WERINON 97.Qxp Werinon95 02-04-19 14:53 Pagina 1

Omslag plano WERINON 97.qxp_werinon95 02-04-19 14:53 Pagina 1

WERINON

Historische Kring • Nederhorst den Berg

Direct mail | Cross media | Fulﬁ lment & MRM | Drukwerk & promotie

Nieuw Walden 6 • 1394 PB Nederhorst den Berg +31 (0) 294 25 62 00 • [email protected] www.dunnebier.nl Voorjaar 2019 • N u m m e r 9 7 Omslag plano WERINON 97.qxp_werinon95 02-04-19 14:37 Pagina 2

HISTORISCHE KRING NEDERHORST DEN BERG VERKRIJGBAAR BIJ DE HISTORISCHE KRING NEDERHORST DEN BERG

Bestuur Themanummers van WERINON: Voorzitter Vacature Van blekerij tot wasindustrie. (1992) € 2,50 Interim-voorzitter Ton Kuijs, Kooikerboog 3 Onderwijs in Nederhorst den Berg. (1994) € 2,50 1394 ND NdB, tel. 0294-253443 Petersburg – Een verdwenen buitenplaats. (1996) € 3,00

Secretaris Ans Baar, Torenweg 9 Nederhorst den Berg Speciaal. (2001) € 3,00 1394 EA NdB, tel.06-13854825 Religieus Erfgoed – Geloven in monumenten. (2005) € 5,00 De Willibrordkerk door de eeuwen heen. (2008) € 5,00 Penningmeester Petra van ’t Klooster, Overmeerseweg 60 1394 BE NdB, tel. 0294-251564 Historische Canon van Nederhorst den Berg. (2009) € 10,00 Parochie H. Maria Hemelvaart – Nederhorst den Berg en Nigtevecht 1811-2011. (2011) € 5,00 Lid Corry Schoordijk, Vincent van Goghstraat 6 Levensboek – Doot ende begraven. (2016) € 5,00 1394 EC NdB, tel.0294-253119

Redactie Gerard Baar, Zoddeland 26 Kwartaalblad WERINON: 1394 KR NdB, tel. 0294-254368 Losse nummers. (indien voorradig) € 3,00 Kees Joustra, de Biezen 19 1394 LR NdB, tel. 0294-254039 Boeken: Bert Kieboom, Blijklaan 14 Nederhorst den Berg tijdens de oorlog. Willy van Deutekom e.a. (1986) € 1,00 1394 KB NdB, tel. 0294-257153 Om het vriespunt – 100 Jaar IJsclub Nederhorst den Berg 1902-2002. Jan Baar. (2002) € 5,00 Fotobewerking Teus van de Kemp, [email protected] Warinschool 1881-1981 – Honderd jaar Christelijk Onderwijs te Nederhorst den Berg. (1981) € 2,50 Nederhorst den Berg – Tussen Vecht en Eem. (1993) € 7,00 Vormgeving Theo Cozijn, Hinderdam 17 1394 JB NdB, tel. 0294-254492 De Brug – Een eeuw wijzer. (1999) € 1,00 Het gemeentehuis van Nederhorst den Berg. W.J. v. Deutekom/J. Jansen. (1984) € 1,00 Computer- en website-beheer Franck van Zijl, Vaartweg 12 1394 GL NdB, 0294-253147 DVD: Herman Schilder, [email protected] Nederhorst den Berg anno 2001. € 10,00 Webmaster Joop Hennis Nederhorst den Berg 1965. € 10,00 Nederhorst den Berg door de jaren heen. € 10,00 Schenkingen & ledenadm. Johnny van Mourik, [email protected] De Willibrordkerk in ere hersteld. € 10,00 Lidmaatschap € 20,- en € 25,- buiten Nederhorst den Berg, per persoon per jaar, incl. Werinon. bankreknr. NL30 RABO 0328 2241 38

Informatie en Donderdagavond van 19.30 tot 21.30 uur. Documentatie Sociaal Cultureel Centrum ‘DE SPOT’, Blijklaan 1, NdB

E-mail: HKNdB [email protected]

Internetadres www.historischekring.nl

ISSN 1389-319X Niets uit deze uitgave mag, op welke manier dan ook, verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder schriftelijke toestemming Streekarchief Gooi en Vechtstreek (SAGV) van het bestuur. Bezoekadres: Oude Enghweg 23, Hilversum. Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door de Rabobank Openingstijden: maandag en dinsdag 9.00 uur-17.00 uur. Informatie: telefoon 035-6292646 en Foto omslag: Ansichtkaart ‘Groeten uit Nederhorst den Berg’. (Eigendom Kees Joustra.) www.gooienvechthistorisch.nl WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 1

Opgericht januari 1988 Jaargang 28 Voorjaar 2019, nummer 97

Inhoud

Van de redactie Gerard Baar 2

Mededelingen en berichten Ans Baar 3

Blok blikt terug Kees Joustra 5

Zuster Consalata, een Hinderdamse Zr. Ansfrida Preller 11

Nederhorst den Berg na de bevrijding, deel II: 1947 Mark Hilberts 13

Rondje Horstermeer Gerard Baar 19

Ode aan ons dorp Nell Janssen 21

Brief aan de redactie Robert Jonker 22

Els N.G. van Damme in het kort Gerard Baar 24

Nicolaas Bastert (1854-1939) Kees Joustra 25

Geschiedenis Hinderdam Els N.G. van Damme 26 Vervlogen tijden rond het Weesper ‘Fort aan de Ossenmarkt’ en een paar van haar zusterforten Gerard Baar 27 Een geslaagde viering van het dertigjarig bestaan van de Historische Kring Nederhorst Gerard Baar 29

Net geen Hinderdammer Gerard Baar 30

Brief aan de HKN Josje Hattink 32

De Horstermeer, deel I J.A. Bientjes 33

Jan Baar (1941-2011) Gerard Baar 37

Kolenhandel Van Emmerik Gerard Baar 38

Een excursie door Weesp Gerard Baar 39

De buitenplaats ‘Berglust’ in Nederhorst den Berg Els N.G. van Damme 41 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 2

Van de redactie Gerard Baar

Het eerste artikel is een door Kees Joustra gehouden interview met Dick Blok, een man die zijn sporen voor de Bergse samenleving heeft verdiend tijdens zijn leven. Hij overleed niet lang nadat hij Kees in een paar open gesprekken over van alles had verteld. Wij hebben de familie gecondoleerd met dit verlies.

In dit nummer vindt u een grote verschei- verdedigen. Een mens kan niet alles vooruit denheid aan artikelen. We blikken terug op weten. Maar ondanks het feit dat Duitse het 30-jarig bestaan van de Kring. Het was vliegtuigen er op 10 mei massaal overheen een zeer geanimeerde dag, die bijdroeg aan gevlogen waren, ging de legertop na de oor- de regionale bekendheid van de Historische log gewoon door met het in stand houden en Kring. De Put heeft heel wat teweeggebracht! afronden van het vernuftige verdedigings- systeem. Daarnaast een korte beschrijving van de bijdrage die een onvermoeibare Jan Baar aan het Het is uniek in de wereld zodat de Nieuwe voortbestaan van de HKN heeft geleverd. Els Hollandse Waterlinie binnenkort tot Unesco Joosse ziet u lachend in de tuin achter haar Werelderfgoed verheven wordt. De Stelling huis zitten. Zij levert nog een keer een bij- van Amsterdam is haar al voorgegaan. Het drage onder haar schrijversnaam Els N.G. van heeft een paar centen gekost, maar het heeft Damme. Deze gaat over de geschiedenis van jarenlang voor werkgelegenheid gezorgd. het buiten Berglust dat op de plek stond waar Naast de brommerbrief van Eric Jonker kwam nu de katholieke kerk staat. Het is haar enige er nog een brief uit een onverwachte hoek. artikel dat nog nooit in de Werinon heeft ge- Een artikel uit 1881 over de Horstermeer staan. Haar Hinderdam komt verder voor in sluit daar mooi bij aan. Ik heb alles met liefde een paar korte levensbeschrijvingen die er iets overgetikt, want het was even iets anders dan mee te maken hebben gehad. het bedenken van de teksten achter de QR- Nell Janssen laat Bergse harten sneller klop- codes van de ‘Vroeger en Nu’ wandeling. Het pen met haar ode aan het dorp. Het hart van gezegde dat voortkomt uit de roep van een Zr. Consalata heeft van jongs af aan geklopt vogel die vroeger ongetwijfeld ook in grote voor het helpen van mensen in wat voor om- getale bij het Horstermeer verbleef dekt de standigheden ook. Ga er maar aanstaan als je lading. U kunt zich waarschijnlijk niet voor- voor de leeuwen geworpen wordt. stellen dat de tureluur in 1936 nog op een lijst Mark Hilberts keek terug naar het jaar 1947 met vogelnamen stond die geschoten moch- in het kader van de net voorbije oorlog. ten worden. Hier sluit de bijdrage over Ik kon dit keer niet hele- de verschillende verdedi- maal voldoen aan hetgeen gingswerken in onze om- ik had beloofd, maar als geving om de vijand een we tijd van leven hebben halt toe te roepen deels bij komt het goed. n aan. Het duurde lang voordat defensie ophield met het vervolmaken van deze Op de te laat opgedoken foto (als mos- e terd na de maaltijd) het afdalen van in de 17 eeuw uitgevon- Fons de Beer in de Put aan het Kuijer- den manier om Holland te pad.(Werinon Nr. 96)

2 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 3

Mededelingen en berichten Ans Baar

Jaarvergadering 22 februari 2019 Programma – 2019

De opkomst lag rond de 50 personen. Voor de 18 mei – Excursie Fort Uitermeer jaarvergadering is een Nieuwsbrief uitgegeven. Voor de jaarlijkse excursie is de keus gevallen De brief bevat een met foto’s opgeluisterd op Fort Uitermeer. Dit fort kent een lange overzicht van de organisatorische aspecten en en interessante geschiedenis die voor velen de activiteiten in 2018. De brief is te lezen op onbekend is. Dorpsgenote Marijke Overmars, de site: www.historischekring.nl. die als vrijwilliger actief is bij de Stichting Na een korte bespreking over de inhoud van Uiteraard Uitermeer, zal ons rondleiden en de brief stemden de aanwezigen volmondig van alles vertellen over de geschiedenis van in met de verslagen en de begroting voor het Fort. Zij neemt ons ook mee langs de 2019. Met de complimenten van de kascom- verschillende historische objecten op het missie, Frans Verhage en Ton Keizer, werd terrein en zal de daarbij behorende verhalen voor de overzichtelijke administratie aan pen- vertellen. ningmeester Petra van ’t Kloos- ter decharge verleend. Aange- zien er geen kandidaten waren voor een bestuursfunctie, blijft de samenstelling van het bestuur onveranderd uit vier personen bestaan. Hierna volgde een toelichting op lopende pro- jecten, zoals het monument vliegtuigcrash, het scholenproject en de ‘Vroeger en Nu’ wandeling. De excursie start om 10.00 uur met koffie/ Na het officiële deel was het woord aan arch i- thee in restaurant Uit & Meer. Aanmelden tectuurhistorica Marina Laméris voor een voor de excursie is mogelijk via ansbaar@ lezing over Boeren Erfgoed. Zij hield een ge- gmail.com of 06-13854825. Voor deelname degen verhaal over de betekenis en de waarde aan de excursie vragen wij een bijdrage van van het boerenerfgoed. Systematisch passeer- € 5,00 per persoon. den allerlei historische aspecten van het boe- renbedrijf de revue. Ook ging zij in op de Scholenproject toekomstmogelijkheden van de boerderij. Met het project ‘Erik de Eekhoorn’ gaan de Marina wist de bezoekers met haar inhou- ‘oude meesters’ Herman van der Molen en delijk sterke verhaal, opgeluisterd met mooi Cees Stalenhoef het schooljaar 2018-2019 beeldmateriaal, flink te boeien. de kinderen van de groepen 1-2 van de drie Gehoord de reacties sprak zeer aan dat er in basisscholen van Nederhorst den Berg, op het verhaal ook ruim aandacht was voor de een speelse manier wegwijs maken met de historische boerderijen in het dorp. We kun- historie van hun dorp. De afsluiting van het nen dan ook terugkijken op een boeiende en project vindt plaats begin september 2019 leerzame avond. rondom kasteel ‘Nederhorst’.

WERINON 3 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 4

Inleveren van kopij voor Werinon Nr. 98 kan tot 1 september 2019. [email protected]

6 juli – Onthulling plattegrond ‘Vroeger en Nu wil de vijf jonge helden in herinnering hou- wandeling’ den met een gedenkteken in de nabijheid van de plaats waar zij om het leven zijn gekomen. In navolging van onze buurgemeenten Vree- Voor de realisering van het monument is land, Loenen aan de Vecht en Maarssen is een door de Historische Kring een werkgroep in foto-wandeling door het dorp opgezet. De het leven geroepen. Deze is thans bezig met hiervoor ingestelde werkgroep, bestaande uit: de voorbereiding, zoals de contacten met de Ans Baar (coördinatie), Gerard Baar, Theo nabestaanden en instanties, ontwerp monu- Cozijn, Koen Hoetmer, Teus van de Kemp, ment en de organisatie rond de onthulling, Herman Schilder en Franck van Zijl, heeft die voor vrijdag 13 september a.s. op het pro- foto’s geselecteerd, teksten geschreven, QR- gramma staat. codes aangemaakt en kandidaten gezocht De onthulling zal verricht worden door en- voor het inspreken van de teksten achter de kele nabestaanden uit Canada en Engeland QR-codes. Het geheel is vormgegeven door Verder zijn uitgenodigd om hierbij aanwezig Theo Cozijn. In overleg met de buitendienst te zijn de commissaris van de Koning van van de gemeente Wijdemeren zijn de locaties Noord-Holland, de burgemeester van Wijde- bepaald en worden de borden geplaatst. meren en een delegatie van het ministerie van De wandeling omvat 33 borden en een plat- defensie. tegrond met een overzicht van de locaties Uiteraard zijn de leden van de Historische waar de borden staan. De wandeling gaan we Kring en andere belangstellenden hierbij ook introduceren met een feestelijke onthulling van harte welkom. De ceremonie wordt van de plattegrond, op zaterdag 6 juli om muzikaal opgeluisterd door de Kapel van de 11.00 uur, door wethouder Rosalie van Rijn, Koninklijke Luchtmacht. Onder leiding van rond de muziektent op het Willy Dasplein in de ‘oude’ meesters Herman van der Molen en het centrum van het dorp. Meer informatie Cees Stalenhoef zullen de kinderen van de volgt via de bekende informatiekanalen. groepen 8 van de 3 Bergse basisscholen tijdens de ceremonie de volksliederen zingen.

25 oktober – Lezing over bruggen De heer ir. F.J. Remery is die vrijdagavond bij ons te gast voor een lezing over bruggen in Nederland, toegespitst op bruggen in de omgeving van Nederhorst den Berg. De lezing wordt gehouden in de Bergplaats en begint 13 september – Ceremonie onthullen om 20.00 uur. monument vliegtuigcrash 1943 Meer informatie In de oorlog 1940-1945 is in Nederhorst den Berg een Canadese bommenwerper neerge- Meer informatie over de activiteiten volgt via stort. De stoffelijke resten van de 5 beman- de website: www.historischekring.nl en de ningsleden zijn uit de wrakstukken gehaald (opgegeven) e-mailadressen. Uw e-mailadres en begraven op het War Cementery in Leus- nog niet doorgegeven? Dit kan alsnog via den. Het bestuur van de Historische Kring [email protected].

4 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 5

Dick Blok overleden

Op 6 februari 2019 overleed de heer Dick Blok op 94 jarige leeftijd. Hij was jaren lang raadslid en wethouder voor Nederhorst den Berg. Hij woonde in het witte huis tegenover de Stichts- Ankeveense molen aan het Ankeveensepad. Hij was een bekende Berger en voor veel mensen ook een geliefd persoon. Op 14 november 2018 had ik nog het interview met hem dat hierna volgt. Toen was hij helder en charmant en vol humor en levenslust. De redactie van de Historische Kring wenst zijn familie veel sterkte bij dit verlies. Prof. Dr. D.P. Blok in 1977.

Blok blikt terug Kees Joustra

Professor Doctor D.P. Blok mag inmiddels wel beschouwd worden als een zeer bekende Berger. Hij is 94 jaar en woont tegenover de molen aan het Ankeveensepad nummer 7. Hij opereerde ruim 20 jaar lang in de jaren zestig, zeventig en tachtig in de plaatselijke politiek als raadslid en als wethouder van Sociale Zaken en Onderwijs voor de PvdA, samen met Henny Roukens voor het CDA. Hij is daarnaast een bekend middeleeuws taalwetenschapper en heeft vele boeken en publicaties op zijn naam staan.

Ik praat met hem, omdat we als Historische Gazan, dochter van kleinkunstenares Stella Kring benieuwd zijn naar de persoon Dick Fontaine en Sam Gazan. Uit dit huwelijk zijn Blok en ook naar wat zijn mening is over het drie dochters geboren. Dat zijn Francine tegenwoordige Nederhorst den Berg. Om (1956), Dieuwertje (1957) en Tessel uit 1958. mezelf een beetje in te werken heb ik vooraf Dick Blok studeerde aan de Universiteit van aan het interview meerdere gesprekken gehad Amsterdam het vak middeleeuwse geschie- met mensen, die hem goed kennen zoals denis. In 1953 behaalde hij cum laude zijn Hans en Constance Clever en Piet Ambachts - doctoraalexamen. In 1960 promoveerde hij heer. Ik heb daarnaast het streekarchief in opnieuw cum laude met zijn proefschrift ge- Hilversum geraadpleegd. En om mezelf het titeld: ‘Een diplomatisch onderzoek van de wat makkelijker te maken heb ik ook wat ge- oudste particuliere oorkonden van Werden’. gevens over Blok van Wikipedia gehaald, want In hedendaagse taal wordt hier bedoeld; de wie doet dat niet tegenwoordig? beschrijving van stukken grond vastgelegd in het klooster genaamd Werden. Dit vastleggen Blok volgens Wikipedia van gegevens gebeurde in Middeleeuws Latijn. Dirk Peter Blok is op 7 januari 1925 in In 1965 werd hij benoemd tot directeur van Oegst geest geboren. Hij is de zoon van prof. het Meertens Instituut. Dit onderzoeksinsti- dr. Henri Peter Blok (1894-1968) en Johanna tuut houdt zich bezig met de bestudering en Francina Benjamina van der Schalk (1897- documentatie in al zijn facetten van Neder- 1993). Hij is in 1955 getrouwd met Henny landse taal en cultuur.

