De lessen van Aletta Jacobs
Lesprogramma over de veelzijdige strijd van Aletta Jacobs (1854-1929)
Aletta Jacobs en vrouwenkiesrecht
Aletta Jacobs en onderwijs
Aletta Jacobs en gezondheidszorg
Aletta Jacobs en de wereld De lessen van Aletta Jacobs
Colofon 100 jaar vrouwenkiesrecht © Oktober 2019 In 2019 is het honderd jaar geleden dat de Tweede Dit lesprogramma wordt aangeboden door Kamer instemde met de invoering van het vrouwen Atria, kennisinstituut voor emancipatie en kiesrecht. Vrouwen konden vanaf dat moment eindelijk vrouwengeschiedenis, en F-site, educatie stemmen! Deze overwinning werd op 27 september platform over vrouwen uit de geschiedenis. 1919 gevierd door de Vereeniging voor Vrouwen kiesrecht.
Clips met lesprogramma Om dit gedenkwaardige moment te vieren presen- teren wij vier educatieclips met een bijbehorend Atria, kennisinstituut voor emancipatie lesprogramma over de veelzijdige strijd van Aletta en vrouwengeschiedenis verzamelt, Jacobs, feministe van het eerste uur. Elke clip heeft beheert en bewaart informatie over de eigen korte docentenhandleiding, werkblad en positie van vrouwen en genderverhoudin antwoordenvel. gen in de samenleving. Met zijn kennis bronnen – bibliotheek, archief en onderzoek Het lesprogramma bestaat uit vier onderdelen: – levert Atria een bijdrage aan het debat • Aletta Jacobs en vrouwenkiesrecht, over de positie van vrouwen in hun maat • Aletta Jacobs en onderwijs, schappelijke én historische context. • Aletta Jacobs en gezondheidheidszorg, • Aletta Jacobs en de wereld.
Educatieplatform F-site biedt geschiede nisdocenten lesmateriaal over vrouwen uit de geschiedenis, toegespitst op de tien tijdvakken uit het geschiedenisonderwijs. Het dient ook als inspiratiemateriaal voor leerlingen die een spreekbeurt willen geven of een werkstuk willen maken over een historische vrouw. Natuurlijk is F-site er ook voor iedereen die meer wil weten over vrouwen uit de geschiedenis: van de prehistorie tot nu. Archief van Aletta Jacobs In de clips en het lesprogramma is materiaal gebruikt dat afkomstig is uit het archief van Aletta Jacobs. Het archief is erkend als UNESCO-erfgoed en opgenomen in UNESCO Memory of the World. Het bevindt zich bij Atria en is van uitzonderlijke waarde. De documenten, afbeeldingen en objecten waaruit het archief bestaat, geven een uniek beeld van een cruciaal hoofdstuk uit de geschiedenis van de Nederlandse en internationale strijd voor vrouwenrechten. De lessen van Aletta Jacobs
Lesprogramma over de veelzijdige strijd van Aletta Jacobs (1854-1929)
Aletta Jacobs en gezondheidszorg
Op 3 april 1878 kreeg Nederland de eerste vrouwelijke arts: Aletta Jacobs had, zo jubelde haar vader in een gedicht, ‘de hoogste trap als vrouw bestegen’. Aletta kon hoger, vond ze zelf. Op 8 maart 1879 promoveerde zij tot doctor in de medicijnen. Hierna vestigde Aletta Jacobs zich als huisarts in Amsterdam. Ze specialiseerde zich onder andere in voorbehoedsmiddelen. De lessen van Aletta Jacobs Aletta Jacobs en gezondheidszorg
DOCENT
Achtergrondinformatie
Aletta Jacobs In die tijd namen mannelijke artsen zichzelf vaak als Aletta Jacobs (1854-1929) was in Nederland op vele uitgangspunt en was er weinig aandacht voor de vlakken de eerste: de eerste vrouw in Nederland die psyche en het lichaam van vrouwen. In 1898 schreef een hbs bezocht, de eerste vrouw die afstudeerde aan Aletta een medisch voorlichtingsboek met beweeg een universiteit, de eerste vrouw die arts werd en de bare platen over het lichaam van een vrouw: De vrouw: eerste vrouw die promoveerde. Ze groeide op in een Haar bouw en haar inwendige organen. Een revolutio liberaal-Joods gezin met elf kinderen. Net als haar naire publicatie omdat er weinig aandacht voor en broers wilde ze medicijnen studeren. Ze diende een kennis over de gezondheid van de vrouw was. verzoek in bij minister-president Thorbecke die haar – via haar vader – berichtte, akkoord te gaan. ‘Een Reacties strijdster voor de rechten der vrouw ben ik pas later Niet iedereen was even overtuigd van haar dokters geworden, toen de studentenjaren reeds tot het kwaliteiten. Eens kwam de echtgenoot van een verleden behoorden.’ 