Adana Yemek Kültürü
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ADANA YEMEK KÜLTÜRÜ Fatma ARSLANTAŞ Temmuz 2020 DENİZLİ ADANA YEMEK KÜLTÜRÜ Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Halk Bilimi Bilim Dalı Fatma ARSLANTAŞ Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Habibe KAHVECİOĞLU SARI Temmuz 2020 DENİZLİ Bu tezin tasarımı, hazırlanması, yürütülmesi, araştırmalarının yapılması ve bulgularının analizlerinde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini; bu çalışmanın doğrudan birincil ürünü olmayan bulguların, verilerin ve materyallerin bilimsel etiğe uygun olarak kaynak gösterildiğini ve alıntı yapılan çalışmalara atıfta bulunulduğunu beyan ederim. Fatma Arslan taş i ÖN SÖZ Kültür bir toplumun bütün maddi ve manevi olgularının tümünü kapsayan ve koruyan tek kavramdır. Toplumun inançları, yaşam biçimleri, gösterdiği davranışlar gibi kavramlar, toplumun içinde yer alan olgulara yansıyarak bir bütünlük oluşturur. Bu yüzden bir ürünü tamamen anlayabilmemiz için onun sosyal bağlam çerçevesinde işlevleri ile ele alınması gerekir. Kültürün kapsadığı unsurlardan biri de toplumun beslenme şekilleridir. Mutfak kültürü içinde yer alan bir ürün yalnızca yemek ve doymak için değildir. Bu ürüne sosyal bağlam çerçevesinde bakıldığında üzerinde birçok işlev olduğu görülmektedir. Adana, mutfak kültürü zengin ve beslenme çeşitliliği bol olan bir kenttir. Kentin sosyal yapısına bakıldığı zaman, yıllar içerisinde çok fazla göç almasına rağmen birçok alanda gelenekselliğini koruyabilmiştir. Her toplumun mutfak kültürü kendine has özellikler taşır. Bu yüzden bir toplumun yemeklerine, içeceklerine, yapıldıkları özel zamanlara ve yapılış şekillerine bakıldığında, hem besinin o toplum için ne ifade ettiği hem de toplum hakkında ipuçları yakalayabiliriz. Bu çalışmada amaç Adana’nın mutfak kültürünü, beslenme şekillerini, yemeklerini, yemeklerin yapılış şekilleri ve yemeklerin sözlü kültür ortamındaki işlevlerine bakarak Adana mutfak kültürünün ana hatlarını belirlemek ve ortaya koymaktır. Çalışmanın sonuç bölümünde ise Adana yemeklerinin toplumsal kültür açısından önemi, sözel kültür ürünleri içindeki yeri ve yemeklerin turizme katılması hakkında çalışmaların değerlendirilmesi yapılmıştır. Çalışmamız giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında çalışma alanının coğrafi, ekonomik ve sosyal özellikleri anlatılarak alanın tanıtımı yapılmış ve bölge hakkında bilgiler verilmiştir. Bunun yanında yazılı kaynaklardan faydalanarak Türk yemekleri hakkında, ilk Türk devletlerinden başlanarak genel bilgiler verilmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde derleme yapılmış ve kaynak kişilerin verdiği bilgiler ışığında Adana yemeklerinin yapılış yöntemleri sınıflandırılmış bir şekilde aktarılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde Adana Halk kültürünün geçiş dönemi törenleri, bayramlar, özel günler ve Adana Halk Edebiyatı ürünlerinde yemek kültürü incelenmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise yemeklerin turizme ve dünyaya tanıtılması hakkında yapılan çalışmalar ve bu çalışmaların önemi festival ve şenlikler örnek gösterilerek açıklanmıştır ii Öncelikle bu çalışmada derin bilgilerinden faydalandığım kaynak kişilerime, bu süreç boyunca bana yardımcı olan danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Habibe Kahvecioğlu Sarı hocama ve lisans ve yüksek lisans eğitimim boyunca bana desteklerini esirgemeyen Prof. Dr. Mustafa Arslan ve Doç. Dr. Mehmet Surur Çelepi hocama teşekkürlerimi bir borç bilirim. Fatma ARSLANTAŞ iii ÖZET ADANA YEMEK KÜLTÜRÜ ARSLANTAŞ, Fatma Yüksek Lisans Tezi Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Halk Bilimi Bilim Dalı Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Habibe KAHVECİOĞLU SARI Temmuz 2020, VIII +143 Sayfa Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanan “Adana Yemek Kültürü” isimli çalışmamızda Adana’nın yemekleri ve Adananın mutfak kültürünün sözlü kültür ürünlerine yansıması konu edilmiştir. Adana zengin mutfak kültürü ile tanınan bir kentimizdir. Bu çalışmada Adana’nın mutfak kültürü, yemekleri, içecekleri ve yemek yapımında kullanılan araç ve gereçleri tanıtılmıştır. Adana mutfak kültüründe yeme içmeye bağlı olarak gelişen inançlar açıklanmıştır. Eski Türk kültüründen yemek örnekleri verilerek işlevleri anlatılmıştır. Adana dışında Türk dünyasından ve Anadolu’dan tören ve festival yemekleri örneklendirilerek benzerlik ve farklılıklar belirlenmiştir. Son olarak Adana yemeklerinin turizme katılması hakkında yapılan çalışmalar derlenmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Adana, Yemek, İçmek, Halk Mutfağı, Halk Kültürü iv ABSTRACT ADANA FOOD CULTURE ARSLANTAŞ, Fatma Master Thesis Folklore Programme Turkısh Language and Litareture Department Adviser of Thesis: Assist. Prof. Dr. Habibe KAHVECİOĞLU SARI July 2020, VIII +143 Page In our