WERINON 5 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 6

In deze rol als directeur staat hij model als de Berg was plotseling landelijk nieuws met zijn leidinggevende in de 7-delige romanserie Het dorpsruzies en maakte een hele slechte in- Bureau van J.J. Voskuil, waarin hij de naam druk als het over democratie ging. De net op- Jaap Balk krijgt. In 1986 verliet hij het Meer- gerichte VVD in het dorp zette de heer Gerla tens Instituut door in de VUT te gaan. Hij in als tegenstander van Galesloot. Gerla won. bleef tot in 1990 doorgaan met doceren aan Gerla werd wethouder. Er kwamen achter- de Universiteit van Amsterdam. Hij was toen een-volgens twee burgemeesters, Pim Jonge- 65 jaar oud. neel (1971-1975) die waarnemend was en de benoemde Cees de Groot (1975-1984). De Blok volgens mensen die hem gekend hebben heren Gerla en Galesloot vochten elkaar nog jarenlang met wisselend succes de tent uit. Toen Dick Blok wethouder werd in 1974 Galesloot richtte zijn eigen politieke partij op voor de PvdA was de dorpspolitiek net aan Alternatief 70. Die partij heeft niet zo heel het herstellen van een lange periode met hef- lang bestaan. Uit die roerige periode, waar tige conflicten. We hadden toen burgemees- iedereen schoon genoeg van had, kwamen ter Harinxma thoe Slooten (1945-1971), die politici als Blok en ook Roukens naar voren. nauwelijks zijn raadsleden bij naam kende, Zij luidden een periode in van relatieve rust hetgeen meerdere malen leidde tot tenen- en bestuurskracht die voortduurt tot de dag krommende raadsvergaderingen. Harinxma van vandaag. Zo gek als in de jaren zestig vertrouwde geheel op de heer Galesloot, die maken we het hier gelukkig niet meer. wethouder in de jaren zestig was. De heer Galesloot was daarnaast ook makelaar en Uit gesprekken met Constance Clever die direc teur van de plaatselijke Rabobank. Door voor de PvdA jarenlang raadslid was en van- deze combinatie van functies werd hij de uit die functie Blok goed kende komt een beeld van een bescheiden man, die er een hekel aan had hoog van de toren te blazen. Behalve als het hem echt te gek werd, dan kon hij zich wel degelijk op- winden. Toen de Googh met gh werd geschreven ontplofte hij bijna. Als middeleeuws taalwetenschapper wist hij dat het Goog moest zijn. Bij elke nieuwe straat in Nederhorst den Berg werd zijn professionele mening gevraagd of de naam relevant was, gezien vanuit een historisch perspectief. Zo zijn alle straatnamen De familie Blok in 1962. in de Blijk zijn bureau gepas- onderkoning van Nederhorst den Berg ge- seerd. Blok was een sociaal zeer bewogen noemd. Een en ander leidde in 7 juni 1969 mens, zoals je van een sociaaldemocraat mag tot een kritisch artikel in Vrij Nederland. Dat verwachten. Hij was zeer begaan met zijn artikel ging vooral over belangenverstrenge- medemens en zat daarom als wethouder ling en dorpspolitiek hier. Nederhorst den sociale zaken op de juiste plaats.

6 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 7

hulp. Mensen schroomden niet voor hulp bij hem aan te kloppen. Hij heeft zich ingezet voor het Bejaar- denhuis de Kuijer, net zoals zijn vrouw dat vóór hem al deed als secretaresse in het bestuur. Hij werd voorzitter van de Kuijer in 1979. En hij heeft als vrijwilliger voor Tafeltje Dekje zeker 20 jaar warme maaltijden rondgebracht. Het jonge gezin Blok in 1959.

Aangezien er veel privacy-aspecten aan deze Interview met de heer Blok functie zitten is het voor omstanders, die hem Op 14 november 2018 reis ik af naar het gekend hebben moeilijk aan te geven waar Ankeveensepad 7 voor mijn geplande inter- zijn grootste successen lagen. Om meer te view met de heer Blok. Zijn dochter Tessel is weten over Blok, praat ik ook met zijn ver- erbij. Zij staat haar vader bij voor het geval trouweling Piet Ambachtsheer. Beide heren zijn geheugen hem in de steek laat. Zijn kenden elkaar erg goed. De vader van Piet dochter Dieuwertje zal om 6 uur het Sinter- Ambachtsheer, ook Piet Ambachtsheer gehe- klaasjournaal presenteren, dus dan moeten we ten, laat ik hem Ambachtsheer senior noe- klaar zijn. Dick Blok zit er geweldig bij, hij men, had een volkstuin aan het Ankeveense- heeft er zin in en bij gelegenheid straalt hij. pad. Ambachtsheer senior ontmoette daar Dick Blok, zijn buurman. De heren raakten De jonge Blok bracht zijn jeugd door in in gesprek en senior wist Blok te overtuigen Oegstgeest. Toen de oorlog uitbrak was hij lid te worden van de PvdA. Blok wist zijn be- vijftien en zat op het gymnasium in Leiden. zwaren vanwege de Indië-politiek tegen de Zodra hij slaagde voor zijn einddiploma PvdA opzij te zetten en heeft binnen de kort- moest hij in Duitse Arbeidsdienst. Daar ste keren de PvdA van 1 naar 3 zetels gevoelde hij weinig voor, zodat hij op school bracht. Hij werd op 1 september 1970 als weinig uitvoerde. Zolang hij maar op die raadslid beëdigd. In 1974 werden Piet Am- school bleef zitten hoefde hij niet in Duitse bachtsheer en Ria Jaarsma als raadslid geko- dienst. In 1943 werd hij afgekeurd, zodat hij zen. Blok werd in dat jaar wethouder. In 1978 alsnog hard ging werken voor zijn eindexa- en 1982 waren dat al 4 zetels. Ook de komst men. In datzelfde jaar slaagde hij. van een nieuwe wijk als de Horn- en Kuijer- De rest van de oorlog heeft hij geen scholing polder in 1970 met zijn nieuwe inwoners meer gevolgd. Hij las veel, soms dagen ach- heeft natuurlijk invloed op gehad op het van tereen. Veel invloed heeft het boek ‘Inside oudsher voornamelijk confessionele Neder- Europe’ van John Gunther op hem gehad. horst den Berg. Dick Blok had een enorm Hierdoor werden zijn denkbeelden en sym- talent een team te vormen en zaken in har- pathieën erg links. Tegen het communistische monie op te lossen. Hij had een grote invloed aan. Het opende zijn ogen, want van huis uit op de sociale woningbouw en op individuele was hij gewend de Telegraaf te lezen. Dit boek

WERINON 7 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 8

heeft hem voor het leven gevormd. Hij las het democratie, dus de PvdA, altijd verweten hier blad de Wandelaar, een geïllustreerd maand- van harte aan meegewerkt te hebben. Daarom blad gewijd aan natuurstudie, natuurbescher- bleven aanvankelijk zijn ideeën geïnspireerd ming, heemschut, geologie, folklore, buiten- op die van de CPN of de PSP, maar zeker niet leven en toerisme. Hij wilde hierdoor geïn - de PvdA. Dat zou later behoorlijk veranderen. spireerd eerst boer worden en later bioloog. Hij heeft op de Universiteit hard gewerkt. Zo Het is het allebei niet geworden vanwege zijn slaagde hij cum laude voor zijn doctoraalstu- grote interesse in geschiedenis. Na de oorlog die. Zijn vakgebied was de middeleeuwen en vertrok hij naar het vrije Amsterdam om gede taal die toen gebezigd werd. Hij was een schiedenis te studeren en niet naar het specialist in plaatsnamen en wat die vertellen benauwde Leiden. Zijn ouders stelden daarover wonen en landschap. Als eerste vaste bij als voorwaarde dat hij lid zou worden van betrekking is hij leraar geschiedenis gewor- het studentencorps. Hij genoot van Amster- den aan de Amsterdamse HBS. Daarna kreeg dam, met zijn veelal linkse en revolutionaire hij een betrekking als assistent in het Naam- bevolking. Hij woonde er op kamers, maar kunde Instituut, hetgeen veel meer overeen- heeft ook perioden dagelijks heen en weer kwam met zijn ware interesse. Hij werkte ook getreind naar Oegstgeest. voor het Dialectenbureau. Later zijn deze Instituten samen verder gegaan als het Meertens Instituut waar Dick Blok directeur van werd tot aan zijn pensioen in 1990. Dick Blok heeft zijn vrouw, Henny Gazan, ontmoet op een feestje bij Hetty Blok (overigens geen familie) in 1953. Hetty Blok, bekend van ‘Ja zuster, nee zuster’ was een kennis van allebei. Dick Blok was toen nog student. Hij is in 1955 getrouwd. In datzelfde jaar heeft hij het pand aan het Ankeveensepad 7 gekocht. Dit huis dateert uit 1938 De artikelen in de Wandelaar hadden zijn in- en was aanvankelijk een boerderijtje van de teresse opgewekt in folklore, dat weer raak- familie Hoetmer. Willem Hoetmer had er een vlakken heeft met de Middeleeuwen. Dat is paar koeien en was melkboer van beroep. Na de reden geweest dat hij Mediaevist is gede oorlog verhuisde Hoetmer naar Overmeer worden, dat is een tak van de geschiedenis, en ging het huis over in andere handen. die de Middeleeuwen bestudeert. Blok kocht het huis en verbouwde de boer- Hij is niet in militaire dienst geweest, want derij met grote tussenpozen tot een woon- een ongeluk heeft dit verhinderd. Hierdoor huis. Wat eerst stal was werd zijn studeer- is hij niet uitgezonden geworden naar Indo- kamer. Tegenwoordig woont zijn dochter nesië om daar voor Nederland mee te doen Tessel daar. Blok zelf woont in het oude aan de politionele acties. Hij heeft de sociaal- woongedeelte.

8 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 9

Blok hoorde dit feestelijke nieuws terwijl hij voor de Verenigde Naties in Indo- nesië een conferentie bijwoonde. Hij was daar na- mens Nederland plaats- naamkundige. Het doel van deze conferenties was plaatsnamen we- reldwijd te standaardiseren, hetgeen met name in con- flictgebieden nog niet zo eenvoudig was. Blok is voor dit doel ook meerdere ma - len afgereisd naar New York, Al snel werd er zijn eerste dochter Francine waar hij conferenties bijwoonde en ook geboren gevolgd door nog twee meisjes. werkzaam was op de burelen van de Verenig - Zoals bekend mag worden verondersteld was de Naties. Hij heeft zelfs eenmalig zo’n inter- Blok voorstander van Openbaar onderwijs nationale conferentie voorgezeten. Dit ver- zodat de drie dames naar de Meester Kremer- klaart zijn liefde voor New York. Met Indo- school gingen. nesië voelt hij veel minder band. Blok vertelt nog steeds met plezier hoe de Blok werd raadslid in 1970. Vier jaar later oud-burgemeester Harinxma thoe Slooten kende de PvdA opnieuw een goede verkie- (Christelijk Historische Unie) hem heeft uit- zingsuitslag. Blok werd benoemd tot wethou- gelegd dat het beste onderwijs in Nederhorst der Sociale Zaken, sportzaken en onderwijs. den Berg op de Meester Kremerschool werd Roukens (CDA) was de andere wethouder, hij gegeven. De verhouding tussen de verschil- ging over woningbouw. Dit duo werkte heel lende scholen in Nederhorst den Berg was goed samen, ze konden het uitstekend met erg goed in die tijd. Blok vertelt nog dat toen elkaar vinden en kenden een grote waarde- hij zijn derde dochter Tessel, die voluit Tessel- ring voor elkaar. In 1978 werd Blok als wet- schade heet, op het gemeentehuis aan wilde houder opgevolgd door Piet Ambachtsheer en geven, de ambtenaar de naam weigerde aan Blok verdween weer naar de raadsbankjes. te nemen als een bestaande. Hij nam contact op met zijn meerderen in Den Haag. Daar Blok zou nog één keer terugkomen als wet- kwam het advies vandaan contact op te houder en wel in 1986. In 1990 op zijn 65-ste nemen met prof. Blok als landelijk expert. stopte hij met de actieve politiek. Hij bleef nog wel jaren als vrijwilliger maaltijden bij Blok werd halverwege de jaren zestig bij de oude mensen in het dorp bezorgen. PvdA gevraagd deel te nemen in de partij. Hij zette zijn bezwaren in verband met de poli- Ik vraag Blok naar een aantal van zijn denk- tionele acties uit de jaren vijftig in Indonesië beelden over het dorp. Dit levert een verras- opzij en nam deel aan de discussies van toen- sing op. Blok is tegen het heropenen van de malige raadslieden als Dolman en Hiemstra. Reevaart. Hij was destijds ook voor demping. Bij de daaropvolgende verkiezingen in 1974 Waarom zou je met een boot door het dorp wist de partij drie zetels te behalen. moeten varen? Waar laat je al die auto’s?

WERINON 9 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 10

Hij is tegen de uitbreiding van de Horn- en telijk ambtenaar) de denkbeelden over de Kuijerpolder. De weidevogels, waar het toch Blijk radicaal veranderd. We mijmeren nog al slecht mee gaat, gaan nu voor. Hij is niet wat door over het nut van een permanente tegen bebouwing van het Schapenweitje aan ijshal, die in vele behoeften zou kunnen het Ankeveensepad. Als het maar om een be- voorzien. We denken na over de sloop van het perkt aantal (bijvoorbeeld 4) sociale wonin- oude gemeentehuis, waar je prima sociale gen gaat voor bejaarden en het terrein naast woningbouw voor ouderen zou kunnen ple- de RK kerk niet bebouwd wordt. In de jaren gen. We denken terug aan de zandzuigerij. zeventig moesten de woonwagenbewoners Het dorp heeft veel van het goedkope zand van de Egelshoek in Hilversum verspreid geprofiteerd, we hebben er veel geld aan ver- worden over de regio en diende de Egelshoek diend. Blok is ervan overtuigd, dat allang af- te sluiten, zo was het plan. Blok zag als op- gesproken was hoe groot het te ontzanden lossing het Schapenweitje te bestemmen voor gebied zou moeten worden. Daar hielp geen een paar woonwagenbewoners. Het is er protestgroep meer tegen. nooit van gekomen. Wel vindt Blok dat het Voor de liefhebbers van privéaangelegenhe- Ankeveensepad een onverhard weggetje moet den wil ik nog melden dat Blok elke morgen blijven en geen verkeersader moet worden. de Volkskrant leest en in de middag de NRC. Woningbouw zou al snel leiden het pad ten Wekelijks rolt de Groene Amsterdammer in behoeve van vrachtverkeer breder te maken. zijn brievenbus. Van boeken lezen komt het Blok vindt Nederhorst den Berg, zoals het nu de laatste tijd wat minder, omdat hij niet meer is, helemaal goed. Maar iets is natuurlijk nooit zo snel leest. Wel leest hij nog iedere keer de helemaal af. Je kunt nu eenmaal niet in de Werinon van voor tot achteren. Hij betreurt toekomst kijken en dus ook nooit weten wat de afwezigheid van artikelen van mevrouw de toekomstige wensen zijn, maar nogmaals Joosse, die hij zeer heeft gewaardeerd. zoals het nu is, is het goed. Elke dag om zes uur Als je Blok vraagt wat neemt hij een jenevertje, zijn grootste bijdrage is gevolgd door een glaasje geweest voor dit dorp, wijn bij het avondeten. antwoordt hij zonder Elke dag rookt hij twee aarzelen, dat hij het was pijpjes met Heerenbaai. die het bouwplan voor Als het journaal van 10 de Blijkpolder, dat tot uur begint neemt hij nog dan bekend stond als de een whisky. Ik zie dit als Goudkust, wist om te zijn geheim om zo ge- buigen tot de wijk die Twee heren op het pad, rechts schoonvader Sam Gazan, ca. 1960. zond zo oud te worden. het nu is. Galesloot van Alternatief 70 had samen met een project- Zijn favoriete TV-programma’s zijn natuurlijk ontwikkelaar een plan gemaakt voor dure het Sinterklaasjournaal, Andere Tijden, het woningen, waar je via inhammen je boot in Journaal en Nieuwsuur. Hij pakt nog de auto je achtertuin kon aanleggen. Aan sociale wo- om naar Weesp te rijden om daar zijn bood- ningbouw was geen aandacht besteed in dit schapjes in te slaan. Ook Hilversum mijdt hij plan. Blok vond dit niet kunnen en heeft in niet, hoewel hij wel van te voren goed kijkt een vergadering met Jongeneel (waarnemend hoe hij rijden moet, want Hilversum blijft een burgemeester), Roukens en Gutker (gemeen- lastige plek om auto te rijden. Ⅲ

10 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 11

Zuster Consalata, een Hinderdamse Zr. Ansfrida Preller

Voordat u de samenvatting van het leven van zuster Consalata begint te lezen, moet er even het een en ander uitgelegd worden. Haar nicht Nelly Hagen heeft in de Werinons 62 en 63 heel leuk geschreven over de Hinderdam, de plek waar zij ook is geboren.

Nelly vertelt daarin dat het gezin ieder jaar één vast uitje kende. Ze gingen dan op Tweede Kerstdag met de bus naar Amsterdam om op bezoek te gaan bij de bij congregatie ‘de Voorzienigheid’ ingetreden kloostertante. Ze vonden het een groot feest om in de kweekschool en het jongensweeshuis rond te lopen. Zr. Consalata kookte daar voor haar medezusters en de weesjongens. Nelly noemt haar in haar artikel: non kok. Bij het diner dat zij ieder jaar op die dag aan haar familie voor- schotelde likten ze hun vingers af, zo lekker kregen ze het thuis niet. Het grappigste vind ik eigenlijk dat haar opa Zr. Ansfrida reageert op haar brief met een Jaap (1882) en mijn opa Barend (1881) vast kort verslag van het kloosterleven van Zr. en zeker samen op de Hinderdam het een en Consalata Hagen: ander hebben uitgehaald in hun vroege jeugd. Hun moeders zullen elkaar wel met van alles ‘Zij kwam op 12 augustus 1925 in het kloos- geholpen hebben, vooral toen vader Jan Baar ter in Amsterdam. Na haar noviciaat heeft ze op jonge leeftijd (31 jaar) overleed en een een paar jaar in Driehuis doorgebracht en vrouw met twee kleine kinderen naliet. daarna in het jongensweeshuis hier in Am- sterdam. Nelly’s tante Consalata overleed in 1986 op Bosbeek, het verpleeg- en bejaardenhuis van Op 18 november 1937 vertrok ze met het de zusters in Heemstede. Huize Bosbeek is M.S. Dempo naar Indië, samen met Zr. een statig monumentaal gebouw (een vroeger Michelina. Ze werd in Belinju geplaatst op buiten) met een groot park, waarin tevens het het eiland Banka, bekend door de productie kerkhof voor de zusters ligt. van tin en peper. Nelly had in 1989 een brief gestuurd naar de In 1938 stichtte onze orde in de hoofdstad Congregatie der Zusters van de Voorzienig- Pankalpinang een nieuw klooster. Consalata heid aan de Lauriergracht 41 te Amsterdam. was daar één van de eerste vier zusters. Zij Zij had daarin gevraagd of ze geïnformeerd werkte daar halve dagen als kleuterleidster op kon worden over de in 1986 overleden Zr. de bewaarschool en halve dagen in de poli- Consalata. kliniek.