1) genezen patiënte klagen over de rekening: even hoog als die van een mannelijke arts. Dokter Jacobs Proefschrift antwoordde hem: Op 3 april 1878 kreeg Nederland de eerste vrouwelijke arts: Aletta Jacobs had, zo jubelde haar vader in een ‘Hebt u dan, toen mevrouw Uw echtgenoote inder- gedicht, ‘de hoogste trap als vrouw bestegen’. Aletta daad ernstig ziek was, minderwaardige en daarom kon hoger, vond ze zelf. Op 8 maart 1879 promoveer goedkoope hulp voor haar gezocht? Ik vermoed, de zij tot doctor in de medicijnen. Haar dissertatie was dat het U in de eerste plaats om goede hulp te doen getiteld ‘Over localisatie van physiologische en patho was.’ 2) logische verschijnselen in de groote hersenen’. Het proefschrift van de eerste vrouwelijke arts in Nederland Enkele dagen later kwam de voormalige patiënte de werd opgedragen aan de jonge koningin Emma, “als rekening betalen. een blijk van hulde”, zoals Aletta schreef in haar aanbiedingsbrief. Het eerste voorbehoedsmiddel en voorlichting In de Amsterdamse Jordaan verleende Aletta Jacobs Huisarts gratis consulten aan arme vrouwen. Veertien jaar lang, ‘Vooral van vrouwen was ik dikwerf getuige van de iedere week twee keer. Ze zag in de praktijk hoezeer gebrekkige kennis van het lichaam in het algemeen opeenvolgende zwangerschappen een lichaam konden en van den bouw, de ligging en de verrichting harer uitputten. Had God het zo bedoeld, zoals de gelovige geslachtsorganen in het bijzonder.’ conservatieven zeiden? Dat dacht ze niet. Omdat ze tijdens haar loopbaan als arts haar wetenschappelijke Aletta Jacobs vestigde zich als huisarts in Amsterdam, studies voortzette, kon ze een voorbehoedsmiddel aan de Herengracht. Ze specialiseerde zich in de zorg onderzoeken dat via de Duitse arts Mensinga in haar voor vrouwen: ze hielp vrouwen aan voorbehoeds bezit kwam: het pessarium. Ook werd zij lid van de middelen, gaf gratis consulten aan arme vrouwen en Nieuw-Malthusiaanse Bond, die pleitte voor geboorte specialiseerde zich in gezondheidszorg voor winkel perking. Dit leverde haar veel kritiek op. meisjes en prostituees. 1) Aletta Jacobs, Herinneringen, Amsterdam (1924). 2) idem
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 2/11 ‘Wat al schijnheiligheid heb ik in die dagen leren kennen! En nu denk ik o.a. aan predikanten, die openlijk tegen de voorbehoedmiddelen waarschuw- den, doch hunne vrouwen naar mijn spreekuur zonden voor het inwinnen van advies. Medici kwamen mij opzoeken met het doel om te vernemen hoe de door mij aangeprezen middelen moesten worden toege- past, maar terzelfder tijd schaarden zij zich in het openbaar aan de zijde mijner tegenstanders’. 3)
Zitgelegenheid tijdens 15-urige werkdag Dat de winkeljuffrouw niet mocht zitten, vond men normaal. Zo’n meisje moest letterlijk stand-by zijn en steeds klaarstaan voor klanten die binnenkwamen. Dr. Jacobs zag de gevolgen daarvan in haar artsen praktijk. De klachten van de meisjes leken verdacht veel op elkaar:
‘En bijna altijd bleek na onderzoek, dat zij leden aan gynaecologische afwijkingen, waarvan ik de oorzaak slechts kon toeschrijven aan het feit, dat deze jonge vrouwen uren en uren achtereen en elken dag weder opnieuw moesten stáán.’
