Anno 15 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 5 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Dicembre 2017 Stati Uniti e Svizera Le origini di San Dana Note Epirotiche dalla scomparsa di Vereto Di Antonio Biasco studiare un moment di scoria del nostro Di Antonio Baldaci paesino, quello quale che corrisponde e vicende di un paesino non alle sue origini, bisogna tener presente el 1913-1914 la Conferenza de- appartengono esclusivamente a it conternporaneo momento del Capo gli Ambasciatori a Londra cercò Lquesto, non sono indipendenti di Leuca, alla cui vita questo paesino è Ndi sistemare tutte le questioni che dall’ambito in cui si trova. Ogni intimamente legato in comuni travagli, derivavano dalle guerre balcaniche. Evi- suo sviluppo, ogni suo moto, sono comuni aspirazioni, esperienze. Questa tando ogni discussione retrospettiva in- correlativi all’itinerario storico estrema parte d’Italia, lambita dalle torno all’andamento dei lavori di quella della zona da cui dipende; il suo onde dello stesso mare che fu solcato Conferenza, è anche superfluo discutere evolversi e armonicamente inserito dai pionieri della civiltà, accolse in se i compromessi che scaturirono in seguito nello svolgimento della realtà storica il magnifico operato dell’uomo sin dai alla Grande Guerra per l’assetto adriatico dell’ambiente di cui fa parte. Per tempi pia remoti. e per la costituzione dello Stato albanese. (segue a pagina 5) La risultanza fu che il Patto di Londra nacque morto e i confini dell’Albania fu- rono tracciati in mondo così obliquo che Ekspozita 105-vjetori i Shpalljes së non rispondevano ad alcuna esigenza, perché attraversavano a capriccio laghi, bacini fluviali, creste e valichi, come se Pavarësisë në Muzeun Historik Kombëtar gli spartiacque non esistessero, cos che i Nga Dr. Dorian Koçi diritti della Grande Albania, invocati dai Drejtor i Muzeut Historik Kombëtar patrioti albanesi e dal diritto delle genti vennero calpestati nel modo più clam- ë 28 nëntor 2017, në hollin Koleksionistëve të Shqipërisë. Objekti oroso e vergognoso, ottenendosi soltanto kryesor të Muzeut Historik kryesor i kësaj ekspozite tematike ishte quella piccola Albania attuale, che risulta Komëbtar u çel ekspozita pena, me të cilën është nënshkruar un non senso di fronte alla realtà. M “105-vjetori i shpalljes së Pavarës- Akti i Shpalljes së Pavarësisë së Sh- (segue a pagina 3) Shënime Epirotike (Lexoni në faqen 3) isë”, e cila u organizua nga Muzeu qipërisë. Ndonëse është një objekt i Historik Kombëtar në bashkëpunim vogël pena ka një rëndësi mjaft të ma- me Qendrën Mbarëkombëtare të dhe për historinë e shqiptarëve. Antichi culti Solari nella penisola Balcanica (Vijon në faqen 10) Di Raffaele Pettazzoni (Accademico d’Italia) Scoperto anno di nascita del poeta olta acqua è passata sotto i ponti dell’Indo, dell’Iliss, e del albanese sangiorgese Giulio Variboba Tevere da quando la “mitologia M Di Cosmo Ludone loco sangiorgese “Jul Variboba”, nonché comparata”, inteso il mito come una malattia del linguaggio, si era illusa di autore di decine di pubblicazioni, il Cava- poter ricostruire, a forza di etimologie a ricerca dello scrittore – gior- liere dell’Ordine al Merito della Repubbli- e di “nomina agentis”, il primitivo nalista Cosmo Laudone, ar- ca Italiana, Cosmo Laudone, ha rintrac- patrimonio ideale dei popoli indoeuropei, Lbereshe di San Giorgio Albanese ciato importanti fonti documentali presso riducendo la mitologia indiana (vedica), la in provincia di Cosenza, non finisce mai archivi pubblici e privati sulla comunità di greca e l’italica ad una larga, possente, di stupire. Presidente emerito della pro appartenenza. ma univoca sinfonia sopra pochi motivi (segue a pagina 13) fondamentali, o piuttosto variazioni di un unico grande tema: il Sole Në këtë numër do të lexoni: (segue a pagina 4) Dardania e pazbuluar Udhëtim në Karaburun – Gjuhën e Zezë Kontributi i Teologut Theofan Popa në shpëtimin e mbishkrimeve dhe objekteve liturgjike kishtare Në Muzeun Historik Kombëtar çelet ekspozita “Unë jam shqiptar” Disidencë në kohën e 2018 Visarit Unë jam nga Shqipëria Në qendër te Maceratës mësohet gjuha shqipe Toka e djegur, shpirti i përvëluar... Një Poezi, skica dhe tregime nga: libër poemë për Prishtinën Historia e priftit shqiptar At Stath XHEVAHIR SPAHIU, LINA LURASCHI, VASO PAPAJ HAMIT Melani dhe komandant çete In memoriam për specialistin në ALIAJ, ARBEN KURTESHI, MYRTEZA MARA, FESTIM LITI, ANA mjekësi, Adrian Abazaj nga Vlora Një lutje të dëshpëruar Nënë BISHOLLA, IZMIT M IMERI, REMZI LIMANI, SETI PEZAKU VLADI, Terezës! Zbulohet viti i lindjes së poetit me origjinë shqiptare STELO SOKO, NIKOLLE LOKA, VANGJELIA VERORI(MEHMETAJ), “Sangiorgiorgese” Giulio Variboba Pena të arta franceze për NIKOLIN SH. LËMEZHI, ARJAN TH. KALLÇO, ALEKSANDËR ÇIPA, shqiptarët Beteja e Backes si Beteja e “Termopileve” Nuk Redaksia e gazetës LAURETA PETOSHATI, NIKOLIN SH. LËMEZHI, HYDA ISMAILI, ka një treg të mirëfilltë arti të strukturuar apo kodifikuar Ullinjtë VULLNET MATO, SOKRAT HABILAJ, KELA BILBILI, MUSA “Rrënjët” ju uron Gëzuar e Beratit në Uells I pelasgi e la loro lingua Pellazgët dhe JUPOLLI, ZEF MULAJ, ANILA TOTO, ZIHNI NDREGJONI, LUAN Krishtlindjen e lumturi gjuha e tyre Për mësuesit-mesazh i mrekullushëm Fjala e në Vitin e Ri 2018! RAMA, PERPARIM HYSI, THEODHORI PROKO, IRMA KURTI, NDUE LAZRI, OLTJONA SELAMAJ, SKËNDER LAZAJ, ZHANETA Lamtumirës për Aleksandër Lalon Flamuri dhe stema arbërore LAZRI, RAKELA ZOGA, MIMOZA ÇEKIÇI RISTA, ILJAZ BOBAJ, Krijimtaria e shkrimtarit Ramazan Hushi dhe qyteti i Kavajës Redazione di giornale “Le NASE JANI, TEUTA HAZIRI, BARDHA MANCE, JOSIF GEGPRIFTI, “Kongresi i Manastirit, ngjarje përcaktuese në rrugëtimin radici” vi augura Buon ASTRIT BLLACA, LUMO KOLLESHI, SHEFIK ARIFI, AGIM shqiptar “Një komb-një gjuhë” KONGRESI 3° NDËRKOMBËTAR Natale e Felice Anno BULGARECI, KRISTAQ TURTULLI, LUAN CIPI, KUJTIM AGALLIU, I MJEKËSISË, AKTIVITET SHKENCOR MULTIDISIPLINOR I Nuovo 2018! KOSTAQ DUKA, GENC DEMIRAJ, SKËNDER KAMBERI SPITALIT AMERIKAN Guri i vendlindjes

cmyk Antichità Anno 15 n.5 Dicembre 2017 pagina 2 Nga Fatbardha Demi

E vërteta asnjëherë nuk mund të zbresë në nivelin e atij që Dardania e pazbuluar e kërkon, përkundrazi për ta përdorur këtu si simbol besimtar dhe fustanella marrë , i takon kërkuesit të shqipetare, tregon përkatsinë fisnore dardane . Historiani latin i shk 3 pK, Marcus Junianus ngjitet në nivelin që ajo gjëndet. Justinus në vëprën ë tij (Epitome of Pompeius Rruga më e mirë për të përcjellë Trogus) shkruan :» Dakët janë pasardhës të Getëve”. Constantin C. Giurescu (Formarea një të vërtetë është një lloj poporului român.) duke u mbështetur tek komunikimi që i kapercen kufijt trashëgimia gjuhësore, pohon se ”Ata (Dakët dhe e fjales : është të kuptuarit Gjetët) janë dy emra të të njëjtit popull [...] të ndarë në një numër të madh fisesh”. Që Gjeto- intuitiv. (Helena Balvatsky) dakët janë fise dardane e dëshmon edhe qeleshja a) Niaux de Ariège (Carsac, Dordogne) b- vizatime në objektet arkeologjike të kulturës Vinka. (29) në monedhën e prodhuar në Daki.(fig.2 lartë) Dardania emër parahistorik? Përdorimi i emrit “dakë” dhë përfshirja e të gjitha fiseve veriore ballkanike nën ëmrin “ilir”, besoj se Emri Dardania është fjalë e përbërë, nga rrënja e përdorim për të trëguar drejtimin, ndërsa ajo Rëndësia e veçantë e shigjetës dhe heshtës, për është pasojë e administratës romake , e cile donte dard + an (ia), ku “an” nuk është mbaresë por e stërgjyshërve tanë të shpellave është prodhim bashkësitë fisnore dhe mbretëritë, diktohej nga ta fshinte emrimin “dardan” nga dokumentet e fjalë që dëshmon së nga vjen (psh- jam nga këto origjinal i një botkuptimi zanafillor praktik, fakti se, që nga periudha e gurit e deri në kohën tyre , për telashet e mëdha që u kishin shkaktuar anë ; shkodran, lezhian etj). Fjala “dard ” gjëndet filozofik dhe besimtar (simbolik). George Dumézil kur filluan të përdoren armët e zjarrit (shk 12-të, këto fise , sidomos nën udhëheqjen e Burebistrës. në fjalorin e sotëm të shqipetarëve (2002, internet), (La religione romana arcaica Miti, leggende, realta) Dinastia Song), ishtë ARMA kryesore goditëse në Faktet e mësipërme mbi emrin “dard=shigjetë”, vetëm në formën e fjalës “dardallë” për një shkop duke folur për besimin e romakëve , pohon se idea largësi, gjatë gjuetisë dhe luftimeve. Sidomos me mbështeten edhe nga mitet, sipas të cilave, të gjatë, të përdorur në peshkim. Duke e zgjeruar e “shpirtit” në zanafill, nuk lidhej me vdekjen, zbulimin e metaleve, shigjeta dhe heshta u bënë shpikës i harkut mbahet Apolloni Ipeboreal hapësirën gjeografike edhe në travat e banuara nga por me “energjinë – magjike” të përjetëshme tek mjete më praktike se sa gurët apo topuzët prej figura e të cilit lidhet me vëndin e Ipeborealëve, fiset pellazge të lashtësisë, fjalën “dard” e gjejmë : sendet. Njëriu primitiv habitej se si shigjeta mund druri, të përdorura në zanafill. Sipas Homerit, që sipas përshkrimit të Strabonit (Geografia, 11, Dard - në gjuhën katalane (Spanjë) - shigjetë. “të fluturonte dhe të vriste ” dhe i shikonte këto armatimi kryesor i Grekëve në kohët e fundit ka 6, 2), ndodhet pikërisht në zonën gjeografike të Dardo -në gjuhën spanjolle (Spanjë) –shigjetë veti si shprehje e “shpirtit” hyjnor të saj . Fakti që qënë heshta së cilës në kohët heroike i vendosej Dardanisë së lashtë . Për të mbështetur mendimin Dardu - në gjuhën korse (Korsika) – shigjetë shigjeta “e ndihmonte dhe e mbronte”, mendon një kokë metalike. (Hom. Il. 2; v. 320; Eustath.). tonë për emrin e Mbretit- shigjetë (Dard), që krijoi Dard- në gjuhën franceze – shigjetë apo heshtë E.Cassirer (Sprache und Mythos) ishte origjina nga Duhet vënë në dukje se ngjarjet dhe emërtimet bashkësinë e parë të organizuar të fiseve dhe të druri me majë hekuri. buroi më vonë idea e Zotit. Ky fakt dëshmohet në pellazge të lashtësisë, shkruesit latinë në Fjalorët prftërinjve fat-thënës, emrin e të cilit e trashëgoi Dardar - si ndajfolje në gjuhën franceze - shumë studimet e bëra mbi shoqëritë e lashta. G. Dumézil historik, i kanë emërtuar “greke”. Rënditëm këtë krahina e Dardanisë dhe shqipetarët e Kosovës, shpejt, pa kthim. pohon se përpara se të bëhej Marsi Perëndi biografi të shkurtër të shigjetës, për të kuptuar do të lidhim disa fakte të zbuluara në fushën e Dar-dar - shigjetë, në fjalorin e fiseve në Tibet e luftës, adhururohej kulti i heshtës dhe kur vëndin shumë të rëndësishëm që ka zënë në historisë, gjuhësisë dhe miteve më të hershme. dhe kjo ka arësyen e vet që do trajtohet më vonë. vendosej ndonjë marrëveshje, betimi bëhej mbi të. besimin e lashtë dhe arësyen, se përse mbretërit (vazhdon ne numrin e ardhshem) Këto të dhëna dëshmojnë se fjala « dard » emër- ton shigjetën apo heshtën . Nuk mund të themi se kjo fjalë nuk ka qënë edhe në gjuhën tonë, sepse Fjalori i botuar i gjuhës shqipë nuk përf- shin të gjithë leksikun dialektor (gegë dhe tosk), e sidomos atë të vjetër, as atë të shqipetarëve në trevat autoktone, të arbëreshëve të Italisë dhe kolonive shqipetare, ku janë ruajtur shumë fjalë të lashta. Megjithatë, ne kemi mundësi ta vërteto- jmë origjinën arbërore të fjalës « dardë = shigjetë/ heshtë » me mjete të tjera : nëpërmjet BESIMIT dhe HISTORISË. Sipas Petro Zhejit (Shqipja dhe sanskritishtja)“Gjuhët e para kanë qënë simbolike. Duke qënë kështu, ne me të drejtë e kërkojmë shpjegimin e fundit të një fjale, jo tek një koncept, por tek një simbol”. Të nisur nga ky fakt, ne do të nisim gjyrmimin në periudhën më të herëshme të historisë, në kohën kur u krijua gjuha dhe do të vërejmë rolin besimtar që zinte shigjeta tek ta. Gjurmët më të hershme të përdorimit të harkut me shigjeta i përkasin kohës së Paleolitikut të hershëm (nga 120.000 deri në vitet 20.000). Studiuesi nga

Presheva, Ibrahim Kelmendi (Prej miteve deri në

∑ Butmir) pohon se kultura më e vjetër e Europës Në tempujt kushtuar shigjetës, zhvilloheshin rite të më të fuqishëm të mitologjisë, e kanë patur kultin ∑

er scoprire le radici e zbuloshe rrenjet mendohet të ketë qënë kulturaVinka, qëndra e së ndryshme si psh në rastet e vdekjes së mbretit apo apo emrin e saj dhe është nderuar si Perëndi. dell’albero gene- e trungut gjinetik P alogico bisogna T patjeter duhet te essere muniti di conoscenza jesh i paisur me dituri e ku- cilës përfshinte hapësirën prej Thesalisë deri në familjarëve të tij. Romuli betohej për heshtën e tij. Sipas Mircea Eliadës: ”Emrat e shumë popujvee coraggio, cose che a noi rajo, te cilat ne shqiptareve albanesi non mancano. nuk na mungojne. «Le stelle non si vergogna- «Yjet nuk e kane per turp te Pruth, Starçevo , duke u përhapur më vonë në të Në të gjitha besimet e lashta, shigjeta ishte në lashtësi ishin të perëndive të tyre” . Më qënësëno di sembrare lucciole, ma duken si xixellonja,por dhe anche le lucciole si onorano xixellonjat e kane per nder di sembrare stelle». te duken si yjet». gjitha anët e Europës. Në vitin 1866 A. Arcelin arma me të cilën Perënditë dënonin njerëzit, “dardha” nuk ka patur ndonjë kult, nxjerrim∑ ∑ dhe A. Ducrost, zbuluan një shpellë të Niaux si Zeusi dodonas, Athina, Artemisi, Apolloni, pëfundimin së emri Dardania dhe i dardanëve Mensile di attualità e cultura . Anno 8 . Distribuzione gratuita in: . Mensile di attualità e cultura italo-albanese . Albania, Australia, Rudra indiane, perëndia egjiptiane Sikhmet,etj . i pohuar nga Straboni, e ka origjinën nga emri. numeroi 2 Belgio, Canada, Germania, de Ariège (France) në vizatimet e së cilës janë Direttoreitalo-albanese editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, . Giugno 2010 pasqyruar shumë shigjeta. Sipas shkrimeve të Kuranit (V.3) në Babiloninë Mbretit Shigjetë (Dard) dhe ishte Orakulli i Zotit Anno 15 = Numero 5 = Dicembre 2017 Stati Uniti e Svizzera e lashtë, shigjeta përdorej nga orakujt për të Giorgio Castriota Gjergj Kastrioti Gjergj Kastrioti Në fig.1 duken qartë dy shigjeta mbi trupin e në atë vënd. Hahni e pohoi këtë fakt , si nga ana Scanderbeg Skenderbeu Scanderbeg bizontit. Në fig.2 vërehet se shigjeta përdorej nga parashikuar fatin dhe ishtë simbol i pushtetit dhe gjuhësore edhe mitike dhe nuk e kuptoj se, përse diDirettore Rembrandt editoriale: iHasan Rembrendit Aliaj by Rembrandt Sedel nostro “Scanderbeg” operativa di Rembrandt van Rijn presso esi- :nga Hasan Fotaq Andrea AliajFrance ur Scanderbeg painted by the prominent paint- njeriu primitiv i kulturës Vinka me një kuptim të mbretërimit. Në fig.1, (poshtë) shigjeta në gur- e lidhi emrin e Dardanisë dhe banorëve të saj ste. Si trova lì, nei ricchi fondi del Museo delle Bel- er Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606 - I le Arti di Nancy, capitale dei duchi di Lorena. Si kënderbeu” ynë i Rijn Rembrandit ekziston. O 1669) exists. It is over there in the rich inven- trovavia lì, ancora F fresco,ilippo con la sua sensibile C acquaforte,oridoni “ Është 23,atje, në fondet 00046 e pasura të Muzeut të tory of the Museum of Fine Arts in Nancy, France, the con le tracce della planchette da cui fu ricavato ancora S Arteve të Bukura të Nansisë, kryeqendrës center of the Duchy of Lorraine. It is there, still fresh caktuar. Çuditërisht pamja grafike e shigjetës së varr është përdorur pikërish si simbol besimtar me pemën e dardhës. Në veprën e tij “Studime visibili. E noi lo toccammo come per salutarlo, lo os- së dukëve të Lorrenës. Është atje, ende i freskët, me with its sensitive etching, with still visible footprints servammo a lungo, sodisfammo la nostra sete, lo ammi- ravijëzimet e veta gravurore të ndjeshme, me gjurmët of the planchette from which it was made. And us, we Grottaferratarammo pieni di cenni d’affermazione (Roma) silenziosi dei capi, T el.ende të dukshme+39/3335912236 të planshetës nga është nxjerrë. touched it with our own hands as if greeting him, we njeriut të shpellave është pothuajse e njetë me . Trekëndëshi, gjysëm-hëna dhe ylli brënda saj shqipetare” Hahni shkruan : “Jemi të mendimit alla presenza della conservatrice del Museo, la sig.ra Dhe ne, e prekëm me dorë si për ta përshëndetur, looked at him for long moments, we tasted it with thirsty Sophie Harent. Per di più, questo ritratto di Scanderbeg e këqyrëm çaste të gjatë, e shijuam me sy të etur, e eyes, we admired him noding in aprovement in the pres- non risulta [email protected] agli amanti dell’arte albanesi. admiruam gjithë lëvizje pohuese e të heshtura të ence of the keeper of the museum Sophie Harent. This në formën e topthit, dëshmojnë besimin hënor të që kuptimi i vërtetë i emnave të fiseve të sigunëve Eppure, è sorprendente sapere che la storiografia al- kryeve, në prani të konservatores së Muzeut, Zonjës portret of Scanderbeg is not uknown to the Albanian atë të shekullit 21. Megjithatë, kanë një dallim banese ha definito questo ritratto del nostro Eroe sem- Sophie Harent. Për më tepër, ky portret i Skënderbeut artlovers. However, the big surprise is that the Albanian [email protected] come un’opera anonima, di fantasia, prove- nuk është se është i panjohur për artdashësin shqiptar. histography has described this portrait of our hero as niente dalle profondità dei tempi non identificata, senza Mirëpo, çudia këtu është se historiografia shqiptare e only an anonymous portrait, as a fantasy, that has come jashtzakonisht të madh midis tyre. Shigjeta e Kartagjenasve. Poshtë është Perëndesha hënore (Herodoti, V,9) dardanasve , kuretëve, kuiriteve, che i misteri in essa contenuti fossero decifrati, seppur ka cilësuar këtë portret të Heroit tonë thjesht si vepër from the depths of an unidentified time period, undecif- pubblicata ovunque,[email protected] ieri e oggi, perfino sulle cartoline anonime, fantaziste, ardhur nga thellësitë e kohërave ered from the mysteries that it carries on, even though o i poster, ultimamente anche a colori. e paidentifikuar, e padeshifruar nga misteret që ka it was published time after time, even it was made into Tanit. samnitëve dhe sabinëve vjen nga arma kryesore e In verità, il primo segnale utile all’identificazione mbartur, ndonëse e botuar lart e poshtë, dje dhe sot, greeting cards and posters recently in colour. jonë është ”një mjet” që e këmi trashëguar dhe Capodi quesoRedatore: ritratto come uno dei disegni Andrea di Rembrandt lo madje edheLlukani kartolinë e poster, dhe kohët e fundit edhe In fact, the first sign for helping to identify this riscontrammo nel Catalogo regionale “Dei libri d’arte me ngjyra. portrait as one of the drawings of Rembrandt was d’antichita posseduti dal conte Cicognara” del 1821, Në fakt, sinjalin e parë për identifikimin e kësaj found in the regional catalogue “From the antique art tyre. Kjo fjalë (Dard-an) nga tingulli i ngjan fjalës dove al numero 2132, il nome del ritratto “Scanderbec” gravure si vizatim nga Rembrandi e hasëm në Katalogun books in possesion of count Cicognara” [Dei libri d’arte risulta elencato tra i “trentaquattro persoaggi storici rajonal “Dei libri d’arte d’antichita posseduti dal conte d’antichita posseduti dal conte Cicognara] of the year ed eroici stampati da F.L.D. Ciartres”. Notammo nella Cicognara” (katalogu i veprave të artit antik, në zotërim 1821, with the serial number 2132, where the name of italiane, spanjolle « dard » dhe angleze « dart » : Hannoserie di questicollaborato: personaggi – che in realtà sono trenta Antonio- të kontit Cicognara) tëBiasco, vitit 1821, ku në numrin rendorAulona the portrait “Scanderbec” is found listed between “34 sei, secondo gli studi -, nomi famosi che hanno lasciato 2132, emri i portretit “Scanderbec” figuron i radhitur historical and heroic figures stamped from the F. L. D impronte nella storia mondiale, quali Attila, Barbaros- mes “tridhjetë e katër personazheve historikë e heroikë Ciatres”. Arapi,sa, Timur Leng,Ylli Dioniso, Polovina,Atabaliba re del Perù, Archi- stampuarAna nga F.L.D.Biscolla, Ciartres. “Vërejmë në serinë eGezim këtyre It is observed in the series of these characters – « heshtë ». mede, Pitagora, Diogene, Platone, Socrate, Sulejman, personazheve - që në faktjanë tridhjetë e gjashtë, në which from the reasech there are in fact, - all famous Thomas More, Gaston de Foix, Scanderbeg, Cadamosto, bazë të studimeve -, emra të njohur që kanë lënë gjurmë names that have left their marks in the history of the Llojdia,Aristotele, Maria Nogai il Grande diT Persia,eresa Nangasaki, l’im -Cnëarnevali, historinë botërore, si Atila, Barbarosa,Saimir Timurlengu, Ljola,world, like Attila, Barbarossa, Timur the Lame, Dionis, Një fakt tjetër është emri Gjetë, i një prej fiseve peratore del Giappone, Empedocle, Faust, Saladino ecc Dionisi, Atabalipa mbreti i Perusë, Arkimedi, Pitagora, Atabalipa the king of Peru, Archimedes, Pythagoras, ecc. È vero che la maggior parte di questi personaggi Diogjeni, Platoni, Sokrati, Sulejmani, Tomas Mori, Diogenes, Plato, Socrates, Suleiman, Thomas More, (21Gezim ritratti) sono disegni diAlpion, Claude Vignon (1593-1670), Vitore Gaston dë Fua, SScanderbec,tefa Kadamosti, Leka Aristoteli, Gaston de Foix, Scanderbeg, Cadamosto, Aristotle, The dardano-ilire. Ky emër, sikurse edhe i shumë uno dei pittori francesi esponente dello stile barocco, il Nogai i madh i Persisë, Nangasaki, mbreti i Japonisë, great Nogai of Persia, Suleiman, Nangasaki the king of più famoso all’epoca di Luigi XIII. Empedokli, Fausti, Saladini, etj. etj. Japan, Empedocles, Faust, Saladin etc. Traduttrice: segue a pagina 18 emërtimeve të fiseve të gadishullit Pellazgjik, segue a paginaEdi 17 Xhyheri,segue Ana a pagina Bisholla 17 Direttore responsabile: Massimo Marciano gjen kuptimin vetëm në gjuhën shqipe dhe është L’Albania e Shqiperia Albania il movimentoProprietario dhe ed levizja editore: Universitàand the Popolare free dei'Albanët me forma e shkurtuar e emrit “shigjetë”. “Armët libero e lireC eastelli Romanimovement Famë më të preferuara të Herkulit, ashtu si tek Gjetët, e senza visto pa viza without visas në Mijëvjeçarë' norevole Presidente dellaDirezione, Commissione redazionehumë i nderuari President i eKomisionit amministrazione: reatly honored president of viathe Europe Cavour- n. Europea, gentile José Manuel Barroso, Europian, i dashur José Manuel Barroso. an commission, dear Jose Manuel Bar- pagina 2 ishin harku dhe shigjetat- pohon studiuesi francezO vi saluto amichevolmente da Valona e S Unë ju përshëndes miqësisht nga Vlora G roso I greet you from Valona and wish vi faccio i miei migliori auguri. dhe ju uroj gjithë të mirat. 