DEBATTEREN IK VIND HIER DEBAT IN EUROPA DAT CORRESPONDEERT JAARGANG 10 KUN JE LEREN IETS VAN... (NIET) NUMMER 4 2 3 4 5 3 OKTOBER 2014

Voorzitter Keizer zet in op discussie & debat HET NUT VAN DEBAT it themanummer over de- bat binnen de partij wordt D geïllustreerd door de poli- tieke actualiteit. Vorige maand heb- “Over alles valt te praten” ben wij immers een van de meest belangrijke debatten van het po- litieke jaar gevoerd: de Algemene DEBAT - De uitspraak die hij deed tij- Politieke Beschouwingen. dens de laatste Algemene Ledenvergade- ring werd veelvuldig aangehaald in de Een debat dat bij uitstek duidelijk kranten en op het NOS Journaal: “Een maakt wat het nut van debatteren politieke partij zonder debat is als saté is. Dertien fractievoorzitters heb- zonder saus; het kan wel, maar het is niet ben hun visie gegeven op de belang- zo lekker.” Niet zo vreemd dus dat het rijkste thema’s voor het komende Hoofdbestuur in de komende periode vol politieke jaar. Ieder vanuit hun ei- inzet op discussie en debat in de partij. gen invalshoek en ideologie, met Om ons doel, Nederland liberaler maken, eigen accenten en oplossingen. te kunnen bereiken moeten we de partij klaarmaken voor de toekomst. Daar heb- De fractievoorzitters hebben ook ben we ieders denkkracht en ervaring bij meteen laten zien hoeveel verschil- nodig. De samenleving is voortdurend in lende stijlen van debatteren er zijn. beweging en we moeten er dus voor open De een kiest voor een metafoor om staan om onze plannen en standpunten zijn visie en plannen aan op te han- steeds weer aan te scherpen. Dat zijn gen. De ander loopt de plannen in we, als grootste politieke partij, aan Ne- de Miljoenennota langs. Sommige derland verplicht, vindt partijvoorzitter oppositiepartijen hebben een ge- Henry Keizer. degen tegenbegroting gemaakt, terwijl andere partijen wel aange- Er is binnen de VVD veel gelegenheid om ven waar zij het niet mee eens zijn, met elkaar te debatteren. Dicht bij huis maar niet met alternatieven ko- binnen Kamercentrales en afdelingen, bij men. De meeste fractievoorzitters politieke cafés. En ook op landelijk niveau debatteren scherp op de inhoud, via de partijcommissies, de partijraad en maar in beleefde bewoordingen op de congressen. Wat Keizer betreft ra- richting hun collega’s. Een enke- ken meer mensen daarbij betrokken in ling vindt het nodig de ministers de toekomst. Hij pleit dan ook voor veel in ‘Vak K’ persoonlijke kwalificaties publiciteit rondom de VVD bijeenkom- leen wanneer het debat plaatsvindt op ingevuld worden, vindt Keizer. “Leden de Minister-president levert, juist nu de naar het hoofd te slingeren. Dertien sten, vooraf, maar vooral ook achteraf. een manier die de leden plezierig vinden moeten zelf bereid zijn om onderwerpen deuren voor discussie over de toekomst sprekers, dertien stijlen. Ik vind “Meestal worden debatrondes en politie- kunnen we samen het maximale uit het aan te dragen en invulling te geven aan open zet. Meestal gebeurt dat wanneer daar soms het mijne van, maar ga ke cafés uitgebreid aangekondigd, maar debat halen.” de discussie, inbreng te hebben. Want al- partijen er niet zo goed voor staan. (gelukkig) slechts over mijn eigen we doen er achteraf vaak maar summier leen maar vragen om meer debat en ver- stijl. verslag van. Er zou op de websites eigen- Animo volgens nergens op komen dagen, daar Keizer: “Ja, dat herken ik wel. Partijen lijk altijd een verslag moeten komen van De recent in het leven geroepen ‘Com- koop ik niet zoveel voor”. Geen enkel slaan dan plotseling aan het ‘herbron- Ik heb mijn spreektijd benut om wat er besproken is, wat de uitkomsten missie Toekomst van de VVD structuur’ onderwerp is dan taboe. “Wat mij betreft nen’ enzo. Maar juist omdát we de groot- mijn collega’s en vooral ook de vol- valt over alles te praten.” ste partij zijn willen over de toekomst en gers van het debat, mee te nemen "Juist omdat we de grootste partij zijn veel andere onderwerpen discussiëren. in de veranderde toestand in de we- Het kan dus zomaar gebeuren dat de Als grootste politieke partij moet je juist reld. Waar wij de afgelopen jaren willen we over de toekomst discussiëren." uitkomsten van een VVD debat lijnrecht je verantwoordelijkheid nemen om lei- de ‘luxe’ hadden ons vooral met staan op de politieke realiteit van de dag. dend te zijn in een nieuwe discussie”, economische vooruitgang bezig te waren, met een paar leuke foto’s.” Maar en de ‘werkgroep Permanente Inhoude- “De fracties en het kabinet gaan over de zegt Keizer. “Uiteindelijk vergroten we houden, moeten wij ons er de ko- ook op landelijk niveau kan wat Keizer lijke Verdieping’ bieden een goede moge- actuele politiek. Wanneer onze handte- daarmee ons draagvlak en onze slag- mende jaren bewust van zijn dat betreft van alles veranderen. “Het blijkt lijkheid om het debat in de partij actief kening onder een coalitieakkoord staat, kracht.” die vooruitgang staat of valt met de bijvoorbeeld dat leden de behoefte heb- te voeren, vindt Keizer. “We hebben deze dan zijn we daar goed voor. Maar aan een (internationale) veiligheid die rand- ben om op de congressen meer tijdens commissies nadrukkelijk gevraagd in- coalitie deelnemen betekent niet dat ons Gedoe voorwaarde is voor economische het plenaire deel met elkaar praten en formatie uit het land te halen en ervoor denken als partij stopt. Wanneer wij als Angst voor ‘gedoe’ is vaak datgene wat groei. Wat hebben onze bedrijven minder in deelsessies. Nou, dat kan. Al- te zorgen dat input van de leden ook in partij discussiëren dan praten we vooral politieke partijen ervan weerhoudt om bijvoorbeeld aan handelsroutes om de conclusies terecht komt. Vervolgens over de toekomst. De tijd na deze coalitie- uitgebreid te gaan debatteren. Discussie hun producten af te zetten, als de bespreken we de aanbevelingen partij periode, bijvoorbeeld voor het schrijven en debat is niet hetzelfde als gedoe, vindt veiligheid op die route niet gega- breed met de leden. In dat proces zullen van een nieuw verkiezingsprogramma, Keizer, maar we moeten wel met de juiste randeerd kan worden? We hebben QUOTE we zien hoeveel belangstelling er is om vraagt altijd nadrukkelijk aandacht.” intentie aan een debat deelnemen en de simpelweg geen keuze, want wie actief mee te debatteren binnen de partij Bewindspersonen en fractieleden spelen verwachtingen moeten duidelijk zijn. veiligheid offert in ruil voor wel- en in welke vorm dat dan gegoten moet daarbij volgens Keizer een bijzondere “Deelnemers aan een debat moeten be- vaart, zal beide verliezen. “De politiek kan het worden als het aan de leden ligt”. Keizer rol. Aan de ene kant staan ze uiteraard reid zijn om naar elkaars argumenten te gras niet harder laten denkt dat er in ieder geval modernere voor het beleid dat de VVD met partners luisteren en open te staan voor andere Het debat over de Miljoenennota groeien door eraan manieren van debatteren ingevoerd kun- heeft afgesproken, maar ze spelen aan de meningen. Anderen met argumenten liet zien waar de overeenkomsten te trekken” nen worden. “Bijvoorbeeld op het inter- andere kant ook een belangrijke rol bij overtuigen is iets heel anders dan het de- en verschillen tussen partijen lig- net. Er zijn genoeg mensen die over een het vormgeven van de standpunten van bat willen winnen. Goed luisteren naar gen, met als doel tot zo breed moge- tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen bepaald onderwerp graag mee willen de partij voor de toekomst. Keizer: “Er is elkaar en de beste punten aan elkaar lijk gedragen oplossingen te komen praten, maar geen behoefte hebben om volgens mij niets mis mee wanneer Mark smeden tot één gedragen standpunt. Dat voor de problemen in ons land. naar een congres te komen, ook niet als Rutte als minister-president van een co- moet het doel zijn. Sommige mensen ko- Zo is debat een belangrijk mecha- dat congres bij ze om de hoek wordt ge- alitiekabinet bepaalde zaken zal verde- men helaas alleen maar naar een debat nisme om verschillen te overbrug- houden. Zij hebben geen interesse in de digen, maar als partijleider van de VVD om ‘hun gelijk te halen’. Ze hebben op gen. Laat dat ook het doel van debat vaststelling van de notulen en het jaar- voor de toekomst iets anders voor ogen een bepaald onderwerp een onwrikbare in de partij zijn, om standpunten verslag. Maar ze willen wel een bijdrage heeft. Laten we de kiezer niet onderschat- mening en willen geen daar geen milli- uit te wisselen, verschillen te over- leveren aan een onderwerp waar ze be- ten, die begrijpt dat best.” meter vanaf wijken. Met die instelling ko- bruggen en er als partij sterker uit trokkenheid bij voelen. Ook die mensen men we niet veel verder. In een politieke te komen! moeten we bij de discussie betrekken.” Leidend volkspartij zal het nooit zo zijn dat alle Bijzonder wordt het wel genoemd. Dat de meningen één op één op elkaar te leg- Halbe Zijlstra Niet alleen de vorm, maar ook de inhoud VVD, die voor het eerst in haar geschiede- gen zijn. Zeker niet in een liberale partij. Fractievoorzitter Tweede Kamer van debatten moet samen met de leden nis de grootste partij van Nederland is én En dat is maar goed ook!” 2 LIBER 06 » 2014