Een winkeljuffrouw werkte rond 1886 in de regel van acht uur ’s morgens tot elf uur ’s avonds, dus vijftien uur (enkele korte pauzes meegerekend). Medisch onverantwoord, sociaal onverantwoordelijk. Maar wettelijk toegestaan. Aletta Jacobs besloot aandacht te vragen voor deze zaak. In januari 1894 publiceerde ze een oproep aan de vrouwen in Nederland om in winkels zitgelegenheid voor de winkeljuffrouw te verlangen. Als die eis niet werd ingewilligd, moest men als klant de betreffende winkel voortaan mijden.
Een nationale discussie barstte los. Medici verklaarden zich tegen Jacobs en haar idee, maar er ontstonden ook vrouwencomités die er juist voor waren. De bladen en kranten stonden bol van de artikelen over het onderwerp. Uiteindelijk werd in 1902 een wet aange nomen die zitgelegenheid voor de winkeljuffrouw verplicht stelde.
3) Aletta Jacobs, Herinneringen, Amsterdam (1924).
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 3/11 Tijdlijn
Aletta Jacobs 1854-1929 1911-1912 Wereldreis met Carrie Chapman Catt. Hieronder is een algemene tijdlijn opgenomen van 1913 Verschijning van een tweedelige bundeling van Aletta Jacobs’ leven en belangrijke politieke- en Aletta’s reisbrieven. maatschappelijke ontwikkelingen. Per lesprogramma 1913 Namens het kabinet-Cort van der Linden deelt zijn de thematisch relevante feiten in rood gedrukt koningin Wilhelmina in de troonrede mee dat ‘weg als houvast voor de docent. neming van de grondwettelijke belemmering tegen het toekennen van kiesrecht aan vrouwen’ wordt 1854 Aletta Jacobs wordt geboren in Sappemeer voorbereid. in Groningen. 1914 Landelijke bijeenkomst volkspetitionnement voor 1870 Behaalt diploma van leerling-apotheker. de grondwettelijke gelijkstelling van man en vrouw in 1870 Eerste Nederlandse vrouw die wordt toegelaten Amsterdam. tot de hbs (hogereburgerschool). 1914 Met Amerikaanse feministe Anna Howard Shaw 1871-1878 Studie geneeskunde in Groningen en in Rome voor het congres van de Internationale Amsterdam. Vrouwenraad. 1878 Slaagt voor het arts-examen en is daarmee de 1915 De VvVK biedt minister-president Cort van der eerste vrouwelijke arts van Nederland. Linden 164.696 handtekeningen aan van het volks 1879 Huisarts in Amsterdam. petitionnement voor invoering van het vrouwen 1883 College van burgemeester en wethouders van kiesrecht. Amsterdam wijst verzoekschrift van Aletta Jacobs af 1915 Internationaal Congres van de Wereldbond voor om op de kiezerslijst van Amsterdam geplaatst te Vrouwenkiesrecht, dat oorspronkelijk in Berlijn zou worden. De grondwet van 1848 sluit vrouwen niet plaatsvinden, wordt geopend in Den Haag. Het jaar nadrukkelijk uit van kiesrecht. Een beroep tot aan de ervoor is Duitsland de Eerste Wereldoorlog begonnen; hoogste gerechtelijke instantie wordt afgewezen. het congres staat in het teken van de pacifistische 1892 Wettelijk huwelijk met Carel Victor Gerritsen vrouwenbeweging. Aletta is mede-organisator. (1850-1905). 