 ...... Mae Bywydau Duon o Bwys  ...... Dyddiadur Gofid Efa Hodge  ...... Y Menopôs Gwrywaidd  ...... Lluniau Natur Bethan  ...... Bwganod Bendigedig

Rhif 486 Mehefin 2020 Am ddim Apêl Amgueddfa COVID-19 a Llŷn Bellach mae canllawiau’r cloi mawr wedi newid yng Nghymru ac mae sôn fod yr ysgolion am ail-agor. Gan fod pob ardal yn ymdopi gyda’r her mewn dulliau gwahanol a bod y darlun yn y newyddion yn un cenedlaethol yn amlach na pheidio penderfynodd y Llanw holi’r Doctor Eilir Hughes am y sefyllfa yn Llŷn yn benodol. Dyma erthygl wedi ei haddasu o sgwrs ar y ffôn gyda’r Doctor Eilir ar ddydd Sul y seithfed o Fehefin.

Y sefyllfa ar hyn o bryd

Mae’r niferoedd o achosion yn gymharol isel a sefydlog ac yn gostwng. Yn gynnar iawn yn yr argyfwng cafwyd achosion yn y gymuned a chafwyd cyfnod heriol am fod y cyflwr wedi taro nifer o weithwyr gofal a iechyd. Bu’r cyfnod hwn yn un anodd mewn ambell gartref gofal Mae llawer o ganolfannau, digwyddiadau a hefyd. Ond gyda diolch i’r camau a roddwyd yn eu lle mae pethau wedi gwella erbyn hyn ac sefydliadau yn dioddef o dan y drefn mae diolch mawr i drigolion lleol am ddilyn y canllawiau. Wrth wneud hynny llwyddwyd i bresennol. Heb incwm gan bobl leol a’r gadw’r system iechyd leol rhag cael ei ‘fisitors’ mae hi’n fain iawn ar nifer o boddi a dylai trigolion Llŷn fod yn drigolion Llŷn. falch eu bod nhw’n llwyddo i arafu Mae Amgueddfa Forwrol Llŷn yn un o’r ymlediad COVID-19 yn ein canolfannau hyn sydd yn ei chael hi’n anodd. cymunedau. Er bod yr incwm wedi mynd yn hesb mae’r Mae agwedd wyliadwrus costau’n parhau ac mae’n rhaid talu am Llywodraeth Cymru o’i chymharu ac yswiriant, trydan ac yn y blaen. Erbyn hyn mi un Lloegr wedi talu ar ein ganfed i ni fyddai’r Amgueddfa wedi hen ddechrau yma, gyda’r amser ychwanegol heb prysuro gyda ymwelwyr rhyngwladol a rhai lacio’r rheolau wedi bod yn fendith. nes at adre yn ysgolion lleol, cymdeithasau a Mae cadw’r boblogaeth yn sefydlog phobl leol yn dod draw i ddysgu am hanes yr (hynny ydi peidio a derbyn ardal a phicio i’r caffi am baned. ymwelwyr a pherchnogion ail Fel nifer o atyniadau hanesyddol cael ei gartrefi) wedi bod yn rhan hollbwysig chadw gan griw o wirfoddolwyr a staff rhan o’r llwyddiant hefyd. amser mae’r Amgueddfa a chyfraniadau gan Wrth gwrs, mae elfen o bellhau ymwelwyr a chyfeillion sydd yn llenwi’r cymdeithasol yn naturiol mewn coffrau fel arfer. Beth i’w wneud felly heb y cymunedau gwledig hefyd ac roedd cymorth hwnnw a heb lawer o arweiniad ar disgwyl y byddai oedi yma o ran bryd y bydd modd ail-agor eleni, os o gwbl? niferoedd o’u cymharu â threfi a Bellach mae’r Amgueddfa wedi mynd ati dinasoedd mawrion. i ddarganfod ffyrdd gwahanol o godi cyllid. Sefydlwyd tudalen ‘Just Giving’ godi £2000 Cyfraniad Bryn Beryl at gostau cynnal a chadw’r Amgueddfa. Bu nifer o’i selogion a’i chyfeillion wrthi’n Ymatebodd staff Bryn Beryl i’r her o ddiwyd yn tynnu sylw at yr ymgyrch ar addasu’r ysbyty yn uned gofal yn gyfryngau cymdeithasol drwy gydol mis Mai. wych. Penderfynwyd gadw cleifion Peth braf ydi gallu rhannu’r newyddion da gyda COVID-19 a chleifion heb y gyda darllenwyr y Llanw bod y rhicyn hwnnw clefyd ar wahân fel modd o leihau’r Ysbyty Bryn Beryl ac arwydd tu allan iddi wedi ei gyrraedd mewn byr o dro gyda risg i bobl fregus. Gan fod uned chyfraniadau wedi dod o bell ac agos. ddialysis yn Allt Wen rhaid amddiffyn y cleifion hynny oedd yn derbyn triniaeth yno felly Ymddengys felly fod yr Amgueddfa yn Bryn Beryl oedd yr ysbyty fwyaf diogel i drin cleifion COVID. Ar hyn o bryd ysbyty Allt ddiogel am y tro. Wen ydi’r Uned Man Anafiadau agosaf atom ni. Serch hynny mae’r Llanw ar ddeall y bydd Mae hi’n dda gweld bod ein atyniadau a’n yr Uned Man Anafiadau yn dychwelyd i Fryn Beryl cyn gynted ac y bydd hi’n ddiogel i wneud canolfannau yn addasu i heriau y byd ohoni hynny. Mae hi’n biti bod rhaid cau’r uned honno ond gobeithio fod pawb yn deall fod yn rhaid Cofiwch gefnogi lle medrwch chi. gweithredu mewn argyfwng i warchod cleifion. At ei gilydd cleifion hŷn, fwy bregus sydd ym Mryn Beryl— pobl sydd angen cryfhau cyn Dydd Iau, Dyddiad Cau: dychwelyd adref. Mae niferoedd y cleifion yno wedi gostwng sy’n galonogol ond pe byddai rhaid yma byddai modd codi nifer o gwelâu yno mewn byr o dro. Gorffennaf 2 Bu i Bryn Beryl chwarae ran allweddol yn y frwydr hon ac mae’r ysbyty a’r staff yno yn parhau i fod yn ran hollbwysig o ymateb yr ardal i COVID-19. Mae ysbytai cymunedol yn Cofiwch bod croeso i chi argraffu’r eithriadol o bwysig i economi iechyd leol ac yn ehangach. Rydym yn lwcus iawn ohoni ac yn Llanw eich hun a’i rannu gyda’r sawl y dyfodol dylai bod y Llywodraeth yn gweld ysbytai o’r fath fel blaenoriaethau buddsoddi. sydd heb gyfrifiadur. Mae angen llefydd fel Bryn Beryl arnom ni. Parhad ar dudalen 2.

Covid-19 a Llŷn

(parhad o’r dudalen flaen) newydd ac yn cadw llygad barcud ar sut y

Gwybodaeth gamarweiniol mae’r newid yn y drefn yn Lloegr yn effeithio ar ymlediad y feirws yno. Mae’r cyfryngau yn tueddu i ddychryn pobl drwy gynnig ffigyrau brawychus sydd heb fod Diolch i drigolion yn ddigon manwl neu heb gyd-destun cywir. Mae staff rheng flaen yn gwerthfawrogi pob Golygyddion a Cofiwch fod mwy o brofi’n digwydd yn ardal arwydd o garedigrwydd ac mae gweld yr Betsi Cadwaladr bellach a bod hynny’n arwyddion codi calon sydd wedi eu gosod ar Swyddogion golygu bod mwy o achosion yn cael eu hyd a lled yr ardal yn galondid mawr.

Y Dudalen Flaen darganfod. Llawn gwell hefyd ydi edrych ar Llwyddodd ymddygiad gall pobl yr ardal a’u Llyr Titus, 770638 ardaloedd llai (fel rhai Awdurdodau Lleol) gan hymlyniad at ganllawiau’r llywodraeth i Cae Du, Dinas, LL53 8RR fod ardal y Bwrdd Iechyd yn un fawr iawn ac wneud gwahaniaeth mawr. Ond peidiwch â [email protected] yn cynnwys llefydd gwahanol iawn i’w llaesu dwylo – ac yn sicr mae’n rhaid i chi ddal gilydd. Ffeithiau, nid ystadegau heb eu gwirio, ati i’w golchi nhw! Y cyngor hanfodol ydi: Newyddion, Llythyrau sy’n bwysig. Drwy ddilyn y dystiolaeth • Golchwch eich dwylo yn drwyadl. Twrog Jones, 740927 ffeithiol o ran beth sy’n digwydd mewn • Ceisiwch osgoi cyffwrdd arwynebau Andleby, Llanbedrog, LL53 7UA llefydd yn Lloegr ar hyn o bryd gallwn baratoi [email protected] cymaint ag y gallwch chi.

yn well at beth allai ddigwydd yma. • Cadwch at y rheolau pellhau Erthyglau, Cyfresi Meddygfeydd yn agored, fel arfer cymdeithasol. Eleri Llewelyn Morris, 740401 Cofiwch fod y meddygfeydd yn agored fel Cae’r Fedwen, Mynytho, LL53 7RH arfer a’u bod nhw yno i’ch gwasanaethu chi. Hoffai’r Llanw ddiolch o galon i’n holl [email protected] Mae rhywun yn deall bod pryder ymysg weithwyr rheng flaen.

cleifion ond mae staff y meddygfeydd yn Llŷr Titus Teyrngedau, Colofnau Alun Jones, 730219 gwneud popeth sy’n bosib i leihau’r risg i chi

Argraig, Sarn, LL538EE ac iddyn nhw’u hunain. Efallai y bydd y gwasanaeth ryw fymryn yn wahanol gyda Dyddiadur mwy o ymgynghori yn digwydd dros ffôn neu

Dilwyn Thomas, 740704 gyda chymorth technoleg fel arall ond mae o Meifod, Mynytho, LL53 7RH yno o hyd ac yno i’ch helpu chi. Peidiwch â

Llên y Llanw bod ofn cysylltu i drafod; os oes gennych chi Gareth Neigwl, 730750 unrhyw bryder ynglŷn â’ch iechyd, cysylltwch Trysorydd i’r Llanw Rhydybengan Bach, Botwnnog, LL53 7SS fel y byddech chi’n ei wneud fel arfer. Mae angen Trysorydd newydd ar

Penillion Tro Trwstan Gobaith at y dyfodol Llanw Llŷn. Fasach chi’n hoffi Gwilym Williams, 730731 Ar hyn o bryd mae gobaith y daw’r ardal hon ymuno â chriw brwdfrydig a Tir Tlodion, Llaniestyn, LL53 8SF drwy’r argyfwng a hynny yn llawn gwell na’r rhagolygon ar ddechrau’r cyfnod, a hyd yn gweithgar y Llanw? Dyma’ch cyfle. Diolchiadau, Cofio hyn hefyd gallai’r sefyllfa fod wedi bod yn Cysylltwch gyda Delyth neu Janet, (Am gostau gweler tudalen ‘Diolchiadau’) llawn gwaeth. Mae llwyddiant at y dyfodol yn Meryl Davies, 770691 yr ysgrifenyddion, neu unrhyw un ddibynnol ar lacio’r mesurau mewn modd Nyffryn, Dinas, LL53 8ST o’r swyddogion. [email protected] darbodus a chall. Rydym ar drothwy cyfnod Chwaraeon Michael Strain, 730520 Llain, Bryncroes, LL53 8ED Pawb yn gwerthfawrogi [email protected]

Hysbysebion Meinir Jones 720604 Giatgoch Ceidio, LL53 8UA [email protected]

Cadeirydd: Michael Strain Ysgrifenyddion Janet Roberts 712302 Sgubor Feilir, Abererch, LL53 6YH [email protected] Delyth Wyn Jones 760405 Môr Edrin, Aberdaron, LL53 8BE [email protected]

Trysorydd Marian Jones 07854 657419 1 Llain Delyn, Penrhos, LL53 7NF [email protected]

Trefnwyr Dosbarthu Richard Parry, Crugeran, Sarn 730375 Dei Thomas, Stabal Meillionydd, Rhoshirwaun40651 Llanw Drwy’r Post Luned Jones, 712482 / 713621 Gwyndy, Llangïan, LL53 7LN

Cyhoeddir www.facebook.com/llanwllyn gan Gymdeithas Llanw Llŷn https://twitter.com/LlanwLlynArgreffir gan Y Lolfa Dyma lun Ffion, Noah, Ella a Lili gyda’r ddau gi bach yn mwynhau cymeradwyo y Gwasanaeth Iechyd bob nos Iau yn Stad Erwenni, Pwllheli. Roedd ganddynt syniadau Nid yw Pwyllgor Llanw Llŷn o gwahanol bob wythnos ac yn codi calon pawb - ar eu beics/sgwteri, neu gerdded a phob angenrheidrwydd yn cytuno â phob un gyda chrys-T arbennig yn ogystal â dillad arbennig i’r cŵn. Da iawn wir. Diolch iddynt barn a fynegir gan ein cyfranwyr am yr holl ymdrech.

2

3

Elan Gwilym dw i a dw i’n byw yn Sarn Heddiw mae’n galw Mellteyrn. Fi ydi’r gwynab y tu ôl i fusnes harddwch symudol Pincio Pen Llŷn. Clywais ddau ddywediad yn ddiweddar sy’n

1. Beth yw eich atgof cyntaf? dweud llawer o wirionedd sef ‘Heddiw

Fy atgof cyntaf i ydi helpu Mam i roi potel i ydy’r fory roeddet yn poeni amdano ddoe’,

Lewys, ’mrawd, ac ynta’n brathu ’mys i! a hefyd ‘Ofn ydy’r cawell sydd wedi cau amdanat. Ffydd ydy’r allwedd i ryddid’. 2. Pa dri lle sydd bwysicaf i chi? Ar fore Sul y Pasg roedd ‘heddiw’ Mair 1. Porthor yng Ngardd Gethsemane yn dorcalonnus. 2. Adra – Sarn Roedd mynd ymlaen efo bywyd heb Iesu yn 3. Porth Colmon dasg amhosib yn ei golwg ac felly roedd fory yn ddychryn. Y cwbl oedd ganddi oedd 3. I ble fyddwch chi’n mynd ar eich atgofion, siom a hiraeth. Roedd yn methu gwyliau? gweld ffordd ymlaen heb Iesu. Ond crio heb Mi fydda i’n hoff iawn o fynd dramor ac yn achos oedd Mair. Roedd Iesu, yn flynyddol mi fyddaf yn mynd i’r Sioe ddiarwybod iddi, yn fyw ac yn sefyll yn ei Frenhinol i gampio gyda fy ffrindiau. hymyl. Cofiwn – dydi ffaith ddim yn peidio â bod yn ffaith am ei bod yn cael ei 4. Beth sy’n gwneud i chi chwerthin? hanwybyddu. Roedd – ac mae – Iesu yn fyw. Gweld pobol yn disgyn a chodymu! Roedd Mair yn methu ei adnabod trwy ei

5. Pryd oedd y tro diwethaf i chi grio? Elan dagrau. Ond roedd clywed Iesu’n yngan ei henw ‘Mair’ yn ddigon. Trodd a gweld Iesu Mi fydda i’n crio’n amal wrth wylio rhaglenni teledu, yn enwedig Supervet a’r 14. Beth sy’n dân ar eich croen? a sychodd ei dagrau. Trodd ei gofid yn soaps! Gwŷr sy’n gwarafun i’w gwragedd wario ar llawenydd. Cyhoeddodd Iesu fod angau, y driniaethau harddwch, a tydw i ddim yn un gelyn mawr olaf, wedi’i drechu. Roedd hi’n 6. Pa fath o gerddoriaeth ydach chi’n ei dda am rannu ’mwyd! gwybod bellach bod cyfnod newydd gyda’r hoffi, ac ydach chi’n berson cerddorol Arglwydd o’i blaen. eich hun? 15. Beth fyddai eich swydd ddelfrydol? Os ydy heddiw neu yfory yn fraw i ni, os Does dim math arbennig – unrhyw beth sy’n Dw i’n lwcus iawn o fod yn ei gwneud hi ydym yn teimlo’n unig a thrist, os yw dagrau gwneud i mi fod eisiau dawnsio, a chaneuon bob dydd. gofid yn ein calon ac edrych ymlaen yn Cymraeg. anodd, cofiwn fod Iesu yn fyw, ac mae’n 16. Ydach chi’n siopa ar y we, ac os ydach Mi roeddwn yn chwarae’r ffidil am sawl sefyll yn ein hymyl. Mae O’n llawn chi, pa fath o bethau fyddech chi’n eu blwyddyn ond ni fyswn yn fy ngalw fy hun cydymdeimlad a chariad. Mae’n ein galw prynu ar y we? yn berson cerddorol chwaith! wrth ein henwau. Mae’n ein hadnabod ac yn Dillad, colur a ’nialwch! deall achos pob gofid. Mae’n dymuno sychu 7. Oes yna rywbeth sy’n codi arswyd 17. Ydach chi wedi rhoi lliw yn eich gwallt ein dagrau. Mae O eisiau rhannu ei arnoch chi? erioed? fuddugoliaeth. Mae’n awyddus i’n cofleidio Tywyllwch a phryfaid cop! a’n cynnal, beth bynnag fo ein Do tad. 8. Oes gennych chi uchelgais, neu oes yna hamgylchiadau. Mae am fod gyda ni 18. Oes gennych chi datŵ neu fyddech rywbeth y byddech chi’n hoffi ei wneud heddiw, yfory ac am byth. Cofiwn eiriau chi’n cael un? Os felly, tatŵ o beth? yn y deng mlynedd nesaf? Paul, ‘Peidiwch â gadael i ddim byd eich Oes! Cefais un ar ddiwrnod fy mhen blwydd Bod yn hapus, dal ati gyda Pincio a hoffwn poeni chi. Gweddiwch, a gofyn i Dduw am yn 18! Mae Mam yn eu galw yn adar Hilda brynu tŷ yn lleol. bopeth sydd arnoch ei angen a byddwch yn Ogden! ddiolchgar bob amser (Philipiaid 4:6; 9. Beth sydd wedi achosi’r embaras beibl.net). 19. Pwy ydi’r person mwya diddorol mwyaf i chi? R O Roberts ydach chi’n/wedi ei adnabod? Top bicini yn dod i ffwrdd ynghanol pwll Mrs Esyllt Maelor heb os nac oni bai! nofio cyhoeddus gorlawn a wnes i ddim Roeddwn yn lwcus iawn o gael gwersi sylwi nes i Dad orfod dweud wrtha i! Sawl Cymraeg ganddi am 5 mlynedd yn Ysgol blwyddyn yn ôl bellach!! Botwnnog! 10. Maen nhw’n dweud fod pobol yn 20. Beth ydi’r peth gorau sydd wedi dewis anifeiliaid anwes sy’n debyg iddyn digwydd i chi erioed? nhw. Oes gennych chi anifail anwes? Pa Cychwyn fy musnes fy hun yn fy ardal leol. fath? Oes, mae gennym gŵn a chathod anwes, rhai Cafodd Elan ei dewis i ateb cwestiynau diog a rhai sy’n wirion. Mae’n siŵr fy mod Cwestiwn Nesa! gan Llio Mererid o Nefyn a yn gyfuniad o’r ddau! fu’n eu hateb yn Llanw mis Mai. Elan fydd yn dewis yr un i’w hateb yn y Llanw nesa. 11. Pa un yw eich hoff raglen deledu? Wrth fy modd gyda EastEnders, Rownd a Rownd, Priodas Pum Mil a Call the Midwife.

12. Sut fyddwch chi’n treulio eich oriau hamdden? Mi fydda i’n hoff o wau a chrosio a threulio amser gyda fy ffrindiau.

13. Mae Llywodraeth Cymru angen help i redeg y wlad. Pa gyngor fyddech chi’n ei roi i Mark Drakeford? Dad ydy’r un sy’n hoff o wleidyddiaeth yn tŷ ni; sa’n well gofyn iddo fo!

