Det Er Ikke Alene Et Universitets-, Men Ogsaa Et Nationalbibliothek Doktor
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Doktoravhandlinger ved NTNU, 2017:349 avhandling Johan Rørlien Henden Johan Rørlien Henden Det er ikke alene et Universitets-, men ogsaa et Nationalbibliothek Doktor Axel Charlot Drolsum i Universitetsbiblioteket 1870-1922 ISBN 978-82-326-2766-0 (trykt utg.) ISBN 978-82-326-2767-7 (elektr. utg.) ISSN 1503-8181 Doktoravhandlinger ved NTNU, 2017: NTNU philosophiae doctor philosophiae Avhandling for graden for Avhandling Det humanistiske fakultet Det humanistiske Institutt for historiske studier historiske for Institutt 349 eknisk-naturvitenskapelige universitet eknisk-naturvitenskapelige Norges t Norges Johan Rørlien Henden Det er ikke alene et Universitets-, men ogsaa et Nationalbibliothek Axel Charlot Drolsum i Universitetsbiblioteket 1870-1922 Avhandling for graden philosophiae doctor Trondheim, desember 2017 Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet Det humanistiske fakultet Institutt for historiske studier NTNU Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet Avhandling for graden philosophiae doctor Det humanistiske fakultet Institutt for historiske studier © Johan Rørlien Henden ISBN 978-82-326-2766-0 (trykt utg.) ISBN 978-82-326-2767-7 (elektr. utg.) ISSN 1503-8181 Doktoravhandlinger ved NTNU, 2017:349 Trykket av NTNU Grafisk senter Fotografi tatt før 1913. Ukjent fotograf. Nasjonalbiblioteket. I det hele tatt var han kommet på sin rette hylle, som man sier, og embedet sitt kjente han ut og inn. Det var faktisk ikke godt å si om han var skapt for stillingen eller stillingen for ham. Nikolaj Gogol Forord Med etableringa av det som den gongen heitte Nasjonalbibliotekavdelinga i Mo i Rana i 1989, byrja ein prosess som i 2005 munna ut i eit samla sjølvstendig og einheitleg norsk nasjonalbibliotek lokalisert i Mo i Rana og Oslo. Det norske nasjonalbiblioteket framstod som ein ny institusjon, men den sentrale nasjonalbibliotekoppgåva, som er å handtera lovbasert pliktavlevering i all sitt mangfald, hadde tidlegare lagt under Norske avdeling ved Universitetsbiblioteket i Oslo (UBO). Denne avdelinga vart etablert i 1883, og fram til 1989 var den i røynda eit nasjonalbibliotek innan UBO si ytre ramme. Denne løysinga var i førstninga formålstenleg, men med den veldige multimediale utviklinga som skaut fart i andre halvdel av nittenhundretalet, var det behov for ein ny, tidstilpassa og framtidsretta struktur for nasjonalbibliotekoppgåvene i Noreg. Denne strukturen fann si form i perioden 1989-2005. Men sjølv om strukturen er ny, har den også liner bakover. Eit siktemål med denne avhandlinga har vore å visa at fundamentet for det norske nasjonalbiblioteket vart lagt av overbibliotekar Axel Charlot Drolsum som leia UBO frå 1876 til 1922. I 1996 byrja eg som avdelingsleiar for dåverande Senter for pliktavlevering i Nasjonalbibliotekavdelinga i Mo i Rana. Sjølv med bibliotekarutdanning og fleire års variert røynsle frå ulike deler av biblioteksektoren, var arbeidet med pliktavlevering eit spesielt fagfelt. Men det var også ei spanande, interessant og viktig samfunnsoppgåve. Sidan eg i tillegg til bibliotekarutdanninga også har historikarutdanning, vart eg etterkvart interessert i å sjå pliktavleveringa i ein større samanheng enn det daglege arbeidet. Nettopp Drolsum og hans periode peika seg ut som eit vesentleg vendepunkt på dette feltet. Då den samla nasjonalbibliotekstrukturen var fallen på plass, opna det seg også forskingshøve i institusjonen. Norsk bok- og bibliotekhistorie har vore eit underbelyst forskingsfelt som Nasjonalbiblioteket etterkvart har verka til å løfta fram. Denne avhandlinga er eit bidrag til dette feltet. Dåverande nasjonalbibliotekar Vigdis Moe Skarstein gav aksept til avhandlingsarbeidet, og eg vart tatt opp i PhD-programmet i historie og kulturfag ved NTNU i 2007. Avhandlinga er knytt til Institutt for historiske studier. Avhandlingsarbeidet har dels vore på full tid og dels kombinert med andre oppgåver i Nasjonalbiblioteket. Arbeidet er gjort ved min faste arbeidsplass på Nasjonalbiblioteket i Mo i Rana. Undervegs har eg gjort kjeldestudier i Riksarkivet. Anne Kristine Børresen var rettleiar for arbeidet frå starten og fram til ho vart dekan for Det humanistiske fakultetet i 2012. Då kom Magne Njåstad inn som rettleiar, men Anne Kristine sleppte ikkje taket heilt, og ho har følgt arbeidet på avstand medan Magne har stått for hovudrettleiinga. Eg takkar dei begge for kyndig rettleiing, støtte og ikkje minst at dei har vore lett tilgjengelege heile tida. I Nasjonalbiblioteket takkar eg gode kollegaer i seksjon for bøker og språk og nemner særskild dei som var med i antologien Opplysning, vitenskap og nasjon. Bidrag til norsk bibliotekhistorie (Nota bene: 4): Ruth Hemstad, Øivind Berg, Elisabeth Eide, Anne Eidsfeldt og Bjørg