Aletta Jacobs En Vrouwenkiesrecht Aletta Jacobs En Onderwijs Aletta

De lessen van Aletta Jacobs

Lesprogramma over de veelzijdige strijd van Aletta Jacobs (1854-1929)

Aletta Jacobs en vrouwenkiesrecht

Aletta Jacobs en onderwijs

Aletta Jacobs en gezondheidszorg

Aletta Jacobs en de wereld De lessen van Aletta Jacobs

Colofon 100 jaar vrouwenkiesrecht © Oktober 2019 In 2019 is het honderd jaar geleden dat de Tweede Dit lesprogramma wordt aangeboden door Kamer instemde met de invoering van het vrouwen Atria, kennisinstituut voor emancipatie en kiesrecht. Vrouwen konden vanaf dat moment eindelijk vrouwengeschiedenis, en F-site, educatie stemmen! Deze overwinning werd op 27 september platform over vrouwen uit de geschiedenis. 1919 gevierd door de Vereeniging voor Vrouwen kiesrecht.

Clips met lesprogramma Om dit gedenkwaardige moment te vieren presen- teren wij vier educatieclips met een bijbehorend Atria, kennisinstituut voor emancipatie lesprogramma over de veelzijdige strijd van Aletta en vrouwengeschiedenis verzamelt, Jacobs, feministe van het eerste uur. Elke clip heeft beheert en bewaart informatie over de eigen korte docentenhandleiding, werkblad en positie van vrouwen en genderverhoudin antwoordenvel. gen in de samenleving. Met zijn kennis bronnen – bibliotheek, archief en onderzoek Het lesprogramma bestaat uit vier onderdelen: – levert Atria een bijdrage aan het debat • Aletta Jacobs en vrouwenkiesrecht, over de positie van vrouwen in hun maat • Aletta Jacobs en onderwijs, schappelijke én historische context. • Aletta Jacobs en gezondheidszorg, • Aletta Jacobs en de wereld.

Educatieplatform F-site biedt geschiede nisdocenten lesmateriaal over vrouwen uit de geschiedenis, toegespitst op de tien tijdvakken uit het geschiedenisonderwijs. Het dient ook als inspiratiemateriaal voor leerlingen die een spreekbeurt willen geven of een werkstuk willen maken over een historische vrouw. Natuurlijk is F-site er ook voor iedereen die meer wil weten over vrouwen uit de geschiedenis: van de prehistorie tot nu. Archief van Aletta Jacobs In de clips en het lesprogramma is materiaal gebruikt dat afkomstig is uit het archief van Aletta Jacobs. Het archief is erkend als UNESCO-erfgoed en opgenomen in UNESCO Memory of the World. Het bevindt zich bij Atria en is van uitzonderlijke waarde. De documenten, afbeeldingen en objecten waaruit het archief bestaat, geven een uniek beeld van een cruciaal hoofdstuk uit de geschiedenis van de Nederlandse en internationale strijd voor vrouwenrechten. De lessen van Aletta Jacobs

Lesprogramma over de veelzijdige strijd van Aletta Jacobs (1854-1929)

Aletta Jacobs en de wereld

Aletta Jacobs reisde in 1911 en 1912 over de hele wereld, om ook buiten Europa de strijd om het vrouwenkiesrecht te stimuleren. In haar beroemde reisbrieven reageerde zij vanuit een koloniaal perspectief. Enkele jaren na haar thuiskomst brak de Eerste Wereldoorlog uit. In 1915 organiseerde Aletta Jacobs samen met collega feministen een groot internationaal ‘Vrouwencongres’ in Den Haag. 1.100 vrouwen uit 12 verschillende landen kwamen in het neutrale Nederland bijeen om over vrede te spreken. De lessen van Aletta Jacobs Aletta Jacobs en de wereld