1916 Op 18 juni vindt de ‘groote betooging’ in 1887 In de grondwet wordt in de kiesrechtartikelen Amsterdam plaats. Hoofdorganisator is de VvVK. Er het woord ‘mannelijke’ toegevoegd aan ‘ingezetenen’. nemen 18.000 vrouwen en mannen uit het hele land De uitsluiting van vrouwen als kiesgerechtigden wordt deel. zo een voldongen feit. 1917 Grondwetswijziging die algemeen mannen 1894 Op initiatief van Wilhelmina Drucker wordt de kiesrecht en passief kiesrecht voor vrouwen invoert. Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht (VvVK) opgericht. 1919 Op 9 mei wordt het wetsvoorstel-Marchant uit 1895 Aletta Jacobs wordt voorzitter van de afdeling 1918 aangenomen. De kieswet wordt aangepast en Amsterdam van de VvVK. vrouwen mogen nu stemmen. 1898 Publiceert De vrouw, haar bouw en haar 1919 Bij gemeenteraadsverkiezingen worden de inwendige organen. eerste vrouwelijke raadsleden gekozen en vrouwelijke 1903 Voorzitter van het hoofdbestuur van de VvVK. wethouders benoemd. 1904 Sluit praktijk in Amsterdam vanwege de 1919 Op 27 september vindt de viering van vrouwen kwetsbare gezondheid van haar man. kiesrecht in het Concertgebouw plaats, georganiseerd 1904 De VvVK sluit zich aan bij de Wereldbond voor door de VvVK. Vrouwenkiesrecht (International Woman Suffrage 1922 Vrouwen gaan voor de eerste keer naar de Alliance). stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. 1906 Met de Amerikaanse feministe Carrie Chapman 1924 Aletta’s memoires verschijnen: Herinneringen. Catt in Boedapest om over vrouwenkiesrecht te 1925 Spreekt in New York tijdens de conferentie over spreken. geboortebeperking. 1908 Het congres van de Wereldbond voor Vrouwen 1929 Aletta Jacobs overlijdt op 75-jarige leeftijd in kiesrecht vindt plaats in Amsterdam. Baarn.
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 4/11 Handleiding vragen
Bij de kennisclip ‘Aletta Jacobs en gezondheidszorg’ (https://www.youtube.com/watch?v=HGdiOflatkY) hoort een een werkblad voor leerlingen. Het werkblad biedt vragen voor verschillende niveaus. Vragen zijn los van elkaar inzetbaar: de docent kan ook een selectie van de vragen aanbieden.
Clip Tijd: 2 minuten De clip ‘Aletta Jacobs en gezondheidszorg’ biedt een korte introductie op het lesprogramma.
Introvragen Tijd: 5 tot 10 minuten De eerste vier vragen zijn introvragen die aansluiten bij de kennisclip. Deze vragen kunnen leerlingen zelfstan dig beantwoorden maar lenen zich ook goed voor klassikale bespreking.
Vraag 1 tot en met 3 Tijd per vraag: 2 tot 5 minuten Vraag 1 t/m 3 zijn gericht op de bovenbouw vmbo maar zijn ook goed inzetbaar voor havo/vwo. Bij de meeste vragen wordt gebruikgemaakt van een bron.
Verdiepende vraag Tijd: 1 tot 3 minuten Bij vraag 2 wordt ook een verdiepende vraag gesteld. Verdiepende vragen zijn gericht op havo/vwo, maar natuurlijk staat het alle leerlingen vrij om ze te maken.
Onderzoeksvragen Tijd: 10-20 minuten Aan het einde van het werkblad staat een onderzoeks vraag. Deze vraag biedt extra verdieping. Onderzoeks vragen zijn gericht op havo/vwo, maar natuurlijk staat het alle leerlingen vrij om ze te maken.