21, 00044you all the best. Ringraziandovi per l’appoggio a noi dato desidero informarvi che sta per compiersi un Duke ju falenderuar për mbështetjen e By thanking you for the support you have Eduard Shnajder- Gjet vjen nga “shgjet”, që nëanno dalla felice inaugurazione del mio proget- Frascatidhënë du t’ju informoje (Roma). se po mbushet gati njëTel. given,0689012752, I would like to inform you that it is has fax to “100 passi verso l’Europa” avvenuto a Pogra- vit nga inaugurimi i suksesshëm i projektit tim been almost a year since the successful in- dec, sul lago di Ohr, un progetto che ha conqui- „100 hapa drejt Europës“ zbatuar në Pogradec, auguration of my project, “100 steps towards Il contributo shqip bën shigjet, prandaj ato popuj (skithët dhestato non solo i cuori e le menti dei residenti e në liqenin e Ohrit-- një projekt0662276721, ky që fitoi jo Europe”, implemented e in Pogradec, a project dell’intera regione, ma anche dei nostri grandi vetëm zemrat dhe mendjet e banorëve të qytetit that won not only the hearts and minds of the amici europei quali Vaclav Havel, Imre Ker- e të gjithë rajonit, por edhe të miqve tanë të habitants of the city and the whole region, but degli albanesi al gjetët-shën im) ishin pellazg”. Kur flasim për fisettezs, Heinz Fischer, Werner Faymann, Benita -mailmëdhenj [email protected] europian si Vaclav Havel, Imre Ker- also those of our most important friends in Eu- Ferrero Waldner, Michael Spindelegger, Peter tezs, Heinz Fischer, Werner Faymann, Benita rope such as Vaclav Havel, Imre Kertezs, Heinz risorgimento italiano Balatzs, Doris Pack e Hannes Swoboda ecc... Ferrero Waldner, Michael Spindelegger, Peter Fischer, Werner Faymann, Benita Ferrero che classificarono l’evento come il miglioreRegistrazione Balatzs, Doris Pack e Hannesdel Swoboda Tribunale etj... të Waldner, civileMichael Spindelegger, di Peter Velletri Balatzs, n. e Gjetëve, këtu futen edhe fiset Dake. dei mezzi per il raggiungimento dell’obiettivo cilët e klasifikuan atë si mjetin më të shkëlq- Doris Pack and Hannes Swoboda etc, who clas- pagina 4 proposto dallo slogan “Riuniamo l’Europa at- yer në përmbushjen e slloganit „T’a bashkojmë sified it as the best way to fulfill our slogan “To traverso la cultura”. La realizzazione di questo europën nëpërmjet11/2003 kulturës“. del 25/6/2003unite Europe through culture”. Gur-varrë ilire në Bosnjë . Simboli i zik-zakut,progetto ha fatto in modo che venisse proposta Për këtë projekt unë tashmë jam propozuar For this project I have been nominated to la mia candidatura per il premio “European për marrjen e cmimit „European Citizen Prize“, receive the “European citizen prize” award, an Citizen Prize”, consegnato dal presidente del cmimPërkujdesja ky që e jep presidenti i EU Parlament grafike: në award Bujar given out by the Karoshipresident of the EU Par- parlamento europeo a Bruxelles. Bruxelles. liament in Brussels. Kujtese dhe a-Gur varri e Kartagjenës (British Museum) shk 2-1 p.K.; b-Kopia romake e Pallade Athinës; c- Amuletë i rrethit dhe dora , dëshmojnë besimin hënor të Nel quadro dell’inaugurazione del progetto Në kaudër të inaugurimit të këtij projekti Within the inauguration of this project I ho avuto il piacere e l’onore di ricevereTel. una let- 00355unë pata kënaqësinë 4 22dhe nderin 33 të marrë 283 dhe /had 00355 the pleasure and honor69 to receive 20 a letter 68 603 tera da voi in cui Lei, gentile amico, assieme al një letër nga ana juaj në të cilën ju i dashuri from your part in which, you my beloved friend, mirenjohje argjëndi me figurën e majës së shigjetës shk 5-3p.K.; d- maja të heshtave të kohës së luftës trojane. (36) popullsisë. Harku me shigjetë (djathtas lart), gradimentoi delle mie idee e dei miei concetti Mik bashkë me kënaqësinë qe ju sollën idetë together with the pleasure that these ideas and mi scriveva alcune delle sue idee sull’identità dhe konceptet e mia më derguat edhe disa ide concepts brought to you, send me some of your për Nenen e l’unione dell’Europa. tuajat mbi identitetin dhe bashkimin europian. own ideas about the identity and the EU. segue a pagina 19 segue a pagina 19 segue a pagina 19 pagina 9 pagina 3 Anno 15 n.5 Dicembre 2017 Storia Shënime Epirotike Note Epirotiche Nga Antonio Baldaci la fissazione dei confini albanesi, e rendendole il merito di avere sempre cercato di lasciare agli ë vitet 1913-1914, Konferenca e Amba- abitati vicini un respiro sufficiente per procura- sadorëve të Londrës, u përpoq të sitemojë rsi gli alimenti e consentire ai contadini almeno Ntë gjitha çështjet që kishin prejardhje nga l’uso dei campi indispensabili al loro sostenta- luftërat ballkanike. Duke iu shmangur çdo disku- mento, entro lo stato di cui fanno parte le risul- timi retrospektiv në lidhje me zhvillimin e puni- tanze inique, che i litigi diplomatici vennero a meve të asaj Konference, është edhe e kotë të creare, portarono a fissare in Albania una fron- diskutohen kompromiset që buruan në vijim të tiera nera, come quella esistente tra la Bulgaria Luftës së Madhe për qëndrimin adriatik dhe për e la Iugoslavia, ossia una frontiera al di la e al kushtetutën e Shtetit shqiptar. di qua della quale era impossibile poter vivere Rezultati qe se Marrëveshja e Londrës lindi e senza la guerriglia appena qualche nube più vdekur dhe kufijtë e Shqipërisë u skicuan në një densa avesse oscurato il cielo mai tranquillo. In mënyrë kaq të shtrembër, saqë nuk i përgjigjeshin relazione a ciò il governo albanese per salva- asnjë nevoje, sepse përshkonin sipas mendjes së guardare le sue giuste aspirazioni nazionali (nei tyre liqenet, pellgjet lumore, kreshta dhe kalime, trattati di pace la Francia e l’Inghilterra impo- sikurse ujëndarëset të mos ekzistonin, kështu që, sero di riconoscere all’Albania soltanto un terzo të drejtat e Shqipërisë së Madhe, të kërkuara nga della sua consistenza etnica), aveva cercato, sia patriotët shqiptarë dhe nga të drejtat e popujve, u pure “pro forma”, di tenersi aperta la via per shtypën në mënyrën më të bujshme dhe të turp- il futuro. E così, benché il Dibrano, il Cossovo shme, duke nxjerrë vetëm atë Shqipërinë e vogël e la sottoprefettura della Ciàmide si trovassero aktuale, që rezulton pa kuptim përballë realitetit. fuori dello Stato vennero mantenute idealmente Në çdo drejtim dhe në çdo kuptim duken sot ai fini nazionalisti le Prefetture albanesi di Dibra mospërputhje të dënueshme, të kryera kryesisht e del Cossovo e la Sottoprefettura della Ciàmide. nga Franca dhe nga Anglia në dëm të kombësisë Beninteso, contro queste dimostrazioni, insorse- së vogël shqiptare. Konstatimet që mund të bëhen ro violenti le aspirazioni iugoslave e greche, le për këto krime etnike janë të dukshme gjithkund, quali, nel loro complesso, se avessero potuto qoftë ndaj Jugosllavisë, qoftë ndaj Greqisë, ku kishin shtypur krejtësisht Shtetin shqiptar dhe Di Antonio Baldaci risolversi, avrebbero soppresso interamente lo masat shqiptare të shkëputura nga Mëmëdheu, do ta kishin katandisur në atë organizëm mik- Stato albanese e lo avrebbero ridotto a quel mi- bëhen, të mbledhura së bashku pothuajse sa roskopik që qe propozuar në fillim nga Franca, el 1913-1914 la Conferenza degli Ambas- croscopico organismo che venne proposto iniz- trefishi i popullsisë së Mbretërisë së Shqipërisë. nga Anglia dhe nga Rusia. Ai mezi do të kishte ciatori a Londra cercò di sistemare tutte le ialmente dalla Francia, dall’Inghilterra e dalla Në jugun e Shqipërisë politike krahina e mba- zënë rajonin e Durrësit dhe të Tiranës dhe kjo Nquestioni che derivavano dalle guerre bal- Russia. Esso avrebbe occupato allora appena la jtur prej Grekëve, që përbënte pjesën më të që të mbaheshin të gjalla dhe të plotësoheshin caniche. Evitando ogni discussione retrospettiva regione di Durazzo e di Tirana e ciò per mante- madhe të “vilajetit” të vjetër turk të Janinës dhe aspiratat e Greqisë që ishte çuar peshë deri intorno all’andamento dei lavori di quella Confer- nere vive e soddisfare le aspirazioni della Grecia që përfaqëson më shumë se dy të tretat e Epirit, më sot për një linjë që kalon përgjatë Vjosës enza, è anche superfluo discutere i compromessi che si era agitata fino a oggi per una linea svol- popullohet nga një shumicë shqiptarësh, që nën deri përtej Këlcyrës, ku do të ishte drejtuar për che scaturirono in seguito alla Grande Guerra per gentesi lungo la Voiussa oltre Clissura, donde sundimin e Gjysmëhënës vazhdonin të mbanin tek liqenet e Ohrit dhe të Prespës. Kjo linjë l’assetto adriatico e per la costituzione dello Stato avrebbe dovuto volgere ai laghi di Ohrida e Pre- të gjallë e të fortë kombësinë e tyre. Edhe sot, ishte sidoqoftë kufizuese sipas propagandas albanese. spa. Questa linea era tuttavia restrittiva per la megjithë shkombëtarëzimin me detyrim që e ka panhelenike, e cila kishte për synim që të ar- La risultanza fu che il Patto di Londra nacque propaganda panellenica, la quale intendeva di bërë propaganda greke, gjithë vendi përshkohet rinte në të djathtën e Shkumbinit për t’u takuar morto e i confini dell’Albania furono tracciati in arrivare alla sinistra dello Shcumbi per incon- nga Kallamata (Tiamis) në Perëndim të Janinës në të djathtën e atij lumi me Jugosllavinë. Nga mondo così obliquo che non rispondevano ad al- trarsi sulla destra di quel fiume con la Jugosla- drejt detit, është i zënë nga masa të konsid- ai këndvështrim ushtarak është e dukshme se, cuna esigenza, perché attraversavano a capriccio via. Da quel punto di vista militare è evidente erueshme shqiptarësh që kanë treguar kundër kushtet e Shtetit shqiptar, lidhur me sigurinë e laghi, bacini fluviali, creste e valichi, come se gli che le condizioni dello Stato albanese rispetto çdo fyerjeje të jashtme se t’i qëndrojnë besnikë tij përballë pushtuesit, ishin shumë të vështira. spartiacque non esistessero, cos che i diritti della alla sua sicurezza di fronte all’invasore erano rracës së tyre. Edhe në atë pjesë, kufiri i Shq- Dalja nga Jugosllavia në Shkodër thjeshtësohej Grande Albania, invocati dai patrioti albanesi e assai difficili. Lo sbocco iugoslavo su Scutari ipërisë aktuale, ndërsa nuk i qëndron çfarëdol- nga afërsia e menjëhershme e kufirit, krye- dal diritto delle genti vennero calpestati nel modo veniva facilitato dalla immediata vicinanza del loji prove as nga një këndvështrim gjeografik, as sisht në Jug të liqenit. Vërshimi në zemër të più clamoroso e vergognoso, ottenendosi soltanto confine, soprattutto a Sud del lago.L’invasione nga ai etnik, bie ndesh, sidoqoftë, edhe në as- Shqipërisë (kjo është vërtetuar edhe nga hyrja quella piccola Albania attuale, che risulta un non nel cuore dell’Albania ( ciò è dimostrato anche pektin administrativ, ekonomik, politik dhe ush- me dhunë e Zogut në prag të Krishtlindjes së senso di fronte alla realtà. dall’irruzione dello Zog alla vigilia di Natale del tarak, në çdo kuptim, qoftë ndaj Jugosllavisë, vitit 1924, kur vërshoi me forcat jugosllave In ogni direzione e in ogni senso appaiono oggi 1924, qundo irruppe con forze iugoslave dentro qoftë ndaj Greqisë. Në Shqipërinë e Jugut, ku- Brenda Shqipërisë dhe ia doli të shtie në dorë le incongruenze deprecabili commesse special- l’Albania e riuscì ad impossessarsi dello Stato) fijtë e Kazasë së vjetër turke të Korçës, që do të Shtetin) ishte bërë i lehtë përmes pellgjeve të mente dalla Francia e dall’Inghilterra a danno era resa facile attraverso i bacini del Drino Bi- duhej të përbënin kufirin shqiptar, u ndryshuan Drinit të Bardhë dhe të Drinit të Zi, pjesët më della piccola nazionalità albanese. Le constatazi- anco e del Drino Nero, le cui parti più mon- me detyrim: nga Grami deri tek gjiri i Ftelisë, malore të të cilëve gjendeshin në dorën jugo- oni che si possono fare per questi delitti etnici tane si trovavano in mano jugoslava e distano kufiri prej kompromisi, i studiuar nga Komisioni sllave dhe janë larg nga Dibra në Tiranë për sono evidenti dappertutto, sia verso la Iugosla- da Dibra a Tirana appena 65 Km in linea retta. i vitit 1913, u detyrua të lërë krejtësisht pasdore rreth 65 Km linjë ajrore. Edhe dalja jugosllave via, sia verso la Grecia, dove le masse schipe- L sbocco iugoslavo su Corcia era pure facilitato ndarjet administrative. Për të cituar një shem- në Korçë ishte e lehtësuar në afërsi të kufirit tare avulse dalla madre patria, sommano, riunite nella vicinanza del confine presso San Naum, bull, periferia e madhe e Konispolit, që sundon pranë Shën Naumit, nga rruga e përshtatshme insieme quasi al triplo della massa inclusa nel dalla rotabile Pogradez – Corcia. Nei riguardi nga lart mbi kanalin e Korfuzit, është i ndarë për mjete me rrota Pogradec-Korçë. Në lidhje Regno d’Albania. della grecia e quindi dell’Epiro settentrionale nga deti, që menjëherë është më poshtë, nga një me Greqinë e, d.m.th., me Epirin verior (duke A mezzogiorno dell’Albania politica la regione (avendo essa nelle sue mani la testata di un af- kufi jo i natyrshëm. Duke kujtuar Komisionin e pasur ajo në duart e saj kreun e një dege të tenuta dai Greci, che costituiva la più grande fluente del Devoli) poteva con ogni facilità scen- viteve 1922-1926, për caktimin e kufijve shq- Devollit) kishte mundësi me shumë lehtësi të parte dell’antico “vilayet” turco di Jannina e rap- dere da Florina lungo la rotabile che conduce a iptarë, dhe duke i dhënë meritën se është për- zbriste nga Florina gjatë rrugës që çon në Ko- presenta oltre i due terzi dell’Epiro, è abitata Corcia. Da Jannina, poi, si poteva pure puntare pjekur gjithmonë t’iu lërë zonave të banuara afër rçë. Nga Janina, pastaj, ishte e mundur të syno- in maggioranza da Albanesi che sotto il dominio seguendo le vallate della Voissa e dello Zrino, su një frymëmarrje të vazhdueshme për të nxjerrë hej duke ndjekur luginat e Vjosës dhe të Zrinit, della Mezzaluna continuavano a tener viva e Berat, su Vallona e sulla costa dei Santi Quar- ushqime dhe për t’u lejuar fshatarëve të paktën në Berat, në Vlorë e në bregun e Sarandës në forte la loro nazionalità..Anche oggi, nonostante anta a Vallona stessa, come venne già fatto con përdorimin e fushave të domosdoshme për mba- vetë Vlorën, siç u bë tashmë me antartët sapo qe la forzata snazionalizzazione che ne ha fatto la gli antarti appena fu costituito lo Stato albanese. jtjen e tyre, brenda shtetit ku bëjnë pjesë rezul- formuar Shteti shqiptar. Ia vlen, ndër të tjera, propaganda greca, tutto il paese è attraversato Giova peraltro constatare che, rispetto alla gre- tatet e liga, që ngatërresat diplomatike i krijuan, të konstatohet se, në lidhje me Greqinë, meqe- dal Càlama (Thyamis) a ponente di Jannina verso cia, giungendo i confini albanesi alla baia di bënë që në Shqipëri të caktohet një kufi i zi, si nëse kufijtë e Shqipërisë arrinin në gjirin e Fte- il mare, è occupato da rilevanti masse albanesi Ftelia, essi rompevano in qualche modo l’unità ai ekzistues mes Bullgarisë dhe Jugosllavisë, me lias, ata copëtonin në ndonjë mënyrë njësinë e che hanno dimostrato contro tutti gli insulti este- di possesso ellenico del canale di Corfù nel suo fjalë të tjera, një kufi andej të cilit dhe këndej zotërimit helen të kanalit të Korfuzit në hyrjen riori di volersi mantenere fedeli alla loro razza. ingresso settentrionale; l’importanza di questa të cilit ishte e pamundur që të mund të jetohej e tij veriore; rëndësia e kësaj rrethane ishte, në Anche in quella parte il confine dell’Albania at- circostanza di fatto era grande, poiché impediva pa guerilje sapo ndonjë re më e dendur do të fakt, e madhe, meqenëse pengonte që ai kanal tuale mentre non regge a qualsiasi esame né dal che quel canale potesse diventare sin dal tempo mund ta errësonte qiellin që kurrë nuk kishte të mund të bëhej që nga koha e paqes një bazë punto di vista geografico, né da quello etnico, di pace un’indisturbata base offensiva contro paqe. Në lidhje me këtë, qeveria shqiptare, për e pashqetësuar ofensive kundër Italisë, por nëse urta, dovunque, anche sotto l’aspetto ammin- l’Italia, ma se restava notevole la nostra sicurez- të mbrojtur aspiratat e saj të drejta kombëtare qëndronte e dukshme siguria jonë, me ndarjen istrativo, economico, politico e militare, in ogni za, con la divisione del canale di Corfù in greco (në traktatet e paqes, Franca dhe Anglia, cak- e kanalit të Korfuzit në greko-shqiptar, kjo siguri senso, sia verso la Iugoslavia, sia verso la Gre- – albanese, questa sicurezza veniva completa- tuan që t’i njihet Shqipërisë vetëm një e treta e humbiste me bazën që Helenët dhe miqtë e tyre cia. Nell’Albania meridionale i confini dell’antico mente a mancare con la base che i gli Ellenici e bazës së saj etnike), ishte përpjekur, qoftë edhe mund të stabilizonin në labirintin e Ishujve Jo- cazà turco di Corcia, che avrebbe dovuto costi- i loro amici potevano stabilire nel dedalo delle “pro forma”, që ta mbajë të hapur udhën për të nianë dhe mbi bregun epironik deri në hyrje të tuire la frontiera albanese, vennero forzatamente isole Ionie e sulla costa epironica fino all’entrata ardhmen. E kështu, megjithëse Dibra, Kosova gjirit të Ambracias apo të Artës. Kjo është arsye- alterati: dal Grammo alla baia di Ftelia, il confine del golfo di Ambracia o di Arta. Questo il mo- dhe nënprefektura e Çamërisë gjendeshin jashtë ja kulminuese e politikës italiane, e cila kishte di compromesso, studiato dalla Commissione del tivo culminante della politica italiana, la quale Shtetit, u mbajtën idealisht me qëllime nacio- nevojë që Shqipëria të kishte edhe mushkëritë e 1913, dovette completamente trascurare le di- aveva bisogno che l’Albania avesse anche i suoi naliste Prefekturat shqiptare të Dibrës dhe të saj detare me fuqi të plota, sa në veri, aq në jug, visioni amministrative. Per citare un esempio, il polmoni marittimi in piena efficienza, tanto al Kosovës dhe Nënprefektura e Çamërisë. Natyr- që të mos rrezikojë që të gjendet në mëshirën e grosso borgo di Conispoli, che domina dall’alto nord, quanto al sud, per non correre il rischio isht, kundër këtyre dimostrimeve, u ngritën me armikut në atë të njëjtë det që me kaq xhelozi qe il canale di Corfù, è separato dal mare, immedi- di trovarsi alla mercè del nemico in quello stesso dhunë aspiratat jugosllave dhe greke, të cilat, në mbajtur dhe ruajtur nga Venecia. atamente sottostante, da una frontiera innaturale. mare che fu tanto gelosamente tenuto e vigilato kompleksin e tyre, po të ishin realizuar, do ta (Përktheu:Nikolin Sh. Lëmezhi) Venendo alla Commissione del 1922 – 26, per da Venezia. Antichità Anno 15 n.5 Dicembre 2017 pagina 4 Kulte të lashta Diellore Antichi culti Solari nella në gadishullin Ballkanik penisola Balcanica Nga Raffaele Pettazzoni di settentrione, voglio dire fra i popoli della penisola (Akademik i Italisë) balcanica, che non solo geograficamente confinavano coi Greci, ma al tempo di Platone erano già entrati humë ujë ka kaluar nën urat e Indit, të Ilisit dhe più o meno nell’orbita della civiltà greca e della storia të Teveres që kur “mitologjia krahasuese”, pasi e greca. Ska kuptuar mitin si një sëmundje të gjuhës, ishte gënjyer se do të mund të rindërtonte, duke u bazuar Peoni (Illiri) në mitologji dhe në “nomina agentis”, trashëgiminë ideale primitive të popujve indoevropianë, duke e Massimo di Tiro, filosofo platonico – o piuttosto kufizuar mitologjinë indiane (vedike), greke dhe sofista eclettico – dell’epoca degli Antonini, in un italike në një sinfoni të gjerë, të fuqishme, por të componimento intitolato “Se si debbano erigere njëkuptimshme mbi pak motive themelore, ose më statue agli dèi”, ci fa sapere che i Peoni adoravano mirë variacione të një teme të madhe të vetme: Dielli. il Sole sotto la forma aniconica di un piccolo disco Sot çështja paraqitet në një mënyrë krejtësisht issato sopra una lunga pertica. I Peoni erano stanziati tjetër: jo në planin e njësisë së postuluar proto nella regione montuosa fra l’Axios (Vaedar) e lo indoevropiane, por në historinë fetare të popujve Strymon (Struma), a Nord dei Macedoni, avendo gli indoevropianë të marrë veç e veç, dhe jo aq si Illiri ad occidente e i Traci a oriente. L’opinione di problem mitologjik (mite diellore) sa si problem G. Beloch, che essi fossero etnicamente dei Greci, historiko-fetar (kulti i Diellit). non ha avuto fortuna. I Peoni sono considerati dai Reagimi i shkollave të reja historike kundër più come un antico popolo di origine illirica, esteso diellizmit të Max Muller triumfoi mbi të gjithë linjën. originariamente anche a sud (con propaggini, a Sot sapo ka filluar të ndihet se ajo mbase ka shkuar quanto pare, nella Grecia stessa), poi costretto përtej shenjës. dalla espansione dei Macedoni a restringersi nelle Në fenë romake kulti i Diellit (dhe i Hënës), sue sedi storiche. Anche le monete, adottate da sipas G. Vissowa, nuk zë fill në fazat më të lashta. G. Svoronos in servizio di una tesi favorevole alle Përkundrazi, Dielli kishte një tempull në Quirinale si rivendicazioni politiche della Grecia al tempo della “Sol Indiges” (Dielli që lind – shënim i përkthyesit); guerra mondiale, forniscono invece argomenti alla por kjo nuk vlen për të provuar se ai ishte një tesi illirica, per la straordinaria concordanza (nel prej hyjnive vendase të fesë tejet antike. Tradita, peso, nella composizione metallica ecc.) fra alcune (Varrone, “De lingua, V. 74”), ia lë futjen e kultit të etj.) mes disave prej tyre dhe të atyre prej disa nga Di Raffaele Pettazzoni di esse e quelle di talune città dell’Illiria (Damastion, Diellit (dhe të Hënës) në Romë sabinasit Tito Tazio; qytetet e Ilirisë (Damastion, Pelagia). Në monedhat e (Accademico d’Italia) Pelagia). Nelle monete di Lyppeios) re di Peonia, por të dhënat më të vjetra i përkasin shekullit III dhe Lyppeios, mbret i Peonisë, që qe aleat i Ilirëve dhe che fu alleato degli Illiri e dei traci contro Filippo II para K., dhe zbulojnë ndikimin grek, ashtu sikurse i Trakasve kundër Filipit të Maqedonisë, gjendet olta acqua è passata sotto i ponti dell’Indo, di Mscedonia, ricorre sovente la testa laureata di pastaj në epokën perandorake, edhe kultet diellore të shpesh koka me kurorën prej dafine e Apollit, hyji dell’Iliss, e del Tevere da quando la Apollo, dio solare per eccellenza. Eccezionalmente Lindjes që patën përparësi në Romë, derisa morën diellor i personifikuar. Në mënyrë të jashtëzakonshme M“mitologia comparata”, inteso il mito come essa è accompagnata dalla leggenda Derronaios jo vetëm pranimin zyrtar, por lartësimin e Diellit si ajo shoqërohet nga legjenda Derronaios që me sa una malattia del linguaggio, si era illusa di poter che verosimilmente contiene il nome della divinità Zoti më i lartë i Shtetit (Aureliani). Teza e Wissowa-s duket përmban emrin e hyjnisë (diellore) vendëse ricostruire, a forza di etimologie e di “nomina (solare) indigena (Darron), resa nella “Interpretatio kundërshtohet rrënjësisht në punimin e C. Koch, (Darron), e riprodhuar në “Interpretatio graeca” me agentis”, il