditional product to a souvenir can be thought provides the creation of an awareness circle in the of in this context. During the production process protection areas of intangible cultural heritage which of the souvenir, the principles of sustainable are in compatible with the nature and the universe. development should be considered for traditional This awareness and sensitivity network created master, for protection of the natural material and

is being converted in a sustainable development An Innovative Context for for placing on the market with a fair sharing. A strategy which is present in the nature of intangible souvenir sector lack of this consideration will result cultural heritage and that integrates environmental in alienation of the consumer of that product as and social context. The project will also promote well as emptying the heritage. the first-hand acquaintance in the network of In this context, the relation between intangible production and consumption. In addition, it serves cultural heritage and sustainable development economic, social and environmental dimensions newly comes into agenda in Turkey, just as it is in of the sustainable development by contributing to Intangible Cultural Heritage: Sustainable Development the world. However, the projects on the intangible the maintenance of quality of soil, air and water, cultural heritage in Turkey were carried out with biological diversity, climate and other natural a perspective in parallel with the objectives of cycles in a healthy way via the promotion of eco- sustainable development. One of the priority areas friendly production and consumption patterns. The of sustainable development strategies is related volunteers from the city serve in the farms within with revealing the environmental awareness. the project, in a coordinated manner together with In this context, TaTuTa Farms project carried the Buğday Association for Supporting Ecological out by the Buğday Assocation for Supporting Living and have the opportunity to experience the Ecological Living which is accredited by the knowledge of traditional lifestyle. The website of the UNESCO Convention for the Safeguarding of Association has a multi-lingual structure to guide the volunteers and ensure them to be involved in to cities. This in turn led the people from different this system. This enables the farm volunteers from cultures come together. The project is also a many countries of the world to come together part of the 2010 Capital of Culture project in this and make information in a universal peace and regard. The project has created an example of harmony environment.3 a successful project of social and ecological responsibility by showing that it can create a In addition to this, the project of ecological markets, significant difference in the improvement of public again carried out by the Buğday Association for health, environmental health, social and economic Supporting Ecological Living, can be evaluated cycles via some changes which are possible to be in the context of the relationship between the made in the production - consumption patterns in sustainable development and intangible cultural the whole society. The selection of model of public heritage. This project which has played an active markets for 100% Ecological Markets project role in the process of establishment and expansion has some reasons. The project is aware that the of ecological markets in Turkey is basically focused cultural exchanges in the markets preserves the on bringing the traditional products, producers and rural culture and survives the local differences as a consumers together. These markets which bring value. Also, it maintains the biological variety and producers and final consumers together by an makes the local species, varieties and flavors to approach which does not harm the ecosystem and find market opportunity. It puts the social, cultural which develops environmental awareness on the and ecological values against commercial values. one hand contribute to the marketing of traditional In addition, shopping by touching, seeing, tasting products and on the other hand ensure the survival is an important cultural code. So, this is a good of the culture of the traditional market. The date indicator of how the projects for ecological markets for the 100% organic markets in Turkey is based The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience utilize the intangible cultural heritage for the holistic on 17 June 2006, the opening of 100% Ecological sustainable development.4 82 Farmer’s Market of Şişli. After this, 100% Ecological

Farmer’s Market was established in Antalya for If we consider the relationship between the two weeks in the Meydan Mall, under the Activity intangible cultural heritage and sustainable of Square of Ecology, and then 100% Ecological development at the context of transmission from Markets was opened in Samsun, İstanbul, Kartal, generation to generation, value creation and Bakırkoy and Seferihisar, respectively. These awareness-raising, other projects implemented markets are of great importance in the context in Turkey should also be mentioned. One of An Innovative Context for of intangible cultural heritage and sustainability. these projects is the “One Master, One Thousand At these markets, people from many layers of Masters” project conducted in cooperation with a community come together and exchange Anadolu Insurance and the Ministry of Culture traditional knowledge and culture. In addition, and Tourism. The project has launched in 2010 these markets contribute improving environmental and Anadolu Insurance has developed a social awareness by including the production and responsibility project in accordance with the

Intangible Cultural Heritage: Sustainable Development consumption of ecological products. Markets corporate strategy and expectations of their target providing economic opportunities for small group. The aim of “One Master, One Thousand producers indicate the economic dimension of Masters” project is to attract the attention of public these markets. In this context, it is understood that to the almost extinct professions and to the local 100% Ecological Markets is a project that supports values; to ensure the revival of these professions social, economic and cultural dimensions of and to provide the experience of the masters of sustainable development. This project has created these professions to be transmitted to the future.5 a new space for socialization and culture by

carrying the understanding of traditional market 4 The information on 100% Ecological Market is taken from http://ekolojikpazar.org/ 5 http://www.birustabinusta.com.tr/tr/proje-bilgileri/bir-usta-bin-usta- 3 http://www.bugday.org/bugdaygil/Tatuta/?p=0&ID=&lang=en hakkinda During the project under technical supervision of Nevşehir, scarf printing in Tokat, in the third year the Ministry of Culture, Tourism Directorate General of “One Master, One Thousand Master” project, in of Research and Training, cooperation with NGOs the year 2012. Wood Carving in Kahramanmaraş, is conducted in order to determine the almost Gördes Carpeting in Manisa, Namrun Needle Lace extinct professions. Within the scope of the project, in Mersin, Basketwork in Rize and Karacakılavuz 5 provinces are selected among the provinces Hand Weaving in Tekirdağ are focused for the proposed by the Ministry of Culture and Tourism fourth year of the project6. Within the “One Master, each year and from five provinces and 15 to 20 One Thousand Master” project, in the Section IV, trainees are trained for each profession. It is aimed Article 14 of Convention for the Safeguarding of to support a total of 1,000 candidate masters in Intangible Cultural Heritage, titled Strengthening 50 professions for 10 years, under the project. The the Education and Capacity, the statement 5 provinces and professions determined under of ‘providing the transmit of knowledge from the “One Master, One Thousand Master” project generation to generation by informal opportunities’7 for the year 2010 are; Karagöz Portrayal / Bursa, is included. This project is compatible with that meerschaum Processing / Eskisehir, Edirnekâri project with its aspect that provides the transmit / Edirne, Kutnu Weaving / Gaziantep, Kazaziye of knowledge from generation to generation by / Trabzon. The trainees have been given basic informal opportunities. In addition, the project training on profession in the courses organized by is successful on the strategies for sustainable the non-governmental organizations, determined development. The project serves the social by the Ministry of Culture and Tourism, in these dimension of sustainable development by filling the five provinces. The provinces and professions cultural gap between the old and new generations determined for the year 2011 are, Çorum / Pike and brings the knowledge of the new generation

Cloth Weaving, Hatay / Silk Weaving, Mardin / and the old generation together. In addition, The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Stone Carving, Sivas / Horn Comb, Van / Savatlı the project has environmental sensitivity as it Silver Processing. A special study has been 83

protects the traditional professions and the natural made with the documentary channel İZ Tv under materials used in the performance of the traditional the project. Under the leadership of Coşkun Aral, professions. The project also helps the economic İZ Tv has selected four provinces among the continuity by providing job and credit facilities for provinces for 2010-2011 years and prepared the the participating trainees. This is an indication that documentary of the project. İZ Tv has also created the project is compatible with holistic approach of

an archive in each province by photographing the An Innovative Context for sustainable development. course process. This photo study is planned to be used for preparing a special album. Anadolu Other than that, the museum institutions which Insurance has made a special study of micro- are functional in the context of protection, credit for loan opportunities for the trainees. In the revitalization and transmission from generation educational process, the trainees with technical to generation of intangible cultural heritage have equipment may benefit from the special conditional directed towards the project and practices that loan prepared by Türkiye İş Bankası, at the end of support the sustainable development strategies, Intangible Cultural Heritage: Sustainable Development the training with their participation certificates, if in recent years. In this context Ankara, Intangible they wish. This shows that the project has studies Cultural Heritage Museum established in Ankara for employment after the training period and Hamamönü that is bound to Ankara Gazi University can evaluate these issues in the context of the and most of the projects carried out within the principle of sustainability. This project supports museum are being prepared taking into account vocational training and guarantees the survival of the profession after the vocational training, as well. 6 The information on ‘One Master, One Thousand Master’ project is It was decided to start courses of mother-of-pearl taken from http://www.birustabinusta.com.tr/tr/proje-bilgileri/bir- usta-bin-usta-hakkinda inlaid in Ankara, Saddlebags and Rugs Production 7 The information on ICH contract is taken from http://www.unesco. in Kars, Glass Blowing in Muğla, Pottery Making in org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_KORUNMASI.pdf the principles of sustainable development. The development. This project that is funded under project titled “Providing Sustainability of the Scientific Research Projects of Gazi University is Tradition of Telling Turkish Folk Tale in the Context still ongoing and makes its activities at the core of of Applied Folklor” performed in the museum by sustainability. Gazi University, Faculty of Arts, Department of Turkish Folklore is appropriate to be evaluated In order to make the implementation process in this context. This project is intended to the of the Millennium Development Goals by 2015 revitalization of almost extinct Turkish fairy tales more promising for the future, the number of new via narration. Under the project, students learn projects planned with inspiration of sustainable the almost extinct fairy tales and are directed to development is increasing in Turkey, just like in tell them by blending the traditional methods with the world. As a result, in the coming years, if the modern ones. By this way, the students may be projects to be performed under the Convention for turned into fairy-tale narrators who are not seen the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage often in traditional environments. In the scope of are planned by taking the sustainable development the project, firstly a literature study on the Turkish strategies in the forefront, it is possible to say that fairy tales was made and then these tales were there will be a promising vision for the future. told again in the tradition of a fairy tale narrator. The students who had training for telling stories as part of the project, continue their performance on References fairy tale in museums, kindergartens and cultural Organic Farm Visits in Turkey. activities. Students participating in the project are Accessed on: 17.11.2013, trained by the traditional fairy-tale narrators and at Culture: Key to the Sustainable Development – The Hangzhou