Een goed debat is gebaat bij een zekere structuur en de deelnemers zouden een aantal basisvaardigheden moeten hebben. waar slavernij bestond. Het heeft dus een beeldtaal, emotie, herhaling, drieslag en Tweede Kamerlid helpt u graag op weg. Ard was in 1991 Nederlands kampioen debatteren en jureerde op de dubbele betekenis. Als het publiek beel- tegenstellingen): wereldkampioenschappen debatteren voor middelbare scholen. den kan maken van wat je zegt, zullen ze het makkelijker kunnen onthouden. “We shall go on to the end, we shall fight in Cicero wist al dat emotie ook een krach- France, we shall fight on the seas and oceans, tig instrument is. Sommige politici zijn we shall fight with growing confidence and Debatteren kun je leren daarentegen altijd emotioneel. Dat werkt growing strength in the air, we shall defend uiteindelijk niet. Ook hier geldt dat het our Island, whatever the cost may be, we shall doseren van belang is. Een krachtig re- fight on the beaches, we shall fight on the lan- In de gereedschapskist van iedere (aspi- publiek. De inhoud zal verloren gaan. van hetgeen je zegt. Martin Luther King torisch instrument is vervolgens de her- ding grounds, we shall fight in the fields and rant-)politicus horen debatvaardigheden Voorlezen is vaak saai. Werk met steek- deed dat ook in zijn beroemde speech: haling. Dat kan op meerdere manieren. in the streets, we shall fight in the hills; we shall thuis. Een politicus moet zijn standpun- never surrender, and even if, which I do not for ten helder kunnen formuleren, het de- a moment believe, this Island or a large part bat met anderen kunnen aangaan en bij of it were subjugated and starving, then our voorkeur mensen van zijn gelijk kunnen Empire beyond the seas, armed and guarded overtuigen. Een goed debat helpt men- by the British Fleet, would carry on the strug- sen om hun gedachten te vormen, laat gle, until, in God's good time, the New World, de overeenkomsten en verschillen tus- with all its power and might, steps forth to the sen politieke stromingen zien en kan bij- rescue and the liberation of the old.” dragen aan het succes van een politieke partij. Hoewel veel mensen denken dat Drogredenen debatteren niet kan worden aangeleerd Zorg dat je bekend bent met de meest is het tegendeel waar. Iedereen kan leren gebruikte drogredenen (verkeerde verge- zijn gedachten helder te formuleren en lijking, stroman, ad hominem, omkering over het voetlicht te brengen. Oefening van de bewijslast, cirkelredenering etc.) baart kunst. Dat geldt ook voor de kunst en weet hoe je daarop adequaat moet re- van het debatteren. De Haya van Some- ageren. renstichting biedt uitstekende trainin- gen aan op het gebied van presenteren Accepteer spanning en debatteren. De hiernavolgende tips Iedereen die presenteert is nerveus. Het kunnen helpen om je optimaal voor te is en blijft spannend om je voor de leeu- bereiden op een debat. wen te werpen. Accepteer die spanning. Het helpt je scherp na te denken en snel Kennis is macht te reageren. Je hebt die spanning nodig Een goed debat begint met kennis. Zorg en zolang jij je nervositeit niet laat zien, dat je het dossier goed beheerst. Dat je heeft niemand door dat je nerveus bent. de voor- en tegenargumenten kent, dat je met zoveel mogelijk belanghebbenden woorden, een mindmap of losse memo- “I have a dream that one day on the red hills Soms is het effectief door juist altijd Met deze tips en de uitstekende trainin- hebt gesproken en dat je ook details zo- kaartjes. Hierdoor heb je de ruimte om of Georgia, the sons of former slaves and the dezelfde woorden te gebruiken, soms gen van de Haya van Somerenstichting als relevante cijfers paraat hebt. Zonder rond te kijken en de reacties van het pu- sons of former slave owners will be able to sit juist door hetzelfde te zeggen in andere gekoppeld aan ervaring, bij een debat- gedegen kennis sta je niet ontspannen te bliek te peilen. Leer je toespraak niet uit down together at the table of brotherhood.” bewoordingen. Tegenstellingen maken club, binnen de partij of in de politiek, debatteren omdat je het risico loopt op het hoofd. Als je onderbroken wordt weet een tekst ook interessant. Zwart of wit, zal het lukken om een interessant debat inhoud te worden overtroefd. je vaak niet meer waar je gebleven was. De vraag hier is waarom hij spreekt over ervoor of ertegen zijn contrasten die een te voeren waardoor de boodschap helder de ‘red hills of Georgia’. Hij had dat ook betoog levendig kunnen maken. overkomt en misschien mensen worden Respecteer ‘Be the argument’ weg kunnen laten. Maar hij doet dat zo- overtuigd. Hoewel journalisten en het publiek smul- Als je krachtige taal uitslaat en erbij staat dat mensen zich van deze heuvels een Winston Churchill beheerste de meeste len van een ordinaire ruzie tussen twee alsof je het liefst zou wegrennen, kom beeld kunnen vormen en daarnaast is instrumenten tot in de puntjes zoals uit politici (“U toont aan dat u knettergek je niet overtuigend over. Sta als Obama: Georgia ook een symbool van een staat onderstaand fragment blijkt (zoek de Veel succes en plezier! bent geworden…”) krijg je daarmee niet rechtop, met een open houding. Onder- hun respect. Een spreker die respect af- steun je woorden alleen met terzake dwingt wint het van de spreker die ruzie doende gebaren en leid het publiek daar- maakt. Argumenteer op de inhoud en mee niet af. Herhaal niet steeds een stan- Debattraining Goes speel het spel niet op de man. daard gebaar dat nietszeggend is. Leg je handen op het spreekgestoelte of – als je Structureer zit – op tafel. Kijk af en toe rond en met Een heldere opbouw van het betoog een open blik. Wek de indruk dat je het maakt de gebruikte argumenten mak- leuk vindt om voor die groep te mogen kelijk te volgen. Hierbij kan gekozen spreken. worden voor een simpele structuur (in- leiding, argumenten, conclusie) of ‘say Retorische instrumenten what you are going to say, say it, say what Maak jezelf bekend met de meest ge- you have said’ maar ook voor de wat bruikte retorische instrumenten. De drie- meer uitgewerkte structuur uit de klas- slag (Heerlijk, helder, Heineken, Veni Vidi sieke retorica. Als je dan gebruik maakt Vici, vrijheid, gelijkheid en broederschap van ‘signaalformuleringen’ (woorden die maar ook de vader, de zoon en de heilige aangeven met welk onderdeel je bezig geest) is een van de meest belangrijke. Zie bent) wordt het voor het publiek goed te voor een voorbeeld ook de tweede en der- volgen. de zin van de inleiding van dit artikel. Zo makkelijk kan het zijn. Beeldtaal is een Spreek los van papier ander belangrijk instrument. Gebruik Te vaak worden toespraken nog voorge- beelden om de betekenis van je woorden lezen en dan ook nog eens in schrijftaal. kracht bij te zetten. Zorg ervoor dat de Zo ontstaat er geen (oog)contact met het toehoorder zich een filmpje kan vormen