primitivo patrimonio ideale dei popoli graeca” con Apollo. Analogamente sarà da intendere Gestirnverehrung in altem Italien: Sol Indiges und Apollin. Po ashtu në mënyrë të ngjashme duhet të indoeuropei, riducendo la mitologia indiana (vedica), l’Apollo Oteudanos ed Eteudaniskos di due iscrizioni der di indigetes, Frankfurt, 1993. kuptohen Apolli Oteudanos dhe Eteudaniskos me dy la greca e l’italica ad una larga, possente, ma univoca trovate in Peonia nel territorio di Monastir. Kur në botën greke, është një fakt – shkruan M. P. shkrime të gjetura në Peoni në territorin e Monastirit. sinfonia sopra pochi motivi fondamentali, o piuttosto Nilsson – që “Dielli dhe Hëna nuk kishin pothuajse variazioni di un unico grande tema: il Sole Macedoni kurrfarë kulti në epokën e Greqisë së lashtë e në Maqedonasit Oggi il problema si pone in tutt’altro modo: non atë klasike, me përjashtim të Elios dhe Rodit, me sul piano della postulata unità proto indeuropea, ma Racconta Livio (XI, 21- 22) che il re Filippo di dyshimin se kanë një zanafillë të huaj”. Aristofani Tregon Livio (XI, 21-22) që mbreti Filip i nella storia religiosa dei singoli popoli indoeuropei, Macedonia fece (nel 181 a. C. con suo figlio Perseo në veprën “Paqe” (rreth vitit 406 e në vijim) ua lë Maqedonisë u ngjit (në vitin 181 para K.) me birin e e non tanto come problema mitologico (miti solari) l’ascensione di una vetta del monte Haemo, non certo Grekëve kultin e Hyjnive Olimpike, ndërsa kultin vet Perseun në një majë të malit Haemo, jo sigurisht quanto come problema storico-religioso ( culto del per pura passione alpinistica, ma a scopo strategico, e Diellit dhe të Hënës ua lë Barbarëve, duke thjesht për një pasion alpinistik, por me qëllim Sole). per studiare il piano di una eventuale calata in Italia nënkuptuar, siç rezulton nga shënimi, Persianët. strategjik, për të studiuar planin e një zbritjeje në Itali Le reazione delle nuove scuole storiche contro dai valichi alpini, se era vero che di lassù lo sguardo Edhe Platoni në “Cratylo” (fq. 397), bën që Sokrati nga qafat alpine, nëse ishte e vërtetë që nga atje lart il solarismo di Max Muller trionfò su tutta la linea. spaziava, come si diceva, dal Danubio alle Alpi e të thotë: “Më duket se njerëzit e parë që zunë vend shikimi shtrihej, siç thuhej, nga Danubi tek Alpet e Appena oggi si comincia ad avvertire che essa è dal Mar Nero fino all’Adriatico. Deluso nella sua në Greqi nuk kishin hyjni (perëndi) të tjera përveç nga Deti i Zi deri në Adriatik. I zhgënjyer nga pritja andata forse al di là del segno. aspettativa per la nebbia che offuscava il panorama, il atyre që aktualisht besohen të tillë prej Barbarëve, e tij nga mjegulla që errësonte panoramën, mbreti Nella religione romana il culto del Sole (e della re discese in fretta dopo aver sacrificato su due altari, ashtu si dielli dhe hëna dhe toka dhe yjet dhe zbriti me nxitim pasi kushtoi fli mbi dy altare, njëri Luna) secondo G. Vissowa non risalirebbe alla fase uno dedicato a Giove e l’altro al Sole. qielli”. Edhe këta “Barbarë” (në kuptimin e vërtetë kushtuar Jovit (Jupiterit) dhe tjetri Diellit. più antica. Il Sole aveva bensì un tempio sul Quirinale La casa regnante di Macedonia discendeva da të popujve që nuk i përkisnin gjuhës greke) ka gjasë Shtëpia mbretëruese e Maqedonisë kishte in qualità di “Sol Indiges”; ma ciò non varrebbe a Perdicca, fondatore del regno nel secolo VII a. C.. të ishin Persianët, feja e të cilëve përshkruhet nga prejardhje nga Perdika, themelues i mbretërisë provare che egli fosse uno dei di indigetes della Secondo una leggenda riferita ad Erodoto (VIII, Herodoti (I, 131) në këtë mënyrë: «(Persianët) Nuk në shekullin VII para K. Sipas një legjende, që i religione antichissima. La tradizione (Varrone, “De 137), Perdicca era il minore di tre fratelli che besojnë që perënditë të kenë formë njerëzore, siç referohet Herodotit (VIII, 137), Perdika ishte vëllai lingua, V. 74) attribuisce la introduzione del culto dall’Illiria e da Argo (Argo nell’Orestide poi confuso mendojnë Grekët: (Persianët) kanë për traditë t’i më i vogël nga tre vëllezër që nga Iliria e nga Argu del Sole (e della Luna) in Roma al sabino Tito Tazio; nella tradizione con l’Argo del Peloponneso) erano flijojnë “Zeusit” (domethënë, hyjit të tyre supreme që (Argu në Oristid pastaj i ngatërruar në traditë me ma i dati più antichi sono del III e II sec. A. C., e passati, fuggiaschi, in terra macedone, mettendosi a në greqisht korrispondon me Zeus) mbi majat më të Argun e Peleponezit) kishin kaluar, të arratisur, në rivelano l’influsso greco, come poi in epoca imperiale servizio, come mandriani, presso il “re” di Lebaia. larta të maleve, duke e quajtur “Zeus” tërë kupën tokën maqedonase, duke u vënë në shërbim, si roje furono, a loro volta, i culti solari dell’Oriente che Ora avvenne che cuocendo la regina il pane, quello qiellore, e në të njëjtën mënyrë i flijojnë diellit, hënës, bagëtish, tek “mbreti” i Lebajës. Dhe ndodhi që, prevalsero in Roma, fino ad ottenere non solo il di Perdicca cresceva ogni volta del doppio: Intimorito tokës, zjarrit, ujit dhe erërave”». ndërsa mbretëresha po gatuante bukën, ajo e Perdikës riconoscimento ufficiale, ma la esaltazione del Sole da questo prestigio e presagio, il re scaccia i tre Por, “Barbarë” adhurues të Diellit nuk kishte rritej çdo herë dyfish: I frikësuar nga ky prestigj a Dio supremo dello stato (Aureliano). La tesi del fratelli: Essi chiedono la mercede pattuita. Il re la vetëm në Azi: kishte edhe në Evropë, dhe pikërisht dhe parashikues, mbreti i dëbon tre vëllezërit. Ata Wissowa è radicalmente oppugnata nel lavoro di C. nega, e indicando il sole che in quel momento entrava ndër fqinjët më të afërm të Grekëve nga ana e veriut, kërkojnë rrogën për të cilën kishin bërë marrëveshje. Koch, Gestirnverehrung in altem Italien: Sol Indiges coi suoi raggi nella casa per l’apertura del tetto, dice: dua të them mes popujve të gadishullit ballkanik, që Mbreti ua mohon, dhe duke drejtuar gishtin nga dielli und der di indigetes, Francoforte, 1933. “Questa è la mercede che voi meritate”. Al che jo vetëm gjeografikisht kufizoheshin me Grekët, por që në atë moment po hynte me rrezet e tij në shtëpi Quando al mondo greco, è un fatto – scrive M. P. Perdicca risponde: “E noi l’Accettiamo”, e con un në kohën e Platonit kishin hyrë tashmë pak a shumë nga çatia, thotë: “Kjo është paga që meritoni!”. Kësaj Nilsson – che “il Sole e la Luna non avevano quasi coltello che casualmente stava maneggiando traccia në orbitën e qytetërimit grek dhe të historisë greke. Perdika i përgjigjet: “Dhe ne e Pranojmë!”, dhe me nessun culto nell’età greca arcaica e nella classica, sul terreno il contorno del sole (viene in mente il disco një thikë që rastësisht e kishte në dorë shënoi në ad eccezione di Elios a Rodi, a ragione sospettato di solare adorato dai Peoni), indi per tre volte prende Peonët (Ilirët) terren rrethin e diellit (vjen në mendje disku diellor origine straniera”. Aristofane nella “Pace” (vers. 406 e si mette in seno “di quel sole” disegnato sul suolo i adhuruar nga Peonët), pastaj për tri herë futet në e sgg.) assegna ai Greci culto degli Dei Olimpici, il e se ne va coi fratelli. L’operazione di manifesto Maksimi i Tirit, filozof platonik – ose më mirë gjirin “e atij dielli” të vizatuar në tokë dhe largohet culto – invece – del Sole e della Luna ai Barbari, carattere magico, ottiene pienamente il suo effetto, sofist eklektik – i epokës së Antoninëve, në një me vëllezërit. Veprimi që në pamje të jashtme ka intendendo – come risulta dallo scholio – i Persiani. perché quando Perdicca si impadronisce di tutta la kompozim të titulluar “Nëse duhet t’u ndërtojmë karakter magjik, merr plotësisht efektin e tij, sepse Anche Platone nel “Cratylo (p. 397), fa dire a Macedonia diventa anche padrone di Lebaia. La statuja hyjnive”, na bën të dimë se Peonët adhuronin kur Perdika zotëron gjithë Maqedoninë, bëhet edhe Socrate: “Mi sembra che i primi uomini stanziati leggenda testimonia indirettamente di un antico culto Diellin në formën anikonike të një disku të vogël i pronar i Lebajës. Legjenda dëshmon në mënyrë jo in Grecia non avessero altri iddii se non quelli che del sole esistente presso i Macedoni, e precisamente lartësuar mbi një purtekë të gjatë. Peonët kishin të drejtpërdrejtë për një kult të lashtë të diellit që attualmente sono creduti tali dai Barbari, come il sole nella classe dominatrice. ngulur në krahinën malore mes Aksios (Vaedar) dhe ekzistonte tek Maqedonasit, dhe më saktësisht në e la luna e la terra e gli astri e il cielo”. Anche questi Strymon (Struma), në Veri të Maqedonasve, duke klasën sunduese. “Barbari” (nel senso genuino di popoli di lingua non Traci pasur Ilirët në Perëndim dhe Trakasit në Lindje. greca) potrebbero essere i Persiani, la cui religione, Opinioni i G. Beloch, se ata janë Grekë, nuk ka Trakët la cui religione è da Erodoto (I, 131) caratterizzata I Traci erano adoratori del Sole. Sofocle in una pasur sukses. Peonët nga shumica konsiderohen si nel modo seguente: “Non credono (i Persiani) che tragedia che non ci è pervenuta, il Tereus, pone in një popull i hershëm me origjinë ilire, i shtrirë në Trakët ishin adhurues të Diellit. Sofokliu, në një gli dei abbiano forma umana, come pensano i Greci: bocca ad Orfeo questa invocazione: “O Sole, astro zanafillë edhe në jug (me degëzime, me sa duket, tragjedi që nuk na ka mbërritur, Tereusi, vë në gojë usano (i Persiani) fare sacrifici a “Zeus” (cioè al loro veneratissimo per Traci amanti di cavalli”. Orfeo è edhe në vetë Greqinë), pastaj i detyruar nga shtrirja të Orfeut këtë klithmë: “O Diell, yll tejet i nderuar për iddio supremo corrispondente al greco Zeus) su le più infatti un trace. Secondo un mito sceneggiato in una e Maqedonasve të tkurret në selitë e tij historike. Trakët dashurues të kuajve!”. Orfeu është, në fakt, alte cime dei monti, chiamando “Zeus” la intera volta tragedia, anch’essa perduta, di Eschilo – Le Bassaridi Edhe monedhat, të përdorura nga G. Svoronos, në një trak. Sipas një miti të dramatizuar në një tragjedi, del cielo, e del pari sacrificano al sole, alla luna, alla -, Orfeo si svegliava di notte per salire avanti l’alba shërbim të një teze që favorizon kërkesat politike edhe ajo e humbur, e Eskilit – Basaridet -, Orfeu, terra, al fuoco, alla’acqua e ai venti”. in cima al Pangeo a salutare il sole al suo primo të Greqisë në kohën e luftës botërore, përkundrazi, zgjohej natën për t’u ngjitur përpara agimit në majë të Ma di “Barbari” adoratori del Sole non ce n’erano apparire: per lui il Sole era la divinità suprema, e furnizojnë argumente për tezën ilire, për përputhjen Pangeut që të përshëndesë diellin në shfaqjen e tij të soltanto in Asia: ce n’erano anche in Europa, e per ciò Dionyso lo punì facendolo squartare dalle e jashtëzakonshme (në peshë, në komozimin metalik, (Vijon numrin e ardhshëm) proprio fra i vicini più prossimi dei Greci dalla parte Bassaridi. (segue nel prossimo numero) pagina 5 Anno 15 n.5 Dicembre 2017 Storia Origjina e Shën Danaktit Le origini di San Dana dalla nga zhdukja e Vereto-s scomparsa di Vereto Nga Antonio Biasco trovano scampo, si spargono per it Capo. E fino a ANTONIO BIASCO. E’ nato e vive a San che la furiosa tempesta dei saccheggi musulmani gjarjet e vendit nuk i përkasin ekskluzivisht Dana (frazione del comune di Gagliano del non smette di rastrellare sul nascere i nuovi e kësaj, nuk janë të pavarura në fushën në të Capo, in Provincia di Lecce, dove ricopre la numerosi centri abitati, queste famiglie sono Ncilën gjendet. Çdo zhvillim i saj, çdo moto e carica di Consigliere comunale). Laureato in sempre impegnate in continui spostamenti. saj, janë të lidhura me itinerarin historik të zonës Psicologia presso l’Università degli Studi di nga e cila varet; evolimi i saj është i përfshirë Diverse località furono abitate in questo Padova. Svolge l’attività di Dirigente Psicologo periodo e poi abbandonate sotto la pressione delle harmonikisht në zhvillimin e realitetit historik të nel servizio di Neuropsichiatria infantile della ambientit ku bën pjesë. Për të studiuar një moment distruzioni: Misciano e Plusano presso Gagliano; locale Azienda Sanitaria ( ASL/LE). Ha sempre San Demetrio quasi sulla litoranea, dietro it të historisë së vendit tonë, atë që i korrespondon dimostrato interesse per la storia, la cultura e santuario di Leuca; Criminno, raggiungibile dalla origjinave të tij, duhet të kemi parasysh njëkohësisht la realtà sociale del suo territorio. Soprattutto Capo di Leuca, me jetën e të cilit rezulton shum nell’approfondimento della ricerca storica su San SS. 275, nelle vicinanze di Leuca; Cassandra nei e lidhur në rrugëtime të përbashkëta, frymëzime Dana, il Santo di Valona venerato nel suo paese. dintorni di Salve; l’antichissima Vereto alle spalle të përbashkëta, eksperienca. Kjo pjesë ekstreme Altrettanto attento alla riscoperta delle comuni di Path. Mentre molti casali scompaiono, altri e Italisë, e lagur nga dallgët e të njëjtit det që qe radici tra il Salento ed il popolo albanese e alle sorgono dalle rovine dei primi, altri sopravvivono, rrudhur nga pionierët e qytetërimit, mbledh në opportunità di estendere e rinsaldare i reciproci disseminati come in un vivaio; ciò che la fantasia vetvete veprën e mrekullushme të njeriut që nga rapporti di amicizia e proficua collaborazione tra popolare vorrebbe spiegare col dire che il kohët më të lashta. i due popoli. In ogni numero del nostro giornale Vereto-Leuca ishte një qendër që ka rrezatuar Creatore, giunto in prossimità del mare, ai fini ci sarà parte del suo libro “San Dana nella storia bus terrae, si vide costretto a sistemare i paesi që nga antikiteti, dhe dokumentimet e njeriut del Capo di Leuca”. antik janë të dukshme në çdo pjesë të zonës sonë. rimasti uno accanto all’altro. La fungaia di Kepi Iapigio, porti i parë duke ardhur nga Lindja, questi paesi invece, abbiamo visto, e dovuto a i kënduar nga poetët e lavdisë së pavdekshme circostanze storiche ben precise; soprattutto la (1), është kodra e shenjtë e feve të ndryshme, Di Antonio Biasco dedizione all’agricoltura che esigeva stabilita sui popujve të ndryshme, epokave të ndryshme, dhe luoghi da coltivare. In questa fase storica del akoma ruan, të papërdhosur bukurinë mistike të e vicende di un paesino non appartengono Capo di Leuca si colloca la nascita del nostro së shenjtes, nga mijëra vjet. Ngjyra e thellë e qiellit esclusivamente a questo, non sono paesino, che sorge proprio come nucleo agricolo, dhe e detit e permbledh në një mbështjellje që indipendenti dall’ambito in cui si trova. e mbron dhe e mban të virgjër, në një magji që L la cui intensa attività e ampiamente documentata. Ogni suo sviluppo, ogni suo moto, sono correlativi është poezia. Dyndjet myslimane dhe fatet e reja Sono molti, infatti, gli antichi frantoi e mulini shkatërrimeve të egra. Dhe mund të rezultojë all’itinerario storico della zona da cui dipende; të Lindjes, që ishin të mbyllura, gjithmonë, tokat akoma më e dukshme duke pasur parasysh që scavati nella roccia che ci rimangono, i palmenti il suo evolversi e armonicamente inserito nello tona, percaktojnë një fazë të re në historinë e Capo aty tashmë ishin stabilizuar murgjit Basilian, që e le aie sparse nelle campagne, le fosse per la di Leuca. shpesh ishin ndihmë e madhe për popujt tonë, në svolgimento della realtà storica dell’ambiente di conservazione del frumento disseminate per Vereto ra viktimë e shkatërrimeve; banorët ato momente kaq të trishtueshme të historisë së cui fa parte. Per studiare un moment di scoria l’attuale piazzetta, i forni per la cottura del pane, e mbijetuar marrin strehim në brendësi duke Salentos. del nostro paesino, quello quale che corrisponde le masserie. A far luce sulle origini di San Dana e zgjedhur vendet më pjellore duke punuar pyjet Tani, me dedikimin ndaj kulturës dhe me alle sue origini, bisogna tener presente it anche una locale leggenda, se presa nella dovuta e gjera dhe duke braktisur aktivitetin marinar. braktisjen e jetës së detit, Vereto nuk ka më arsye conternporaneo momento del Capo di Leuca, alla considerazione, che narra di una grande città. Pak familje, në grupe, nganjëherë, të drejtuar të ekzistojë. Për këtë nuk u ringjall nga rrënojat cui vita questo paesino è intimamente legato in ricca e importante nei dintorni pia di ogni altra, nga murgjit e arratisur nga Lindja, që këtu gjejnë e tij, pavarësisht famës së madhështisë së tij dhe comuni travagli, comuni aspirazioni, esperienze. poi distrutta “dai Turchi”. shteg, përhapen nëpër Capo. E deri sa stuhija e krenarisë së banorëve të tij, por ju jep jetë shumë Questa estrema parte d’Italia, lambita dalle onde furishme e grabitësve myslimanë nuk pushon të Non può credersi che l’antico San Dana qendrave të reja dhe te vogla. Shën Dana, në dello stesso mare che fu solcato dai pionieri della grabujë në rrënjë qendrat e bnimit të reja dhe të fakt, nuk është i vetmi vend që merr origjinë nga fosse stato città cosi importante; certamente civiltà, accolse in se il magnifico operato dell’uomo shumta, këto familje janë gjithmonë të impenjuara shkatërimi i Veretos, ka ndodhur, mesa duket, la leggenda allude a un’altra città, quella di të spostohen. Shumë vende qenë të banuara mes 914 dhe 924 (shih Il Rofasio), Patù Giuliano, sin dai tempi pia remoti. provenienza dei promi abitanti del casale, i quali në këtë periudhë dhe pastaj të braktisura nga Morciano dhe pothuajse të gjithë vendet e Capo Vereto-Leuca era il centro che radiava con grande vanto narrarono ai figli le vicende e presioni i shkatërrimeve: Misciano e Plusano në marrin origjinë nga ky qytet. dall’antichità, e documentazioni dell’uomo antico le glorie della patria perduta, cosi da tramandarlo Gagliano, San Demetrio, pothuajse në bregdet, pas (Përktheu nga italishtja: Nikolin Sh. Lëmezhi) sono rinvenibili in ogni dove della nostra zona. fino a noi. Quale città poteva essere questa se shenjtërores së Leuca; Criminno i arritshëm nga II Promontorio Iapigio, primo porto venendo non l’antica Vereto? L’origine veretina dei priori SS.275 në afërsi të Leuca; Cassandra në mjediset Vereto është një qytet i lashtë mesapik që ndodhet dall’Oriente, e cantato da poeti di gloria immortale abitanti di San Dana e comunemente creduta e Salve; Vereto e lashtë mbrapa Patù. në një distancë të vogël nga komuna e Patù-së në (1), e it colle sacro a diverse religioni, diversi dagli studiosi di storia locale. A pag. sessantatré Ndërkohë që shumë shtëpi zhdukem, të tjera provincën e Leçes. I vendosur mbi kodrën homonime diverse epoche, e ancora conserva, mai profanato, ngrihen në rrënojat e të parave, të tjera mbijetojnë, di Leuca e dintorni” il Rosafio scrive: Si crede (me të njëjtin emër), qe një qendër e rëndësishme it suo misterioso, mistico fascino del sacro, da të shpërndara si në një çerdhe ajo që fantazia për tregtinë, qoftë me Greqinë, qoftë me Greqinë e (S. Dana) comunemente sorto nel secolo decimo millenni. popullore do të donte të shpjegonte duke thënë Madhe. U bë bashki romake dhe pastaj qe rrafshuar dalla distruzione di Vereto”. E, infatti, il luogo që Krijuesi, arritur në afërsi të detit, në toke, e në shekullin IX prej Saraçinëve. Për një qendër L’immenso azzurro del cielo e del mare lo fu senz’altro di facile invito a gruppi raminghi pa të nevojshme të sistemojë vendet e mbetura të tillë, na mbesin disa dëshmi monumentale. racchiude in un involucro che lo protegge e lo di veretini in cerca di nuove zone per stabilirsi pranë njëri tjetrit. Ndërsa tokat me kërpudha të Të gjithë studiuesit përputhen me mendimin se vendi mantiene vergine, in un incanto che e poesia. Le in prossimità di fertili terreni, e lontani da mare këtyre vendeve, kemi parë që, vjen si pasojë e i zënë aktualisht nga kishëza e Zojës së Vereto-s ka invasioni musulmane e le nuove sorti dell’Oriente, per non essere facile preda delle tanto selvagge rrethanave të mirëpërcaktuara, sidomos dedikimi qenë qendra, akropoli, qoftë i Vereto-s mesapike, cui erano vincolate, da sempre, le nostre terre, invasioni. E può risultare ancora più evidente ndaj agrikoltures që kërkonte stabilitet mbi vendet qoftë i Vereto-s romake dhe mesjetare. Nga rrënojat e determinano una nuova fase nella storia del Capo tenendo presente che ivi già si erano stabiliti i që duheshin koltivuar. saj zuri fill Patù-ja. Emri i tij, nga greqishtja Pathos, di Leuca. Vereto cade vittima delle distruzioni; monaci basiliani, che spesso furono di valido Në këtë fazë historike të Capo di Leuco renditet Πάθος, shpjegon arsyet e ekzistencës së tij (vuajtja). gli abitanti superstiti si rifugiano nell’entroterra dhe lindja e fshatit tonë, që shfaqet pikërisht si aiuto per le nostre popolazioni, in quei momenti Sipas hipotezash të tjera, duke qenë një hambar ku scegliendo le località pin fertili, dissodando gli një bërthamë bujqësore, aktiviteti intensiv i së cilës veretinët vendosnin rezervat e tyre ushqimore, mori cosi tristi della storia del Salento. estesi boschi e abbandonando le attività marinate. është gjerësisht i dokumentuar. Janë të shumtë, emrin e rojes: Verduro Pato. Pastaj, nga ndikimi Ora, con la dedizione all’agricoltura e në fakt, mullinjt antik dhe mullinjt e gërmuar i pushtimit francez, Pato u bë Patù. [shënim i Poche famiglie, in gruppi, soccorse, a volte, e l’abbandono della vita del mare, Vereto non ha në shkëmb që kanë mbetur, gropat për ruajtjen përkthyesit]. guidate da monaci fuggiaschi dall’Oriente, che qui ragione di esistere. Per questo non risorge dalle e grurit për sheshin aktual, furrat për pjekjen e sue rovine, nonostante la fama della sua passata bukës, fermat. grandezza e la fierezza dei suoi abitanti, e da vita, Për të hedhur dritë mbi origjinën e Shën Danës invece, a molti piccoli e nuovi centri. San Dana, është edhe një legjendë vendore, nëse merret në infatti, non e l’unico paese che trae le origini dalla konsideratën e duhur, që tregon për një qytet të distruzione di Vereto, avvenuta, sembra, tra it madh, të pasur dhe të rëndësishëm përreth, më shum se cdo tjetër, i shkatërruar pastaj nga Turqit. 