Inhoud Van De Redactie Dienstplicht Door Marcel Wissenburg 2
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Inhoud Van de Redactie Dienstplicht door Marcel Wissenburg 2 Ondertussen op het Binnenhof Overvloed schaadt! Parlementariër in het digitale tijdperk door Tobias van Gent 5 Democratie en technologie I. Digitalisering van het nieuws: geen code rood, wel code oranje door Ira van Keulen, Iris Korthagen en Paul Diederen 9 II. Het liberalisme is dood. Lang leve liberalisme 4.0 | De impact van nieuwe technologieën op de liberale samenleving door Tamara Kipp, Bart Omlo en Stephan de Nijs 24 Reflecties op het populisme | Een gesprek met Sybe Schaap en Patrick van Schie door Roelof Salomons en Niek Kok 37 Honderd jaar 1918 I. In alle opzichten een nieuw tijdperk 1918: veranderde machtsverhoudingen op het Binnenhof door Alexander van Kessel 50 II. 1918: een ideologische waterscheiding? Het einde van de liberale dominantie in Europa door Frans Willem Lantink 58 Integriteit I. De VVD en integriteit: over woorden en daden door Leo Huberts, Muel Kaptein en Bart de Koning 66 II. Liberalisme en integriteit. Een spannende relatie door Reinout Woittiez en Tila zur Lage 80 III. Gedragsregels voor leden van het parlement. Een zaak voor de partij of voor het parlement? door Paul Bovend’Eert 92 Diversiteit | Drogredenen van de diversiteit door Mikhael Hack 105 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) I. Ondernemen met gezond verstand en opgelegd goed doen door Joep Stassen en Karin Thomas 114 II. Nog in de kinderschoenen: MVO in de Nederlandse ziekenhuiszorg door Bas Steunenberg en Danny van Schalkwijk 127 Basisinkomen | Gratis geld voor iedereen: wie betaalt? door Thomar van Hees 137 Internationaal | Trump, de WTO en het Liberalisme: a closer look door Tim Kluwen 146 Boekrecensies I. Hoe Hongarije liberalen uitdaagt door Charlotte Lockefeer 158 II. Henk Vonhoff, een liberaal zwaargewicht door Frits Korthals Altes 165 Noot van de Redactie, Rectificatie en Colofon 173 LIBERALE REFLECTIES | December 2018 Van de Redactie Dienstplicht door Marcel Wissenburg Op 2 oktober 2018 was het zo ver: de Eerste krijgt elke zeventienjarige jongen én meid Kamer keurde de op initiatief van Jeanine dezelfde brief van de overheid: ‘Gefeliciteerd Hennis-Plasschaert gewijzigde Kaderwet met je verjaardag, je bent nu publiek bezit Dienstplicht goed. Nog geen honderd jaar na en vanaf vandaag mogen we je oproepen het algemeen vrouwenkiesrecht (eveneens om voor het vaderland te sterven. Gebbetje, een liberaal initiatief) kan nu ook de vrou- we roepen je toch niet op.’ De dienstplicht wendienstplicht worden ingevoerd, waarmee is opgeschort; het enige wat de nieuwe de formele emancipatie en gelijkstelling van dienstplichtige er tegenwoordig nog van de vrouw wel zo ongeveer afgerond lijkt te waarneemt is die ene brief die je verjaardag zijn. Alleen een onverbeterlijk cynicus kan ernstig bederft. nu nog volhouden dat Den Haag nooit iets presteert. Nederland worstelt met de dienstplicht. Defensie is allang geen kwestie meer van Deze verdubbeling van het aantal dienst- generaals die vanaf een heuvel adellijke plichtigen maakt dubbel duidelijk wat een snotapen te paard het kanonnenvlees voort farce de dienstplicht is geworden: voortaan laten drijven. Het is in de eerste plaats LIBERALE REFLECTIES | December 2018 vakwerk voor hoogopgeleide specialis- uitgebreider takenpakket voor de staat be- ten geworden. Aan voetvolk is nauwelijks taalbaar, en het draagt er anderzijds toe bij behoefte, en de omvang van die resterende dat de dienstplichtige zich verbonden gaat behoefte rechtvaardigt de kosten van het voelen met de gemeenschap. Deze motieven oproepen, keuren, zes weken sportschool en lijken doorslaggevend te zijn in initiatieven zestien maanden wachtlopen van een hele om de dienstplicht te verbreden van militair jaargroep echt niet. tot (ook) maatschappelijk – waarvan het meest recente voorbeeld Macrons plan voor Nederland worstelt met de dienstplicht – een sociale dienstplicht van één tot twaalf net als vrijwel elk ander land. Duitsland, bij- maanden voor alle zestienjarige Fransen is voorbeeld, heeft de mannendienstplicht in (een plan dat defensie-experts uiteraard als 2011 opgeschort, en doet geen moeite een geldverspilling kwalificeren). Vergelijkbare formele vrouwendienstplicht in te voeren. motivaties lagen ooit ook ten grondslag aan In Oostenrijk is de (mannen)dienstplicht de Lubberiaanse heropvoedingskampen in 2013 tegen het advies van specialisten in voor problematische pubers. juist gehandhaafd: de Oostenrijkers stem- den in een referendum in 2013 met bijna “... Republicanisme is bij lang niet zestig procent voor. In Zwitserland gebeur- alle liberalen populair: de perma- de dat in hetzelfde jaar zelfs met 73 procent nente actieve betrokkenheid van voorstemmen. Geen van beide landen burgers bij