DOCENT

Achtergrondinformatie

Aletta Jacobs In 1949 werd hij benoemd tot Indonesisch minister van Aletta Jacobs (1854-1929) was in Nederland op vele Educatie en Cultuur. vlakken de eerste: de eerste vrouw in Nederland die een hbs bezocht, de eerste vrouw die afstudeerde aan Het genoemde pamflet verscheen ter gelegenheid van een universiteit, de eerste vrouw die arts werd en de de viering van 100 jaar Koninkrijk der Nederlanden. De eerste vrouw die promoveerde. Ze groeide op in een koloniale machthebbers zamelden voor deze viering liberaal-Joods gezin met elf kinderen. Net als haar geld in onder de bevolking van Nederlands-Indië: het broers wilde ze medicijnen studeren. Ze diende een feest moest ook in de koloniën gevierd worden. verzoek in bij minister-president Thorbecke die haar Dewantara maakte in zijn pamflet op ironische toon – via haar vader – berichtte, akkoord te gaan. ‘Een duidelijk hoe hypocriet het was om de Nederlandse strijdster voor de rechten der vrouw ben ik pas later onafhankelijkheid van Frankrijk in deze koloniale geworden, toen de studentenjaren reeds tot het context te gedenken: verleden behoorden.’ 1) ‘Neen, voorwaar, als ik Nederlander was, ik zou nimmer Wereldreis voor vrouwenkiesrecht zulk jubileum willen vieren, hier in een door ons Aletta Jacobs was vanaf 1904 presidente van de overheerst land. Eérst dat geknechte volk zijn vrijheid Nederlandse Vereniging voor Vrouwenkiesrecht (VVK) geven, dan pas onze eigen vrijheid herdenken.’ en Carrie Chapman Catt de presidente van de Wereld bond voor Vrouwenkiesrecht, een ‘kopstuk’ dus van de In haar reisbrieven reageerde Aletta met onvervalste internationale beweging voor het kiesrecht. koloniale blik op de politieke beweging waar Dewantara toen onderdeel van uitmaakte. In 1911 en 1912 gingen Aletta Jacobs en Carrie Chapman Catt samen op wereldreis om ook buiten ‘Wanneer Nederland Java en Sumatra thans Europa de strijd om het vrouwenkiesrecht te stimule onafhankelijk maakte (…) dan zouden beide eilanden ren. En om op de hoogte te raken van de situatie van in minder dan geen tijd terugzinken tot het peil van vrouwen in de verschillende landen die ze bezochten. beschaving, dat zij een eeuw of langer geleden bezaten.’ De reis duurde ruim een jaar en ging via Europa naar Afrika en verder naar Azië en Rusland. Ze reisden per Vrede en pacifisme boot en trein, vliegtuigen waren toen nog niet inzet Voor 1915 stond een bijeenkomst van de Wereldbond baar voor een ruimer publiek zoals vandaag de dag. voor Vrouwenkiesrecht in Berlijn gepland, maar van Aletta beschreef aan de hand van reisbrieven haar wege de Eerste Wereldoorlog kon die niet doorgaan. ervaringen. De reisbrieven werden als dagbladartikelen Daarop organiseerde Aletta Jacobs samen met enkele gepubliceerd door De Telegraaf. Later verschenen ze uiterst bekwame organisatoren uit de VvVK, Rosa ook in boekvorm. Manus en Mia Boissevain, een ‘Vrouwencongres’ in Den Haag. 1.100 vrouwen uit 12 verschillende landen Koloniale blik kwamen in het neutrale Nederland bijeen om over De Indonesische onafhankelijkheidsactivist Ki Hajar vrede te spreken. Dewantara (1889-1959), geboren onder de naam Soewardi Soerjaningrat, publiceerde in 1913 zijn pamflet ‘Als ik eens Nederlander was’. 1) Aletta Jacobs, Herinneringen, Amsterdam (1924).

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 2/13 De eerste doelstelling van het congres luidde: ‘(…) de Regeeringen van de wereld te bewegen een einde te maken aan dit bloedvergieten en een rechtvaardigen en duurzamen vrede tot stand te brengen…’

Dat mensen uit de verschillende, met elkaar oorlog voerende landen samenkwamen was bijzonder. Sommige vrouwen kregen te maken met tegenwerking en verdachtmaking van verraad. De inlichtingen diensten hielden de deelneemsters en organisatoren in de gaten. Ook Aletta Jacobs’ naam komt voor in de archieven van de Engelse en de Duitse geheime dienst.