3

Bwganod Bendigedig G yda’n disgyblion i gyd adref ers Mawrth 20fed fel plant drwy Gymru gyfan, maent wedi bod yn brysur yn cwblhau tasgau a sialensau amrywiol adref. Gosodwyd her un wythnos i’n disgyblion a’u teuluoedd i greu bwganod brain lliwgar i addurno’r fro a chodi calonnau eu cymdogion. Waw! Roedd yr ymateb yn anhygoel! O fewn ychydig ddyddiau roedd bwganod brain amrywiol wedi ymddangos ar hyd a lled yr ardal: Tudweiliog, Llangwnnadl, Rhoshirwaun a Dinas, a phawb yn anfon lluniau ohonynt i’r ysgol. Rhoddwyd pob un i fyny ar dudalen Facebook yr ysgol ac roedd yr ymateb iddynt yn wych – pawb yn dweud gymaint roeddent yn mwynhau eu gweld wrth Aled – gan Bobi a Macs yn Llangwnnadl grwydro’r fro, eu bod yn werth eu gweld, a’u bod yn sicr yn codi calon ar adeg mor ddyrys Ben – gan Gethin, Jack a Lois yn i ni i gyd. Nhudweiliog Roedd yr amrywiaeth yn dangos yn glir pa mor greadigol ydi’n plant (a’n rhieni wrth gwrs), a’r enwau eu hunain yn codi gwên. Nifer fawr o Breians, Bobs, Bens, Betis ac un Barbara (cyflythrennu gwych blantos!), ambell un egsotig fel Pedro, Skye, Jeffri a Coral, uwcharwr fel Dr Rhanji, pêl-droedwyr gwych fel Suarez, gyrwyr ceir rali fel Ari Vatanen, enwau gwreiddiol fel Bragiau y Ddraig, a hyd yn oed un bwgan brain â naws boliticaidd o America: Trumpster! Mae’n amlwg bod y bwganod brain wedi cydio yn nychymyg ein disgyblion, ac mae mor braf gweld eu bod wedi rhoi cymaint o bleser a mwynhad i gynifer o drigolion yr Ari Vatenen – gan Nel yn Rhoslan ardal a thu hwnt hefyd.

Meddai Lusa o Flwyddyn 2: “Dw i wedi Ben – gan Daniel yn Nhudweiliog cael lot o hwyl yn chwilio drwy hen ddillada a rhoi mêc-yp ar Beti”. Roedd Elen, mam Lusa, wedi mwynhau ei hun hefyd: “Mae gweld yr holl fwganod yn Nhudweiliog a Llangwnnadl yn dod a gwên i wyneb rhywun. Mae pawb wedi mynd i gymaint o ymdrech a ’di cael lot fawr o hwyl yn creu aelod newydd i’r teulu a hynny mewn amser mor ryfedd i ni i gyd.” Ac meddai Seren o Flwyddyn 5: “Mi wnes i a Sionyn fwynhau gwneud bwgan brain yn fawr. Roedd yn gyfle i’r teulu cyfan allu helpu a threulio amser efo’i gilydd, sy’n bwysig iawn yn ystod yr amser anodd yma. Maen nhw’n rhoi gwên ar wyneb pawb gan gynnwys y bobl sydd yn byw ar ’bennau eu Barbara – gan Nan yn Nhudweiliog hunain a’r henoed” – cyfiawnhad perffaith dros Beti – gan Alaw yn Nhudweiliog eu creu ddywedwn i!

Erbyn hyn mae 31 o fwganod brain ar hyd a lled y fro, er bod ambell un wedi colli pen neu drowsus mewn gwyntoedd cryfion yn ddiweddar! Felly, os ydych yn beicio, rhedeg neu gerdded yn yr ardal cofiwch wenu os gwelwch un o’n bwganod rhyfeddol. Einir Davies Pennaeth Ysgol Tudweiliog

Beti – gan Anni ac Ifan yn Nhudweiliog Bob – gan Noah, Quinn a Seth yn Nhudweiliog. (Mae lluniau’r Bwganod eraill i gyd i’w gweld ar dudalennau eraill o’r Llanw)

4

Bwganod Bendigedig

Beti Fôn Griffith – gan Moi a Lusa yn Bragiau y Ddraig - gan Gruff a Ffion yn Coral a Dr Rhanji - gan Lillie a Charlie Llangwnnadl Nhudweiliog yn Llangwnnadl

Bob - gan Cian, Celt a Cadi yn Sarn Breian - gan Deio, Iwan a Sion yn Dad (Ianto) - gan Mat a Sally yn Rhoslan Nhudweiliog

Breian - gan Wil yn Llangwnnadl Bob – gan Imogen yn Dinas

Dolly - gan Mia yn Llangwnnadl

Bob y Bildar – gan Mali a Now yn Nhudweiliog Breian - gan Ela yn Rhoslan Guto – gan Lewis yn Llangwnnadl

5

Facebook - Diolch yn fawr i bawb sydd Ysbytai – Dyna hanes Jean, Awel y Colled - Brawychwyd yr ardal gan yn rhoi newyddion a lluniau ar facebook Mynydd a aeth i Ysbyty Gwynedd ac yna, farwolaeth sydyn Robert Jones-Parry, neu Tudweiliog i godi’n calonnau ar amser oherwydd bod yr uned yr oedd hi ei hangen Bob Cilia’ i ni. Mae‘n chwith na allwn anodd fel hyn. Mae’n braf gweld hen luniau wedi ei symud, ymlaen â hi i Glan Clwyd, - gydymdeimlo yn gorfforol bersonol efo yn ein atgoffa o’r rhai sydd wedi mynd. gwarthus o beth! Daeth adref am ychydig Gwen a’r teulu, ond yr ydym yn meddwl Diolch hefyd i Gwyn Rhydderch am dudalen ddiwrnodau cyn gorfod mynd yn ôl i Ysbyty amdanynt. Capel Tudweiliog, yr adnodau a’r emynau, a Gwynedd ac yna i Fryn Beryl. Gobeithio dy Genedigaeth - Croeso i Lithfaen, mewn lluniau y plant. fod yn gwella’n dda erbyn hyn. Mae’n amser rhyfedd iawn, i Robin Bryn, mab i amser digon anodd ar y gorau. Baner - Efallai bod y rhai ohonoch sy’n Tomos a Lowri Hughes, Tegfan. Gobeithio bod pawb arall yn dal yn eitha’ gallu crwydro wedi gweld y faner sydd o iach tra rydym yn gorfod aros yn ein cartrefi. flaen y capel, neu wedi gweld ei llun ar Mae’r lonydd yn dawel iawn i gymharu â sut facebook a’r geiriau “Ffydd, gobaith, cariad, y byddent fel arfer ar yr adeg yma. Ond, a’r mwyaf o’r rhai hyn yw cariad” arni, a “daw eto haul ar fryn.” llun yr enfys. Merched y Wawr – Cyn i’r cyfyngiadau ddod i rym cafwyd Diwrnod Chwaraeon yn Chwilog. Roedd Lowri a Wenda yn cynrychioli’r gangen ar chwarae chwist. Da iawn chi am ennill ond dim Machynlleth eleni! Ar Fai 12 bu farw Gladys Thomas, Meillionydd Mawr, un o’r aelodau cyntaf. Hi oedd yr ysgrifennydd pan gychwynnodd y gangen yn 1969. Cadwodd ei diddordeb drwy’r cyfnod y bu’n cwyno ac roedd yn aelod hyd y diwedd. Cydymdeimlwn â’r

teulu. Y faner ger y capel Cafwyd awgrym, os dymunwch fod yn

Mae yr enfys yn symbol o’r diolchgarwch greadigol, i greu blodyn/blodau mewn sydd gan bawb i’r NHS y dyddiau yma, a unrhyw gyfrwng – crosio, brodio, gweu aayb. Cysylltwch â Janice ar 770456 neu hefyd yn symbol Cristnogol o gyfamod Rhian ar 770622 am fwy o wybodaeth. wnaeth Duw i Noa. Mae cariad yn golygu Cadwch yn iach a gobeithio y cawn gyfarfod marw aberthol Iesu Grist drosom ar y groes. Lowri a Robin Bryn heb ofn ynte. Bryn, gweinidog Pwllheli a Nia gafodd y Hafod Ceiri - Er bod rhaid i Hafod Ceiri Profedigaeth – Cydymdeimlwn â Michael, ohirio sgwrs gan Bob Morris ar Y Brenin syniad, a rhoi baner ar gapeli gofalaeth Sian a’r teulu, Llain, o golli mam a nain, sef Arthur, penderfynwyd arbrofi efo Zoom a Pwllheli, a phenderfynodd Gwyn Rhydderch Joan Strain, Abersoch. Bu’n wael am chael hanes Ellen Evans yn ymfudo i roi un yn Nhudweiliog hefyd. Os oes flynyddoedd ond yn gwella’n rhyfeddol bob America. unrhyw gapel â diddordeb mewn cael un yna tro. cysylltwch â’r Parch. Bryn Williams ar Gobeithir cynnal yr un arbrawf ar Fehefin (Cysylltydd: Gwladys Thomas Ffôn: 770694) 01758 613114. 25 lle caiff pawb sgwrsio am artreffact o’u dewis. Croeso i chwi ymuno â ni trwy anfon Pobl ifanc gweithgar - Roedd hi’n braf ebost i [email protected] i gofestru iawn gweld y rhaglen Ffermio am Ben Llŷn diddordeb. ar y teledu a gweld cymaint o bobl ifanc yr Siop Pen y Groes - Mae’r siop gymunedol ardal mor weithgar. Tomi Brynodol a yn gwneud ei gorau mewn adeg anodd i Mathew Penllech Bach wedi prynu Siop gyflenwi’r holl ofynion. Er ein bod weithiau Garej Sarn; Alison Brady sydd yn rhedeg heb ambell beth roedd pethau fel blawd, Post Tudweiliog; Sion ac Ela, y cwpwl ifanc pasta, siwgr brown ac, yn fwyaf arbennig, sydd wedi dechrau ffermio ym papur tŷ bach ar gael yn ystod y cyfod yma. Mhorthgwylan; Sion y pysgotwr, a Diolch i’n cyflenwyr lleol fel Iolo Owen, chawsom gip ar Ynys Enlli, a Gareth Cwrt Dylan Jones, cwmni Oinc Oink, becws hefyd. Diolch i Daloni am ddod â phopeth Glanrhyd, wyau Hirdre, Blas ar Fwyd, Ian at ei gilydd gan ddangos prydferthwch Llŷn Roberts, Harlech ac R.H. Evans am roi ar ei orau. gwasanaeth tu hwnt i’r arferol. Cofiwch fod

Profedigaeth - Cydymdeimlir ag Alun a posib archebu a’n bod yn danfon nwyddau Gwynfor a’r teulu i gyd ym marwolaeth eu i’ch cartref. Diolch arbennig i Lowri a mam, Judith Roberts, Rhos y Grug a Post, Helen, - hebddyn nhw ni fuasai’r siop yn dal gynt. Roedd Judith yn ferch Tŷ Coch, i fynd. Tudweiliog, a hi yw yr olaf o’r plant. Bu’n (Cysylltydd:Sianelen Pleming, Bwlch y Mynydd, rhedeg y Post am flynyddoedd lawer. Roedd Llithfaen Ffôn: 750462) hi’n weithgar iawn yn yr ardal, yn ffyddlon i’r capel ac i Glwb y Berthan. Roedd hi’n dalentog iawn, yn gallu cyfansoddi, ac enillodd lawer tro am stori fer mewn eisteddfodau. Bu hi a’i diweddar ŵr, Robin, yn gymdogion da iawn. Roedd ei theulu yn uchel iawn ganddi, ac wrth ei bodd yn dangos eu lluniau. Rydym yn meddwl amdanoch i gyd yn eich colled. (Cysylltydd: Y Parch. Olwen Williams, Tŷ’n Rhos. Ffôn: 770 248)

6

Drwy lygad camera Bethan

Mantell Paun

Chwilen Fai, Nefyn Sgrech y Coed, Pwllheli

Gwalch Glas, Nefyn

Mae’r lluniau ar y dudalen yma wedi cael eu tynnu gan Bethan Vaughan Davies o Nefyn. Mae hi’n gweithio yn siop Spar Pwllheli ac wedi bod yn hoff iawn o fyd natur ers pan oedd hi’n blentyn bach. Bedair blynedd yn ôl, fe benderfynodd brynu Blodyn Menyn, Nefyn sbenglas er mwyn cael gweld adar fel glas y dorlan a’r crëyr glas yn agos ac un diwrnod fe ddywedodd wrth ei mam ei fod yn bechod na fedrai hithau weld yr hyn roedd hi wedi’i weld. Ateb ei mam oedd, ‘Wel, pam na bryni di gamera i dynnu’u llunia nhw? Mi fedrwn inna’u gweld nhw wedyn!’ A dyna wnaeth hi. ‘Rŵan,’ meddai Bethan, ’mae pawb yn Crëyr Glas, Pwllheli cael gweld be dw i wedi’i weld.’ Er mai yn gymharol ddiweddar y mae Bethan wedi dechrau tynnu lluniau, mae hi wedi cael cryn lwyddiant efo nhw’n barod ac wedi cael sawl gwobr, e.e. yr ail wobr yng Nghystadleuaeth y Gwanwyn S4C 2019. Buwch Goch Gota, Nefyn Mae ei lluniau i’w gweld yn y gyfres Natur a Ni ar S4C hefyd, ac yn Llên Natur ar Facebook. Y mis hwn mae’n bleser gennym ninnau eu dangos yn Llanw Llŷn. Gol.

Y Gnocell Fraith Fwyaf, Pwllheli

Pen Gwalch Glas, Nefyn

Dant y Llew

Gwiwer Lwyd, Pwllheli Y Glesyn Cyffredin, Nefyn Cacwn ar Ddant y Llew, Nefyn

7

3333 Dyddiadur Y Daflod dan Warchae Y mis yma eto, mae Anna Jones, Y Rhyfeddu at dwpdra Boris yn caniatáu Mai 21ain: Daflod, Abersoch yn rhannu pigion o’i cymdeithasu. Gwendoline, yr wylan, wedi cael sgram dyddiadur tra’n hunanynysu yn ystod y heddiw: cacennau bach coffi fflat a hufen Cloi Mawr: Mai 12fed: wnaeth dwchu dim. Pedlio ar y beic fel fflamia ben bora. Mentro Mai 1af: i’r fferyllfa efo’r mwgwd oedd gen i ers taith Mai 22ain: ‘Da imi fydd dyfod Mai’... Tybed be ddaw? i China. Teimlo fel taswn i mewn ffilm. Ôl awyren yn stribed wen yn yr awyr las ac awydd codi pac i fynd i grwydro. Brefiadau Mai 2il: Mai 13eg: defaid i’w clywed yn y pellter. Teimlo’n Teimlo’n unig heddiw. Ond twt, dw i wedi Pobi ffẁl pelt – cacan foron, bisgedi almon ddigalon: eu hŵyn wedi mynd am Fryncir hen arfer. Cofio bod am oriau ar fy mhen fy a quiche, a rhewi’r cwbwl. mae’n siŵr. hun yn darllen mewn cornel cae yn Hendy. Wrth giledrych ar yr hen hyb mi welwn fod Unwaith darllen ‘Yn ôl i Leifior’ yn y tŷ y cena yn las ac yn fyw. 700 o negeseuon!!! Mai 23ain: gwair. Hel wyau oeddwn i i fod! Rwtsh y rhan fwya. Dyma fi’n ôl yn yr 21 Clirio drorau ... powlen gwneud jeli a Clywed bod gwartheg Towyn wedi’u troi ganrif. phedair gefail bach siwgwr lwmp. Be’ ’na i allan … mae’r haf ar y ffordd. efo nhw? Eu rhoi’n ôl a gadael i rywun arall Mai 14eg: eu taflu i’r doman fyd ar fy ôl. Mai 3ydd: Bedyddio brwsh llnau ffenestri bora ’ma. Rigio am ei bod yn ddydd Sul – a gwneud Wel ar f’engoch i, mi fasa bôn braich yn Mai 24ain: dim! Cofio geiriau carcharor rhyfel o’r well! Cadach fory. Jean Llwyn ar Heno yng Dechrau darllen llyfr wedi ei leoli yn 2021 Eidal oedd dan warchae yng Nghymru, o’r nghanol ei blodau. lle nad oes plant o gwbwl. Pethau digon nofel Filò: ‘Rhyddid … peidio gwybod pryd tebyg i’r adeg yma. Tybed sut wnaiff o y bydd diwedd pethau’. Gorfod bodloni ar orffan? ddefnynnau glaw. Wel, mi sticia innau iddi Mai 25ain: hefyd felly. Clirio cotiau heddiw ... côt gostiwm Mam … Gwrando ar fwyalchen yn cnocio malwen. ella y gwisga i hi un o’r dyddia ’ma … côt Sŵn braf. brotestio y ’60au … thafla i mo honna ... a

Mai 4ydd: chôt ffỳr Anti Martha ... wel, wisga i ddim blew anifail eto! Yn ôl â nhw. Cinio yn yr haul yng nghwmni dau gyw titw tomos las yn y llwyn gwyddfid. Eisteddfod-T drwy’r dydd.

Mai 5ed: Mai 26ain: Awyr asur eto heddiw. Ar ôl llyffanta Annwyd pen a dychryn braidd rhag ofn drwy’r bora dyma afael ynddi a pheintio mai’r aflwydd ydi o. dwy giât. Mi fasa Richard Penbryn yn Planhigion yn cyrraedd ond dim mynadd gwarafun ’mod i’n peintio dros y rhwd! Sôn na nerth i’w plannu. Gorweddian a gwylio’r bod ’na lawer o ymwelwyr yma. Wel dw i Eisteddfod. Gwendoline, yr wylan wen ddim yn mynd i unman i galifantio. Mai 27ain:

Codais yn oriau mân y bora a gweld car Mai 6ed: Mai 15fed: diarth o flaen Talafon: rhywun wedi Y paent wedi darfod. Ffawd? Cael sgwrs Gwylio rhaglen am ailwneud tai tra’n cyrraedd dan gaddug du y nos yn slei – y o hirbell efo genod y Rabar. Wedi pedlio ar y beic. Peintio silffoedd ffenestri heddiw a chwynnu’r wal fach – ond mae hi tacla! cynhyrfu’n lân o gael siarad wyneb yn wyneb. Llofruddiaeth yn y Rhondda. Mae fel Craig yr Oesoedd! Ista allan fel clewtan Mai 28ain: hi’n waeth yn rhywle o hyd. efo panad. Braf eto heddiw, ond methu mynd i’r haul

oherwydd haint ar y frest. Diolch am Mai 7fed: Mai 16eg: Eisteddfod-T ar S4C. Cawod o law. Gwaetha fi’n fy nannadd mi Trio peintio waliau ond methu cyrraedd. ges baent o Garej Tyddyn Callod. Y drws Gwell oedd peidio dringo rhag imi bowlio a Mai 29ain: cefn gafodd lyfiad heddiw. Torri llwy bren gorfod mynd i Fangor. Diwrnod du iawn er bod pelydrau’r haul yn yn curo sosban i’r nyrsys heno. Mai 17eg: byseddu pob twll a chornel: colli Joan, ffrind Mai 8fed: Gweld 15 o blismyn yng ngwaelod y lôn. bora oes. Atgofion fil am ddyddiau braf, hi Newydd drwg: olew yn llifo dan y car! Teimlo’n ddiogel. yn y Gangen a ninnau’n Hendy am y cae â’n Newydd da: Guy Ty’n Callod am alw ei dŷ gilydd, a chofio treulio hafau hir yn chwarae Mai 18fed: yn Clogwyn. ym Mhen Cei yn sglefrio i lawr y brêcwater… Diwrnod di-ddim di-dda. Ond pwy a ŵyr Clyderian yn yr haul a chwarae Sgrabl! Y ond y fi! Gwrando ar y Talwrn – byth yn Mai 30ain: llaw chwith yn erbyn y llaw dde. Y llaw methu – ac o ’ngho os bydd y ffôn yn canu. Yn dal fel cath o wan ond mi drawsblannais y chwith enillodd. dail pupur. Go brin y gwela i’r llysiau pupur Mai 19eg: Mai 9fed: ond am bleser o weld y dail wedi tyfu o Mynd i’r afael â silffoedd llyfrau. Eistedd Gwastraffu amser yn trio cysylltu â’r we a hadyn bach. Gwylia dy gefn Monty Donn! yn darllen cerddi Wordsworth a chofio eu methu. Fy mhen yn troi. Digio wrtho fo! trafod efo Gruffudd Parry. Mai 31ain: Mai 10fed: Awydd ailgydio mewn canu piano ar ôl dod Eistedd yn y cysgod bob yn ail â Mynd i’r afael â’r hyb ben bora. Er imi gael ar draws llyfr caneuon. Difaru i mi roi’r sbaena pwy sy’n mynd i Dalafon. Pobol cyngor gan BT, Wyn Talafon a chriw ffidil yn y to ar ôl cael gweillan ar draws fy mewn trowsusa cwta ... llafna ar gefn beics Llundain doedd ’na ddim symud arno. mysedd gan Mrs Ffoulkes, Talybont am ... pennau gwynion ar gefn beics … pobol beidio dysgu Bluebells of Scotland. Ella dros hanner cant yn dyffeio eu hoed … ceir Mai 11eg: chwilia i ar y we am biano. diarth ... grrrr! Gyda’r nos ddifyr yn Plannu letys ges i gan Gwyndaf Penrhos. gwrando ar hanes Wil Sam a chwerthin lond Gobeithio y tyfan nhw. Mai 20fed: fy mol yn gwrando ar Ifans y Tryc. Talwrn Mentro i Ben Cei cyn clwydo. Teimlo fel y Dod ar draws llyfr gafodd Mam am Good i ddilyn – difyr, difyr. byddwn i ers talwm yn cael mynd allan am attendance yn Voelgron School yn 1915, a’i A dyna fis Mai. Digon rhyfedd – ond dw i’n y tro cyntaf ar ôl bod yn sâl – digon simsan! llyfr coginio pan oedd hi’n gweini. dal yma.