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 5/11 Antwoorden
INTROVRAGEN BIJ CLIP Verdieping a Hij wilde niet net zoveel betalen als voor een man. a Eigen invulling. In zijn ogen waren mannen blijkbaar beter. b Een vrouwencondoom, deze kunnen vrouwen b Bijvoorbeeld: ze maakte hem duidelijk dat hij niet inbrengen als barrière om te zorgen dat zaadcellen klaagde toen zij haar patiënte goede zorg had niet de baarmoedermond in gaan. verleend. c Om zo ongewenste zwangerschappen te voor komen Vraag 3 d Bijvoorbeeld: pil; spiraaltje; condoom; NuvaRing. a Spreken over geslachtsgemeenschap en het e Eigen invulling. voorkomen van ongewenste zwangerschappen was taboe. b Bijvoorbeeld: de conservatieve christenen vonden VRAGEN dat zwangerschap Gods wil was. c 1 Ze zag dat veel vrouwen ongewenst zwanger Vraag 1 werden en hoe de vele zwangerschappen hun a Het waren mannelijke artsen en zij gingen uit van lichaam uitputten. hun eigen lichaam. Daarnaast waren mannen vaak 2 Ze wilde vrouwen aan goede anticonceptie als vanzelfsprekend het uitgangspunt, of het nu om middelen helpen. lichamelijke gezondheid ging of om andere dingen. 3 Ze wilde als huisarts het taboe rondom anti b De geslachtsorganen. conceptie en ongewenste zwangerschap door c Het was taboe om daar publiekelijk over te praten. breken. d Bijvoorbeeld: een boek kun je ook thuis, in de privésfeer bekijken, hiervoor hoef je niet naar de arts toe; de illustraties zijn heel duidelijk en er is ONDERZOEKSVRAAG geen ingewikkelde medische informatie. a – Dolle Mina Vraag 2 – Onder meer: ‘Moeders wil is wet, met de pil naar a Eigen invulling, maar voorbeeld: Mensen waren bed’; ‘Slik de pil en doe wat je wil’. gewend aan mannelijke artsen dus mogelijk moest b – Eigen invulling. Aletta zich bewijzen. Of: Misschien voelde ze wel – Vrouwen gebruiken veel meer anticonceptie. de druk om het goed te doen, omdat mensen niet – Ja, juist omdat het gaat over zelfbeschikking gewend waren aan vrouwelijke artsen. (‘baas in eigen buik’) is het in de eerste plaats b Positief, bijvoorbeeld: een zaak van vrouwen. – Eindelijk is er een vrouwelijke huisarts, vrouwen c o.a: zijn immers net zo slim als mannen. – Lilianne Ploumen deed in 2019 een wetsvoorstel – Een vrouwelijke huisarts kan het vrouwenlichaam om anticonceptie terug in het basispakket te beter begrijpen. krijgen. Negatief: – Bureau Clara Wichmann startte een petitie om – Vrouwen kunnen vast niet zulke goede huisartsen anticonceptie terug in het basispakket te krijgen. worden als mannen, vrouwen zijn niet slim genoeg. – Een vrouw hoort dit werk niet te doen, ze moet thuis zijn bij haar gezin. c Aletta specialiseerde zich in de zorg voor vrouwen. d Er was heel weinig aandacht voor het vrouwen lichaam en ook voor specifieke medische zorg bij vrouwenberoepen.
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 6/11 De lessen van Aletta Jacobs Aletta Jacobs en gezondheidszorg
WERKBLAD
INTROVRAGEN BIJ CLIP
a Had je eerder van het pessarium gehoord?
......
b Wat is het en hoe werd het gebruikt?
......
......
......
......
......
c Waarom was dit een belangrijk middel voor BRON 1 Pessarium. vrouwen?
......
......
......
d Kun je voorbeelden bedenken van anticonceptie middelen die nu veel gebruikt worden? Probeer er drie te noemen.
1 ......
2 ......
3 ......
e Vind je dat anticonceptie zowel mannen als vrouwen aangaat? Leg je antwoord uit.
......
......
......
......
......
......
......
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 7/11 VRAGEN
Vraag 1 Bekijk bron 2. Aletta Jacobs schreef in 1898 een voorlichtingsboek over het vrouwelijk lichaam: De vrouw: Haar bouw en haar inwendige organen. Er was tot dan heel weinig aandacht geweest voor het vrouwelijk lichaam en de gezondheid van de vrouw. a Hoe zou het komen dat artsen in die tijd vooral aandacht hadden voor het mannelijk lichaam?
...... BRON 2 De vrouw. Haar bouw en haar inwendige organen. Een populaire schets door Aletta Jacobs, 1899 (Collectie IAV, Atria)......
......
...... b Aletta Jacobs schreef in het voorwoord van haar boek:
‘Vooral van vrouwen was ik dikwerf getuige van de gebrekkige kennis van het lichaam in het algemeen en van den bouw, de ligging en de verrichting harer geslachtsorganen in het bijzonder.’
Waar wisten vrouwen het minst over, volgens Aletta BRON 3 Een uitsnede uit De vrouw. Haar bouw en haar Jacobs? inwendige organen. Een populaire schets door Aletta Jacobs, 1899 (Collectie IAV, Atria)......
......
...... c Waarom denk je dat daar juist heel weinig kennis over was?
......
......
......