WERINON 11 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 12

Op 7 februari 1942 moesten alle Nederlandse wandluizen. Als extra voedsel kregen de zie- vrouwen het eiland verlaten met het oog op ken soms wat slakken voorgezet. Zr. Consa- de Japanse invasie. De 21 zusters vonden op lata heeft zich daar ondanks het feit dat ze zelf Java onderdak bij de zusters Ursulinen in hun ziek was heel verdienstelijk gemaakt. grote kinderhuis Bidara Tjina dat in Djatine- Na de capitulatie van Japan vertrok zij in gara (Zuid-Djakarta) stond. In september maart 1946 vanwege haar slechte gezondheid interneerden de Nipon alle Nederlanders. De als eerste van de zusters naar Nederland. Op zusters kwamen in het kamp Tjideng terecht, de dag van haar aankomst stierf haar moeder, later in kamp Kramat. zij heeft haar dus niet meer levend terugge- Zij werden daar te werk gesteld in de grote zien. Zij moest eerst kuren in een sanatorium. gaarkeuken, bij de was of op de grote naai- Na haar genezing heeft ze in veel verschil- afdeling. Sommigen van hen moesten bij lende plaatsen gewoond o.a. in Scheveningen, moeders met kinderen gaan werken. Zr. Con- Amsterdam, Limmen, Heemstede, Amsterdam salata werd de baas van de wasafdeling. Ieder- (Indische buurt) en Voorhout. een in het kamp had voortdurend honger en Terug in Amsterdam zorgde zij bij de Lau- de ‘koempoelans’ (op appèl staan met de hele riergracht van 1949 tot 1966 voor de gasten. kampbevolking) waren verschrikkingen. Het ontbrak hun aan niets. Bovendien was ze In 1945 kreeg Zr. Consalata tuberculose. Ze een alom gewaardeerde gastvrouw. moest naar het kampziekenhuis dat was on- Ondertussen bleef ze, zo lang ze daartoe in der gebracht in een schoolgebouw. Hoewel ze staat was, brieven naar haar medezusters op zelf patiënte was heeft ze daar toch menig Bangka schrijven. Het waren eenvoudige, zieke kunnen helpen. hartelijke brieven vol kleine bijzonderheden. Die brieven stelden wij daar op Bangka altijd zeer op prijs. In haar laatste levensjaren, ongeveer vanaf 1981 was ze wat teruggetrokken. Haar meeleven met alles wat er gaande was, verminderde zichtbaar. Het laatste jaar van haar leven werd ze verpleegd in het Verpleeghuis Bosbeek te Heemstede, waar zij ook overleed op 1 november 1986. Dit alles overdenkend mag ik gerust zeggen: een voltooid leven en daarnaast zeer begaan met haar medemens. De Hinderdam omstreeks 1910. Ik ben zelf van 1948 tot 1975 in De toestand in dat ‘ziekenhuis’ was aller erbar- Indonesië werkzaam geweest, zodat ik allerlei melijkst: er waren totaal geen voorzieningen, kampverhalen uit de eerste hand heb kunnen zelfs po’s ontbraken. Zij had gelukkig als bijna horen. Het was een zware tijd vol ontberin- enige bagage een po meegesmokkeld. Medi- gen die een deel van de geïnterneerden het cijnen ontbraken en het gebouw zat vol leven heeft gekost.’ Ⅲ

12 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 13

Nederhorst den Berg na de bevrijding Mark Hilberts Deel II: 1947

De eerste twee maanden van 1947 zullen voor de meeste Bergers voor een groot deel in het teken hebben gestaan van het koude winterweer. De winter van 1947 behoort tot een van de meest strenge winters van de twintigste eeuw. Ondanks de krapte en schaarste aan levensmiddelen en brandstof probeerden veel Nederlanders zo snel mogelijk het leven van alledag weer op te pakken.

Naast de moeilijkheden die de felle kou met zich meebracht bood de winter ook vermaak en vormde ijspret een goed middel om de zinnen even te verzetten. In deze editie neem ik u mee terug naar dat jaar, waarin overleven centraal stond. Uit een selectie van nieuwsfeiten, samen- gesteld door het hanteren van de zoekterm Nederhorst den Berg in landelijke en regionale krantenarchieven, probeer ik een beeld uit die tijd. Deze casestudie biedt een gede- te geven van de nasleep van de oorlog, die net gen vertrekpunt voor verdiepend onderzoek als overal in het land het dorp Nederhorst naar die bijzondere jaren. den Berg in 1947 danig heeft beziggehouden. Theo Janmaat Door de bestudering van de representatie van Nederhorst den Berg in onder andere De Voor Theo Janmaat uit Nederhorst den Berg Gooi en Eemlander (in vogelvlucht) hoop ik ging het zelfs om meer. De Bergse melkrijder een bijdrage te leveren aan de geschiedschrij- (bij Hofstede Rundervreugd) behoorde in de ving van het dorp in de jaren 1945-1950. jaren na de oorlog tot de beste sprinters van Nederland op de schaats. In diverse landelijke en regionale kranten werd zijn naam in de sportrubrieken in de winter van 1947 vaak genoemd. Theo Janmaat was met zijn werk- gever Venneman overeengekomen dat hij vrij kon krijgen als er lucratieve kortebaan schaatswedstrijden werden gehouden ergens in het land. In de beginperiode van zijn schaatscarrière ging Venneman altijd mee naar wedstrijden. Later kocht Janmaat zelf een Melkfabriek Hofstede Rundervreugd. auto. Dit artikel is een onderdeel uit een reeks van Er was zelfs een hele schare fans uit het dorp vijf publicaties over deze periode. Ik realiseer die met hem meereisde naar de wedstrijden. mij dat in historisch perspectief voor de Daarbij bevond zich ook Ans de Groot, de beeldvorming over een tijdvak veel meer stu- dochter van aannemer en ijsclubbestuurslid die nodig is dan een analyse van nieuwsfeiten Toon de Groot. Theo zou later trouwen met

WERINON 13 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 14

Ans. In de schaatswinter van 1947, die al Hollandse schaatsers. De journalist van de begon met natuurijs in december en pas half Heerenveense Koerier wist wel beter. maart was afgelopen, volgde de landelijke Op 29 januari 1947 schreef hij in zijn krant: doorbraak van schaatser Theo Janmaat. ‘Zeg nooit – en men is in Friesland nogal geneigd Op 28 januari 1947 reisde hij samen met zijn dat te doen – dat de Hollanders veel beter kunnen grote rivaal Kees van Eykeren uit Badhoeve- trainen omdat zij anders eigenlijk niets te doen dorp naar Assen voor het Kortebaan Kam- hebben! Wanneer een Theo Janmaat die het als pioenschap van Nederland. Daar bond hij de chauffeur op een melkauto heus niet zo gemakke- strijd aan met de sterke noordelijke concur- lijk heeft vanuit Nederhorst den Berg op de Am- renten zoals Barend van der Veen en Berend sterdamse kunstijsbaan gaat trainen (niet de Jaap Edenbaan die haar deuren pas opende in december 1961, maar op een klein kunstijsbaantje bij het Apollo Hotel aan de Stadionweg in Amsterdam) dan zal hij zich wel eens opofferingen moeten getroosten waar hij thans ruimschoots voor is be - loond.’ 1) Het is opvallend (gerekend naar onze huidige maatstaven) dat Theo Janmaat niet werd ge- huldigd door de IJsclub Nederhorst den Berg voor zijn opvallende prestaties in deze winter. De verklaring hiervoor ligt in de waardering voor sportprestaties in Nederland. Pas vanaf Theo Janmaat aan de start op de ijsbaan in Overmeer achter de de jaren zeventig veranderde hierin veel in Melkfabriek Rundervreugd, later matrassenfabriek Rivièra. het voordeel van de sporters. Ruim vijfenveertig jaar later, in 1992, werd Hof. Het kortebaanschaatsen was in het Theo Janmaat benoemd tot erelid van IJsclub noorden van het land enorm populair en er Nederhorst den Berg. In het Eerste Friese waren bij wedstrijden aantrekkelijke Schaatsmuseum in Hindeloopen is een vitri ne (geld)prijzen te winnen. ingericht met attributen uit de lange schaats- Hollanders tegen Friezen loopbaan van Theo Janmaat. Janmaat werd later zelfstandig transportondernemer en over- Theo Janmaat eindigde in Assen als tweede leed in 2010. en won met zijn prestatie 100 gulden aan prijzengeld. Dat bedrag zou omgerekend naar In januari 1947 werd op de ijsbaan in Neder- deze tijd ruim 500 euro waard zijn. Het horst den Berg een grote hardrijderij georga- schaatsen leverde voor Theo in 1947 meer op niseerd. Een goede sier maakte de IJsclub dan een aantrekkelijke bijverdienste. In deze Nederhorst den Berg door (later in die win- winter won hij met kortebaanwedstrijden ter) op 1 maart een wedstrijd voor ‘arren’ te honderden guldens aan prijzengeld, bedragen organiseren. Het evenement trok bezoekers waar hij als melkrijder lang voor moest wer- vanuit het hele Gooi en de Vechtstreek. ken. Voor de verlichting van de ijsbaan zorgde De suprematie van de Hollandse rijders was Egbert van der Vliet. Hij woonde aan de ijs- volgens veel noorderlingen het gevolg van baan achter de Overmeerseweg. Hij kreeg aan veel betere trainingsomstandigheden voor het einde van de winter van de ijsclub een

14 WERINON Voetnoten 1-6: zie pagina 18 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 15

vergoeding van tien gulden voor de stroom onderweg veel onregelmatigheden voor. Zo- die vanaf zijn woning werd betrokken. Voor als het zogenaamde ‘opleggen’, het dragen de huur van een kamer in zijn woning kreeg door toeschouwers bij kluunplekken en zelfs hij eveneens tien gulden betaald.2) het afleggen van een deel van de route per fiets of auto! Uit de reeks aan (onderlinge) Geen Elfstedenrijders uit de vijf dorpen beschuldigingen, vaak zonder overtuigend bewijs, trok het bestuur de conclusie dat het Aan de Elfstedentocht die op 8 februari 1947 eindklassement totaal herzien moest worden. werd gehouden deden geen Bergers mee. De als vijfde geëindigde tuinder, J.W. van der Datzelfde gold voor schaatsers uit de omlig- Hoorn uit Ter Aar, werd in juli 1947(..) tot gende dorpen zoals Ankeveen, Kortenhoef, winnaar uitgeroepen. Loosdrecht en ’s Graveland. Dat is opvallend omdat deze streek, het huidige Wijdemeren, Boer uit de Horstermeer ontkent verraad bekend stond als een gebied waar schaatsen zeer populair was. In het voorjaar van 1947 was de naoorlogse zuivering nog volop gaande. De Gooi en Eem- Drie uit Hilversum afkomstige schaatsers lander van 24 april deed uitgebreid verslag over stonden daarentegen zelfs geklasseerd in de een rechtszaak tegen een veehouder-tuinder wedstrijduitslag. Daarnaast deden er meerdere uit de Horstermeer. Hij was ruim een jaar Hilversummers mee aan de toertocht. geïnterneerd geweest wegens het lidmaatschap De winnaar van deze Elfstedentocht was een van de NSB. Dit beoordeelde justitie meestal schaatser uit de Vechtstreek, de destijds 30-ja- als een licht vergrijp. Ter zitting bleek dat on- rige timmerman Joop Bosman uit Breukelen. voldoende duidelijk gemaakt kon worden dat de verdachte daadwerkelijk lid was geweest van de Nationaal Socialistische Bond (NSB). Uit het artikel in De Gooi en Eemlander blijkt dat er sprake was van een merkwaardig ju- ridisch steekspel. Terwijl de verdediging stelde dat de boer juist goed handelde in de oorlog, onder andere door een verzetsman onderdak te bie- den in zijn huis in de polder, bleek uit de verklaring van een andere getuige dat er nogal wat onjuistheden in het Hoetmer senior, de vader van Jacob, met zijn fiets aan de Ankeveense kant van de Goog. getuigenrapport stonden ver- De Tocht is vooral bekend door de wrange meld. Sommige verklaringen bleken niet met nasleep. Hij leidde tot veel frustraties, verbit- de feiten in overeenstemming. tering en zelfs tot (grote) vetes tussen diverse Een getuige beschreef het huis van de ver- schaatsers. dachte waarbij bepaalde beschrijvingen van Door de loodzware omstandighe den waar- het huis niet bleken te kloppen met de wer- onder de tocht werd verreden, deden zich kelijke situatie in de woning.

WERINON 15 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 16

“Een huiszoeking in het kamphuis De Snip in de De krant gebruikte als kop dat relatief veel Horstermeer, waartoe hij inlichtingen zou hebben Bergers na de oorlog terecht hadden gestaan. verstrekt werd zorgvuldig uiteengerafeld en de ver- Die conclusie komt niet overeen met de on- klaringen van de eigenaar van het kamphuis klop- derzochte feiten in het artikel in Werinon. Uit ten niet met de werkelijkheid, zoo zelfs dat de verde gegevens van het CABR (Centraal Archief dediger Mr. Bohr zeide, ernstig de mogelijkheid Bijzondere Rechtspleging in Den Haag) van een aanklacht wegens valscheid in geschrifte in blijkt dat er 60 namen van inwoners uit te dienen, te overwegen. Volgens andere getuigen Nederhorst den Berg staan vermeld in de da- was hier persoonlijke wrijving in het spel en be- tabase van het CABR. Dat zijn namen van perkte verdachtes omgang met NSB’ers zich tot Bergers die destijds door de politieke opspo- een, met wie hij vroeger in relatie stond. Deze, een rings dienst (POD) na de bezetting zijn ver- vrouw liet daar bij bezoek aan de verdachte een hoord wegens collaboratie en waar in de Volk en Vaderland achter (partijkrant van de meeste gevallen ook een proces tegen is ge- NSB), waarop hij, bleek eveneens ter zitting, niet voerd. Een uitkomst van dat proces kon ook was geabonneerd. De verdediger was van meening zijn dat iemand onschuldig werd bevonden. dat de verdachte op een valsche aanklacht een jaar Het percentage Bergers dat zich tussen 1946 geïnterneerd geweest is, en vroeg derhalve vrij- en 1949 voor de rechter moest verantwoorden spraak,” aldus de krant. wegens vermeend landverraad ligt een fractie hoger dan het landelijk gemiddelde, vermeldde het artikel in De Gooi en Eemlander 4). Dat kleine percentage was voor de krant blijkbaar de reden om te melden dat relatief veel Ber- gers voor de rechter stonden na de oorlog. Dat is een te selectieve interpretatie van de feiten. Om meer inzicht te krijgen in het collaboratie vraagstuk in Nederhorst den Berg en om harde conclusies te trekken zouden veel meer gegevens bekend moeten zijn. In de kranten na de bevrijding verschenen de namen van verdachten van grote collaboratiezaken met naam en toenaam. Vaak werd ook de woonplaats vermeld.

Tribunaalrechtspraak Hoe deze opmerkelijke zaak in 1947 is afge- De meeste (veelal lichtere strafzaken wegens handeld stond niet vermeld in de kranten van collaboratie) deed justitie af via tribunaal- 1947. Het lijkt erop dat het de enige Bergse rechtspraak (in Hilversum zetelde een tribu- collaboratiezaak was die de krant haalde. naalrechtbank). Deze zaken haalden meestal De Gooi en Eemlander publiceerde op 25 ok- de media niet, of die vermeldde het in sum- tober 2018 een artikel dat inging op de najaar miere bewoordingen. Omdat de verdachten editie van Werinon.3) In dit artikel beschreef dan alleen met hun initialen in de krant kwa- ik belangrijke nieuwsfeiten uit het jaar 1946 men en de woonplaats van de betrokkenen er in Nederhorst den Berg. lang niet altijd bij stond, is er veel meer stu-

16 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 17

die nodig om alle vonnissen te kunnen ach- jonge Bergse mannen, geboren in de periode terhalen. Daarbij gelden er strenge regels om tussen 1925-1927, een brief op de deurmat toegang te krijgen tot het CABR wegens pri- om zich te melden voor dienstneming in het vacy gevoeligheid van de gegevens. Nederlandse Leger. Meer dan honderddui- zend jonge Nederlandse mannen kregen een Van herstel naar opleving oproep om de orde en de rust in Nederlands- Indië te herstellen. Nadat op 15 augustus In 1947 is er volop schaarste aan goederen en 1945 Indonesische nationalisten de onaf- levensmiddelen. In De Gooi en Eemlander van hankelijkheid hadden uitgeroepen, wilde de 23 mei 1947 verscheen een artikel over de Nederlandse regering haar positie in de kolo- nieuwe regeling voor distributie van rijwiel- nie herstellen. banden. Alleen personen die na de bevrijding Schriek meldde zich in mei 1947 voor ‘zijn bonnen hadden tot de periode van september opkomst en eerste oefening’ in de Knoop 1946, mochten een aanvraag doen voor één Kazerne in Utrecht. Daar volgde hij een (mi- of meer toerbuitenbanden. De notabelen van litaire) opleiding voor chauffeur en auto- het dorp beschikten als enige over een auto. monteur. Aan het eind van 1947 vertrok De meeste Bergers deden het dagelijks trans- Schriek naar de Oost 6). Pas in maart 1950 zou port met hun fiets. Overigens waren vrijwel hij weer veilig terugkeren in zijn geboorte- alle producten nog op de bon. Voor bijna alle dorp, Nederhorst den Berg. Bergers was het elke dag hard werken om de dagelijkse warme maaltijd op tafel te kunnen zetten. De overheid hield streng toezicht op het eco- nomisch leven. Bedrijven die zich niet aan de afspraken hielden werden stevig op de vingers getikt. Dat bleek uit de boete die wasserij G.T.S. uit Nederhorst den Berg kreeg voor het te hoog berekenen van de wasprijzen aan particulieren.5) De Bergse firma kreeg een Drama in de Vecht forse boete uitgedeeld. Het bedrijf moest maar Onvoorstelbaar leed moeten de ouders heb- liefst vierduizend gulden op tafel leggen. ben gehad van de 19-jarige J.K. uit Weesp. Naast het economische leed waren er tegelij- De jongeman was werkzaam op een wasserij kertijd voorzichtige tekenen van economi- in Nederhorst den Berg. Op vrijdagmiddag sche opleving. Dat blijkt uit het Algemeen 30 mei was hij, waarschijnlijk tijdens de mid- Handelsblad waar op 7 mei 1947 een adver- dagpauze, gaan zwemmen in de Vecht. Het tentie verschijnt van J. Hoetmer. liep dramatisch af. ‘Te huur ongemeubileerd weekendhuisje voor 1 jaar “(J.K.) begaf zich uit een roeiboot te water, doch of langer, gelegen aan de Ankeveense Plassen. hield zich daarbij, daar hij niet kon zwemmen, Geïnteresseerden kunnen schrijven aan B. Hoet- vast aan een touw. Op een zeker moment brak dat mer, sigarenhandel te Nederhorst den Berg.’ touw en zonk K in de diepte zonder meer boven te komen. Later op de dag is het lijk gevonden en Bram Schriek naar het lijkenhuisje bij het S.T. Bernardusgesticht In 1947 belandde bij Bram Schriek (1927) uit te Weesp gebracht”, meldde De Gooi en Eem- Overmeer, net als bij enkele tientallen andere lander op zaterdag 31 mei 1947.