8

Y Gofid Be ar y Ddaear?

Un o’r tasgau a osodwyd i ddisgyblion Ni fedraf esbonio’r teimlad i chi, o’i Dyna oedd ar wefusau sawl un o Nefyn i Blwyddyn 9 Ysgol Botwnnog yn ddiweddar gweld hi eto. Roedd rhaid i ni gadw’n pellter Edern pan sylwon nhw ar greadur diarth oedd cadw dyddiadur personol o’r cyfnod wrth gwrs. Ond roedd hi yna, o ’mlaen i; dim iawn yn eu gerddi yn ddiweddar. Copog hwn, cyfnod y Cloi Mawr. Yma, dyma gael ond 2 fetr i ffwrdd oedd hi. Anodd oedd (Hoopoe, yn y Saesneg) welson nhw, aderyn cyhoeddi dyddiadur Efa Hodge, lle mae peidio â’i chofleidio. Peidio cael chwarae’n orenbinc, cymaint â bronfraith efo crib hi’n rhannu ei meddyliau â ni yn ystod wirion a dechra crio chwerthin efo hi. Peidio drawiadol o blu ar dop ei ben. cyfnod rhyfedd Covid-19: cael gwneud ei gwallt tlws hi tra’n sgwrsio am yr hogia dela’n y byd. Mi ges gyffwrdd Mai 15fed, 2020 blaen bys ynddi. Dyna’r oll oedd Mam yn Dwn i ddim ble i ddechra, felly mi adael. Ond am eiliad roedden ni’n cyffwrdd: ddechreua i drwy ddweud hynny. Newydd ei gewin hi yn erbyn f’un i. Y cyffyrddiad gyrraedd adra ydw i, wedi bod yn danfon y mwya ysgafn ges i ’rioed, ond roedd o’n neges wythnosol i Nain a Taid. Dw i’n galw ddigon i wneud i mi deimlo’n gynnes i fan hyn yn adra ’fyd, damia fi. Ddim adra gyd. Cyn bo hir ro’n i’n ôl yn y car yn gyrru ydi fan hyn go-iawn. Dim ond ’i alw fo’n am adra, ac yn edrych arni hi’n codi llaw adra i blesio Dad ydw i. Ond fydd Pontllyfni fel rhywbeth o’i go arna i nes bo’r car byth yn ‘adra’ i mi. wedi sgrialu mynd rownd y tro. Ond Dw i’n meddwl yn aml am hyn. Ble ydi rhyfedd ydi o hefyd fod gen i’r ffasiwn adra? Mi fydda i’n meddwl yn ôl i wersi hiraeth ar ei hôl hi’n barod, er i mi ei gweld Copog Addysg Grefyddol ym Mlwyddyn 8, a Mrs hi ddim ond ychydig oriau’n ôl a’n bod ni’n Yn ôl bob sôn mae ychydig ohonyn nhw’n Healy’n ein dysgu ni beth oedd nodweddion gyrru negeseuon at ein gilydd yn ddi-dor cartref a nodweddion tŷ. Roedd cartref yn galw yn ne Lloegr yn y gwanwyn pan fyddan drwy’r dydd. Rhyfedd ydi ‘y gofid’ ynde? nhw’n gor-grwydro wrth fudo o Affrica i cynnwys cariad a theulu neu ffrindia, medda gyfandir Ewrop. Peth prin iawn yw eu hi, ac yn rhywle ble dach chi’n teimlo’n saff Mai 17eg, 2020 gweld cyn belled o’u cynefin â Phen Llŷn. ac yn hapus. Dw i’n teimlo’n saff ac yn Mae ’na ambiwlans newydd fynd heibio. Mi Yn sicr, dyma un ymwelydd na lwyddodd yr hapus yma ym Mhontllyfni; mae digon o welais i seren wib ’run pryd ’fyd, felly heddlu i’w yrru’n ôl yn ystod y Gofid Mawr. gariad a theulu yma, ac mae gen i’r mi ddymunais fod pawb yn iawn. Ydy ystafell wely ora’n y byd, ond rywsut, tydi hynny’n ddymuniad? Ond be arall o’n i fama’m yn teimlo ’tha adra i mi. Dw i fod i’w wneud pan oedd ambiwlans yn i’m yn meddwl bod Mrs Healy’n iawn yn mynd heibio a’i goleuadau’n goleuo’r wlad ei phetha ’chi. yn las ar adeg fel hyn? Ar adeg fel ‘y gofid’. Cymdeithasu - Roeddem i gyd yn falch, Ac felly dyna be dw i’n hoffi am ddydd Gobeithio fod pawb yn iawn beth bynnag. dwi’n siwr, ein bod yn cael mynd allan Gwener. Mae cael mynd yn ôl adra i Ben Yma dw i wedi bod am yr awr ddiwethaf. ychydig mwy y mis yma ac mae’r tywydd Llŷn ac i Neigwl yn uchafbwynt i mi. Fydd Dw i wedi ailosod f’ystafell fel bod fy braf wedi helpu. Mae’n dda gweld naill a’r Mam a fi’n aros yn Rhy’ Bengan am oria’ i ngwely’n union o dan y ffenest, ble y ca’ i llall o gwmpas y pentref i gael gweiddi sgwrsio efo Nain a Taid. Ac er gwaetha pa wylio’r sêr drwy’r nos. Fe fydda i’n gwneud ‘helo’ o ochr arall y stryd. Rydym yn lwcus mor ddiflas ydi gwrando ar Mam a Taid yn hynny weithia. Dwn i ddim i le mae’r amser iawn yn y pentref o gael teulu, ffrindiau a brygowthan am wleidyddiaeth, a Nain yn yn mynd a dweud y gwir. Mi fydda i’n lapio chymdogion sydd yn helpu a chysylltu efo’i cofio pwy gafodd gynta’ am ganu yn fy hun mewn blanced a sana trwchus ac yn gilydd a siopau lleol sydd yn danfon Eisteddfod Mynytho yn 1985, mi fydda i’n isda’n fy ffenest â cherddoriaeth yn fy nwyddau, os oes angen. mwynhau pob eiliad. Af i ’myd bach fy nghlustia, yn edrych i fyny ar y sêr yn Y Cae Chwarae - Mae’r cae yn ymyl, sydd hun. Dw i wedi dod o hyd i garrag berffaith breuddwydio. Ambell dro, byddaf yn gyrru yn barc natur bach, yn edrych yn fendigedig ar y wal y tu allan i’r tŷ, ble byddaf yn negeseuon at unrhyw un sy’n effro o hyd am erbyn rwan efo’r tai adar ar y coed, y eistedd bob wythnos yn breuddwydio. Dw i 3 o’r gloch yn y bora. Cian Dafydd ydi un gwyrddni a’r gwellt wedi ‘i dorri. Edrychwn wedi sylwi pa mor las ydi’r awyr y dyddia fydd yn effro’n aml. Polyn Nebo ydi pwnc ymlaen at gael mynd yna pan fydd pethau’n hyn wrth eistedd ar ’y ngharrag, ac fel bod bob sgwrs efo hwnnw. Dan ni’n dau’n gwella. dim llawer o golomennod i’w gweld am ryw medru ei weld o o ffenestri’n llofftydd, gan Profedigaeth - Cydymdeimlwn â Dylan reswm, ond llawer mwy o frain, ac fel bod nad ydy o ond yn byw i lawr y ffordd yn Thomas, Cefn Edern, ar farwolaeth ei frawd- dim modd clywed ’run car am hanner awr Llanllyfni. Polyn Nebo a’r llyfr glas a beth yng-nghyfraith yn Manceinion yn dda. Rhyfedd ydi ‘y gofid’ ynde? yw’n cynlluniau ni tasai damwain niwclear ddiweddar.

Teulu newydd - Mae ganddom deulu bach Mai 16eg, 2020 yn digwydd fory nesa. Fysa hynny ddim yn o fwganod brain, a’u ci, yn eistedd ar y fainc Roedd heddiw’n ddiwrnod gwahanol! syndod o ystyried popeth arall sy’n digwydd ger pont y pentref ers ychydig o wythnosau. Diwrnod cyffrous. Diwrnod rhyfedd. A dim ar y funud. Mynd i Nebo ydi’r cynllun. Mae’n dda eu gweld i godi calon wrth fynd ond yn ystod ‘y gofid’ y gallaf alw diwrnod Cyfarfod yno ac ailfyw’r llyfr. Ac felly os heibio. Diolch i Nel Glanafon a’i rhieni, - fel heddiw’n rhyfedd. Cael gweld Anna bydd damwain niwclear yn digwydd a chithau’n dod o hyd i hwn, yn Nebo ydw i. maent wedi bod yn brysur iawn. wnes i. Dyna i chi ryfedd! Dw i wedi medru gwneud fy mathemateg (duw, am chênj) ac Mae sbïo ar y sêr ’i werth o bob tamaid er wedi medru gweithio allan ’mod i heb weld gwaethaf y diffyg cwsg dw i’n gael. Syllu Anna ers 50 diwrnod. 50 diwrnod cyfa! ar filiynau ar filiynau o oleuadau mân hardd Ond mi ges i heddiw. yn syllu’n ôl arnoch chi. Pwy sydd heb fod

Mi oedd Mam angen mynd i’r banc, felly yn mwynhau sbïo ar y sêr? Mae’n dod â mi es i efo hi am dro, a swnian digon arni i chysur mawr i mi. Yn gwneud i mi feddwl fynd drwy Nefyn ar y ffordd yn ôl. Roedd fod unrhyw beth yn bosib. Os oes modd i gen i anrheg i Anna. Fy ngitâr. Dw i’m ’di garreg gylchu pelan fawr o dân ynghanol bod yn cael gwersi gitâr ers rhyw lawer, ac bydysawd dibendraw, mae modd i unrhyw er bod Paul wedi dweud wrtha i am beth ddigwydd. Ac er ’mod i’n teimlo’n ymarfer digon dros gyfnod ‘y gofid’, dwn i unig yma, ynghanol tywyllwch ac ddim ble i ddechra wir. Fe dorrodd gitâr ansicrwydd yn edrych ar y byd yn mynd o’i Croeso i deulu newydd i’r pentref Anna y diwrnod o’r blaen, ac felly yn lle go’, mae sbïo ar y sêr yn dod â gobaith i mi. Cadwch yn saff a chofiwch gysylltu os gadael f’un i yng nghongol f’ystafell am Gobaith ydi’r peth mwya sydd ei angen ar ydych am roi newyddion yn y Llanw. wythnosau’n hel llwch, doedd waeth i bawb ar hyn o bryd, achos rhyfedd ydi ‘y (Cysylltydd: Mai Scott, Hafoty, Edern. Ffôn: 720846 Anna’i gael o ddim. gofid’, ynde? e-bost: [email protected])

9

Helo! Su’mai a shw’mai?!

Anni a Tudur sydd yma eto! Gobeithio eich bod i gyd yn dal ati ac yn dal i fwynhau bod adra ar eich ynys fach chi! Mae yna lawer o drafod wedi bod yn ddiweddar am pryd yn union y byddwch chi’n cael mynd yn ôl i’r ysgol. Mi all hyn fod yn gyfnod reit ddryslyd. Felly beth bynnag fydd yn digwydd, os ydach chi’n poeni am unrhyw beth cofiwch ddweud. Siaradwch efo’ch teulu am y peth. Mae’n bwysig rhannu be sydd ar ein meddylia pan dan ni’n poeni. Gobeithio i chi fwynhau’r pencampau wnaethon ni osod ar Tudalen y Plant fis Mai! Y tro ’ma, ychydig o dasgau i chi wneud ar eich pen eich hun neu efo rhywun arall. Rydan ni wedi cael benthyg Llun Lliwio gan yr Urdd. Mae ’na ddigon o betha difyr i’w gweld a’u gwneud ar wefan yr Urdd, ewch draw am sbec!!

Sawl seren welwch chi ar y dudalen?!

Llenwch y bylchau yn y stori isod i greu eich stori eich hun!

Roedd hi’n noson a’r awel yn . Edrychodd tua’r awyr a gweld yn gwibio heibio. Rhyfeddodd. Rhedodd i’r

tŷ gan weiddi ar i ddod allan i weld. Edrychodd !! 30

hefyd, ond doedd dim byd yno, dim ond . Aeth ATEB: yn ôl i’r tŷ ond arhosodd i syllu. Roedd ‘n teimlo . Roedd yn gwybod fod rhywbeth

wedi digwydd heno. ) guddiedig!

yn un ambell Urdd...

seren yn llun Mr Mr llun yn seren 13 Mae (

10

Colledion - Mae wedi bod yn fis lle mae amryw o deuluoedd yr ardal wedi colli Y menopôs gwrywaidd ddiogel a ’mod i rŵan yng nghanol y cyfnod anwyliaid. Yn ystod y cyfnod heriol ac od yma, hoffwn nesa, sef y ‘change’. Cydymdeimlir â Dilys, Bron Philip a'r teulu geisio codi eich ysbryd gyda golwg dipyn yn Mae’r cyfryngau’n barod iawn i roi label ‘y ar farwolaeth ei chwaer hynaf Elinor gellweirus ar gyflwr sydd wedi rhannu barn menopôs gwrywaidd’ ar hyn, er ei fod braidd Williams o Lanrug oedd newydd gael ei y boblogaeth ers blynyddoedd: ‘oes yna’r yn gamarweiniol. Dydi’r lefel testosteron, yr phen-blwydd yn 95 oed. fath beth â’r menopôs gwrywaidd?’ Erbyn y hormon dynol, ddim yn gostwng yn sydyn Cydymdeimlir hefyd â Carys, Prysor ar diwedd, dw i’n gobeithio na fyddwch chi yng nghanol oed fel y mae estrogen mewn farwolaeth ei thad, Bob Rowlands o Forfa fawr callach, ond y bydd yr erthygl yma merched, ond yn hytrach yn gostwng yn Nefyn. Cydymdeimlwn hefyd â'i frawd wedi codi ambell wên. Hoffwn ymddiheuro raddol dros y blynyddoedd, sy’n annhebygol John, Cil Llidiart. i unrhyw ddyn sy’n dioddef o’r cyflwr ar hyn iawn o greu problemau. Efallai mai pwysau Mae Amanda, Hafod, wedi colli ei modryb, o bryd, a sy’n defnyddio hyn fel esgus i bywyd sy’n gyfrifol am y cyflwr; y pryderon Joan Strain o Abersoch, a Catherine, 4 Congl orwedd ar y soffa’n gwylio hen ffilmiau arferol am arian, iechyd, swydd ac ati yn Meinciau wedi colli ei chefnder Hugh John Wayne ar y teledu drwy’r dydd, fel arwain at iselder. Neu efallai mai’r broblem Evans, gynt o Roshirwaun. Martin bach! ydi’r ffordd yr ydym yn dewis byw, gyda Llongyfarchiadau i Mari Lois, Cae Cauad Does dim amheuaeth fod bywyd yn newid phrinder cwsg, deiet gwael, diffyg ymarfer gafodd y wobr gyntaf a’r ail am wneud cacen i ddynion o gwmpas yr hanner cant oed ’ma, corff a gormod o alcohol i gyd yn cyfrannu ddathliad yn Rali Rithiol Clwb Ffermwyr a hynny’n emosiynol ac yn gorfforol. Lle’r at hunan barch isel. Efallai mai salwch Ifanc Eryri oeddech chi’n arfer gallu cicio pêl gyda meddwl sy’n gyfrifol am y newidiadau a’r Cerdded - Dwi'n siwr bydd siopa 'sgidia yn thipyn o steil yn hollol naturiol, yn fwyaf ofn sy’n gysylltiedig â heneiddio. Mae’n brysur iawn pan fyddant yn ailagor ar ôl y sydyn mae’r corff yn lletchwith ac yn drwsgl bosib nad yw’r corff yn cynhyrchu digon o cyfyngiadau yma yn dilyn yr holl gerdded a’r weithred syml yn mynd yn anodd ac yn destosteron (hypogonadism), ond byddai’n sydd wedi bod o amgylch yr ardal! chwerthinllyd. Efallai’ch bod chi’n arfer rhaid cael prawf gwaed i gadarnhau hynny, Cadwch yn saff a diolch i'r cymwynaswyr i gallu taro pêl golff dros ffos neu lyn yn a chychwyn ar HRT i godi lefel yr hormon, gyd ac i' r Cynghorydd Sir, Gareth Williams ddidrafferth, ond yn gorfod derbyn yn raddol yn debyg iawn i’r driniaeth y mae merched am yr arwydd arbennig yma o waith Dafydd bellach fod y llathenni wedi byrhau, a bod yn ei derbyn. o Trefor. Diolch hefyd i Llyr, Cae Garw, rhaid chwarae’n fyr o’r trafferthion fel Dw i’n cyfaddef nad ydw i wedi Martin, Pen-y-Bont a Carwyn, Cae Cauad am ei gael i'w le. Gwdman. A dyna i chi’r adegau hynny pan penderfynu’r naill ffordd na’r llall am y mae’r wraig yn awgrymu eich bod yn cael cyflwr yma, ac er yr ymchwil, dydw i’n ‘noson fuan’ (dydw i erioed yn cofio i hyn ddim agosach at y lan! Ond fel pob amser, ddigwydd yn y tŷ yma chwaith!), a chithau’n os nad ydych chi’n teimlo’n gant y cant a agor potel arall o gwrw i ddisgwyl iddi hi ddim yn siŵr pam, mae’n bwysig cael fynd i gysgu cyn sleifio’n ddistaw bach i’r cyngor, hyd yn oed yn ystod y cyfnod gwely? Dyma’r pethau pwysig mewn rhyfedd yma rydym yn byw ynddo. Felly bywyd, a’r Bod Mawr yn ddisymwth yn eu cofiwch: peidiwch â dioddef yn ddistaw yn dinistrio – dydi fawr o ryfeddod mai un o’r hel meddyliau ac yn eich gwneud eich hun symptomau amlwg yw iselder ysbryd. A’r yn sâl. Mae galwad ffôn i gael sgwrs yn fan symptomau eraill? cychwyn, ac o leiaf fe fyddwch chi’n teimlo Gwerthfawrogol • Newidiadau mewn tymer, ac yn aml eich bod wedi gallu rhannu’r baich. Cadwch iawn yn mynd yn flin ar ddim yn ddiogel. (Cysylltydd: Gwyneth Evans, Pont y Gof 730603)

• Y cyhyrau’n gwanio a’r gallu i ymarfer Ysgrifennwyd yr erthygl hon gan Emyr corff yn lleihau Wynne Evans ar ran Fferyllwyr Llŷn. • Magu bol cwrw a ‘bronnau dynol’ o Gallwch gysylltu â Fferyllwyr Llŷn yn: bosib Fferyllfa R J Jones, Stryd Fawr, Nefyn. • Diffyg nerth ac amynedd Ffôn: 01758 720214 • Trafferth cysgu (ond cymryd arnoch eich Fferyllfa H L Taylor, Ffordd Abersoch, bod yn cysgu’n sownd rhag ofn i’r wraig Llanbedrog. Ffôn: 01758 740229 gael syniadau) Fferyllfa H H Parry, Stryd Fawr, Abersoch. • Trafferth canolbwyntio, a thueddu i fod Ffôn: 01758 712436 yn anghofus Wel, sut wnaethoch chi? Dw i wedi sgorio On’d ydi hi’n arswydus meddwl bod feirws chwech allan o chwech ac yn bendant yn sydd mor fychan fel y gallwch chi gael dioddef o hyn! Dw i’n falch o ddweud ’mod miliwn ohonyn nhw ar ben pin yn gallu dod i wedi dod drwy’r ‘argyfwng canol oes’ yn â’r byd cyfan i stop? A chau’r Meitar!