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 3/13 Tijdlijn

Aletta Jacobs 1854-1929 1911-1912 Wereldreis met Carrie Chapman Catt. Hieronder is een algemene tijdlijn opgenomen van 1913 Verschijning van een tweedelige bundeling van Aletta Jacobs’ leven en belangrijke politieke- en Aletta’s reisbrieven. maatschappelijke ontwikkelingen. Per lesprogramma 1913 Namens het kabinet-Cort van der Linden deelt zijn de thematisch relevante feiten in rood gedrukt koningin Wilhelmina in de troonrede mee dat ‘weg als houvast voor de docent. neming van de grondwettelijke belemmering tegen het toekennen van kiesrecht aan vrouwen’ wordt 1854 Aletta Jacobs wordt geboren in Sappemeer voorbereid. in Groningen. 1914 Landelijke bijeenkomst volkspetitionnement voor 1870 Behaalt diploma van leerling-apotheker. de grondwettelijke gelijkstelling van man en vrouw in 1870 Eerste Nederlandse vrouw die wordt toegelaten Amsterdam. tot de hbs (hogereburgerschool). 1914 Met Amerikaanse feministe Anna Howard Shaw 1871-1878 Studie geneeskunde in Groningen en in Rome voor het congres van de Internationale Amsterdam. Vrouwenraad. 1878 Slaagt voor het arts-examen en is daarmee de 1915 De VvVK biedt minister-president Cort van der eerste vrouwelijke arts van Nederland. Linden 164.696 handtekeningen aan van het volks 1879 Huisarts in Amsterdam. petitionnement voor invoering van het vrouwen 1883 College van burgemeester en wethouders van kiesrecht. Amsterdam wijst verzoekschrift van Aletta Jacobs af 1915 Internationaal Congres van de Wereldbond voor om op de kiezerslijst van Amsterdam geplaatst te Vrouwenkiesrecht, dat oorspronkelijk in Berlijn zou worden. De grondwet van 1848 sluit vrouwen niet plaatsvinden, wordt geopend in Den Haag. Het jaar nadrukkelijk uit van kiesrecht. Een beroep tot aan de ervoor is Duitsland de Eerste Wereldoorlog begonnen; hoogste gerechtelijke instantie wordt afgewezen. het congres staat in het teken van de pacifistische 1892 Wettelijk huwelijk met Carel Victor Gerritsen vrouwenbeweging. Aletta is mede-organisator. (1850-1905). 1916 Op 18 juni vindt de ‘groote betooging’ in 1887 In de grondwet wordt in de kiesrechtartikelen Amsterdam plaats. Hoofdorganisator is de VvVK. Er het woord ‘mannelijke’ toegevoegd aan ‘ingezetenen’. nemen 18.000 vrouwen en mannen uit het hele land De uitsluiting van vrouwen als kiesgerechtigden wordt deel. zo een voldongen feit. 1917 Grondwetswijziging die algemeen mannen 1894 Op initiatief van Wilhelmina Drucker wordt de kiesrecht en passief kiesrecht voor vrouwen invoert. Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht (VvVK) opgericht. 1919 Op 9 mei wordt het wetsvoorstel-Marchant uit 1895 Aletta Jacobs wordt voorzitter van de afdeling 1918 aangenomen. De kieswet wordt aangepast en Amsterdam van de VvVK. vrouwen mogen nu stemmen. 1898 Publiceert De vrouw, haar bouw en haar 1919 Bij gemeenteraadsverkiezingen worden de inwendige organen. eerste vrouwelijke raadsleden gekozen en vrouwelijke 1903 Voorzitter van het hoofdbestuur van de VvVK. wethouders benoemd. 1904 Sluit praktijk in Amsterdam vanwege de 1919 Op 27 september vindt de viering van vrouwen kwetsbare gezondheid van haar man. kiesrecht in het Concertgebouw plaats, georganiseerd 1904 De VvVK sluit zich aan bij de Wereldbond voor door de VvVK. Vrouwenkiesrecht (International Woman Suffrage 1922 Vrouwen gaan voor de eerste keer naar de Alliance). stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. 1906 Met de Amerikaanse feministe Carrie Chapman 1924 Aletta’s memoires verschijnen: Herinneringen. Catt in Boedapest om over vrouwenkiesrecht te 1925 Spreekt in New York tijdens de conferentie over spreken. geboortebeperking. 1908 Het congres van de Wereldbond voor Vrouwen 1929 Aletta Jacobs overlijdt op 75-jarige leeftijd in kiesrecht vindt plaats in Amsterdam. Baarn.