914 e il 924 (vedasi it Rosafio); Patù, Giuliano, Është e pabesueshme që antiku Shën Dana ka Morciano e quasi tutti i paesi del nostro Capo qenë qytet kaq i rëndësishëm, me siguri legjenda pigliano le origini dalla città messapica. aludon për një qytet tjetër, atë me prejardhje nga promët banues në shtëpi, të cilët me krenari të (1) Virgilio fa una bellissima descrizione madhe ju tregonin fëmijeve te tyre ngjarjet dhe del posto parlando del viaggio di Enea verso lavditë të atdheut të humbur, për ta trasmetuar l’Italia:« si scopre il porto vicino e il tempio a kështu deri te ne. Minerva sul monte. Caliamo le vele, volgiamo ai lidi le prore. Ad arco it porto s’incurva, sicuro dei Cili qytet mund të ishte ky nësë flutti di Euro, le rupi di fronte spumeggiano in s’është Vereto antik? salso fervore, scogli turriti che in basso distendono Origjina veretine e banorëve të parë të Shën le braccia simili a duplice muro lo coprono ai lati Danës është në përgjithësi e besuar nga studiues e indietro il tempio scompare alla vista dal lido”. të historisë lokale. Në faqen 63 të “Leuca Già Eleno aveva indicato queste terre “abitate dai dhe zonat përreth” Rosafio shkruan: “besohet Greci malvagi”. Per cui «Compiuti di seguito i gjerësisht i ngritur (Sën Dana) në shekullin e voti solenni per ordine, volgiamo subito al mare le dhjetë nga shkatërrimi i Veretos”. Dhe në fakt antenne e le vele, lasciamo i campi sospetti e le case vendi qe patjetër lehtësisht i thirrur për grupet dei Grecis.. (Eneide - Libro Terzo). raminghe të veretinëve në kërkim të zonve të reja Si conserva ancora un’ara su cui venivano offerti për tu stabilizuar në afërsi të territoreve pjellore, sacrifici a Minerva. dhe larg nga deti për të mos qenë pre e lehtë e Storia Anno 15 n.5 Dicembre 2017 pagina 6 Udhëtim në Karaburun – Gjuhën e Zezë të thënë se miqtë e vjetër shtegtar ikën dhe më Kur Krushovi do s’kthehen sepse ndotja, prerja e pyjeve, tharja e ujërave i largoi përgjithmonë apo ka ndryshuar itinerari dhe grafika e shtegtimit për në vise të të vendoste raketat tjera më të mbrojtura që ka ujë, ushqim dhe pyje? Sidoqoftë ende tek ne universitetet tona nuk po krijojnë një monitorim të këtyre lagunave në Karaburun ashtu siç ndodh me, universitetet e dëgjuara të perëndimit. Dua të përmend se grupi zviceran i Nga Gëzim Llojdia Universitetit të Gjenevës që gërmon në Orik çdo vit, mes arkeologëve ,studentëve ,historianëve ka ali i Karaburunit ndodhet në gjirin e edhe biolog, ekspertë të faunës ,florës dhe mjedisit Vlorës në një zonë ku gjeografikisht të cilët monitoruan në mënyrë shkencore, llojet e Mshtrihen 19 km gjatësi dhe 16 km faunës dhe florës. A e dimë se sa lloje kishim gjerësi. Emërtimi mendohet nga kohët më ,sa kanë mbetur ende gjallë dhe të rrezikuara ? me mjegull, mal i zi apo qafë e zezë dhe kjo Areali i derrit të egër është,por rreziku i tij që ndoshta për shkakun e thjeshtë, mbulesën quhet 97 kur u sulmua me kallash,mitraloz,belçik drunore,ndërkaq emërtimi i përket kohës së e gjithfarë armësh që gjendeshin jashtë depove në osmanllinjëve. Aktualisht në vendet e thelluara duar të pasigurta, po e zhduk këtë specie të rrallë ku pjesa drunore ende nuk është e kërcënuar e cila i ruhet tmerrësisht njeriut egërsirë. Duke nga zjarret apo ripërtëritja e saj është bërë në folur për këtë vargmal që ka maja të lartësuara një garë me kohën, qartazi dallon ngjyrën që mund të përmend Koreta 826 m, dhe maja e merr mali. Nëse do ti hedh një sy këtij vargmali Ilqes me 733 m. Si e përcaktojnë studiuesit e do të shquash masivin e dheut, shkëmbit, drurit fushës gjeologjike ,ata shkruajnë se përbëhen e cila shpalos në gjithë gjerësinë nga Kepi erërat. Kultivon stuhitë e fuqishme. Çlirohen Atje ku Krushovi do të vendoste nga gëlqerorë të Kretakut, Poleogjenit dhe i Gjuhëz që është shenjë referimi për gjiun shkarkesat elektrike. Aty njeriu humbet, ngase rakete kundër flotës amerikane mergele të miocenit. Dhe sipas tyre shqyrtohet e Vlorës deri në Jon. Të thelluara dhe të dala, ka më shumë pushtet energjia, humbëtira detare, kështu dukurinë aq të përhapur të Karstit, e cila faqe të pjerrtë, zigakee në formë ulluqesh , por masivi ,gjithçka, plekset tmerrësisht. Udha për ruga për në Ravenë është copë dhe vetëm e bën gadishullin të pabanueshëm për shkak të e gjitha e prerë si me një spat deri aty ku ndahet atje mbetet e mjerë. Copë guri dhe gropa,që nga Rforistrada ngjitet dhe zbrite ndër gurët e mungesës së ujit të pijshëm. Këtë dukuri duhet kufiri i kënetës. Më pastaj lartësia rritet ndërsa koha kur e ngriti ushtria për nevojat e saja. shumtë. Aty ndërtesat u ngritën nga rusët në vitet ta shqyrtojmë me këtë mundësi të tillë :Ujërat tisi gri ruhet. Format e çuditshme që ka vargmali Në pjesën më të lartë të këtij masivi ndodhen kur vendi ynë ishte pjesë e Traktatit të Varshavës. si në të gjithë globin pëlcasin pra, formohen ruajnë dhe një hije misterioziteti. Përsipër re tre maja, ajo e Kores, 826 metra mbi nivelin e Betoni i hedhur për raketat që do tu binte flotës gjithmonë në lindja dhe derdhën gjithmonë në bardhoshe me forma misterioze. Nën këmbët detit, si dhe e Dafinës dhe Ilqes, respektivisht amerikane që gjendej në Mesdhe e ka burimin perëndim. Kurse këtu gjendemi në perëndim e tij përkunden dy dete me dy emra. Jon dhe 732 dhe 687 metra. Pjesa perëndimore tek vizita e ministrit të mbrojtës së BS të asaj të perëndimit. Bregu perëndimor i Karaburunit Adriatik. Një lagunë me madhësi 2.4 km,1.8 është shkëmbore .Thonë se është e copëzuar kohe dhe të Krushovit në bazën e Pashalimanit. është spektakolar me gjire dhe plazhe te vogla e te km gjerësi. Fusha e Dukatit 160 ha. Gadishulli vertikalisht, ka mbi 20 shpella si dhe të çara, Flitej për vendosje të nëndetëseve bërthamore. izoluara , me ujera te thelle dhe shume te pastër. formon një hark të madh e ku ndan gjirin detar gjire e plazhe. Këtu gjenden plazhi i Dafinës, Fushën e Dukatit si aerodrom për avionët e Ne veri te gadishullit gjendet shpella detare e të Vlorës nga Kanali i Otrantos dhe ka një gjatësi bregu i Bitrit, shpella e Panaisë e Bristanit, Haxhi Traktatit të Varshavës. Nëse sot aktualisht Haxhi Alisë (lundërtar ulqinak i shek XVII) Kjo prej rreth 16 km, me një gjerësi që shkon deri Alisë,Gramës. Të dhëna të tjera thonë: Gadishulli gjenden 3 nëndetëse të ankoruar në bazën e tyre është shpella me e madhe detare e Shqipërisë, në 4.5 km. Ndërsa ,një ushtarak madhor , më i Karaburunit njihet që në lashtësi për pasuritë të vjetër, asokohe ishin 12 nëndetëse. Nëndetëset thonë disa burime të tjera. konfirmoi atë që do ta quaja interesante, lidhet natyrore (mermeri i famshëm), pasuritë pyjore u sollën nga Bazën detare të Baltiskut. Ishin me trashësinë e masivit shkëmbor. Ai mund të (valanidhi), pasuritë historiko arkeologjike si dhe plot katër nëndetëse së bashku me bazën e tyre Udhëtim në gadishullin shqiptar jetë vetëm 1.5 km diku pranë kishës së bardhë të ka pasur rezervatin e pasur me derra të egër. lundruese “Nemçinov”, e cila më vonë mori Maries. Përse aty? Nuk kama arsyetim shkencor Në kohë të diktaturës ish-kryeministri Shehu emrin “Tomorri”. Duke sjellë fakte për gjitarët e jë udhëtim në Karaburun. Foristrada për një përgjigje. Dhe çfarë mund të ngjasi aty? ngrinte gracka me ushtarë për gjuetinë e derrit të detit: fillimi i vitit 1960, bazës së Pashalimanit, Nngeci mes gurëve dhe u nisëm në këmbë. Besoj tek thënia e dikujt se mund të shpohet për kësaj zone. Aktualisht janë gjahtarët që kërkojnë respektivisht Brigadës së Nëndetëseve të vendosur Shfaqen gurë dhe kullota. Ka faqe të zhveshura një tunel që do ta nxirte udhëtarin në pjesën më kafshën e rrezikuar. Unë kam parë tek zona ku aty, iu shtuan edhe tetë nëndetëse të tjera, po të një pyll me dru. Krahu që bie përmbi det dhe piktoreske të Ballkanit dhe kështu mendohet se shtrihen rrënojat arkeologjike një vilë totalisht projektit C 613 së bashku me bazën lundruese lartësia që formohen tregojnë si bimësi të një ditë, ky projekt do të jetë i jetizuar bukurisht. të rrënuar e ish-udhëheqësve. Ajo që vëndalinjt “Katjelnikov”. Kësisoj, brigada e nëndetëseve lartë, valanidhin është një bimë e njohur si Prej andej turisti, do të udhëtojë si nëpër i thonë: “shtëpia e peshkatarit”, ishte vila e u kompletua me 12 anije të tilla të tonazhit të dhe lisi Gurët janë pjesë e masivit shkëmbor. ëndërr, mes parajsës, ngjyrës blu, bardhësisë së ministrit të mbrojtjes së diktaturës, sigurisht kohë mesëm dhe dy baza lundruese. Masivi i Karaburunit, në tërësi, është i varfër reve pulpore, ëmbëlsisë së klimës, ashpërisë së të shkuara. Gjejmë të dhëna më të detajuara për në bimësi, por i pasur në kullota. Në pjesën masivit shkëmbor dhe ëndrra është një realitet, disa shpella që formohen në pjesën perëndimore Fauna dhe flora më të ulët dhe më të ngushtë të tij, ndodhet udhëton nëpër kohë dhe hapësirë. të gadishullit. Shpella e Gramës, brenda të cilës pllaja e Ravena. I përket si pasuri banorëve të janë zbuluar mbishkrime të shumta, që përkojnë jë studim, që sollën zviceranët e Universitetit fshatit Dukat. Në Ravena do të ndërtoheshin Toponim me periudha të ndryshme të historisë. Gjiri i Ntë Gjenevës,për florën dhe faunën ishte më bazat e rusëve kundër flotës amerikane, që Gramës, që ndodhet në pjesën perëndimore interes se ende në këtë zonë sidomos pjesa mes dislokohej shpesh në Mesdhe. Po të shikosh jiret më të njohur të këtij vargmali janë:” të Karaburunit, sipas historianëve, ky vend ka kënetës dhe rrënoja të Orikut jeton ende një ndër nga demontimi kanë mbetur ende minat detare. Gai i Ariut, Dafinës, Raguzës, Ravenës, shërbyer që në lashtësi si vendpushimi për anijet. llojet e hershme të bimësisë, që në rajonin e Ato kurthuan detin nga Korfuzi në Sazan. Të Shën Janit, Shën Vasilit. Ravena është një Në muret e shumta të gjirit konstatohen fare lehtë Mesdheut është zhdukur prej kohësh nga hartat. rrumbullakëta kanë pasur një mbushje deri në pllajë mali. Karaburunit me një lerë të madhe shumë shkrime të gdhendura nga marinarët, Madje edhe për lagunën legjendat kanë folur 280 kg barut, më kishte treguar një ditë një ndërtuar në kohën e monizmit. Kam gjezdisur përmes të cilave shprehet mirënjohja ndaj për ngjalat të cilat në kohë shtegtimi nisen drejt ushtarak marine. Të tjerat në formë vezake i nëpër përshkrime të ndryshme dhe kam gjetur Poseidonit. Shkrimet e para i përkasin shekullit vendeve të Afrikës veriore, ku shumohen dhe atje përkasin,dragaminave pra mjetit luftarak , të dhëna për këtë zonë që thonë se: Në skajin IV para Krishtit. Në shkrimet latine, që përkojnë ngordhin, ndërsa të voglat e pjellura aty rikthehen që lëshonte këto mina përmbi nëndetëset të veriperëndimor të Karaburunit ndodhet Kepi me shekullin I pas Krishtit, gjenden emrat e në lagunë nëpërmjet një rruge që nuk dihet se cilat zor se mund ti shpëtonin, duke siguruar i Gjuhëzës, pika më perëndimore e Shqipërisë. Mark Antonit e të Pompeut, si dhe vizatime të si është e shënuar ne tenien e trurit të moluskut. vdekjen e tmerrshme nën ujë. Një histori që Kepi i Gjuhës, aty ky mbretëri e frikës ka ngritur ndryshme, mes të cilave anije, kryqe, spiranca, Si fenomen në kohë shtegtimi ato grupohen dhe pleks bazën fortifikuar nga kohët e antikitetit shtëpinë e saj të përhershme. Aty ky masivi mburoja, etj. Në këtë gji, ndodhet dhe shpella që mblidhen lëmsh për të pasur humbje sa më pak. e përmendur tek libri:“Belli Civilis” i Cezarit ujor dhe shkëmbor pikëzohen egërsisht. Është mban të njëjtin emër, në muret shkëmbore të së Një fenomen tjetër është në kohë stinë dimri. ,shqipëruar: “Lufta civile”: «Çezari zbarkoi humbëtira ujore e kripur. Vendi ku godasin cilës dallohen vizatime e shkrime. Rosa, bajza deri pelikanë dhe një llojshmëri ushtrinë po atë ditë u nis për në Orik. Këtu Luc zogjsh mblidhen në lagunë ku dimërojnë deri Torkuati , që sundonte në qytet me urdhër të nga mesi i prillit. Bajzat i kam parë vetë kur ato Pompeut mbylli portat dhe u mat të mbronte mblidhen rreth anëve të lagunës detare me një qytetin, duke urdhëruar grekët të hipnin në thellësi deri në 4 m, futen në kallamishte për të mure, dhe të rroknin armët. Por këta nuk lëshuar vezët. Pas shumimit të vegjlit dalin deri donin të luftonin kundër Romës, bile qytetarët sa mësojnë fluturimin për tu rikthyer në vend- përpiqeshin të pranonin Çezarin vullnetarisht. origjinën e tyre. Një ndër dukurit e njohura Atëherë Torkuati çeli portat dhe u dorëzua tek është nuhatja e tyre nga rreziku. Gjahtarët e Çezari me gjithë qytet». paligjshëm,shpesh gjuajnë bajza dhe rosa. Mirëpo ato kanë kuptuar se sa të rrezikuara gjenden në Një e dhënë e veçantë historike brigje. Mërgojnë deri në mes dhe në thellësi për të mos i kapur plumbi dhe dora njeriut. Dimrin ipas studiuesit I.Gjika, historiania Ana e shkuar, laguna zbardhëronte nga bajzat, rosat. SKomnena në librin e saj «Aleksada», na jep Sivjet ishin pakësuar. Çfarë po ndodhe me to? këtë dëshmi interesante mbi sulmin Norman Kur ushqimi aty është i sigurt. Përse erdhën në Vlorë. «Boemundi pushtoi Kaninën, Jerihon gjysmat dhe me pjesën tjetër,çfarë ngjau? Do (Orikumin) dhe Krahinën përreth. Më pas ai u nis të kthehen vitin e ardhshëm. Ky fenomen u vrejt në Butrint ku takoi të atin. Dhe kur të dy u nisën edhe tek zogjtë shtegtarë. Ishin mijëra një vit më drejt Durrësit, Boemundi në tokë dhe Roberti parë dhe pas një viti, u përgjysmuan. Çfarë ka me det, në vëndin e quajtur Gjuhë (Karaburun), ndryshuar itinerarin e tyre, apo çfarë ka pasur stuhia e goditi keq flotën Normane. Pas kësaj turma shtegtare e tyre? Çfarë ka ngjarë në arealin Guiskardi u strehua në Gllavinicë ku qëndroi e tyre? Ndërkaq a është koha e alarmit se mos shtatë ditë dhe pasi priti përforcimet u nis drejt areali i tyre është përgjysmuar? A është koha për Durrësit». pagina 7 Anno 15 n.5 Dicembre 2017 Racconti Zbukurimi më i madh është ndërgjegjja e pastër Ciceroni Unaza prej floriri Nga Luan Cipi

himitër Rrumbullakun e njoha kur ai ishte nga Kostaq Duka në moshë të thyer. Usta Miti, siç i thërrisnin Usta Miti të gjithë, aso kohe ishte përgjegjësi teknik e kishte humbur krejt fytyra mes degëve D ngarkuar me pjeshkë. E nxehta përvëluese administrativ i Repartit të Shtypshkronjës, i përfshirë e tij besnikë. Ai, personalisht dallohej mbi ta edhe çdo gjë që sheh dhe që nuk i pëlqen. Ka plotë si ai. impononte heshtjen. Zërat e qeshura të në veprimtarinë e Ndërmarrjes Lokale të Prodhimeve për punime artistike si për bërjen e kornizave të Kur im vëlla, Bektashi, ra në burg, për një çështje I të Ndryshme të Vlorës, ku edhe unë punova për gati mëngjesit, kur u fillua vjelja me një shpejtësi kartonit me oriz, tutkall e varak; dosje e kuti kartoni e ordinere të sajuar e të fryrë, Miti Rrumbullaku ishte turravrapëse, ishin shuar krejt… Aty këtu dëgjohej 10 vjet. Në stabilimentin, ku drejtonte Miti, ishin kartoçine të shumëllojta, zarfe, kartëvizita të bukura, i vetmi që më qëndroi më afër nga kushdo me porosi vendosur makineri e pajisje të grumbulluara nga katër ndonjë dialog i mbytur dhe i padëshifruar... lidhje speciale librash, etj. Kur gjente kohë, këto e këshilla. Veç të tjerash ai më tha me sinqeritet dhe Herë, herë ndihej e ecura nervoze e shpejtuar e shtypshkronja, pra aq sa ishin në rrethin e Vlorës para punë vazhdonte t’i bënte me dashuri e pasion, pa i intimitet: Luan i dashur! Të kam si djalin tim. E lufte. Atje, shtypej gazeta “Zëri i Vlorës”, libra dhe pronarit dhe thirrja ngulmuese: Grigora, grigora pasur detyra funksionale. Edhe më pas, kur doli në kuptoj që je në hall të madh dhe ke nevojë për çdo lloj …!” Fundi i rreshtit, me rrënjët e mbetura për broshura lokale, si dhe të gjitha shtypshkrimet dhe pension, punonte për të bërë ndere, pa asnjëfarë ndihme... Ta dish që mua më ke gati për çdo nevojë. formularët për nevojat e ndërmarrjeve, institucioneve t’u vjelë dukej sikur lëvizte pafundësisht, për të interesi material. Usta Miti ishte një organizator dhe Më thuaj, si të kesh gjallë babën tënd, mikun tim të mos u kapur kurrë. Kova plastike ku vendoste dhe kërkesave publike të Qarkut të Vlorës, ku administrator i talentuar. I ngarkonte të gjithë me vjetër. Ti e di që unë i kam hequr ca para mënjanë përfshihej rrethi i Vlorës dhe i Fierit pjeshkët me kujdes për të mos i vrarë, po punë si të barabartë, pa u ndikuar nga asnjë simpati për një ditë të zezë, për një të keqe të mundshme. i rëndonte aq shumë sikur në të të ishin vënë Korpusin e makinerive të kësaj shtypshkronje, vetjake, apo pikëpamje politike. Ai ishte i saktë në Kjo e keqe të ra ty, por sikur më ka rënë mua...Ja me emrin e madh “Atdheu” e përbënin: Një thikë gurë. I përvëlonte fytyra ku djersa ishte trashur anën dokumentare, si për hartimin e preventivave, ku i ke, merri. Mos mendo kur do m’i kthesh. Unë nga pushi i pjeshkëve si të ishte mastiç për të prerëse, që punonte me elektromotor, me volant e të urdhërporosive dhe për formimin e çmimeve, në nuk t’i kërkoj më. Po i pate me thasë, si i thonë, m’i gjerësi një metër; fondi i shkronjave, rrigetave dhe ngjitur këpucë.Jo kurrë s’e kishte menduar kaq evidentimin e shpenzimeve dhe në nxjerrjen e kostos kthe me torbë. Ato janë si të ishin të Kamanit, babait të vështirë vjeljen e pjeshkëve… bocetave, me shumëllojshmëri të të gjitha tipave së prodhimit e deri në llogaritjen e të ardhurave dhe tënd të ndjerë. Unë e falënderova dhe u kënaqa sa dhe madhësive, kompletuar me stampa e lule-lajle Por... ndoshta ishte dita e parë. Më vonë do të të fitimit. s’thuhet, por, natyrisht, nuk ia mora, se aso kohe nuk mësohej. Gjatë vjeljes, ku s’i shkonte mendja… gjithfarëshe; një linotip që formonte shkronja të reja Falë punës së tij këmbëngulëse shumë vjeçare kisha nevojë për to. Miti u zemërua shumë. Xha Miti të derdhura plumbi; dy makina tipografike, pedalin Ja disa herë rrezet e diellit binin mbi rrethin e një kujdes i veçantë tregohej për mirëmbajtjen dhe kishte katër vajza: Lizën, Elvirën, Çivin dhe Linën. florinjtë të unazës, teksa dora gjatë vjeljes lëviste po me elektromotor; një makinë tipografike e madhe; shfrytëzimin e makinerive. Çdo ditë të shtunë puna Vajza e vogël, në moshën e adoleshencës, kaloi çaste makina rrotative tipografike e gazetës, etj papushim mes degëve, gati shkure të pemëve. kudo ndalej krejt, dy orë para mbarimit të turnit tëpafundme dëshpërimi, të nxitura nga një intrigë Ato përthyheshin e sikur ktheheshin përsëri tek Usta Miti kishte qenë një nga punonjësit kryesor të dhe të gjithë punëtorët merreshin me pastrimin dhe thashethemnajë. Çasti fatal kish lidhje me një kësaj shtypshkronje, qysh nga koha e Zogut e deri në disku farfuritës. I pëlqente kjo lojë e rrezeve me dhe lubrifikimin e agregateve. Kjo ishte bërë, jo premtim dashurie. Njomcakja e mjerë, e befasuar dhe unazën… Tek ndiqte këtë lojë jo njëherë i vinte vitin l947, kur u shtetëzua. Ishte i pranishëm gjithnjë, vetëm traditë, por ishte normë e detyruar, qysh shqetësuar nga një tradhti e pabesi e stisur, si dhe e në qendër të veprimtarisë së shtypshkronjës, duke pranë fytyra e trishtuar e gruas me të cilën s’kish kur këto asete ishin pronë private. Ky ishte sekreti i ndodhur në një mjedis pa ngrohtësi dhe papërkrahjen as dy muaj martuar… Mos ik, mos ik!- i ishte qenë njëherazi pronar i saj, përjashtuar një periudhë gatishmërisë teknike për këto makineri që, pothuajse e duhur, e ndofta, përkundrazi, në rrethana të një dy vjeçare, gjatë luftës, kur e internuan në kampet e lutur ajo… E kam të vështirë te jem pa ty… ishin të vjetra, të blera nga Gjermania dhe Austria mjedisi fetar, përbuzjeje e dhune, nuk duroi dhe nuk -Ta provoj, në fillim në pjeshkët pastaj do përqendrimit, së bashku me pesëqindtë burra të tjerë qysh para lufte, pasi ishin përdorur dhe atje për gjeti zgjidhje tjetër, veçse vetëvrasjen me helmim. nga Vlora. Mit Rrumbullaku i ri, pat qenë krenaria e shkoj në qytet të ze një punë të mirë dhe të të dhjetëra vjet. Gjeje stampa, në këto makina, që kishin E kisha njohur nga afër Linën l6 vjeçare, kur vinte marr dhe ty- i premtoi ai… djalërisë vlonjate, pjesëmarrës aktiv në veprimtaritë si vit prodhimi l88O.