Dale Spørck samt avdelingsdirektør Hege Stensrud Høsøien, tidlegare seksjonsleiar Trond Haugen og noverande seksjonsleiar Bente Granrud. Ein ekstra takk til Bjørg Dale Spørck som utgivar av Axel Charlot Drolsum. Brev 1875-1926 (Nota bene: 3). Ellers har Hilde Høgås frå avdeling for tilvekst og kunnskapsorganisering hjelpt med tekstbehandling og redigering, og depotbiblioteket i Rana og utlånet i Oslo har bidratt med litteratur og raus utlånstid. Frå utsida har Olav Nils Thue, Dag Helleve, Per Vethe og Godtfred Bøen kome med gode kommentarar og råd. Ein ekstra takk til Dag Helleve og Olav Nils Thue for gjennomlesing av endeleg manus. Tilslutt, men ikkje minst, ein stor takk til mine næraste, Anne Berit, Amund og Guro, som har vore tolmodige og overberande når tankane har vore meir retta mot fortida enn mot samtida. Johan Rørlien Henden Mo i Rana, mai 2017 Innhald KAPITTEL 1. SAMANHENGAR OG RAMMER ......................................................................................... 6 1.1 Innleiing................................................................................................................................... 6 1.2 Nasjonsbygging ..................................................................................................................... 10 1.2.1 Nasjonsbygging frå 1814 til 1870 .................................................................................. 14 1.2.2 Det moderne opplysningsprosjektet ............................................................................. 16 1.2.3 Det moderne gjennombrotet ........................................................................................ 20 1.2.4 Venstrestaten og nasjonale strateger ........................................................................... 26 1.2.5 Overbibliotekaren som nasjonal strateg? ..................................................................... 37 1.3 Universitet, vitskap, opplysing .............................................................................................. 42 1.3.1 Universitetet si vending frå embetsmannsutdanning til forskingsinstitusjon og breiare utdanning. Profesjonalisering av vitskapen .................................................................................. 42 1.3.2 Fagleg spesialisering. Medisin som døme ..................................................................... 46 1.3.3 Historie som nasjonal forteljing. Nasjonsbyggande vitskap .......................................... 49 1.3.4 Institusjonar utanom Universitetet ............................................................................... 55 1.3.5 Universitetsbiblioteket som nasjonalbibliotek .............................................................. 58 1.3.6 Universitetsbiblioteket som bibliotek for den opplyste offentlegheita ........................ 62 1.4 Historiografi .......................................................................................................................... 64 1.4.1 Faglege framstillingar .................................................................................................... 64 1.4.2 Jubileumslitteratur om UB ............................................................................................ 69 1.4.3 Nordisk perpektiv .......................................................................................................... 72 1.4.4 Folkebibliotek ................................................................................................................ 75 1.5 Kjelder ................................................................................................................................... 76 1.5.1 Stortinget ....................................................................................................................... 76 1.5.2 Årsmeldingar ................................................................................................................. 76 1.5.3 Arkiv ............................................................................................................................... 76 1.5.4 Brev ................................................................................................................................ 77 1.5.5 Andre ............................................................................................................................. 78 KAPITTEL 2. 1870-82. FRÅ VIKAR TIL REFORMATOR ........................................................................ 79 2.1 UB før Drolsum ..................................................................................................................... 79 2.1.1 Georg Sverdrup.............................................................................................................. 79 2.1.2 Frederik Wilhelm Keyser ..............................................................................................