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience the same time they are met with modern fairy-tale Declaration. narrators. Trainees being met with traditional fairy- Accessed on: 16.11.2013, 84 tale narrators would be assessed as sustainable will have the chances to know the traditional one Chengdu International Conference on Intangible Cultural and sense the cultural ties between the old one. Heritage. This shows that the project has a social dimension Accessed on: 15.11.2013, in the context of sustainable development. Within (ITH/13/EXP/7 Paris, 29 May 2013). An Innovative Context for to practice on tales especially about seeds, %100 Ekolojik Pazar. soil, nature and the environment. Importance of Accessed on: 18.11.2013, tales developing environmental awareness and Bir Usta Bin Usta Hakkında. sensitivity is emphasized in this way. In addition, Accessed on: 17.11.2013, the students may get income by telling fairy tales in various museums, bookstores, shopping centers, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi. Intangible Cultural Heritage: Sustainable Development kindergartens and primary schools, and this Accessed on: 10.11.2013, shows that the project has an economic dimension http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/ aimed at employment in the context of sustainable SOKM_KORUNMASI.pdf Turkey’s Living

Human Treasures Program

Pınar Kasapoğlu Akyol*

NESCO, gives importance to preserving in 1994 and Proclamation of the Masterpieces of and sharing cultural diversity and since the Oral and Intangible Heritage of Humanity in its foundation on 16 November 1945 and 1997/1998. Usustains its international studies with 192 member Susceptibility is tried to be created for the countries. Four agreements are signed for the traditional culture and masterpieces of this purpose of safeguarding and supporting cultural through Oral Proclamation of Masterpieces of wealth. These agreements are “Convention on the Oral and Intangible Heritage of Humanity by Protection of World Natural and Cultural Heritage The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience UNESCO, awareness levels of societies are tried on 16th November 1972”, “The Convention for the 85 Protection of the Underwater Cultural Heritage to be increased and attention was drawn on signed on 2nd November 2001”, “Convention for safeguarding notion. Individuals who will have the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage active roles in surviving, protecting and transmitting signed on 17th October 2003” and “Convention cultural heritage are called as heritage bearers on Protection and Promotion of the Diversity of namely masters. In order to execute this process Turkey’s Living Cultural Expressions signed on 20th October 2005” in a healthy way, these individuals should transmit (Oğuz, 2007: 6,7). their knowledge and abilities to next generations regarding the issue subject to heritage bearing. As Human Treasures Program The Convention for Safeguarding of Intangible the result of these studies Living Human Treasures Cultural Heritage which Turkey became a part of System is revealed (Oğuz, 2008: 6). in 2006 accepted in 32nd General Conference of UNESCO held in 2003, handles cultural heritage This national system called as “Living Human and safeguarding notions. Studies that can be Treasures (LHT)” in English, “Yaşayan İnsan called as preparation during the process from Hazineleri (YİH)” in Turkish and as “Tresors revealing this agreement and until being enforced Humains Vivants (THV)” in French is executed are 1989 Recommendation on the Safeguarding of through Directive on Establishing Living Human Traditional Culture and Folklore adopted in, Living Treasures National Systems within the body of Human Treasures System which Republic of Korea UNESCO. Each party state adopting this directive had drawn attention to importance of masters for creates its own national system and perform all transmitting the heritage to next generations, within studies within this direction. scope of protection programs performed nationally Living Human Treasures means in this directive as “individuals bearing considerable knowledge

* Research Assist., Ankara University, Faculty of Languages, History and abilities required for executing certain items of and Geography, Department of Folklore. intangible cultural heritage and re-creating them.” Main purpose for establishing Living Human competencies are accepted by fellows and transmit Treasures System is described as “elements of their knowledge and abilities to pupils. They are intangible cultural heritage, high historical, artistic individuals who give opportunity for surviving and cultural value within; execution, revitalization or these abilities for next generations. According to re-creation of the necessary knowledge and skills recent data, 63 master artisans are still working. to be safeguarded” in the directive. Additionally, These artisans are active in musical instrument other purposes can be indicated as “safeguarding making, bookbinding and painting, theater, music of cultural heritage and transmit stages involved and dance, construction techniques, textile and in the masters’ recognition and these artists arts fashion design, pottery and ceramics, mechanical best environments to ensure maintaining this artist arts, woodwork and carpentry, metalwork, jewelry, to reward and apprentice tempt, formal and non- gold and silver work. Handicrafts Commission formal education processes by integrating the was established in 1994 with the Ministry Decree. mass meeting with the pioneering1.” Handicrafts Commission is a consultancy body. It is managed by Culture and Communication Principles and standards regarding establishment Ministry and represented by a honorary president. of Living Human Treasures System are determined Ministry representative responsible for handicrafts by Intangible Cultural Heritage Branch Offices of also participates to commission studies. Master UNESCO General Directorate and these standards artisans are selected once in every two years. are published at UNESCO website in French, Selection process is executed by selection study English and Spanish languages. In the latter groups, Handicrafts Delegation and Cultural process, new national systems are established by Affairs Regional Management. Master candidates Czech Republic, the Philippines, France, Japan, are analyzed by Handicrafts Commission, Republic of Korea, Nigeria, Senegal and Thailand Handicrafts Delegation and selection study group. based on UNESCO standards and these Living The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Finally, Handicrafts Commission determines Human Treasures National Systems are declared the list of handicraft professionals. Culture and 86 in the UNESCO website. These systems are

Communication Ministry announces selected executed under names Master of Arts in France, master artisans from this list. Master artisan title is Popular Crafts and Art Tradition Bearers in the given by the decree of Ministry. Required criteria Czech Republic, Living National Treasure in the for being able to selected as a Master of Arts are

Turkey’s Living Republic of Korea and the Owner of Important determined as: Being active in that work for at Intangible Cultural Heritage Assets in Japan2. least 10 years, having very rare and exceptional In order to have a better understanding of technical knowledge, presenting superior abilities, Human Treasures Program Living Human Treasures System determined by guaranteeing teaching these knowledge and UNESCO, France, Czech Republic, Republic of technical abilities to pupils. After being selected Korea and Japan samples will be considered: as a master artisan, artisans have the mission Meaning of Living Human Treasures System in of transmitting their knowledge and abilities to France is “Master of Art.” The Master artisan used their pupils. This transmission continues for a by France and representing the official title (Maître period longer than three years in the workshop dart) is created based on an inspiration from LHT of master. Knowledge and ability transfer is the system of Japan. Master artisans are individuals content of an agreement between master artisan who transfer their technical knowledge to next and Culture and Communication Ministry. A 3 year generations. Master artisan title is created with the allocation is performed that is determined by the Ministry Decree on 15th November 1994. Master Ministry through this agreement (16,000 Euro, in artisans are professionals having exceptional 2004). Second agreement is realized between or unique technical knowledge and ability. They master artisan and the pupil and pedagogical are masters whose experience and training and practical training model is determined in this agreement 3

1 www.unesco.org Access date: 13.11.2013. 2 www.unesco.org Access date: 13.11.2013. 3 www.unesco.org, Access date: 13.11.2013. LHT system of Czech Republic “Popular technical skills and for documenting the experts Professions and Art Tradition Bearers” has showed willingness to work together, the use entered into force with the law called as “Popular of traditional materials and traditional modes of Handicraft Tradition Artisan” established by the production, product traditional forms of respect, Ministry of Culture on January 2001. In June 2003, making the elegance of the traditional practices Czech Republic Government had adopted the appropriate color, decor and paint the surface resolution called as “More Effective Strategies with varnish, traditional models and patterns of for Protection and Development of Traditional reproduction, traditional handicraft techniques and Folk Culture.” Strategy defines tangible measures skills mastery rating. Documents are archived by describing traditional folk culture, systematic National Society Culture Institute and candidate’s documentation of folk culture, safeguarding of folk intellectual property rights are reserved. Artisans culture and transmitting to next generations and acquire the right of 30.000 CZK2 financial supports presentation to society in and out of the country. with their diploma. Once the bearer acquires this The title of “Popular Handicraft Tradition Artisan” diploma, his/her products will be exempted from is given to artisans active in tradition handicrafts in taxation thanks to the stamp tag given to him/her the Czech Republic. This title expresses expertise, by the National Society Culture Institute. His / her methods and technology information, the labor to name is announced on the institute page. Bearers sustain this tradition, also that this is presented should avoid behaviors that may damage prestige to society and transferred to next generations. of the title and product label used the label only for Individual handicrafts are called based on below studies whose titles are given, and spend materials used. In general terms, these are clay, effort for transmitting their knowledge, ability and glass, stone, metal, knitted work, wood, woven experience to next generations. Title of the bearer fabrics, and animal materials out of wool. Under will be withdrawn in case that he/she go out of the The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 13/2003 a numbered order of Ministry of Culture, production required by given title4. a commission is established in order to provide 87 consultancy to the ministry and assess candidates Republic of Korea established the system called in “Popular Handicraft Tradition Artisan” area and as Living National Treasure and it enforced 961 traditional folk artisan materials. Ministry of Culture numbered Law on Protection of Cultural Assets establishes a commission in order to determine in 1962. Purpose of this law is to “making efforts Turkey’s Living “Popular Handicraft Tradition Artisan” candidates for cultural improvement of people, contributing and announces required procedure rules for to improvement of culture, taking over the local selection. In case that the Commission detects a cultural heritage by safeguarding cultural assets Human Treasures Program deviation from the form of acquiring the title, it can and benefiting from these cultures.” This law is offer withdrawing the “title.” The title of “Popular separated into four categories namely important Handicraft Tradition Artisan” is given on European intangible Cultural Assets, Important Intangible Heritage Days every year. Maximum five titles can Cultural Assets, Folk Culture Assets and Historical be given in the same calendar year. (5/2003 Coll. Structures. Bearers of Important Intangible Cultural Numbered Government order’s 25th section 16 Assets are called as “poyuja”. These entities or December 2002 dated.) For titles to be given in the organizations are ones performing Intangible coming year, candidates should be recommended Cultural Assets regarding considerable historical, by real or legal entities until 31st December. artistic or academic values. Intangible Cultural Criteria applied by the commission for candidate Assets are expressions and applications. These selection are: The candidate’s exceptional or are music, dance, drama, folk dances, traditions, unique traditional art example that ability is lost or war arts and kitchen. Cultural Assets Committee in danger of traditional folk handicraft technique, serves as a consultancy body for Ministry of Culture the candidate has acquired superior knowledge and Tourism. One of the sub-committees of this and skills to younger generations, transmitting products public presentations, the candidate’s 4 www.unesco.org, Access Date: 13.11.2013. committee is called as “Intangible Cultural Assets Assets, Protection Techniques for Cultural Assets. Committee”. Committee members are assigned In 1955, law was amended as covering important by the Ministry of Culture and Tourism after intangible cultural heritage assets and bearers nominated by the Cultural Assets Management. are defined. Main amendment was realized Applications are performed by local organizations. when “Folk-Culture Assets” are defined in 1975. Based on information sent, reports are prepared Subsequent amendments are realized when Folk by at least three Cultural Assets Committee Techniques are added to Intangible Folk-Culture members. After analyzing research reports, Assets as a separate category and protective Cultural Assets Committee decides for definition. measures are taken in 2004. Definition of intangible The decision is declared to implementers, local cultural heritage and selection criteria of bearers organizations and applicants through publishing are described and followed as Cultural Affairs in the Official Gazette. Many benefits are acquired Agency. Intangible Cultural Assets; all intangible such as granting monthly payments tobearers, cultural heritage areas are defined either by law or pupils and scholarship students of the tradition, as performance arts or handicrafts. Performance health insurance service, help for hospital costs, arts are classified as eight forms: Gagaku court paying funeral costs, support to training programs music, Nohgak, the Bunraku, Kabuki, Kumi-odori, and help in career developments. These people Music, Buyo dance, Engedi. Similarly, handicrafts also benefit from special state protection in cases are classified as eight different forms: Pottery, of war, armed conflict and other emergencies. weaving and dyeing of textiles, lacquer work, Disadvantaged bearers receive additional help. In metal work, wood and bamboo works, toy making, cases when bearers do not fulfill their requirements, paper making, the art of golden leaf cutting penalties are applied and the heaviest penalty (kirikane). Safeguarding Techniques for Cultural The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience is cancellation of these definitions. If it is agreed Assets; For today’s selection of safeguarding 88 that the Intangible Cultural Asset bearers is not techniques categories; restoration techniques of competent due to physical or mental reasons musical instruments, raw material production and or other reasons, Cultural Assets Management abilities of using handicraft tools. Cultural Affairs 5 Manager may cancel definition of the bearer . Agency established under MEXT is responsible for international cultural exchange and culture