WERINON 17 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 18

Ds. Groenenberg verlaat het dorp westelijke tuinsteden (Osdorp, Geuzenveld, Bos en Lommer) was veel zand nodig. Grote In juni nam Ds. Groenenberg afscheid van de duwbakken vol met zand verlieten dagelijks Gereformeerde Kerk aan de Dammerweg. de polder via de Ballastsluis op weg naar hun In een bomvolle kerk hield hij zijn laatste eindbestemming ergens bij Amsterdam. Op 23 preek. Als tekst had hij gekozen voor Lucas juli 1947 ging het daarbij flink mis. Kapitein 13:6-9. Ds. Groenenberg (1903-1979), werd Frans Schreuders van de stoomsleepboot On- geboren in Den Haag en was na zijn studie rust vertelde later voor de tuchtraad wat er aan de Vrije Universiteit in Amsterdam be- volgens hem gebeurde: “Op 23 juli vertrok ik roepen in Nederhorst den Berg. Hij was ruim om circa 12 uur met zandbakken op sleep van de achttien jaar werkzaam geweest voor de Spiegelpolder met als bestemming Amsterdam”. Bergse gereformeerde gemeenschap. Hij ver- Schreuders vertelde vervolgens uitgebreid trok naar het Drentse Nieuweroord, nabij over de aanvaring die hij opliep op het Mer- Hoogeveen. Daar zou hij tot 1961 als predi- wedekanaal (nu Amsterdam Rijnkanaal, ter kant werkzaam blijven. hoogte van Driemond) waarbij een van zijn duwbakken vol met zand een tegemoetko- mend schip raakte, waardoor zijn duwbak naar de bodem van het kanaal verdween.

31 december 1947 De teneur van het hoofdredactioneel com- mentaar in De Gooi en Eemlander was niet bepaald positief op oudejaarsdag (woensdag) 31 december 1947: “Het zijn geen opwekkende gedachten op oudejaarsavond 1947, maar de toestand is nu eenmaal weinig opwekkend en het zou niet alleen onzinnig, doch ook dom zijn om de kop in het zand te steken om niets te willen zien. Beter C. Lam kan men zich geestelijk wapenen om de slagen af Het maatschappelijk leven moest in de jaren te weren; beter kan men ieder op zijn plaats, mede - na de bevrijding opnieuw ingericht worden. werken aan de opbouw van een gelukkiger toe- Dat betekende dat (vaak) nieuwe bestuurders komst...” zitting namen in diverse instanties of in (rech- Voor veel Bergse lezers van toen zullen deze terlijke) organen. Dat gold bijvoorbeeld voor woorden in de krant uit het hart gegrepen C. Lam, veehouder uit Nederhorst den Berg. zijn. Hij werd aangesteld als lid van de pachtkamer Ⅲ van het kantongerecht in Hilversum, ver- Voetnoten meldde De Gooi en Eemlander op 30 juli. 1) Heerenveense Koerier 27-01-1947 2) Om het vriespunt 1902-2002, 100 jaar ijsclub Nederhorst den Berg, blz. 36. Baar, J. Zandschepen in botsing 3) Werinon, najaar 2018, nummer 96, Nederhorst den In dezelfde periode verzetten de mannen van Berg in het eerste jaar na de bevrijding. Hilberts, M 4) Gooi en Eemlander, 25-10-2018 de Ballast enorm veel werk bij de zandwin- 5) Gooi en Eemlander 23-05-1947 ning in de Spiegelpolder. Voor het bouwrijp 6) Werinon 91 (2016) De oudste nog levende Indiëganger uit het dorp. Baar, G. maken van de grond voor de Amsterdamse

18 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 19

Rondje Horstermeer Gerard Baar

Kleinigheidje zult u denken, maar te voet is het over ongebaande wegen mooi rond de dertien kilometer! De vastgestelde datum, 25 september, was een gok die enorm goed uitpakte. Om 10 uur ’s morgens stonden 23 door de zon beschenen wandelaars achter Horstwaarde te trappelen om het steeplechase-achtige avontuur aan te gaan.

De tocht voerde eerst over het terrein van het te maaien. Want anders hadden we een manege ‘Laanhoeve’. Vervolgens langs manege grote omweg over de Dooieweg langs het ‘de Bergen’ over het op de Gedempte Tocht Hilversumskanaal moeten maken. Die dood- aangelegde fietspad naar het gemaal van de lopende weg heet zo in de volksmond, de Horstermeer. Even verder staat nog altijd de naam staat echter nergens als zodanig geregi- Prutmolen. De dochter van Marieke Verheul, streerd. die in het nieuw gebouwde huis achter de Bij de paar hindernissen die de Horstermeer- molen woont, is samen met haar man eige - dijk de lopers bood, hielpen bereidwillige naar van dit gemeentelijke monument. Zij handen de wat strammere deelnemers aan de vertelde in het kort de geschiedenis van dit andere kant. Het tempo van de wandelaars watermolentje zonder wieken. Er heeft vroe- kende ver uiteenlopende snelheden. Zo- ger een dertien personen tellend gezin in ge- doende vormden zich kleine groepjes die woond. Het overblijfsel van het molentje is zich steeds verder van elkaar verwijderden. zo vervallen, dat er met geen mogelijkheid Toch hoorde ik bij de koffietussenstop dat meer in te wonen valt, om over restaureren iedereen op zijn eigen manier van het weidse maar niet te spreken. Horstermeerlandschap had genoten. Over de net door boer Ab Voorn gemaaide De Kortenhoefsepolder bleek langs de dijk Prutpolderdijk bereikten we de hogere Hor- bijna helemaal dichtgegroeid te zijn, zodat al- stermeerdijk, vlakbij de plek waar de in 1942 leen het puntje van de torenspits van het oude afgebrande Tweede Kortenhoefse molen stond. kerkje er boven uit kwam. In de sloten van Die brand ontstond door onoplettendheid van de nieuwe natuur van Natuurmonumenten onderduikers die natuurlijk snel op de vlucht achter het NERA-gebouw, zag ik, na er op sloegen toen het vuur met geen mogelijkheid gewezen te zijn, helder kwelwater heel lang- te blussen bleek. zaam naar het midden van de schotelvormige We hadden geluk dat boer Voorn het gras van polder stromen. Daar is het peil meer dan drie de lage Prutpolderdijk lang genoeg vond om meter onder NAP.

WERINON 19 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 20

Al pratend en kijkend naderden we de hoek Via een plank over de sloot ging de tocht over waar achter de dijk van de Horstermeer de de dijk verder langs de Rioolwater zuiverings- Korremof ligt. Vlakbij de dijk stond jarenlang, installatie ‘Horstermeer’ in de richting van de aan het eind van de Sniplaan, een vakantie- Oude Machine. Het zuiveringschap Amstel en centrum voor de socia- Gooiland heeft naast listische jeugd. Het was die grote installatie een in 1947 onder de naam doorschijnend kunst- Kamphuis de Snip’ op- werk neergezet onder- gezet door kampvader aan de dijk. Die glas- Chris de Meijer. Het objecten weerspiege- was een idealistische len heel fraai het groe - man, die zelf ook ge- ne gras van de dijk. noot van de enthou- Dat stuk tot de Machi- siaste jongeren die op neweg viel goed tegen. Deze telescoop stond in de hoek van de Horstermeer. zijn Kamphuis afkwa- In het klein staat hij nog in Madurodam. Het dijklichaam was men. Het was een eldo- net opgehoogd zodat rado, vooral voor de jeugd uit de grote stad. onze voeten er tamelijk ver in wegzakten. De Die trokken weleens met een hele groep stilte en het gevoel van ruimte vergoedden door het dorp, als ze in Weesp uit de trein die niet ingecalculeerde ontbering. waren gestapt. De gedachte aan een frisse Na het op een na laatste hek tekende de duik in het heldere water van de Korten- bebouwing van de in het begin gepasseerde hoefsepolder gaf ze waarschijnlijk vleugels. maneges en het sportcomplex zich in de verte Na vanaf de dijk schuin de Middenweg over- af. Het duurde echter nog een hele tijd voor gestoken te zijn, eindigde het eerste gedeelte we de Meerlaan weer bereikten. Bij het bovengenoemde vertrekpunt namen we afscheid van elkaar. Iedereen had op zijn of haar manier genoten van de ondervonden stilte tijdens de wandeling, die zich voor het grootste gedeelte uitstrekte binnen een gebied waar de meeste van de deelnemers nog nooit waren geweest. Wie meer wil weten over de enige droog- makerij van Nederland die zichzelf aan het ontzouten is, kan in verschillende Werinons het een en ander vinden. De deelnemers staan bij de Prutmolen welgemoed te wachten op het verdere verloop van de tocht over de Horstermeerdijken. Het boekje ‘DE HORSTERMEER 100 JAAR DROOG 1882-1982’ is alleen nog van de wandeling bij de Nieuwe Harmonie antiquarisch te verkrijgen. U mag van geluk van Jan Zwagerman. Die familie schonk kof- spreken als u het op Marktplaats tegenkomt. fie en thee, de Kring had op gebak en kren- tenbollen getrakteerd. Welgemoed begon ie - Gelukkig heeft de Historische Kring er nog dereen na gepraat en gerust te hebben aan het een paar in haar bezit, zolang de voorraad laatste gedeelte van deze echte rondwandeling. strekt. Ⅲ

20 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 21

Ode aan ons dorp Nell Janssen

Ode aan ons dorp

Dorp dat ons al zo lang gastvrijheid biedt, dat ons laat wonen tussen plas en weiden, waar je rondom de vlakke polders ziet, de sloten die het drassig land doorsnijden

en langs de Vecht de oude boerderijen, de Spiegelplas, een molen in ’t verschiet, ons dorp, zo mooi in alle jaargetijden, voor wie er oog voor heeft, ervan geniet.

Dan zijn er nog de mensen die hier wonen, betrokken bij het dorp en bij elkaar, zoals ze dikwijls door een klein gebaar in lief en leed hun medeleven tonen.

Dorp van mijn hart. je hebt zoveel te geven, dorp van mijn hart, ’t is goed om hier te leven.

Nell Janssen

WERINON 21 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 22

Brief aan de redactie

Robert Jonker ‘Beste redactie’ ‘De foto was mij bekend, mede omdat het de eerste keer was dat ik in een tijdschrift stond, als 12-jarige op een bromfiets. Leuk dat deze is afgebeeld op de omslag van Werinon 93. Jammer echter dat het verklarende bijschrift deels kant nog wal raakt. Als de redactie bij ons gecheckt had, hadden wij iets kunnen vertellen over de achtergrond van deze foto. De foto heeft niets met Puchers (sic) te maken, ze geeft een overzicht van de in Nederland ge- produceerde bromfietsen rond 1960.Voor de goede orde: Puch was van Oostenrijkse ma- kelij. De afgebeelde bromfietsen zijn duidelijk “buikschuivers”, een type bromfiets dat veraf- schuwd werd door een echte Puchrijder. Voor de details van de afgebeelde bromfietsen verwijs ik u graag naar onderstaand stukje van Cor Veerhuis. Cor heeft jarenlang bij mijn vader in de fabriek gewerkt waar HMW brom fietsen werden gemaakt. Later heeft hij vanuit de werkplaats van het voormalige “Bromfietspaleis” - aan de nu chique Hobbe- mastraat in Amsterdam - nog jarenlang origi- nele HMW-onderdelen verkocht.’

Antwoord redactie Bij deze excuses van iemand die één keer in zijn leven op een brommer heeft gereden. Het moet wel enorm veel indruk op mij gemaakt hebben, want ik ben de merknaam nooit meer vergeten: Sarolea! Verder weet ik nog dat het merk waaronder uw vader bromfietsen fabri- ceerde een afkorting is van Hulp Motoren Weesp. Het ontbreekt mij bij een inval weleens aan tijd om achter het een en ander te komen. Ik laat hier onder dan ook graag de complete uit- leg over de foto volgen. Cor Veerhuis kwam deze tegen in een oud bromfietsblad.

22 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 23

In Jan Jonkers tuin De foto is gemaakt in het voorjaar van 1960. Er was toen nog geen tweewieler RAI zodat een deel van het bromfietsaanbod op deze wijze werd ge- toond. De locatie is kasteel Nederhorst in Neder- horst den Berg, de woonplaats van Jan Jonker. • Op de eerste rij zit links een zoon van Jan Jonker op een Contessa (is HMW/Saroléa); daarnaast een Guillietta van waarschijnlijk Typhoon, maar zonder stroomlijnkapje, een Superia met Victoria motor en een zwarte Saroléa. • Op de tweede een DKW Hummel en een rode HMW Blitz. • Op de derde rij v.l.n.r.: RAP Rocky, Beta tweetakt, Magneet Chettah, HMW. • Op de volgende rij: het colbert zit op een Berini M31 sport, een mijnheer op Saroléa, mevrouw heeft een HMW. • De hele ploeg erachter v.l.n.r.: HMW Blitz, HMW sport, dame met HMW sport, meneer met onzicht- bare brommer, de dame ervoor met opgeheven arm op HMW of Saroléa, dame op (waarschijnlijk) Superia met Sachsmotor, dame met rode trui erachter op een Berini M21. Daarvoor staat nog een rode HMW Admiraal. De jongen op de Solex rechtsachteraan is de jongste zoon van Jan Jonker. Naast hem een dame met Saroléa, net als de dame geheel rechts. De man met de fiets (sic Jan Slump) was de oorspronkelijke beheerder van het kasteel. Het is geen compleet overzicht van de vaderlandse industrie, want we missen nogal wat brommers zoals bijv. Batavus, Sparta, Cyrus, Avaros, Gazelle, Fongers, Germaan en Union. Maar het geeft niettemin een aardig reprensatief beeld voor het aanbod op de grens van de jaren ’50 en ’60. Cor Veerhuis

Nawoord redactie Terwijl ik tikte duizelde het bij mij net zo als toen ik op mijn Saroléa de bomen op de Spiegelweg aan mij voorbij zag flitsen! Ik hoop dat de echte brom- en motorfanaten genieten van de namen die in het bovenstaande stukje langzaam voorbij komen. Mis- schien roept het goede herinneringen bij hen op. Ⅲ

WERINON 23 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 24

Els N.G. van Damme in het kort Gerard Baar

Mevrouw Els Joosse-van Damme heeft al haar artikelen onder haar meisjesnaam geschreven. Ze is afgestudeerd biologe en heeft als zodanig haar hele leven in dat vakgebied studenten aan de Vrije Universiteit onderwezen.