FIJNE KNEEPJES - De VVD afdeling non-verbale communicatie is belangrijk. dus met debatteren, was het een zeer nut- COLOFON Goes komt voortaan beslagen ten ijs de Ga bijvoorbeeld nooit onderuit gezakt tige training. Fractievoorzitter Dick van raadszaal binnen. Haya trainer Marijke in de raadszaal zitten, dat roept aversie der Velde dacht, voordat hij de training

Liber is een uitgave van de VVD en van Dobben leerde hen de fijne kneepjes op bij de toehoorders. Ook ‘ratelen’, snel deed, dat hij een uitstekend debater was. verschijnt in principe acht keer per jaar. van het vak dat debatteren heet. Raadslid praten, wordt als vervelend ervaren. Veel Maar na de training concludeerde hij dat Kopij volgende editie vóór 29 oktober 2014 en deelnemer Dick de Korte brengt ver- pauzes in je betoog inlassen helpt om je zijn techniek voor verbetering vatbaar is. Realisatie: VVD algemeen secretariaat in samenwer- slag uit: boodschap kracht bij te zetten. Raadslid Ad Schuurbiers zocht in de trai- king met Meere Reclamestudio en een netwerk van ning vooral de vorm om zijn boodschap VVD-correspondenten. Bezoekadres: Laan Copes van Cattenburch 52, Den Haag “Niemand had van tevoren een idee wat Tijdens de middagpauze bereidden de zo te brengen dat deze zijn doel bereikt. Grafische vormgeving en pre-press: Website: www.vvd.nl Meere Reclamestudio, Den Haag hen te wachten stond en de ervaring met deelnemers zich voor op het praktische “Ik weet nu dat de zinnen korter moeten debatteren lag uit elkaar. Sommigen had- gedeelte, waarin een aantal casestudies en dat ik het betoog niet onnodig lang en Bladmanagement: Iris van Delden COPYRIGHTS HET AUTEURSRECHT OP DE IN DEZE KRANT VERSCHENEN ARTIKELEN WORDT DOOR DE VVD VOORBE- den zich nog nooit in een debat begeven, aan de orde kwamen en er een rollen- ‘wollig’ moet maken. Ik verheug me erop Fotografie:VVD, Shutterstock.com HOUDEN. DE VVD HEEFT ALLE ZORG GEGEVEN AAN HET NAKOMEN maar een aantal mensen had daarmee spel gespeeld werd. In de eerste ronde het geleerde in praktijk te kunnen bren- Druk: Janssen/Pers Rotatiedruk, Gennep VAN WETTELIJKE REPRORECHTEN. al wel ervaring omdat zij al een poosje werd geoefend met het houden van een gen,” zei hij na afloop. Na deze dag ging IS HET DESONDANKS ZO, DAT ER RECHTHEBBENDEN ZIJN, Verspreiding: Sandd B.V., Apeldoorn DIE NIET GETRACEERD KONDEN WORDEN OF VAN WIE DE raadswerk deden. betoog, gevolgd door een reactie daarop ieder zijns weegs met het gevoel dat hij CLAIM OP GEBRUIKT MATERIAAL NIET BEKEND WAS, DAN zoals dit ook tijdens raadsvergaderingen een goed stuk bagage heeft meegekregen l Advertenties: [email protected] WORDEN ZIJ VERZOCHT ZICH SCHRIFTELIJK MET DE VVD IN ISSN: 1872-0862 VERBINDING TE STELLEN, MET OPGAVE VAN HUN CLAIM EN Het ochtend gedeelte was theoretisch plaatsvindt. In de tweede ronde werd een om het liberale gedachtegoed in de raads- Correspondentieadres: DE UITGAVE WAAROP DEZE CLAIM GEBASEERD IS. van opzet, maar zeker niet saai. Aan het echt debat geoefend. Ook hier werd voor- zaal nóg beter uit te kunnen dragen”. Algemeen secretariaat VVD begin werd aandacht besteed aan de vele al geput uit ervaringen uit de praktijk. Postbus 30836, 2500 GV Den Haag DISCLAIMER DE REDACTIONELE INHOUD VAN LIBER Telefoon: (070) 361 30 61 KOMT OP ZORGVULDIGE WIJZE IN SAMENWERKING MET aspecten van het communiceren tijdens De deelnemers konden elkaar naderhand VELE PARTIJLEDEN EN -MEDEWERKERS TOT STAND EN GEEFT Wilt u ook meedoen aan een E-mail: [email protected] raads- en commissievergaderingen. Erg corrigeren en positieve kritiek geven. – TENZIJ ANDERS VERMELD – PER DEFINITIE DE STANDPUNT- debattraining bij u in de buurt? Opzeggen: [email protected] BEPALING VAN DE VVD WEER. nuttige en praktische aandachtspunten en tips werden daarbij besproken. Vooral Voor iedereen, ook voor diegenen die al Kijk op www.vvd.nl/opleidingen de houding, de manier van spreken, de ruime ervaring hadden als raadslid en LIBER 06 » 2014 3

balans opgemaakt welke beloftes zijn ge- In een themanummer over debat is het juist belangrijk om ook • Een Hoofdbestuur dat namens de realiseerd, wordt gecontroleerd of verte- Algemene Vergadering politici bij de kritische geluiden te laten horen. Ongeacht de mening van de genwoordigers zich aan het programma les houdt; redactie. houden? • De selectie van politici die dienend zijn aan de leden en de kiezers en Het is heel goed dat de nieuwe voorzitter steeds draagvlak zoeken als ze stand- openstaat voor meer discussie, en hij zal punten innemen die afwijken van een Vitale toekomst VVD zich daarom ook realiseren welke conse- eerder vastgestelde koers. quenties dat heeft voor de partijorgani- satie en de selectiecriteria voor het aan- De voorzitter van de partij zal vooral die trekken van politici. Partijorganen zoals voorwaarden moeten scheppen. Als hij komt niet vanzelf partijcommissies en partijraad zijn niet daarin slaagt, krijgt de essentie van de zo gewend om kritisch en onafhankelijk partij een sterke nieuwe impuls. Dat zal van politici op te treden. Ze zijn er wel leden motiveren aan de discussie deel te Hulde aan de nieuwe voorzitter die pleit De VVD heeft veel jaren bewust ingezet ter wille van eenheid het debat te onder- voor bedoeld om die politici te adviseren, nemen en dat ook naar buiten toe uit te voor meer debat in de partij. Debat is wat op het gesloten houden van de gelederen: drukken zijn niet opgewassen tegen de en de spiegel voor te houden. Vooral do- dragen. Als aan die voorwaarden is vol- een partij levend maakt: want lidmaat- ‘We moeten eenheid uitstralen’ is het gevoelens en opvattingen die onder de le- minante politici die in die organen parti- daan, verwacht ik voor de VVD een hele schap van een partij is alleen interessant adagium. Dat ondervindt bijvoorbeeld den en kiezers leven. ‘Geen gedoe’ bereik ciperen zijn lang niet altijd ontvankelijk vitale toekomst. als je invloed kan uitoefenen en je ideeën een partijcommissie die wil discussiëren je in mijn visie vooral door juist wél met voor kritiek, en wie is dan het eenvoudige terug ziet in de koers van de partij. Leden over hypotheekrenteaftrek, de denktank elkaar een goede discussie te voeren en lid dat daartegen in wil gaan? Gijs Dröge zijn meer dan klapvee. Liberaal Groen die vooral via social me- gevoelige onderwerpen aan te snijden. Zo Oprichter Liberaal Groen dia gevoelige discussiepunten oproept, verwerf je draagvlak voor je standpunten. Voor de kwaliteit van de discussie is de De oproep van de voorzitter komt onge- en ook leden wiens amendementen al op vorm waarin die plaatsvindt minder van twijfeld niet zomaar. Het heeft de afge- lokaal niveau van niet onderbouwd nega- De partij staat ook niet op zichzelf, en dat belang. Daar zijn al veel beproefde me- lopen tijd nogal ontbroken aan debat: tief advies worden voorzien. Je zou soms geldt zeker voor de leden. Er zijn, vooral thoden voor beschikbaar. Belangrijker is: In deze rubriek krijgt de echte discussie met invloed van leden op denken dat er allerlei krachten aan het dankzij internet, zoveel plaatsen om dis- Hoe gaan we met elkaar om, hoe ontstaat lezer de kans om van een het beleid. Een bekend voorbeeld was de werk zijn. En ondertussen stemt de VVD cussie te voeren, je mening te geven en wederzijds respect, hoe bereiken we con- totstandkoming van het regeerakkoord bij kabinetsformaties plotseling in met invloed uit te oefenen, daar heb je niet sensus? Daarvoor is allereerst een veel zelf gekozen onderwerp Rutte II, najaar 2012, met plots tal van allerlei maatregelen. Hoe serieus neem je per sé een partij voor nodig. De toege- betere balans nodig tussen leden, kiezers ‘iets te vinden’. U wordt van maatregelen waar de partij helemaal niet dan je eigen achterban? voegde waarde van discussie in partijver- en politici: mee had ingestemd. De discussie over band is invloed van leden op het beleid. harte uitgenodigd om ook al die maatregelen had in de partij ook Natuurlijk is het uitstralen van kracht en Politici moeten daarom zichtbaar maken • Partijorganen die goed geëquipeerd uw bijdrage in te zenden helemaal niet plaatsgevonden. De weer- eensgezindheid is electoraal van belang: wat ze met de input van de partij doen. het politieke optreden volgen, en aan de bel kunnen trekken; stand had daarom niet alleen betrekking Geen gedoe in de partij is een kwaliteit Wat is het resultaat van het verkiezings- voor de komende uitgaven op de inhoud, maar vooral ook op het in het gevecht om de kiezer. Met dat ar- programma bijvoorbeeld? Houdt het • Een partijraad die op haar strepen van Liber, via [email protected] proces: hoe voelen leden zich betrokken gument wordt een discussie nog wel eens Hoofdbestuur dat namens de Algemene durft te staan, en het geluid van de bij politieke meningsvorming. ingedamd. Niettemin: de krachten om Ledenvergadering in de gaten? Wordt de leden vertolkt;