Turkey’s Living The Law on Protection of Cultural Heritage covering tangible and intangible cultural heritage improvement. Intangible Cultural Assets: 2 million in Japan is legalized in 1950 where the system Yuan for 4 years special donations are granted

Human Treasures Program called as Owner of an Important Intangible Cultural to individually accepted bearers(Living National Heritage Asset is established. From this date, Treasures) for improving their knowledge and Japan continues its studies for safeguarding abilities also it is required them to train pupils and its cultural heritage and make legal regulations continue the information flow. Tangible support will when required. In 1950, Japanese Government be provided for Intangible Cultural Assets bearers has defined certain individuals and groups, defined collectively or as a group to perform important intangible cultural asset carriers as their folk shows and for projects to grow new pupils. Living National Treasures. This title is granted on Regarding Intangible Folk-Culture Assets, financial the basis of individuals or groups for handicraft support is provided by the state in order to meet artisans gravure printing, paper production, basket part of expenditures required for researches to knitting, sword production, pottery and famous protection groups, transmitting and expanding actors and traditional Show musicians. Intangible the heritage. Regarding Safeguarding Techniques cultural heritage is divided into 3 categories with for Cultural Assets, apart from documentation 1950 Law on Protection of Cultural Heritage: and pupil trainings executed by the state, help Intangible Cultural Assets, Intangible Folk-Culture is provided for individuals and group bearers transmitting their knowledge and abilities and 5 www.unesco.org, Access date: 13.11.2013. projects for growing new pupils. In case that Important Intangible Cultural Assets or Important Treasure, these criteria should be fulfilled: Intangible Folk-Culture Assets lose their values or a) Executing its abilities for 10 years, any other situations occur, MEXT may cancel this b) Learning its art with master-pupil relation, definition6. c) Superiority in implementing his/her knowledge When other Living Human Treasures on the World and ability and implementation systems in Turkey, it is seen d) Having rare knowledge regarding his/her area, that handicrafts are common grounds. Transmitters e) Devoting himself/herself or the group to the of intangible cultural heritage elements retain their work performed by individuals or groups, cultural heritage to future generations to ensure the transmissionof the Living Human Treasures f) Individual’s or group’s ability for improving existing knowledge and abilities (including in the host logic systems, to train apprentices innovations to meet his/her art with the society), basically aims to serve. The practice in many parts of the world, are disappearing or depreciating g) Ability of individual or group to transfer existing elements of the intangible cultural heritage of abilities and knowledge to pupil (having grown people with high level skills in the transmissionof a pupil) (Karabaşa, 2009:101-102). people living treasures of this heritage area, which Selection of Living Human Treasures (LHT) above was declared primarily to increase the level of criteria of the Ministry of Culture and Tourism of awareness. After the experiences of this legacy bearing veteran with provincial Directorates of bearer transmissionbetween generations and Culture and Tourism and is located in the center sustainability stands out. Living human treasures of folklore as a result of field research conducted in the world of practice strictly protected and by researchers with the data obtained are started supervised are also noticeable. to be determined. Reports are prepared regarding candidates LHT selection criteria through Tradition The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience UNESCO has obliged all party states to create bearer’s written permission. These reports will 89 one or more inventories in order to Intangible be issued at a later date and sent to committee Cultural Heritage Convention for the purpose of members in order to provide information regarding determination of each party state in accordance LHT candidates prior to Intangible Cultural with its situation for the cultural heritage within its Heritage Experts Committee Meeting to be held. Turkey’s Living own borders. Within this purpose, it is decided Commission members present at the meeting LHT to create two inventories called as Living Human candidate files preparing the Ministry’s central Treasures (YİH) Turkish National Inventory and unit located in the folklore researchers, each Human Treasures Program Intangible Cultural Heritages Turkish National LHT candidate for the candidates short resume, Inventory in 2008 within intangible cultural heritage they work on the subject themselves than their studies performed in Turkey by Research and counterparts separating properties, exercised their Education General Directorate. ICH (Intangible Cultural Heritage) element the risk of losing candidates, and they create original works In Turkey, Living Human Treasures (YİH) Turkish of information presentations that LHT candidates National Inventory preparation studies and Living are introduced. After the presentations, members Human Treasures National System studies are of the Commission of Experts deems appropriate executed by Ministry of Culture and Tourism, candidates and they unanimously adopted by the Research and Education General Directorate, General Directorate of Research and Education under consultancy of “Experts Committee” Chaired of the Ministry of Culture and Tourism submitted by Research and Education General Director and for approval authority . Ministry authorities with the involving academicians from various universities. approval of LHT selected master about the short In order for a master determined by the Experts and long feature promotional films pulling Culture Committee to be able to select as Living Human and Tourism Ministry of authorized persons , academics, Non-Governmental Organizations 6 www.unesco.org, Access date: 13.11.2013. (NGOs) and national media representatives attended, and these masters introduced a Living selected, documentaries about the selected LHT Human Treasure Award Ceremony is performed . masters and their introduction in the media. Also encourage them to master the selected LHT Culture and Tourism Ministry organized a two thousand prize money is also provided. ceremony LHT masters awards and certificates of In Turkey, total 20 Living Human Treasures are appreciation given that the aim pursued one of the selected in 2008, 2009 and 2010. These masters LHT selected masters to publicize, ICH (Intangible and years of selection are as: Cultural Heritage) studies draw attention to the Masters Selected as Living Human Treasures awareness and the work done through the press in 2008 (Award Ceremony: 14 Jan 2010) to announce is to work. • Tacettin Diker (Karagöz Master) In Turkey, as in all the world for this kind of news • Orhan Kurt (Karagöz Master) media and social media in making more visible the location is very important. In Turkey, as in all of the • Metin Özlen (Karagöz Master) world, the role of media in making this kind of news • Mehmet Girgiç (Felt Making Master) more visible is quite important. When the elected • Hayri Dev (Pine Whistle Producer and Player) LHT masters are researched on a small scale, it is • Sıtkı Olçar (Tile Master) seen that we face many news, documentaries and • Şeref Taşlıova (Minstrelsy Tradition) television programmes. For example, after LHT is selected it has been seen that this award has been Masters Selected as Living Human Treasures announced on news sites: in 2009 (Award ceremony: 26 Nov 2010) - The news that “UNESCO selected Stone Master • Yaşar Güç (Hortlatma Kaval-With/without tongue Tahsin Kalender from Ahlat as the “Living Human The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Kaval Master and Player) Treasure”” in website of local newspaper local 90 • Emine Karadayı (Knitting and Natural Painting publishing under the name of Ahlat Newspaper. Master) (http://www.ahlatgazetesi.com/haber_detay. • Zakir Veli Aykut- “Dertli Divani” (Zakirlik) asp?haberID=552). • Bekir Tekeli (Bağlama(a stringed folk instrument) - After Hayri DEV is selected as LHT, his award Turkey’s Living Producer) news and images are given in the Denizli Haber • Uğur Derman (Classic Book Artist) “Hayri Dev Received His Award” title. (http:// • Hasan Çelebi (Calligrapher) www.denizlihaber.com/kultur-sanat/kultur- Human Treasures Program • Mehmet Gürsoy (Tile Artist) sanat-genel/hayri-dev-odulunu-aldi). • Fuat Başar (Ebru/Marbling Artist) Also Hayri Dev award news is given from Denizli • Neşet Ertaş (Abdallık Tradition-Folk Poet) Provincial Culture Directoratewebsite. http://www. pamukkale.gov.tr/tr/content.asp?id=718). Masters Selected as Living Human Treasures in 2010 (Award ceremony: 14 Nov 2012) - İrfan Şahin’s selection as LHT is announced from Biga Provincial Culture Directorate site • Cemil Kızılkaya (Block Printer) (http://www.biga.gov.tr/bizden_haberler_kispet_ • Mahmut Sür (Evil Eye Craftsman) ustamiz_irfan_sahin_yasayan_insan_hazinesi_ • Tahsin Kalender (Ahlat Region Stone Master) odulunu_aldi-l-1-sayfa_id-333-id-52645-g_id- • İrfan Şahin (Kispet/Wrestler’s tight master) 19223 Access Date: 13 Nov 2013). Same As indicated in the Living Human Treasures news is also available at another site. (http:// National Systems Establishment Directive, “Main bigaaktuel.com/2013/10/20/biganin-yasayan- award for living human treasure is being known insan-hazinesi-kispet-ustasi-irfan-sahin). by the society.” This recognition occurs thanks - Dertli Divani’s award is announced from to award ceremonies organized after LHT being İstanbul Alevi Foundation site. (http:// www.istanbulalevidernegi.org/default. - Prof. Dr. Uğur Derman, “Öteki Gündem”- “Hattın asp?goster=detay&id=725) Sultanları”: http://tv.haberturk.com/programlar/ - Kemal Sür’s LHT award is announced from video/oteki-gundem-21-nisan-2013-hattin- a local news page. (http://www.egepostasi. sultanlari-13/87863 (1. Part), http://tv.haberturk. com/guncel/boncuk-ustasi-mahmut-sure- com/programlar/video/oteki-gundem-21- unescodan-buyuk-onur-h1607.html-h1607. nisan-2013-hattin-sultanlari-23/87865 (2. Part), http://tv.haberturk.com/programlar/ html). video/oteki-gundem-21-nisan-2013-hattin- Bekir Tekeli, Neşet Ertaş and Sıtkı Olçar masters sultanlari-33/87868 (3. Part). who are dead after being selected as LHT are - Mehmet Gürsoy: http://www.youtube.com/ announced for death information in the press. watch?v=xmFxBI0Z2t4). (http://www.kastamonugazetesi.com.tr/gundem/ item/2227-bekir-tekeli-yi-kaybettik.html, http:// - Fuat Başar: http://vimeo.com/69024716). www.zaman.com.tr/gundem_dunyaca-unlu- - Kemal Sür : http://www.dailymotion.com/video/ cini-ustasi-sitki-olcar-hayatini-kaybetti_1053388. xfimc5_kemalpasa-dan-yasyan-insan-hazinesi_ html,ıhttp://www.borsarti.com/neset-ertas-vefat- news?start=227 / http://www.kemalpasa.tv/ etti-biyografi-ve-sarkilari.html) kemalpasa/yasayan-insan-hazinesi-mahmut- Masters known by the society after being selected sur.htm). as LHT, their works and current works are After selecting LHT taking advantage of social published as news: media themselves and make their work more - After being selected as LHT, Hayri Dev started visible, there are also the masters: teaching its art to students and conservatory - Hasan Çelebi: http://www.celebisanat.com/tr/