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 4/13 Handleiding vragen Antwoorden

Bij de kennisclip ‘Aletta Jacobs en de wereld’ (https://www.youtube.com/watch?v=3y0kYj-BaP4) INTROVRAGEN BIJ CLIP hoort een een werkblad voor leerlingen. Het werkblad biedt vragen voor verschillende niveaus. Vragen zijn los a Eigen invulling. van elkaar inzetbaar: de docent kan ook een selectie b Eigen invulling. van de vragen aanbieden. c Ze vervulden een pioniersfunctie voor de vrouwen in hun tijd. Clip Tijd: 2 minuten De clip ‘Aletta Jacobs en de wereld’ biedt een korte VRAGEN introductie op het lesprogramma. Vraag 1 Introvragen a Zweden, Lapland, Engeland, Portugal, Zuid-Afrika, Tijd: 5 tot 10 minuten Egypte, India, Indonesië, Filipijnen, China, Japan De eerste vragen zijn introvragen die aansluiten bij de en Rusland. kennisclip. Deze vragen kunnen leerlingen zelfstandig b Ze reisden per boot en trein, vliegtuigen waren beantwoorden maar lenen zich ook goed voor klassi toen nog niet inzetbaar voor een ruimer publiek kale bespreking. zoals vandaag de dag. c Eigen invulling. Vraag 1 tot en met 4 Tijd per vraag: 2 tot 5 minuten Vraag 2 Vraag 1 t/m 3 zijn gericht op de bovenbouw vmbo a Ze staan niet op de foto omdat de meeste witte maar zijn ook goed inzetbaar voor havo/vwo. Bij de mensen in Zuid-Afrika in die tijd mensen van kleur meeste vragen wordt gebruikgemaakt van een bron. als minderwaardig beschouwden. b Het gaat om de rijkere witte vrouwen, destijds Verdiepende vraag behorende tot de bovenlaag in Zuid-Afrika. Tijd: 1 tot 3 minuten c Eigen invulling. Bij vraag 4 wordt ook een verdiepende vraag gesteld. d De strijd voor (vrouwen)kiesrecht was in die tijd een Verdiepende vragen zijn gericht op havo/vwo, maar witte aangelegenheid. Mensen van kleur hadden natuurlijk staat het alle leerlingen vrij om ze te maken. sowieso amper rechten. e Zwarte vrouwen mogen sinds 1994 (toen de apart Meer verdieping heid werd afgeschaft) stemmen, dus 64 jaar later. Tijd per vraag: 2-5 minuten Eigen invulling. Er zijn twee aanvullende verdiepende vragen opgeno men die ingaan op het kolonialisme in die tijd. Deze Vraag 3 vragen zijn gericht op havo/vwo, maar natuurlijk staat a Een visum is een officiële vergunning een land het alle leerlingen vrij om ze te maken. binnen te reizen en in dat land te verblijven. b In 1915 waren Duitsland en Oostenrijk-Hongarije Onderzoeksvraag in oorlog met Frankrijk, Rusland en Engeland. Tijd: 10-20 minuten Nederland was neutraal, maar toch was het een Aan het einde van het werkblad staat een onderzoeks spannende tijd om te reizen. vraag. Deze vraag biedt extra verdieping. Onderzoeks vragen zijn gericht op havo/vwo, maar natuurlijk staat het alle leerlingen vrij om deze te maken.