11

Cofid 19 – yr her i fusnesau

mae o’n crasu efo Ger bob wythnos rŵan. nad ydan ni ddim yn brin o ddim byd rŵan Sialens Becws Islyn Roedd Alaw, ei gariad, yn byw yma hefyd de!’ Dw i’n casàu pan dan ni’n brin o Mae’n mynd heb ei ddweud bod hwn yn yn ogystal â Cian, cariad Fflur, y ferch, felly unrhyw eitem a ’sgin i ddim syniad pam fod gyfnod anodd i ni i gyd – ac yn enwedig dyma ddechrau creu joban i bawb! hynny’n digwydd weithiau! Mae tair rhestr felly i fusnesau, ond mae teulu Becws Y fi gafodd y job o drefnu’r archebion. I yn cael eu cynhyrchu o’r til yn dangos y Islyn, Aberdaron wedi gweld ffordd o gychwyn roedd yr archebion yn mynd i lawr niferoedd sydd eu hangen o bob eitem ym gadw eu busnes i fynd tra’n cynnig ar Excel achos bod rhaid cael gwybod sawl mhob fan, a pham, meddach chi, nad ydyn gwasanaeth gwerthfawr iawn i drigolion torth fach wen, fawr wen ac yn y blaen oedd nhw ddim i gyd yna? Dw i’n amau mai’r Llŷn yr un pryd. Dyma Gillian i ddweud ei hangen. Ond yn fuan iawn tyfodd y hyn sy’n digwydd ydy ’mod i’n derbyn yr hanes: system yma i gymryd oriau o waith a dyma archeb hwyr ac yn deud ‘cewch siŵr’ a fi’n deud wrthaf fi fy hun: ‘Gillian, mae wedyn ddim yn ei nodi ar y rhestr! Yn ôl ynghanol mis Mawrth, daeth ton o ofn ffordd haws na hyn siŵr!’ A dyma ffonio dros bentref Aberdaron wrth glywed am Arfon Gwynedd Cash a holi am ein til a feirws Covid-19. Bu raid i lawer o’r dyma fo’n deud bod ’na un botwm bach busnesau gau dan orfodaeth y llywodraeth fysa’n printio’r niferoedd yma imi mewn gan gynnwys ein caffi ni yn y becws. Ar ôl chwinciad! Dyma fynd ati wedyn yn syth i sgwrs dros swpar y noson honno, mi agor botwm ar gyfer gwyn bach cyfa, gwyn benderfynodd Ger a finnau mai cau’r siop bach medium, gwyn bach tew, a’r un fath fyddai orau hefyd. Felly, nos Fawrth, 24.3.20 wedyn efo’r brown a’r granari, a’r cacennau gyda chalon drom, mi gaewyd drws y becws a’n danteithion sawrus. am gyfnod. Ond ar ôl ychydig ddyddiau Gwneud y cacennau efo fi oedd joban dyma sgwrs arall yn datblygu – ac yn dilyn Alaw. Mae hi’n cael hwyl dda arni hefyd, a honno dyma basio i gynnig gwasanaeth dwi’n casàu deud de, ond mae ei sbynjan danfon bwyd i drigolion Pen Llŷn oedd wedi hi’n well na f’un i!! Sleisio bara a didoli a penderfynu hunanynysu. phecynnu cêcs, sosej rôls a baps oedd Ar y pryd doedd dim syniad gynnon ni o’r joban Fflur a Cian. Pawb wrthi’n ddiwyd fath gefnogaeth na’r fath sialens oedd o’n yn ei joban fach ei hun. blaenau!! Ond dyma benderfynu, os am Wedyn, dyma nifer y cwsmeriaid yn gadw’n hunain yn saff a pheidio â lledaenu’r dyblu dros nos bron! Dyma pryd wnaeth y feirws wrth fynd o dŷ i dŷ, bod rhaid cael sialens go iawn ddechrau. Rhaid oedd rheol: os oedd rhywun am i ni ddanfon rhannu’r cwsmeriaid rhwng dwy fan ac, bwyd iddyn nhw, byddai’n rhaid gadael bocs wrth gwrs, cael pob archeb yn ei threfn. allan, heb gaead arno, i ni gael rhoi ein Fasai archeb Uwchmynydd yn dda i ddim Dic Aberdaron a’i gath yn llygadu’r cynnyrch ynddo heb gyffwrdd dim. Dim agor wrth ymyl archeb Pencaenewydd na fasa! cacennau giât, drws na chaead bocs! Ond erbyn heddiw, mae angen didoli’r Erbyn hyn, mae danfon y bwyd wedi

archebion rhwng tair fan! Trefn yr wythnos mynd yn ddigon difyr. Gweld arwyddion

i ni rŵan yw i mi fynd i mewn i’r becws enfys i godi calon yma ac acw ar ein taith, a

ddydd Iau a dydd Gwener i roi’r archebion gorau oll y plant bach yn gweiddi, ‘Fan

yn y til (dw i’n siŵr bod ffordd haws eto becws yma!’ a rhedag i’r tŷ i ddeud wrth eu

erbyn hyn!), gwneud cacennau ddydd rhieni. Selog de! Hefyd, dan ni’n gwybod

Sadwrn, pobi bara ddydd Sul ac yna lle mae’r rhan fwyaf o’r tai erbyn hyn, felly

danfon ddydd Sul a dydd Llun. Tydi’r gegin does dim angan chwilota am enw tŷ a gorfod

fach yn y cefn ddim digon mawr i ni wneud bagio’n ôl neu hyd yn oed droi rownd a

y cwbwl efo’i gilydd! mynd y ffordd arall! Dw i’n cofio un o’r

Fflur a Cian sydd ar y fan ar ddydd Sul. troeon cyntaf i ni fod am hydoedd yn cael

Danfon i Fotwnnog, Llangian, Llanengan, hyd i’r tai a sôn am wedi blino ar ôl cyrraedd

Sarn Bach, Abersoch, Mynytho, adra – ond diolch i Fflur a Cian roedd Gillian yn llwytho’r fan Llanbedrog, Penrhos, Efailnewydd, Llannor, swpar ‘cinio dydd Sul’ yn aros amdanon ni Dechreuwyd gyda’r fan yn mynd allan ar Boduan, Ceidio ac Edern. Traws gwlad go yn ogystal â gwydriad o win! Aeth i fy mhen ddydd Llun ac yn danfon i’r holl gwsmeriaid iawn! Gwion ac Alaw ar y fan ar ddydd i’n syth ac roeddwn yn cysgu’n sownd yn o fewn ychydig oriau. Yna daeth dydd Llun Llun. Danfon i Aberdaron, Uwchmynydd, fy ngwely cyn naw ac yn teimlo fel taswn cyn y Pasg ac adag yr hot cross buns a buan Anelog, Rhydlios, Rhoshirwaun, i wedi yfad y botal i gyd!! iawn yr aeth y fan fach las yn rhy fach. Mi Penygroeslon, Llangwnadl, Tudweiliog, Ydi, mae hwn yn gyfnod anodd i ni i gyd wnes i gân fach pan ddaeth y canu corona ar Sarn, Bryncroes, Pencaerau a’r Rhiw. ond ar yr ochor bositif, mae danfon bwyd fel y gweplyfr ond fedra i yn fy myw gael yr un Traws gwlad arall! (Mae dyfais reit dda hyn wedi ein cadw ni’n brysur ac mae o’n o’r teulu i’w chanu hi efo fi! Dyma hi, ar wedi’i chreu gan un o drigolion Aberdaron creu incwm i ni o hyd. Manteisiwyd hefyd dôn ‘Lawr ar lan y môr’: hefyd ar ôl iddynt golli’u bara, menyn a ar y cyfla i ddechrau ar ein hestyniad i’r Mae siop ein becws bach ’di cau; florentines i wylanod barus. Yr wythnos becws. Diolch yn ofnadwy i’r trigolion lleol do, wedi cau; do, wedi cau; wedyn roedd arwydd ar y giât: “Dorwch gic sydd wedi bod yn amyneddgar efo ni wrth Ond daw eto haul ar fryn i’r giât”, yna arwydd arall ar y llawr wrth inni gau’r lôn efo tractor a threlar, hymac, Gyda’n fan fach las. ymyl bocs “Pwyswch ar hwn efo’ch troed” a craen neu lori ready mix. Wrth edrych O ho ho, dyma be nawn ni dyma gaead y bocs yn codi! Da de?) ymlaen heibio’r feirws, mae amser difyr yw dod â’n bwyd i chi Ger a finna ar y fan las. Danfon i Bryn iawn o’n blaenau. Siop fwy, cegin fwy a yn wythnosol ar bob dydd Llun. Mawr, Dinas, Llaniestyn, Garnfadryn, chaffi mwy! Rhaid cadw’n bositif ’n bydd? O ho ho, dyma be nawn ni Rhydyclafdy, Pwllheli, Llwynhudol, Abererch, Daw, mi ddaw eto haul ar fryn! yw dod â’n bwyd i chi Chwilog, Llangybi, Pencaenewydd, Y Ffôr, Diolch o galon i bawb am eich cefnogaeth yn fara, cêcs a sosej rôls! Rhosfawr, Pentreuchaf, Llwyndyrus, Llithfaen, hael; dan ni’n gwir werthfawrogi pob un Nefyn a Morfa Nefyn. Joban drwy’r dydd! ohonoch chi. Byddwn yn dal i ddanfon Dw i’n dal i drio cofiwch!! Un peth dw i’n chwys doman yn ei gylch bwyd tra bydd cyfnod y feirws yma yn Wrth lwc, roedd Gwion, y mab, wedi yw pan dan ni wedi troi am adra at ein parhau ac efallai – gawn ni weld – y byddwn penderfynu ymuno efo ni fel pobydd yn y cwsmeriaid olaf yn Nefyn a Morfa, yn dod i ni’n dal ati wedyn hefyd! becws tua thri mis yn ôl, a diolch am hynny lawr y lôn o Pistyll ac yn meddwl ‘gobeithio Cadwch yn saff i gyd! Gillian x

12

Newyddion o’r Nant Cofid 19 – yr her i fusnesau Rydym yn dechrau dod i drefn, a dod i arfer Sialens i Bysgotwyr diwrnod prysur ar y môr. Cefais neges efo’n normal newydd. ‘Addasu’ yw’r gair destun gan un o fy mhrynwyr crancod a allweddol, ac fel pob corff, cwmni a Un o ddiwydiannau Llŷn sydd wedi chimychiaid yn dweud bod y marchnadoedd sefydliad arall mae’r Nant yn gorfod addasu. dioddef o effeithiau Covid-19 ydy’r wedi cau a’u bod yn rhagweld na fyddent yn Mae ein darpariaeth addysg bellach ar-lein, diwydiant pysgota – ond mae gwers prynu dim am o leiaf bum wythnos, hyd at gyda’n tiwtoriaid yn rhan o gynllun wedi’i dysgu hefyd, fel y mae Sion bum mis. Yn ystod y dyddiau yn dilyn hyn Cenedlaethol sydd wedi denu 1,300 o Williams o Sarn Mellteyrn sy’n pysgota fe ddaeth rhagor o newyddion drwg wrth i’r ddysgwr newydd i ddilyn cwrs deg wythnos. ym Mhorth Colmon yn egluro yma: proseswyr a bwytai yr wyf wedi bod yn eu Mae dysgwyr o bob rhan o Gymru a thu cyflenwi ers blynyddoedd gau oherwydd y Yn dilyn un o’r gaeafau mwyaf stormus ers hwnt yn ymuno â’r dosbarthiadau, gyda 89 o cyfyngiadau. Erbyn diwedd mis Mawrth ugain mlynedd, pryd nad oeddwn wedi ddosbarthiadau rhithiol yn cael eu harwain roedd pethau’n edrych yn ddu iawn ar y gwneud fawr ddim o bysgota ers diwedd gan diwtoriaid profiadol y Nant. Mae gwaith diwydiant pysgota gyda phob marchnad mis Rhagfyr, fe ddaeth y gwanwyn ac fe cynllunio ar y gweill ar gyfer ein rhaglen wedi cau, ac eithrio’r farchnad am gregyn moch gyrsiau newydd fydd yn dechrau Medi 2020; ddechreuodd y tywydd wella. Tua chanol (welcs). Er bod y cregyn moch yn cael eu mwy am hyn y tro nesaf. mis Mawrth roeddwn yn edrych ymlaen at hallforio’n bennaf i Dde Korea, roedd galw am gael dechrau pysgota ac ennill cyflog y cynnyrch yn parhau. Mae ein sianelau digidol yn byrlymu gyda unwaith eto. O ganlyniad i’r tywydd garw Gan fod fy marchnadoedd traddodiadol chynnwys i’ch diddori, o’r adran blogiau i’r roeddwn wedi cael digon o amser i baratoi a wedi cau neu wedi crebachu oherwydd dudalen cwisiau a phecyn adnoddau gwers thrwsio fy offer pysgota, ac am y tro cyntaf diffyg galw a phrisiau’n dymchwel rwyf ar chwedl Rhys a Meinir i rieni. Darllenwch ers blynyddoedd roedd popeth yn barod at wedi gorfod marchnata fy nghynnyrch fy flogiau byr a difyr gan ein staff, aelodau ddechrau’r tymor. hun. Mae wedi bod yn sialens ac yn waith Bwrdd a Ffrindiau’r Nant fel Bethan eithaf blinedig ar brydiau, ond yn medru bod Gwanas a Myrddin ap Dafydd. Rydym yn foddhaol iawn hefyd. Erbyn hyn rwyf yn hefyd yn rhannu hen luniau a hanesion o’r gwerthu’n lleol ac yn ddiolchgar iawn o’r Nant yn wythnosol ar ein tudalen Facebook. gefnogaeth yr wyf wedi ei chael gan Os ydach chi, fel llawer, yn pori drwy hen drigolion Pen Llŷn. luniau yn yr atig yn ystod y cyfnod hwn, ac Rwyf hefyd yn gwerthu crancod a yn dod ar draws hen luniau o’r Nant, dowch chimychiaid yn uniongyrchol i gwsmeriaid â nhw: [email protected] yn Llundain, ac mae llwyth yn cael ei Braf yw clywed adroddiadau bod natur a ddanfon i lawr yn wythnosol. Mae llawer o bywyd gwyllt y Nant yn ffynnu. Tra bod y gyfrifoldeb ynghlwm â’r gwaith yma gan safle ar gau, mae’r geifr yn brysur yn helpu fod angen rhoi’r crancod a’r cimychiaid cadw’r glaswellt yn fyr! Mae rhywogaethau mewn bocsys polystyrene gyda gwymon prin o adar a glöynnod byw wedi’u gweld Sion a rhew ar gyfer eu cadw yn fyw ar y ma am y tro cyntaf ers talwm hefyd. Os y daith i Lundain. ydach chi’n hiraethu am y Nant, neu unrhyw Roeddwn wedi bod yn dilyn y newyddion Rwyf yn eithaf ffyddiog y bydd pethau’n lwybrau arfordir yng Ngwynedd, gallwch yn ddyddiol ac yn gweld effeithiau’r firws gwella yn y pen draw, ond bydd yn cymryd rŵan eu mwynhau nhw o foethusrwydd eich Covid-19 yn lledaenu o China ac ar hyd amser i’r farchnad a’r prisiau sefydlogi. cartref. Diolch i dîm llwybr arfordir Cyngor gwledydd Ewrop. Gwelwn y gwledydd yn Rydym ni yn y diwydiant pysgota wedi Gwynedd mae mwy na 120 milltir o’r llwybr cael eu heffeithio gan rwystrau ar gweld, o ganlyniad i’r argyfwng yma, ein ar gael ar Google Maps. symudiadau pobl ac roeddwn wedi dechrau bod yn rhy ddibynnol ar allforio ein I gloi, llongyfarchiadau mawr i gymuned pryderu am yr effaith y gallai hyn ei gael ar cynnyrch. Mae hyn yn ein gwneud ni fel Llithfaen ar lwyddiant y rhaglen Sioe Fach fy musnes, gan fod cyfran o fy mhysgod diwydiant yn fregus iawn (mae 90% o’n Fawr. Roedd rhai o ddysgwyr lefel cregyn yn cael eu hallforio i Asia ac cynnyrch môr ni yng Nghymru yn cael ei mynediad y Nant yn rhan o’r rhaglen, gan i gyfandir Ewrop. allforio). Gwers i ni o’r argyfwng yma yw ffurfio parti canu bach i gymryd rhan yn y Gan fod y tywydd wedi gwella, roeddwn bod rhaid i’r diwydiant pysgota yng sioe dalent! Os na chawsoch chi gyfle i wedi bod yn cario cewyll allan ers tridiau ac Nghymru farchnata a gwerthu llawer mwy wylio’r rhaglen gallwch ei gweld ar S4C yn pysgota’r rhai oedd gennyf allan dros y o’n cynnyrch o fewn Cymru a gweddill Clic. Mae hi’n werth ei gwylio. gaeaf. Ar brynhawn dydd Gwener yr Gwledydd Prydain. Cadwch yn saff ac yn hwyliog, a chofiwch ugeinfed o fis Mawrth roeddwn yn eistedd Sion Williams y bydd ein staff yn ôl yma ac yn barod i’ch yn y gegin yn cael paned o goffi ar ôl croesawu gynted fyth ag y bydd modd – o ddwy fedr i ffwrdd wrth gwrs. Ceri Brunelli Williams Dysgwyr Dwyfor

M ae mis arall yn ystod y cyfnod rhyfedd Gŵyl Haf Ar-lein Bwgan Bendigedig Yn ogystal â’r sesiynau ‘Panad a Sgwrs’, yma wedi pasio ac mae dosbarthiadau a digwyddiadau i gefnogi pobl sy’n dysgu nosweithiau cwis, a’r clybiau garddio a Cymraeg ar hyd yr ardal yn parhau ar-lein. darllen sy’n digwydd ar-lein erbyn hyn, ’dan Un peth sy’ wedi newid i lawer wrth gwrs ni’n edrych ymlaen at ein Gŵyl Haf gynta ydy’r cyfleoedd i ymarfer siarad; mae’n ddydd Mercher Gorffennaf 1. Uchafbwynt debyg bod y rhan fwya ohonon ni’n gweld hyn fydd cyhoeddi enillwyr y cystadlaethau llai o bobl nag arfer, ac os wyt ti isio ymarfer sy’ wedi bod ar agor i bawb sy’n dysgu dy iaith newydd, mae hyn yn medru bod yn Cymraeg yn Nwyfor dros yr wythnosau her! Dyna pam mae’r cyfleoedd ar-lein ’ma diwetha. Mae ’na gystadleuaeth ysgrifennu mor bwysig, ac os oes ’na siaradwyr dyddiadur, ysgrifennu cerdd, ffotograffiaeth Cymraeg sy’ isio helpu, mi faswn i wrth fy a gwneud cacen. Mi fyddwn ni’n cyhoeddi modd yn clywed gynnoch chi. ’Dan ni’n enwau a gwaith yr enillwyr yn y golofn yma cynnal sesiwn ‘Panad a Sgwrs’ anffurfiol y mis nesa. dros Skype bob dydd Iau am 2 o’r gloch ac Colofn fer iawn y mis yma, ond cofiwch ei yn hapus iawn i groesawu pobl newydd! bod hi’n bosib cael y diweddara yn ein grŵp Facebook – chwiliwch am ‘Dysgwyr Dwyfor’. Cysylltwch â Martyn am fwy o wybodaeth: [email protected] Martyn Croydon Jeffri - gan Elis a Leusa yn Nhudweiliog