teachers in Denizli Municipality Conservatory. main.html. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Related news is published from Denizli - Yaşar Güç: http://www.yasarguc.net). Municipality page: “Hayri Dev, transfers his art 91

- Şeref Taşlıova: http://www.sereftasliova.com). to students in Denizli Municipality Conservatory” (http://www.denizli.bel.tr/Default.aspx?k=haber- In addition, İznik Tile brand published a news detay&id=10021) regarding selection of Mehmet Gürsoy as LHT:

http://www.iznikcini.com/cini-en/homew). Turkey’s Living - Cemil Kızılkaya’s participation to an exhibition is published as news. (http:// Although there are LHT masters published as www.kastamonupostasi.com/kposta3/ news in least numbered national newspapers and Human Treasures Program index.asp?fuseaction=home.dsp_ television channels, it is seen that these news are news&arsiv=0&cid=10349) generally placed in local newspapers and local televisions. And a need to focus attention on the LHT selected master documentaries and television details, the LHT selected masters have not seen programs made about being published and can all of the interest is the same. This veteran of LHT be easily monitored from the site: his hometown of selected local media and the - Bekir Tekeli, “Ellerin Türküsü”: http://www.youtube. Provincial Directorate of Culture that the issue is com/watch?v=6q2cjHe3UIc (1. Part), http://www. about how much varies. Some more news about youtube.com/watch?v=Cli3BGWXtck (2. Part). LHT masters ARF, unfortunately, does not have any - Yaşar Güç, “Ellerin Türküsü”: http://www. news about another with LHT master. Press of the youtube.com/watch?feature=player_ Culture and Tourism Ministry, which is connected embedded&v=OlfOJptYVdQ). to the Provincial Culture Directorates LHT masters in the promotion play an important role and they - Tacettin Diker: http://vimeo.com/61514511). both ICH (Intangible Cultural Heritage) work to - Hayri Dev: http://vimeo.com/45361133). be announced as well in this regard, creating - Mahmut Sür: http://bianet.org/biamag/sanat/141661- awareness on behalf of an important tool that yasayan-insan-hazinesi-mahmut-sur). should not be overlooked. As a result, heritage bearer masters playing key the intended safeguarding of cultural heritage, and roles in Living Human Treasures Human System preservation can be provided to betransmitted. and within this system regarding surviving ICH (Intangible Cultural Heritage). One of the issues to be considered is that introductions from Ministry References Oğuz, M. Öcal. “UNESCO, Kültür ve Türkiye (Culture and Tur- of Culture and Tourism, announcements should key)”, Millî Folklor (National Folklore) 73 (2007): 5-11. not be at local level and should be carried to Oğuz, M. Öcal. “UNESCO ve Geleneğin Ustaları (UNESCO and national and even international status. Living Masters of Tradition)”, Millî Folklor (National Folklore) 77 (2008): 5-10. Human Treasures with our master’s shown more Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? (What interest by the public, which provide financial and is Intangible Cultural Heritage?) Ankara: Geleneksel moral support, better working conditions offered Yayıncılık (traditional Publishing), 2009. to them when creating an environment where the “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi (Con- vention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heri- transmission of cultural heritage can be mentioned. tage)” trans. Oğuz, M. Öcal; Yeliz Özay; Pulat Tacar, However, in this manner envisaged by UNESCO Millî Folklor (National Folklore) 65 (2005): 163-171. and ICH (Intangible Cultural Heritage) studies of www.unesco.org (Accessed on: 13.11.2013) The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 92

Turkey’s Living Human Treasures Program The Keepers of Culture: Women and Intangible Cultural Heritage

Dilek Türkyılmaz*

n order to protect the intangible cultural of intangible cultural heritage. Perhaps, this is in heritage products being almost forgotten position of being the most vital role of women. Iin consequence of globalization, UNESCO, Female fertility does not only ensure the biological United Nations Educational, Scientific and Cultural continuity of communities but also maintains the Organization has signed the Convention for the cultural continuity by transmitting such heritage Safeguarding of Intangible Cultural Heritage on from generation to generation. Transmission of 17 October 2003. “Safeguarding” of the intangible knowledge from generation to generation with cultural heritage means securing the viability of out-school facilities begins beside the mother. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience intangible cultural heritage, including identification, Doubtlessly, the first heritage the woman transmits 93 documentation, research, preservation, protection, to her child is her language. The language promotion, enhancement, transmission hereof containing too many codes of a culture is both from generation to generation, particularly through the carrier and the transmitter of the culture. Oral in-school and out-school education, as well as cultural products, social values, moral norms, customs and traditions, social practices, in general the revitalization of the various aspects of such terms, the cultural heritage is firstly transmitted to heritage. (Oğuz 2009). the new generations by mediatorship of mother. Culture is the most crucial element which carries In this regard, the woman is in position of a kind and Intangible Cultural Heritage people beyond the biological relationships and of guarantee for the cultural continuity. Woman The Keepers of Culture: Women is able to create a unity consciousness. Cultural and her world is also an area where the cultural factors are transmitted as a value to everybody structures can show themselves in rich and through family, school life, and business life. colorful form. The position of woman within the In this way, an average lifestyle, thought and social life provides us too many details pertaining production takes place in a society. In preservation to that society. Clothing and finery, eating and and transfer of overall culture, in particular the drinking culture, traditions and customs find their intangible cultural heritage, the role falls to many representation in the identity of a woman. actors. It goes without any doubt that the women Today, due to having become more efficient in the occupy an important place herein. The women active business life, the forms of traditionally routine having a great deal of responsibilities within either cultural conveyance by mothers have also changed traditional or contemporary daily life as well as and such situation has led to some problems. The being effective in the intergeneration transmission mothers who are forced to act according to the spirit of time have difficulty the oral culture they

