Waarden Van Cultuurbeleid
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Waarden van cultuurbeleid De legitimatie van cultuurbeleid bij gemeenten Eindhoven, ’s-Hertogenbosch en Tilburg Michelle Emmen – 636375 Eerste begeleider: Drs. E.J.C. Spoormans Tweede begeleider: Dr. H.A.M.J. van Driel Masterthesis Kunst- en Cultuurwetenschappen Kunsten, Publiek & Samenleving Faculteit Geesteswetenschappen Universiteit van Tilburg Tilburg, mei 2012 Voorwoord Voor u ligt mijn masterthesis Waarden van cultuurbeleid. Een thesis die ik gemaakt hebt om te onderzoeken op welke manier cultuurbeleid wordt gelegitimeerd. En die is ontstaan vanuit mijn nieuwsgierigheid naar de waarde van kunst en cultuur. Ik heb vanaf het begin van deze thesis mij met volle overgave en enthousiasme in het onderwerp gestort. Nou wil ik niet zeggen dat het een makkelijke weg was om tot dit eindproduct te komen. Om ondanks de diversiteit en wisselende actoren de onderste steen boven te halen was af en toe behoorlijk lastig. Deze diversiteit heeft het onderzoek wel altijd interessant gehouden. Aangezien het varieerde van een filosofisch kader waarin ik mij moest vastbijten tot boeiende gesprekken met wethouders en ambtenaren bij de gemeenten. Het tot stand komen van deze thesis heeft veel overeenkomsten met begrippen die wat mij betreft ook van toepassing zijn op het begrip cultuurbeleid: diversiteit, ongrijpbaarheid en ontwikkeling. Daarnaast wil ik hierbij niet de kans aan mij voorbij laten gaan om een paar mensen te bedanken zonder wie ik niet tot dit eindresultaat zou zijn gekomen. In eerste instantie wil ik mijn ouders bedanken voor hun onvoorwaardelijke steun op alle vlakken. Daarnaast mijn lieve broers en zus, omdat zij mij altijd motiveren om door te gaan. En Wessel voor zijn luisterend oor en al zijn hulp. Geno Spoormans, mijn scriptiebegeleider, wil ik eveneens erg bedanken voor de altijd bruikbare feedback. Maar bovenal dat ik bijna elke keer na een gesprek de kamer gemotiveerder verliet dan dat ik die binnen kwam. Nou kan ik nog een hele lijst noemen van mensen die mij, op elk hun unieke manier, hebben geholpen om deze thesis voor elkaar te krijgen maar ik hou het kort: ook jullie bedankt! Michelle Emmen Augustus 2012 2 Samenvatting Aanleiding voor dit onderzoek is de manier waarop er werd gereageerd op de aangekondigde bezuinigingen in de culturele sector. De bezuinigingen waren wel van grote omvang, maar over het algemeen stemde iedereen er mee in dat er bezuinigd moest worden in de culturele sector. Naar mijn idee komt de waarde van cultuurbeleid daarbij niet genoeg tot zijn recht. Dit was de drijfveer om te onderzoeken wat de waarden van cultuurbeleid zijn en hoe cultuurbeleid bij de gemeenten Eindhoven, ‟s-Hertogenbosch en Tilburg gelegitimeerd wordt. De onderzoeksvraag is: Met welke waarden van cultuurbeleid legitimeren de gemeenten Eindhoven, „s-Hertogenbosch en Tilburg hun cultuurbeleid? Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag is gekeken naar de waarden die toegekend kunnen worden aan visies op kunst. De visies en paradigma‟s die zijn geanalyseerd komen allen uit de kunstfilosofie. Daarnaast is ook gekeken welke waarden er aan het begrip cultuur kunnen worden toegekend, dit aan de hand van de definities van Williams en analyse uit de culturele studies. Vervolgens heb ik onderzocht of deze waarden eveneens konden worden toegekend aan cultuurbeleid in het verleden en in het heden. Daaruit bleek dat vele waarden overeenkomen, sommige wel met een andere context. Maar nieuwe waarden kwamen ook aan de orde. Bij het onderzoek welke factoren van invloed zouden kunnen zijn op de legitimatie is gebleken dat de volgende factoren geen invloed hebben op de legitimatie: definities van cultuurbeleid, beleidsterreinen van cultuurbeleid, standpunten van politieke partijen en meningen in de samenleving. De waarden uit de voorgaande onderzoeken zijn als kader gebruikt bij het onderzoek naar de legitimatie van gemeentelijk beleid. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen prominente waarden van kunst en cultuur, en dominante waarden van cultuurbeleid bij de rijksoverheid. Bij de gemeenten is bekeken hoe de dominante waarden van cultuurbeleid van de rijksoverheid terugkwamen bij te legitimatie van de gemeenten. En welke dominante waarden de gemeente zelf had bij de legitimatie van het cultuurbeleid. Om dat te achterhalen zijn beleidsstukken onderzocht en interviews afgenomen. De legitimatie van de gemeenten Eindhoven, ‟s-Hertogenbosch en Tilburg is niet overeenkomstig. Bij de gemeente Eindhoven wordt voornamelijk de autonome waarde dominant gebruikt bij de legitimatie. Bij ‟s-Hertogenbosch zijn de dominante de economische waarde, gemeenschappelijke waarde en laboratoriumwaarde. En de gemeente Tilburg gebruikte de economische waarde, de toeristische waarde en de imagowaarde