Werinons gedigitaliseerd zijn terug te lezen. Als u behoort tot degenen die de boekjes bewaard hebben, hoeft u alleen maar in de kast te duiken. Mevrouw Joosse kijkt vanuit haar makkelijke stoel langs de bijgebouwtjes van de hoofd- woning uit over haar grote tuin, die mooi aansluit bij de lager gelegen weilanden. Het huis staat op een hoger grondstuk dan de ander huizen van de buurtschap. Achter de zo goed als boomloze Spiegelweg strekt de Spie- Na haar pensionering heeft ze geschiedenis gelplas zich uit tot aan de horizon. Zij heeft als hobby opgepakt. Dat begon eigenlijk met zich van begin af aan in haar element gevoeld haar onderzoek naar de geschiedenis van het op deze unieke historische plek. monumentale huis, Hinderdam 15, dat ze met haar man in 1962 betrok. In de daarop volgende jaren hebben ze zich met hun hele ziel en zaligheid op de restauratie van het karak- teristieke huis, een landelijke bakkerij/boerderij uit de 17e eeuw, geworpen. Mevrouw Joosse zit hier tevreden aan de ach- terkant van het huis van de zon te genieten. Ze straalt rust en tevredenheid uit omdat ze na rijp beraad besloten heeft zich van de druk van het willen publiceren te bevrijden. Met heel veel plezier heeft ze jarenlang van alles in Achterzijde woning. archieven nagepluisd, maar eens houdt het op. Nu wil het geval dat er in een vroegere jaar- Zij kan bogen op een keur aan artikelen, niet gang van Tussen Vecht en Eem een artikel van alleen in bijna ieder nummer van de Werinon, haar hand is verschenen over de buitenplaats maar ook in het tijdschrift voor regionale Berglust in Nederhorst den Berg. Dit inte- geschiedenis Tussen Vecht en Eem en in het ressante verhaal plaatsen we graag in ons blad, jaarboekje Niftarlake. omdat dit buiten op de plek stond waar in 1890 de katholieke kerk is ingewijd. Naast verdwenen buitenplaatsen en bestaande monumenten, waar onder natuurlijk het kasteel Op een andere pagina in dit nummer is een en de Willibrordkerk, zette zij ook de eeuwen- door mevrouw Joosse geschreven korte ge- oude geschiedenis van de buurtschap Hin- schiedenis van de Hinderdam te lezen van- derdam op schrift. U kunt dat allemaal terug wege een excursie die een keer in het verle- vinden op de website van de HKN waar alle den heeft plaatsgevonden. Ⅲ

24 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 25

Nicolaas Bastert (1854-1939)

Syvert Nicolaas Bastert werd in 1854 op het landgoed Otterspoor te Maarsseveen geboren. Hij woonde en werkte in Amster dam, Maarssen, Breukelen, Den Haag en Nieuwersluis. Kees Joustra Hij was voorbestemd de handel in te gaan en op 16 jarige leeftijd begon hij op het kantoor van de Handelsonderneming te Amsterdam, waarvan zijn vader vennoot was. Zijn vader was sinds 1875 tweede kamerlid voor de libe- ralen en later minister van Waterstaat. Hij zou vijf jaar bij de Handelsonderneming blijven. Maar het hart van Nicolaas lag al meteen bij de schilderkunst. Tot 1874 kreeg hij les van P.J. Nicolaas Bastert in 1893. Lutgers. Toen Lutgers overleed ging hij in de Nicolaas Bastert was een landschapschilder leer bij de landschapschilder Martinus Heijl. volgens de tradities van de Haagse School. Hij Op het Amsterdamse atelier van Heijl ont- koos vooral vaak het landschap aan en rondom moette Bastert de jonge Geo Poggenbeek. Het de rivier de Vecht tot onderwerp. Bastert be- was het begin van een levenslange vriendschap. hoorde bij de gevestigde orde en was lid van In 1880 vond Bastert in Amsterdam onderdak verdienste van de Academie voor Beeldende bij zijn goede vriend Geo Poggenbeek. Kunsten in Rotterdam. Daarnaast was hij lid De daarop volgende jaren trokken Bastert en van Arti et Amicitiae in Amsterdam. Nicolaas Poggenbeek elk jaar naar een huisje in Breu- Bastert heeft een van de mooiste tekeningen kelen om het Vecht-landschap in olieverf te die er bestaan gemaakt van de Brug in Neder- schilderen. In 1882 verhuisde Bastert naar een horst den Berg. Die plaat wil ik u zeker niet atelier in Den Haag. Hij ging jaarlijks met zijn onthouden. vriend naar Italië en Frankrijk. Dit heeft Bas- Tekening uit circa 1900. tert steeds heerlijk gevonden. Bastert ontving al snel serieuze belangstelling voor zijn werk. Belangrijke kunstcritici waren lovend over hem. Vanaf 1885 werd er regelmatig werk van hem verkocht, waardoor hij een geregeld in- komen had. Hierdoor kon hij in alle rust zijn eigen stijl ontwikkelen. Een deel van zijn werk werd via de kunsthandel verkocht. Voor de rest verkocht hij zijn werk op tentoonstellingen. In 1885 betrok Bastert een atelier in de Ooster- parkstraat in Amsterdam, naast dat van Pog- Het is een zwart-wit-tekening van 36x16 cm. genbeek. Het werd hem toch te eenzaam in Er zijn meerdere prints van deze tekening ge- Den Haag. Na zijn huwelijk met Eva Versteeg maakt en ze zijn af en toe nog te koop op de vestigde hij zich op het landgoed Zwaanvecht Amerikaanse E-bay. Hij overleed in 1939, 85 te Nigtevecht. Ze kregen drie kinderen. jaar oud in Loenen aan de Vecht. Ⅲ

WERINON 25 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 26

Geschiedenis Hinderdam Els N.G. van Damme

In de middeleeuwen leed dit gebied frequent onder noordwesterstormen. Die stormen stuwden het water van de Zuiderzee op tot in de stad Utrecht, want het werd niet tegengehouden door de Afsluitdijk en de Muider zeesluizen.

Ze konden bij die stad zelfs zoutwatervis van- Een eeuw later kwam er op dezelfde plek in gen! Als gevolg daarvan vonden in onze regio de nu dode arm van de Vecht een sluis te lig- uitgebreide overstromingen plaats, zodat be- gen. Omstreeks 1550 werd een nieuwe, ver- woning niet mogelijk was. Het Naardermeer korte vaarweg gegraven door het toen nog is van deze overstromingen nog een overblijf- voor huisnummer 15 gelegen land, de moe- sel. De aanleg van rivierdijken begon al vroeg. rassige ‘Lage Weide’, waardoor het eiland Hinderrust ontstond. In deze afsnijding Ongeveer in het jaar 1130 gaf de bisschop van kwam een nieuwe sluis te liggen, waarover Utrecht opdracht bij Breukelen een dam in men ook naar Weesp kon. In 1618 werd dit de Vecht te bouwen, de Otterspoordam. Deze tevens een brug, zodat er ook karren en wa- moest de stad Utrecht en de dijken bescher- gens naar de overkant konden. Voor de vele men. De drukke handelsscheepvaart (Keulse mannen die in het moeras, waar voordien vaart) ondervond daar veel hinder van. Het geen bewoning mogelijk was, deze werk- begrip ‘Hinderdam’ ontstond toen al. zaamheden uit moesten voeren kwamen de eerste bouwactiviteiten op gang. Op de plek van nummer 15 verscheen een ‘bakkerij’ (ca. 1575), waar iedereen zich met van alles kon voeden. Achter de bakkerij kwam zelfs een herberg met de naam ‘Het vergulde vliegende Hert’. Dit werd later een buitenplaatsje: ‘Damvecht’, dat is allemaal weg. Het fort stamt uit 1673. Het lag op de grens tussen Holland en Utrecht en is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. Vandaag de dag leven Achterzijde Hinderdam nummer 15 en 17. in het fort o.a. de baardvleermuis, water- vleermuis en de gewone grootoorvleermuis. In 1326 kwam in de oorspronkelijke loop van Het is ook een broedplaats voor de ijsvogel. de rivier, achter het huidige Forteiland om, een nieuwe dam te liggen. Voor huisnummer Het land werd na het graven van sloten en de 15 (de bakkerij/boerderij) kunt u dat bekij- ontwatering door een molen droger en ken. Hij kreeg bijna gelijk de naam Hinder- bruikbaar. De boerderijen Lindenhoeve en dam, want zeilschepen konden de wind vaak Vechtzicht ontstonden resp. in ongeveer 1650 onvoldoende weerstaan, zodat de dam regel- en 1712. Zo kwam de buurtschap tot stand. matig werd stukgevaren. Een groot voordeel De bakkerij werd in 1672 gedeeltelijk ver- van deze dam was de mogelijkheid om van- nield, maar weer opgebouwd tot het huidige uit Nederhorst den Berg de Vecht over te ste- pand (Rijksmonument) waar eeuwenlang ken naar Weesp en vice versa. Andere uitvals- brood, melk, kaas, vlees en ook spiritualiën wegen waren er nog niet! verkrijgbaar waren. Ⅲ

26 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 27

Vervlogen tijden rond het Weesper ‘Fort aan de Ossenmarkt’ en een paar van haar zusterforten

Op 14 april van het jaar 2010 lag al het vliegverkeer in West-Europa stil vanwege een grote vulkaanuitbarsting op IJsland. Op de zaterdagmorgen vlak na die ramp, gaven de historici Pim Griffioen en Ron Zeller een rondleiding aan leden van de HKN in, op en rond het Fort aan de Ossenmarkt. Gerard Baar ma ken van water om de vijand tegen te houden kwam mede door de hoge grondprijzen rond onze hoofdstad. Een pluspunt was dat bij langdurig beleg van de Stelling de droog gebleven grond gewoon voor de voedsel- voorziening gebruikt kon worden. De teruggetrokken legeronderdelen zouden het dan, samen met de burgers, vol kunnen houden tot ze door een bondgenoot ontzet zouden worden. Een goed doordacht plan dat echter met De uitbarsting van de Eyjafjallajökull-vulkaan op IJsland. de kennis van nu gedoemd was te mislukken. Zij hadden in dit prachtig gerestaureerde ver- In het in 1861 gebouwde Weesper ‘Fort aan dedigingswerk hun domicilie, met als hoofd- de Ossenmarkt’ hadden de rondleiders de doel het promoten van de Stelling van Am- tentoonstelling over de Stelling speciaal voor sterdam. In 1892 voegde defensie de Vesting ons in de centrale hal neergezet. Daar was te Weesp toe aan de Stelling van Amsterdam, lezen dat het verdedigingswerk een omtrek maar het stadje bleef tevens onderdeel van de heeft van 135 km en bestaat uit 42 forten, die Nieuwe Hollandse Waterlinie. in een kring op een afstand van tien tot vijftien kilometer van Amsterdam liggen. Met wat fantasie waande je je tijdens de wan- De Stelling van Amsterdam is in 1997 tot deling over het bastion van de Bakkerschans UNESCO Werelderfgoed gebombardeerd een beetje terug in die 19e eeuw, omdat er vanwege het feit dat het de laatst gebouwde geen enkel vliegtuig door de lucht vloog. De vesting van Europa is. toenmalige legertop wist natuurlijk niet wat de toekomst zou brengen. Ze ging stug door De vesting Weesp bleef dus ook onderdeel met het in haar ogen afdoende plan om Am- van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, net als sterdam te beschermen, maar wel met zo min de in 1913 aan de Stelling toegevoegde for- mogelijk water aan de rand. Er diende zich ten Uitermeer en Hinderdam. Het fort Nig- rond 1880 een enorme tegenslag aan van- tevecht was pas in 1903 voltooid. Het moest wege de uitvinding van de brisantbom. Die zowel het Merwedekanaal als de Vecht verde- bom degradeerde de tot dan toe toegepaste digen. Fort Kijkuit maakt alleen deel uit van bakstenen bij de bouw van de forten tot min- de Nieuwe Hollandse Waterlinie. der dan bordpapier. Het Fort aan de Ossenmarkt in Weesp is een De constructeurs gingen noodgedwongen ronde verdedigbare toren met een hoogte van over tot de aanleg van met aarde bedekte negen en een middellijn van 34 meter. Op betonnen kazematten. Het minder gebruik het hoogste punt stond een geschutbatterij,

WERINON 27 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 28

De huisjes aan de Utrechtseweg die bij oorlogsgevaar afgebroken moesten worden omdat ze in het schootsveld stonden. die een flink deel van het omliggende gebied met andere gedachten dan wij op de ‘Groene kon bestrijken. In tijd van nood sloot een op- Punt’ van Weesp gestaan hebben wanneer ze haalbrug het fort hermetisch van de buiten- de wacht hadden. Het voormalige genie- wereld af. In 1879 werd de oorspronkelijke terrein, beschermd door het zeventiende- gracht rond het torenfort gedempt om steun- eeuwse bastion Bakkerschans aan de Vecht- muren en een dekkingswal aan te brengen ter zijde, is een oase van rust binnen de voor- bescherming tegen nieuw, krachtiger geschut. malige vestingstad. Vanaf dit punt kon Smal In 1983 is het fort gerestaureerd, waarbij te- Weesp in de gaten gehouden worden alsmede vens de wal weer verwijderd is om plaats te de spoorbrug over de Vecht, die in het traject maken voor de oorspronkelijke gracht. van de Oosterspoorlijn naar Hilversum ligt. Het geschut beheerste de situatie van het Het is bijna niet voor te stellen dat er tijdens noorden tot het zuidoosten. Dientengevolge de mobilisatie van 1914-1918, 230 man in mochten in dat schootsveld alleen houten geleefd heeft. Slaapplaatsen, keuken, bakkerij, huizen gebouwd worden, die bij oorlogsdrei- gemeenschappelijke ruimte, privaat, alles was ging snel af te breken waren. Aan het begin inpandig aanwezig. Een pretje zal het niet ge- van de Lange Muiderweg is er nog een te weest zijn. Sommige soldaten zaten er wel zien, terwijl langs de Utrechtseweg (die wij twee jaar! Pleister op de wonde was dat het de Klomp noemen) er nog legio staan, allemaal in zeer goede staat. De uit 1853 date- rende Kringenwet heeft tot 1963 bepaald wat er binnen de kringen rond een verdedigingswerk wel of niet gedaan mocht worden. Die wet is er debet aan dat het rond vestingen en vestingstadjes vaak winderig is. Het landschap moest open blijven. Dat is een zegen geble- ken, ook in recreatief opzicht. In alle rust kan er rond heel Amsterdam genoten worden van de ruimte die dankzij de aanleg van de Stel- De Hinderdam met het eiland Hinderrust. ling beschikbaar is gebleven. ondanks alles een stuk beter voor elkaar was Fort Hinderdam is aan de natuur prijsgege- dan tijdens de mobilisatie van 1870, die het ven. Het is volledig dichtgegroeid. De vogels gevolg was van het uitbreken van de Frans- en beestjes die er bezit van hebben genomen Duitse oorlog. Door schade en schande leerde zijn volkomen gewend geraakt aan het geluid de legerstaf toen dat ze zuiniger op hun even- van vliegtuigen. Wanneer de wind uit het tueel in te zetten soldaten moesten zijn. Reu- zuidwesten komt ligt het fort in de grote matiek en longontsteking vloerde in dat jaar bocht die vliegtuigen moeten maken om op een flink deel van de manschappen. Natuur- de Buitenveldertbaan van Schiphol tegen de lijk kwamen ze wel buiten, maar ze zullen wind in te kunnen landen. Ⅲ

28 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 29

Een geslaagde viering van het dertigjarig Gerard Baar bestaan van de Historische Kring Nederhorst

Achter de schermen was er hard aan gewerkt om de gelukkig niet aflatende stroom bezoekers te laten zien wat er zoal door heel veel medewerkers in de loop der jaren tot stand was gebracht. Niet gering, dat mag ik uit aller naam wel zeggen.

Karien Veerman en Corrie Schoordijk hadden dat op overzichtelijke wijze met teksten en foto’s samengevat op de bekende blauwe tentoonstellingsborden. Het technische gedeelte was, na een lange voorbereiding, in alle vroegte opgestart door Herman Schilder en Franck van Zijl. Onafgebroken waren er foto’s en films in beeld, zodat er ongemerkt allerlei gesprekken ontstonden tussen de mensen on- derling. De meesten zagen zichzelf nog wel even terug in een jongere uitvoering, zodat de Wethouder Rosalie van Rijn test de QR-code. verhalen vanzelf los kwamen. De commissie dat het was gepland het carillon, dat in de ‘Vroeger en Nu’ wandeling kon wat langer muziektent hangt, tijdens de onthulling een uitslapen, want het door Theo Cozijn vorm- vrolijk deuntje over de hoofden van de toe- gegeven eerste bordje lag al klaar in de Spot. schouwers strooide. Welgemoed keerden de Het moest alleen nog op de paal, die op de meeste mensen weer terug naar het feest lokaal dag voor de viering van het jubileum met be- in de Spot. De hele middag liepen de bezoe- hulp van gemeentewerkers was geplaatst, aan- kers in en uit. De sfeer was geanimeerd. gebracht worden. Bovendien hadden er Het heeft heel wat aardig wat bestuurs- voeten in de aarde leden van de Histori- gehad om voor de sche Kringen uit de gewenste drie en omgeving gehoor ge- dertig bordjes gegeven aan de speciale schikt geachte fo- uitnodiging. to’s te vinden. Het Winnaar van de foto- is gelukt, zodat u wedstrijd was na rijp gewapend met uw beraad van de jury, mobieltje (in ver- Richard Kroon. Wet- band met de QR-code) in de loop van 2019 houder Rosalie van Rijn was speciaal even te- de wandeling in zijn geheel kunt maken. ruggekomen om de prijs aan hem en de an- Bovendien kunt u met de app tevens een ge- dere twee winnaars, Leen Houtop en Anne sproken tekst volgen. Fortuin, uit te reiken. Op de site kunt u ze be- Wethouder Rosalie van Rijn zou om klok- kijken. Onder het genot van een drankje nam slag 13.00 uur het eerste bord plechtig komen de animositeit toe, zodat voordat iedereen het onthullen. Ze was zo mooi op tijd dat zonder wist, de jubileumviering geschiedenis was. Ⅲ

WERINON 29 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:16 Pagina 30

Net geen Hinderdammer Gerard Baar

Zo af en toe ga ik grasduinen in het Gemeentearchief van Nederhorst den Berg in niet gedigitaliseerde stukken. Eigenlijk zo maar om het een en ander te weten te komen over bepaalde periodes. Bij het lezen van raadsstukken kom je dan dingen tegen die je een indruk geven hoe verschillend gemeenteraadsleden over ontwikkelingen binnen de samenleving dachten.