* Assist. Prof. Dr., Gazi University, Faculty of Arts, Department of Tur- had learned from their own elders and natural and kish Folklore. traditional cultural transmission environments to their own children due to the living conditions they That is precisely at this point, the woman are in. The mother and child togetherness which being from most crucial actors of the cultural is almost limited with the weekends has made transmission takes part herein and the such transfer impossible. Despite it appears to be sustainability of the intangible cultural heritage to an issue of an oral cultural transmission moving be re – assured via woman upon elimination of from the term of “Mother language”, of course, this said negative factors, awareness studies must should not be addressed to be solely a mother- be carried out. The approach of UNESCO on this child issue but also basically an issue of cultural matter is also extremely important. Recognizing transmission. In recent years, since Turkish family the sex inequality to be one of the biggest issues has undergone a fast transformation together of the twenty-first century, UNESCO has the with the urbanization. This process which carried understanding of encouraging sex equality and Turkish family from a large family down to a “core woman leadership. Therefore, it has been carrying family” has pinned the relationship of grandfather out studies related to strengthening the sex – grandchild and grandmother – grandchild down equality and status of women within the society. to restricted times thus, “granny tale” has swept For enabling the women to acquire leadership away from the mind of the children or the number roles in the areas of education, science, culture, of children who can listen to “liberation war stories” communication and information in which UNESCO from their grandfathers has increasingly decreased is active, supporting them to gain necessary skills (Oğuz 2008). Therefore, a common attitude and training of woman leaders in number sufficient and collective behavior pattern has become to transmit their knowledge to next generation are undevelopable in many areas and common among the primary objectives of this organization. language wording patterns have turned into being In this context, with this sensitivity formed both in unusable state. Together with media and popular The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience the world and the Republic of Turkey, it is possible culture among the principal causes of value shift to see that both the subject of woman and also 94 and transformation of values in our age, it may be woman – carried out efforts come to life2. shown to be the gradual reduction of family and particularly the woman effect who are the carrier Safeguarding of intangible cultural heritage of and transmitter of culture. the Republic of Turkey and its sustainability has On the other hand, “since the parts of traditional made itself to be felt more by some woman hand culture which are not converted into artistic – contacted initiatives in recent years. One of impressions in the written production and these is the “International Embroidered Patchwork consumption areas of the city are not a part of Festival” carried out by Gölcük Municipality with and Intangible Cultural Heritage The Keepers of Culture: Women formal education, it is being abandoned. These the stakeholder of UNESCO, World Crafts Council products that fail to find facility of transmission (WCC) and Gazi University, Department of Turkish from generation to generation in the fields of formal Folklore. With this festival, it has been targeted to education, it fail to enter into the consumption of configure a universal cultural meeting platform for modern mass communication tools making up “forty – patch” contained in the traditions of too many widespread and formal learning areas of culture countries on earth, whereby knowing other cultures transmission such as cinema, theater, newspaper, and to introduce Turkish culture and prevent the radio, television and supermarket. Thus, the cultural traditional handicrafts to be encountered with the heritage of the people formed by the experiences risk of extinction. A great deal of craftswomen and of people is being perceived as “rural culture” not academicians related to the subject have attended to be allowed o enter into the contemporary city to the festival whose fourth one was held on dates and the cultural needs of the contemporary city between 6 / 8 September 2013. Çınarlık Square is being barrowed from the countries which have of the city looked bustling as with a festival area previously built the modern city”1. throughout three days. During all these three days,

1 Oğuz 2008: www.sporbilim.com/dosyalar/5A.ppt. 2 http://www.unesco.org/new/en/unesco/themes/gender-equality. the participants coming from every corner of the for the first time in the Republic or Turkey in 1945, country and five distinct country of the world had it has configured the training over the relationship the chance of exhibiting and if so desired, sell their between the woman and handcrafts thus provided products and learning and instruction of different the facility for the girl students to develop their technics owing to forty-patch technic sharing knowledge and skills regarding Turkish clothing activities. Such festivals makes contribution for and handcrafts. Olgunlaşma Enstitüs are the the new local and regional technics to be revealed educational institutions which keep the Turkish and transfer of forty-patch art emerged from handcrafts alive training the persons carrying out combination of a lot of distinctive requirements study, development, assessment, archiving and and purposes bearing different senses across production works in the fields of Turkish clothing the globe intangible cultural heritage to/from and handcrafts. When teaching the methods of different civilizations and generations3. During Turkish handcrafts which are about to vanish, festival, the samples of needle lace, needle lace pioneering the transmission thereof to the next – jewelries, tulle scarves, needle lace – pictures, generations by sticking to their originals, the door decorations, napkin holders, etc. have been Institutes have been introducing the outstanding exhibited. The foreign guests attending the festival examples of handicrafts domestically and abroad. have enjoyed the opportunity to examine needle The renovation of the countries possessing their lace works, took them to their countries and also cultural wealth and remaining up to date; may made a cultural exchange4. materialize by maintaining their past values and keeping them alive today as well and take the One of the efforts of making the intangible same to future. Also the Olgunlaşma Enstitüs are cultural heritage survive performed in woman’s the institutions which built the bridges between axis in the Republic of Turkey is the folkloric “Elif past and future and have proven its vision in Doll”. Making this folkloric doll also known as the The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience artistic field. In this regard, it has not only make Tragacanth Doll is a woman production which is contribution with “Elif Doll” to keep the intangible 95 about to be the new symbol of Turkish folklore. cultural heritage alive but also with all services it Tragacanth Dolls are the folkloric dolls formed has been rendering ever since it was established. assembling the heads, arms, fingers, legs and feet “Elif Doll” is only an example. In order to allow separately prepared using tragacanth and cotton the cultural properties of the Republic of Turkey in correct ratios and compositions. Utmost care is survive and transfer them to future, with these paid for the dresses to be real ones. These dolls dolls prepared considering the physical features bearing completely properties of Turkish culture of Turkish woman and a collation inspired from all with its embroidery, lace, tulle scarf and jewelry and Intangible Cultural Heritage regions has been made in all in lacing, jewelries, The Keepers of Culture: Women sets are the patented products and as the cultural and embroideries. In addition, brand registration ambassador of the Republic of Turkey, it does not of these folkloric dolls bearing the traditional only make contribution to the tourism of country clothing culture of the countries and physical but also attract attention of the collectors. Being features of humans of the country by the Turkish the traditional doll of the Republic of Turkey started Patent Institute as “Traditional Turkish Dolls”. The first by General Directorate of Girls Technical dolls prepared by the Anatolian woman by taking Education in year 2009, “Elif project” has been the road from herself have been exhibited at the developed by the efforts of “Tragacanth Baby” Intangible Cultural Heritage Museum in the Central 5 team of Ankara Olgunlaşma Enstitüsü . Starting Library of Gazi University on date 12 April 20116. from the first days of Olgunlaşma Enstitü’s opened Similarly, another woman hand belongs to Nurgül Begiç who has made contribution to 3 http://www.golcukpostasi.com/k1-guncel/h3974-kirkyama-festivali- ne-ilgiyogun.html. the transmission of intangible cultural heritage. 4 http://tarsusstar.com/haber/Tarsus-Igne-oyalari-buyuk-ilgi-gordu/2081. 5 http://www.haberler.com/elif-bebek-ten-kitre-bebek-e-anadolu- 6 http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/06/01/972455/icerikler/ kadini-2651373-haberi. basndan_619121.html. Nurgül Begiç is the first woman representative of hereof realized recently is the common project on felt making which is from the handcrafts about the traditional handcrafts carried out by Turkish to be forgotten. Felt making is a handcraft taken and Azerbaijani National Commissions, realized by to our time traditionally by way of leaving a UNESCO in 2012. In this context, the Turkish side profession through master-apprentice relationship of the work which began in Nallıhan and Beypazarı or from father to son. Today it has been carried in Ankara has continued with Çankırı and was out traditionally by a limited number of masters terminated with Kastamonu on 3 March 2013. In in certain regions of Anatolia. Nurgül Begiç who Kastamonu, interviews have been carried out with has made it a target for herself to revitalize one Lithography, Three Stone, and Kaveldo workshops of these ancient Turkish handcrafts almost having and the women being the master of sheet hand- been forgotten in Anatolia and to introduce it to the knitting and the women supporting the sector entire world and has dealt with in this area for more and economy and the woman labour regarding or less eighteen years is an artist enjoying the title handcrafts has been taken into account. Following of “Intangible Cultural Heritage Bearer” by Ministry completion of negotiations and investigations in of Culture as well. Up to now, she has organized the Azerbaijani leg of the study, a book preparation in-country and abroad exhibition and workshop study to be published by UNESCO is aimed at. headed by USA, Ireland, Germany and many Thus, it is aimed at revealing the values of both others. The works of the artist have been exhibited Turkish societies9. at Gazi University, Intangible Cultural Heritage In this context, another woman production required Museum between dates 16 – 20 April 20127. to be mentioned is the silk needle works made As known, the Living Human Treasures illustrate in Nallıhan. The women in the town of Nallıhan

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience the persons who have the necessary knowledge of Ankara support their home by doing silk 96 and skill at a high level in terms of revitalization needlework. These women who have established and interpretation of the certain elements of a cooperative in 2009 are able to introduce and Intangible Cultural Heritage. And one of them is market of their hand-made silk embroideries and Emine Karadayı being the master of weaving and realize the export of the jewelry sets of their own natural dyeing. Having come to world at a nomad designs. By introducing their silk needle works with tent, Emine Karadayı is a model representative the cooperative they have established at various of Sarıkeçili nomad culture which is about to be fairs, the women from Nallıhan who have begun extinct. Being illiterate yet a highly competent receiving purchase orders have increased the

and Intangible Cultural Heritage weaver, Emine Karadayı has learned everything number of members of Nal-Etik Cooperative above The Keepers of Culture: Women regarding this matter from her mother. Being a seven hundreds within a short period of time. significant tradition transmitter from the aspect of Thus, the women from Nallıhan do not provide only Sarıkeçili nomad culture, Karadayı is a vital woman economical earnings but also the revitalization representative who shall transmit this handcraft in and transmission of a traditional Turkish art to next which she is a master to the generations to come8. generations10. Once the transfer of intangible cultural heritage is In recent years, it is not overlooked that the in question, it is being noticed that the oral cultural local governments have taken an active role products and handcrafts are one of the fields in in the transmission of cultural heritage. In this which the woman is very effective. Another example sense, the efforts of Çankırı Municipality and