Vanaf deze editie van Liber wordt er ruimte gemaakt om vragen te stellen of opmerkingen te maken over het reilen en zeilen in de partij of over politieke aangelegenheden. Natuurlijk krijgt de inzender ook reactie. U kunt uw bijdrage insturen via [email protected]

Geachte VVD, Invoering van de door staatssecreta- tien jaar, zal de koopkracht nogmaals Geachte heer Zonneveld, Fondsen moeten dus meer uitkeren. ris Klijnsma voorgestelde nieuwe re- met 22% dalen. Niet alleen gepen- We hebben daarnaast gezien dat in De parlementaire behandeling van gels voor pensioenfondsen tasten de sioneerden, maar ook werkenden Dank u wel voor uw mail, waarin u de afgelopen periode, pensioenfond- het wetsontwerp Financieel Toetsings- inkomens van gepensioneerden nog krijgen te maken met een fors lager uw zorgen uit over de nieuwe regels sen onder de huidige spelregels on- kader (FTK) is onlangs gestart met de verder aan. Staatssecretaris Klijnsma pensioen, omdat hun al opgebouwde voor pensioenfondsen. voldoende in staat zijn gebleken om vergadering van de Commissie Soci- wil dat de pensioenfondsen extra rechten ook niet geïndexeerd worden. klappen op te vangen. Nieuwe regels ale Zekerheid & Werkgelegenheid. grote buffers gaan aanleggen. Dat is De Haagse hysterie rond de pensioe- Als gevolg van de economische cri- zijn dus nodig. Het is goed om bij deze activiteit te een volstrekt overbodige maatregel nen moet daarom nu stoppen. sis zitten pensioenfondsen in zwaar beseffen dat er grote groepen in de sa- en hierover zijn vele deskundigen het weer. Tijdens de behandeling van het wets- menleving zich grote zorgen maken. over eens. Het huidige pensioensysteem heeft voorstel FTK, dit najaar, zullen we Ondergetekende is hier een van. bewezen dat het een forse crisis kan Het nieuwe Financieel Toetsings- zeker ook oog hebben voor uw zor- De Nederlandse pensioenfondsen overleven. De plannen van Klijnsma kader (FTK) moet de huidige situ- gen omtrent de inkomenspositie van Ik heb ernstige zorgen over mijn in- hebben na de financiële crisis samen voor aanpassing van de spelregels atie verbeteren door grote financi- ouderen. komenspositie. Mijn pensioen is ten 1200 miljard euro in kas en dat is 400 zijn bewezen overbodig en volstrekt ële schokken beter op te vangen en gevolge van de financiële crisis al een miljard meer dan aan het begin van onnodig. duidelijker aan te geven waar en hoe Met vriendelijke groet, groot aantal jaren niet geïndexeerd de crisis. Door de verplichte de risico’s verdeeld worden. Dat zal en in het laatste jaar zelfs gekort. aanleg van nog ho- Ze zijn slecht voor gepensioneerden, moeten leiden tot een stabieler pen- VVD fractie / Woordvoerder pensioenen (Nu reeds 18% sinds mijn pensi- gere buffers komt er voor werkenden en voor de economie sioen. Het FTK zal door de VVD met en landbouw oendatum) de komende vijftien als geheel. name worden getoetst op evenwicht jaar geen geld voor tussen de verschillende generaties. indexering. Daarom roep ik u op, als mijn volks- vertegenwoordiger, stop deze activi- Het FTK vraagt grotere buffers voor Ik zie mijn koopkracht teit van staatssecretaris Klijnsma. Zet de pensioenfondsen. Dat betekent daardoor de komende mijn pensioeninkomen en dat van dat zij meer geld in kas moeten jaren verder dalen. komende generaties niet verder in de houden. Dat kan enerzijds lei- Met een minimale achterstand. den tot het later indexeren van inflatie van ge- het pensioen, anderzijds worden middeld 2% voor Hoogachtend, eventuele kortingen meer in de de komende Jaap J. Zonneveld tijd verspreid. Dat betekent dat forse kortingen, zoals pensioen- fondsen die vorig jaar hebben door- gevoerd, minder aan de orde zullen zijn. Indexaties en kortingen hebben effecten voor gepensioneerden evenals voor werkenden en toe- Online discussie en informatie komstige generaties. met elkaar uitwisselen Het vermogen in de pensi- oenkassen neemt geluk- kig toe. Tegelijkertijd Binnenkort start de VVD via linkedin.nl een pilot gelopen met een discussieplat- u ook vragen stellen. Andere VVD-leden groeien de aanspraken de mogelijkheid voor leden om met el- form op linkedin. De ervaringen hiermee kunnen hierop dan antwoord geven. van de mensen die de kaar in discussie te gaan en informatie zijn goed. Dit breiden we nu uit. komende tien jaar uit te wisselen. Houd het Thorbeckeweb in de gaten voor met pensioen gaan, Vanuit Den Haag zullen we discussies informatie. nog sneller. De afgelopen maanden heeft er via het starten, maar het is voor u ook moge- netwerk maatschappelijk middenveld lijk om dit zelf te doen. Daarnaast kunt 4 EUROPA LIBER 06 » 2014 Debat in Europa