het bestuur vormt im- overweegt vrouwendienstplicht. Zweden mers de ideale voedingsbodem voor voerde naast de mannendienstplicht in 2010 een overheid die zich permanent ook de vrouwendienstplicht in – en schortte actief met burgers bemoeit ...” beide tegelijk op. Vanwege de toegenomen dreiging uit het oosten worden sinds begin Het tweede paar verklaringen voor de dit jaar overigens weer dienstplichtigen worsteling met, en het voortbestaan van het opgeroepen. Noorwegen kent dienstplicht inefficiënte instituut van, de dienstplicht is voor mannen en vrouwen,1 maar slaagt nationale trots en 'burgerschap' in de zin er op ingenieuze wijze in alleen diegenen van betrokkenheid bij de res publica, de pu- in actieve dienst op te nemen die ook echt blieke zaak. Die motivatie lijkt zeker een rol gemotiveerd zijn. te hebben gespeeld bij de Zwitserse kiezer van 2013, en bij Macron – maar ook bij het Voor het handhaven van een feitelijk besluit van Mohammed VI om de dienst- overbodig geworden dienstplicht lijken plicht voor Marokkanen weer in te voeren. twee paren van verklaringen te zijn, steeds twee zijden van één munt. Het eerste paar: En daarmee zijn we terechtgekomen bij wat dienstplicht verlaagt enerzijds de kosten van voor liberalen des Pudels Kern zou moeten de totale overheidsdiensten en/of maakt een zijn: dienstplicht en burgerschap. LIBERALE REFLECTIES | December 2018 We danken het instituut dienstplicht aan vrije individu – dan nog is er in Nederland Niccolò Machiavelli (1469-1527), de vader vooralsnog geen meerderheid te vinden van het (naar de res publica vernoemde) voor principiële afschaffing van de dienst- republicanisme. Machiavelli hoopte het plicht. Een opgeschorte dienstplicht is in verdeelde Italië van zijn tijd (sì bella e theorie een prachtig en praktisch, typisch perduta, in Verdi's woorden) in glorie en Nederlands, compromis – maar het heeft eenheid hersteld te zien. Hij betoogde dat één nadeel: die akelige brief aan de ze- het rolmodel Rome zijn grootsheid dankte ventienjarige doet ernstig afbreuk aan het aan politieke instituties die constante, ac- imago van de krijgsmacht, die nu juist sinds tieve betrokkenheid van de burger bij de res het einde van de Koude Oorlog als brenger publica vereisten én bevorderden. Een van en beschermer van vrede goed aanzien (en die instituties was de dienstplicht, die hij in gekwalificeerd personeel) kan gebruiken. Florence in 1506 liet invoeren. Er is een creatieve tussenoplossing denk- Republicanisme is bij lang niet alle liberalen baar terwijl het principiële debat over populair: de permanente actieve betrok- dienstplicht versus staatsslavernij verder kenheid van burgers bij het bestuur vormt wordt gevoerd – vrij naar het Portugese immers de ideale voedingsbodem voor model. Daar is iedere achttienjarige ver- een overheid die zich permanent actief plicht, op straffe van een boete, op de Dia met burgers bemoeit. En is niet een van de da Defesa Nacional, kennis te maken met hoekstenen van het liberalisme de vrijheid beroepsperspectieven bij een of meerdere van overheidsbemoeienis? Voor die klassiek krijgsmachtsonderdelen. No strings atta- liberalen en libertariërs voor wie staatsgezag ched – liberaler kan het bijna niet. op instemming moet zijn gebaseerd kan dienstplicht eigenlijk niets anders zijn dan Prof.dr. M.L.J. Wissenburg is hoofdredacteur een vorm van slavernij: er is nauwelijks een van Liberale Reflecties en hoogleraar grotere ontkenning van het recht op zelfbe- Politieke Theorie aan de Radboud Universi- schikking over eigen lijf, lot en leven denk- teit te Nijmegen. baar.2 Tegelijk blijft de dienstplicht, samen met het idee dat burgerschap meer en iets ___________________________________ anders is dan lidmaatschap van een VVE, 1. Vrouwendienstplicht, formeel of actief, is so- wieso een uitzondering. Het schijnt alleen te be- populair onder meer conservatieve liberalen staan in Bolivia, Israël, Nederland, Noorwegen, (die overigens ook zelden warm lopen voor Noord-Korea, Portugal, Venezuela en Zweden. het republicanisme). 2. In het Europees Verdrag voor de Rechten van De loopgraven zijn dus betrokken. Maar de Mens, art. 4 lid 3b, is dienstplicht opgenomen zelfs als liberalen één lijn zouden kunnen als een uitzondering op het verbod op slavernij trekken voor de onschendbaarheid van het en dwangarbeid. LIBERALE REFLECTIES | December 2018 Ondertussen op het Binnenhof Democratie en technologisering Overvloed schaadt! Parlementariër in het digitale tijdperk door Tobias van Gent dagelijks gebruikt, zoals auto’s, camera’s, Bijna vijftig jaar geleden, op 15 november computers, tv’s, telefoons en koelkasten. 1971, lanceerde het Amerikaanse compu- terbedrijf Intel de allereerste, commercieel De gevolgen van deze technologische ver- verkrijgbare microprocessor ter wereld. De nieuwingen zijn zo ingrijpend dat historici introductie