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 5/13 Vraag 4 b Nederland had hen de beschaving gebracht. Het a De Eerste Wereldoorlog was in 1914 uitgebroken. beschavingsoffensief was in die tijd populair b Duitsland was vanaf 1914 in oorlog met Frankrijk gedachtegoed onder inwoners van koloniserende en Groot-Brittannië, en vanaf 1917 ook met de landen. Verenigde Staten. Het was dus bijzonder dat de c Eigen invulling. vrouwen uit deze oorlogvoerende landen gezamen lijk op een vredescongres aanwezig waren. c Nederland was tijdens de Eerste Wereldoorlog ONDERZOEKSVRAAG neutraal. d Aletta Jacobs en andere organisatoren komen in de a Om de strijd voor vrouwenkiesrecht niet alleen archieven van de Engelse en Duitse geheime dienst nationaal te voeren, maar juist gezamenlijk onder voor omdat sommigen van hen in vijandelijke de paraplu van een internationale organisatie. landen reisden, en in de ogen van de geheime b De strijd voor het vrouwenkiesrecht was een dienst mogelijk spionnen konden zijn. Ook hielden internationale strijd. Een dergelijk congres was dus zij zich bezig met vredeswerk, zoals het vredes ideaal om op internationaal niveau van gedachten congres in Den Haag, en onderhielden dus allerlei te wisselen en vriendschappen en verbonden te buitenlandse contacten. Wie weet waar ze allemaal sluiten. over schreven? Dat wilde de geheime dienst c Met allerlei internationale gasten werd de strijd controleren. voor vrouwenkiesrecht ook een internationaal fenomeen, en dus nieuwswaardig. Daarnaast Verdieping was het een groot goed georganiseerd congres, a Wereldvrede, met daaruit voortvloeiende politieke waarmee de organisatie veel aandacht trok. inspraak voor vrouwen, zodat een dergelijke oorlog d Bijvoorbeeld: veel berichtgeving in de kranten en in de toekomst kan worden voorkomen (zie ook c). tijdschriften; de kiesrechtorganisaties werden steeds b Het is een mannenzaak omdat vrouwen geen beter zichtbaar voor een groter publiek. enkele politieke inspraak hebben, dus alle beslissin gen die worden genomen zijn beslissingen door mannen. c Aletta denkt dat vrouwen mannen kunnen bijstaan in het uitoefenen van de wereldpolitiek. En omdat zij volgens haar beschikken over een meer pacifisti sche aard, kan de vrouw toekomstige oorlogen voorkomen.

Meer verdieping 1 a Onafhankelijkheid. b Ki Hajar Dewantara schreef zijn tekst omdat hij onafhankelijkheid van Nederland wilde. c Ki Hajar Dewantara vond het hypocriet van de Nederlanders om een Nederlands onafhankelijk heidsfeest te vieren, terwijl zij zelf, als kolonisator van Indonesië, een ander volk het juk van afhankelijkheid oplegden.

Meer verdieping 2 a Aletta Jacobs bedoelt dat Nederlands-Indië niet zonder Nederland zou kunnen, want dan zouden ze binnen korte tijd weer terugvallen tot een primitieve beschaving.

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 6/13 De lessen van Aletta Jacobs Aletta Jacobs en de wereld

WERKBLAD

INTROVRAGEN BIJ CLIP a In het filmpje zag je bovenstaande foto. Kun je in ...... je eigen woorden beschrijven wat je ziet? ......

......

...... c Wat hebben Aletta Jacobs en de vrouwen op de

...... foto betekend voor vrouwen in onze tijd?

......

...... b Wat zijn nou in deze tijd echte powervrouwen? ......

......

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 7/13 VRAGEN 4 ......

5 ...... Vraag 1 In 1911 en 1912 gingen Aletta Jacobs en Carrie b Wat zou qua reizen het grote verschil zijn met nu? Chapman Catt – de presidente van de Wereldbond ...... voor Vrouwenkiesrecht – samen op wereldreis om ook buiten Europa de strijd om het vrouwenkiesrecht te ...... stimuleren. En om op de hoogte te raken van de ...... situatie van vrouwen in de verschillende landen die ze bezochten...... a Bekijk bron 2. Op deze plekken is Aletta Jacobs c Had je verwacht dat ze 100 jaar geleden naar geweest tijdens haar wereldreis van 1911-1912. zoveel landen kon reizen? Leg je antwoord uit. Noem minstens 5 landen waar Aletta Jacobs is

geweest......

1 ......

2 ......

3 ......