7 http://www.baskentlilerhaber.com/kececilik-yeniden-hayat-buluyor_ 9 http://www.kastamonugazetesi.com.tr/kultur-sanat/ d22924.html. item/1453-unesco-grubundan-%E2%80%9Cgeleneksel-el- http://ergunveren.wordpress.com/2013/03/07/devlet-sanatcisi-ve- sanatlar%C4%B1%E2%80%9D-ara%C5%9Ft%C4%B1rma-gezisi. kece-uzmani-h-nurgul-begic-ile-soylesi-ergun-veren/). html#.UoLXbXDwnKg. 8 http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR,12940/emine-karadayi- 10 http://www.nallihanvakfi.org/nallihan-haberleri/701-nallhanda- dokumacilik-ve-dogal-boyamacilik-ustasi.html. kadnlarn-gecimi-igne-oyasndan.html. Yozgat Municipality deliver remarkable results. the Interaction and Transfer Between the Turkish Other than the woman axis – assisted efforts and Macedonian Cuisine Culture” contained in actualized by these municipalities, particularly the Turkish and Macedonia Traditional Common the activities of both municipalities actualized Cuisine Workshop Papers (Demirkol Sönmez through collaboration with UNESCO and Gazi 2010: 74-77). In this study, it has been concluded University Turkish Folklore Department on Çiğdem that the cuisine is still an area of oral culture both in Day have resounded on a large scale. During the Turkey and in Macedonia and the oral culture is in same activities, also what the housewives have the hands of women who are the most effective oral produced with the aim of making contribution to transmitters of the oral culture. One of the cultural the economy of their homes reveal and have the diversity areas is also the mutual immigrations opportunity of meeting with their buyers as well. and correlations – configured Turkish – Romanian These small-scale trades done by the women common culture. Having ensured realization of a ensure the economic viability and the promotion, similar project between Turkey – Romania cuisines, transmission and reproduction of local cultural Turkish National Commission for UNESCO and products and handcrafts; therefore make its Romanian Ministry of Culture have also published sustainability possible. Women Employment conclusions of this project in 2013. In the study Center established under the scope of “Here the called “Women Leaning the Culture and Their Women Project” and serving by the collaboration Cuisines: Turkish – Romanian Sample” (Ölçer of Middle East Technical University and EU Özünel 2013: 31-37) in Workshop Proceedings: support, within the structure of Çankırı Municipality "Sharing the Same Taste" Turkish - Romanian has been offering it uninterrupted services since Common Traditional Cuisine, the conclusions of 2011. It has created opportunities for the women fieldwork conducted in both countries in question, to upgrade their participations to the economic which are considered to be the storage culture The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience and social life, whereby ensure the cultural “storage and transfer via storing by woman“ and 97 transmission. In addition to making contribution to to be resolved in the context of preparation for their family budgets by the women participating in winter and taste memory to be transmitted to the the activities at the Women Employment Centre, next generations exclusively by women has been it seems that they acquire a significant gain in evaluated as the prioritized intangible cultural terms of their participation in the social life going heritage. out of their houses as well. With the education In conclusion, the most effective transmitter is the offered in manufacturing of local doll making, forty- woman. The woman world comes first among patchwork, porcelain painting, ribbon craft, cloth- and Intangible Cultural Heritage the places where the representation of tradition The Keepers of Culture: Women weaving, beadwork and jewelry set design, local is made. It is a fact that the women who could pastry and confectionery, embroidery, wire break, have configured their identities with the tradition the accessories for the engagements, weddings, are the carriers and transmitters of the culture too. babies, and circumcision ceremonies, women Similarly, at the points of intercultural correlations, have been reinforcing their role in transmitting the again the identity of women’s as the carrier and cultural heritage11. transmitter of such culture is in position of the head In a project realized in connection with the actor. All these take the women to the position of intangible cultural heritage by UNESCO, Republic the most significant representatives and carriers of Turkey and Macedonia National Commissions, of the intangible cultural heritage. The approach the conclusion papers addressing the woman to of UNESCO and the viewpoint in the axis of be a crucial cultural transmitter have been written. culture – woman by Intangible Cultural Heritage One of these, realized in 2010 is the paper called, Committee with the approach of highlighting the To Share the Same Taste: “The Role of Women in woman with her said aspects on the matter of sex are of complementary nature. This togetherness 11 http://www.cankiri.bel.tr/sayfa-431/kadin-istihdam-merkezi.php. of UNESCO – supported ideas and action allows execution of studies emphasizing significance http://www.golcukpostasi.com/k1-guncel/h3974-kirkyama- festivali-ne-ilgi-yogun.html [Accessed on: 11 October of role of woman in transmission of culture to be 2013]. maintained both in the Republic of Turkey and http://tarsusstar.com/haber/Tarsus-Igne-oyalari-buyuk-ilgi- across the world. gordu/2081[Access on 12 October 2013]. http://www.haberler.com/elif-bebek-ten-kitre-bebek-e- anadolu-kadini-2651373-haberi/ [Accessed on: 11 References October 2013]. Oğuz, M. Öcal (Editor). Turkish Intangible Cultural Heritage, http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/06/01/972455/ Ankara: Ministry of Culture Publications, 2008. icerikler/basndan_619121.html [16. 10. 2013]. Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? [What http://www.baskentlilerhaber.com/kececilik-yeniden-hayat- is Intangible Cultural Heritage?] Ankara: Geleneksel buluyor_d22924.html [Accessed on: 14 October 2013]. Yayıncılık, 2009. http://ergunveren.wordpress.com/2013/03/07/devlet-sanatcisi- Özünel Ölçer, Evrim. “Women Leavening the Culture and Their ve-kece-uzmani-h-nurgul-begic-ile-soylesi-ergun- Cuisines: Turkish-Romania Example”. To Share the veren/ [14 October 2013]. Same Taste: Turkish-Romania Traditional Common http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR,12940/emine-karadayi- Cuisine Workshop Papers, Ankara: UNESCO Turkish dokumacilik-ve-dogal-boyamacilik-ustasi.html National Commission Publications, 2013. [Accessed on: 16 October 2013]. Sönmez Demirkol, Neslihan. “Woman’s Role in Turkish http://www.kastamonugazetesi.com.tr/kultur-sanat/item/1453- - Macedon Cuisine Culture and Culinary Culture unesco-grubundan-%E2%80%9Cgeleneksel- Correlation”. To Share the Same Taste: Turkish- el-sanatlar%C4%B1%E2%80%9D- Macedonia Traditional Common Cuisine Workshop ara%C5%9Ft%C4%B1rma-gezisi.html#. Papers, Ankara: UNESCO Turkish National UoLXbXDwnKg [Accessed on: 15 October 2013]. Commission Publications, 2010. http://www.nallihanvakfi.org/nallihan-haberleri/701-nallhanda- [Accessed on: 12 October 2013]. 16 October 2013]. www.sporbilim.com/dosyalar/5A.ppt [date of access 15 http://www.cankiri.bel.tr/sayfa-431/kadin-istihdam-merkezi.php October 2013]. [Accessed on: 11. October 2013]. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 98 and Intangible Cultural Heritage The Keepers of Culture: Women Intangible Cultural Heritage and Local Government Practices

Ezgi Metin Basat*

While, until recently the concept of “heritage” thereof “(Article 1)1. However, in the heading of is thought to be only related with the tangible the Convention where intangible cultural heritage one, at the beginning of the century UNESCO, is defined, it is seen to be defined as “The by putting forward the concept of “intangible intangible cultural heritage means the practices, representations, expressions, knowledge, skills – as

cultural heritage”, has formed the basis of a The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience well as the instruments, objects, artefacts and cultural contextual change. Particularly since the close spaces associated therewith – that communities, relation between tangible and intangible cultural 99 groups and, in some cases, individuals recognize heritage has been recognized, the concept of as part of their cultural heritage “ (Article 2)2. Both heritage has also been transferred into a different in purposes of the Convention and the part thereof context. UNESCO, in 1989, by the practices and where intangible cultural heritage is defined, it programmes such as Recommendation on the is seen that emphasize is made to the cultural Safeguarding of Traditional Culture and Folklore, heritage of community, group and in some cases of Living Human Treasures System and Proclamation individuals. From this point of view, it is possible to say that the attention is drawn to the fact that cultural Local Government Practices of Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage Intangible Cultural Heritage and heritage of a country at large scale and of regions of Humanity, formed basis for the Convention for at small scale should be safeguarded. It will be the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage, appropriate to focusing to the Convention text with signed in year 2003, emphasized that intangible this perspective and examine the culture policies products of culture should also be safeguarded. improved by the local governments, communities In Article C of the part where purposes of the and groups in Turkey with respect to conservation Convention for the Safeguarding of Intangible and safeguarding of intangible cultural heritage. Cultural Heritage are enumerated, one of the According to Municipal Corporations Law No. 5393 Convention’s purposes is expressed as “to raise in Article 13 of municipalities with the heading of awareness at the local, national and international “Fellow Countrymen Law “ everybody is accepted levels of the importance of the intangible cultural as the fellow countrymen of the town they domiciled heritage, and of ensuring mutual appreciation

1 (http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_ KORUNMASI.pdf * Gazi University, Faculty of Arts, Department of Turkish Folklore. 2 (http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_ PhD. Student. KORUNMASI.pdf at and the duties of municipalities is defined as the events at Hıdırellez. For instance, the fests promotion of social and cultural relations among organized by the Isparta Municipality begin with the fellow countrymen and conduct of the studies show of janissary band member and rice is served required for the protection of cultural values to the guests. Furthermore, at the celebrations egg (Article13c)3. In Article 14 of Municipal Corporation contest, sack race and string out race where there Law, again by drawing attention to the protection are women at one side and men at the other side of cultural properties, the liabilities of municipality are organised.6 At the Hıdırellez festivals organized are enumerated. In this mentioned article, the by the Yozgat Municipality at Village of Divanlı, the duties of municipalities are expressed as, “with public have a picnic and musical entertainments culture and natural properties, the protection are organized by the municipality7. The Hıdırellez of the historic fabric and the places, bearing festivals organized in Ankara by the cooperation importance for the city history and functionality of the Altındağ Municipality and the Gazi University thereof can be provided; their maintenance and Turkish Folklore Research and Application Centre repair can be made for this purpose, reconstruct can be demonstrated as an example thereto. those unable for protection in accordance with the The event takes place at Hamamönü, one of the origin thereof “ (Article 14)4. From this point of view, historical places of Ankara. The event continued the expressions such as “protection”, “repair” for two days. Folk dances have been performed, “reconstruction “ of cultural properties enumerated Hıdırellez fire, believed to send away all sufferings among the liabilities of municipalities coincide and problems lived that year and to end illnesses, with the concepts of safeguarding specified in has been fired at the festival space when jumped the Convention. Thus, the culture policies of local over. Afterwards, the traditional Hıdırellez meal, governments can be viewed by taking into account boiled wheat has been distributed and wishes both the safeguarding definitions in Intangible have been made by leaving Turkish poem pots The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Cultural Heritage Convention and protection under rose tree. In addition, egg fight, poem and 100 approaches at Municipality Corporations Law. music concerts, call- and- response duet, Karagöz

shadow theatre, fairytale and story tents and Convention’s Article 2 of the heading of definitions Turkish Folk Music concert have been organized.8 arranges the intangible cultural heritage under five domains consisting of oral traditions and Kakava Festival of Edirne Municipality and Hıdırellez expressions, including language as a vehicle Fest organized in the name of Karagöz Culture Art of the intangible cultural heritage; performing and Kakava Festival by Kırklareli Municipality also arts; social practices, rituals and festive events; take place among the events organized every year. In Edirne, Hıdırellez and Kakava Fests, accepted as Local Government Practices knowledge and practices concerning nature and