Uit een in 1889 gevoerde discussie blijkt dat boren. Jan trouwde daar met de uit Amster- welkome veranderingen niet altijd even ge- dam afkomstige Marie Kramer en verhuisde ruisloos doorgevoerd konden worden. In de in 1880 naar de Brugstraat in Nederhorst den raadsagenda zat een voorstel om een Rijkste- Berg. Bij de geboorte van mijn opa Barend, in lefoonkantoor in het dorp te vestigen. Twee 1881, gaf hij metselaar als zijn beroep op. raadsleden, de heren Bak en Nieuwendijk, De bewuste brief is in 1885 uit Haarlem aan waren faliekant tegen, ze hadden niks op met de burgemeester van Nederhorst den Berg dat moderne gedoe. De raad nam het voorstel gestuurd. De Commissaris van de Koning van toch aan zodat er met minder moeite contact Noord-Holland heeft hem zelf ondertekend. met de buitenwereld gemaakt kon worden. Achter de in sierlijke letters geschreven naam Wel heeft iedereen heel lang mee kunnen J. Baar staat ‘groote vischakte’. Die bleek ech- luisteren, want pas in 1914 kwam er een ter nooit afgehaald te zijn. Er ging bij mij een ‘spreekcel’ in het postkantoor. lichtje branden, want Johannes Cornelis Baar woonde sinds 1882 op Hinder- dam 159b. Dat adres stond in de geboorteaangifte van zijn in dat jaar geboren tweede zoon, Albertus Baar. Het kan zijn dat hij broodvis- ser heeft willen worden. Mis- schien had hij de smaak van het vrije leven op het water te pakken gekregen in zijn jonge jaren. Of was hij soms veel met zijn oom Frans uit Vreeland mee geweest op diens stroop- tochten bij nacht en ontij in de Wijde Blik, langs het Horster- Fort Hinderdam vanuit de lucht. meer en in de Kortenhoefse- polder. Uit officiële stukken Tussen ingekomen stukken zitten in het bleek dat die oom zich meermaals heeft moe- Bergs archief heel weinig brieven. Toevallig ten verantwoorden voor het kantongerecht kwam ik er een tegen, waaruit viel op te in Naarden. maken wat mijn overgrootvader Jan Baar misschien graag in zijn verdere leven had willen Ik zal het nooit te weten komen, want die doen. Het tot nog toe enige wat ik van hem Grote Visakte is gewoon niet afgehaald omdat wist was dat hij in 1851 in Vreeland was ge- Jan C. Baar al twee jaar dood was. Hij stierf in

30 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 31

1883 op 22 juli in de leeftijd van 33 jaar. Zijn was een van de eerste slachtoffers van de net vrouw hertrouwde in 1890 met de molenaar begonnen mijnbouw. De enige broer van mijn van de Stichts-Ankeveense molen, Dirk Be- opa liet een vrouw en acht kinderen achter. semer. Haar twee zoontjes van 8 en 9 jaar Hij heeft dat nooit verteld, zodat er tot mijn kregen ineens een paar veel oudere stief- verbazing op een dag iemand met een Lim- broers- en zussen. burgs accent voor de deur stond. Hij stelde Om een voorbeeld te geven, dochter Wilhel- zich voor met: “aangenaam, Jan Baar uit mina Besemer, geboren in 1864, trad in 1892 Landgraaf”. Die achterneef bleek vanaf zijn in het klooster. Zij deed dat bij de zusters veertiende jaar te zijn opgeleid om in de mij- Ursulinen, die in dat jaar Nederhorst den nen te werken. Met hem iedereen in zijn om- Berg verlieten en teruggingen naar hun eigen geving. Hij was Den Uyl (die in 1972 tot de klooster in Grubbenvorst. De zusters van de Voorzienigheid namen het katholieke onderwijs over. Van Wilhel- mina, zuster Marie-Lidwina, weet ik verder niets. Des te meer van zuster Consalata die op de Hinderdam is geboren. Dat heb ik aan Nelly Hagen te danken. Het leven is niet te voorspellen. De op de weg naar de Hinderdam geboren Albertus Baar vertrok, net getrouwd, in 1906 vanuit Soest naar Essen. In Duitsland was de vraag naar arbeiders groot, zodat er goed geld te verdienen viel. Albert keerde, met zijn inmiddels drie kinderen tellende gezin, in 1909 weer terug naar Ne- derland. Hij vond werk in Zuid-Lim- burg en vestigde zich in Treebeek, gem. Heerlen. Bij het uitbreken van de Eerste We- reldoorlog besloot de Nederlandse regering de onder Zuid-Limburg aanwezige steenkoollagen te gaan ex- ploiteren. Het geboden loon, dat hoger dan elders lag, trok van alle kanten mensen. De groote vischakte. Albert werkte mee aan de bouw van de mijn- sluiting van de Staatsmijnen besloot) erg schacht van de Staatsmijn Emma in Hoens- dankbaar: “die heeft ons naar boven gehaald”. broek. Hij kwam daar door een noodlottig Mijn opa wilde toen hij pas getrouwd was ongeval om het leven. Op 15 mei 1917 naar de Zaanstreek verhuizen, maar mijn oma stortte hij in die schacht naar beneden. Hij wilde niet! Ⅲ

WERINON 31 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 32

Brief aan de HKN Josje Hattink

We hebben in augustus 2018 een e-mail gekregen van deze beeldend kunstenaar uit Den Haag. Zij schrijft daarin het volgende.

“Ik ben al langere tijd geïnteresseerd in land- Ik ben erachter gekomen dat hij in 1902 een schappen die door mensen zijn gevormd. Zo stuk grond heeft gekocht in de Horster- kwam ik via polderlandschappen en veen- meerpolder. Een project dat jammerlijk heeft gronden bij de Horstermeerpolder terecht. gefaald, maar desalniettemin ben ik benieuwd Momenteel ben ik bezig met een kunstpro- naar wat hem aantrok op deze plek. Was het jekt over deze polder, haar bewogen geschie- het landschap? De grond? De omgeving? denis en het bijzondere beheer van water en Met mijn kunstproject wil ik, met de Hor- natuur in deze omgeving. Waarom de Hor- stermeerpolder als bodem, een voorstelling stermeerpolder vraagt u zich misschien af? geven van verschillende perspectieven op natuur en klimaatverandering. Ik ben niet zo- zeer geïnteresseerd in het voorstellen van een oplossing voor deze problemen, maar wil vooral in kaart brengen hoe onze interpretatie en begrip hiervan worden gevormd. In het bijzonder wanneer wij geconfronteerd worden met een tastbaar voorbeeld als de Hor- stermeerpolder. Ik breng deze verschillende perspectieven in mijn project door met verschillende mensen te spreken over de situatie in de Horstermeerpolder, te luisteren naar hun visies en verhalen en deze in beeld te brengen. Ik spreek met bewoners, activisten, wetenschappers en nu hopelijk ook met u. De Historische Vereniging heeft natuurlijk een onmisbare stem in dit verhaal. Een be- langrijk doel van mijn project is het vastleggen van verschillende ‘stemmen’ uit en Josje Hattink. rondom de polder en deze verwerken tot een Wat mij betreft is deze polder een mogelijk soort luisterboek of radioprogramma.” ‘pars pro toto’, de wereld in het klein. Ik zie Josje Hattink kwam op een zaterdagochtend dit landschap als een poëtisch toneel voor een naar ons toegereden om meer informatie te klein verhaal over hedendaagse natuur- en krijgen ten behoeve van het project waar ze klimaatvraagstukken. Wat is natuur en wie be- mee bezig is. De geboren Horstermeerder paalt dat? En kunnen we de gevolgen echt Teus van de Kemp heeft haar het een en voorzien? ander verteld. Zijn stem komt naar alle waar- Verder heb ik een persoonlijke reden: ik ben schijnlijkheid in haar project voor. Verder de achter-achterkleindochter van Frederik hebben we haar wat boekjes over de polder van Eeden (mijn oma Elsemarie van Eeden, meegegeven. We wachten met spanning het onlangs gestorven, was zijn kleindochter). resultaat af! Ⅲ

32 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 33

DE HORSTERMEER deel I

Uit ‘Eigen Haard’, geïllustreerd Volkstijdschrift 1881 J.A. Bientjes Als u de rust vindt om dit artikel te lezen, dat gerelateerd aan de tijd waarin we nu leven natuurlijk archaïsch aandoet, kan het zijn dat het u even losrukt uit de hectiek van onze dagen. Het zal wat meer tijd kosten maar ik verwacht dat u zich dan wel kunt verplaatsen in de sfeer die de schrijver oproept. U ziet bij wijze van spreken het meer net nog voordat het droogkwam. Bientjes vindt alles wat hij aan flora en fauna ziet even mooi, maar opteert toch voor droogmaking omdat er schreeuwend gebrek aan landen tuinbouwgrond is. Hij vindt het maar niks dat jonge agrariërs hun geluk elders in de wereld moeten zoeken. In het tweede deel neemt hij u mee op zijn recreatieve tochtje, terwijl hij tussendoor allerlei meningen over wel of niet droogmaken van de polder in zijn verhaal verwerkt. Het is jammer dat er weinig foto’s uit die tijd zijn. “Thans eene kolonie van schollevaars, vroeger en in de toekomst een woonplaats voor menschen”

Een vogelkolonie aan de Horstermeer. Naar de natuur geschetst en op hout getekend door W. Roelofs.

“’t Is waarlijk niet te verwonderen dat de Juist in dat voorjaar was ook mij door een kunstvaardige hand van onzen vaderland- paar vrienden dit opmerkelijke plekje van schen landschapschilder Roelofs zich opge- den vaderlandschen bodem, als dee moeite wekt gevoelde om ons, in den vorigen jaar- der kennismaking overwaard, aan bevolen, gang van dit tijdschrift, een beeld te geven en een paar malen ben ik dan ook met het van een lepelaars- en schollevaarkolonie aan grootste genoegen de Hilversumse heuvele af- de Horstermeeroevers. gedaald naar ’s Graveland, om van daar uit, “Ziedaar, inderdaad een echt de Horstermeer overstekende, Overmeer en hollandsch land, neen, waterschap!” Nederhorst den Berg te bereiken.

WERINON 33 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 34

Welk een karakteristiek nederlandsch uit- welke beteekenis er aan spoorwegen voor stapje! Welk een verassende plotselinge over- eene streek valt toe te kennen; indien ’s Gra- gang van het heuvelachtige, dorre en zande- veland, ook een oud lievelingsoord van de rige Gooi in de vlakke, lage, drassige wei- nederlandsche patricische familiën, zich nog landen en uitgestrekte watervlakten der plas- enigszins blijft handhaven, dan is dit voorze- sen beoosten de rivier de Vecht! ker ook aan de nabijheid van den Ooster- spoorweg te danken. Welk een schoone dorps- en vergezichten op den terugtocht langs dit stroompje zelf, van De ontwerpers van dien ijzeren weg hebben Holland’s Nieuw-Arkadië naar het oude lust- goed gezien. Met stoom en met noeste vlijt warand van al wat in Amsterdam lust en geld herschept men tegenwoordig gansche streken genoeg had om des zomers ‘de muffe stads- en geeft men aan den bodem een geheel wal te ontwijken’. ander aanzien niet alleen, maar ook een gansch andere betekenis. Een terugtred in de historie van het buiten - leven alzoo, die ons doet zien dat zelfs het zo- mervermaak der groote steden zijn belang- wekkende geschiedenis heeft. Daar was een tijd, dat de Amster damsche patriciër slechts aan de ‘zegepralende Vecht’ dacht waneer hij van natuurgenot in de onmiddelijke nabijheid, aan den oostkant, droom de. En nu!.. Eenzaam, en bijna geheel verlaten ligt die Vechtstreek daar, als een landelijk monument van de zeventiende- en achttien de eeuw, nog wel haar eigenaardig schoon be- houden hebbende, doch ten achter geraakt bij een bewegelijk geslacht, dat zich in weinige minuten tijds op het terrein van zijn buitenleven verplaatst wil zien.

“Zoo gaat het al voorbij!” Van waar die opkomst van het Gooi, van waar die verlatenheid van de Vecht? Vraagt men zich dadelijk af, wanneer men de beide streken vergelijkt en ziet dat een onvrucht- baar plekje als Bussum in een paradijsje wordt herschapen, terwijl een vruchtbaar en lief gelegen dorpje als Loenen, zoo goed als in de vergetelheid geraakt. Het antwoord zal wel bij iedereen voor de hand liggen, en men heeft hier dan ook een bij uitstek duidelijk voorbeeld bij de hand, Verkavelingskaart van de Horstermeer anno 1882.

34 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 35

Het contrast tussen het Gooi en de Vecht- fijne gras en poasoorten (sic), donzig mos; ter streek vertoont zich ook op een allerbelang- andere zijde slechts de waterachtige wilg en wekkendste wijze in de flora van de beide populieren, en het lange breede, grove water- streken, en dit wel zoo plotseling, dat men met gras, waterlelies en varens. Weinig plekjes zal verbazing bij de katholieke kerk van ’s Gra- men kunnen vinden, waar in zulk een klein veland blijft stilstaan en daar een oogenblik bestek zulke krasse tegenstellingen zijn te bij den aanblik van het zeldzaam landschap vinden. toeft. Aan de eene zijde rust de blik op het Op de grens van die veenstreek en dat wijd- lommerrijke, droge Gooi; aan de ander zijde vermaarde Gooi vinden we dan dat eigenaar- heeft men een vergezicht op de venen en lage dige Horstermeer, waarvan de heer Roelofs landen van de Vechtstreek. ons voorgoed het beeld in den vorigen jaar- Aan de eene zijde rijkdom van dennen, eiken, gang van ‘Eigen Haard’ heeft gegeven. iepen, beuken, eschen, berken, weelde van Hoewel ook ik oorspronkelijk bijna uitslui- tend oog had voor die merkwaardige vogel- koloniën van lepelaars en schollevaars, werd toch later mijn oog door meer merkwaardig- heden van dien plas geboeid en mocht ik tal van bijzonderheden over het meertje hooren, waardoor mijne belangstelling in dat plekje van den vaderlandschen bodem hoe langer hoe meer werd gaande gemaakt, en het dacht mij niet onaardig om die schets van den heer Roelofs van het heden van den plas aan te vullen met eenige opmerkingen over zijn verleden. Al spoedig hoorde ik van den te gen woordigen opzichter van het meer, Boeschoten,1) dat de thans slechts door watergevogelte van allerlei soort gefrequenteerde kolonie eenmaal een plek is geweest, waar menschen zich hadden neergezet en waar nijvere handen zich een nestje hadden gebouwd. Is ons vaderland op zoo vele plaatsen het voorwerp van bewon- dering voor den vreemdeling, omdat men er het land heeft “ontwoekerd aan den baren”, hier vaart men in tegendeel op de plek waar de waterwolf het van den noesten Nederlan- der gewonnen heeft en waar hij een vrucht- baren bodem onder het verwoestend element heeft bedolven. Het Horstermeer is niet, zoals veel soort- gelijke plassen in ons vaderland, een uitgebreide watervlakte, eenvoudig door vervening

WERINON 35 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 36

ontstaan, doch is in den rechten zin des ven te hebben. De voornaamste oorzaak zal woords een VERDRONKEN LAND. Nog al- wel geweest zijn, dat de toenmalige bema- tijd maakt het een afzonderlijk waterschap lingswerktuigen te zwak waren voor zulk een uit en is dan ook nog steeds omringd door een slecht omringden en diepgelegen polder; doch dijk en een ringsloot en heeft een eigen een belangrijke zal ook wel geweest zijn, dat scheepvaartverbinding met en uitwatering op het werk niet in de rechte handen was. de rivier de Vecht. In oude tijden moet het Men moet voorts niet vergeten, dat het land land of moeras geweest zijn. Daarna is er een toen niet de waarde had, die het tegenwoor- tijd geweest, dat er een meer op was ontstaan dig heeft, en dat men toen ter tijde ook niet ten gevolge van doorbraak of andere natuur- zoo is zijn keuze was beperkt. De polder is al- lijke oorzaken. Dit meer bestond, blijkens thans weder meer geworden en is meer ge- oude kaarten en geschriften, reeds lang voor- bleven tot op den huidigen dag. Voor luttele dat de verveening beoosten de Vecht begon- honderdtallen guldens om het genot van de nen was. ‘ruigte’, jacht, visscherij verpacht, en alzoo geabandonneerd aan riet, scheeren, aalschol- vers en waterwild, slechts dienende tot schiet- terrein of vischwater van den genot- of broodzoekenden jager en visscher, ligt het Horstermeer daar voor ons als een getuigenis van de traagheid, het gebrek aan energie van het grote kapitaal. De eigenaren van zulke bezittingen zijn helaas vaak met een kleine, doch moeiteloos geheven rente tevreden.

Hier begon de voettocht naar de Horstermeer. Nog eens, mij ging het aan het hart hier vogels en visschen in plaats van menschen te In de zeventiende eeuw is het meer droog gezien wonen. Bij de groote behoefte aan goed weest en heeft een afzonderlijken polder uit- weiland, bij het toenemend bezwaar voor gemaakt. Dit blijkt duidelijk uit de peilingen jonge landbouwers om zich te vestigen, waar en de boringen die men in het meer heeft uit- men naar de nieuwe wereld trekt en den oce- gevoerd. Op de betrekkelijk zeer geringe aan oversteekt om een nieuw vaderland te diepte van 1,5 M onder water heeft men de zoeken, omdat de bevolking te dicht en de duidelijke overblijfselen van wegen, dijken en landerijen en hoeven alzoo verdeeld worden, zelfs de fundamenten van molens terugge- maakt het een weemoedigen en verbazenden vonden, die onbedriegelijk op een tijdperk indruk, een zoo aanzienlijke, met een vrucht- van bebouwing wijzen, waartoe de geaard- bare bodem, onder water bedolven te zien heid van den grond dan ook een meer dan liggen.” voldoende aanleiding moet geweest zijn. Wordt vervolgd Ⅲ Daarop is een tijd gevolgd, dat de polder om 1) Van Dijk was de vroegere pachter van ‘ruigte’, jacht en vis- krijgsgevaar heeft onder water gestaan, doch scherij op de Horstermeer; zijn oude moeder woont nog in daarna op machtiging van de Staten van het vroegere heerenhuis aan den kant van Overmeer. Boe- schoten woont te ’s Graveland, waar men zich bij zijn kin- Utrecht weder is drooggemalen. Gelukkige deren, alvorens scheep te gaan, met vaste en vloeibare spijze uitkomsten schijnt de droogmaking in die laven kan. Het uitstapje naar het Horstermeer wordt dus op een uitstekende wijze van uit Hilversum over ’s Graveland dagen voor verschillende redenen niet gege- en terug langs de Vecht of den Rhijnspoorweg gedaan.