13

Edrychant ymlaen at ailagor cyn gynted ag y bydd hynny’n bosib. Gemau Plant Os oes gennych ddiddordeb mewn cofrestru "Mis Mehefin, gwych os daw. eich plentyn gyda'r Cylch, yna cysylltwch Mae chwarae plant wedi newid a datblygu Peth yn sych a pheth yn law." gyda’r arweinydd, Gwenlli Williams, ffôn yn y dyddiau digidol hyn – mae’r rhyngrwyd Gobeithio bod pawb yn cadw yn dda ac yn 07500 704856. yn eu galluogi i chwarae gemau gyda’u dal i fwynhau y Rabar yn y tawelwch a'r Bore Panad - Rydym wedi derbyn ffrindiau heb adael y tŷ, neu hyd yn oed godi llonydd braf 'ma. arweiniad i gadw yn ddiogel, felly fydd yna o’r soffa. Ond mae ’na le o hyd i’r gemau Gwellhad - Braf yw croesawu Aled Davies, ddim cyfarfodydd yn Abersoch dros y traddodiadol, p’un ai yn yr ardd, yn y parc Tegfan, yn ôl adref ar ôl cyfnod yn yr misoedd nesaf. Ond, gyda gobaith ac neu ar iard yr ysgol, a does dim yn well na ysbyty. Pwyll pia hi rwan, Aled. arweiniad, rydym yn disgwyl cyfarfod fore chlywed chwerthin hapus plant yn cael hwyl Dymuniadau gorau i Jan Trickett, Gwener, Medi 4 yn Neuadd Abersoch. yng nghwmni ei gilydd yn yr awyr iach. Fairways, sydd yn yr ysbyty ar ôl cael Gobeithio! Dyma i chi flas ar rai o’r gemau triniaeth. Gobeithio y gwelwn hi adref cyn Rydym yn ddiolchgar iawn i siopau traddodiadol poblogaidd sydd wedi cael eu bo hir. Abersoch a'r cylch am eu gwasanaeth i'n Cydymdeimlad - Trist oedd clywed am cofnodi yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru: cartrefi yn ystod y cyfnod anodd hwn. Un o’r hen ffefrynnau yw chwarae cwato farwolaeth Emrys Roberts (Emrys Post, Cadwch yn saff. - Wyn Williams neu guddio. Beth yw hwnnw? medd rhai gynt). Coffa da am y teulu yn y Post, - Mr a Codi calon - Diolch yn fawr i Wyn, Llwyn, ohonoch. Efallai eich bod yn ei adnabod yn Mrs Roberts, Alun ac Emrys. Anfonwn ein am ddosbarthu bisgedi a siocled i henoed yr well wrth un o’r enwau canlynol: cwat a cydymdeimlad at y teulu. ardal. Er na fu cyfarfod Bore Panad, bu chwiw, chwiw mig, micymgudd, chwarae Anfonwn ein cofion hefyd at Gwen, Riffli ynysu gyda danteithion yn fodd i godi calon. gynt, a'r teulu. Bu farw gŵr Gwen yn whic whiw, cŵn cadno, sbei, licaloi, chwarae (Cysylltydd: Anna Jones, Y Daflod, Abersoch mig – neu, yn Saesneg, hide and seek. Ac a ddiweddar Ffôn 712243) fu rhai ohonoch erioed yn chwarae London? Ar fore braf o Fai bu farw Joan Strain, Neu efallai mai cicston, chwarae ecsi, poitsh Aberafon. Bu Joan yn ymladd salwch calon neu sgotsh oedd eich enw am hopscotch. ar hyd ei hoes - ond daliodd yn gryf a dewr. Bwganod Bendigedig Mae cofnod yn y Geiriadur am ‘chware Hi oedd y dringwr coed yn y Gangen yn cat’, sef gêm o daro neu fatio darn o bren blentyn. Wynebodd bob her gyda (y ‘gath’) i bellter am bwyntiau, yn dyddio phenderfyniad. Chwith mawr ar ei hôl. o’r 16g. Mae’r gêm yn cael ei hadnabod Anfonwn ein cydymdeimlad llwyraf at Bil, hefyd fel catio, chwarae’r gath, chwarae’r Sharon, Meical, Eva, Beti a'r teulu i gyd. gath ddwy gynffon, chwarae pren a chati, a Cydymdeimlwn hefyd â dwy o Ysgol pegi. Tip-cat yw’r enw Saesneg amdani. Oes Abersoch. Collodd Manon Evans, athrawes rhai ohonoch chi erioed wedi’i chwarae? yn yr ysgol, a Linda Jones, y pennaeth eu Beth am leap-frog? Yn ôl y Geiriadur, tadau. Mae ein meddyliau gyda chi eich adnabyddir y gêm fel chwarae donci mul, dwy a'ch teuluoedd. chwarae ffwdít, llam llyffant, naid y ffroga, Ysgol Abersoch - Braf yw croesawu Rhian chwarae moch duon, neidio caseg felen, neu Wyn Roberts-Jones fel pennaeth mewn neidio mulod. Beth oedd eich enw chi arni? gofal i'r ysgol. Gobeithio byddwch yn Mae’n ddiddorol darganfod yn y mwynhau eich cyfnod yma. Geiriadur bod chwarae pêl-droed yn cael ei Mae hi wedi bod yn yn amser rhyfedd iawn adnabod yn y 17g-18g fel chwarae pêl ddu. i bawb yn yr ysgol dros yr wythnosau Nid chwarae ffwtbol fel yr ydym ni’n ei diwethaf. Thema'r tymor oedd Enfys a bu'r adnabod heddiw wrth gwrs, ond rhyw ffurf plant yn derbyn eu gwersi adref o bell. Trumpster - gan Poppy yn Llangwnnadl hanesyddol o’r gêm boblogaidd a oedd Hoffai'r pennaeth mewn gofal, Rhian weithiau’n eitha peryglus, yn ôl yr hanes! Roberts-Jones, ddiolch yn fawr i'r holl blant Cofiwch, mae ’na nifer fawr o bethau a rhieni am eu hymdrechion arbennig o diddorol eraill i’w darganfod drwy bori yn y ddelio gyda'r sefyllfa ac am ymdrech dda i Geiriadur: http://geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html. gadw'r plant yn ddiogel adref. Prif nod yr Hoffem glywed eich enwau lleol chi am y ysgol yn ystod y cyfnod hwn ydi sicrhau gemau yr ydych yn cofio eu chwarae yn eich iechyd a lles yr holl ddisgyblion. plentyndod, i gael ychwanegu at ein Er gwaetha'r amgylchiadau, braf oedd gweld casgliad. Medrwch gysylltu â ni drwy ein hyder y disgyblion yn gwella yn defnyddio gwefan, ar e-bost ([email protected]) technoleg ac yn cyflwyno eu gwaith drwy neu drwy ysgrifennu i: Geiriadur Prifysgol blatfform tra gwahanol i'r arfer. Mae'r staff Cymru, Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a hefyd wedi gorfod addasu dulliau dysgu Cheltaidd, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, newydd o ddydd i ddydd. Aberystwyth, Ceredigion, SY23 3HH. Mawr ein diolch i bawb sydd yn Mary Williams ymrwymiedig i'r ysgol ac yn ein helpu trwy'r Golygydd Cynorthwyol argyfwng. Rydym yn edrych ymlaen at groesawu'r plant yn ôl i'r ysgol unwaith y Ted - gan Archie yn Nhudweiliog bydd hi yn ddiogel i wneud hynny ac y cawn gadarnhad gan Lywodraeth Cymru. Ti a Fi - Bydd Ti a Fi ar agor am chwe awr bob dydd Llun a dydd Mawrth a bore Mercher pan ddaw hi'n ddiogel i wneud hynny. Cylch Meithrin Abersoch - Er fod y Cylch wedi cau ar hyn o bryd oherwydd y feirws, mae’r pwyllgor a’r staff wedi bod yn brysur yn paratoi cofrestriad gydag Arolygaeth Gofal Cymru (AGC). Unwaith bydd hyn wedi’i gymeradwyo (yn fuan iawn, maent yn gobeithio!), byddant yn gallu cynyddu eu horiau agor, ac maent yn gobeithio cofrestru gyda Cynllun Gofal Plant Cymru Cyngor Gwynedd er mwyn ariannu cost y gofal.

14

Arlunwyr Sarn Mis arall o ddiwrnodau yn dilyn ei gilydd

Er ein bod yn parhau i fod yn y ‘cyfnod clo’ cyfansoddiad diddorol, megis yr awyr a’r yn eithaf unffurf, ac eto, amser yn hedfan mae’r amser wedi hedfan heibio rhywsut yr môr yn y cefndir, y caeau a’r gwartheg yn y rhywsut. Fawr ddim gweithgaredd yn wythnosau diwethaf yma. Mae’r ffaith bod y canol a’r blodau lliwgar yn y blaen. Mae digwydd ond difyr ydi gweld y cerrig lliwgar tywydd wedi bod mor eithriadol o braf y Vanessa yn hoff o arbrofi ac yn tueddu i hyd y lle, a’r baneri. Mae rhai ohonom yn gwanwyn yma wedi bod o gysur mawr i gymysgu cyfryngau i greu gwaith eitha dal i gerdded llwybrau er fod tyfiant yn bawb mae’n siŵr, yn galluogi pobol i dreulio haniaethol. Bu’n gweithio am gyfnod hir ar drech na rhai erbyn hyn a’r lluniau difyr yn amser yn yr awyr iach yn ymlacio, ei darlun llawn gweadau a lliw mewn dal i gael eu rhannu ar ddalen Mynytho ar y hamddena neu’n garddio. Bu rhai o aelodau cyfrwng cymysg o greigiau Penllech. Coed gweplyfr. Arlunwyr Sarn yn parhau i gyfarfod yn a llwybrau sy’n mynd â bryd Paul Fagg ac Colled - Cydymdeimlir ac Agnes, Bryn Du ddigidol drwy ebost ar foreuau Mercher i mae wedi ailymweld â darlun o’r Lôn Goed Newydd ac Eirlys, Tŷ Newydd a gweddill y rannu eu gweithiau diweddaraf. Mae’n gyfle a beintiodd mewn dyfrlliw ddwy flynedd yn teulu ym Mynytho, - bu farw chwaer hŷn o i sgwrsio, rhannu profiadau, edmygu gwaith ôl. Mae Paul yn gweithio fwyfwy gyda Lanrug. ein gilydd a chynnig cyngor pan fo angen. Gwella - Gobeithir erbyn i’r newyddion phastelau oherwydd nam ar ei lygaid ond llwyddodd i greu naws a llonyddwch yma ddod i lygad y cyhoedd y bydd Robat, prydferth y llwybr drwy’r coed. Awel y Foel wedi cael dod adra o Lerpwl. Mae’n gwella yn dda iawn ac yn hen barod i ddod adra. A dymunir gwellad buan i dair a fu, neu sydd yn Ysbyty Gwynedd; pob dymuniad da i Jane Hughes, Gorwel, Lil Williams, Culfor Gwyn a Mary Owen, Stad Mur Poeth. Merched y Wawr - Bu i griw bach ohonom gael sgwrs ddifyr drwy gyfrwng technoleg sŵm ar y noson y dyliem fod wedi cwrdd a braf oedd gweld pawb. Byddwn yn cael cwis ym mis Mehefin yn lle trip!

Creigiau Penllech (cyfrwng cymysg) (Cysylltydd: Mair Owen Ffôn: 713563 [email protected]) Vanessa

Capel Soar - Mae wedi bod yn amser hir heb gael cyfarfod ffrindiau ac aros am sgwrs gyda phobl yr ardal ar y ffordd i'r fan a’r fan. Ond mae yna olau bach yn rhoi rhyw gyfle i ni edrych ymlaen at gael bywyd gwahanol, Abersoch mewn cyfnod clo (pensil) Helen felly hei lwc pan ddaw yr amser. Mae’n Jones chwith heb gael cyfarfod aelodau am sgwrs a phanad ond mi gawn eto yn fuan gyfarfod ac mi fydd na hanesion di-ri. Mae drysau a ffenestri y capel wedi bod yn agored ac felly ni fydd anhawster ailagor. Da yw cael clywed fod Alun Jones wedi cryfhau yn ddigon da i gael mynd adref wedi ei arhosiad ym Mhlas Hafan. Yn ystod y cyfnod hunan-ynysu daeth newyddion trist fod Gwen Cilia a'r teulu wedi cael profedigaeth o golli Bob J. Parry. Er nad oedd modd cysylltu yn bersonol yr

oedd yn galondid cysylltu drwy gyfrwng y Y Lôn Goed (pastelau), Paul Fagg post, y we ac hefyd y ffôn. Anfonwn ein cydymdeimlad llwyraf at y teulu cyfan yn eu Am ragor o fanylion am Arlunwyr Sarn galar. cysylltwch â Hafwen Dorkins ar ebost Mae caredigrwydd pobl y dreflan wedi bod [email protected] neu Cadi yn amrhisiadwy, - diolch i chi i gyd. Thomas ar 770327 neu ymwelwch â’n (Cysylltydd: Seimon Jones, Menter Llŷn, Stryd gwefan www.arlunwyrsarnartists.cymru Fawr, Nefyn) Mae tudalen Arlunwyr Sarn hefyd ar Gweplyfr.

Porth Gwylan, Penllech (acrylic) Enid Owen

Yn ystod yr wythnosau diwethaf bu Helen Jones yn arbrofi gyda gwahanol gyfryngau i luniadu yr un olygfa o Abersoch yn y cyfnod clo. Pensil a ddefnyddiodd i luniadu’r llun hwn. Hefyd dewisiodd weithio mewn dyfrlliw, pin du a phinnau ffelt lliwiau’r enfys fel teyrnged i’r Gwasanaeth Lles Cenedlaethol. Dewisodd Enid Owen beintio mewn paent acrylic yr olygfa am Borth Gwylan, Penllech, Tudweiliog. Mae tair haen bendant i’r

15

Melinau Llŷn

Melin Bodwrdda gyda’r Wesleaid yng Nghapel Sixty yn o’r Rhiw yn gweithio yn y felin ac ar ȏl i Steuben ac wedyn fe fu’n weinidog ar Gapel John Williams farw daeth Jane, chwaer n rhifyn mis Mai Llanw Llŷn fe wnaethon Y Salem yn Marcy am flynyddoedd. Joseph, yno ato. Roedd ganddi ferch o’r enw ni deithio tua hanner milltir o bentref Sarah oedd yn wnïadwraig a mab o’r enw Aberdaron ar hyd yr Afon Daron i Felin Obadiah oedd yn gweithio gyda’r mulod Nant ac yn y rhifyn yma yr wyf am fynd yn cludo’r blawd o’r felin. â chi ymlaen tua hanner milltir arall i Yr oedd Obadiah ychydig yn wahanol i’r ymweld â Melin Bodwrdda. rhan fwyaf o bobl. Pan fyddai’n gweithio yn Mae Melin Bodwrdda yn un o bum melin y felin yn danfon blawd, byddai’n siarad yn ardal Aberdaron sydd yn cael eu rhestru efo’r mulod. Ar fore Llun byddai’n adrodd mewn Arolwg o Sir Gaernarfon a wnaed yn y bregeth y byddai wedi ei chlywed ar y Sul 1352 ar ran y brenin Edward III. Yn y air am air wrth y mulod. Ei hynodrwydd cyfnod yma roedd Bodwrdda yn rhan o mwyaf oedd ei allu i ddeall iaith y brain Wely Rhys ap Seisyll o Fodrydd ac yr oedd ac yr oedd Obadiah yn gallu dweud y yna felin fechan ym Modrydd a melin ym gwahaniaeth rhwng iaith brain Bodwrdda, Modwrdda. Nid oedd Bodwrdda yn brain Meillionydd a brain Mellteyrn. wreiddiol yn rhan o diriogaeth Abaty Enlli Yr olwyn ddŵr Ni fu’r teulu yn y felin yn hir. Bu Obadiah ond yn ddiweddarach, ar ȏl diddymu’r a Sarah ei chwaer yn byw am gyfnod yn mynachlogydd, ychwanegwyd llawer o dir Arhosodd Hugh Hughes gartref i weithio’r felin a gellir gweld o Gyfrifiad Croesfryn, Bryncroes, Obadiah yn gweithio yr abaty at Stad Bodwrdda. ar ffermydd a Sarah yn gwnïo. Bu Obadiah 1841 bod yna dri gwas yn gweithio yn y felin gydag ef. Priododd Hugh Hughes farw yn y wyrcws ym Mhwllheli yn 1960 ac mae wedi cael ei gladdu ym mynwent gydag Ann o Aberdaron ac fe aned un ferch iddynt, Jonnett. Bu Hugh farw yn 1848 yn Eglwys Santes Fair, Bryncroes. Gellir gweld mwy o hanes Obadiah yn llyfr Harri 58 oed ond fe ddaliodd Ann ymlaen gyda’r felin. Gellir gweld o Gyfrifiad 1851 bod Parri, ‘Iaith y Brain ac Awen Brudd’. Ar ȏl y cyfnod yma roedd y felin yn cael Ann Hughes yn cyflogi melinydd a dau was i gludo’r yd i’r felin a danfon y blawd yn ȏl ei dal gan denant Bodwrdda, ac ym mis Rhagfyr 1917 mae Mr E R Roberts, Bodwrdda i’r ffermydd. Bu Ann Hughes farw yn 1859 ac yn ddiweddarach fe briododd Jonnett, ei yn y Llys Apêl ym Mhwllheli yn gofyn am esgusodiad rhag mynd i’r rhyfel ar ran John merch, gyda Richard Williams o Bwllheli gan gyflogi dau was a dwy forwyn i Edwards oedd yn gweithio ar fferm Bodwrdda ac yn felinydd ym Melin Bodwrdda. Mae’n Drws y felin weithio’r felin. Tua 1872 aeth Richard a Jonnet i fyw i Bwllheli a bu Richard yn dal i debyg y daeth gwaith y felin i ben yn fuan ar ȏl diwedd y Rhyfel Mawr. Y melinydd cyntaf yr wyf wedi canfod weithio fel melinydd yno. ei hanes oedd David Hughes a fu farw yn Yng Nghyfrifiad 1851, un o’r gweision 1782 ac mae ef a’i wraig Elin, a fu farw yn oedd bachgen o’r enw Robert Jeremiah, neu 1791, wedi cael eu claddu ym mynwent fel y galwai ei hun amlaf, Robert Prichard Eglwys Hywyn Sant yn Aberdaron. Ar ȏl mab Jeremiah Richard ac Elin Roberts o David Hughes yr oedd ei fab Hugh Dafydd Feudy Lôn, Aberdaron. Ar ȏl gweithio ym yn felinydd ym melin Bodwrdda. Roedd Melin Bodwrdda am gyfnod fe aeth i weithio Hugh wedi priodi gyda Jonnett o Aberdaron i felin yn ardal Clynnog ac yr oedd yn lletya ac yr oedd ganddynt ddau fab, David Hughes yn Nhŷ Mawr, Clynnog gyda William a aned yn 1788 a Hugh Hughes a aned yn Griffith, mab Bodwrdda. Yn 1857 priododd 1789. Yr oedd Hugh Dafydd a’i deulu yn Robert gydag Ann Owen o Faentwrog ac aelodau ffyddlon gyda’r Wesleaid yng fe fu’n felinydd yn Llanystumdwy a Nghapel Bryn Caled, Aberdaron. Yn y Phwllheli. Erbyn Cyfrifiad 1881 yr oedd cyfnod yma roedd prentis melinydd ieuanc Robert yn ȏl ym Melin Bodwrdda gyda rhai yn gweithio yn y felin, William Jones, mab o’i blant ac un gwas yn gweithio’r felin. Bu Felin Bach Griffith ac Agnes Jones o Big, Aberdaron; Robert Prichard farw o’r cansar ym mis byddai William yn mynd i’r capel gyda’r Rhagfyr 1898 yn 64 oed, ac ar 19eg o Mae dau adeilad yn gysylltiedig â’i teulu pob Sul a chafodd y Wesleaid ddylanwad Ragfyr 1899 rhoddwyd ei holl stoc ac offer gilydd: y felin, sydd mewn cyflwr gwael mawr arno. Erbyn iddo gyrraedd ei ddeunaw ar werth mewn ocsiwn. wedi colli’r to, ac adeilad yr odyn sychu yd oed nid oedd yna ddigon o waith iddo yn y sydd yn ymddangos yn adeilad diweddarach felin ac aeth i weithio i felin yn Aberystwyth ac sydd mewn cyflwr da, ac yn cael ei ac ymhen amser daeth yn ben melinydd yn ddefnyddio i gadw offer y fferm. Melin Felin Foel, Llanelli ac roedd hefyd yn gweddol fychan oedd Melin Bodwrdda pregethu gyda’r Wesleaid yno. gydag un pâr o feini tua phedair troedfedd ar Bu Hugh Dafydd farw yn 1831 ac yn ei draws. Maent yn dal yn eu safle gwreiddiol ewyllys gadawodd bum swllt yr un i’w ddau ond mae’r coed oedd yn eu cynnal wedi fab a’r gweddill o’i eiddo i Jonnett ei wraig. pydru ac mae’r safle mewn cyflwr peryglus. Yr oedd ei eiddo i gyd, yn cynnwys ceffylau, Roedd yr olwyn ddŵr wedi ei gwneud o bren gwartheg a moch yn werth £44 – 17 – 00. Ar derw gyda dim ond yr echel wedi ei gwneud ȏl colli eu tad bu’r ddau fab yn y felin am o haearn ac mae rhannau ohoni i’w gweld o ychydig ond ar 31ain o Fai 1832 hwyliodd hyd. Gerllaw’r olwyn ddŵr mae safle ble David Hughes a’i deulu ar fwrdd y brig byddai tyrbin dŵr yn cynhyrchu trydan i

Edward o Lerpwl am America. Ar y rhestr Yr odyn sychu yd oleuo’r tŷ, ond erbyn hyn mae’r offer yma teithwyr mae Mr a Mrs Hughes a phedwar wedi diflannu yn llwyr. Ychydig i’r de o’r o blant. Ar ȏl cyrraedd America yr oedd Y melinydd nesaf oedd John Williams o’r felin mae tŷ’r melinydd, Felin Bach, David Hughes yn ffermio yn ardal Steuben Rhiw, ond yn anffodus bu farw yn 1901 yn Bodwrdda. Mae’r bwthyn bach yma mewn yn nhalaith Efrog Newydd ac ymhen 52 oed, heb fod yn y felin am lawn ddwy cyflwr da ac yn dal mewn defnydd. flynedd. Yn 1901 yr oedd Joseph Griffith ychydig fe gafodd ei ordeinio yn weinidog Glyn Roberts

