Oase 14 • 1986 15 Roy Bijhouwer Oud-Mathenesse, tussen straatbeeld en woning

"Het moderne straatbeeld zal dus in tegenstelling achterzijde keuken, slaapkamer en toilet. Onder tot het oude straatbeeld, waarin de huizen wille- de schuine kap liggen 3 slaapkamers. De toepas- keurig samengevoegd zijn, beheerst worden door sing van de normaalwoning is niet verwonderlijk, woningblokken, waarin de huizen zich zullen het project was immers opgezet om huisvesting te ordenen tot een ritmisch spel van vlak en massa. bieden aan de minst betaalden. Dat de normalisa- De belangrijkste opgaaf voor den modernen arch- tie van woningen niet iets vanzelfsprekends was, itect is daarom het woningblok"1. wordt duidelijk op de discussies op het woning- J.J.P. Oud, 1917 congres van 1918. Op dit congres, georganiseerd door de nationale woningraad, houdt ingenieur "Een der belangrijkste stellingen, waarop zich de Van Waerden, directeur van Bouw- en Woning- nieuwe bouwkunst baseert, is het tot in het minu- toezicht van Amsterdam, een pleidooi voor nor- tieuze voldoen aan de eischen die het dagelijks 2 malisatie van bouwonderdelen maar vooral van leven stelt" . woningplattegronden. De normalisatie wordt J.J.P. Oud, 1927 gezien als een middel om de bouw te rationalise- De woningarchitectuur van de architect J.J.P. ren en daarmee de toenemende woningtekorten Oud is onderwerp van menig essay van historici op te lossen en te voldoen aan de vraag naar en architecten. Bijzondere aandacht wordt door- goedkope arbeiderswoningen. gaans geschonken aan de gerealiseerde projekten De Nederlandse architectenstand en vertegen- in de Rotterdamse wijk en zijn gelijktij- woordigers van de arbeidersbeweging reageren dige bijdragen aan het tijdschrift "de Stijl". Het hierop uiterst terughoudend. westelijk hiervan gelegen woningcomplex Oud- Normalisatie van plattegronden wordt door Mathenesse komt in het algemeen zijdelings aan menig architect gezien als een aanslag op zijn per- de orde. soonlijkheid, op zijn kunstenaarsschap en op de Naar aanleiding van de recente sloopplannen is de vrijheid van schepping. belangstelling voor Oud-Mathenesse toegenomen. De arbeiders zien in de gevreesde eentonigheid De vraag doet zich voor welke betekenis het der eindeloze rijen van dezelfde huizen een aan- woningcomplex Oud-Mathenesse inneemt in het slag op hun persoonlijke vrijheid, op hun mens werk van architect Oud en de discussie over het zijn: "Door deze soort van bewoning wordt men vraagstuk van de massa-woningbouw in de jaren eerst recht het kuddedier, de slaafsen behandelde, na de Eerste Wereldoorlog. de onzelfstandige".3 Oud-Mathenesse is het eerste woningcomplex van De architect Berlage is één van de weinigen die de een reeks ontwerpen van Oud voor laagbouwwo- normalisatie bepleit en gebruikt in een pleidooi ningen, die hij na de stedelijke bouwblokken in voor het monumentale stadsplan. Spangen en Tussendijken realiseert. Kenmerkend Hij is van mening, dat de moderne stedenbouw bij deze plannen is dat Oud hiervoor het stede- streeft naar verindividualisering van het stadsge- bouwkundig ontwerp en het woningontwerp zicht, niet naar die van het enkele huis. "Niet dit maakt. In de opeenvolgende witte woningbouw- maar de ritmische aaneenrijging der huizen, het plannen voor Oud-Mathenesse, en blokfront vormt het ruimte-element voor de Stuttgart is sprake van een verschuiving in de ste- hedendaagse stadsbouwkunst".4 Oud neemt Ber- debouwkundige ordening. Deze veranderingen lage's woorden bijna letterlijk over en geeft een zijn niet exclusief voor het werk van Oud, maar uitwerking ervan op het niveau van het straat- zijn een illustratie van de ontwikkeling van archi- beeld en het woningblok. In de toelichting op een tectuur en stedebouw tussen de twee wereldoor- ontwerp voor een strook woningen schrijft hij: logen. "Alle panden zijn genormaliseerd, waarbij get- racht is een innerlijk ritme te scheppen dat ze tot Normalisatie en het harmonische een geheel bindt. Door de natuur