Intangible Cultural Heritage and the universe; traditional craftsmanship.5 As these the spring herald, are celebrated between the dates th th five headings taking place at the convention text of 5 and 6 May at two different places. In these are examined, it is seen that municipalities give events, concert, contest, dance performances are place to intangible cultural heritage particularly executed in Saraçlar Caddesi, however other events by taking the public calendar into account. It is are performed at Sarayiçi, where Kırkpınar Wrestling seen that especially seasonal events such as is organized. On both two days the fests begin Hıdırellez, Newroz, Çiğdem Günü take place with two special rituals to meet the spring. Rice among municipality events. The Çiğdem Günü distribution, symbolising the increase of abundance event organized by the Yozgat Municipality and and the wish for the sharing of beauties is made th the Çankırı Municipality in spring can be shown on the 5 of May, at Sarayiçi. The “Hıdırellez” ritual, as an example to these celebrations. In addition, aiming the purification and greeting the awakening it is seen that Municipalities also organize several of nature is however performed on the morning of the 6th of May at 06 a.m. on the coast of River

3 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5393.html 4 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5393.html 6 http://www.isparta.bel.tr/defaultt.asp 5 http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_ 7 http://www.yozgat.bel.tr/ KORUNMASI.pdf 8 http://www.Altındağ.bel.tr/haber.asp?islem=1&haber_ID=2687 of Tunca. In addition to the representatives of all from Ankara, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Ordu, Yalova, Roman associations in Turkey, local and foreign Sakarya, Ağrı, Erzurum, Konya, Mersin, Samsun, photography artists and according to the figures Gaziantep, Malatya, Kayseri, Eskişehir, Amasya, of last year approximately 10 thousand audiences Adana, Akşehir, Balıkesir, Antalya and K.K.T.C. participate in the events. Kakava Fests are also (Turkish Republic of Northern Cyprus). closely followed up by world-national press.9 The events and courses with respect to performing In the events realized by Municipalities within the arts, taking place within the intangible cultural month Ramadan, it is seen that traditional theatre, heritage, also take place within the culture policies taking place within intangible cultural heritage, of local governments. Especially folk dancing appears frequently. For instance, at Ramanda courses are the primary one thereof. For instance events organized by the Şanlıurfa Municipality, light Gölcük Municipality organizes International Folk comedy was watched for two days. The Metropolitan Dances Fest. This fest organized at the last Municipality of Gaziantep, Head of Culture and week of June is realized with the cooperation of Social Affairs Department also gives place at the Gölcük Municipality and TUFAK (Association of events calendar to Karagöz Shadow Theatre every Tourism Folklore Research Institution).12 Çankırı year within the scope of Ramadan Fests. Karagöz Municipality, with the aim of improving Çankırı play is staged at the parks of the cities and villages. music and local folk dances, has organized the Erzincan Municipality gives place to public storyteller “Çankırı Youth Fire” project. In the project, training performance at Ramadan month fests.10 concerning Çankırı music and folklore has been 13 Traditional Turkish Theatre takes place also at the provided to 60 young people at total. One of the festivals, except the Ramadan month. For instance municipalities, arranging folk dance courses is International Bursa Karagöz Shadow and Puppet Kahramanmaraş Municipality.

Show Festival is arranged every year in Bursa. A It is seen that municipalities arrange various The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience festival is organized under the artistic consultancy courses upon protection, keeping alive and 101 of Turkish National Centre of UNİMA (International reproduce the traditional craftsmanship, envisaged

Union of Puppet and Shadow Theatre) by the in the Convention for Safeguarding of Intangible Bursa Metropolitan Municipality Head of Culture Cultural Heritage. The aim, with the “Bursa Knives and Social Affairs Department. The purpose of Design Contest” organized by Bursa Metropolitan the Festival is expressed as “to provide to city Municipality and Chamber of Cutlers, is to make people the opportunity of knowing various national traditional Bursa knives a trademark and put them shadow play tradition and typecasting to, by into the display in the windows of the world. integrating these values within the pot of traditional Woman Employment Centre, founded under the Local Government Practices shadow play of Bursa, introducing the city as one Intangible Cultural Heritage and of the traditional theatre and shadow play centres “Women are at Work Project” at the cooperation of the world, prevent shadow play from being of Çankırı Municipality and Middle East Technical forgotten, revive it again at international platforms, University and with the support of EU, has been integrating shadow play and traditional theatre continuing uninterruptedly to provide its services samples of different nations, with the determination since the year 2011. The Woman Employment of common points thereof putting them within the Centre has offered various business opportunities framework of universal peace ideal forward and by to approximately 300 persons until now after a this means contributing to world peace”.11 professional training in marketing the products they have produced and in dealing with the Again in the year 2012 ‘Karagöz Hacivat Shadow Play firms wishing to have piecework produced. At Script Writing Contest’ was organized. To the contest the centre, courses for making traditional doll, where 107 works of art competed, contestants were patchwork, china- painting, ribbon work, cloth textile, beadwork and jewellery design, traditional 9 http://www.edirne.bel.tr/tr/detail/81/festvallermz/115/kakava-festval- hidrellez.html 10 http://www.sanliurfa.bel.tr/, http://www.gaziantep-bld.gov.tr/ 12 http://www.golcuk.bel.tr/tr/Default.aspx 11 http://www.bursa.bel.tr/ 13 http://www.cankiri.bel.tr/ pastry and confectionery, point lace, wire fold, sold, again food culture of Black Sea region is accessories for engagement, wedding, baby and also presented in many ways and approximately circumcision fests were given to trainees. 70.000 persons participate in the fests every year. The Kahramanmaraş Municipality also gives place Gölcük Municipality, organizing photograph to handicrafts courses within a culture programme. contest with the theme of Intangible Cultural Within the framework of culture programmes, Heritage, at the last week of July for five years, municipality gives courses of gabardine rug and also organizes various courses, fests and marbling. Another municipality, taking handicrafts symposiums upon handicrafts in addition to these courses into this programme is Bitlis Municipality. events. Among these, international embroidered In addition to the hand knitting courses such as Gej patchwork fest, International Ceramic Symposium (Local Cloth), Prayer rug and saddlebag, Cacım, and International Zühtü Müridoğlu Wooden Statute Gaberdine and Bitlis Belt, courses for the products Symposium can be enumerated. woven at weaving loom are organized. For instance One of the projects with disassembly theme is the Carpet and rug weaving courses are organized and project named “past time station oral history train” these courses are supported by various foundations. organized by Çankırı Municipality. In this project, Within the year 2000, carpet courses were initiated by meeting with the elderly people over age of 14 by the Provincial Culture Directorate. For instance 70, living in the province of Çankırı, face to face in Bitlis, rug weaving shops are run by social aid and and interviewing them upon the recent history of solidarity foundations of the district governorship. In the town, recording the recent history of the town addition to these, making local shoe called harik, is aimed. 10 young people actively worked at the is continued by the courses opened at city centre project. At the end of the project, a CD and booklet under Bitlis Provincial Directorate of Culture and composed of the interviews made with elderly.

The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience Tourism. Courses for Ceramic (Pottery), Point and Bead Lace, Stonemasonry, Making Cane continue The 9th “Children’s Plays Fest” made traditional 102 and various contests are organized with respect by the Gaziantep Metropolitan Municipality Head

to these handicrafts.15 In addition to these, it is of Culture and Social Affairs Department was seen that Municipalities arrange various events in organized on September 19, 2013 at Masal Park. the course of Ahi Community Week. For instance, At the fest where elementary and secondary school Isparta Municipality and Kırşehir Municipality students took part; stations were established organize various events at the Ahi Community Week for several traditional child play, among which every year. leapfrog, postman, forest, roly- poly, puss the handkerchief, tug of war, nine stones, ball games, Local Government Practices Kadırga fests take place among Gölcük

Intangible Cultural Heritage and blind man’s buff contests were. In addition to the Municipality’s events that have become traditional. 800 participants of the fest where forty different child In this fest the aim is to enable those migrated plays were played at forty stations, there were also from the region of Black Sea to Gölcük to continue voluntarily supporters. At the fest, realized under their upland traditions, presentation of the upland the organization of 71 volunteers at total, 49 of culture to the public at the district. The Traditional which were students of the University of Gaziantep “Kadırga Upland Fests “ that have been organized and 22 of which is volunteer teachers, children, in since the year 1988, continues periodically for a addition to play the games they already know, had term of 3 days in July every year. The fests where the chance to play the games of different regions several famous artists participate and made with and countries, that they have not played before. various events continue more gorgeously with the local guests and those coming from abroad. There are Fairytale Reading Days among the events Within the scope of these fests, several handicrafts of Manisa Municipality. At the event organized by belonging to Black Sea region are exhibited and Municipality Fairytale Reading Days was arranged at Laleli Child Culture and Art Centre.16