16

2020 – Newid er Gwell? Protest Pwllheli

Cynhaliwyd gwasanaeth er cof am George wreiddio’n ddwfn yn hanes Cymru yn Ddydd Sadwrn, 9 Mehefin, roedd protest ‘o Floyd ddechrau’r mis hwn. Bu’r dorf yn fud ogystal. O deulu Pennant, Castell Penrhyn i adref’ i gefnogi’r mudiad Black Lives am 8 munud a 46 eiliad, yr union amser y derfysgoedd hil Y Barri a Chaerdydd a’r Matter / Mae Bywydau Pobl Ddu o Bwys. penliniodd yr heddwas Derek Chauvin ar ei ffaith i longau caethweision gael eu Gohiriwyd y brotest wreiddiol, a oedd i wddf, a’i ladd, yn ninas Minneapolis. Gair hadeiladu ym Mhwllheli. Mae cyfrifoldeb fod i ddigwydd ar Y Maes, Pwllheli rhyfedd ac eironig yn y cyd-destun yma: arnom i addysgu ein hunain ac i drafod. oherwydd cyfyngiadau Covid-19. Yn lle hedd-was. Mae’n mynd i fod yn hyll ac rydym yn mynd cynnal y brotest ar Y Maes roedd cefnogwyr Rydym i gyd wedi gweld y doreth o fideos i deimlo’n euog, ond fedrwn ni ddim symud yn gwneud gweithred symbolaidd o o greulondeb yr heddlu yn ystod y ymlaen drwy ei sgubo o dan y carped. Dw benlinio, a thynnu llun ohonynt eu hunain protestiadau sydd wedi’u cynnal ers i’n gwybod bod gen i lawer o waith darllen mewn undod â’r ymgyrch, a’i gyhoeddi ar llofruddiaeth George Floyd. Oes ryfedd, a i’w wneud. Hyd yn hyn mae dros 30,000 gyfryngau cymdeithasol am hanner dydd. hwythau’n cael eu hannog gan eu wedi llofnodi deiseb i Senedd Cymru i’w Diolch i Sophia Machnik-Thomas am harlywydd? Mae Trump yn ffan mawr wneud yn orfodol i hanesion pobl dduon a drefnu’r brotest a sicrhau ei bod yn digwydd o Twitter. phobl o liw croen gwahanol Gwledydd ym Mhwllheli. Mared

‘When the looting starts, the shooting Prydain gael eu dysgu yng nghwricwlwm starts.’ Brawddeg o un o’i dwîts addysg Cymru. bondigrybwyll. Ond nid Trump ydi awdur y Gellwch lofnodi’r ddeiseb ar wefan geriau yma. Yn hytrach mae’n dyfynnu Senedd Cymru: https://deisebau.senedd.cymru geiriau Chief Walter Headley, sy’n ddrwg- Os ddaw unrhyw beth da allan o 2020, enwog am ei ddialedd ar brotestwyr du y gobeithio mai newid ydi hwnnw, a hynny Mudiad Hawliau Sifil yn ystod y 60au. Cam mewn mwy nag un ffordd. ymlaen gydag Obama. Deg cam yn ôl gyda Trump. Llyfrau i’w darllen Ond, mae George Floyd wedi sbarduno Queenie, Candice Carty-Williams protestiadau ar draws y byd. Roedd pobl Girl, Woman, Other, Bernardine Evaristo eisoes wedi cyrraedd pen eu tennyn, a Becoming, Michelle Obama bywyd sawl person du wedi’i golli a’r rheiny Why I’m no longer talking to white people heb gael tamaid o sylw, ond y gobaith yw y about race, Reni Eddo-Lodge bydd rhaid i rywbeth newid gyda hyn. Mae White Fragility, Why it’s so hard for white pob talaith yn America wedi bod yn cymryd people to talk about racism, Robin Diangelo rhan mewn protestiadau, a tydi hynny erioed Bod yn Rhydd, Harri Pritchard Jones wedi digwydd o’r blaen. Mae protestiadau Angel Heb Adenydd, W. J. Gruffydd wedi bod yn Llundain, Aberystwyth ac ym Mangor. Ar gyfer pobl ifanc Ac oes, mae’n rhaid i ni edrych arnom Noughts and Crosses, Malorie Blackman ni ein hunain. Waeth i ni heb â beirniadu Aminah a minna, Gwyneth Glyn America heb edrych ar y llywodraeth Tom, Cynan Llwyd gywilyddus sydd gennym ym Mhrydain. Mae anghyfiawnderau fel achos George Ar gyfer plant Pobol Drws Nesaf, Manon Steffan Ros Floyd yn digwydd yma hefyd, ac mae hiliaeth a hanes caethwasiaeth wedi’i Mared Llywelyn Williams

Colledion - Cydymdeimlwn ag Aled Llinos Ceiri Pritchard yn ei chartref Rowlands, Ceirios a’r teulu ar golli ei dad, Robert Rowlands, Hyfrydle. Hefyd cydymdeimlwn â Janice Evans, Cae Coch a’r teulu ar golli ei mam, Margaret Rose Jones. A’r un yw ein cydymdeimlad â Gemma Webley a’r teulu, Tŷ Coch, ar golli ei thad y mis diwethaf. Genedigaeth - Pleser yw croesawu, yng nghanol y cyfnod dyrys presennol, Eban Cromwell Griffith i’r byd, mab bach Ceri- Mis arall wedi pasio, a gobeithio bod Ann a Rhys Cromwell Griffith a brawd bach pawb yn cadw’n ddiogel, ac yn cadw at i Siwan. Llongyfarchiadau i nain a taid, sef ofynion y llywodraeth. Carol a John Evans, Llennyrch, Ty’n y Mur, Llongyfarchiadau mawr i Steven a Manon, modryb Mari-Ann a hen-nain Enid Tafarn yr Haul, ar enedigaeth Jac Wyn ac i Williams, Tŷ Gwyn. Alwyn ac Eirian, Clogwyn Bach ar ddod yn (Cysylltydd: Manon Llywelyn Williams, Ffôn daid a nain, ac i Brinley a Medi, Glanmorfa 720632) Aelodau o Heddlu Gogledd Cymru yn ar ddod yn hen-daid a nain. penlinio Ar yr un pryd cydymdeimlir â’r teulu ar farwolaeth tad Alwyn, a thaid Manon, yn y Ffôr yn ddiweddar. Estynnwn ein cydymdeimlad hefyd at Gwenda, Iolo a’r teulu, Cae Bach. (Cysylltydd: Helen Evans, Dwylan. Ffôn: 712149 e- bost [email protected])

17

11

1

2

3

4

5

Adar brith

Efallai bod nifer ohonom yn sylwi mwy ar Yr Ysgol - Braf yw cael croesawu Mrs Hen luniau - Os oes gennych hen luniau yr adar yn ddiweddar. Rhyw dderyn to neu Helen Vaughan-Jones, prifathrawes newydd o Lannor, Efailnewydd neu Penrhos tybed a ditw yma ac acw, gwennol yn gwibio heibio i’r ysgol sydd wedi cychwyn yn ei swydd ar fyddai'n bosib i ni gael eu benthyg er mwyn neu gân y gog – ond mae yna adar prinnach ôl y Pasg. Pob hapusrwydd i chi yma ym gwneud copi digidol ohonyn nhw? Gallwch wedi glanio yn Llŷn dros y mis diwethaf. Mhentreuchaf. fynd â nhw at Hugh Evans, Cae Llyr, Arwyddion - Mae yna rai o blant yr ardal Efailnewydd neu eu rhannu ar y grŵp hen wedi bod wrthi’n brysur yn peintio luniau ar Facebook (Hen luniau o/of arwyddion codi calon o amgylch y pentref. Llannor, Efailnewydd & Penrhos). Nod y Braf yw cael eu gweld o gwmpas. prosiect ydy creu DVD yn cynnwys cofnod o hanes yr ardal. Yna, y gobaith ydy gwerthu'r copïau ohonynt a rhoi'r arian tuag at apêl Eisteddfod Genedlaethol Llŷn ac Eifionydd 2022. (Cysylltydd: Eluned Croydon Ffôn: 612187; e-bost [email protected] )

Profedigaeth – Cydymdeimlwn â John, Un o’r gwenynysorion Llinos a Manon a’u teuluoedd, Ty’n Rhos, o golli Megan ar Fai 16 – gwraig, mam a Ben Porter oedd un o’r adaregwyr lwcus nain. Cafodd waeledd am flynyddoedd ond cyntaf wrth iddo weld tri ar ddeg o drwy’r cyfan cadwai ei diddordeb yn ei wenynysorion (bee eater neu Merops defaid. apiaster) ochrau’r Rhiw. Dyma adar lliwgar (Cysylltydd: ) sydd fel arfer yn magu cywion yn ne Ewrop, gogledd Affrica a dwyrain Asia cyn mudo i rannau cynhesach o Affrica yn y gaeaf. Afraid dweud felly eu bod nhw’n bethau digon prin yng Ngwledydd Prydain, heb sôn am y pen yma o’r byd a’r gred ydi iddyn nhw ddod yma ar awel fwynach nag arfer.

Arwyddion o’r amserau ym Haid o’r adar prin Mhentreuchaf Genedigaeth - Llongyfarchiadau i Dic a Dyma’r haid fwyaf i gael ei gweld yng Sian, Llannerch, ar ddod yn daid a nain ngogledd Cymru erioed ac ymwelwyr unwaith eto. Diwedd mis Ebrill ganwyd achlysurol iawn ydyn nhw. Fel yr awgrymir merch, Ffion Mahana, i Elin a Matt yn gan eu henw mae’r gwenynysorion yn hoff Seland Newydd, - chwaer fach newydd i iawn o wenyn ond maen nhw’n bwyta Naomi. Gobeithio y cewch fynd yno i’w pryfetach eraill hefyd, felly does dim rhaid gweld yn fuan. i wenynwyr Llŷn boeni’n ormodol. Yn Gwellhad buan i amryw o’r ardal sydd enwedig felly am mai diflannu oedd hanes wedi cael llawdriniaethau yn ddiweddar. yr adar wedi diwrnod o wyliau yn Y Rhiw Dymunwn adferiad buan i chi gyd. ond pwy a ŵyr, efallai y dôn nhw’n ôl? Newid aelwyd - Croeso i Glesni a Llŷr Gellwch weld mwy o luniau’r adar gan Ben sydd wedi symud i fyw i Gwelfor. (a lluniau o adar eraill gwerth chweil) ar ei Gobeithio y byddwch yn hapus yn ein plith. gyfri instagram (benwildimages) a thrydar (Cysylltydd: Heulwen Hughes Ffôn: 613938) (@bardseyben). Mai Scott oedd yr ail adaregydd i gael y fraint o weld aderyn prin wrth iddi weld copog (hoopoe neu Upupa epops) yn pigo yn ei gardd. Mwy am hynny a llun yr aderyn ar yr un dudalen â newyddion Edern. Cafodd barcud coch ei weld ochrau Llangian gan John Elfyn hefyd. Un go ifanc oedd hwnnw yn ôl ei faint a bu’n hofran yn isel uwchben y pentref cyn troi am Lanengan. Bu’r adar hyn yn hynod o brin ond maen nhw’n dod yn eu holau gan bwyll bach. Mae hi’n syndod be welwch chi wrth grwydro o gwmpas pen yma’r byd!

Llŷr Titus

23

Newey says that the use of that language but there is a risk of it being misunderstood. In ár gcroíthe go deo without translation is not a political Given the passions and feelings connected statement... However, it is apparent that the with the use of Irish Gaelic there is a sad risk Stwffio’r Wyddeleg i lawr ein cyrn Petitioner and her family believe that the that the phrase would be regarded as some gyddfau? Be nesa? Cael ein rheoli gan yr words in Irish Gaelic should be allowed to form of slogan or that its inclusion without IRA? stand alone and that a translation should not translation would of itself be seen as a Ella ein bod wedi clywed geiriau cyffelyb be required. Dyna ddi-glem yw Mrs Newey, political statement. am iaith arall o bryd i’w gilydd. Mi onid e? Dyma ni, y blydi IRA ’na eto, a’u hen iaith ddychrynodd His Honour Judge Eyre QC, derfysglyd, hyll, beryg. Mae pawb yn Chancellor, (’Rhen Stîf i’w fêts) am ei fywyd gwybod mai’r Unig Wir Iaith ydi unig iaith pan ddaeth y fath deyrnfradwriaeth ger bron ei heddwch y bydysawd, a hynny o’i lygaid caboledig ddiwedd Ebrill. ’Rhen Stîf, ddechreuad. Be ond heddwch a chariad a fel y gwyddoch chi i gyd, ydi Canghellor Llys chyd-ddealltwriaeth rhwng pobloedd sydd Eglwysig Esgobaeth Coventry, ac i’w ddwylo wedi tarddu ohoni erioed? Accordingly, fo y daeth cais gan un o drigolion yr meddai ’Rhen Stîf yn ei ddyfarniad (Cymal Esgobaeth, Caroline Newey, i gynnwys y 17), the petition for the memorial as geiriau In ár gcroíthe go deo (‘yn ein originally sought is dismissed. calonnau am byth’) ar garreg fedd ei mam Reit dda, Stîf. Dal ati, ’rhen foi. ’Ngwas i. ym mynwent Giles Sant, Exhall, a hynny heb Ond dydi ’Rhen Stîf ddim yn gul. Os awn awgrym o gyfieithiad i’r Unig Wir Iaith. Ac ni ymlaen i gymalau 14-16 fe’i gwelwn yn fel pob dyn gwir ddiwylliedig a dysgedig a sôn am achos yn Nutfield yn Esgobaeth gwâr, mi wrthododd ’Rhen Stîf y cais ar ei Southwark yn Lloegr lle’r oedd ’na ddynas ben. welshi wedi marw ac wedi cael y gair This is an implicit assertion as to the ‘Tangnefedd’ (in Welsh) ar ei chofeb yn y importance and standing of that language, fynwent. Ond un gair oedd hwnnw. Meddai meddai yn ei ddyfarniad (Cymal 13 i’r rhai Cymal 16: The proposal in this case is not ohonoch chi sy’n hoff o rifau). Wel clywch just for the inclusion of a single word but for clywch, wir Dduw. Ers pa bryd medr unrhyw a short phrase which the reader will iaith ond yr Unig Wir Iaith fod yn important? immediately realise is conveying a message.

Dyna pam nad ydw i am deyrnfradwriaethu However, it is a message which will be drwy gyfieithu sylwadau ’Rhen Stîf. Ond i unintelligible to all but a small minority of Ac i ffwrdd â ni at ryw bwnc bach arall am ddangos ei fod o’n dallt, dyma be oedd readers... the situation which I have to ennyd. ‘Coronafeirws yn ‘her enfawr’ i ganddo fo i’w ddeud ar ddechrau’r cymal: address is of a memorial in English- Lywodraeth Cymru’. Dyna bennawd erthygl Questions of language can raise intense speaking Coventry. Should I permit an ar wefan y BBC yn ddiweddar. Mae’n feelings. It is apparent here that the use of inscription which will be incomprehensible amlwg fod treiglo’n fwy fyth o her iddyn the Irish language is a matter of great to almost all its readers? Not only would the nhw. importance to Mrs. Keane’s family. Mrs. message of the inscription not be understood

Gobeithio bod pawb yn cadw'n iach ac yn saff. Braf yw clywed trigolion y pentref yn dod allan am wyth bob nos Iau i glapio! Penblwyddi - Dymuniadau gorau i Erin Ynyr Roberts, Gwynfro a ddathlodd ei phen- blwydd yn 18 ac i Phil Coker, Disgarth a ddathlodd ben-blwydd arbennig yn ystod y mis. Dathlodd Iolo a Lynwen Griffith, Siriol, Dymuna Dilwyn, Meifod, Mynytho ddiolch ben-blwydd Priodas Arian yn ddiweddar o galon i’w deulu a’i ffrindiau am eu hefyd a dymunwn bob hapusrwydd i'r caredigrwydd trwy gardiau, anrhegion a dyfodol iddynt. galwadau ffôn ar achlysur pen-blwydd Apêl Efailnewydd/Penrhos Eisteddfod arbennig yn ddiweddar. Gwerthfawrogwyd Genedlaethol - Os oes gennych hen luniau y cyfan yn fawr. Bu’n ben-blwydd o Efailnewydd, Penrhos a Llannor tybed a gwahanol, - ond cofiadwy iawn. fyddai'n bosibl i ni gael eu benthyg er mwyn

Dymunaf i, Rhian, ’Rorsedd ddiolch am yr gwneud copi digidol ohonynt. Buasem yn holl gardiau, blodau ac anrhegion hael a gwerthfawrogi cael enwau tu ôl iddynt, os yn bosibl. Gallwch fynd â nhw at Huw Evans, dderbyniais ar fy mhen-blwydd arbennig. Cae Llyr; Rhian Jones, Cae'r Graig neu Diwrnod i’w gofio. Diolch. Cadwch yn saff Glesni Jones, Tŷ Capel, neu eu rhannu ar i gyd. grŵp Hen Luniau Efailnewydd Penrhos a Owen, Beti Wyn – Dymuna teulu a Llannor ar facebook. Nod y prosiect yw creu chyfeillion agos Bet ddiolch o galon am bob DVD fydd yn gofnod o hanes yr ardal. arwydd o gydymdeimlad a charedigrwydd a Gobeithiwn werthu copïau a rhoi'r elw at yr ddangoswyd iddynt mewn cyfnod anodd. Eisteddfod Genedlaethol. Rydym hefyd yn Diolch hefyd am y rhoddion hael a bwriadu cynnal arddangosfa o'r lluniau yn y dderbyniwyd er cof am Bet ac sydd wedi eu Festri, gyda phaned a chacen, - ond fydd hyn ddim yn digwydd hyd nes y bydd hi’n saff i dosbarthu erbyn hyn fel â ganlyn: £1006 i wneud hynny. Gronfa Staff Cartref Nyrsio Plasgwyn, Daw eto haul ar fryn Pentrefelin; £500 yr un i gangen Gwynedd a (Cysylltydd: Glesni Jones, Tŷ Capel, Efailnewydd Môn o Glefyd Motor Neurone a hefyd at y Ffôn: 612707) gwaith ymchwil i’r clefyd yn genedlaethol.

24

Arfon Jones, dylunydd a chartwnydd

Ym mis Mehefin 1990 y cyhoeddwyd yr Tybed a oes rhai ohonoch yn cofio strip waith o America, ac yn cael negeseuon am erthygl gyntaf erioed am Arfon Jones o comic o’r enw Vincent T. Vulture yn y bedwar o’r gloch y bore i drafod gwaith! Nefyn a’i gartŵns – a hynny ar Dudalen y Cambrian News rhwng 1997 a 1998? Tra Ymysg y gwaith personol sydd ganddo ar y Plant Llanw Llŷn! Dri deg o flynyddoedd oedd o yn y coleg, Arfon oedd yr artist y tu gweill ar hyn o bryd mae sianel ar Youtube union i’r mis hwnnw, dyma ailymweld ag ôl i hwnnw. Byddai’n gwneud y strip ar nos sy’n cofnodi’r broses o fynd i siop fideo ers Arfon i weld sut y mae o a’i waith wedi Sul, mynd i’r coleg i’w ffotogopïo ar y dydd talwm. Mae’n pigo hen ffilm ac yn peintio datblygu erbyn hyn. Mared Llywelyn Llun, ac yna ei bostio i Aberystwyth o’r llun ohoni ac yn ffilmio’r broses. Pa mor fu’n sgwrsio efo fo ar ran Llanw Llŷn. blwch post y tu allan i’r coleg – a byddai yn bwysig yw’r broses o wneud llun felly? y papur ar y dydd Iau. Mae’r drefn honno ‘Mae cymaint o bobol yn iwsio wedi newid erbyn heddiw yn amlwg ond, fel cyfrifiaduron i wneud gwaith fel hyn, ond mae’n digwydd, ar gomics y mae Arfon yn dw i’n eu peintio. Mae’n cymryd oriau.’

gweithio’n bennaf. Sut fath o rai? ‘Horror comics’! Mae’n bosib nad ydynt at ddant pawb ond mae gan y genre yma lawer iawn, iawn o ddilynwyr. Unwaith roedd Arfon wedi mynd at y deintydd, ac wedi digwydd sôn ei fod yn dylunio i gomics. Pan aeth yn ôl i’r gadair am yr apwyntiad nesaf mi ddywedodd y deintydd ei fod wedi prynu un o’r comics a’i fod wrth ei fodd efo Slaughterhouse Farm! Gobeithio na chafodd y deintydd unrhyw syniadau o hynny! O leiaf gadawodd Arfon y gadair yn saff! Yn 2013 roedd dipyn o sôn yn y cyfryngau Cymreig a thu hwnt am y ffilm