BRON 1 Aletta Jacobs met Carrie Chapman Catt en omstanders op het station Pagsanjan in Manilla, Filipijnen, 1912 (Collectie IAV, Atria).

BRON 2 De wereldreis van Aletta Jacobs, 1911-1912 (Collectie IAV, Atria).

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 8/13 BRON 3 Aletta Jacobs in Zuid-Afrika met de vrouwen van de Women’s Enfranchisement Association of the Union (WEAU), 1911 (Collectie IAV, Atria).

Vraag 2 c Aletta Jacobs sprak in Zuid-Afrika alleen over het Bekijk nogmaals bovenstaande foto uit de introclip vrouwenkiesrecht voor witte vrouwen. Wat weet je (bron 3). Deze foto is in 1911 gemaakt in Durban, over de verhoudingen tussen de bevolkings Zuid-Afrika, tijdens de wereldreis die Aletta Jacobs groepen in Zuid-Afrika? met Carrie Chapman Catt maakte om vrouwen in Afrika en Azië te helpen in hun strijd om het kiesrecht...... a In Zuid-Afrika bestond het grootste deel van de ...... bevolking uit mensen van kleur. Waarom denk je

dat er toch geen mensen van kleur op de foto ...... staan? d Hoe zou het komen dat Aletta Jacobs alleen met de witte vrouwen in Zuid-Afrika over kiesrecht sprak? ......

......

...... b Bekijk de kleding van de vrouwen. Om wat voor vrouwen zou het hier gaan? Leg je antwoord uit. e In 1930 kreeg de vrouwenkiesrechtorganisatie in Zuid-Afrika het voor elkaar dat alle witte vrouwen ...... vanaf 18 jaar mochten stemmen. Zoek op internet

...... op wanneer zwarte vrouwen in Zuid-Afrika mochten stemmen. Hoeveel jaar heeft het dan geduurd? ...... Wat vind je daarvan?

......

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 9/13 Vraag 4 Voor 1915 stond een bijeenkomst van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht in Berlijn gepland, maar van wege de Eerste Wereldoorlog kon die niet doorgaan. Aletta Jacobs organiseerde daarom een ‘Vrouwen congres’ in Den Haag. Ruim 1.100 vrouwen uit 12 verschillende landen kwamen in Nederland bijeen om over vrede te spreken. a De deelnemende landen kwamen bijeen voor vrede. Wat was er op dat moment in de wereld aan de hand?

......

b Waarom is het bijzonder dat Frankrijk, Groot- Brittannië, de Verenigde Staten en Duitsland er ook waren? Leg je antwoord uit.

......

c Waarom zou het congres in Nederland zijn gehouden?

......

BRON 4 Paspoort van Aletta Jacobs, met visum voor Duitsland d Aletta Jacobs en andere organisatoren komen in de en Oostenrijk-Hongarije, 1915 (Collectie IAV, Atria). archieven van de Engelse en Duitse geheime dienst voor. Waarom zou dat zijn? Leg je antwoord uit.

Vraag 3 ...... Bekijk bron 4. Op 6 mei 1915 werd Aletta Jacobs een ...... visum verstrekt om te kunnen reizen in Duitsland en het toenmalige Oostenrijk-Hongarije...... a Weet je wat een visum is? Zoek het anders op.

......

...... b Kijk nog eens naar het jaartal van het visum. Waarom is het bijzonder dat ze juist toen een visum kreeg voor deze landen?

......

...... BRON 5 Deelnemers aan het Internationaal Congres van Vrouwen in Den Haag, 1915 (Collectie IAV, Atria).

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 10/13 BRON 6 Deelnemers aan het Internationaal Congres van Vrouwen in Den Haag, 1915. Aletta Jacobs is de zesde van rechts (Collectie IAV, Atria).