GEWELDIG - Het is heerlijk om gestart te zijn. Doordat ik vroeger in het Euro- EUROPESE COMMISSIE - De ko- Nieuwe structuur pees Parlement gewerkt heb, was het mende periode zal het Europees Par- Jean-Claude Juncker heeft een nieu- bijzonder om weer in Brussel aan de lement debatteren over de samen- we structuur opgetuigd waarmee slag te mogen gaan. Veel oude beken- stelling van de nieuwe Europese beoogd wordt de Europese Com- den tussen nog meer nieuwe gezichten. Commissie onder leiding van Jean- missie doelmatiger te organiseren. Langzaam maar zeker vindt iedereen Claude Juncker. Dit zal onder meer Als voorzitter van de Commissie zijn weg in het Europees Parlement. Het gebeuren tijdens de hearings, waar wordt Juncker bijgestaan door zes zomerreces was daarbij een welkome de kandidaat-Eurocommissarissen vice-voorzitters, die sturing geven pas op de plaats. Zo heb ik in Nederland door de leden van het Europees Par- aan inhoudelijk clusters waar de kennis kunnen maken met de land- en lement zullen worden gehoord over andere commissarissen onder res- tuinbouwbestuurders. Geweldig om te hun portefeuille, ambities en achter- sorteren met aangrenzende porte- zien hoeveel kennis en expertise er is grond. Tijdens deze hearings en de- feuilles. , thans in de sector, absoluut noodzakelijk om batten moet blijken of de kandidaat- minister van Buitenlandse Zaken, resultaatgerichte politiek te bedrijven. commissarissen op voldoende steun speelt als eerste vice-voorzitter een Graag houd ik korte lijnen voor de be- we dit weten, realiseren we ons soms Voor het Nederlands bedrijfsleven van kunnen rekenen in het Parlement. cruciale rol in de coördinatie tus- nodigde slagvaardigheid. misschien nog te weinig hoeveel ef- levensbelang. Ook heb ik een rapport Hoewel het Europees Parlement for- sen de inhoudelijke clusters. Hij is fect dit heeft op het politiek resultaat. onder mijn hoede over beschermende meel geen individuele commissaris- de politieke manager van de Com- De realiteit sloeg meteen in met de Helemaal als het om Europa gaat. De maatregelen tegen plaagorganismen sen kan wegsturen, hebben in het missie en de plaatsvervanger van Russische boycot. Helemaal voor Neder- debatcultuur in Europa is consensus- bij planten, die Europese gewassen verleden controversiële kandidaten Commissievoorzitter Juncker. Dat land: onze agrarische export is jaarlijks gericht, omdat er altijd meerderheden moeten beschermen tegen ziekten van hun kandidatuur onder parlemen- is de topjob die Nederland wenste. goed voor bijna 80 miljard euro. Samen verworven moeten worden. Het echte buitenaf. taire druk moeten intrekken. Hans Timmermans´ eigen portefeuille met mijn collega's heb ik de Europese debat vindt daarom niet plaats voor de van Baalen is, als ALDE-coördinator regelgeving, relaties tussen de Eu- Commissie gevraagd eventuele steun- bühne, maar des te meer in de wandel- Het belangrijkste en tegelijkertijd voor de parlementaire commissies ropese Instellingen, rechtsregels en maatregelen te analyseren. In nauwe gangen. Er wordt vaak op meerdere bor- moeilijkste onderdeel is een zo groot Buitenlandse Zaken en Veiligheid fundamentele rechten zijn voor het samenwerking met Helma Lodders en den tegelijk geschaakt want niet alleen mogelijk draagvlak creëren, zodat je en Defensie, nauw betrokken bij de functioneren van de Commissie en Bart de Liefde in de Tweede Kamer heb- de nationale invalshoek is van belang. rapport uiteindelijk door het gehele voorbereiding van de hearings voor de Unie van cruciaal belang. Tim- ben we gekeken naar de impact voor de Sterker nog, om een nationaal belang Parlement wordt aangenomen. Doordat de Hoge Buitenlandvertegenwoor- mermans kan een stuwende rol spe- Nederlandse land- en tuinbouw. Tijdens goed te verdedigen dient vaak een om- wij zelf een boerenbedrijf hebben en ik diger Federica Mogherini (Italië) en len bij het creëren van een Europese vergaderingen van de landbouwcom- weg te worden genomen. landbouwkundig ingenieur ben, heb ik de kandidaat-commissaris voor Toe- energiegemeenschap, die essentieel missie heb ik de Europese Commissie zowel praktijk- als theoretische kennis. tredingsonderhandelingen en het is voor energie-onafhankelijkheid aan de tand kunnen voelen over hoe De toon zetten Dit helpt me om collega's te overtuigen. nabuurschapsbeleid Johannes Hahn ten opzichte van Rusland en het zij omgaat met de Russische boycot. Zij Een van de belangrijkste dingen is de De ondertoon is echter altijd politiek. (Oostenrijk). Midden-Oosten. heeft veel mogelijkheden om in te grij- toon te kunnen zetten. In het Europees Eerder gemaakte politieke deals wor- pen en dit moet wel op een eerlijke en Parlement gebeurt dit door rapporteur den niet zomaar vergeten en het uitrui- De VVD steunt de ambitie van de Timmermans goede manier gebeuren. Op korte ter- of schaduwrapporteur te zijn. Als lid len van standpunten is aan de orde van Commissie-Juncker om de economi- De functie van Timmermans en het mijn zullen de compensatiemaatrege- van de landbouwcommissie en plaats- de dag. Het is enorm uitdagend om alle sche groei in Europa te versterken. creëren van coördinerende vice- len waarschijnlijk worden