Zombies from Ireland, a gafodd ei sgriptio gan Ryan Kift a Sian Davies. Ffilm Wonder Woman a’r Tardis Zombi a wnaed gyda chyllideb fach a Er enghraifft, mae wedi gwneud llun o sgriptio wedi ei ysbrydoli gan yr hen boster y Gremlins ac mi gymerodd hynny ffilmiau o’r un genre o’r ’80au. Y stori yw bythefnos. Mae hefyd yn gweithio ar hen bod carcharorion yn Nulyn yn cael eu gloriau llyfrau Dr Who. Mae dros 100 o danysgrifwyr ganddo. Mae’n edmygu Dyma Dudalen y Plant Llanw Llŷn mis defnyddio mewn arbrofion anfoesol i gwaith vintage Tex Avery, yr hen Looney Mehefin 1990, sy’n cynnwys yr erthygl am ddod o hyd i driniaeth ar gyfer ffliw’r Tunes a Tom and Jerry ond ei hoff ffilm yw Arfon ynghyd â llun ohono ac un o’i gartŵns moch. Maent yn cael eu cludo i Ynys Môn Who Framed Roger Rabbit? Bu’n cymryd cynnar. I gyd-fynd â’r cartŵn mae stori fach am fod diddordeb yn yr arbrofion gan y rhan mewn Sharkathon ble gwyliodd wedi iddo’i sgwennu: llywodraeth yn Llundain, ond ar y ffordd ffilmiau siarc am 24 awr i godi arian at mae rhai ohonynt yn troi yn Zombie – ac elusen Alzheimers. Pan ddaeth cwmni ‘Ers talwm, llwyd oedd pob pry. Ond un mae’r gadwyn yn parhau… Mae’r ffilm ar teledu Heno draw i wneud eitem ar hyn dydd gwelodd y fuwch goch gota enfys, ac gael i’w gwylio ar Youtube – ond chi sydd i roeddynt yn ei weld yn hynod o ddigri mai aeth drwy’r enfys. Daeth allan yn dlws ac benderfynu a fyddai’n well gynnoch chi Who Framed Roger Rabbit? oedd ei hoff yn lliwgar. Penderfynodd y lleill fynd ar aros nes y bydd y pandemig yma wedi ffilm gan fod y tŷ yn llawn o luniau arswyd! ei hôl a daethant hwythau allan yn lliwgar.’ mynd heibio cyn i chi edrych arni! Teg Y clasuron yw ei hoff ffilmiau yn y bôn. dweud bod gan y ffilm nifer parchus iawn Mae cartref Arfon fel amgueddfa; yn Mae’r erthygl yn sôn bod Arfon, yn o ddilynwyr erbyn heddiw. Arfon oedd yn amlwg mae’n byw ei ddiddordebau a’i ddeuddeg oed, wedi creu hanner cant o gyfrifol am y gwaith celf ar y poster, ac mae waith. Mae’n hoff o gasglu DVD’s a gymeriadau mewn gwlad ddychmygol lle hynny’n sicr yn bluen yn ei het. fideos ac mae wedi creu siop fideos yn ei roedd Llywelyn Llew yn frenin. Ymysg y gartref. Mae’n casglu amrywiaeth o bethau cymeriadau eraill roedd Lari Lama, a o’r ’80au a’r ’90au, yn gemau bwrdd neu Plastig Pît oedd yn gallu troi ei gorff ffigyrau He-Man a hen gemau Arcêd. Ella i unrhyw siâp ar ôl iddo syrthio i ryw hylif. bod rhai ohonoch yn cofio’r eitem ar raglen

Al Huws pan oedd o’n chwarae’r hen gêm Efallai bod rhai ohonoch eisoes yn Donkey Kong tra oedd o’n cyfweld Arfon gyfarwydd â gwaith Arfon? Fe lwyddodd i yn ei gartref. Mae ei holl gasgliadau yn ddilyn ei ddiddordeb o’r cyfnod hwnnw a dylanwadu ar ei waith, ac yno am reswm. heddiw mae’n gweithio fel cartwnydd Wrth i’r ddau ohonom gael y sgwrs dros a dylunydd ac yn gwneud gwaith llawrydd. facetime mae tomen o Daleks uwch ei ben. Pan oedd yn blentyn ysgol, byddai’n Bydd Arfon yn mynychu’r Comic gweithio mewn warws gomics yn Edern ac Conventions enwog yn Wrecsam, Caeredin yn mynd yno ar ôl ’rysgol ac yn ystod y a Llundain ac mae wedi cyfarfod Arnold gwyliau. Roedd gan Darryl Jones gwmni Schwarzenegger mewn Comic Con ym gwerthu hen gomics – paradwys o le i hogyn Mirmingham, Stan Lee yn Llundain a fel Arfon a fyddai’n helpu i ffeilio a storio. ‘Zombies from Ireland’ David Hasselhoff yng Nghaeredin. Mae’r Aeth i Goleg Menai am dair blynedd ac Fel person creadigol, beth yw’r diwylliant yn rhan o’r brif ffrwd rŵan yna symud ymlaen i Brifysgol Bangor am gwahaniaeth rhwng gwneud ei waith hefyd, felly mae’n help i hyrwyddo gwaith bum mlynedd arall i wneud gradd mewn personol a’i waith bara menyn? Gyda’i newydd. Mae Arfon yn sicr wedi gwneud ei Dylunio yn rhan amser. Bywddarluniwr neu waith cyflogedig, meddai, mae’n llawer farc yn y maes yma – ond cofiwch, yn y animator oedd arno eisiau bod, ond i bawb mwy ymwybodol bod angen iddo blesio Llanw y darllenoch chi amdano fo gyntaf! ddweud wrtho y byddai angen iddo fo rhywun arall a bod angen cyrraedd Gellwch weld rhagor o waith Arfon ar ei symud i Gaerdydd i ffendio’i draed ac yn y rhyw safon arbennig. Mae ceisio lliwio sianel Youtube VID-O-RAMA! www.arfon.net blaen. Penderfynodd Arfon aros ym mro ei gweledigaeth rhywun arall yn cario febyd a mynd ar drywydd y gwaith dylunio. rhywfaint o bwysau. Mae’n cael llawer o Mared Llywelyn Williams

25

Garddbenigwyr B u Mai yn fis sych a phoeth a hawdd oedd am dri neu bedwar diwrnod. Bydd hyn yn arogl mwg a ‘marshmallows’ wedi tostio gweld y caeau yn cochi erbyn dechrau help i fagu gwraidd a gwytnwch. wrth i mi fwynhau noson hamddenol. Mehefin. Gobeithio y daw mwy o law y mis Rhaid dyfrio’n gyson bob dydd ac wrth i’r Hudolus. yma neu mi fyddwn ni yn ein gwaith o hyd tymor fynd yn ei flaen rhaid defnyddio Yn rhan nesaf fy ngardd rydw i yn yn dyfrio yn ystod y gyda’r nosau. Fydd yna gwrtaith yn y dŵr. ‘Tomorite’ sydd ar fynd gobeithio cael pwll nofio a chadeiriau wrth fawr o obaith am ail grop silwair heb gawod yn Llain ac mae o’n gweithio’n dda ond bod ymyl y pwll. Mae pwll yn syniad da neu ddwy chwaith. un anfantais iddo sef na ddylid ei dollti ar oherwydd pan fydd hi’n braf a bydd yr haul Am bicio i fyd y tŷ gwydr ydym ni yn y ddail y planhigyn. yn gwenu i lawr arnaf mi fedrai fynd i’r pwll golofn y mis hwn, ac un Ellis Jones, Llain, Cadwch olwg am ladron, sef tyfiant gwyllt a nofio wrth edrych ar olygfa hyfryd y Llaniestyn yn benodol. ar ochr y planhigyn, ddaw yna ddim ffrwyth mynyddoedd. Wrth iddi nosi mi fyddai yn o’r rhain ac mae nhw’n dwyn maeth o gallu mynd i nofio yn y pwll a theimlo’r Tŷ Gwydr Llain weddill y planhigyn. Torrwch nhw i ffwrdd. awel dawel yn taro fy nghroen. Bydd y pwll Dechrau ei hun wnaeth Ellis Jones a phrynu Cafodd gyngor gan Tom Hughes, Cae Du, yn wyn fel y galchen a’r dŵr yn las fel llus tŷ gwydr ail-law a difaru yn syth bron na (sef fy nhaid, digwydd bod) i ddefnyddio ffres. Mi fydd fy nheulu yn gallu defnyddio phrynodd o un mwy. Mae ambell un wedi pluen i beillio rhwng blodau’r tomatos. Eleni y pwll hefyd. adrodd stori debyg, felly os ydych chi am a llai o bryfaid o gwmpas ac yn y tŷ gwydr Dau beth arall hoffwn gael yn fy ngardd yw fentro gwnewch yn siŵr eich bod chi’n yn benodol dechreuodd ddefnyddio brwsh siglen a thrampolîn. Rydw i wrth fy modd yn dewis y maint cywir. paent bychan i wneud y gwaith hwnnw ac defnyddio y ddau beth yma yn enwedig ar Yr un tŷ gwydr sydd yn Llain o hyd mae o wedi gweithio. ddiwrnod heulog gyda cherddoriaeth swynol flynyddoedd lawer yn ddiweddarach, ac mae yn y cefndir. Bwyta hufen iâ fyddai un peth o wedi cymryd ei le yn ddel mewn congl y gallwn ei wneud ar y siglen wrth weld y gysgodol o’r ardd. Llecyn sy’n cael digon o gorwel yn y pellter. Mi fydd y cymylau fel haul ond heb gael gormod, sy’n cynhesu ond gwlân uwch fy mhen tra fyddai yn trio eu heb fynd yn rhy boeth— dyna gamp arall cyrraedd ar y trampolîn gwyrdd fel letys. gyda thai gwydr, eu codi nhw yn y lle iawn. Y peth diwethaf yn fy ngardd fydd gardd Mae un Llain beth bynnag mewn lle cyfleus, fawr llawn planhigion o bob lliw a llun. Mi a chnwd braf o domatos ynddo fo bob fydd fel enfys mawr llawn bwrlwm yno gyda blwyddyn. arogl fel persawr hyfryd, ac mi fyddai yn cael dyfrio y blodau bob diwrnod. Wrth i mi eu dyfrio mi fydd y blodau yn gwenu yn siriol arnaf yn yr haul ar ddiwrnod o haf.

Cofiwch glymu’ch planhigion fel bo’r Rhai o’r blodau hyn fydd y cennin Pedr gofyn. melyn llachar, rhosod rhamantus lliw cwrel a blodau haul tal a syth fel milwyr yn

Mae trugaredd yn ran bwysig o gael cnwd goruchwylio gweddill yr ardd. Bydd croeso pob blwyddyn gan fod pob garddwr hyd yn cynnes i unrhyw ymweliad gan anifail oed rhai tai gwydr yn ddibynnol ar y tywydd. gwyllt. Dyma fy ngardd ddelfrydol i. Lleucu Elfyn Jones. Bl.7 Hyd yn hyn beth bynnag mae eleni i weld yn flwyddyn dda, gawn ni weld sut bydd (parhad ar dudalen 27) pethau’n dod yn eu blaenau.

Diolch i Ellis Jones am gael sgwrs am y tŷ gwydr, tybed os oes rhai o’n darllenwyr ym mynd ati mewn ffordd wahanol? Cysylltwch. A hithau mor boeth eleni bu’n rhaid i ni roi cysgod yn ein tŷ gwydr ni acw ond mae’r planhigion sydd yn hoff o wres, y tsilis a’r wylys (aubergines) yn gwneud yn dda ac mae’r hen giwcymbar o roi cysgod iddo a’i Tomatos yn datblygu o flodyn ymlaen. gadw’n llaith i’w weld yn ddigon hapus er bod y gwres yn ddigon ffyrnig ar brydiau. Doedd gan Ellis ddim profiad o blannu Beth fyddai’ch gardd ddelfrydol chi? Un tomatos cyn dechrau arni a dilyn ei reddf heb lawer o waith fyddai f’un i dwi’m yn wnaeth o wrth fynd ati a dyna mae o’n ei amau. Ond dyma air gan rai o ddisgyblion wneud byth. Mae pob blwyddyn yn wahanol Ysgol Botwnnog ar y mater hwnnw... wrth gwrs a bu’r llynedd er enghraifft yn flwyddyn gymharol wael o ran cnwd i nifer. Fy Ngardd Ddelfrydol i... Er bod yn rhaid addasu gyda phob tymor Mi fydd fy ngardd ddelfrydol i yn fywiog, mae’r un drefn yn gwneud y tro yn fras. Fel taclus a lliwgar. Y bwriad ydi y bydd hi’n hyn mae hi yn Llain: llawn bywyd gwyllt a phethau i nghadw i’n Does dim angen plannu’n rhy gynnar, mae brysur yn fy amser hamdden. Rydw i yn dechrau Mai yn hen ddigon buan. Eleni a gobeithio y byddwch chi yn ei hoffi. hithau mor oer bu’n rhaid cael gwres yn y tŷ Yn fy ngardd mi fydd yna sgwâr arbennig gwydr yr adeg honno hyd yn oed. gyda ffrâm bren, lle tân cysurus, soffa Mae rhai yn plannu mewn bagiau ‘gro gyfforddus a goleuadau yn disgleirio fel sêr bags’ ond does yna ddim llawer o ddyfnder yn y nos. Mi fuaswn wrth fy modd yn cael yn y rheiny. Llawn gwell ydi hen ddrymiau ardal fel hyn i fwynhau gyda fy nheulu ar olew wedi eu torri’n eu hanner neu bwcedi o noson braf. Ar noson o haf braf byddwn yn faint da. Gall y tomato fwrw gwraidd yn ymlacio yma a gwrando ar y gwdihŵ yn ddyfnach wedyn. Bydd y jariau yn cael eu canu yn dawel yn y cefndir. Er fod y nos yn llenwi â chompost pwrpasol i domatos. ddu fel bol buwch, diolch i’r jariau gwydr Wedi plannu’r planhigion ifanc, rhoi dos clyfar mi fydd yr ardal yn cael ei goleuo fel go dda o ddŵr iddyn nhw ac yna’u gadael llwyfan theatr. Yn llenwi fy ffroenau bydd

26

Garddbenigwyr Bwganod Bendigedig (parhad o dudalen 26)

Fy Ngardd Ddelfrydol i...

Gwelaf gae hirfaith yn ymestyn tua’r gorwel gyda hen fwthyn sydd wedi diflannu yn nghanol y coed a’r planhigion amryliw. O bell mae’r ardd yn edrych yn eithaf arferol gyda choed yn ei amgylchynu. Ond yn agos mae’r ardd fel drysfa ddiddorol o flodau, gwrychoedd a llynnoedd o feintiau amrywiol. Yng nghanol y ddrysfa o ardd mae llyn anferth gyda choed blagur ceirios o’i amgylch. Ac yng nghanol y llyn mae ynys fechan gyda derwen fawreddog yn ei chanol. Yr haen nesaf yw caeau o flodau lliwgar Mrs Bwgan Brain - gan Denis a Yasu ym Skye - gan Ebony yn Nhudweiliog naturiol sydd yn tyfu yn gynhenid yng Mhenllech Nghymru fel y briallu sydd yn dawnsio yn osgeiddig yn ngwynt main yr hydref buan. Yn ychwanegol mae trwch o friallu lliwgar yn gorchuddio’r llawr fel llwch o fag blawd sydd wedi malu gan ollwng ei gynnwys ar y llawr. Ymhellach yn yr ardd mae coed afal Enlli bychain gydag afalau sur arnynt, a blodau bach gwyn. Ar ambell flodyn rydych yn gallu gweld gwenynen yn casglu neithdar i’w chwch er mwyn paratoi at y gaeaf hirfaith. Hefyd, i’w weld mae cywion yn esblygu’n adar yn ceisio hedfan o’i nythod, gan fethu weithiau a disgyn ar eu pennau! Gallwch glywed afon hir yn nadreddu trwy’r ardd gyda nifer o lilis a blodau dŵr Suarez - gan Mabon yn Llangwnnadl Ned - gan Owi ac Efa yn Nhudweiliog ynddi, a choed Helyg wedi eu gwasgaru yn ddi-drefn. Ar ochr yr afon mae clychau’r gog bach hyfryd sy’n biws fel sidan hen Rufeiniwr. Yn ddyfnach heibio'r afon mae gardd fach hyfryd sydd yn llawn planhigion di-ri fel tatws a choed bananas sydd yn cael eu tyfu mewn ardaloedd pwrpasol. Yn uchafbwynt i'r holl ardd mae coedwig fawr o goed pîn enfawr gwyrdd tywyll ac ar lawr mae gwair brown golau oherwydd diffyg golau haul. Dyma fy ngardd ddelfrydol i. Emyr Owain Arthur. Bl.7

Braf de? Diolch Emyr a Lleucu am rannu’ch gerddi delfrydol hefo ni.

Pedro - gan Seren, Sionyn a Steffan ym Mhenllech

Now - gan Lwsi, Cai a Mili yn Rhoshirwaun

27

10 Hanfod sylfaen (4) 7 Fel Nel ddel yn diweddu pob un (5) Croesair y Llanw 12 Gweithiwr yn rhugl, o wrando arno 8 Llestr o law yr hen athronydd (5) 1 2 3 4 5 6 7 (5) 11 Bywyd pur, da? Ella. Ydi’r rhain yn 13 ‘Mab yr Ystorm’? Mae’n rhannol hanfod ynddo? (6,4) liwgar (3,6) 13 Dysgu cynhyrchu (9) 8 15 Llanast a difrod, er dygymod? (3,1,5) 14 Amcan dyn (gŵr gwirion) yn creu hwn 17 Gall llawer 19 i lawr eu creu i fod wrth ganu? (5,4) 9 10 amdanom (5) 16 Heb le ar ddiwedd yr ŵyl, gwael? (7) 11 19 Mae’n dal anifail yr un crefyddol (4) 18 Mae’n cynnig mymryn o olau ar y fan i 20 17 rhai o Seland Newydd? (6,4) bâr godi (5) 12 13 14 23 Am ffeirio? Yn gyntaf, dewis ŵr 19 Deunydd i ddyn, ddyn (5) newydd yn lle’r llall (13) 21 Un diddiwedd yn dechrau nadu, er bod 15 16 17 18 24 Cafodd yr Eidalwr lu i mewn yn creu rhyw apêl o’i gwmpas (5) difrod (7) 22 Lliw yn un clasurol? (4)

25 Bloedd: ‘Gôl! Un arall! Diwrnod 19 20 21 Atebion Croesair Mai arbennig!’ (7) 22 Ar Draws: 1. Ar ei hyd; 4. Plisgyn; I Lawr 8. Annioddefgarwch; 9. Robin Di-Rip; 23 1 Cael gafael ar rai gwlyb? (3,6) 10. Anodd; 12. Lydia; 13. Cenau coed; 15. Ar 2 Newydd fod yn codi dyn? Ceir y yr wyneb; 17. Fiola; 19. Rhegi; 20.Mabinogion

24 25 wybodaeth fwyaf newydd ganddo 23.Cyfnewidiadau; 24. Neuaddau; 25.Dibechod (10) I Lawr: 1. Awstralia; 2. Hunangarwch; 3. Diogi; 4. Plesio neb; 5. Iago; 6. Gwrando; Ar Draws 3 Dyn bron yn socian? Rhyfedd (5) 4 Aderyn? O, rwy’n drysu. Rhai sy’n ei 7. Nychodd; 8. Arbed; 11. Ffurfioldeb; 1 Mae’r man tywyll rwyt ynddo ar y Sul i’w setlo 13. Canllawiau; 14. Draenogod; 16.Ysgafnu; (7) astudio, o bosib (9) 5 Aelod o’r Corff yn dod o Gymanfa’r 18. Oriau; 19. Rhicyn; 21. Iliad; 22. Cerdd 4 ’Run gaea, o bosib, heb hyn? (7) 8 Rhannu’r diddordebau’n deg? (4,2,1,3,1,2) Enwad? (4) Os ydach chi’n sownd, anfonwch ebost at 9 Ei gerddi i’w darlledu ar y bocs? Carodd rwdlan 6 Ble mae sylw’r arholwr yn y rhaglen? [email protected] i gael yr ateb (1,4,5) (2,1,4) neu’r atebion