36 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 37

Jan Baar (1941-2011)

Naast alle anderen die in de afgelopen dertig jaar hun steentje aan het voortbestaan van de Historische Kring Neder- horst den Berg hebben bijgedragen, neemt de in 2011 overleden Jan Baar een bijzondere plaats in. Gerard Baar Inherent aan zijn studie was het doen van archiefonderzoek. Hij kreeg daarvan zo de smaak te pakken dat hij na zijn pensioen op 61-jarige leeftijd zo goed als iedere week minstens een dag in een of ander archief doorbracht. De meeste keren wel in het SAGV in Hilversum, daar ligt ook het Gemeentearchief van Nederhorst den Berg opgeslagen. Hij zat vanaf de oprichting in 1988 in het be- In februari 1991 stond hij aan de wieg van stuur, dat verder bestond uit Jaap Jansen, Wil het eerste nummer van het tijdschrift dat later van Deutekom, Karel Scherpenhuijsen, Gé onder de naam Werinon de geschiedenis in- Verheul en Dick van Wichen. Jan had naast ging. De gemeente stelde haar stencilapparaat zijn baan als onderwijzer aan de Jozefschool en papier beschikbaar. Tineke Griffioen (later op latere leeftijd de cursus MO-A Geschie- de Beer) deelde de artikelen in. Wat later ging denis gevolgd. Hij sloot die studie met goed ze ermee naar een kopieerbedrijfje in Bus- gevolg af, maar het lukte hem een paar jaar sum. Jan zorgde ervoor dat alles bij haar te- later net niet om ook voor MO-B te slagen. rechtkwam. Alle cijfers waren dik voldoende, alleen het examenvak economie brak hem keer op keer Een vaste kopij leverancier was Ruud Verkaik. op. Het deed niets af aan zijn al lang voor die Hij lichtte, door middel van zijn verzameling tijd aanwezige gedrevenheid om de kinderen ansichtkaarten van Nederhorst den Berg, toe van zijn klas te vergasten op aanschouwelijk, hoe het er vroeger allemaal had uitgezien in spannend geschiedenisonderwijs. Wanneer hij het dorp. begon te vertellen hingen ze van begin tot Om een lang verhaal kort te maken, Jan eind aan zijn lippen. bracht structuur in de vereniging. Hij nam De bodem was gelegd op de allang geleden ederei keer weer nieuwe initiatieven om het opgeheven Katholieke Kweekschool Magis- verleden levend te houden. Het bestuur stond ter Vocat (de Meester roept U) aan de Kerk- daarvoor open en dacht natuurlijk ook mee. straat in Amsterdam. De kweekschool in Hil- Maar het zal de meesten niet ontgaan zijn, dat versum was voor hem geen optie, want het er op neerkwam dat het meestal ging zo Nederhorst den Berg behoort tot het Bisdom hij het wilde. Hij heeft door zijn niet afla- Haarlem. Hilversum maakte in zijn jonge tende ijver toch bereikt dat de HKN onmis- jaren deel uit van het Bisdom Utrecht. kenbaar haar bestaansrecht heeft afgedwon- Regels waren regels. gen binnen de Bergse gemeenschap. Ⅲ

WERINON 37 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 38

Kolenhandel Van Emmerik Gerard Baar

Op de foto staat rechts aan de overkant van de Reevaart het huis van verzekerings- agent G. Snel Pzn, Het hele dorp kende zijn slogan: “Men zegt zeer wel, sluit uw ver- zekering bij Snel”.

Op de er naast liggende groentetuinen zijn van het dorp zijn steenkool hard nodig. Die jaren geleden vier woningen gebouwd. Zijn vrouwen brachten echter lang niet allemaal zoon Johan had een droogwasserij met de hun was naar de wasserij. Wanneer de kraan- naam Nooitgedacht. Als zijn vader met hem machinist een kolenschuit ging lossen bij de mee naar Amsterdam was geweest kwam deze in die jaren heersende westenwinden, kwam altijd terug met een aardig gevulde witte zak. het natuurlijk wel eens voor dat ze dat te laat Hij had onderweg in de stad al bukkend van in de gaten kregen. Een ramp, de zwarte spik- alles opgeraapt wat hem van waarde leek. kels op de aan de lijn hangende witte was waren dan niet te tellen. Het sociale koffie- Bij het beeld van dat door de vrouw van de uurtje was meestal ‘de grootste boosdoener’. schipper opgehangen wapperende witte was- De getroffen huisvrouw nam, nagenietend, goed op die kolenschuit, schoot mij te binnen haar onoplettendheid al zuchtend voor lief. dat de huisvrouwen aan de overkant van de Reevaart niet altijd blij waren met hun over- De foto is vanuit de kraan gemaakt door buurman. Ze konden weliswaar niet buiten schipper Tetteroo, eigenaar van het onderaan elkaar, want de dames hadden net als de rest in de Reevaart afgemeerde binnenschip ‘de Corbulo’. We kregen hem toe- gestuurd van Jaap Boersema, die veel te vinden is op de Museum- werf in Vreeswijk (Nieuwegein). Voor wie geïnteresseerd is in wat voor soort schepen er zoal hebben gevaren in de jaren dat bin- nenschippers onmisbaar waren om goederen te distribueren in alle hoeken van het land, is het een aanrader. Op een bordje van de ‘Vroeger en Nu’ wandeling, dat bij het industrieterrein Reeweg staat, is een foto van de kraan te zien die meer dan dertig jaar mede het dorpsaanzicht van Nederhorst den Berg vanuit de verte bepaalde. Wie de apparatuur bij zich heeft om te kunnen ‘appen’, kan achter de QR-code nog wat meer bijzonderheden te weten Foto genomen vanuit de kraan van Van Emmerik. komen. Ⅲ

38 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 39

Een excursie door Weesp Gerard Baar

De ontvangst vond plaats in het Fort aan de Ossenmarkt. De voorzitter van de Histori- sche Kring Weesp, Cees Pfeiffer, hield een korte inleiding. Hij vertelde daarin hoe het kwam dat hij door een speling van het lot in Weesp was geboren.

Zijn overgrootvader Christiaan deserteerde bij het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog (1870) en vluchtte naar Nederland. Hij trouwde in Nederhorst den Berg de dochter van molenaar Van Beek van molen ‘de Zwaan’ aan de Reevaart. Hij zette toen het hem voor de wind ging twee van zijn drie zonen op de twee stadsbeeldbepalende molens langs de Vecht aan de Utrechtseweg in Weesp. De ge- makzuchtige derde liet hij malen op zijn geërfde Bergse molen. Zelf ging Christiaan Pfeiffer in Nigtevecht rentenieren in een huis aan de Vecht dat precies op die molen keek. Voor het Torenfort de Ossenmarkt. Bij voldoende wind wond hij zich enorm op te brengen. Het op het dak staande geschut als hij de wieken van ‘de Zwaan’ niet zag moest de Vecht en de spoorlijn Amsterdam- draaien. Hij roeide dan als de donder naar de Amersfoort verdedigen. overkant en liep op hoge poten over het Petersburgsepad naar de Reevaart om zijn Dwars door het midden zoon aan het werk te zetten. Door een steegje kwamen we in de Midden- Naar buiten straat, een tussen de Hoogstraat en de Oude- gracht gelegen smal straatje dat dwars door de Natuurlijk stond de brug over de Vecht open tuinen van voornoemde straten is aangelegd. maar daardoor kon Ellen Pouwels rustig ver- De Middenstraat herbergde veel jeneversto- tellen dat het Fort van een laag aarde was ont- kerijen en bierbrouwerijen. Deze nijverheid daan om het weer in haar oude ‘luister’ terug bracht de stad minstens twee eeuwen voorspoed. Het Raadhuis (in classicistische stijl) is daar een goed voorbeeld van. Het herbergt tevens het Weesper Museum, waarin ook het wereldberoemde Weesper porselein staat uit- gestald. De jeneverindustrie herinvesteerde te weinig zodat ze aan spilzucht ten onder ging. Schie- dam nam de productie graag over.

Ineens is er ruimte Vanaf het iets boven de rest van het straten- Voor de synagoge. plan uitstekende Grote Plein, met het raadhuis

WERINON 39 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 40

(18e eeuw), kijk je de Nieuwstraat in. Vroeger roet in het eten gooide. Die welvaart ging liep daar de Grobbe, een gracht met wel zes gelijk hard achteruit. Op de hoek van de bruggen. De in het oog springende toren van Kom en de Hoogstraat staat een huis dat is de Laurenskerk (de Grote Kerk) is smal in ver- opgetrokken met stenen van de gesloopte houding tot het schip. Bij de vergroting Muiderpoort. Als de poortwachter deze toe- spaarde de architect de toren, zodat de onder- gang tot de stad sloot, barricadeerde hij met ste drie delen Romaans gebleven zijn. balken tevens de doorgang naar de Vecht. Langs de Kom zijn bijna Even verderop komen alle huizen Rijksmonu- we bij de synagoge. menten. Het gebouw was na de oorlog in gebruik als Het is goed te zien dat stalling voor auto’s van het vroeger pakhuizen het op de hoek van de waren. Op een gebouw Hanesteeg gevestigde op de hoek van de Kom garagebedrijf Knol. en de Hoogstraat is bij Ten tijde van de grote een restauratie de enige stadsrestauratie verhuis - in Weesp overgebleven Vechtbrug met rechts het Jugendstil-huis. de Knol naar de rand geveltekst tevoorschijn van de stad. Weesp maakte geld vrij om de gekomen: ZUID-HOLLANDSEBIERBROUWERIJ . synagoge te restaureren. We keren terug over de Hoogstraat. Als we De 70 Weesper Joden stapten op een middag ons op de brug over de Vecht even omkeren gewoon op de trein naar Amsterdam. Ze had- zien we op aanwijzing van onze gids ‘het huis den in een brief te verstaan gekregen dat met het torentje’, het enige Jugendstilhuis in ze zich moesten melden bij de Hollandse Weesp. Schouwburg. Verschillen - de politieagenten had den Een levendig centrum het hen afgeraden, maar De vestingstad maakt ze vertrouwden allemaal een gezellige, schone en op de goe de afloop. Er is mooie indruk. Bij zon- niemand terug gekomen. nig weer kun je op een van de vele terrassen Stille plek met een onder het genot van een druk verleden consumptie alles eens Via een nauw straatje be- rustig in je opnemen. reikten we de Kom van De te restaureren geveltekst aan de muur van de Vijftig jaar geleden was voormalige brouwerij aan de Kom van Weesp. Weesp. In dit water tussen dat wel anders. De Vecht de Zwaantjesbrug en de sluis naar de Vecht zag zwart, stonk verschrikkelijk en een groot lagen alle beurtschippers. Tevens voeren hier deel van Weesp stond er verpauperd bij. wel 40 schepen per dag langs om met ge- Nu lachen alle stuk voor stuk goed onder- bruikmaking van de sluis hun weg over de houden monumentale gevels en geveltjes de Vecht te vervolgen. Dat zorgde voor forse bezoeker toe. Zelfs bier zou bijna weer met nkomsteni totdat de opening van het eerste een gerust hart uit Vechtwater gebrouwen gedeelte van het Merwedekanaal in 1882 kunnen worden. Ⅲ

40 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 41

De buitenplaats ‘Berglust’ in Nederhorst den Berg e Eind 17 eeuw - 1886 Els N.G. van Damme

De Gouden Eeuw bracht in de handels- stad Amsterdam grote veranderingen. Vele burgers profiteerden van de toene- mende welvaart. De voorspoed had even- wel niet alleen maar gunstige gevolgen. Door de stadsuitbreiding bij voorbeeld, die samenhing met de sterke be vol kings - toename, verdwenen allengs alle natuur- lijke elementen uit het stadsbeeld en was het er niet altijd even comfortabel toe- ven. Zoals ook uit de schilderkunst en de literatuur uit die tijd naar voren komt, groeide er een belangstelling voor het harmonieuze landleven en zo zien wij de rijkere burgers het buitenleven opzoeken, om de drukte en het ongerief van de uit- dijende stad te ontvluchten.1)

Men trok onder andere naar de Vechtstreek zoute winden. Het was een moerassig veen- om zich daar, soms prestigieuze, buitenver- gebied en slecht toegankelijk. Het transport blijven te laten bouwen. De zuidelijke Vecht- vanuit Amsterdam was niet comfortabel. Per dorpen waren hun eerste keuze, want die trekschuit, het belangrijkste vervoermiddel in lagen in de gangbare route van de trekschui- die tijden, moest men aanvankelijk over de ten tussen Amsterdam en Utrecht. Die route Zuiderzee om bij Muiden de Vecht op te liep via de Utrechtse Vaart, een deel van de gaan. Later kon men via Diemen naar de Keulse Vaart, die over de Amstel naar Ouder- Gaasp en langs Smal Weesp de Vecht op. Over kerk ging, vandaar door de Bullewijk en land was nog moeilijker, de wegen waren zeer Holendrec ht en vervolgens via de Angstel slecht onderhouden en men kon lange tijd naar de Vecht bij Nieuwersluis.2) het dorp alleen bereiken via een pont over de Vecht bij de Hinderdam.4) Nederhorst den Berg lag niet aan deze route Toch heeft Nederhorst den Berg verschil- en was daarom als vestigingsplaats minder lende buitenplaatsen gekend, die helaas thans favoriet. Een beschrijving uit 1737 van wat allemaal zijn verdwenen. Van één van die men als een ideale omgeving voor ogen had, thans vergeten buitenplaatsen, die het dorp doet ons inzien dat dit dorp verschillende be- heeft gesierd “Berglust”, wordt hier de bezwaren kende. “Zeedampen” en zout water woningsgeschiedenis verhaald. Over de bouw- werden als schadelijk beschouwd.3) stijl van het huis zijn wij helaas slecht geïn- Moerassige gronden werden geschuwd en formeerd. Door geen van de eigenaars werd men wilde natuurlijk zo comfortabel moge- een boedelbeschrijving nagelaten, waaruit wij lijk reizen. Nu kwam de Zuiderzee tot 1673 ons een beeld zouden kunnen vormen over nog tot aan de Hinderdam, dus er woeien hoe het pand eruit zag.

WERINON 41 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 42

De vroegste gegevens 1679, toen weer een stuk grond aan hem werd verkocht werd hij omschreven als: Jan De eerste bewoner die wij kennen en die van den Bergh, onder fabrieck der stadt Amster- vermoedelijk ook de bouwer van de buiten- dam.6) plaats was, is Hendrik Jansen van den Bergh. Nu was “fabrieck” de benaming voor wat wij Hij stamde uit Amsterdam, waar hij omstreeks tegenwoordig publieke werken noemen en 1660 werd geboren. Hij noemde zichzelf wanneer we de inschrijving van Hendrik van Henric Johan. Zijn vader was Jan van den den Bergh in het poortersboek van Amster- Bergh. Jan van den Bergh woonde oorspron- dam raadplegen komen wij te weten dat zijn kelijk in Nederhorst den Berg. Hij bezat en vader, die deze inschrijving ondersteunde:7) verhandelde daar veel grond en uit één van Jan Hendricksz van den Bergh opzichter (was) van die transacties in 1658 leren we: stad’s begraafplaats en modderwercken, een be- Oude Jan Hendriksz soone van HendrikJansz, langrijke functie in een stad met zoveel schoenmaker werd baas tot Amsterdam.5) grachten. Kennelijk was deze baan zo indrukwekkend, In 1685 bevocht Jan Hendriksz van den dat daarvan in een transportakte melding Bergh het recht op overpad over een stuk moest worden gemaakt. Een paar jaar later, in land geheten “de Godscamp”, oorspronkelijk

Afb. 1. Detailkaart van Nederhorst den Berg met “Berglust”, 18e eeuw.

42 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 43

toebehorend aan de kerk. Hij was er “twee of drie jaren” geleden eigenaar van geworden.8) In 1693 werd over datzelfde overpad gesproken maar nu bleek dit recht toe te behoren aan zijn zoon Hendrik.9) De “Godscamp” lag in een deel van de Spie- gelpolder waar later ook “Berglust” gesitueerd blijkt te zijn (afb 1).10) Hendrik van den Bergh huwde op 6 januari 1680 te Amsterdam met een vrouw uit Duis- burg: Margaretha Ghijm. Aanvankelijk woonden zij in Amsterdam op de Heerengracht en kregen vier kinderen: Geertrui, Jan Simon, Pierre en in 1689 Jacob. Hun volgende zoons, Jan Simon en Jacob werden beiden geboren in Nederhorst den Berg in respectievelijk 1691 en 1693. Wij kunnen dus aannemen dat het huis rond 1600 werd gebouwd. de eigenaar van de buitenplaats, werd verwant aan Hendrik van den Bergh, toen hij op 20 De overlijdensdatum van Hendrik van den mei 1708 te Nigtevecht huwde met diens Bergh is niet met zekerheid aangetroffen, maar dochter Geertruijd. Of zij ook van de hof- zal rond 1719 gelegen hebben. Op 3 augus- stede gebruik gemaakt hebben is niet bekend. tus 1719 namelijk verkoopt Johan Both als Hun beide kinderen: Matthias (geboren sequestor over de insolvente (= failliete) boe- 1710) en Joannes (geboren 1711) werden in del van Hendrik van den Bergh en mej. Mar- Nigtevecht gedoopt; ze woonden op de pas- garetha Ghin (de schrijfwijze van haar naam torie onder de jurisdictie van Klein Muiden. veroorzaakte nogal eens moeilijkheden) de Ds. Neeff is driemaal getrouwd geweest; voor- Hofstede met sijn Heerschapswooningen voorsien dat hij in Nigtevecht woonde met Emme- met verscheijde kaemers, keukens en provisie kel- rentia van Peelen, toen met Geertruijd van ders, wagenhuijs en stallinge, met een Boomgaard den Bergh en later (in 1723) met mej. Aletta en twee vijvers, moestuijn en daarbij 23½ Morgen Ernst van Basse, een weduwe die geen kin- weij en hooijlandt…in de Speigelpolder…en nog deren meer heeft gekregen in dit huwelijk. een campje Lants genaemt het Gods campje. Matthias Neeff (Nevius), Bedienaar des Godde- Matthias Neeff stierf in 1727 en werd begra- lijken Woords tot Nigtevecht werd de eigenaar.11) ven op 10 april in Weesp. Op 17 juni 1728 De Hofstede had nog geen naam. wordt Aletta Ernst van Basse nog in het lid- matenregister van Nigtevecht vermeld als 1719-1725 wed. ds Nevius. Ds. Matthias Neeff werd geboren in een Matthias Neeff verkocht de hofstede reeds predikantsgezin. Zijn vader Matthias Nevius, vóór zijn dood en wel op 18 mei 1725 aan afkomstig uit Zoelen, trouwde in 1625 met Pieter van Gunst, schepen van Nederhorst Catharina Leonaerts uit Kampen; hij was toen den Berg. Er hoorde 23½ Morgen land bij en predikant in Renswoude. Hun zoon Matthias, nog 12½ Morgen hooi en weiland.12)