- tën. Lubrifikimi e mban të ri te shtëpia jonë në Muradie me të motrën, Elvirën, që sportive dhe kulturore të qytetit. Tani, tani mezi priste të mbaronte punën. mjetin, thoshte Usta Miti. Vaji për makinat është i ishte në një klasë dhe shoqe e ngushtë e motrës sime, Lodhja e kishte vënë poshtë. Sytë i ishin Në shtypshkronjën ”Atdheu” punonin 12 punëtorë, domosdoshëm, si uji për kafshët dhe njerëzit. Edhe Teutës… Lina ishte shumë e bukur, e zgjuar dhe me stazh të gjatë pune. Disa prej tyre ishin të moshuar përskuqur si nga ethe të mëdha… Dhe ja u mjetet e lubrifikimit si vajosëset dhe grasatorët në ëndërrimtare. Mësova dhe për prapaskenën, intrigën prek fundi i rreshtit. Vendosi shkallën nga ana dhe kishin qenë veprimtarë të vjetër të Usta Mitit, këtë shtypshkronjë ishin, qysh nga koha e para dhe dizinformomin për dashurinë “e humbur”, që e qëkur ky kishte qenë pronar i shtypshkronjës. Marko e vet. O burra, i tha shoku nga krahu tjetër, luftës. Usta Miti ishte dhe një njeri shumë human, çoi atë drejt çastit makabër. Sa të papritura sjell jeta. ta zhveshim edhe këtë pjeshkë e të vemë të Mina, Stefan Boçova, Tol Stefani, Aqif Sadiku dhe i dashur dhe i pakursyer për t’u vënë në dispozicion Sa të kujdesshëm duhet të jemi me fëmijët tanë në Andrea Lame flisnin me nderim të thellë dhe kishin shlodhemi. Në mbrëmje do shkojmë në buzuqe. me gjithçka. Mua më deshte fort nga që kishte pasur këtë moshë kaq delikate. Për Dhimitër Rrumbullakun Ke për të ngrënë suflaqe dhe do shikosh botë! dashuri të pamasë për ustain dhe padronin e tyre të miqësi, njohje dhe nderim të ndërsjellët me babain kjo ishte një goditje vdekjeprurëse që e plaku dhe hershëm. Ata kishin qenë nxënësit, shokët dhe miqtë Se mos harrosh që je i martuar!... tim. Edhe unë, gjithashtu, e adhuroja, e vlerësoja si e kërrusi para kohe atë, aq sa s’e ngriti më kokën, Nuk u përgjigj. Në fytyrën e përskuqur e tij më të mirë. Ai edhe kur ishte pronar, punonte asnjë e ndihmoja dhe i dilja krahë për çdo gjë. E si derisa dha shpirt. Atij i ngeli peng ngurrimi dhe në prodhim krahas tyre. Miti i zotëronte të gjitha si të dalë prej furre zjarri u ngërdhesh një mos ta ndihmoje atë babëlok aq të ndershëm, punëtor paaftësia për të vepruar në kohë, për të depërtuar buzëqeshje… E ndjeu gjaku t’i lëvrinte me specialitetet, duke qenë njëherazi radhitës i shpejtë dhe dashamirës? në psikologjinë e adoleshentes së brishtë, që nuk i dhe i pagabueshëm, faqosës, linotipist, makinist shpejtësi. I’u ngjit shkallës me vrull inatçor. Nisi -Mos u rrëmbe, më thoshte. Mendoje mirë kishte qëndruar afër aq sa duhej, për ta kuptuar dhe të mbledhë të fundit pjeshkë në këtë ditë të i çdo lloj makine e deri një libralidhës i talentuar. fjalën, para se ta nxjerrësh, duke kafshuar gjuhën. parandaluar gjëmën. Iku me një plagë të madhe Të gjitha këto zeje i kryente në përsosmërinë e tyre. parë si emigrant. As vetë s’po e kuptonte nga Shiko edhe kë ke për rreth. Ruhu nga të liqtë dhe xha Miti, mjeshtëri i rrallë, njeriu që radhiti në mijëra i erdhi papritur kjo energji. Duart i futëte me Usta Miti dhe kështu ishte përpjekur, pa rezerva, t’i karrieristët. Ja, p.sh., më tha një ditë: nga ai “turku”, fletë fjalën e bukur shqipe. përcillte sekretet profesionale te bashkëpunëtorët forcë mes degëve dhe gishtrinjtë si prej automati që kam unë, ruhu, se, ai diku vete e raporton, për kapnin pjeshkët e verdha në të kuqe që shpejt përfundonin në kovën plastike. Shoku i vet që kishte vite si emigrant dhe si vjelës pjeshkësh re vitet e para bëra si bëra, por i katërti ma nxiu ndali një çast punën dhe po e vërente me habi… shpirtin. Se si ikën ata tre vjet nuk e di se ishim Ej - iu drejtua - më ngadalë nuk mbyllet dita njerëz të shkulur dhe kërkonim të sheshoheshim Varri i shitur me tërsëllëmë. Do lodhesh. Thashë të shpejtojmë T po jo të vrapojmë. sadopak në shtetin e huaj, ku na çoi halli. Sa më shumë Nga Kujtim Agalliu kalonte koha, aq më tepër na ngrihej mendja dhe atdheu Por ai s’e uli ritmin, u ngjit edhe më thuajse na përqasej në bisedat tona të përditshme dhe në ëndrra. nga qiraxhiu, në E. Plaçkat e vjetërsirat që sollëm me Isha i trullosur dhe më ishin veshur sytë nga meraku në majë të shkallës e po vilte të fundit degë, Malli dhe meraku për njerëzit që kishim lënë pas po na vete na u deshën tri-katër ditë që t’i sistemonim. Sa ramë nëse do ta vija një buqetë me lule artificiale te varri i tim të ekspozuar në dritë e ajër, që thuajse ishte e përcëllonte shpirtin çdo ditë e më shumë. pak në qetësi i thashë time shoqeje s’e nuk po më rrihej biri apo jo. Ëndrrat për të më kishin ngritur nga mijëra përtej kurorës së pemës, në lirinë e vet… Të gjitha ëndrrat më merrnin nëpër natë dhe më rehat. Dy ishin preokupimet e mia më të rëndësishme: të kilometra larg dhe më kishin sjell deri këtu. Mbetën vetëm tre kokra në majë të degës, në çonin në qytetin tim, në vendlindje dhe kudo ku kishte takoja me nënën që t’i nxirja merakun dhe të shkoja të Por zhgënjimi im nuk njihte kufi. Pikërisht në numrin pjesën më hollake e delikate të saj… Tre kokra shkelur këmba ime. Edhe ata për të cilët nuk kisha pasur ndizja një qiri e të vendosja një buqetë me lule te varri dhe rreshtin që më dha portieri zemërmirë ngrihej që verdhonin mes masivit të gjetheve të blerta ndonjë konsideratë kushedi se çfarë, ishin të pranishëm i tim biri. madhështor një varr i rrethuar me kangjella të larta të pjeshkës. Për një çast ndjeu keqardhje. A në ëndrrat e mia. Kujtoja të gjallë e të vdekur, të njohur, Ashtu bëmë. Pasi takova me time ëmë, e cila qau nga hekuri. Bash në krye të qivurit një skulpturë gjigante e nuk është dhe pjeshka, frymore, qënie e gjallë? miq e shokë dhe qetësia më prishej përherë e më shumë. gëzimi, e mbajta frymën drejt e te varrezat e qytetit. Para një djaloshi rreth të njëzetë e pesave. Aty midis të tjerave Zgjati duart për ti këputur tre kokrat. Dhe donte Ajo që ma shtonte më tepër brengën dhe më bënte të se të kapërcenim portën e varrezave u ndalëm e morëm shënohej: “Vrarë nga bandat e vitit 1997” dhe më pas të përsëriste atë lojën e përthyerjes së rezeve mos prehesha i qetë ishte nëna ime. Sa herë që do të një buqetë të madhe me lule artificiale te një luleshitës se kush ia kishte përkushtuar këtë varr. M’u këputën të diellit që farfurinte lart në rrethin e florinjtë, flisja në telefon po të njëjtën pyetje do të më bënte: “Hë, nga të shumtët që ndodheshin disa metra para portës së këmbët dhe u mbështeta në krahun e time shoqeje. Ajo përthyerje që do ta përziente me verdhëllimën re nuk do të vish ti? Nuk do të të shohë edhe njëherë varrezave. Përshëndetëm varrmihësin që rrinte te porta, ishte për vete helm e pikë. Shtrëngonte në dorë buqetën e pjeshkëve… Por... O zot!... U drodh i tëri. Në sa të jem gjallë?” E merrja me të mirë dhe i premtoja përpara një kamareje ku vizitorët hidhnin ndonjë lek, me lule dhe nuk dinte s’e ç’të fliste. Për merakun tim gisht mungonte unaza e florinjtë. Në vënd të saj se shumë shpejt do të kthehesha, por kur mendonim se futa dorën në xhep e hodha edhe unë ca të shkoqura hodha dhe një vështrim tek nja dy varre aty pranë se një vijëzë gjaku si e prerë më thikë. I hodhi me çfarë na priste në atdheun tonë të dashur na këputeshin për sevap. Me gruan përkrah e mbajta frymën atje ku mos kushedi edhe mund të ishte ngatërruar pa dashje ankth pjeshkët në kovë dhe i thirri shokut nga këmbët dhe nuk vendosnim dot. mendoja se ishte varrosur engjëlli im prej shumë vitesh. vendi i saktë. Por jo...askund nuk dukej shpirti i babit. ana tjetër e pemës: “Më ka humbur unaza prej Pyetjes së nënës iu shtua edhe një peng që e mbaja Me thënë të drejtën u hutova ca se pamja e varrezave Gjithandej heshtje e përmortshme. Vetëm ca bletë floriri, unaza e martesës” në shpirt prej vitesh, pa ia thënë askujt: më duhej të kishte ndryshuar krejtësisht. Kjo që kisha përpara kalonin nga njëra gonxhe trëndafili në tjetrën pa e Të dy nisën të kërkonin, poshtë kurorës së shkoja te varri i tim biri e të vendosja një buqetë me syve shumë pak ngjante me atë të dikurshmen. Hodha prishur terezinë për hallet e të gjallëve. Ç’të bëja? Ku pemës. Ishte një bar i sertë, i lartë dhe i bërë lule. U bën shumë vjet që nuk kisha shkuar njëherë e të sytë përreth për t’u orientuar: kudo buste e qivure të ta gjeja varrin e birit tim në këtë mbretëri të pagojë, ku zhufkë sa mezi hapej. Erdhën dhe të tjerë. Për shihja vendin ku prehej ajo foshnje e mjerë, që u vyshk shtrenjtë të rrethuar me kangjella hekuri të lyera me gëlonin vetën beton e hekura pa hesap dhe lule artificiale gati një orë u kërkua unaza. Por ajo s’u gjet. ende pa u rritur mirë. Pothuajse çdo natë më shfaqej në bojëra të ndryshme. Dominonte e zeza. Me tahminë të shpërndara prej ditësh apo ndoshta muajsh nëpër Refuzoi ftesën e shokëve për të shkuar ëndërr dhe më thoshte ashtu, duke bërbëlitur: “O ba, si shkova te vendi që mbaja mend prej vitesh duke çarë rrugicat e ngushta midis varreve që mbulonin mermerët në buzuqe. Tërë kohën qëndroi jashtë duke më harrove? Si më le këtu më mes të të panjohurve dhe përmes qivureve gjigantë dhe pasi numërova disa radhë e ftohtë të tyre. Filloi të më mundojë një mendim ogurzi. ndjekur perëndimin e diellit. ike s’dihet se ku? Eja, baba e më shih njëherë!” Këto me varre iu afrova njërit që kishte thjeshtë një emër në Mos ndoshta...mos ndoshta..., nuk na nxinte goja ta Grigora: gr.- shpejt. ëndrra më llahtarisnin përherë e më shumë dhe një ditë, një pllakë betoni katrore. Nuk ishte emri i tim biri. Eca shqiptoja. Megjithatë nuk u përmbajta më, por ia tregova sapo u ngrita në mëngjes për të shkuar në punë i thashë pak më tej, e njëjta gjë. U theva dhe hyra në radhën time shoqeje shqetësimin tim: mua. Mirë ma kishin bërë kur unë endesha nëpër udhët time shoqeje: tjetër se kushedi mbase isha i gabuar dhe e kërkoja kotë - Mos na kanë bërë ndonjë dallavere, moj grua!- e kurbetit dhe lija njerëzit e mi më të shtrenjtë pa i parë - A ke menduar ndonjëherë për tët bir që s’e kemi aty. Shumë pak varre me të tilla pllaka betoni mund të - Qyqja, mos e dhëntë Zoti, - klithi ajo që m’u duk për vite me radhë. I thashë gruas të bënte gajret dhe parë prej vitesh qysh se u larguam nga qyteti ynë? zinte syri përreth. Edhe aty nuk gjeta asgjë. Ime shoqe se ku e kisha kuptimin dhe nga sytë i vërshuan lotët. – ta vendoste buqetën me lule diku në ndonjë varr tjetër. - Mos ma kujto, të lutem, se atje e kam mendjen natë kur e pa se s’po e gjenim dot u bë një dorë prej trishtimit. Edhe këtë të na kenë bërë? Ajo ashtu bëri. Nuk kishim se për çfarë të prisnim më. e ditë, - ma ktheu dhe u përlot. E qetësova duke i thënë se do të shkonim te varrmihësi - Edhe mundet. U bën shtatëmbëdhjetë vjet që s’jemi Eshtrat e djalit tonë kushedi se në ç’kosh plehrash kishin I tregova për ëndrrat që shihja çdo natë dhe më në dhe do ta gjenim shumë lehtë nëpërmjet regjistrit të të bërë të gjallë. Sot çdo gjë mund të ndodh. përfunduar. Ne edhe sikur të harxhonim tërë jetën tonë fund i thashë: vdekurve. - Mos të ngutemi. Kthehemi edhe njëherë e pyesim nuk mund t’i gjenim dot përsëri. - Përfundimisht, duhet të ngrehmë plaçkat dhe të - Do Zoti dhe e kanë një regjistër të tillë! – e qetësova varrmihësin. Mbase kanë ndryshuar radhën në regjistër, Hodha sytë përsëri nga qyteza e varreve. Bardhësi, ikim. Veç merakut për nënën e moshuar, kemi edhe gruan. - tha ajo. hekura të zinj, skulptura, lule artificiale të hedhura ëndrrat që s’po na lënë rehat. I futa një njëqind lekëshe varrmihësit dhe iu luta të Me këmbë të kalamendura shkuam përsëri te porta. gjithandej. Gjithkund ftohtësi, heshtje, një mbretëri - Ti, e di, po ku do të vemi? Atje na pret papunësia kërkonte për emrin e tim biri në regjistrin e varrimeve. Varrmihësi ngriti supet pa ditur se ç’të na thoshte. e pagojë që kishte filluar të qeverisej nga tregtarët dhe skamja. - E more, vëlla, - ma ktheu ai, - këta regjistra që kam - Zotëri, bën vaki që të bëhet ndonjë dallavere këtu? e varreve. E vetmja gjë e gjallë aty ishin trëndafilat, - Mos e vra mendjen, një copë bukë do ta hamë si unë as gjysmat e fletëve nuk kanë. Megjithatë, do Zoti ke Ai në fillim nuk e kuptoi, prandaj më pyeti: bletët që zukatnin nëpër petalet e tyre dhe portieri apo gjithë të tjerët. fat dhe e gjen. Si e kishte emrin djali? - Ma thoni më shkoqur, zotëri. Për çfarë dallavere e varrmihësi që të shumtën e kohës rrinte përpara kamares Në darkë iu njoftova fëmijëve se në fund të marsit Ia thashë dhe po shihja me ankth lëvizjet e gishtit keni fjalën. me lekë të prishura. Më bëhej se aty ishte edhe shpirti do të ngriheshim e do të iknim. Ata që nuk e ndjenin si të tij kur kalonte pa u ndalur nga faqja në faqe. Ai - Ja, për shembull, që të shitet ndonjë varr kur të i tim biri, që më dukej se më thërriste me zë parajse ne dhimbjen sikur u stepën për pak çaste, por unë ua ndaloi. Mora frymë i lehtësuar: “Më në fund, mendova afërmit kanë vite që nuk janë interesuar? nga gonxhet e trëndafilave. “Mos u mërzit, babi! Edhe ti bëra të qartë arsyet e largimit tonë për në vendlindje. i lehtësuar!” Ime shoqe ishte bërë gati të skinjësh. Lotët Ai u gjend i pa përgatitur, por si e mori veten ma mami! Unë jam këtu, midis trëndafilave dhe po luaj me Iu thashë se një pjesë të shpirtit tim e kisha lënë atje, po i shndrinin në cepat e syve. Varrmihësi ngriti kokën ktheu. bletët. Varrin ma blenë, por shpirti im është i lirë, atë s’e bashkë me tim bir që prehej në varrezat e qytetit. Veç dhe tha: - Ç‘farë nuk ndodh sot, more zotëri. Po pate lekë edhe ble dot askush!” kësaj iu shpjegova se kur të bëheshin vetë prindër do ta - Rreshti trembëdhjetë, varri numër 176. Besoj se atje varrin ta blejnë. Me thirrjet e tij mbas shpine, të dy, burrë e grua u kuptonin dhimbjen e tyre për fëmijët. do ta gjeni. Përgjigja e mëdyshtë e tij më bindi plotësisht se varrin larguam të zhgënjyer e më të hidhëruar se më parë, të Fundi i marsit na gjeti në shtëpinë tonë të sakatuar Mezi i dalloja tabelat nëpër qoshet e secilit rresht. e tim biri e kishin blerë. Kjo ishte një dackë e fortë për mbështetur Storia Anno 15 n.5 Dicembre 2017 pagina 8 Nga Andrea Llukani, Tiranë heofan Popa ka lindur më 3 nëntor të vi- Kontributi i Teologut Theofan Popa në shpëtimin tit 1914, në lagjen Kala të Elbasanit në një Tfamilje zanatçinjsh. Pasi përfundoi shkollën fillore Kostandin Kristoforidhi, me ndërhyrjen e atë Josif Mihalit mundi të sigurojë një të drejtë stu- e mbishkrimeve dhe objekteve liturgjike kishtare dimi për në Seminarin Teologjik “Joan Teologu” tit Mesjetar në Korçë, i cili u ngrit në themelet e të Kulturës. Falë kulturës së lartë teologjike që e të Cetiës në Manastir. Pasi përfundoi seminarin në kishës së Burimit Jetëdhënës. Ikonat qenë grum- zotëronte me kompetencë, Theofan Popa ka bërë vitin 1936 u kthye në Shqipëri dhe pas një viti me bulluar nga kishat rrethit të Korçës në xhaninë e mjaft studime rreth artit mesjetar shqiptar, të ci- mbështetjen e Kryepiskopit Visarion Xhuvani mun- Mirahorit dhe prej aty u transportuan në ambientet lat i ka botuar kryesisht në Buletinin e Shkencave di të siguronte një bursë për të ndjekur studimet e e muzeut. Grupi i punës që u mor me sistemimin Historike, që botonte Universiteti i Tiranës në atë larta në Fakultetin Teologjik të Universitetit Kapo- e ikonave nëpër pavijonet përkatëse përbëhej nga kohë. Nga kolegët është vlerësuar si njeriu më i aftë distria të Athinës, në vitin akademik 1937-1938, Theofan Popa, Dhorka Dhamo dhe Pirro Thomo. përsa i përket artit kishtar. Kolegët kishin cmirë me bursë nga fondacioni Jovan Banka. Ndërkohë Numri i përgjithshëm i ikonave ishte 3969. Një nga puna e tij kërkimore e shkencore. Theofanin në Shqipëri ndodhën ndryshime të mëdha përsa i pjesë e madhe e ikonave të mbledhura nga The- e akuzonin se shfrytëzonte detyrën shkencore për përket organizimit kishtar. Më 12 prill 1937, Pa- ofan Popa aktualisht gjendet në fondet e Muzeut të bërë propagandë fetare. Në dosjen e tij ka shu- triarkana Ekumenike shpalli autoqefalinë e Kishës Historik Kombëtar. Ikonat kanë qenë të grum- më akuza të pabaza, si për shembull shfrytëzimi i Ortodokse të Shqipërisë dhe Kryepeshkop i Kishës bulluara fillimisht në Institutin e Monumenteve të punës shkencore për të bërë propagandë fetare në Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë u zgjodh Kri- Kulturës dhe në vitin 2004 kaluan në pronësi të fshatrat ku shkonte. Organizata e frontit vendosi stofor Kisi. Sapo përfundoi vitin e parë të fakulte- Muzeut Historik Kombëtar. Fondi i ikonave, i cili përjashtimin e Theofan Popës nga fronti, të hiqet tit, Theofani mori një letër nga Kryepeshkop Kisi, përbëhet nga rreth 700 objekte si ikona, pjesëve nga lagja nr. 8, pasi ndodhet në afërsi të bllokut me anën e së cilës i thuhej se duhej t’i ndërpriste të ikonostaseve, objekte liturgjike etj. Me ikonat e dhe të vendoset në një lagje tjetër. Mënjëherë pas studimet në Athinë, për t’i vazhduar në Kolegjin përzgjedhura nga ky fond në vitin 1999, në Mu- demaskimit publik, Instituti i Historisë dhe Gjuhës- Anglikan „Ngjallja e Krishtit“ në Londër. Pasi zeun Historik Kombëtar u hap pavijoni i ikonave isë ngriti një komision të posaçëm për të shqyrtuar qëndroi vetëm disa muaj në Londër (gusht-tetor me rreth 70 ikona. aktivitetin shkencor të Theofanit. 1938) u kthye në Athinë për të vazhduar studimet, Në vitin 1961, Theofan Popa, botoi librin të cilat i përfundoi në vitin 1941. U kthye në atdhe Piktorët mesjetarë shqiptarë, në të cilin përmb- Theofan Popa dhe më 1942 dhe filloi punë në Liceun e Korçës si shën e Shën Mërisë në Maligrad të Prespës, vizitoi lidhen piktorët ikonografë si David Selenicasi, kriptokristianët profesor i gjuhës latine. kishën e Riztozit në Mborje të Korçës etj. Kostandin Shpataraku, piktorët korçarë Kostan- Theofan Popa frekuentonte mbledhjet e të kri- Më 1945 Theofan Popa u transferua në Tiranë Libri i tij i jetës është Mbishkrime të kishave din dhe Athanas Zografi, piktorët grabovarë të shterëve të fshehtë. Ai ka pasur shok të ngushtë ku punoi si predikues dhe artikullshkrues pranë në Shqipëri, botuar nga Akademia e Shkencave familjes Çetiri, si edhe mjaft piktorë ikonografë që episkopin Irine Banushi, teologun Dhimitër Beduli Kryesisë së Kishës Ortodokse. Theofani botonte dhe Instituti i Historisë, në vitin 1998, pra pas 13 kanë zhvilluar aktivitetin e tyre jashtë vendit. Li- si edhe berberin Koço Fështi, nga Peshtani i Tepe- një buletin dyjavor me predikimet e të dielave, i vjetësh nga vdekja e tij. Botimi përfshin rreth 1000 brin Piktorët mesjetarë shqiptarë të shoqëruar me lenës. Megjithë përndjekjet e propagandën ateiste, cili u dërgohej kishave ortodokse të Shqipërisë. mbishkrime kishtare, pjesën më të madhe të tyre një letër mallëngjyese, më 08.05.1962 ia dërgoi besimi te Zoti mbeti gjallë në shpirtin e popullit. Gjithashtu teologu Theofan Popa ka hartuar librin do ta gjeni të përfshira në brendësi të kësaj mono- episkop Theofan Nolit në Amerikë. Theofan Popa Kjo dukej me sakrificën e martirëve të shumtë kle- e inventarit të bibliotekës së Kryesisë së Kishës Or- grafie. Mbishkrimet paraqesin të gjithë materialin nuk ishte dakort për prishjen e shumë kishave që rikë e laikë, të cilët u burgosën, u pushkatuan, u todokse. Në korrik të vitit 1945 u themelua Lidhja epigrafik të kishave monument kulture të vendit mbanin statusin Monument Kulture. Ai gjithmonë përndoqën por nuk e mohuan Perëndinë. Kisha e e Teologëve dhe e Seminaristëve të K.O.A.Sh-it. tonë. Ato datojnë që nga shek. IX deri në shek. theksonte rëndësinë e tyre për trashëgiminë tonë nëndheshme funksiononte, në kushtet e një përnd- Qëllimi kryesor i kësaj Lidhjeje ishte që të kontri- XIX. Në librin Mbishkrime të kishave në Shqipëri kulturore. Së bashku me kolegët Gani Strazimirin, jekjeje nga shteti ateist. Madje, kishte prej tyre që buonte në përparimin dhe lartësimin e Kishës Or- Theofan Popa ka përdorur edhe mbishkrimet që Aleksandër Meksin dhe Pirro Thomon arritën të pa marrë parasysh rreziqet e panumërta, vazhduan todokse Autoqefale. Në kryesinë e lidhjes u zgjo- janë botuar nga autorë të tjerë në kohë të ndry- shpëtojnë rreth 120 kisha dhe manastire, duke ta mbanin të ndezur flakën e besimit me veprime dhën: Sotir Kanxheri, Dhimitër Beduli, Ilia Stavre, shme, ndër të cilët mund të përmendim këta: Jan iu dhënë statusin e monumentit të kulturës. The- konkrete, siç ishin atë Kozmai, i cili me Ungjil- Vlash Semini dhe Arkile Kondi. Kryesia zgjodhi si Papa, Johan Hahn, Theodor Ippen, Stojan Nava- ofan Popa ka një veprimtari të gjerë kërkimore e lin e fshehur në një trastë të vjetër shkonte nga kryetar të lidhjes teologun Theofan Popa. Lidhja e koviç, Panajot Pulica etj. Për përkthimin e mbi- shkencore për evidentimin e vlerave historike të qyteti në qytet për të pagëzuar në fshehtësi dhe teologëve dhe e seminaristëve të K.O.A.Sh-it hartoi shkrimeve me përmbajtje liturgjike ka përdorur monumenteve të kulturës së popullit shqiptar. Pas për të kryer shërbesat e shenjta. Motrat Cico nga statutin dhe rregulloren e saj dhe ligjëroi stemën e përkthimet e librave liturgjikë të Nolit, ndërsa për ndalimit të lirisë fetare më 1967, Theofani pati Korça, të cilat e kishin kthyer shtëpinë e tyre në vulën. Qendra e lidhjes ishte në Tiranë, por u kri- përkthimin e mbishkrimeve me përmbajtje biblike privilegjin që të siguronte një leje nga Universi- një kishë të vogël, luteshin vazhdimisht. Theofan juan degë nëpër rrethe si në Durrës, Korçë, Shko- ka përdorur përkthimin e Kristoforidhit. Disa nga teti i Tiranës për t’u marrë me kishat mesjetare të Popa, Koço Fështi, Vangjel Plepi dhe Petro Zheji dër etj. Me vendimin e Gjykatës së Tiranës datë mbishkrimet kishtare shoqërohen me fotografi ose Shqipërisë. vazhduan të ndiqnin në fshehtësi shërbesat fetare 19 shtator të vitit 1945, Lidhja e teologëve dhe e klishe të transliterimit, me transkiptimin e tyre, Në harkun kohor ndërmjet viteve 1967-1975 dhe të pagëzonin fëmijët e tyre tek atë Kozmai. seminaristëve të K.O.A.Sh-it u ligjërua zyrtarisht. duke i shoqëruar me komentet përkatëse. Mbi- Theofani u mor me grumbullimin e ikonave dhe të Një nga të pagëzuarit në fshehtësi është edhe Joan Kryesia e lidhjes më 24 shtator 1945 i shkroi një shkrimet kishtare përmbajnë të dhëna të rënd- objekteve kishtare, duke i shpëtuar ato nga shka- Pelushi, i cili sot mban titullin Mitropolit i Korçës. letër Sinodit të Shenjtë, me anë të së cilës i para- ësishme në lidhje me ndërtimin, rindërtimin dhe tërrimi. Me interesimin e tij u grumbulluan me Athina Angjellopulu mbajti të ndezur kandilin e shtronte synimet e saj. Lidhja e teologëve dhe e se- pikturimin e kishave. Duke lexuar mbishkrimet qindra ikona, libra liturgjikë, veshje priftërore etj. kishës së Shën Todrit në qytetin e Vlorës. Muri i minaristëve të K.O.A.Sh-it pikëpamjet e saj i shfaqi kishtare gjejmë emrat e ktitorëve, piktorëve, mje- Duke bredhur fshat më fshat dhe kishë më kishë, shtëpisë së saj përkonte me ajodhimën e kishës, e në broshurën me titull „Ç’është dhe çfarë kërkon shtrave të ndërtimit, gdhendësve të ikonostaseve si në shoqërinë e shoferit Ilia Nemçe, Theofan Popa cila ishte kthyer në repart të Mbrojtjes nga Zjarri. Lidhja e teologëve dhe e seminaristëve ortodoksë“. edhe emra klerikësh e laikësh që kanë financuar arriti të mbledhë qindra ikona dhe objekte litur- Në shtëpinë e saj grumbulloheshin të krishterët Për disa motive, të cilat kanë mbetur ende enigmë, për ndërtimin e kishave. gjike kishtare. Në vitin 1974 Theofan Popa botoi e fshehtë Petro Xhuveli, Mihal Papa, Miti Rrapi, në vitin 1947, Theofanin e larguan nga kisha. Si- librin Ikona dhe miniatura mesjetare në Shqipëri, Toli Bubuni, Gori Dumani, Koço Fështi, Sotiraq pas një raporti të sigurimit të shtetit arsyeja e lar- Kontributi i Theofan Popës për në dy gjuhë shqip dhe frëngjisht. Teksti dhe ma- Andoni, Koço Duni, Klearko Sava, Leni Beli, gimit të Theofan Popës nga kisha ka qenë konflikti muzeologjinë shqiptare terialet e librit janë përgatitur nga Theofan Popa, Harikli Beduli, Evgjeni Ballabani, Joan Pelushi, që ka pasur me Sekretarin e Përgjithshëm Z. Niko ndërsa fotografitë janë realizuar nga Pleurat Sulo. Dhimitër Musho etj, ku luteshin dhe prisnin papa Çane, përsa i përket përmbajtjes që duhej të kishin Me krijimin e Institutit të Shkencave në vitin Me anë të këtij botimi Theofan Popa u bë i njohur Kozmanë që t’i kungonte me trupin dhe gjakun e predikimet fetare. 1947, iu kushtua vëmendje e posaçme grumbul- në botë. Nuk vonoi shumë dhe në vitin 1975 atë e Krishtit. Ky i fundit celebronte Liturgjinë Hyjno- limit të kulturës materiale, që kishte mundur të ftuan në një konferencë ndërkombëtare në Bullga- re gjatë natës në shtëpinë e tij në Bestrovë dhe Veprimtaria në mbledhjen e shpëtonte deri në atë kohë nga grabitjet e ushtrive ri, ku mbajti kumtesën: Divergjencat dhe konver- herët në mëngjes nisej për në shtëpinë e Athinasë, mbishkrimeve dhe objekteve pushtuese. Në këtë mënyrë rrjeti muzeor shqiptar gjencat e artit mesjetar në Ballkan. ku e prisnin të krishterët e fshehtë. Në shtëpinë kishtare brenda disa dekadash u shtua dhe u konsolidua. Persekutimi i teologut Theofan Popa e Dr. Llukës grumbulloheshin për t’u kunguar Në vitin 1948 Theofani ka punuar si përkthyes i Kulmin e lulëzimit të saj muzeologjia shqiptare e Kristina Dumi, Rina Sheshi, Qirio Bezhani, Koço serbokroatishtes në Ministrinë e Financave, ndërsa Në vitin 1954 Theofani u martua me zonjën pati në vitet 1980-1982 me ngritjen e tre muze- Eli Mano nga Korça. Një fazë e rëndësishme për Qirinxhi, Spiro Duni, Eftali Sota, Jako Qirjako, më 1949, u sistemua në Institutin e Shkencave, në ve kombëtarë: Muzeu i Artit Mesjetar në Korçë, Zaharulla Marko etj. Papa Kozmai shkonte edhe Sektorin e Historisë së Mesjetës, ku e ngarkuan veprën e Theofanit janë vitet 1974-1980 kur ai Muzeu Historik Kombëtar në Tiranë dhe Muzeu merrej me ruajtjen e kishave dhe të manastireve nëpër qytete të tjerë të Shqipërisë për të vizituar të merrej me studimin e ikonave dhe të afreske- Kombëtar “Gjergj Kastrioti” në Krujë. Theofan të krishterët e fshehtë. Në Durrës vizitonte Vasil ve kishtare. Duke bashkëpunuar ngushtë me bi- që gëzonin statusin monument kulture. Në këtë Popa është një ndër themeluesit e Muzeut të Ar- kohë ai punoi pranë Institutit të Monumenteve Papastavrin, Vangjel Plepin etj, në Fier shkonte zantinologen ruse Viktori Puzanova, Theofani në shtëpinë e Petro Demajt, ndërsa në Elbasan punoi me zell për evidentimin dhe sistemimin e tek Leonora Xhuveli. Në Korçë shkonte te motrat mbishkrimeve kishtare. Gjatë viteve 1950-1967, Cico, Pavlina Prifti, Grigor Mulla, Janaq Janku, falë njohurive të thella teologjike që kishte mar- Goli Remcka, Vito Buçka etj. Në Himarë shkonte rë në Universitetin Kapodistria të Athinës, Theo- në shtëpinë e Petro Xhuvelit. Në Tiranë shkonte te fan Popa u muar me deshifrimin e mbishkrimeve Theofan Popa, Koço Fështi, Dhimitër Beduli, Spi- të vjetra nëpër kisha, ikonostase, amvone, ikona ro Findiku, Kristina Papajani, Theofan Popa, Pe- etj. Në vitin 1950 Theofan Popa filloi punën për tro Zheji, Joan Pelushi etj. Gjithashtu në shtëpinë evidentimin e mbishkrimeve dhe ikonave të shek. e atë Marko Papajanit, në Tiranë mblidheshin për XII-XVI, duke filluar me kishën e Shën Stefanit të celebruar shërbesat fetare të krishterët e fshehtë në Himarë, trapezarinë e manastirit të Apolonisë, Vlash Semini, Dhimitër Beduli, Theofan Popa, kishën e Shën Mërisë së Vllahernës në Berat etj. Petro Zheji, dhjakon Spiro Findiku, Koço Fështi, Në vitin 1951 shkoi në zonën e thellë malore të Eleni Papajani, Elpiza Xhimitiku etj. Shpatit në rrethin e Elbasanit, në kishën e Shën Me gjithë këtë aktivitet kërkimor e shkencor në Nikollës në Seltë, në kishën e Shën e Premtes në lidhje me mbishkrimet dhe objektet liturgjike ki- fshatin Valës, ku zbuloi mbishkrimet e Onufrit. Më shtare, Theofani kishte krijuar një reputacion të 1953 vizitoi kishën e Shën Kollit në Voskopojë, ku mirë në rrethet e intelektualëve. Në vitet e fundit zbuloi veprën ikonografike të David Selenicës. Në të jetës së tij, Theofan Popa ka punuar me kohë të vitin 1954 u mor me piktorin Kostandin Shpatara- pjesshme në Arkivin e Shtetit. Koha e punës ishte ku, i cili ka pikturuar kishën e Shën e Premtes në tre orë në ditë, por Theofani nga entuziazmi që Çetë të Kavajës, kishën e manastirit të Shën Gjon e karakterizonte punonte edhe tre orë të tjera pa Vladimirit në Elbasan, kishat e Vithkuqit etj. Më pagesë. Gjatë viteve që punoi në Arkivin e Shtetit 1955 shkoi në zonën e Myzeqesë, duke vizituar (1983-1985) Theofan Popa hartoi një dorëshkrim kishat e fshatrave Vanaj, Karavasta, Bishtqethëm, me rreth 140 faqe: Katalog i kodikëve që ruhen Kadipashaj, Kozarë, Krutje, Toshkëz etj., ku gjeti në AQSH. Theofan Popa ndërroi jetë më 30 dhje- ikona dhe mbishkrime të vëllezërve Çetiri. Në vi- tor 1985 në Tiranë, duke na lënë imazhin e një jim shkoi në veri të Shqipërisë ku vizitoi kishën e njeriu, që gjithë jetën e tij ia kushtoi ruajtjes së Rubikut dhe atë të Vaut të Dejës. Më pas vizitoi ki- vlerave të trashëgimisë sonë kulturore. pagina 9 Anno 15 n.5 Dicembre 2017 Attualità Në Muzeun Historik Kombëtar çelet Paraja…! nga Genc Demiraj