het meest dominant bij de legitimatie. Bij de legitimatie komen sommige dominante waarden van de legitimatie van de gemeente Eindhoven en ‟s-Hertogenbosch overeen met de dominante waarden van cultuurbeleid van de rijksoverheid. Bij de gemeente Tilburg is dit echter niet het geval, al speelt niet dominant maar wel duidelijk aanwezig de sociale waarden (waaronder de gemeenschapsvormende waarde valt) wel een rol bij de legitimatie. De eigen verantwoordelijkheid van de gemeente, als gevolg van decentralisatie, is daarbij goed zichtbaar geworden. De gemeenten gebruiken namelijk allemaal een eigen legitimatie. Daarnaast worden bij alle drie de gemeenten meerdere waarden van cultuurbeleid benoemd, zowel wel als niet dominant. Het gebruik van de vele waarden van cultuurbeleid geeft de diversiteit van het begrip aan en vaak ongrijpbaarheid. Dit als gevolg van het gebruik van integraal beleid, maar ook omdat dat juist het typerende en de kracht is van cultuurbeleid. Cultuurbeleid is juist van belang, omdat het vele waarden kan uitdragen. 3 Inhoudsopgave ____ Voorwoord 2 Samenvatting 3 1. Inleiding en vraagstelling 5 Vraagstelling 5 Onderzoeksmethode 7 Leeswijzer 7 1. Waarden van kunst en cultuur 8 1.1. Belang van kunst 8 1.2. Belang van cultuur 18 1.3. Waarden van kunst en cultuur 25 2. Cultuurbeleid vanuit historische context 26 2.1 Historisch overzicht 26 2.2. Definitie cultuurbeleid 33 2.3. Invloeden op cultuurbeleid 36 3. Het huidige cultuurbeleid 39 3.1. Stand van zaken 39 3.2. Standpunten en meningen 42 3.2. Rijksoverheid 45 3.3. Provincies 48 3.4. Gemeenten 49 4. Waarden van cultuurbeleid 52 4.1. Waardenoverzicht 52 4.2. Prominente waarden kunst en cultuur 53 4.3. Dominante waarden van cultuurbeleid van de rijksoverheid 56 Introductie: deel 2 58 5. Legitimatie cultuurbeleid bij gemeenten 60 5.1. Gemeentelijke waarden bij legitimatie 60 5.2. Overeenkomsten en verschillen 68 5.3. Algemene bevindingen 71 6. Conclusie & Aanbevelingen 75 6.1. Beantwoording van de onderzoeksvraag 75 6.2. Aanbevelingen 76 Literatuurlijst 78 4 1. Inleiding en vraagstelling ____ “Als de wereld begrijpelijk was, zou er geen kunst bestaan.” Albert Camus De onbegrijpelijkheid van kunst is iets wat mij altijd heeft geïntrigeerd. Vooral omdat de kunst, die vaak onbegrijpelijk is, toch een belangrijke plek heeft verworven in de maatschappij. Zij is zelfs zo geworteld geraakt in de samenleving dat de overheid het als een taak ziet om erover te waken en er verantwoordelijkheid voor te nemen. Die onbegrijpelijkheid van kunst roept de vraag op: Waarom heeft de overheid de verantwoordelijkheid voor iets genomen dat niet altijd even vanzelfsprekend is? Welke waarden zijn daarmee verbonden? De verantwoordelijkheid van de overheid voor cultuurbeleid is vanaf de kredietcrisis ter discussie komen te staan. Na de landelijke verkiezingen in 2010 zijn plannen gemaakt voor grote bezuinigen in het culturele veld. VVD en CDA, met gedoogsteun van de PVV, hebben het als volgt geformuleerd in het gedoogakkoord: “Het kabinet wil meer ruimte geven aan de samenleving en het particulier initiatief en de overheidsbemoeienis beperken. Kunst en cultuur zijn ten slotte ook van en voor de samenleving. Bij verstrekking van subsidies wordt voortaan eerst gekeken naar de mogelijkheden eigen inkomsten te verwerven. Er komt meer aandacht voor de verdiencapaciteit van cultuur.” (regeerakkoord, 2010). Daarmee lijkt de overheid aan te geven dat het minder verantwoordelijk wil zijn voor cultuur. De culturele sector zou dus meer marktgericht moeten denken om de bezuinigingen op te kunnen vangen. De vraag die bij mij opkwam was: Waarom nu opeens minder verantwoordelijkheid nemen? Welke waarden van kunst zijn minder van belang geworden voor de overheid om juist op cultuur zo drastisch te bezuinigen? Dat is de aanleiding geweest voor mijn thesis. Daarnaast waren er vele reacties vanuit het culturele vakgebied. Aan de ene kant waren deze fel, zo vond men dat er sprake was van een culturele kaalslag. Beleidloos snijden in cultuur zal het culturele klimaat in Nederland dermate aantasten, dat het kapot gaat. Aan de andere kant was het opvallend dat verschillende prominente personen uit de cultuursector in de media aangaven dat bezuinigingen absoluut mogelijk waren. Eveneens gaf men aan dat bezuinigingen logisch zouden zijn, omdat in tijden van crisis overal bezuinigd moet worden. Wel zouden de bezuinigen bedachtzaam moeten worden uitgevoerd. De reacties intrigeerden mij, omdat bij bezuinigingen in andere sectoren, zoals de zorgsector, deze reacties niet voorkomen. Zelfs de culturele sector vond dat de waarde van kunst en cultuur niet zonder meer van belang was voor de overheid. De waarde van cultuurbeleid lijkt in deze tijden af te nemen. Dit is de aanleiding geweest om te onderzoeken op welke manier cultuurbeleid wordt gelegitimeerd