Verdieping ‘Ik voel heel sterk dat we nu onze stem moeten verhef- BRON 7 Ki Hadjar Dewantara door Chris Lebeau, 1919. fen, zodat het nieuwe tijdperk van beschaving, dat uit de as zal herrijzen, een steviger fundament zal hebben. Een basis waarop vrouwen, met hun instinctieve Meer verdieping: 1 opbouwende en pacifistische kwaliteiten, de kans ‘Neen, voorwaar, als ik Nederlander was, ik zou nimmer krijgen om mannen bij te staan bij het uitoefenen van zulk jubileum willen vieren, hier in een door ons de wereldpolitiek.’ overheerst land. Eérst dat geknechte volk zijn vrijheid geven, dan pas onze eigen vrijheid herdenken.’ a Wat denk je dat Aletta wilde bereiken met dit congres? Het bovenstaande citaat is van de Indonesische onafhankelijkheidsactivist Ki Hajar Dewantara (1889- ...... 1959), geboren onder de naam Soewardi Soerjaning

...... rat. Dewantara streed voor de onafhankelijkheid van (het huidige) Indonesië. In 1949 werd hij benoemd tot ...... Indonesisch minister van Educatie en Cultuur. b In hoeverre kun je stellen dat deze oorlog een mannenzaak was? Hij publiceerde in 1913 zijn pamflet ‘Als ik eens Nederlander was’. Het genoemde pamflet verscheen ...... ter gelegenheid van de viering van 100 jaar Koninkrijk

...... der Nederlanden. In 1813 werd Nederland onafhanke lijk, nadat Napoleon was verslagen...... c Wat is volgens Aletta de rol die vrouwen kunnen De koloniale machthebbers zamelden voor deze spelen in de internationale politiek? viering geld in onder de bevolking van Nederlands- Indië: het feest moest ook in de koloniën gevierd ...... worden. Dewantara maakte in zijn pamflet op ironische

...... toon duidelijk hoe hypocriet het was om de Neder landse onafhankelijkheid van Frankrijk in deze koloniale ...... context te gedenken.

......

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 11/13 a Wat wilde Ki Hadjar Dewantara voor Nederlands- Meer verdieping: 2 Indië bereiken? In 1911 en 1912 maakte Aletta Jacobs een wereldreis door Afrika en Azië om daar de positie van vrouwen ...... ‘te bestuderen’. In haar reisbrieven reageerde ze op de

...... politieke beweging waar Dewantara toen onderdeel van uitmaakte. b Lees nog eens zijn citaat en de tekst daaronder. Kun je uitleggen waarom hij zijn pamflet schreef? ‘Wanneer Nederland Java en Sumatra thans onafhan-

...... kelijk maakte (…) dan zouden beide eilanden in minder dan geen tijd terugzinken tot het peil van beschaving, ...... dat zij een eeuw of langer geleden bezaten.’

...... a Probeer in je eigen woorden te omschrijven wat ...... Aletta Jacobs hiermee bedoelde. c Begrijp je waarom Ki Hadjar Dewantara zich juist ...... boos maakte om dit feest? Leg je antwoord uit.

......

b Waarom zou ze denken dat Java en Sumatra (nu eilanden binnen de Republiek Indonesië) niet op eigen benen konden staan? Leg je antwoord uit.

......

c Wat vind jij ervan dat ze op deze manier over Nederlands-Indië spreekt?

......

BRON 8 Aletta Jacobs, mogelijk in Manilla op de Filipijnen in 1912 (Collectie IAV, Atria).

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 12/13 ONDERZOEKSVRAAG

In 1904 werd te Berlijn de Wereldbond voor Vrouwen kiesrecht opgericht. Vanaf die tijd werd er ongeveer om de twee jaar een congres gehouden in diverse hoofdsteden. In 1908 was Amsterdam aan de beurt. a Zoek informatie op internet over de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht. Wat was de doelstelling van deze internationale organisatie?

......

...... BRON 9 Internationaal vrouwencongres in Berlijn, 1904 ...... (Collectie IAV, Atria). b In 1908 werd in Amsterdam het derde congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht gehouden. Kun je bedenken waarom er behoefte was om zo’n internationale bijeenkomst te organiseren?

......

...... c Er was veel aandacht van de pers. Waarom denk je dat de pers zoveel aandacht besteedde aan dit congres?

......

...... d Het ledenaantal van de Vereniging voor Vrouwen kiesrecht steeg in 1908 enorm. Kun je twee redenen bedenken waarom dat gebeurde?

1 ......

......

2 ......

......

De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en de wereld 13/13