ekspozita “Unë jam shqiptar” …Nuk ka para. Nuk ka. Kane mbaruar ato, qe ne jemi mesuar ngushtesisht. I kemi patur si Nga Dr. Dorian Koçi, Drejtor i Muzeut Historik Kombëtar gjene me te perdoreshme dhe me te lakmuar… Nuk ka para. E degjojme gjithmone e me ë kuadër të 18 dhjetorit, “Ditës Ndërkombëtare shume, perdite, te na e thone apo ta themi. të Emigracionit”, Muzeu Historik Kombëtar Dhe kur nuk ka, duhet ta mendojme mire Nnë bashkëpunim më Ministrin e Shtetit për dhe ti therrasim radakes se dicka e madhe Diasporën çeli ekspozitën “Unë jam shqiptar”, ku mungon. Na mungon ne te perditeshmen tone përfshihen materiale fotografike dhe objekte muzeale, aq sa mund te shpenzojme me pak a mos te që kanë të bëjnë me disaporën shqiptare. 18 dhjetori shpenzojme fare, te kursejme me pak a te është caktuar nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara si “Dita Ndërkombëtare e mos kursejme fare, ose te paguhemi me pak Emigracionit”. a mos te paguhemi fare… Sepse nuk ka para. Ekspozita çelet me fotografinë e Heroit Kombëtar, Te gjithe jemi te shqetesuar, dhe me shume Gjergj Kastriotit Skëndërbeut, si përfaqësues i epokës, se per politike flasim per parate. Si s’ka, pse që shënoi valët e para të emigrimit të shqiptarëve. s’ka, kush i ka ? Fajin ja hedhim krizes dhe Vijon me ngulimet arbëreshe në Italinë e Jugut. gjithe shkaktareve te saj. Hamendesojme Gjatë shek. XV kemi valët e fuqishme të emigrimit dhe analizojme me kopetence, inkopetencen të shqiptarëve: më 1415-1418, gjatë pushtimit të e profesionisteve, duke u kotur verberisht disa kështjellave të viseve bregdetare; më 1466- 1467, gjatë rrethimit II e III të Krujës; pas vdekjes së ne rebusin e pazgjidhshem se perse nuk ka Gjergj Kastriotit, më 1468; pas rënies së Krujës, të para… Jemi kthyer si ne prehistori ku gje-ja Shkodrës dhe të Lezhës në duart e osmanëve, gjatë shkembehej me gje…dhe malli me mall. Po viteve 1478-1479 etj. e shkembejme mundin tone ditor, me ndonje Diaspora shqiptare dha kontribute të shquara në kapelen me të cilën ka marrë gradën “Doktor” emigruan për arsye politike dhe ekonomike, si: Gjon kile miell, vaj apo buke ! lëvizjet kombëtare në shtetet ku u vendos. Arvanitasit Fan Noli etj. Kolonitë shqiptare e vazhduan Mili, Stavro Skëndi, etj. Nuk ka para, dhe kete nuk kemi si e u dalluan si luftëtarë të guximshëm të Revolucionit veprimtarinë e tyre edhe pas krijimit të shtetit Në mars të vitit 1991, pas rënies së diktaturës, më fshehim… Eshte “meshyer” leku dhe nuk Grek të vitit 1821, duke nxjerrë nga gjiri i tyre figura shqiptar. Ato e mbështetën atë hap pas hapi në shumë se 24,000 shqiptarë emigruan në Itali. Kjo ka dreq qe e gjen… Na thone c’do dite qe si: Marko Boçari, A. Kullurioti, Dhaskalina Bubulina rrugën e konsolidimit të tij dhe në marrëdhëniet ngjarje pasqyrohet në ekspozitë, duke na kujtuar bolleku na ka kapluar, qe do te shtohen aq etj. Në Itali Garibaldi i ka cilësuar arbëreshët heronj me popujt e tjerë. momentet e futjes së refugjatëve në Ambasadën të lëvizjes çlirimtare italiane. Emigranti i parë i identifikuar në SHBA zë Gjermane dhe në vijim largimin e tyre nëpërmjet dhe kaq perqind rrogat !...por dermani ndaj Gjatë pushtimit turk, sidomos në Rilindjen një vend të parësor në ekspozitë, duke vijuar më portit të Durrësit me anijen “Vlora”. Mijëra qytetarë parase nuk po duket… Dhjete kafe me shume Kombëtare kolonitë shqiptare mbajtën lidhje të tej me fotografi të shoqërive patriotike në Sofje, emigruan për një jetë më të mirë, duke lënë pas do tu shtohet ne muaj pensionisteve, dy e vazhdueshme me atdheun dhe kontribuan në Bukuresht, Kajro, Stamboll e Vjenë. Diaspora adheun dhe të afërmit. gjysem ish ushtarkeve dhe nga nje paketen lëvizjen kombëtare dhe shpalljen e pavarësisë shqiptare pasqyrohet nëpëmjet fotografive të Në çdo kohë veprimtaria ekonomike e emigrantëve cigare gjithe buxhetoreve te tjere…Kaq së Shqipërisë. Rilindësit e mëdhenj, duke filluar protagonistëve të saj, të themeluesve të shoqërive shqiptarë mbeti një faktor i rëndësishëm ekonomik eshte shtesa ne rroge e konvertuar ne mall ! nga Naum Veqilharxhi, Jeronim De Rada, Elena patriotike: si të Fan Nolit, Faik Konicës, Mit’hat në buxhetin e familjeve të tyre. Diaspora ka bërë …Nuk ka para…dhe kete te gjithe ne po e Gjika, Andon Zako Çajupi, Thimi Mitko, Fan Noli Frashërit. Në një stendë të veçantë është ekspozuar përpjekje të mëdha për t’u integruar në jetën shohim dhe po e ndjejme… Po fundja kur dhe Faik Konica qenë personalitete të shquara të flamuri i kolonisë shqiptare të Rumanisë, ndërsa ekonomike, politike dhe kulturore të vendeve ku diasporës, që kontribuan në hartimin e programit të në stendën që pason gjendet vula e “Shoqërisë ka emigruar. Ajo shërben gjithashtu, si urë lidhëse kemi patur ? …asnjehere… Na kane dhene Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Krahas fotografive Dëshira” në Sofje. ndërmjet vendit amë dhe vendeve pritëse. Një sa per gajret. Sepse paraja c’mend dynjane… të këtyre personaliteteve të spikatur nëpër stenda Emigracioni i punës në Shqipëri arriti kulmin në fund vend të rëndësishëm në ekspozitë, zënë fotografitë Te kesh para, kane kenduar parodistet, nuk janë ekspozuar edhe mjaft objekte të tyre, ndër të të shek. XIX dhe fillimit të shek. XX, të shkaktuar nga e shqiptarëve të suksesshëm në botë. Diaspora je i sigurte…Te mos kesh para, je mender nje cilët mund të përmendim: kallamarin dhe penën proceset e industrializimit dhe urbanizimit të shpejtë shqiptare është e pranishme kudo në botë. Në shumë mut… e Jeronim De Radës, stilolapsin dhe stilografin e në shumë vende europiane dhe në Amerikën e Veriut. nga vendet mikpritëse emigrantët kanë themeluar Por qe para nuk ka… kesaj i ka vdek nena. Asdrenit, kallamarin e Sami Frashërit, obonë dhe Gjatë kësaj periudhe, një numër i madh i shqiptarëve shoqatat e tyre. Unë jam nga Shqipëria Nga Ariana Hoxha shenje miqesie dhuratat tradicionale. Dhuratat te sjella nga Shqiperia ishin dy libra qe paraqisnin jithmon do te mbetet pergjigja ime “Une kulturen antike te territorit dhe Kanunin e Leke jam nga Shqiperia”. Nje shprehje qe Dukagjinit dedikuar rektorit te universitetit Gburon nga shpirti ashtu sic buron dhe “Francesco Adornado”. Pas seminarit te gjithe rrjedh nder shekuj kultura dhe historia e kombit sebashku morem rrugen drejt ambjenteve te tone. Prej vitesh jetoj, studioj ne Itali, por te bibliotekes “Mozzi Borgetti” ku cdo te shtune shpjegoj gjuhen shqipe femijeve shqiptare zhvillohet mesimi i gjuhes dhe kultures shqipe. te lindur dhe rritur ne qytetin e Macerates U mirepritem nga drejtoresha e bibliotekes dhe per mua eshte dhe do te jete gjithmone nje nga nenkryetarja e komunes se qytetit: Prof. ssa privilegj. Ne cdo pellembe toke te ketij Disidencë në kohën e Visarit qyteti eshte shkruar historia e mesjetes nga Shpendi Sollaku dhe universiteti i themeluar ne 1290 ka qene dhe do te mbetet kulti i dijes qe mendoj si tani sesi do te jene shkruar, apo te pakten si do te jene menduar keto vargje te Visar Zhitit: «- Gjysh, pret e percjell breza te tere studentesh. E o gjysh, çohu…!/- Ç’është, bir?/- Kam frikë se mos nuk Seminaret qe zhvillohen jane te shumte Në qendër te zgjohesh më.».Gjyshin e tij e kam njohur mire ne femijeri por te lexosh titullin e seminarit dhe me ka mbetur ne kujtese si nje burre i moshuar fjalepake, “The transition of Albania economy Maceratës mësohet shtatlarte, me hapin e ngadalte kur ecte, por mjaft i zellshem si achievements failures and challenges” kopshtar. Kishte syte enigmatike dhe nje veshtrim te thelle, qe sikurse edhe emrin e te ftuarit te ndoshta ne te vegjelve ndonjehere na kallte friken. Sidoqe te nderit “Arben Malaj” ne Fakultetin gjuha shqipe ishte, mjaftonte qe ai plak i pashem te hapte gojen qe te kuptoje e Ekonomise, tek shqiptaret ngjalli se zeri i tij dilte nga nje shirt qe mbarte miresi te thelle. Kishte Nga Ariana Kosova nje bahçe te madhe gjyshi i Visarit, ngjitur me shtepine tone, nje nje ndjenje te vecante. Aula Blu tek gardh na ndante. Nje dericke formale lejonte qarkullimin e tyre Polo Pantaleoni u mbush nga student deri ne oborrin tone dhe tonin ne bahcen e tyre. Ne fakt edhe italian dhe te huaj, por ne rradhet e je pasdite po shpjegoja mësimin çfare prodhonin kopshtet tona mund ta shijonin te dyja familjet. para qendronin studentet shqiptare. e gjuhës shqipe. Dy zotërinj po E donte shume token gjyshi i Visarit. Peshperitej nder femijet qe Nje vajze e ardhur prej pak ditesh nga qyteti i Stefania Monteverde e cila perkrah komunitetin shihnin me kureshtje nga jashtë. kish qene i pasur, qe kish patur toka te mëdha andej nga Devolli, Vlores per te kryer doktorraturen u afrua prane shqiptar ne shume aktivitete. Gjate bisedes D Erdhën brenda tek biblioteka dhe njëri prandaj bente aq shume per kopshtin e tij. Ne te vegjelve nuk na nesh e emocionuar duke thene:”Sa bukur, ketu nenkryetarja shpjegoi binjakezimin me bashkine e duhej te dinim nese kish qene apo jo kulak, na mjaftonte idea flitet shqip!” Te perqafuar se bashku ne dhe te qytetit te Gjirokastres, sikurse edhe bashkepunimin prej tyre më tha: “ Mirëmbrëma quhem qe, meqe e donte kaq shume kopshtin e tij, patjeter qe duhet huaj, por me ndjenjen e forte te atdhedashurise, me universitetin “Eqerem Cabej” fale punes se Gjok Bici,jam nga Lezha. Kam dy javë ne te kish humbur kushedi sa toka andej larg Lushnjes. Kur Visar profesor Roberto Perna duke filluar nga viti 2005 Itali tek vajza por kjo ishte surpriza më e Zhiti botoi poezine e mesiperme, ne mos gaboj ne nje numer te ndiqnim me interes seminarin e drejtuar nga revistes «Nentori» te vitit 1972, ne adoleshentet e lagjes se tij i profesor Arben Malaj. Nje seminar i zhvilluar per sa i perket studimeve arkeologjike. Nderkohe qe bukur e pushimeve. Kam punuar arsimtar lidhem menjehere ato vargje me portretin dhe origjinen e gjyshit ne gjuhen angleze, por qe trajtonte ndryshimet po benim foto prane flamurit krijuar nga nxenesit 47 vjet,30 vjet kam qenë drejtor shkolle te tij. Kishim filluar edhe ne te shkruanim edhe te botonim tek- ekonomike te Shqiperise duke filluar qe nga shqiptare, veshtrimi nuk mund te ishte indiferent në Shqipëri,por emocionin më të fortë tuk ndonje varg. Qe Visari perdorte alegori ne ato vargje, per viti 1991, fillimi i nje periudhe te re historike. ndaj veprave te profesorit Silvio Craia (Kraja) fat te keq nuk na kish rene ne sy vetem neve, fqinjeve te tij. Ato Nepermjet materialeve pasqyrohej lidhja qe ndodhen ne biblioteken komunale. Ai eshte e ndjeva sot. Nga jashtë shihja flamurin vargje u perdoren me vone edhe ne akuzen qe iu ngrit poetit ekonomike dhe kulturore ne shekuj ndersa arberesh qe me krenari shprehet: “Origjina ime shqiptar dhe nuk i besoja syve. Në qendër tone ne gjyqin e montuar qe e dergoi ne qeli. M’u kujtuan keto nepermjet dialogut profesori shpjegonte: eshte shqiptare”. Silvio ndodhet gjithmone prane te Maceratës mësohet gjuha shqipe”. Me detaje ndersa lexoja nje shkrim te dikujt rreth ekzistences apo “Eshte nder te jem prezent ne nje universitet nesh duke festuar festat kombetare. Familja e tij u lotë në sy bënte foto materialeve didaktikë. jo te disidences ne Shqiperi ne vitet e diktatures. Autori ngulte te hershem ne Itali dhe Europe. Sot me jepet shperngul nga Arberia ne vitin 1604 ne Corridonia kembe se nuk ka pase patur. Une, nderkaq, ngul kembe se Ishte sëbashku me dhëndrrin e tij italian. ka pase patur dhe te mjaftueshme, te botuar apo te mbetur mundesia t’ju flas per Shqiperine, vend i pajisur Marche. Pikerisht ne rrugen kryesore te qytetit te Na premtoi se në shkurt do të kthehej sirtareve, te drejtperdrejte apo alegorike. Kjo poezi edhe mjaft nga bukurite natyrore qe ia vlen te zbulohen. Macerates “Corso Cairoli” ndodhen ndertesat e përsëri në Macerata dhe do te ishte midis shembuj te tjere prej vargjeve te Visarit apo te bashkohesve te Ju siguroj nese vizitoni atdheun tone nuk do mesjetes “ Le sasette” te ndertuara nga arbereshet. tij, ishin deshmi e qarte se, edhe pas vargjesh te tilla ne dukje te ndiheni ne veshtiresi, ne radhe te pare nga Profesor Malaj gjate degjimit te historise u shpreh: nesh. I emocionuar u largua nga ambjentet epigramatike, fshiheshin idera te medha: Ç’beni, u zuri gjumi? mikpritja e shqiptareve dhe se dyti sepse ata “Dy popuj dhe dy histori qe gershetohen ne e shkollës duke thënë: “Zoti ju bekoftë ju Harruat se kush jeni? kane aftesine e komunikimit ne gjuhen italiane. shekuj”. Nje dite e mbushur me aktivitete per te që mbani gjallë vlerat,kulturën dhe gjuhën A ka disidence me te qarte se kjo, pavaresisht nga mjetet “Ne mbyllje te seminarit profesor Arben Malaj kultivuar dhe zhvilluar ekonomine, kulturen tone tonë!” artistike te perdorura? dhe profesor Roy Cerquetti shkembyen ne si nje pasuri per brezin e se ardhmes. Storia Anno 15 n.5 Dicembre 2017 pagina 10 Toka e djegur, shpirti i përvëluar... Nga Fahri Xharra e tretë të luftës. Muslimanët e qytetit dhe Familjet e Toniqëve dhe Mladenoviqëve) ata të rrethinës së Prokuples, mësë shu- nga Cërna trava, dhe disa të tjerë dhe në o të shetisim pak nëpër “Arnaut- mti nga ta shqiptarët, i lëshuan shtëpitë e brigjet e Lumshkretit formohet mëhalla lëk”, dhe t`i kujtojmë do toka tyre nga panika (?) duke lënë prapa ush- “Albanija” ( Mita Rakiqi: vendi ishte me Dmbi të cilat dikur flitej shqip, fry- qimet e mëdha dhae shtëpitë. Shqiptarët të vërtetë mbi shkëmb dhe emri i përshtat- mohej shqip dhe jetohej shqip. Në mes vendas u larguan në malet e Pasjaqës , ej natyrës së Shqipërisë) të Prishtinës dhe Nishit (Nisusit ) dhe në jug të Prokuples. Gjatë përparimit të -Brestovci i Epërm: Ky fshat deri në në perëndim të Leskovcit është një tokë ushtrisë Serbe drejtë Kurshumlisë, trupat luftën e dytë botërore është quajtur Ar- që sot quhet Pusta Reka, që sot jetojnë serbe hasnin në refugjatët shqiptarë .të nautski Brestovac (Brestovci i Shqiptarëve) jetojnë serbët dhe i thonë Serbi. Është cilët nuk donin të dorëzoheshin(Popoviq , kurse pjesa e epërme e Lumshkretit Ar- vetëm një pjesë nga pjesa e madhe deri te Ç). Fill pas Kurshumlisë, ra edhe Proku- nautluk (Shqipëria), sepse deri më 1878, Molla e Kuqe, ku dikur flitej dhe jetohej pla. “Ishte hapur fjala se forcat turke po në këto anë jetonin Arnautët gjegjësisht shqip. Nuk e kam për qëllim që me anën vinin me të madhe dhe shqiptarët pritnin Arbanasët (shiptari). Brestovci së pari e këtij shkrimi që t`i lypi dikujt diçka, por më kot “( shkruhej në librat e kohës). përmendet në shënimet e Fon Hanit me vetëm t`a bëjë të dijtur se dikur e jo fort Nishi ra , turqit u tërhoqën dhe shqiptarër 1859, ku shkruhet se aty jetonin 86 shtëpi largë në kohë, ishim ne aty. Na dogjën s`u kthyen më”. ( në tokat e tyre fxh) ( M.Gj. shqiptarësh por me emrin Fratovci. aso kohe, na shkrumbuan , na vranë dhe Miliqeviq, ; Serbija, tokat dhe banorët.) Kjo -Vujanovo, fshat me sipërfaqe prej vetëm dikush mundi mundi të ikë e të ishte një lojë, një “luftë” e marrur vesh. 684 hektarësh, i banuar pas 1878 -tës. shpëton vetëm shpirtin e thatë. Toka të Një poshtërsi e mirë e llogaritur. Pushtue- Kolonët, kur erdhën e gjetën një fshat ar- djegura e të përclluara mbetën vetëm si i mëparmë ia dorëzonte tokat pushtuesit nautësh plotësisht të djegur dhe të shka- . Edhe vetë ardhacakët serb, kolonët e të dytë, dhe banorët vendas, den bab den tërruar. Afër fshatit kalon lumi Vujanovo quajtën këtë regjion Lumi i Shkretë, jo të vendit nga rrënjët, duhej të zhbëhëshin. dha ai i Borinës. pse lumi ishte i shkretë e natyra po ashtu Kush humbi? Kush përfitoi? Ku mbetëm -Konjufca, së Bashku me Konjufcen Ekspozita 105-vjetori i Shpalljes së e shkretë, por u shkretuan dhe u shkrum- ne? Evropa nuk qante kokën për ne. Lojërat e poshtme e bëjnë fshatin më të madh buan për t`i larguar Arbanasët nga tokat luheshin e ne viktimoheshim. të Lumshkretit. Fshatin e përmend, në e tyre. Rritje me dhunë e hisës së tyre në Po ku shkuan shqiptarët nga tokat e dje- udhëpërshkrimin e tij “Prej Beogradit në Pavarësisë në Muzeun Historik Kombëtar dëm të pariparueshëm të Arbanasëve. gura? Në Turqi, po ku tjetër. Selanik, albanologu Fon Han me 1858 Një gjë më bën të habitem, një ngac- kur thot se aty ishin 17 shtëpi shqiptarësh, Nga Dr. Dorian Koçi Ishim Arnaut atëherë. Edhe pse fry- Drejtor i Muzeut Historik Kombëtar monim shqip, Evropa na njifte vetëm si mim që gjithmonë që më grryen; Pse por thonë serbët se këtë fakt duhet marrur Turqia kurr nuk dual haptas dhe t`i thot me “rezervë “, thënjën e Fon Hanit sepse Arnaut. S`ka gjë të keqe pse ishim arnaut, ë 28 nëntor 2017, në hollin kryesor të Muzeut Historik Komëbtar por bota nuk e dinte se mbas këtij emri botës, e ta thotë të vërtetën historike se aty jetonin edhe 2 shtëpi serbësh që llo- u çel ekspozita “105-vjetori i shpalljes së Pavarësisë”, e cila u janë Shqiptarët. Pushtuesi parë (turku) neve shqiptarëve na gjeti këtu ku jemi, që garitën si banues të vjetër. Çfarë ironije! nuk interesohej dhe nuk donte që t`i tre- nuk na solli nga askundi por përkundrazi “Arnautlluku”, i kishte edhe fashtrat Morganizua nga Muzeu Historik Kombëtar në bashkëpunim me gonte botës se i kishte robëruar shqiptarët, na shpërndau neve si qenje dhe na var- Dobra voda, Donje Konuvce, Gjimgju- Qendrën Mbarëkombëtare të Koleksionistëve të Shqipërisë. Objekti krye- dhe Evropa mendonte se ishim ardhacak, fëroi nga tokat. Pse nuk ia mbyllë gojën sha, Zlata , Zorovac, Ivanje , Kosanica, sor i kësaj ekspozite tematike ishte pena, me të cilën është nënshkruar ”popull i ri ” në tokat e vjetra të Evropës. sllavit një herë e përgjithmonë?. Kocaniq, Lapotince, Lozane, Mijajlica, Akti i Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Ndonëse është një objekt i Pushtuesi i parë me vetëdije të plotë dhe -Pse nuk i tregon botës që ai nuk na Orane, Prekopçelica, Reçica, Shtulac, vogël pena ka një rëndësi mjaft të madhe për historinë e shqiptarëve. Në solli si musliman për ta “ndarë” krishte- Turjane, Stublla, Slavnik, Sekicol, Svinja- në bashkëpunim të sinqertë me pushtue- pjesën ballore të ekspozitës gjendeshin 40 foto të patriotëve shqiptarë, sin e dytë (serbin) i planifikuan planet e rimin në mes ( siq e thonë serbët) por na rica, Reçica etj, etj,, ku me “dhëmbshuri tyre për zhbërjen tonë nga tokat tona… muslimanoi për t`i shkuar punët e tij më “shkruhet se sa shumë hoqën serbet t`i që nënshkruan Aktin e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Anash fir- “ Evropa alarmohej se po liroheshin mirë. -Pse na nuk jemi në gjendje t`i the- bëjnë këto fshatra të ribanueshme pasi mëtarëve janë ekspozuar sipas radhës kronologjike flamuj të periudhës së tokat nga turqit”. Ishte viti 1877. Evropës Pavarësisë. i vinte fllad se serbët po e kryejnë një mi- Objekt tjetër me rëndësi është aparati telegrafik mors, me të cilin Qeve- sion të mirë të pastrimit të Evropës nga ria e Përkohshme e Vlorës ka marrë e ka dhënë telegrame gjatë periudhës Turqit. Ishte plan ky, plan i mbrapshtë në 1912-1914. Aparati telegrafik ishte i modelit Czeija, Nissl u Co., Vienna. marrëveshje në mes turkut e serbit, kurse Në stenda janë ekspozuar objekte të dy protagonistëve të shpalljes së Pa- shqipëtari ende nuk kishte gojë. Nuk ki- shte gojë sepse nuk donte të shkëputej pak varësisë së Shqipërisë Ismail Qemalit dhe të Isa Boletinit. Ndër objektet dhe një herë e përgjithmonë nga robërija e Ismail Qemalit mund të përmendim një flamur të vogël si edhe një gotë shumë shekullore. I pëlqente. Ia kishte uji të perdorur prej tij. Nga objektet e Isa Boletinit bie në sy xhamadani, andja, dhe vështirë i dilte gjumi nga ai i cili ka ardhur në Muzeun Historik Kombëtar në maj të vitit 1982. Pas koshmar (ankath) i