WERINON 43 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 44

Matthias Neeff de jongere verhandelde na de en zij zullen nu en dan wel gebruik gemaakt dood van zijn vader in 1727 de overige be- hebben van hun buitenverblijf, want zij gaven zittingen. die ook een naam: “Nooit Alleen”. Maria stierf al jong en werd op 2 juli 1765 in Weesp 1725-1758 begraven, nog maar 34 jaar oud. Zij liet twee kinderen na. Bij de vaststelling van haar nala- Pieter van Gunst en zijn gelijknamige vader tenschap werd de hofstede toebedeeld aan zijn centrale figuren in Nederhorst den Berg haar man Daniel Thuret.15) geweest en Pieter jr. is blijkens de oud-rech- terlijke archieven over een lange periode als Daniel Thuret hertrouwde kort daarna met schepen van Nederhorst den Berg actief gede uit Naarden afkomstige Susanna Maria de weest. Hij was ook heemraad van de Spie- Putter en dat was blijkbaar aanleiding om de gelpolder vanaf 1730. Pieter was een zeer hofstede te verkopen. Dat geschiedde op 3 goede vriend en belangrijke erfgenaam van juli 1766. Daniel Thuret gaf opdracht aan zijn Johannes Winter, de bouwer van het buiten- zwager mr Joan Bastiaans, Heere van Schoon- plaatsje “Damvecht” aan de Hinderdam.13) derbeek en diens vrouw Judith Elizabeth Thuret om deze transactie uit te voeren. Hij was aanvankelijk evenals Jan Winter vrij- gezel en was enige erfgenaam van zijn broer De Thurets hebben een belangrijke, maar niet Philippus van Gunst (begraven op 11 april te altijd positieve rol gespeeld in Weesp.16) Nederhorst den Berg) waar hij kennelijk De vader van Daniel Thuret, Jean Daniel, was goede omgang mee heeft gehad, hij uitte ook gehuwd met de dochter (Johanna) van bur- de wens in diens graf te Nederhorst den Berg gemeester Jean d’ Arrest van Weesp, evenals de begraven te worden. Op 40-jarige leeftijd Thurets van protestante huize. Na de hertrouwde hij met Maria Huijssen, een weduwe roeping van het Edict van Nantes, waardoor uit Middelburg. Zij kregen geen kinderen. de protestanten weer werden achtervolgd, Hij leefde tot 12 december 1765 en ver- vluchtten zij uit Frankrijk (Picardië) naar maakte toen zijn gehele bezit, ook het erfdeel Nederland.17) van Philippus, aan de broers en zuster Baer- selman.14) Beide families leefden in grote onmin met elkaar. Vader en zonen Thuret waren driftig en Hoe zijn relatie tot deze familie was is (nog) onredelijk en vermeden niet om geweld te niet opgehelderd. gebruiken wanneer dat in hun kraam van pas kwam.18) De ruzies liepen soms zo hoog op 1758-1766 dat het Hof van Holland er aan te pas moest Al voordat Maria Baerselman de erfenis van komen. Pieter van Gunst in ontvangst nam, kocht zij de hofstede van Pieter van Gunst met 33 of 1766-1772 34 Morgen land. De koop vond plaats op 15 Jan Christiaan Leijding, de volgende eigen- augustus 1758. Het Godscampje hoorde er aar, was van Duitse herkomst, en een aan- weer bij en dat bleek gelegen naast het huis, hanger van de Evangelisch-Lutherse gods- langs de weg. De hofstede was nog steeds dienst. Hij vestigde zich in Amsterdam naamloos. (Leidseplein) en trouwde daar met Anna Wiel Maria Baerselman was gehuwd met Daniel van de Bloemgracht. Zij kochten de hofstede Thuret. De familie Thuret woonde te Weesp met “drie kampjes land”, waarvan de noor-

44 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 45

derkamp genaamd het “Godscampje” naast de in 1728 met zijn tweede vrouw, Maria Mou- hofstede was gelegen. De familie Thuret hield nier, naar Amsterdam. Na hun dood werd hun een deel van de grond in eigendom. De fami - dochter Esther Jacoba, een zuster dus van Jan lie heeft kennelijk wel plezier beleefd aan de Esaye, eigenaar van de Heerlijkheid Heem- hofstede en er misschien ook wel verbeterin- stede en Jan Esaye vestigde zich in Nederhorst gen aangebracht, want zij noemden de bui- den Berg. Zijn dood was aanleiding om de tenplaats nu “Berglust”. Toch heeft Anna Wiel buitenplaats te verkopen. geen voorspoedig leven gehad, want op 17 oktober 1768 ging “Berglust” over in handen 1789-1796 van haar vader Pieter Christiaan Wiel. Op 18 juli 1789 compareerde de weduwe van Op 22 januari 1772 moest zij haar man te mr Jan Esaye Gillot voor notaris van Kel in Amsterdam begraven en bleef zij met zeven Nederhorst den Berg, om de hofstede “Berg- onmondige kinderen achter. Twee maanden lust” te transporteren aan Jan Otto Brouwer, later, op 21 maart 1772, werd Anna Wiel door met drie kampen lands.22) haar vader gemachtigd om de hofstede “het- Het oostelijk deel van het oorspronkelijke zij publieq of uit de hand” te verkopen met 9½ be zit behoorde nog steeds toe aan de erfge- Morgen land.19) namen van Daniel Thuret. Waarschijnlijk was hij ziek, want kort daarna, Jan Otto Brouwer was al ongeveer zestig jaar op 19 juni, stierf hij ten huize van zijn doch- toen hij de buitenplaats ging bewonen. Hij ter. Haar moeder, Anna Montier, kwam of woonde voordien in Amsterdam op de Rozen - bleef bij haar dochter in huis aan de Laurier- gracht en kreeg daar met zijn vrouw Elisabeth gracht, waar zij zes jaar later overleed. Houthuijsen tien kinderen. Hij stierf in Ne- derhorst den Berg, maar werd per lijkkoets 1772-1789 naar Amsterdam vervoerd en op 9 maart 1796 De nieuwe eigenaar van de hofstede “Berg- aldaar begraven. Na zijn dood werd de hof- lust” werd mr Jan Esaye Gillot, op 21 mei stede weer verkocht. 1772.20) 1796-1812 Jan Esaye Gillot was Amsterdammer van geboorte en trouwde aldaar op 21 december Elisabeth Houthuijsen verkocht als boedel- 1770 met Agata Henrietta Charlotta Maria houdster van haar man “Berglust” aan Gerard Vlot uit Workum. Aanvankelijk woonde hij Clement van Hall. Hij was Collecteur van de in de Kalverstraat, maar kennelijk heeft hun Keizerlijken Hollandsche Loterij, gevestigd leven zich vervolgens vooral afgespeeld in op het Rokin te Amsterdam.23) Nederhorst den Berg, want Jan Esaye func- Nadat hij in 1792 getrouwd was met Maria tioneerde er als schepen, zijn acht kinderen Petronella van Hall Verhoek, kreeg het echt- werden er gedoopt en hij overleed er ook. Hij paar twee kinderen te Amsterdam. Meer kin- werd begraven op 28 maart 1789. deren werden niet gevonden, noch in Am- Grootvader Esaye Gillot was als vluchteling uit sterdam, noch in Nederhorst den Berg. Het is Frankrijk gekomen en woonde tot 1734 op niet duidelijk of zij op de buitenplaats hebben de Ridderhofstad Heemstede bij Utrecht.21) gewoond. Gerard van Hall stierf in 1833 te Daarna werd zijn zoon Esaye Heer van Heem- Amsterdam, maar de bezitting werd al ver- stede. Deze zoon (de vader van Jan Esaye) ging kocht in 1812.

WERINON 45 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 46

1812-1839 vaarding van zijnen post alles in de grootste ver- warring had gevonden en dat meermalen orders aan De “maire” van Nederhorst den Berg, zo de praefect gegeeven en die hij niet tegenstaande noemde Jan Schottelink zichzelf en zijn dezelven hem tegen de borst stonden... als onder- schoonvader Frederik Smit, cargadoor van geschikte... had moeten uitvoeren, geheel op zijne beroep, kochten het huis op 16 juli 1812.24) rekening waren gesteld geworden, en dat er alzo Jan Schottelink was getrouwd met Frederik’s uit dat oogpunt beschouwd verkeerde vooringeno- dochter Melesje Smit. Jan Schottelink was menheid tegen hem plaats had. een omstreden figuur. Een brief, gedateerd Jan Schottelink is tot 1818 schout van Ne- 1814 en gericht aan de Ambachtsheer H.H. derhorst den Berg.26) Later staat hij te boek Haersma, ter gelegenheid van de voordracht als suikerraffinadeur te Amsterdam. In 1835 van Jan Schottelink tot “Maire” van Neder- verbleef hij in Utrecht. horst den Berg, loog er niet om. Na een reeks klachten werd Jan Schottelink (in 1811 al De aankoop werd uitvoerig omschreven als: adjunct maire volgens zijn trouwakte) met zijn Een Buitenplaats genaamt Berglust bestaande in jonge jaren ongeschikt bevonden om over den ouder - een groot Heerenhuizinge, tuinmanswooning, dom en meer gevorderde Levensstand te Heerschen... beestenstalling en hooiberg, mitsgaders Engelsch en is de uitslag te onzeker om tegen de rustige ge- Plantsoen, Bosch, Moestuinen met vaste persiken noe gens der Ingezeetenen zonder duurzame kwel- en druivenkassen, vaste kribben en schuttingen, lingen te doen opwegen.25) slingerlaan en buiten laan en verdere bepotingen en beplantingen... In 1835 kreeg Jan Schottelink De brief was ondertekend door W.G. Kleman uit de nalatenschap van Frederik Smit ook de Dzn. (wonende op “Vecht en Bergzicht”), ds andere helft van de buitenplaats in zijn Denne, Johannes Prins (van “Damvecht”), bezit.27) makelaar Gerardus Blancke, Cornelis Brey (wonende op de Hofstede “Dorpzicht” te- Aangezien hij in die tijd in Utrecht verbleef, genover Nigtevecht) en Hendrik Koole. In woonde hij er niet. Op 21 december 1835 een reflectie hierop (27 februari 1815) van ging hij over tot openbare verkoop van eerst H.H. Haersma aan Van Tuyll van Seroosker- alle houtgewas, in 1839 ook van het huis en ken van de Staten van Utrecht luidt het: Met erf.28) de locaale omstandigheden van Nederhorst den De koper was Henricus van Blarcum voor Berg bekend, wist ik dat Jean Schottelink ten tijde f 4.015,-. van het Fransch gouvernement, nog geen 21 Jaa- ren oud tot Maire van Nederhorst den Berg, waar- 1839-1886 mede vervolgens is gecombineerd geworden Nigte- vecht en Ankeveen, aangesteld zijnde alzo naar De buitenplaats “Berglust” kwam nu voor vele men zegt over het paerd was getild, zig van dien jaren in het bezit van de familie van Blarcum. tijd af merkelijk gevoeld had, en alzo wel diegeene Henricus van Blarcum, burgemeester van die van kindsbeen met hem waaren opgegroeid, en Ankeveen, was getrouwd met de dochter van die zijn toenmalige houding niet verdragen kon- een der belangrijkste veenmannen uit deze zo den, als die van meerder jaeren, welke daarover veenrijke buurt, Nicolaas van Laar. Zij heb- gramstorig waren, tegen zig had ingenoomen, en ben waarschijnlijk ook niet op de buitenplaats dat hier door over en weder van tijd tot tijd bitse be- gewoond, want toen na de dood van Van jegeningen hadden plaatsgehad, maar ik wist ook Blarcum in 1845 een boedeltaxering werd tegelijk aan den anderen kant, dat hij; bij de aan- ingevoerd bleek het pand verhuurd te zijn.29)

46 WERINON WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 47

In 1852 werd het pand overgenomen door 1886-heden een neef: Johannes Cornelis van Blarcum, Waarschijnlijk was het pand inmiddels danig eveneens veenderijhouder en tevens secreta- door de tand des tijds aangetast. Het huis was ris van Ankeveen. Hij zou de laatste eigenaar ingericht als een boerderij en werd verhuurd van Berglust zijn.

Afb. 2. Ontwerp van R.K.kerk door architect Y. Bijvoets Gzn.

WERINON 47 WERINON 97 NEW.qxp 02-04-19 20:17 Pagina 48

voor f 200,- per jaar. De belangstelling voor oude Hofstede “Berglust” getekend. Op 29 de buitenplaats bleek inmiddels meer de juli 1886 verkoopt Johannes Cornelis van locatie dan de gebouwen te gaan betreffen. Blarcum aan het Roomsch Catholijk Parochiaal Pastoor Vismans van de Rooms Katholieke Kerkbestuur te Nederhorst den Berg ten deze wor- Parochie was in deze tijd ernstig op zoek naar dende vertegenwoordigd door den WelEerwaarden grond voor de bouw van een nieuwe kerk. In Zeer Geleerden Heer Pulus Bernardus Vismans 1885 stonden de heren kerkmeesters hem toe Priester en Pastor dier Gemeente ...als President en te gaan onderhandelen met J.C. van Blarcum, den Heer Arnoldus Hageman, kleederbleeker... als vervener en grondbezitter te Ankeveen en secretaris van dat Bestuur... Diverse percelen bestuurslid van de Processie Broederschap.30) grasland, boomgaard en erf, met daarop staande Huizingen, ingerigt tot boerderij, benevens de Het betrof eerst een terrein dat in de buurt daarom liggende percelen Grasland voorland en van de Hinderdam was gelegen, dus nogal ver water alles liggende... in de Spiegelpolder met een van de dorpskern verwijderd. Een jaar later totaal oppervlak van 4 ha, 80 are en 0,4 ca.31) kon het gaan over een terrein dichter bij het dorp gelegen, ook eigendom van J.C. van Hier werd in mei 1888 met de bouw van de Blarcum. De kerkmeesters schatten de koop- kerk begonnen en tot heden markeert deze prijs op f 7.000,- à f 8.000,-, maar het hoefde plechtig de plek waar eeuwenlang een statige slechts f 4.000,- te kosten: De familie stond wel buitenplaats Nederhorst den Berg heeft ge- node het grootse stuk grond af, maar deed het tot sierd (Afb.2). Zo heeft de “Godscamp” weer glorie van God en Maria, zo rapporteerde pas- een zeer waardige bestemming gevonden. Ⅲ toor Vismans. Daarmee was het einde van de (Artikel eerder gepubliceerd in ‘Tussen Vecht en Eem’,1997.

Noten: 1) Sabine Giepmans, Landelijke Overs. Jan van Goyen en 15) SAGV, ORA Ned. den Berg 3357:159; SAA, Notarieel de ontwikkeling van het riviergezicht. Antiek 31(4) 1996: Archief Jacob Klinkhamer 14528:18. 146-154. 16) A.J. Zondergeld-Hamer, Geschiedenis van Weesp. 2) Jan Christiaan Sepp, Nieuwe Geographische Nederland- Weesp, 1990 sche Reis- en Zakatlas. Oorspr. Uitgave 1733; facsimile- 17) Mr. Th. R. Valck Lucassen,‘Het geslacht Thuret’. De Neder- herdruk ROBAS Weesp 1992. landse Leeuw, 1914, p. 178-185, 230-236, 295-300. 3) Dr. R. van Luttervelt, De buitenplaatsen aan de Vecht. 18) Guy Meulenmeester, ‘Hoe Jan Daniel Thuret de kerkdienst Lochem, 1948. verstoorde’. Historische Kijk op Weesp 11 (2) 1996, p.10. 4) Streekarchief Gooi- en Vechtstreek (SAGV). Lijst van 19) SAA, Notarieel Archief, Cornelis van Homrigh, 12402:18. ingezamelde gelden tot verbetering van de weg tussen 20) SAGV, ORA Ned. den Berg, 3357:230. den Hinderdam en Overmeer, 1783; Dorpsbestuur 21) A.J.A.M. Lisman, Heemstede gelegen in de provincie Nederhorst den Berg 65. Oud-rechterlijk archief (ORA) Utrecht. Alphen a.d. Rijn, 1973. Ned. den Berg 3361: 116. En Els N.G. van Damme, 22) SAGV, ORA Ned. den Berg, 3359:165 De Vechtbrug aan de Hinderdam (1780-1890).TVE 11, 23) Ibidem, 3359:279 1993,p. 94-97. 24) Het Noord-Hollands Archief (HNHA), Notarieel archief 5) SAGV, ORA Ned. den Berg 3350:167. Th. Joh. Heydanus, Weesp 42, 1812. 6) Idem, 3351:195. 25) SGAV, Dorpsbestuur Ned. den Berg, 145. 7) Stadsarchief Amsterdam (SAA), Poortersboek Amsterdam 26) J. Krol, De geschiedenis van Nederhorst den Berg. 5/253. Arnhem, 1949. 8) SAGV, ORA Ned. den Berg, 3361:389. 27) SAA, Notarieel Archief Johannes Albertus Hoog, 9) Ibidem, 413. 20333:515. 10) Algemeen Rijksarchief ’s-Gravenhage (ARA), OSK H 50-2 28) HNHA, Notarieel Archief Dirk van der Horst, Weesp 11) Het Utrechts archief (HUA), Notarieel archief Both, 185:1586; HUA, Notarieel Archief Hubertus Johannes U142a3:105 en SAGV, ORA Ned. den Berg 3353:253 Steven U324c033:11817. 12) SAGV, ORA Ned. den Berg, 3353:24. 29) HNHA, Notarieel Archief A.J. Croll Ankeveen:334. 13) E.N.G. van Damme, ‘Het buijtenplaatsje Damvecht aan de 30) Jan Baar, Nu, gij bouwt niet uit weelde. Rond de bouw Hinderdam en zijn bewoners’, Jaarboek Nifterlake 1992, van de R.K. kerk te Nederhorst den Berg. p.22-33. Nederhorst den Berg, 1990. 14) HUA, Nigtevecht, Notarieel archief W. van Lingen, 31) SAGV, Notarieel Archief Peter Carel Lasonder, R34-1:1874 Hilversum: 131.

48 WERINON Omslag plano WERINON 96.qxp_werinon95 30-08-18 18:30 Pagina 2

HISTORISCHE KRING NEDERHORST DEN BERG VERKRIJGBAAR BIJ DE HISTORISCHE KRING NEDERHORST DEN BERG

Informatie en Donderdagavond van 19.30 tot 21.30 uur. Documentatie Sociaal Cultureel Centrum ‘DE SPOT’, Blijklaan 1, NdB

E-mail: HKNdB [email protected]

Internetadres www.historischekring.nl

ISSN 1389-319X Niets uit deze uitgave mag, op welke manier dan ook, verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder schriftelijke toestemming Streekarchief Gooi en Vechtstreek (SAGV) van het bestuur. Bezoekadres: Oude Enghweg 23, Hilversum. Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door de Rabobank Openingstijden: maandag en dinsdag 9.00 uur-17.00 uur. Informatie: telefoon 035-6292646 en Foto omslag: Schilderij van Herman van Huisstede. Crescendo op de Voorstraat. (Eigendom Kees Joustra.) www.gooienvechthistorisch.nl Omslag plano WERINON 96.qxp_werinon95 30-08-18 18:30 Pagina 1

WERINON

Historische Kring • Nederhorst den Berg

Direct mail | Cross media | Fulﬁ lment & MRM | Drukwerk & promotie

Nieuw Walden 6 • 1394 PB Nederhorst den Berg +31 (0) 294 25 62 00 • [email protected] www.dunnebier.nl Najaar 2018 • Nummer 96