uitgebreid. vervangend lid in de milieu, volksge- standpunten aan elkaar te knopen en Hiertoe moet de nieuwe Commissie voorzitters door Juncker, kan de Hierbij houd ik het Nederlandse belang zondheid- en voedselveiligheidscom- jouw rapport met zoveel mogelijk eigen krachtig inzetten op de voltooiing Commissie aanzienlijk versterken. nauwlettend in de gaten. missie ben ik rapporteur geworden op inbreng uiteindelijk aangenomen te van de interne markt, de digitale Een belangrijke voorwaarde is dat verschillende dossiers. Zo ben ik bij- zien worden. Ik heb er zin in! markt, het sluiten van handelsver- alle leden van de Europese Commis- Het debat vormt het hart van het werk. voorbeeld verantwoordelijk voor een dragen met andere economische sie de doorzettingsmacht van Tim- Toch is de manier waarop het debat dossier dat de uitstoot van bepaalde Jan Huitema grootmachten (de Verenigde Staten, mermans en de coördinerende rol wordt gevoerd altijd weer anders. Ieder luchtverontreinigende stoffen bij mid- Japan) en snijden in overbodige en van de andere vice-voorzitters niet debat kent zo zijn eigen mores. Hoewel delgrote stookinstallaties reguleert. [email protected] belemmerende regelgeving. Ook alleen in woord maar ook in daad moet de Europese Commissie een aanvaarden. Juncker moet Timmer- assertievere rol spelen in het bestrij- mans en de andere coördinerende ANDERS - Tijdens de eerste maanden collega’s op een totaal van 150 Kamer- antwoord de eerste keer niet begrepen den van de crises in Oost-Oekraïne vice-voorzitters hier onverkort in van je nieuwe baan vallen de verschil- leden. De ALDE fractie telt 67 leden op hadden - neem ik aan - maar om met en de opmars van de Islamitische steunen. Echter, indien Juncker zich len met je oude werkomgeving het 751 Europarlementariërs. Deze omvang hun videofragment van het debat aan Staat. Deze conflicten vormen een laat verleiden om zaken te doen met meest op. Dan kijk je nog fris en onbe- heeft een aantal consequenties. Zo is het thuisfront te kunnen laten zien dat directe bedreiging voor de veilig- individuele, niet coördinerende Eu- vangen rond. Zo is het ook met mijn de spreektijd in de vergaderingen hier zíj deze belangwekkende vraag hebben heid van Europa. Hierbij moet nauw rocommissarissen, zal het systeem overgang van de Tweede Kamer naar veel korter dan in de Tweede Kamer. gesteld. Puur voor de bühne dus. worden samengewerkt met de NAVO vastlopen. het Europees Parlement. Ik heb me over Als voorzitter van de Vaste Kamercom- en de Verenigde Staten, waarbij een een heleboel dingen verbaasd, want missie Financiën in de Tweede Kamer Onderhandelingen harde lijn niet moet worden ge- Hans van Baalen veel dingen gaan hier echt anders. Bij- kon ik de woordvoerders per debat de Of dit betekent dat het werk in het Eu- schuwd. voorbeeld wanneer het aankomt op het mogelijkheid geven tot een paar onder- ropees Parlement minder inhoudelijk debat, het hoofdthema van deze Liber, linge interrupties en een paar inter- is? Zeker niet. Het ontbreken van echte Ondanks het feit dat de ALDE-fractie zijn er veelzeggende en soms grappige rupties richting de bewindspersoon. plenaire debatten maakt dat je op ande- na de verkiezingen de vierde groep verschillen op te merken. Hier is daar absoluut geen ruimte voor. re manieren tot inhoudelijke discussie in het EP is, hebben de liberalen vijf Meestal krijgen sprekers maximaal en politieke onderhandelingen moet zware portefeuilles in de Commissie Theatraler twee minuten om hun standpunt dui- komen. Er is veel één-op-één overleg en bemachtigd, waaronder twee vice- Wat meteen opvalt, is dat de debatten delijk te maken. Interrupties zijn niet er zijn allerlei bijeenkomsten buiten voorzitterschappen en de belang- in het Europees Parlement een stuk toegestaan. Toen ik onlangs Dijssel- de formele vergaderingen om. Het sy- rijke portefeuille internationale theatraler zijn dan ik in het Haagse was bloem mocht bevragen in zijn rol als steem van rapporteurschappen maakt handel. gewend. In de Tweede Kamer zit je bij- voorzitter van de Eurogroep, kreeg ik dat je per dossier met je collega's van voorbeeld niet zo snel met een schreeu- niet meer dan vijf minuten voor zowel binnen en buiten je eigen groep tot af- wende kleindochter van Mussolini in mijn vraag als zijn antwoord. Omdat er stemming moet komen. Zelf ben ik hier de zaal; hier wel. Ook werd er in mijn geen mogelijkheid is om te reageren of al druk mee aan de slag gegaan, want eerste week al een Griek door de bodes door te vragen komt het slachtoffer in ik heb maar liefst negen woordvoerder- uit de plenaire zaal verwijderd omdat kwestie hier heel makkelijk weg. Onze schappen onder mijn hoede gekregen. hij zich niet de mond wilde laten snoe- bewindslieden in de Tweede Kamer kun Werk aan de winkel dus! ren door voorzitter Schulz. je veel beter het vuur na aan de schenen leggen - de sport van veel Kamerleden! [email protected] Het Europees Parlement is veel groter Ook viel mij toen op dat collega’s die dan de Tweede Kamer. In de Tweede Ka- na mij aan de beurt waren al gestelde cora.vannieuwenhuizen mer had ik te maken met veertig VVD vragen herhaalden. Niet omdat ze het @europarl.europa.eu