gjatë dhe sfilitës. vrasjes së Isa Boletinit nga forcat malazeze Adem Boletini i mori reliket e Çdo gjë i pëlqente vetëm me kusht mos tij dhe i fshehu ato në murin e shtëpisë së vjehrrit të tij Hasan Bekteshi. të i prishet ëndërra shumëshekullore. Në Europë filluan lëvizjet, filluan tërmetet, Pas shembjes së shtëpisë së Hasan Bekteshit, dolën në dritë një numër por ne kurrsesi të kthjelloheshim. Nuk po objektesh ndër të cilët bie në sy xhamadani dhe një revolver me mulli iu shoh për të madhe shqiptarëve të asaj Gasser, model 1873. Ky lloj revolveri ka qenë prodhuar për oficerët e kohe, kur të njejtat ëndërra po i shofin ushtrisë austro-hungareze. Revolveri është i zbukuruar me motive floreale disa edhe sot. dhe figura gjeometrike të vogla në formë rombi. Evropës i ishte mbushur mendja. Keq Nga objektet e Luigj Gurakuqit janë ekspozuar ora e dorës, që i përket i ishte mbushur mëndja. Ia kishin mbu- markës “Diana”, stilografi dhe një vulë e përdorur nga Luigj Gurakuqi. shur mendjën .. Një shkronjëtor politik i njohur më thosh një ditë (Faik Konica): Në pjesën fundore të vulës janë gdhëndur dy gërma L. G. Në vitrinë janë “Evropa nuk do ta kish dhënë Vranjën e mi Europës që na nuk jemi ata të shekujve që “arnautët” i kishin lënë të djegura, të ekspozuar edhe dylbitë e Pandeli Cales, të cilat i janë dhuruar Muzeut Leskovcin te Serbia dhe Ulqinin te Mali i të kaluar? rrezuara dhe të shkreta (? ) Shikoni për Historik Kombëtar nga e bija e tij Konstanca Prodani. Gjithashtu janë Zi, sikur të kish kuptuar që ka një komb Si u shkretua dhe si u ripopullua (me shembull për fshatin Ivanje, shkruhet se ekspozuar edhe syzet dhe një vulë e përdorur nga patrioti Thanas Flo- shqipëtar të ndryshmë nga të Turkut. Po kolonë serbë) Pusta Reka – Lumshkreti? serbet e parë që erdhën këtu ishin ata qi. Vulën e ka dhuruar në Muzeun Historik Komëbtar, z. Vasil Floqi, i Bojniku: E kaluara e këtij vendbanimi që erdhën në vitin 1880-1885, duke e u lajthit puna e besës [ndërhyri puna e biri. Në stendat e tjera gjenden dorëshkrime origjinale, gazeta e revista fesë]” ??? daton që nga parahistorija, edhe pse gjyr- gjetur një fshat të djegur shqiptarësh. Me Lufta Turko-Serbe e vitit 1877 mët konkrete në sferën e kulturës mate- këtë kuptohet se Sebia nuk kishte banorë të asaj periudhe etj. Një vend të rëndësishëm në ekspozitë zënë flamujt Çka shkruajnë serbët? “ Imperatoria riale jenë që nga shekulli i 3-të e epokës të vet për t`i kolonuar fshatrat shqiptare. e shoqërive atdhetare, të cilat ndezën dëshirën e patriotëve shqiptarë që Otomane, e bënte kolonizimin e Ballka- sonë. Olga Zirojeviq shkruan: “Ky vend Tokë sa të duash, por serb jo. Tokë sa të Shqipëria të ishte e lirë dhe e pavarur. nit me musliman (R. Nikoliq), dhe në në vitin 1516 u bë pronë e shpërblimit duash, tokë shqiptare. Për ngritjen e flamurit kombëtar atdhetarët shqiptarë u ndeshën me këtë mënyrë iu ndihmonte atyre që të të pushtuesit (timari). Ambasadori dhe al- Me mijëra libra, dhe përkthime të atyre pengesa dhe vështirësi të shumta. Më 5 nëntor 1912, Ismail Qemali mblo- banologu Fon Han shkruan me 1858 se librave në shumë gjuhë të Evropë janë përhapëshin nëpër gadishull, si që ishte dhi atdhetarët shqiptarë në hotelin “Continental” të Bukureshtit, ku u di- edhe rasti me vendosjen e shqiptarëve ky fshat i kishe 20 shtëpi shqiptare. Në shkruar nga serbët për ato toka, Janë skutua për pavarësinë e Shqipërisë. Figurat më të rëndësishme të asaj në Kosovë, Maqedoni dhe Toplicë?( kohën e turkut , kishte xhami. Mita Rakiq, shkruar dhe Evropa lexon, e libri mbetët. Pikëpyetja e ime). Muslimanët kolonizoj- në librin e tij:” Iz Nove Srbije (Nga Serbia E me librin edhe gënjeshtra serbe. Shqip- mbledhjeje qenë Asdreni, Spiridon Ilo, Vasil Zografi, Pandeli Evangjeli, shin sipas një plani të caktuar, në mënyrë e Re)” tregon se Bojniku në vitin 1879, tarët nuk i lernin tokat nga dëshira por nga Luigj Gurakuqi, Dhimitër Berati etj. Ata vendosën që të mbahej një Ku- që të bënin ndarjen e homogjenitetit të menjëherë pas çlirimit nga shqiptarët (ar- dhuna, nga masakrat e nga vrasjet. Toka e vend Kombëtar me përfaqësues nga të gjitha krahinat e Shqipërisë. Në Krishter. Kështu vendoseshin popujt e pa banasët) edhe pse “i vendosur në një vend djegur dhe shpirti i përvëluar i shqiptarit mbledhje u diskutua për flamurin kombëtar dhe u vendos që të ishte ai deshiruar në tokën tonë”. Këto shkruhe- të bukur ishte një fshat i mjerë me disa që vazhdimisht i duhej të lëvizte të ikëte që flamur që pati ngritur Gjergj Kastrioti në Krujë. kulme të mjera”. vetëm e vetëm të shpëtojë shipirtin e shkal- shin e edhe sot shkruhen për ne. Kush Punimet e Kuvendit të Vlorës filluan më 28 nëntor 1912 në orën 15:30 po i demanton ? Apo më mirë të them : a Po sigurisht që ishte vend i mjerë se lmuar dhe të riçelë si lulja e humbur nëpër jemi të atillë që Europa të na beson? aty ishin takuar njeriu me bishën, dashu- tokat e huaja. I përndjekur gjithëmonë. në sarajet e familjes Vlora, me pjesëmarrjen e 78 delegatëve. Kuvendi i Të kthehemi tek lufta e cila i parapriu rija me urrejtjen, i pafajshmi me krimin, Po sigurisht që ishte vend i mjerë se Vlorës vendosi: “Shqipëria të bahet më vehte, e lirë dhe e mosvarme”. Pas zhbërjes sonë nga tokat tona në Serbinë bukurija me shëmtinë, fëmijtë dhe të pa- aty ishin takuar njeriu me bishën, dashu- nënshkrimit të Aktit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, Ismail Qema- e sotit. “Forcart Serbe me 15 Dhjetor lindurit me vrasësit, errësira me dritën. rija me urrejtjen, i pafajshmi me krimin, li doli në ballkonin e shtëpisë, ku zhvilloi punimet kuvendi dhe valëviti lart 1877 u vërsulë në dy drejtime kryesore; Nuk ka fjalë që mund të përshkruajnë bukurija me shëmtinë, fëmijtë dhe të flamurin kombëtar. Duke folur për flamurin, Faik Konica thotë: “Flamuri dhëmbjen e madhe të shqiptarëve të Lu- palindurit me vrasësit, errësira me dri- Në Jug për të marrur Nishin dhe tjetra përmbledh kujtimet e shkruara të një kombi në një gjuhë të pashkruar, që mshkretit. Vazhdojmë: tën. Nuk ka fjalë që mund të përshktuan në Jug-Perëndim në drejtim të Pirotit. Një mund ta kuptojë syri dhe zemra e çdo njeriu me ndjenja”. pjesë e madhe e ushtrisë serbe vepronte -Bregovina: Pa luftës turko-serbe të dhëmbjen e madhe të shqiptarëve të Lu- në drejtim të Toplicës ( J.H. Vasiljeviq). 1878-tës, në gërmadhat e një vendba- mshkretit. Ekspozita qëndroi e hapur nga data 28 nëntor deri më 4 dhjetor 2017 Serbët e muarrën Prokuplen që në ditën nimi arnautësh , vijnë kolonët e parë ( E ne ende heshtim...! në hollin kryesor të Muzeut Historik Kombëtar. pagina 11 Anno 15 n.5 Dicembre 2017 Cultura Një libër poemë për Prishtinën Nga Xhemail Peci “Sa shumë kujtime janë të palosura në atë mëhallë, në atë oborr të Emixhikëve, eprat dramaturgjike të Henrik me gjithë lojërat e fëmijërisë së pastër, të Ibsneit janë quajtur nga ba- pagajle, me atë shkëlqim të diellit, që nuk Vshkëkombësit e tij si ca simfoni ndodh në vitet e pjekurisë.” (PFS, f. 80) hyjnore. Fjalori i Kontsantin Nelko Kri- Ajo kthehet mbrapa në kohë për të stoforidhit (babait të gjuhë shqipe) në ecur sërish në Mëhallën e Kullës së tërësinë e tij, është quajtur një poezi Sahatit, prej ku ka shumë kujtime dhe në vete. Së këndejmi mund të thuhet përjetime, kujton dyert dhe dritaret e se libri i Sanije Gashit Prishtina e fëm- Gjimnazit (“Gjimnazi që rrezaton kul- ijërisë sime, është një libër poemë për turë”), renditë fotografitë e përfshira Prishtinën. një nga një me aq kujdes dhe shije, Në një cep të Ilirisë së Poshtme, siç shpalos kujtime gjithë mallëngjime, do të thoshte Mitrush Kuteli, e në një sjell në kujtesë ecjen nëpër sokakët e sfond të Shqipërisë së Jashtme, siç do dikurshëm, gjallërinë në shëtitoren e të thoshte Lasgush Poradeci, publicistja qytetit, pastërtinë dhe rendin, rregullin Historia e priftit shqiptar At Stath e prirjeve të veçanta krijuese, e vendos dhe dashurinë që kishin njerëzit për Prishtinën si një emblemë ilire në sfon- njëri-tjetrin, vë përballë kohët mes tyre: Melani dhe komandant çete din e një gjeografie - pajisur jo vetëm dashurinë që kishin njerëzit dje dhe me pamje të fotografive por edhe sto- mungesën e ngrohtësisë njerëzore sot, Nga Marin Mema lisur me kujtime të një fëmijërie, me të vë kundruall njëra-tjetrës: Prishtinën cilat ajo qytetit të saj të lindjes dhe të e vjetër “në ato kohë të perënduara” t Stath Melani është, për fat të keq, një figurë pak e njohur, nëse e krahason me rritës ia falë përmasat e një përjetësie. isht po aq edhe mizorisht ua kishin zënë (PFS. F. 48) dhe Prishtinën e re në kontributin e tij të jashtëzakonshëm për çështjen kombëtare. Duket sikur që të dyja kanë bërë një frymën; rikthehet në kujtesë e përpara i këto kohë të moderuara, arkitekturën e A Djaloshi që lindi në fshatin Melan të Përmetit në vitin 1858, që në moshë të marrëveshje të pashkruar, një pakt të shfaqen “sepetet me ushqime”, flet gji- vjetër dhe ndërtimet moderne, thekson re u zhvendos me babain e tij në Stamboll, ku u lidh me patriotë si Jani Vreto, Sami heshtur mes tyre. Duket sikur Prishtina thë mbresa për “buzëmbrëmjet idilike plagët e qytetit si pasojë e ndërtimeve Frashëri, Hasan Tahsini, Pashko Vasa, Said Toptani etj. Punët e tij të para lidhur me te shatërvani”, ndalet me shumë finesë çështjen kombëtare kishin të bënin me shpërndarjen e librave në gjuhën shqipe. Pak i ka thënë qytetares së vet se do ta mar- pa plan (“ngulfatjen që po i bëhet qyte- kohë më pas, diku në vitet 1876 – 1877, veprimtaria e tij ra në sy ta autoriteteve rë për dore që në fëmijëri të saj, e do tek: “Kapali Çarshia, hijeshi e qytetit”, tit” (PFS, f. 68)… osmane, të cilat u përpoqën ta arrestonin, por pa mundur. të ecë ashtu së bashku me të derisa ajo kërkon gjurmë të humbura dhe ndjenë Publicistja e dhuntisë së dëshmuar Stathi udhëtoi drejt Shteteve të Bashkuara, ku vazhdoi aktivitetin e tij në lidhje me të vijë në ditën kur do t’ia kthej borxhin mall për ato kohë të lumtura, përshkon krijuese shprehet gjithë pietet dhe re- figura të njohura të kohës. Në vitin 1899, i shqetësuar për situatën në Përmet dhe në këtij qyteti: duke e marrë tani për dore rrugicat e shtruara me gurë e kujton me spekt për intelektualët dhe atdhetarët e të gjithë jugun e vendit, ku grekët kishin shtrirë influencën e tyre duke përdorur edhe Prishtinën e fëmijërisë së saj dhe duke nostalgji tek ecte në fëmijëri atje tek Zona kryeqytetit, si profesorët Vasil Andoni, kishën, ai merr vendimin më të rëndësishëm të jetës së tij, duke u shuguruar prift. ecur së bashku dorë për dore: në shpa- e Pazarit të Vjetër ose Mëhalla e Tregut, Lirak Dodbiba, Ymer Berisha, Lorenc At Stath Melani në fillimvitet 1900 u kthye në Përmet, ku nisi një punë të dendur lim të viteve të fëmijërisë e të dashurisë ndalet tek ato shtëpi të vjetra e që i shfa- Antoni, Abdurrahim Buza, Ahmet Ga- në zona të ndryshme, në përpjekje për të minimizuar ndasitë fetare të imponuara nga së madhe që ka për të! qen dhe rishfaqen në kujtesë si ca kaike shi, Rauf Zajmi, Dr. Rexhep Krasniqi; grekët në njërin krah e turqit në tjetrin. Shtëpia e priftit në Melan u shndërrua në një Në këto kalldrëme kujtimesh, tek ecin të vockla por aq shumë të dashura, dhe kujton me krenari dhe nostalgji “kohën bazë ku iknin e vinin të gjitha çetat, siç ka shkruar në kujtimet e tij Mihal Grameno. me ca buqeta fjalësh përshkruan vatrën Edhe pse disa herë u paralajmërua nga autoritetet e larta kishtare të kohës të hiqte ashtu së bashku dhe dorë për dore, Pri- e Shqipërisë” (1941-1944), bashkëb- dorë nga ajo që ata e quanin herezi, At Stath Melani jo vetëm që vazhdoi meshimet në shtina dhe publicistja, sikur shkrihen e ngrohtë familjare shoqëruar me një isedon me njerëz të cilët mbajnë mbi gjuhën shqipe, por i kushtoi një rëndësi edhe më të madhe hapjes së shkollave dhe me njëra-tjetrën, sikur mishërohen mes poetikë përmallimi: “Në këtë rrugicë, të supet e tyre peshën e viteve, por me një arsimimit të fëmijëve në gjuhën e tyre. tyre tek ndjekin njëra-tjetrën në rru- shtruar dikur me guralecë, vende-vende kujtesë tepër të freskët dhe me një da- Për shkak të veprimtarisë së tij, në 1909-n At Stath Melani u arrestua dhe u burgos gëtimin e tyre të përhershëm. edhe pa ta, çdo gjë i takon së kaluarës. shuri gjithë mall tek flasin për qytetin në Manastir, ku qëndroi për disa muaj. Pasi doli nga burgu i Janinës, prifti qëndroi Që të dyja, duke ecur në shtegun e Në fillim të sokakut, në të majtë ishte e tyre, dëshmon për përplasjet shqip- për disa kohë në hapësirat e Çamërisë. Ai krijoi një lidhje të veçantë me atdhetarët kujtimeve të fëmijërisë së publicistes, shtëpia e vjetër e prindërve të mi…” taro-serbe, për konfiskimin e pasurive e luftëtarët e kësaj zone, ç’ka u shpreh përgjatë Luftës së Dytë Botërore, ku një ndër fillimisht ecin si dy motra binjake, e pa- (PFS, f. 66), flet për pamjet e brend- dhe të pronave të atdhetarëve shqiptarë çetat e para të kësaj krahine u quajt At Stath Melani. Në vitin 1911 ai themeloi një staj bëhen një. shme dhe të jashtme të shtëpive (kujton pas marrjes së pushtetit nga ana e ko- çetë me djem nga krahina e Përmetit, Shqerisë, Dangëllisë, Leskovikut e me radhë. Rëndësia e këtij vendimi nuk lidhej thjesht me faktin e krijimit të saj, por edhe me Në kujtimet e fëmijërisë së saj, e në mangallin me prush apo edhe “dronjat munistëve (si shtëpia e Iljaz Agushit, sot e punuara në vek/tezgjah” (PFS, f. 75), vendimin për të mos hequr dorë nga rroba e priftit. At Stath Melani ishte kapedan e mënyrë të veçantë në shpalimin e këtyre ndërtesa e RTK-ës: “Gruaja e Iljazit, prift në të njëjtën kohë. kujtimeve si gazetare emblemë, autorja kapixhikët dhe sabah-qejfet e zonjave Fatimja, një vajzë e bukur e beglerëve Pas shpalljes së Pavarësisë, qeveria e Vlorës e caktoi komandant ushtrie në krahinën e librit e ka shfaqur në sfond Prishtinën, të Prishtinës - kur “laheshin shtigjet e të Prishtinës, vdes e re, në shtëpinë te e Përmetit. Në 2 mars 1914, në Gjirokastër, u organizua i ashtuquajturi kongres Vorio sa të dashur po aq edhe të bukur: herë shtruara me gurë” (PFS, f. 77) dhe kur Televizioni i sotëm. Të dy kanë qenë një Epirot, që zgjodhi një qeveri me në krye ish- ministrin e Jashtëm të Greqisë, Jorgo si një kukull, herë si një shtojzovalle, e “dinin të bënin pikën e sefasë” (PFS, f. çift i bukur…Iljazi nuk qe martuar kur- Zografi. Kjo ishte pikënisja e një prej dërgatave më të përgjakura dhe drithëruese ndaj herë si të veshur me një vello nusërie! 77), kujton aromën dehëse të lule-she- rë më.” - PFS, f. 90.), e flet edhe për popullsisë civile shqiptare. Jugu dhe juglindja u sulmuan nga trupa të shumta andarte Në këto kalldrëme kujtimesh, në bojës si dhe “trëndafilat llojesh e sojesh shtresat e shoqërisë… që masakruan pa mëshirë fshatra të tërë. Çeta e drejtuar nga prifti – kapedan u përball këto fletë fëmijërie, në këto kronika të ndryshëm” së bashku me “zambakët Në kujtimet që shpalosen palë-palë e më andartët në Lashovë e Melan, duke u shkaktuar humbje të shumta. Në hakmarrje, kohësh, në këto qëndisje gjithë mall e erëkëndshëm”, duke u shprehur me me një mall shpesh të valë, ajo kujton grekët i dogjën shtëpinë dhe i arrestuan gruan e fëmijët e vegjël. E megjithatë ai nuk u krenari të ligjshme se: “Ishte një kolo- ndal, por u gjend sërish në betejat e mëdha në Peshtan, Frashër e me radhë. frymëzim, gjithë dashuri e përkushtim, njerëzit eminentë dhe begaton kështu Për shkak të sulmit nga dy fronte (nga njëri krah grekët, nga tjetri trupat e Haxhi të projektuara në prizmin dje dhe sot, rit mahnitës.” , vë në pah tendencën e galerinë e protagonistëve të qytetit, ga- Qamilit), çetat zbresin në zonën e Beratit, ku veç At Stathit gjendeshin edhe Çerçiz publicistja vihet në mbrojtje të vlerave njohur për t’i konvertuar shqiptarët në leri që përbëhet nga njerëzit e thjeshtë Topulli, Themistokli Gërmenji, Mihal Grameno e shumë kapedanë të tjerë. Në gusht kulturore e arkitektonike. turq si dhe shpërnguljen e shqiptarëve a zanatçinjtë (furrat e qytetit) e deri tek të vitit 1914, sipas gazetës “Dielli”, At Stath Melani gjendej në fshatin Sinjë të Beratit. Ajo lëshon kështu zemër-klithjen e saj në Turqi, dhe aty-këtu edhe kthimin e ministrat. Prifti luftëtar më parë mbajti një meshë në gjuhën shqipe e më pas u bëri thirrje të që ato të ruhen, por njëkohësisht lëshon ndokujt; kujton zanatçinjtë e mrekullue- Në një kapitull të veçantë, gazetarja gjithë banorëve t’u bashkoheshin sa më shumë çetave kombëtare. Gazeta “Albania” edhe zemër-thirrjen e saj që Prishtina të shëm e gjithë përkushtim, dhe rishfaq emblemë ndalet tek figura rrezatonjëse e 14 marsit 1918 solli pjesë nga fjala e mbajtur në atë periudhë nga kapedani.“Më jetë ajo që meriton. në kujtesën e brezave dy Marigo Postjet e atdhetarit Iljaz Agushi (Personalitete shihni prift ortodoks, por nuk u linda kësisoj, u linda shqiptar dhe shqiptar dua të vdes. Në poetikën e ligjërimit të saj publi- e Prishtinës, qëndistaret e flamurit ku- kohe. Shtëpia dhe veprimtaria e të sh- Prandaj kush është për Shqipërinë, unë përpara dhe ju pas meje, të mbrojmë kombin dhe tërrsinë territoriale të Shqipërisë që armiqtë duan të na e coptojnë, e të përkrahim cistik, ajo ngjitet tek maja e Veternikut qezi: “Gruaja e familjes së Alibegëv- quarit Iljaz Agushi), duke theksuar me- e-Remzia, si dhe Nixhare Batalli (e tje- qeverinë e Vlorës”. Pas betejave të ashpra, tërheqja drejt Vlorës mbeti mundësia e dhe kundron nga kodra e Arbërisë, ritat e tij të mëdha në ngritjen e pushte- vetme për çetat, por edhe këtu trupat rebele hynë në fund të muajit gusht. Sipas me- shikon dhe sodit - siç e thotë vetë “me trës lagje), do t’i qëndisin, me sa dihet, tit shqiptar në Prishtinë: diave të kohës, mes intelektualëve e luftëtarëve të arrestuar nga forcat e Haxhi Qamilit sytë e kujtesës” pamjet që i shfaqen flamujt e parë kuqezi në Prishtinë.” “Aty nga mesi i prillit 1941, pasi gjen ishte edhe At Stath Melani dhe djali i tij. Pas disa kohësh, një pjesë e tyre u liruan me përpara, pamjet e qytetit të dikurshëm (PFS, f. 81) përkrahjen e personaliteteve të shqua- vendim të qeverisë së Durrësit. Menjëherë pas daljes nga burgu në fundvitin 1914, At të fëmijërisë së saj, dhe sheh “imazhe Sakaq, në gjithë këtë kolorit përs- ra të Prishtinës e të rrethinës, e ngriti Stath Melani me të birin u nisën sërish drejt Shteteve të Bashkuara, por këtë herë jo për përplot diell”. hkrimesh, në të cilin buqetat e fjalëve Flamurin Kombëtar dhe nën valëvitjen të punuar e për të siguruar mbijetesën, por për të kryer takime me patriotë të shumtë, Në këto pamje dhe në këto imazhe shkrihen në një me buqetat e luleve, e tij e shpalli përbërjen e udhëheqjes së të cilëve u kërkohej mbështetje edhe më e madhe. Në vitin 1915, atij i vdiq në Përmet me ngjyra ylberi shpaloset Prishtina, një të cilat ajo i përmend me një kujtesë Prefekturës së Bashkisë së Prishtinës.” djali tjetër. Në hakmarrje, drejtuesit grekomanë të kishës jo vetëm nuk lejuan mbajtjen emër të cilin publicistja e mbanë thellë të habitshme e një nga një: “sardonët (PFS, f. 87) e një ceremonie fetare, por as varrosjen brenda territorit të saj. (mëllagat), menekshetë (lulevjollcat), Shumë patriotë i kërkuan të qëndronte në Shtetet e Bashkuara, por mesa duket jeta në zemër që nga fëmijëria e saj. Publicistja e përkushtimit të veçantë e qetë nuk bënte për të. Ai kërkonte të kthehej e të punonte në vendin e tij. Në vitin Ajo bëhet bashkudhëtare e saj në rru- meshet (krizantemat), lulezjarrin lule- krijues përkujton me krenari të ligjshme 1917, At Stath Melani mori rrugën e rikthimit për në Shqipëri. Udhëtimin e tij e përs- gën e madhe të jetës dhe të dritës. bombone, lulevathi, lulekënat, zymby- se Iljaz Agushi ishte një atdhetar i pan- hkruan më bukur e qartë se kushdo Mihal Grameno në librin “Kryengritja Shqiptare”. Me një memorie të freskët, me një let, jargavanët, feslixhenët…, lule këto dalshëm: “Vetëm një plak i thinjur me leshrat dhe mjekrën e bardhë qëndron përjashta mbi kujtesë të habitshme, me një dashuri që po i mbushnin oborret e qytetit, “Pa vonuar themelon komunat sh- vapor duke vështruar përpara dhe përpara. Fytyra e qeshur dhe simpatike tregon që të rrallë, autorja e monografisë për Pri- varësisht nga stina.” (PFS, f.77), duke qiptare, vendos kryetarët në komuna të plaku është i kënaqur nga udhëtimi. Ku e ku një nënqeshje shfaqet në buzët e tij dhe shtinën hyn sërish në lagjet dhe rrugicat përshkruar më tutje edhe ditën e pazarit mjediseve fshatare dhe shtron kërkesat nga gëzimi fërkon duart. Duket që frika, tmerri dhe dëshpërimi nuk gjejnë vend në e fëmijërisë së dikurshme, përshkon plot gjallëri e ngjyra jete. që Kosova të bashkohej me Shqipërinë zemër të plakut. Nuk gjejnë se plaku është nga pleqtë e Shqipërisë. Është nga kom- sheshet dhe bulevardet, shuan etjen Duket sikur këto lule i ka ruajtur me londineze - drejt Shqipërisë tërësore.” bëtarët e vjetër dhe shumë të vuajtur, prandaj e ka zemrën e çeliktë. Plaku quhet At Stath Melani. Shtëpinë ia dogjën barbarët grekë, po At Stath Melani dëshiron të rrojë tek krojet dhe gjen paqe tek gjelbërim- aq kujdes në rrugëtimin e saj me qytetin (PFS, f. 87) e lindjes, sa të bëhet sikur i ka prem- në kasolle po vetëm në Shqipëri të lirë ku të valojë flamuri i Skënderbeut. Zoti i mbu- et (“oaza gjelbërimi e bukurie”), kujton Pasi përkujton se: “KPJ-ja merr ven- shtë dëshirat dhe e shpëntë shëndoshë luftëtarin At Stathi, një nga pleqtë kombëtarë çezmat e shumta e rrjedhën e kroje- tuar kryeqytetit se do t’i marrë e do t’i dim që të likuidohej. Kështu, më 27 tetor të Shqipërisë”. Me t’u kthyer, edhe pse tashmë 59-vjeçar, At Stathi rinisi gjithçka me ve, nxjerr në sfond konceptin e shtetit ruajë tërë jetën, për t’ia kthyer një ditë 1943, në orën 18 hyjnë në shtëpinë e tij energjinë e një të riu në udhëtime fshat më fshat, duke meshuar shqip e përhapur përmes bashkëbiseduesve dhe kujtime- në formën e një tufe lulesh, tufë të cilën në Tiranë dhe e qëllojnë me 6 plumba.” ndjenjën kombëtare. Megjithatë armiqtë nuk ishin zhdukur, një pjesë qëndronin sërish ve të tyre, zbret në lashtësinë e shekujve rrallëkush ia ka falur Prishtinës si publi- (PFS, f. 88), ajo gjithashtu dëshmon për aty, më të fshehur, por me të njëjtin objektiv: të vrisnin At Stath Melanin. Pasi kishin dhe shpalos përballjen e vendasve me cistja Sanije Gashi. dashurinë që ushqente populli për një tentuar për vite të tëra ta thyenin, prifti kapedan u ndal vetëm përballë një pabesie. pushtuesit, kujton përpjekjet titanike të Në një mishërim si ky, zë vend edhe nga bijtë e tij më të devotshëm, me rastin Më 24 dhjetor të vitit 1917, në prag të Krishtlindjes, ai u vra në një pusi e më pas shqiptarëve për të mbijetuar dhe për t’u shkëlqimi i rrezeve të diellit në kohën e e varrosjes së tij në Prishtinë: trupi i tij u masakrua. Patriotët nuk e harruan dhe morën hak për vrasjen e At Stath çliruar nga të gjithë ata që sa padrejtës- fëmijërisë: (vazhdon ne numrin e ardhshem) Melanit. 