study titled “Adana Food Culture” prepared as a Master Thesis, Adana’s cuisine culture on oral culture products were discussed. Adana is a city known for its rich cuisine culture. In this study, Adana’s cuisines culture, dishes, beverages and tools and materials used in cooking were introduced. Beliefs which are devoloped in Adana cuisine culture based on eating and drinking were explained. Except Adana, ceremony and festival meals from the Turkısh world and Anatolia were exemplified and similarities and differences were determined. Lastly, studies which are about Adana dishes to be included in tourism have been compiled. Key Words: Adana, Food, Drinking, Folk Cuisine, Folk Culture v İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ ........................................................................................................................ i ÖZET........................................................................................................................... iii ABSTRACT ................................................................................................................ iv İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ v ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................................... vii SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ ..................................................................... viii GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 1. Araştırmanın Konusu ................................................................................................... 1 2. Araştırmanın Amacı ..................................................................................................... 2 3. Araştırmanın Yöntemi.................................................................................................. 2 4. Araştırmanın Alanı ........................................................................................................... 3 4.1. Kapsam ve Sınırlılıklar ........................................................................................ 3 4.2. Coğrafi Özellikler ................................................................................................ 4 4.2.1. İklim ................................................................................................... 4 4.2.2. Bitki Örtüsü ........................................................................................ 5 4.2.3. Dağlar, Tepeler ve Ovalar .................................................................. 5 4.2.4. Nehirler, Göller ve Barajlar................................................................ 6 4.3. Adana’nın Sosyal Yapısı ...................................................................................... 6 4.4. Adana’nın Tarihçesi ............................................................................................. 7 4.5. Adana Adının Tarihçesi ....................................................................................... 8 5. Türklerde Yemek Kültürü .......................................................................................... 10 BİRİNCİ BÖLÜM ADANA YEMEKLERİ 1.1. Mevsim Hazırlıkları ............................................................................................ 18 1.2. Et Yemekleri ............................................................................................................... 22 1.3. Sakatat İle Yapılan Yemekler ..................................................................................... 26 1.4. Sebze Yemekleri ......................................................................................................... 27 1.5. Hamur İşi Yemekleri ................................................................................................... 29 1.5.1. Ekmekler .............................................................................................................. 29 1.5.2. Börekler ................................................................................................................ 32 1.6. Çorbalar....................................................................................................................... 35 1.7. Pilavlar ........................................................................................................................ 42 1.8. Salatalar....................................................................................................................... 44 1.9. Tatlılar ......................................................................................................................... 47 1.10. Reçeller ..................................................................................................................... 54 1.11. İçecekler ...................................................................................................................