14 http://www.kahramanmaras.bel.tr/ 15 http://www.bitliskulturturizm.gov.tr/TR,56213/el-sanatlari.html 16 http://www.manisa.bel.tr/ It is seen that Poet- singers, continuing the tradition As it is known, space is very important for the of minstrel, also take frequently place at the events conservation of intangible cultural heritage. of local governments. For instance in Manisa at Therefore, it is very important to protect historical the Poet- singers Fest organized in year 2013 the sites in order for them to maintain in the context poet- singers performed their work of art. Erzurum of intangible cultural heritage. In this respect it Municipality also arranged Poet- singers Night is seen that municipalities attach importance to Programme in year 2012 and Poet- singer Kul Nuri, the change and transformation of the mentioned one of the representatives of the tradition participated places. For instance, Hamamönü, transformed in the programme.17 In addition to poet- singer fests, by the Altındağ Municipality in Ankara within the Sira nights are also arranged in Şanlıurfa. framework of culture programme, is among the important places in terms of seeing intangible Traditional flavours have important place within culture heritage of Ankara. Mountain Zone Culture intangible cultural heritage. Local governments also Centre of Bursa Municipality, by completing the create awareness thereupon by organising local restoration studies of the building, example of 150 food competitions. For instance, Çankırı Municipality years old civil architecture in Tahtakale, has been organizes local food competition each year in order transformed into a centre where Yoruk and Turkmen to reveal the local food and food culture forming culture is conserved. Again in a similar manner the infrastructure of tourism. Particularly, women in the District of Hanlar and the Neighbourhood from Çankırı show great interest in the competitions of Reyhanlı in Bursa, studies are continued with realized within Rock Salt Festival. Furthermore the, the aim of conserving its unique form , under the Yozgat Municipality has caused food called Testi protocol signed with the Chamber of City Planners Kebab, Tandır Kebab and Arabaşı registered before and Bursa Branch of Chamber of Architects. By the TSE as local food of Yozgat. determining the house of Hüznî, from Yozgat, who The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience In addition to these, it is seen that many is one of the public poets of Yozgat, restoration municipalities serve ashura due to Month of studies are being made by Yozgat Municipality. 103

Muharram by drawing attention to the importance Inventory studies of intangible cultural heritage of this month. Municipalities of Çankırı and Düzce are also covered at symposiums and various can be shown as example thereto. meetings. One of these is the Inventory of İstanbul Wrestling, taking place within Traditional Sports, is Culture Heritage and Culture Economy.18 “İstanbul also within the culture events. The most famous one Culture Heritage and Culture Economy Project” of these is Historical Kırkpınar Grease Wrestling. The carried out under year 2010 İstanbul Europan importance of Historical Kırkpınar Grease Wrestling Capital of Culture, has been implemented under Local Government Practices has been increased by being accepted to the the support of Provincial Culture and Tourism Intangible Cultural Heritage and UNESCO Intangible Cultural Heritage List. Historical Directorate of İstanbul, with the cooperation of Kırkpınar Oil Wrestling, of which the beginning is Turkish Republic, Ministry of Culture and Tourism accepted as year 1361, that is the conquest date and Turkish Academy of Sciences. By this pilot of Edirne, is a big sport and culture event, that project, the Turkish Republic, Ministry of Culture have reached nowadays by being inherited from and Tourism and the Turkish Academy of Sciences generation to generation throughout the centuries. and the technical team provided thereby, have Kırkpınar, has been developed by Turks transition firstly in the world, in İstanbul, transformed the to Rumeli and reached the present day as ‘’The data concerning culture inventory into inventory Living Oldest Sport ‘’ tradition. Historical Kırkpınar software that could be downloaded and submitted Wrestling has been started to be organized by from the same source. The public, municipalities, Edirne Municipality since the year 1946. Erzurum non-governmental organizations, universities and Municipality organizes İspir Üzümbağı Village private sector, by working together for İstanbul, Traditional Karakucak Wrestling every year. have realized this project with the cooperation

17 http://www.erzurum.bel.tr/actuel_detail.asp?id=234 18 http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/index/site-haritasi of around 50 institutions. The data obtained as infrastructure, upper structure, technical works from this project are contained within a system. or public works. Regional food, fete, festival and Access to these data is possible. By this project, celebrations, traditional Turkish sports executed at all of the archives of Conservation Boards have these places, professions, handicrafts, exhibitions, been transformed into digital form. The studies Turkish popular poet- singer feasts, special nights, conducted up to the present have been included national and international scientific meetings into a single system. 500.000 documents at provide important data upon determination of 39 districts have been scanned and 28.000 of cultural factors and inventory studies thereof. 38.292 pieces of registered inventory have been Therefore, the events of local governments are transferred with the evaluation by receipt system. also carefully monitored by the experts working Sea Walls of İstanbul have been firstly recorded. in the field of intangible cultural heritage. Based 60.000 photographs have been inserted into the thereupon, obtaining the support of the experts system within 150.000 web pages and assessed. upon intangible cultural heritage on the formation of local culture policies will, by transforming the In Tokat, Tokat Seminar of Association of Historical events into a professional and large scale practice, Town19 was held between the dates of 18th and 20th give national inventory character to these events. June. The issue of “Safeguarding of intangible culture heritage” inserted as topic for agenda of Association of Historical Town (TKB) at the Kars References Seminar two years ago, has been raised again Events of Altındağ Municipality, http://www.Altındağ.bel.tr/ haber.asp?islem=1&haber_ID=2687, Accessed on: at TKB Tokat Seminar. Approximately 300 guests 12.11.2013 have attended to the seminar hosted by Tokat Municipal Corporations Law, http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/ Municipality. At the seminar, it was emphasized k5393.html, Accessed on: 12.11.2013 Events of Bursa Municipality, http://www.bursa.bel.tr/, The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience that protection of intangible cultural heritage Accessed on: 12.11.2013 such as oral narratives as cradle song, fairytale, Events of Bitlis Municipality, http://www.bitliskulturturizm.gov.tr/ 104 legend and entertainment culture as wedding, fest, TR,56213/el-sanatlari.html, Accessed on: 12.11.2013

celebration, games, musical instruments, ballads, Events of Çankırı Municipality, http://www.cankiri.bel.tr/, regional flavour and preparation techniques, Accessed on: 12.11.2013 traditional craftsmanship would not be possible Events of Edirne Municipality, http://www.edirne.bel.tr/tr/ detail/81/festvallermz/115/kakava-festval-Hıdırellez. without the contribution of locals. It was pointed html that as it was in Bursa example , firstly starting Events of Erzurum Municipality, http://www.erzurum.bel.tr/ from the neighbourhood, villages and shopping actuel_detail.asp?id=234, Accessed on: 12.11.2013 Events of Gaziantep Municipality, http://www.gaziantep-bld.

Local Government Practices centres, heart of towns, it should be reached to the gov.tr/, Accessed on: 12.11.2013 Intangible Cultural Heritage and memory of town by oral history study. Events of Gölcük Municipality, http://www.golcuk.bel.tr/tr/ The events, that are allowed by local governments Default.aspx, Accessed on: 12.11.2013 Events of İstanbul Municipality, http://www. within culture policy, are remarkable regarding istanbulkulturenvanteri.gov.tr/index/site-haritasi, the implementation of concepts such as Accessed on: 12.11.2013 “protection”, “repair” and “support “ UNESCO Events of Kahramanmaraş Municipality, http://www. draws attention. In Turkey, it is possible to say that kahramanmaras.bel.tr/, Accessed on: 12.11.2013 Events of Manisa Municipality, http://www.manisa.bel.tr/, local governments are at an important position in Accessed on: 12.11.2013 creating an awareness with respect to intangible Events of Şanlıurfa Municipality, http://www.sanliurfa.bel.tr/, cultural heritage of regions, supporting this Accessed on: 12.11.2013 heritage and transferring to young generations. Events of Association of Historical Towns, http://www. tarihikentlerbirligi.org/etkinlikler/anadoluseminerleri/ It is determined by the above mentioned activity seminerler/#.Uo4RO8SeMg, Accessed on: 12.11.2013 and working fields that municipalities are not the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural administrations only responsible for works such Heritage, (http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/ somut_olmayan_km/SOKM_KORUNMASI.pdf, Accessed on: 12.11.2013 19 http://www.tarihikentlerbirligi.org/etkinlikler/anadolu-seminerleri/se- Events of Yozgat Municipality, http://www.yozgat.bel.tr/, minerler/#.Uo4RO8SeM_g Accessed on: 12.11.2013 Editors

M. Öcal Oğuz is the president of the Turkish National Commission for UNESCO and ICH Expert Commit- tee. He has been closely involved at every process of the Convention for the Safegu- arding of the Intangible Cultural Heritage since 2002. He is the architect of the regional seminars for the members of TÜRKSOY. He is also monitoring the regional seminars of South East European Countries. He is the founder of the Turkish Folklore Department in Gazi University and teaches undergraduate, master's and doctoral level courses. He is the director of Turkish Folklore Research and Application Centre and the founder of both Ankara ICH and Gazi ICH Museums which are affiliated with Turkish Folklore Re- search and Application Centre. Also he is a founder and the director of the Association

of Intangible Cultural Heritage Institute. He has many multi-lingual publications both at The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience the national and international and also the editor of many books and journals. 105

Evrim Ölçer Özünel has been a member of Turkish National Commission for UNESCO, Intangible Cultu- Editors ral Heritage Expert Committee since 2011. She has been involved in the processes of preparation of multi national files and Regional Seminars for TÜRKSOY. She has done editing works for ICH books and produced papers. She is teaching undergraduate and graduate level courses at Gazi University, Turkish Folklore Department regarding ICH and revitalizing culture. Additionally, she is the Member of Executive Board for Gazi University Turkish Folklore Research and Application Centre and has worked as a coordinator of Ankara Intangible Cultural Heritage Museum. She is also the General Secretary of Institute of ICH Associtation. She has worked in many projects and fieldworks conducted by Turkish National Commission for UNESCO. She has published articles in international journals on ICH.

Selcan Gürçayır Teke has been the reporter of Turkish National Commission for UNESCO, Intangible Cultural Heritage Expert Committee since 2007. She has done editing works for the ICH books. She has worked in many projects and fieldworks conducted by Turkish National Commission for UNESCO. She has been involved in the regional seminars of South East European Countries. She is teaching undergraduate level courses at Gazi University, Turkish Folklore Department regarding ICH. She has published articles in international journals on ICH. The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 106

Local Government Practices Intangible Cultural Heritage and The Future of Intangible Cultural Heritage Turkey’s Experience 107

Local Government Practices Intangible Cultural Heritage and

Photograps The Future of Intangible Cultural Heritage: Turkey’s Experience 108 Photograps