3 vjet më pas, në vitin 1920, Thanas Budo ekzekutoi në zonën e Postenanit, Josif Sorropullin, vrasësin e priftit. Memoriam Anno 15 n.5 Dicembre 2017 pagina 12 In memoriam për specialistin në In Memoria al Medico Specialista mjekësi, Adrian Abazaj nga Vlora Adrian Abazaj di Valona Nga Hasan Aliaj, Romë ’ da tempo che ho pensato di scrivere per Adrian Abazaj, ma ho avuto qualche difficoltà, perché ancora non riesco a credere che am kohë që mendoj të shkruaj për Adrian Abazaj, por të them të E“Adi” chiamato così dagli amici, da quattro anni non si trova più drejtën kam hasur vështirësi, sepse nuk e besoj akoma që, Adi, siç qui con noi. Lui se n’è andato troppo presto, lassù in Paradiso, lasciando Ki flisnim shkurtimisht prej katër vitesh nuk ndodhet më midis nesh. un grande vuoto irrecuperabile. Ha lasciato tre figli che gli donavano tanta Ai u largua shumë shpejt në parajsë, duke na lënë një boshllëk të madh e felicità quando ritornava dal lavoro stanco. Ha lasciato sola anche la sua të parikuperueshëm. Ai, la tre femijë yje, që i deshte aq shumë, të cilët e adorabile madre, che lo amava tanto. Adi, sono quattro anni che la tua Një lutje të dëshpëruar mbushnin me lumturi kur kthehej nga puna i lodhur. Ai, la të vetmen fisnike, dolcissima voce non si sente più dall’altra parte della cornetta del telefono. hallemadhe nënën e tij të dashur, që e deshte si drita e diellit. Adi, u mbush- Oh! carissimo Adi, tu che ci volevi così bene e ci regalavi così tanto amore. ën katërt vjet, që nuk ta Ma, chi era Adrian? dëgjojmë zërin e ëmbël Nënë Terezës! Nato il 24 Luglio del nga receptori telefonit. Ah! 1970 nella città di Valona, Nga Ralf Gjoni Adi i shtrenjtë, që na deshe aq shumë e na falje vetëm proveniente da una famiglia dashuri e kënaqësi. intellettuale e patriottica. ënë e Shenjtë. Se kam zakon t’u lu- Ha passato la sua infanzia tem Shenjtorëve, por me sa shoh, Po kush ishte Adriani? Ka lindur më 24 korrik të fra le braccia dei suoi nonni për ne shqiptarët, edhe Zoti paska N vitit 1970, në qytetin bregde- Nasybe e Shyqiriut ai quali nevojë për mik! Ndaj unë s’kam ku të tar të Vlorës nga një familje lui regala il suo amore. La trokas tjetër, përveç derës tënde, e të të intelektuale e patriotike. sua istruzione elementare la lutem të ‘ulërasësh’ pranë Fronit Qiellor. Femijërinë e tij e kaloj midis conseguì nella scuola “Teli Ti Nënë e Shenjtë e sheh nga lart se si ëmbëlsisë së nenes, gjyshes Ndini”. I suoi coetanei ricor- kthetrat e dëshpërimit na kanë mbërthyer Nasybe dhe gjysh Shyqiriut, dano con rispetto il giova- në këtë tokë të helmuar nga e keqja, e të cilëve ju dhuronte shumë notto di “Lagja Partizani” dashuri. Filloren e kreu në per i suoi modi educati nel kanë kapur peng shpresën e popullit tënd. shkollën “Teli Ndini”. Bash- E shpresa, o Nënë, vështirë të kthehet comportarsi dentro e fuori këmoshatarët e kujtojnë me dall’ambiente scolastico. këtu pa ndërhyrje hyjnore. respekt djalin nga lagja “Par- Lui era noto come un amico Lutu o Nënë e Shenjtë për popullin tizani”, për sjelljen shembul- del libro, ed era legato in tënd të prangosur nga injoranca, verbëria, lore në klasë dhe jashtë saj. modo pazzesco ad esso, leggeva con passione. Ricordo benissimo quando kokëfortësia e egërsia. Ai shquhej edhe si mik i librit, pasi ishte i lidhur marëzisht me librin, duke veniva a casa mia, entrando alzava in alto la mano salutando e subito si Lutu për këtë popull që ti le pas e që lexuar me pasion. Më kujtohet fare mirë sapo hynte në shtepinë time ngrinte dirigeva verso la biblioteca. Guardava i libri ma non li toccava, dopo aver dorën lart duke përshëndetur dhe menjëhere drejtohej nga biblioteka. I shi- dato un’occhiata ai titoli si avvicinava e mi chiedeva potete scrivere anche nuk e mori dot kurrë veten nga intoksi- konte librat, por nuk i prekte, pasi u kishte hedhur një sy titujve më afrohej fikimi i hidhur otoman. Shekuj luftrash dhe më pyeste. A mund të ma shënoni edhe mua emrin në listen e personave, il mio nome nella lista delle persone che prendono libri nella biblioteca? e vrasjesh, çnderimesh e përdhunimesh, që marrin libra në bibliotekë. E shikoja me vëmendje dhe mu bë qejfi për Lo guardavo con attenzione e mi faceva piacere l’amore e la correttezza diktature e internimesh, spiunlliqesh e korektësinë dhe dashurinë e tij për librat. Kishte marrë dhe herë të tjera li- che aveva con i libri. Aveva già chiesto altre volte ed è sempre stato molto servilizmi, vjedhjesh e grabitjesh - kanë bra dhe ishte treguar i rregullt në kthimin e tyre. Çdo tre ditë Adi trokiste në regolare nel restituire ciò che aveva preso. Ogni tre giorni Adi bussava alla lënë sot të braktisur e të dëshpëruar në derën e shtëpisë, e cila i hapej në çast dhe silueta e tij njomzake ndodhej para porta di casa, e appena quella si apriva lui con il suo corpo minuto subito si recava in biblioteca. këtë tokë vetëm pak, shuuumë pak njerëz bibliotekes. Në shkollën “Teli Ndini” zhvilloheshin konkurse të ndryshme dhe në njerin prej tyre Adi mori çmimin “Miku i librit”. Studimet jashtë shkollore La scuola “Teli Ndini” organizzava diversi concorsi e in uno di loro Adi të vlerës e të besës. Të tjerët u vranë, u e kishin formuar intelektualisht. Tek Adi librat shkollorë dhe artistikë, qenë è stato premiato con l’attestato “Amico del Libro”. Gli studi lo avevano tjetërsuan, e ulën kokën ose ikën. Ata që në harmoni me njera-tjetrën. Në shkollën e lartë për mjeksi të frekuentuar ormai formato intellettualmente. In lui i libri di testo scolastici e quelli non kanë mbetur kanë gëlltitur haraçin oto- në qytetin e lindjes, Vlorë tregoi një perkushtim të jahtëzakonshëm. Ai kishte scolatici avevano una combinazione armonica. Dopo seguì la facoltà di man të për(k)uljes, servilizmit e të gjumit pasion mjekësinë, prandaj arriti ta perfundojë shkollën dhe te mari masterin Medicina nella sua Città Natale dove mise tutta la sua passione e finì gli letargjik, me ne të paktët në mes! me rezultate të shkëlqyera. studi con un Master e ottimi risultati. Jemi shumë pak Nënë e shenjtë, shumë Ky profesion human e shoqëroi Adin gjithë jetën e tij, derisa u nda para Questo mestiere umanistico lo ha accompagnato tutta la vita fino alla pak për të zgjuar një komb të tërë të copë- kohe përfundimisht nga ne. Tek Spitali Civil i Vlorës edhe sot e kujtojnë me fine. All’ospedale civile di Valona anche oggi ricordano con molto rispetto respekt Adin e dashur, sportist, energjik dhe të gatshëm në çdo moment. tuar mes katër anëve të botës. Me sa duket Adi, uomo sportivo, energico e sempre pronto. Le sue capacità non sono Humanizmin e tij e ka treguar në momentet e vështira të vitit 1997. Adri- mancati nei momenti difficili del 1997. Adrian era figlio unico, ma aveva nuk kemi forcë t’a ndryshojmë këtë vend. ani djalë i vetëm, por me miq e shokë shumë dinte të dallonte miqësinë As Amerika e as Evropa mesa duket nuk i tanti amici e sapeva ben distinguere la vera amicizia. e vërtetë. Me guximin që e karakterizonte, ai arriti ta ndërtojë jetën në Con le sue forze è riuscito a ricostruire la sua vita da emigrante senza bëjnë dot punë kësaj toke. mërgim pa asnjë mbështetje. Pasi arriti ta mbrojë diplomën u sistemua nessun appoggio. Dopo il riconoscimento della Laurea trovò sistemazi- Ata që ti le pas, sot kanë humbur me punë në spitalin “Clara Bella” të provincës Corte Franca Brescia. Pro- one all’ospedale “Clara Bella” di Corte Franca in provincia di Brescia. fesioni humanitar e kishte mësuar të ishte korrekt dhe i gjendur me pa- dashurinë, kanë vrarë shpresën, kanë L’umanismo del suo mestiere gli aveva insegnato di essere corretto con i groposur vlerat, kanë humbur vizionin e cientët. Ketu po citoje mikun tim Profesor Lutfi Alia i cili ne KONGRESIN 3° NDËRKOMBËTAR I MJEKËSISË, AKTIVITET SHKENCOR MULTI- suoi pazienti. E qua volevo citare il mio amico Professor. dott. Lutfi Alia urrejnë të vërtetën. Sot këtu mbretëron e DISIPLINOR I SPITALIT AMERIKAN qe u mbajt keto dite ne Tirane, per che al Terzo Congresso Internazionale di medicina, sull’attività Scientifico keqja, hileja, arroganca, mburrja, egoiz- rolin e Infermierit eshte shprehur keshtu: “Profesioni universal i infermjerit, – Multidisciplinare dell’Ospedale Americano, che ha avuto svolgimento in mi, cmira, inati, e futmja, urrejtja, droga, shumë i respektuar dhe i nderuar nga te gjithe, historikisht është parë si questi giorni a Tirana, per il ruolo dell’Infermiere ha detto: “La profes- kurvëria, dashakeqësia, ashpërsia, ftohtë- mision humanitar në sherbim te individit dhe të kolektivit, i ushtruar me art, sione universale dell’Infermiere, rispettato e amato da tutti, storicamente sia e pasjellshmëria. Terri shpirtëror ka kulturë dhe shkencë për të sëmurët e shtruar në spitale dhe jasht spitaleve, si è visto come una missione umana nel servizio per l’individuo e la collet- kapur frenat e Shqipërisë tënde të dashur gjithmonë pranë dhe në ndihmë të atyre që vuajnë nga semundjet. Infer- tività, esercitato con arte, cultura e sapienza per tutti i malati dentro e fuori o Nënë e Shenjtë! mjeret, në kryerjen e kujdesit infermjeror, aplikojnë kapacitetin profesional, dall’ospedale, sempre vicini e in aiuto di coloro che soffrono. Gli infermi- formimin kulturor dhe ndjëshmerinë shpirterore, duke i vënë në sherbim të eri nella loro missione applicano le loro capacità professionali, formazione Mashtrimi e trillimi, shpifja e spiunimi, atyre që kanë nevojë për ndihmë jo vetëm mjekësore por edhe shpirtërore, culturale, la sensibilità dell’anima mettendoli al servizio di coloro che han- frika e papërgjegjshmëra janë sot vlerat e psikologjike dhe morale. Sa më të përgatitura profesionalisht dhe shkencër- no bisogno anche di sostegno psicologico e morale. Più sono preparati e këtij kombi të vrarë në shpirt. isht të jenë infermjeret, aq më i kualifikuar dhe rezultativ është shërbimi, professionali gli infermieri più è qualificato il servizio con maggior profitti Ne kemi humbur dashurinë, vërtetësi- aq me te medha jane perfitimet mjekesore ne institucionet spitalore dhe ospedalieri e ambulatoriali nel tirare su anche lo stato morale del malato. në, durimin, dëshirën, shpresën, respe- ambulatore, ashtu si dhe perfitimet shendetesore, shpirterore e morale per Il ruolo del medico è importante nella fase diagnostica e della cura del ktin, përulësinë, vlerat, nderin, besën e te semurin. Roli i mjekut eshte i rendesishem ne diagnozen dhe kurimin malato, ma il successo di questo lavoro dipende dall’attività professionale besimin. Por mbi të gjitha, ne kemi hum- e te semurit, por suksesi i punes se tij degli infermieri”. E uno di loro era varet nga aktiviteti profesional i infer- bur guximin. Adrian Abazaj. mjereve”. I tille ishte Adrian Abazaj! Tanto amore e professionalità ha Sepse ndryshimi kërkon vizion, kërkon Shumë përkujdesje dhe dashuri ka besim, kërkon punë, por mbi çdo gjë tjetër regalato Adi nella comunità Albanese falur Adi në gjirin e komunitetit shq- di Brescia. In ogni momento che gli kërkon guxim. E ne guxim nuk kemi, iptar në Breshia. Në çdo moment që e veniva chiesto un consiglio era sem- sepse jemi shumë pak, jemi të vegjël për- kërkonin për këshilla mjekësore ishte i gatshëm dhe nuk përtonte. Ndonëse ai u pre pronto. Lui se ne è andato troppo ballë frontit të keq mbarëkombëtar që ka presto troppo giovane da questo mon- kapur peng politikën, financën, familjen, këput herët nga kjo botë në moshë të re asnjë nuk do që ta besojë. Të gjithë ku- do nessuno non voleva credere. Tutti shoqërinë e territorin e këtij vendi. jtojnë me respekt atë fytyrë engjëllore. ricordano con rispetto questo viso an- Ndaj sot, në ditën tënde, duhesh ti Madje Nënkryetari i Bashkisë në Corte gelico. Nënë e Shenjtë, të sjellësh pakëz dritë Franca Z. Luciani ka thënë: “Sot ko- Il vicesindaco di Corte Franco ha e të mbjellësh pakëz shpresë, se ne nuk muniteti ynë humbi një ndër bijtë e vet detto: Oggi la nostra comunità ha per- qenkemi për kurrgjë. Edhe të ardhmen e Adrian Abazaj, një djalë që rezatonte so un figlio come Adrian Abazaj, un fëmijëve tanë jemi gati t’a shesim, vetëm kudo që shkonte vetëm mirësi, dashuri ragazzo che irradiava solo del bene, të mos na prishet rehatia. e përkushtim”. amore e perseveranza. I tillë ishte Adrian Abazaj nga Vlora, Dëgjoji o Nënë e Shenjtë burrash të “Questo era Adrian Abazaj di Va- që dhe në tokë të huaj mbolli dashuri e lona che in terra straniera ha seminato zbythur, klithmat e këtij popullit tënd të mirënjohje. amore e riconoscenza. mbytur! Amen. Amen.

cmyk pagina 13 Anno 15 n.5 Dicembre 2017 Cultura Scoperto anno di nascita del poeta L’atto di morte di Giulio Varibobba ella chiesa parrocchiale di S. Giorgio Alba- appartenuti alle parrocchie soppresse della città ed albanese sangiorgese Giulio Variboba nese si conserva un ritratto del Varibobba è precisamente in uno di questi, proveniente dall’ex Ncon la seguente scritta: D. Giulio Varibobba, parrocchia di S. Francesco di Paola ai Monti, che vi- Di Cosmo Ludone sacerdote italo – greco della terra di S. Giorgio, ene registrata la morte del Varibobba avvenuta alla diocesi di Rossano, morto di apoplessia in Roma data e nelle circostanze sopra indicate. Con molta a ricerca dello scrittore – giornalista Cosmo e un età di anni 64 il di 31 dicembre 1788 nella probabilità il Varibobba s’era recato alla chiesa di Laudone, arbereshe di San Giorgio Alba- ven, chiesa di S. Maria sopra Minerva dell’Ordine S.Maria sopra Minerva per partecipare alla funzione nese in provincia di Cosenza, non finisce de’ Predicatori, dopo aver recitato il SS. Rosario e vespertina di ringraziamento alla chiusura dell’anno L aver ricevuta la benedizione del SS. Sacramento. che si svolgeva con solennità nella cappella del SS. mai di stupire. Presidente emerito della pro loco sangiorgese “Jul Variboba”, nonché autore di de- Nei due studi più recenti sul nostro personaggio Mo Salvatore. E qui, durante la cerimonia, verso cine di pubblicazioni, il Cavaliere dell’Ordine al sono stati riferiti questi dati, ma è stato osservato le ore 16,45 (= alle ore 23 e 30 del documento) Merito della Repubblica Italiana, Cosmo Laudone, che non esistono documenti sicuri sulla sua data avvenne la repentina conclusione di una travagliata ha rintracciato importanti fonti documentali presso di morte del Varibobba. Veramente la didascalia ed amara esistenza. Il giorno ed anno successivo il archivi pubblici e privati sulla comunità di ap- del ritratto è molto circostanziata e non v’è motivo cadavere veniva trasportato e seppellito nella chiesa partenenza. Conoscitore profondo dello scrittore di di metterne in dubbio il contenuto senza una ra- dei Santi Sergio e Bacco, detta anche di S. Maria lingua albanese, GiulioVariboba, dopo aver scop- gione valida. E che quella data e quei particolari del Pascolo. Liber mortuorum ab anno 1787 usque erto nel 1977 l’atto di morte del poeta, risalente erano veri sono ora confermati dall’atto di morte ad an. 1802, p. 73. Dicember 1788. Anno Domini al 1788, pubblicato in L’atto di morte di Giulio che qui appresso pubblichiamo. Il ritrovamento di 1788 die 31 dicembris, hora 23 cum dimidio: R. Variboba, 1977, Ludone Cosmo, ha rinvenuto di questo documento è tutto merito del signor Cosmo D. Julius Varibobba, sacerdos huius parochiae aeta- recente anche la data di nascita che risale al 16 Laudone, anch’egli di S. Giorgio Albanese, che da tis suae an. 63, orans in ecclesia S. Mariae supra aprile 1725. L’importante scoperta si può desu- qualche tempo s’è dedicato allo studio delle figure Minervam ante Sanctissimi Salvatoris immagine mere dalla documentazione sotto riportata: più rappresentative del sue paese. Naturalmente repentina morte correptus cessit in humanis agere, - Ritratto eseguito con la tecnica dell’incisione il primo appuntamento è stato con D. Giulio Vari- sacramentali absolutione et sacri olei unctione re- a bulino di D. Giulio Variboba del 1756, recante bobba e, avendo appreso che il poeta era morto fectus. Eiusdemque cadaver sequenti die, scilicet la scritta “Rev.mo D. Giulio Variboba del Ven. nella chiesa romana di S. Maria sopra Minerva, prima januarii 1789 fuit delatum de proprii parochi le Collegio Italo Greco Corsini in S.cto Benedetto vi si è recato con la speranza di rintracciare più S. Francisci de Paula benigna permissione ad eccle- ampie notizie in merito, magari coadiuvato da siam S. Maria de Poscolo PP. Ruthenorum S. Basilii de Ullano in Provincia di Calabria Citra” Dopo (La lastra al bulino di Giulio Variboba, incisa da qualcuno dei Padri domenicani che officiano la Magni absque ulla nec minima parochialium jurium l’intestazione del titolo, nella parte centrale abbia- Giuseppe Vasi nel 1756. Cosmo Laudone). mo la data di nascita: “Natus die 16 Aprile 1725”. chiesa. Per la verità non vi ha trovato niente come, laesione, sed votis annuens Rectoris illius laci, in La lastra al bulino venne incisa da Giuseppe Vasi ta, espressa in caratteri romani; “Natus die XVI del resto, era capitato ad altri che prima di lui vi eiusdem ecclesia fuit expositum, humatum, inique in Roma nel 1756, come si può leggere sul lato Aprile MDCCXXV”. erano andati con lo stesso scopo. I suggerimenti, expectat universae carnis resurrectionem. destro e sinistro, subito dopo il rigo intestatario Anche questo ritratto apparteneva al Collegio di però, ricevuti l’hanno indotto a rivolgere altrove le della nascita. Il ritratto è appartenuto al Collegio Sant’Adriano e dalle prime notizie certe in nostro sue ricerche e questa volta con esito positivo. Nell’ (Arch. Del Vicariato di Roma, Parrocchia di S. di Sant’Adriano in San Demetrio Corone, proveni- possesso, è appartenuto insieme ad altri dipinti allo archivio del Vicariato di Roma sono conversati i libri Francesco di Paola, vol. VIII) ente con certezza dall’archivio del Collegio Corsini scrittore albanese Luigi Gurakuqi (1879-1925), di San Benedetto Ullano (1734-1794), rintracciato all’epoca dei suoi studi nel collegio italo – alba- oggi giorno in famiglia privata a San Demetrio Cor- nese di San Demetrio Corone (1897). Altre fonti one (Cs). I dati sopra riportati vengono confermati documentali in merito, saranno rese note quanto da altri due fonti documentali. prima a conferma della straordinaria scoperta che - Il catasto onciario dell’Universita di San Gior- pone fine e mette in luce la questione dell’anno di gio in Corigliano del 1743, nel distretto di Ros- nascita di uno dei più grandi poeti della letteratura sano, custodito presso l’Archivio di Stato di Napoli albanese. La conferma della datazione sopra ripor- (Regia Camera della Sommaria. Patrimonio Catasti tata, si può evincere in parte, anche dalle ricerche onciari,nr. Busta 9072, f, 148r), dove risulta che inedite compiute dallo storico Vincenzo Librandi nella rivela degli “Ecclesiastici cittadini secolari”, di Vaccarizzo Albanese, autore dei primi due volu- presentata da D. Giovanni Arciprete Variboba di mi “Vacarici: Vaccarizzo Albanese: genesi storica anni 59, sono compresi Francesca Minisci, mo- di una comunità, Famiglie, avvenimenti e luoghi glie di anni 50 e Giulio, giglio chierico di anni 18, della memoria”. abitanti “in casa propria sita nella contrada delli In un atto notarile del 27 ottobre 1739, dallo Variboba” e confinanti con la casa di Martino Vari- scrittore rintracciato, che ringraziamo per la gentile bobba…”. concessione, è riportato “la donazione, da parte del - Si evince chiaramente che il figlio dell’arciprete padre sacerdote, a Giulio Variboba, di vari fondi D. Giovanni Variboba, il chierico Giulio Variboba, agricoli e di una casa” in procinto di “conseguire di anni 18, nacque nel 1725, essendo il Catasto la prima tonsura”. La tonsura solitamente veniva onciario di S. Giorgio in Corigliano ultimato nel ricevuta a 14 anni, come emerge anche da un altro 1743, come risulta sul frontespizio del Catasto in atto del 1829 rinvenuto dal Librandi, quando un questione. certo Nicola Masci di Michele, alunno del Collegio - Parte della rivela di D. Giovanni Arciprete di Sant’Adriano, nato nel 1815, riceveva a 14 anni Akti i vdekjes të Giulio Variboba Varibobba (Ecclesiastico cittadino secolare), come- la chierical tonsura (1). Emerge, quindi chiara- ë kishën e S. Giorgio Albanese ruhet një në njërën prej tyre parrocchia S. Francesco di si può ricavare dal Catasto onciario dell’Universita mente, da tale documentazione, stabilire nel 1725 ritrat i Variboba me nënshkrimin: D. Gi- Paola ai Monti është regjistruar vdekja e Vari- di San Giorgio in Corigliano del 1743, custodito l’anno di nascita di Giulio Variboba. Tratto da Vin- ulio Variboba, prift Italo-Greco në ven- bobës në datën dhe rrethanat e lartëpërmendura presso l’Archivio di Stato di Napoli (Regia Cam- cenzo Librandi: VAKARICI: Vaccarizzo Albanese: N din S. Giorgio Albanese, Diocesi di Rossano, i ka shumë mundësi që Variboba kishtë vajtur në era della Sommaria-Patrimonio Catasti onciari, nr. genesi storica di una comunità. Famiglie, avveni- vdekur për opoplesia në Romë, në moshën 64 kishën S. Maria sopra Minerva për të marë pjesë menti e luoghi della memoria, vol, 5 (1759- 1763) Busta 9072, f. 148r). Ritratto di “D. Giulio Vari- vieç në 31 Dhjetor 1788 në kishën e shënjtë në funksionet, falenderimit dhe të fund-vitit me inedito. Ritratto di “D. Giulio Variboba della Terra bobba della Terra di San Giorgio in Corigliano, të S. Maria e sipërmë, Minerva në “Ordine dei solemnitet në kapelën e SS.mo Salvatore. Dhe ecclesiatico in Roma”. di S.Giorgio in Corigliano, ecclesiatico in Roma”, Predicatori”, mbar recitimit të Rozarit të shënjtë këtu gjatë çeremonisë rreth orës 16,45 (= me Sottostante, possiamo leggere la data di nasci- nato il16 Aprile 1725. dhe mbas bekimit të SS. Shënjtërimi. orën 23 e 30 në dokument) mbyllet me hid- Në dy studimet më të afërmë të personazhit hërim ekzistenza e tij. Në ditën dhe vitin që vinte tonë janë referuar këto të dhëna, dhe është i vdekuri u trasportua dhe u varros në kishën Zbulohet viti i lindjes së poetit me origjinë verifikuar që nuk ekzistojnë dokumenta të sakta e “Santi Sergio e Bacco”, e ashtuquajtura “S. mbi datën e vdekjes të poetit. Eshtë e vërtetë Maria del Pascolo”! Liber mortuorum ab anno që mbishkrimi i ritratit është shume i dukshëm 1787 usque ad an. 1802, p. 73. Dicember shqiptare “Sangiorgiorgese” Giulio Variboba dhe nuk ekziston motiv për ta vënë në dyshim. 1788. Anno Domini 1788 die 31 dicembris, unët e shkrimtarit-gazetar Cosmo Laudone Greco Corsini në S.cto “Benedetto de Ullano” Që