...... d Bekijk bron 3. Het was een toegankelijk boek voor vrouwen die iets wilden leren over hun lijf. Wat maakte het boek toegankelijk? Je mag meerdere dingen noemen.
......
......
......
......
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 8/11 Vraag 2 Aletta Jacobs specialiseerde zich in de zorg voor vrouwen: ze hielp vrouwen aan voorbehoedsmiddelen, gaf gratis consulten aan arme vrouwen en specialiseer de zich in gezondheidszorg voor winkelmeisjes en prostituees. Op de foto van bron 4 zie je Aletta Jacobs in haar praktijk als huisarts. a Hoe zou het voor Aletta Jacobs zijn geweest om de eerste vrouwelijke huisarts te zijn? Leg je antwoord uit.
......
......
......
......
b Hoe zou er in die tijd op gereageerd kunnen zijn? Bedenk een positieve en negatieve reactie.
......
......
...... BRON 4 Aletta Jacobs achter haar bureau, 1904 (Collectie IAV, ...... Atria). c Waar specialiseerde Aletta Jacobs zich in?
......
d Waarom specialiseerde ze zich juist hierin?
......
......
Verdieping Niet iedereen was even overtuigd van een vrouwelijke huisarts. Eens kwam de echtgenoot van een genezen patiënte klagen over de rekening: even hoog als die van een mannelijke arts. Dokter Jacobs antwoordde hem:
‘Hebt u dan, toen mevrouw Uw echtgenoote inder- daad ernstig ziek was, minderwaardige en daarom goedkoope hulp voor haar gezocht? Ik vermoed, dat het U in de eerste plaats om goede hulp te doen was.’
a Waarom wilde de man Aletta niet betalen?
......
BRON 5 Aletta Jacobs in 1882 met één van haar patiënten ...... (fotograaf: W. Höffert, Groninger Archieven)......
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 9/11 b Wat maakt Aletta deze man duidelijk? Leg je c Waarom richtte Aletta Jacobs zich juist op anticon antwoord in eigen woorden uit. ceptie? Probeer 3 reden te bedenken
...... 1 ......
......
......
...... Vraag 3 In de Amsterdamse Jordaan verleende Aletta Jacobs 2 ...... gratis consulten aan arme vrouwen. Ze zag hoe de vele ...... zwangerschappen het vrouwenlichaam konden uit putten. Ze onderzocht het pessarium om vrouwen aan ...... een goed anticonceptiemiddel te kunnen helpen. Ze ...... kreeg hier ook veel krititek op. a Waarom zouden mensen er kritiek op hebben dat 3 ...... zij zich hierover uitsprak? ......
......
......
...... b Waarom zouden sommige mensen ook tegen anticonceptie in het algemeen zijn?
......
......
......
BRON 6 Aletta Jacobs met haar man Carel Victor Gerritsen, bij gelegenheid van haar 25 jarig doctorsjublileum in 1904 (Collectie IAV, Atria).
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 10/11 ONDERZOEKSVRAAG
Nog steeds is anticonceptie een omstreden thema. Wat willen de initiatiefnemers met hun actie berei a Kijk welke demonstraties er in de jaren zeventig ken? plaats vonden om anticonceptie vergoed te krijgen: ...... Wie organiseerde de demonstraties?
......
...... Wat waren de strijdleuzen?
......
...... d Bekijk je antwoorden bij vraag a,b en c...... Wat zou Aletta Jacobs van de acties vinden? b Anticonceptie wordt sinds 2011 niet meer vergoed ...... voor iedereen. Mensen boven de 21 moeten het
zelf betalen...... Wat vind je daarvan? Leg je antwoord uit......
...... Wat zou ze ervan vinden dat deze strijd nu nog
...... gevoerd wordt? Leg je antwoord uit.
......
......
Wie gebruiken meer anticonceptie: mannen of ...... vrouwen? ......
...... Kun je anticonceptie een feministisch onderwerp ...... noemen? Leg je antwoord uit.
......
......
......
......
...... c Nu wordt er nog steeds actie gevoerd om anti conceptie vergoed te krijgen voor iedereen. Ga op zoek naar twee acties die worden gevoerd om dit voor elkaar te krijgen. Wie zijn de initiatiefnemers?
......
......
......
De lessen van Aletta Jacobs – Aletta Jacobs en gezondheidszorg 11/11