lawer o blant Dinas atgofion amdano yn dod yma i’r Urdd i ddysgu’r plant sut i wneud cylymau, ac fel “y dyn clyma” roedd y plant Codi calon - Helo bawb unwaith eto. yn cofio am Bob Cilia. Profedigaeth - Trist oedd clywed am Wel, rydan ni dal yma, heb symud fawr o’n Yna, cyn diwedd y mis, bu farw mam farwolaeth Dorothy May Owen, Berwynfa, lle, ond diolch ein bod yma’n iach ynte? Gwynfor, Hafan, wedi salwch hir. Mae ein Cae Hendy, gweddw’r diweddar Gordon Unwaith eto, rydan ni wedi bod yn ffodus meddyliau a’n cydymdeimlad â chi bob un Owen. Cydymdeimlwn â David ei mab a’r iawn bod y tywydd wedi bod mor wych, a yn eich colled. teulu yn Sir Fôn. phawb yn gallu mwynhau’r awyr iach. Os Newid aelwyd - Dymuniadau gorau i Ymddeol - Pob dymuniad da i Ian, Tegfan ydach chi wedi bod yn mynd am dro o Sioned a’r teulu sydd wedi symud o Benrhos ar ei ymddeoliad yn ddiweddar. amgylch Dinas, tybed ydach chi wedi sylwi Uchaf i Dyddyn Isa, Tudweiliog. Pob hwyl Ar y teledu - Difyr oedd gweld Sara Lois, ar y cerrig bach lliwgar sydd hyd ochor y i chi ar gyfnod newydd yn eich bywyd. Cartref Bach, yn ymddangos ar y rhaglen ffordd? Mae nhw fel tasa’ nhw’n creu rhyw Newyddion da i orffen - Llongyfarchiadau Priodas Pum Mil Dan Glo ar S4C yn creu helfa drysor yn yr ardal, a’r trysor ar y i Ann a Ieuan, Tyddyn Gwyn ar ddathlu eu modrwyau ar gyfer y briodas rithiol gyntaf! diwedd?- wel y ffaith eu bod nhw wedi codi Priodas Aur yn ystod y mis, ac i Lowri Cefn Haelioni - Derbyniodd y neuadd bentref 250 calon rhywun wrth fynd am dro. Rydw i Madryn ar ddathlu pen-blwydd arbennig. o wyau pasg Cadburys. Diolch i Angela, ein wedi gwirioni efo nhw, ac wedi bod yn Gobeithio eich bod wedi mwynhau eich cynghorydd lleol, am eu rhannu gyda dyfalu pwy ydi’r tylwyth teg sydd wedi eu dathliadau, oedd siŵr o fod yn wahanol i’r gwirfoddolwyr, pentrefwyr yn ogystal a gosod. Yn ôl y sibrwd a glywais yn yr awel, disgwyl. staff a phreswylwyr cartrefi Dolwar a Erin a Leila yw eu henwau. Gobeithio A chroeso mawr i ddinesydd bach newydd Phenros. Diolch yn fawr iddi am ei haelioni. byddant yn dal ati am dipyn. i’n plith. ‘Doedd Guto Ifan ddim yn gallu Gobeithio bod pawb yn cadw’n ddiogel yn Ar y rheng flaen - Mae gen i restr o enwau disgwyl dim mwy i gyfarfod â’i frodyr, ystod y cyfnod yma a diolch yn fawr i’r holl rhai o blant Dinas sydd yn dal i weithio eto’r Tomos ac Elis, felly fe benderfynodd ddod weithwyr allweddol am eu gwaith mis yma, ac mae’r criw yma yn wirioneddol i’r byd yn gynt na’r disgwyl. amhrisiadwy. ar y rheng flaen. Mae Alaw, Lôn Fudr yn Llongyfarchiadau mawr i Ffion a Gareth, (Cysylltydd: Elen Hughes, Derlwyn. Ffôn: 740196 ) gweithio fel nyrs ardal, a Nerys ei mam yn Gwelfor ar enedigaeth Guto Ifan, a phob gweithio yn Ysbyty Gwynedd. Catrin, bendith arnoch deulu bach. Caerau, yn feddyg yn Hafan Iechyd, (Cysylltydd: Meryl Nyffryn 01758 770691 Caernarfon, Sioned, Bryn Haul gynt, yn neu [email protected]) feddyg yn Ysbyty Eryri, Eben Tyddyn Du yn feddyg mewn ysbyty yng Ngaerdydd, Iwan Bryn Teg yn ffisiotherapydd mewn Bwgan Bendigedig ysbyty yn Stoke, a Ruth, Cae’r Llwyn yn gweithio o adref ond yn mynd allan i dai cleifion fel bo’r angen. Diolch o galon i chi bob un am eich gwaith ar adeg anodd iawn. A dwi’n siŵr ein bod i gyd yn ddiolchgar iawn i‘r Dr Eilir Hughes o Feddygfa Nefyn, ac yn falch iawn o’r gwaith cyhoeddus iawn mae wedi ei wneud i godi ymwybyddiaeth o beryglon y feirws, ac i’n cadw ni’n saff yn yr ardal yma. Dr Eilir, wrth gwrs, yn fab i Anwen, Islwyn, gynt. Colledion - Rhaid cydymdeimlo eto’r mis yma â dau deulu sydd wedi cael profedigaethau. Yn gyntaf, teulu Caerau, Mrs Blodyn Haul - gan Jack yn Dinas gan fod Elin wedi colli ei thad. Mae gan

28

Cesus Fel yr adroddwyd y mis diwethaf, ’does Heddiw ’ma dw i’n isda yn yr ardd o dan o griw Jet2 ddŵad atom. dim llawer wedi digwydd yma, ond mae goedan yn cysgodi rhag yr haul tanbaid. Dwi Tra’r oeddem yn aros am y ddynas bwysig, pawb yn dal i gadw’n iawn. Mae’r blodau’n ’di gorffan paentio pob dim sy angan ei sylwais ar chwech o bobol hŷn yn eistedd yn dal i ffynnu, fel y gwelir o’r ddau lun, a baentio tu allan, fel drws beudy, dodrefn disgwyl cymorth a chadeiriau olwyn i fynd â phawb yn cytuno fod y tywydd braf a gardd, giatia a ffens sy’n amgylchynu’r patio nhw ar yr awyren. Roeddan nhw’n edrych yn gafwyd dros yr wythnosau diwethaf wedi newydd o waith Robin, a hefyd dw i ’di amheus arnom a gwyddwn eu bod yn siarad bod o fendith yn y cyfnod anodd yma. plannu hynny o floda ’dan ni ’u hangan. amdanom. Ymhen chydig dyma un o’r Mae’n anodd credu fod ’na bron dri mis ers merched yn gweiddi arna i mewn acen pan gawson ni ein hel adra o Fuerteventura ochrau Manceinion, oherwydd fod Sbaen wedi penderfynu ar ‘y ‘Hey luv, I think you’ve got my case there.’ cloi’. Dim ond pedwar diwrnod gawson ni Es ati’n wyliadwrus oherwydd y pellter yno wedi teithio’r ffasiwn bellter. cymdeithadol. Mi gyrhaeddon ni ar ddydd Iau i dywydd ‘Yes, that’s mine, I recognise the lock.’ heulog, braf ar ôl gwlybaniaeth diddiwedd Deallais ganddi eu bod wedi cyrraedd yna Llŷn, ac edrych ymlaen am gael chydig o liw ar yr un bws â ni ac yn amlwg wedi cael haul i olchi llwydni’r gaeaf. Ar y bora cymorth i ddŵad oddi ar y bws yn gyntaf ac Sadwrn mi aethon ni i gerddad ein taith wedi cymryd ein cês bach ni mewn arferol cyn iddi fynd yn rhy boeth a camgymeriad. Roedd ein cês ni erbyn hyn ar yr awyren. chyrraedd yn ein holau erbyn cinio. Ond erbyn cyrraedd y gwesty deallwyd nad ’Ta waeth, pan sylweddolais beth oedd oeddem bellach yn cael gadael ei libart wedi digwydd eglurais i’r person Jet2 a oherwydd y rheolau newydd i geisio lleihau dweud fod popeth yn iawn ac y cawn fy ymlediad y feirws melltigedig. Pe byddem nghês yn Manceinion. Ond, o na, wnaethai wedi cael ein dal tu allan heb reswm penodol hynny mo’r tro, roedd yn rhaid cael cesus y e.e mynd i’r fferyllfa, yna byddem yn cael bobol oddi ar yr awyren i sicrhau mai fy un dirwy o €3,000 yn y fan a’r lle a phe byddem i oedd y cês. wedi dadlau, byddem yng nghefn car y Roedd y giatiau ar gyfer mynediad i’r Policía ac yn y gell mewn chwinciad. Be awyren yn agor am 17.25 a’r awyren yn wnae Dominic Cummings o hynna ’sgwn i? gadael am 18.00. Erbyn hyn roedd hi’n 17.20 a dim golwg o Mr Jet2 na’r cesus. Sylwais fod ’na giw am y gwelwn i fynd drwy’r sganars a gwyddwn na fedrem byth (Cysylltydd:Gwenan Gruffydd, Hen Dŷ. 713534) gyrraedd yr awyren mewn pryd. Eglurais fy mhetrusder wrth un o’r swyddogion a dywedodd y byddem yn cael ein hebrwng ar frys gynted ag y cyrhaeddai’r cês. Diolch i’r drefn, cyrhaeddodd y cesus, ac ia, fy un i oedd o. Ras wedyn at y giât ac yn syth ar yr Gan obeithio eich bod i gyd yn cadw’n awyren, a ffwrdd â ni am adra gyda’r dda dros y cyfnod anodd yma. Rwy’n siwr rhybudd nad oeddem i adael y tŷ na chael ein bod yn diolch am y tywydd braf neb atom am bythefnos. Ac yma rydan ni diweddar, - help mawr a ninnau’n gaeth i’n wedi bod mwy neu lai. Am ba hyd eto, pwy cartrefi. Diolch hefyd mai yma ym Mhen â ŵyr? Llŷn yr ydym ynte! A “diolch yw ein cân” i bawb sydd wedi helpu’r naill a’r llall yn y fro. Diolchwn i

Bryn a Maria am fod mor ffyddlon o hyd a

Beth bynnag, cawsom wŷs gan Gwmni Jet2 pharod eu cymwynas yn danfon ein negesau. ein bod yn gadael amser cinio dydd Mawrth. Ein diolch hefyd i berchnogion y garej sy’n

Tra roeddem yn eistedd ar wal y gwesty yn agored am oriau. Gwelsom Tomi Brynodol, disgwyl am y bws i’n hebrwng i’r maes un o’r partneriaid, yn siarad ar raglen Daloni awyr, cyrhaeddodd y Policía a gofyn be ar S4C. Diolch hefyd i’r garej amaethyddol oeddan ni’n ’i neud yn fanno. Ond diolch am alluogi’r ffermwyr i wneud eu gwaith, - byth, chawson ni ddim row na dirwy achos waeth beth fo’r amgylchiadau, mae i bob mi ddôth y siarabang. tymor ei waith.

Pan oeddem tua pedair milltir o’r maes Diolch yn fawr i chi i gyd. awyr, dechreuodd y siarabang dagu ac arafu (Cysylltydd: Gwladys Thomas 770694) a thynnwyd i mewn ar ochr y lôn, ond drwy ryw ryfedd wyrth, cychwynnodd eto gan bwffian mynd nes cyrraedd gydag ogla mwg a llosgi’n dod o berfeddion y rhacsyn bws. Dydan ni ddim yn bobol sy’n brysio a gwthio allan o fws nac awyrennau gan nad awn ni ddim cynt beth bynnag, felly ni oedd y rhai olaf i adael i nôl ein cesus. Roedd gennym dri, un mawr, un canolig ac un bach llwyd. Tynnodd Robin yr un mawr a bach a finna’r un canolig glas. Wrth roi’r cesus i’w pwyso i fynd ar yr awyren, gafaelais yn y cês bach llwyd a sylwi nad ein cês ni oedd o. Oedd, roedd o’n llwyd, roedd o’n fach ac, roedd o’r un steil, ond roedd ’na streipan arian ar yr handlan. Dywedais wrth y swyddog pasports nad ein cês ni oedd o a gofynnwyd i ni sefyll o’r naill du nes i aelod

29

Gwilym Evans Gladys Thomas, Cofnodi Cofid

Meillionydd M ae’r pandemig Covid-19 yn ddigwyddiad heb ei debyg o’r blaen yn ystod ein hoes ni, Profiad chwithig i’w llu ffrindiau a ac mae Storiel, Bangor yn credu ei bod yn chydnabod fu derbyn y newydd am farwolaeth Gladys, yn dawel yn ei chartref hollbwysig i gofnodi’r cyfnod hanesyddol ar y deuddegfed o Fai, a cholli’r cysylltiad yma drwy wneud apêl am eitemau sy’n â’i gwên hawddgar, ei chyfeillgarwch adlewyrchu profiadau pawb yn y gymuned. cynnes, a’i chymwynasgarwch parod. Gall hyn fod yn waith celf, ffotograffau, Er mai o Lŷn yr hanai ei rhieni, ganwyd fideos, barddoniaeth, darn o ddyddiadur, Gladys yn y Wirral ar lannau Mersi, pan rysetiau, straeon neu wrthrychau. oedd ei thad yn gweithio i Gwmni Alfred Bydd hyn yn eu galluogi i ddweud stori’r Holt (Llinell Blue Funnel), Lerpwl. Pan pandemig yng Ngwynedd trwy archifau a oedd hi’n bedair oed dychwelodd y teulu i gwrthrychau yn y dyfodol. Bydd yr eitemau Gymru, ac ar gwr y Rhiw y magwyd Gladys. hefyd yn cyfrannu at greu portread mwy Hi oedd yr unig blentyn, ac o’i blynyddoedd cyflawn o hanes a diwylliant Gwynedd. cynnar meithrinodd a gwerthfawrogodd ei Oherwydd y sefyllfa yn sgîl y feirws, ni chymuned. Amlygid hynny ynddi yn ellir derbyn yr eitemau yn ffisegol ar hyn o feunyddiol, a Chymru a’r Gymraeg fu ei bryd. Felly mae Storiel yn gofyn i’r cyhoedd diddordebau gydol y daith. wneud eu rhan drwy anfon lluniau/fideos ar Fe’i haddysgwyd yn Ysgol Rhiw, Ysgol Brodor o Abersoch oedd Gwilym, neu ffurf digidol a lluniau digidol o’r eitemau. Botwnnog a choleg ym Manceinion. Ar ôl Gwilym Hendra. Mynychodd Ysgol Wedi hyn bwriedir creu oriel ddigidol ar gadael y coleg aeth yn athrawes gwyddor tŷ Botwnnog, a’r mwynhad pennaf a gafodd Instagram a gwefan Storiel er mwyn cael i Fachynlleth. Ar ei dychweliad i Lŷn yno oedd chwarae pêl-droed i dîm Ysgol cipolwg o fywyd yn ystod cyfnod clo drwy priododd â Griffith Owen Thomas (m.1993), Hogia Llŷn. A phan oedd yn yr ysgol bu’n ddangos detholiad o’r hyn a dderbynnir. mab Meillionydd Mawr, a ganwyd iddynt beicio llawer o amgylch Iwerddon a Ffrainc Unwaith y bydd yn ddiogel i wneud bump o blant, Dei, Huw, Mary, William a hefo’i gyfeillion, Lindsay, Arfon a Robin hynny yn y dyfodol, bydd Storiel yn dethol Richard. Elfyn. eitemau ar gyfer y casgliad ac yn cysylltu Rhwng 1969 ac 1970 roedd pentref Ar ôl ei gyfnod yn y coleg ym Mangor hefo chi i drefnu eu trosglwyddo. Felly Bryncroes yn frith o brotestiadau ffyrnig treuliodd ddwy flynedd yn y gwasanaeth gyda chau yr ysgol yno. Agorwyd ysgol daliwch eich gafael arnynt tan hynny. Bydd cenedlaethol yn Khartoum yn y Swdan, Port annibynnol yn y pentref am gyfnod byr ac eitemau dogfennol megis gwaith Said yn yr Aifft, a Chyprus. Yna cafodd ei roedd Gladys yn un o’r ddwy athrawes celf/ffotograffau/fideos/barddoniaeth/darn o swydd gyntaf fel athro yn Wednesbury, a wirfoddol ynddi. ddyddiadur/ryseitiau/straeon a thebyg yn dyna pryd y daeth yn gefnogwr brwd i dîm Gwelodd hefyd newid mawr yn ystod ei mynd i gasgliad Gwasanaeth Archifau West Brom. Symudodd yn ôl i Lŷn ac i hoes mewn byd ac eglwys. Roedd yn aelod Gwynedd a bydd eitemau gwrthrychol yn Ysgol Sarn Bach, a bydd llawer yn ei gofio gweithgar yng Nghapel Pisgah (W), Rhiw, mynd i gasgliad Amgueddfa Storiel. fel athro arnynt yno. ac roedd y teulu’n Wesleaid i’r carn. Y capel Bwriedir hefyd dethol rhai o’r eitemau Bu’n wethigar yn y gymuned ar sawl lefel, a mudiadau cyhoeddus dyngarol oedd ei hyn i greu arddangosfa yn Storiel unwaith y yn aelod brwd o’r Gymdeithas yn y Bwlch phrif flaenoriaethau. Roedd yn hael wrth bydd yn ddiogel i wneud hynny yn y ac yn Glerc y Cyngor Cymdeithas am gyfrannu, ac yn foneddigaidd yn ei holl dyfodol. flynyddoedd lawer. Roedd yn un o’r rhai a gysylltiadau o fewn ei hardal. Cafodd Mae Storiel yn lansio’r prosiect yma fel sefydlodd gangen leol yr Urdd, a bu’n diwylliant gorau ein cenedl warcheidwaid weithgar ledled y wlad gyda Phlaid Cymru. rhan o ymgyrch cenedlaethol Mis Hanes diogel yn y teulu hwn, a braf yw dweud y Roedd yn hoff iawn o chwarae golff, bowlio, Lleol a Chymunedol. Byddant yn cyfrannu pery’r plant i feithrin a mwynhau yr un chwarae snwcer, a chymdeithasu wrth gwrs! at ymgyrchoedd eraill a bydd pethau. Hefyd roedd Eglwys Llangian ac Abersoch gweithgareddau penodol i blant a phobl Bu dylanwad Gladys ar yr aelwyd ac yn ei yn agos iawn at ei galon, a bu’n offeiriad ifanc hefyd yn cael eu creu. chylch bach ei hun yn un mawr ac amlwg, lleyg am flynyddoedd. Mae pennod arall I wneud eich rhan e-bostiwch a’i charedigrwydd a’i chroeso mor helaeth wedi cau ar fywyd cymeriad unigryw, ac un [email protected] fel y byddai’r rhai mwyaf dieithr yn teimlo’n o gonglfeni Abersoch. Anfonwch luniau ar ffurf digidol ac gartrefol hollol ar ei haelwyd ar unwaith. Bethan Now anfonwch luniau digidol o’r gwrthrychau. Roedd Meillionydd yn agored i bawb o bob Gellwch ffonio 01248 353368 am ragor o man bob amser. Fel ‘Aelwyd y Gesail’ wybodaeth. Gyrrwch eich enw Instagram, Eifion Wyn, ‘Caf droi pryd y mynnwyf i os oes gennych un. aelwyd y Gesail / Os oes yno glicied, nid oes yno glo’ oedd hi ym Meillionydd hefyd. Datganiad i’r wasg Mi welodd Gladys ambell storm yn ystod ei bywyd ac nid y leiaf ohonynt oedd colli ei phriod, ac yna Joyce, ei merch-yng- nghyfraith yn 2010. Collodd ei hiechyd ei hun yn y degawdau diwethaf, ond ni chwerwodd. Cafodd bob gofal gan y plant a’r teulu, a’r gofalwyr dyddiol a ddeuai yno. Diolch am y bywyd a gyfoethogodd ei hardal, ac am ei chwmni am ran o’r daith. Wedi’r nos, a’r loes a’r trallod Bydd goleuni yn yr hwyr. W. Arvon Roberts

30

Chwaraeon Ysgol Botwnnog

Dyma dîm hoci merched blwyddyn 8 a 9 yr ysgol a fu’n llwyddiannus yn nhwrnamaint hoci Dwyfor, cyn dod yn drydydd yng nghystadleuaeth uwchradd Gwynedd eleni. Jini Hughes, Brynmawr sydd wrth ei bodd yn chwarae blaenwraig i dîm pêl- droed Merched Porthmadog Dan 14eg. Cynghrair Dartiau Llŷn Sgoriodd 25 o goliau yn ystod y tymor F el popeth arall eleni, daeth tymor Sarn) i ennill y teitl hwnnw yn erbyn diwethaf . Enillodd y wobr o brif sgoriwr Cynghrair Dartiau Llŷn i ben yn gynt na'r Raymond Evans (Tŷ Newydd Sarn) yn y o dan 14 oed. disgwyl. Cafwyd nosweithiau bywiog o ffeinal. Llongyfarchiadau i bedwar o ddisgyblion gemau yn ystod y tymor a chystadlaethau Tŷ Newydd Sarn gurodd y gynghrair, Ysgol Botwnnog a gyrhaeddodd rownd gwahanol yn eu plith. hefyd senglau a dyblau adran 1, a genedlaethol Pencampwriaeth Traws Bu newid yn y gynghrair eleni, gyda mwy phencampwyr senglau a dyblau, Adran 1. Gwlad Cymru yn Aberhonddu yn ôl ym mis o dimau newydd yn ymuno, ac o'r herwydd Lion B oedd enillwyr adran 2 yn ogystal â Mawrth: Gethin Griffith, Ela Fôn Jones ac rhannwyd y gynghrair yn ddwy adran a braf phencampwyr senglau Adran 2. Roedd Elain Owen o flwyddyn 7; Cara Scott o oedd gallu croesawu timau a chwaraewyr dyblau Adran 2 yn dal heb ei benderfynu. flwyddyn 8. newydd i'n plith, yn ogystal â'r ffyddloniaid Gyda'r gynghrair heb allu gorffen pob arferol. gêm, bydd cyfarfod i drafod beth fydd yn digwydd y tymor nesaf pan fydd hi'n saff i ni gwrdd ac i gynnal ein Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol. Cadwch yn saff a gobeithio y cawn ddod yn ôl i drefn eto'n fuan!

Gareth Parry a Liam Jones yn dathlu eu llwyddiant diweddar

Yn ôl i ddechrau'r flwyddyn, cafwyd cystadleuaeth y dyblau yn nhafarn Penlan, Pwllheli. Gareth Parry a Liam Jones (Tŷ Newydd Sarn) ddaeth i'r brig eleni gan guro Dafydd Gwyn a Siôn ap Tomos (Sun B) mewn gêm hynod gyffrous ac agos yn y rownd derfynol. Ymlaen wedyn i gystadleuaeth y senglau, ble llwyddodd Gareth Parry (Tŷ Newydd