Hans van Baalen Jan Huitema Cora van Nieuwenhuizen Europees Parlement, Europees Parlement, Europees Parlement Buitenlandse Zaken, Partijcommissie Landbouw Economische en Veiligheids- en Defensiebeleid, Monetaire Zaken. Industrie en Energie Industrie, Research en Energie LIBER 06 » 2014 5

Twee leden met een duidelijke mening kruisen de pennen over debat in onze partij.

Beste Jos,

Vanzelfsprekend ben ik het met je eens dat interne democratie begint en eindigt bij de leden. Ik vraag me echter af: Is hier werkelijk zoveel mis mee? Ik ben van mening van niet. De VVD komt er echter wel negatief mee in het nieuws. Zoals bij de inkomensafhankelijke zorgpremie. Ik denk dat iedere VVD’er zich dit nog wel kan

herinneren. Er was destijds een luide roep om een ledenraadpleging of zelfs om con- gressen om behaalde onderhandelingsresultaten te toetsen. Sterker nog, er wer- den tijdens het najaarscongres in 2012 verschillende moties ingediend die tot meer inspraak zouden moeten leiden. Als resultaat hiervan werd er een werkgroep interne partijdemocratie opgericht. Dit is gelijk goed opgepakt met verschillende bijeenkom- sten in het land. Openbaar toegankelijk voor leden.

Ook met het voordragen van de nieuwe voorzitter was het weer onrus-

tig binnen de VVD. Enkele leden wilden meer invloed op het kiezen van de nieu- we voorzitter middels een ledenraadpleging. Maar waarom toch die onrust?

De VVD-leden hebben mijnz inziens al veel inspraak. Binnen de VVD heeft men talloze mogelijkheden om de stem te laten horen. Je kunt allereerst actief worden binnen je afdeling. Binnen lokale afdelingen zijn genoeg inspraakavonden, commissies en ac- tiviteiten waar je intern kunt debatteren en discussiëren. Leden kunnen daarnaast Beste Guido, ook altijd naar het landelijk congres. Hier staat het vrij om moties in te dienen. Ook Interne democratie begint en eindigt bij een politieke ledenvereniging als de VVD bij de leden. op het congres kun je met genoeg mensen in debat of discussie. De VVD is juist een De VVD is immers groter dan en Henry Keizer, de partij is zelfs groter dan Guido zeer open club. Intern debat is er voldoende.

Mulder en Jos Lubbers. Ik ben ook verheugd dat de nieuwe voorzitter van de VVD het belang Dit is echter niet het beeld dat er BUITEN de VVD bestaat. Want wanneer de VVD van de interne partijdemocratie onderstreept en hiervan een speerpunt wil maken. naar buiten komt met een besluit of intentie, wat altijd het resultaat is van vaak zeer intensieve onderhandelingen, of een uitgebreide (en openbare) selectieproce- Hiermee heeft de nieuwe voorzitter meteen hoge verwachtingen geschapen en dat schept dure, gaat men in de media en op de brulblogjes vol op het orgel over gebrek aan een morele verplichting om zijn woorden ook om te zetten in daden. Ik zal hem hier ook per - partijdemocratie. Er zijn namelijk altijd wel een aantal verongelijkte leden te vinden soonlijk aan houden, jij ook? Ik hoop dat de woorden van onze nieuwe partijvoorzitter meer zijn die een quotje willen geven. In mijn ogen is het geen gebrek aan debat of partijde- dan mooie woorden om gekozen te worden. mocratie. Maar is het grotendeels onwetendheid over de mogelijkheden die er al zijn.

Kennelijk is er toch wat achterstallig onderhoud te verrichten aan de democratische inrichting Binnen de VVD bestaan er zoals gezegd veel mogelijkheden om je uitgebreid te infor- en praktijk in onze partij. Bij het laatste congres zei de vorige voorzitter “nee, geen discus - meren of te laten horen. Maar men neemt de moeite niet. En wanneer er een besluit sie”. Dat is exemplarisch voor de staat van de partijdemocratie in de VVD. Aan de vaststelling is genomen dan laat men ineens van zich horen. En uiteraard het liefst via de media. van de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer gaat een ledenraadpleging vooraf, maar deze Of via een of ander brulblogje. ledenraadpleging resulteert nooit in een andere volgorde van de kandidatenlijst. Hierdoor is de Het ontbreekt de VVD totaal niet aan partijdemocratie of intern debat. De klagers ledenraadpleging verworden tot een schertsvertoning. Bij de VVD is men daar ook nog trots zijn slechts ‘leunstoelactivisten’ die direct de media opzoeken met kritiek. Meer is er op, terwijl plaatsvervangende schaamte meer op zijn plaats is. niet aan de hand. Boos hun beklag doen. Rabiaat tekeer gaan op Twitter. Vol op het orgel op de weblogs. Dat is lekker makkelijk. Veel makkelijker dan op een dinsdagavond Om hier de noodzakelijke veranderingen in aan te brengen is het inderdaad van belang dat leden de naar een bijeenkomst van de Kamercentrale. Of op woensdag naar een politiek café. nieuwe voorzitter tot actie aanzetten. De zeggenschap in de partij ligt nu te eenzijdig bij de partij - Want opstaan uit de luie stoel dat kost moeite. Het kenmerkt de moderne tijd. leiding, dat hierbij wordt gesteund door het partijcongres dat zich meer en meer manifesteert als applausmachine en te weinig als kritische ledenvertegenwoordiging. Om die reden heb ik het Wanneer je niet bereid bent de daarvoor bedoelde paden te bewandelen... is het dan VVD-congres in de media inderdaad weleens gekwalificeerd als Noord-Koreaans applauscon - wel belangrijk genoeg? En belangrijker: is het dan al de aandacht die het krijgt wel gres. In de VVD heerst nog teveel een cultuur van conformisme waarbij afwijkende kritische waard?

meningen niet worden gewaardeerd om het maar eens eufemistisch uit te drukken. De VVD mag Onze voorzitter dient het begrip 'participatielidmaatschap' te introduceren. Leden wel iets meer vertrouwen in zijn eigen leden hebben. Dat zijn heel verstandige, verantwoordelijke kunnen hun weg zoeken binnen de kaders die er nu al zijn. Een betere partijdemo- mensen die het beste voor hebben met ons land en de VVD. cratie begint bij jezelf. Neem de moeite op te staan uit de leunstoel. Informeer en activeer jezelf. Binnen de partij. Het is toch opmerkelijk dat in de VVD zo weinig discussie en beroering is over het beleid van In de media bestaat momenteel de indruk dat de VVD een partij is met Noord- dit kabinet. Er is meer discussie geweest in de VVD over interne perikelen zoals integriteit en de democratische wijze waarop de partijvoorzitter is gekozen, dan over het kabinetsbeleid Koreaanse trekjes. Dit is zoals gezegd geenszins het geval. Er zijn mogelijkheden ge- dat heel erg steunt op de VVD en toch is er zoveel onvrede in de VVD over het regeringsbeleid: noeg om je te laten horen binnen onze mooie partij. De uitdaging voor de VVD is aan over de bezuinigingen op defensie, de lastenverzwaringen en de nivellering van de haar leden duidelijk te maken welke wegen er zijn.

inkomensverdeling. Wat heeft de VVD nou bereikt met dit kabinet behalve Stop dus met onrust stoken. Daarvan smult de media. terugdringing van het begrotingstekort? Dat is toch niet het Ga jij me helpen dit bij onze voorzitter onder de aandacht te brengen? enige wat telt voor liberalen?

Met Liberale groet, Zonder inhoudelijk debat sterft de democratie! Guido Mulder

Met democratische groet, Jos Lubbers