Tussen Vecht En Eem
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Tijdschrift voor regionale geschiedenis 31e jrg. nr. 3, september 201 3 Tussen Vecht en Eem Nederhorst den Berg Themanummer Nederhorst den Berg A caTiN s J iW L ./ v Hinderdam Boerderijen in en om H oepelbuigers Nederhorst J. BoUT-rafiF-ZONEN dmkkeró met traditie ONTWERPSTUDIO - PREPRESS DRUKWERK - NABEWERKING 1 iwl f-- ' — 1 * • ÉÉIÉ—H------_ . l " —-M C eintuurbaan 32-34 - 1271 BJ Huizen Tel.: 035 -525 32 93 www.boutdruk.nl TVE 31e jrg. nr. 3, septem ber 2013 Tussen Vecht en Eem Tijdschrift voor regionale geschiedenis Mi.-'- S& 7~-, ■—!**- IJK 'M v jh '.v ,45 45'Vfl.^w ; V'* « /' Av‘* Nederhorst den Berg 1730. in Tekening van Andries Schoemaker (1660-1735) (Atlas van Schoemaker). Uitgegeven door de Stichting Tussen Vecht en Eem Inhoud Gerard Baar Nederhorst den Berg, Mark Hilberts een dorp bepaald door zijn ligging 136 De hoepelbuigerij in Nederhorst den Berg 209 Anton Cruysheer Claudette Baar-de Weerd Eeuwenoude mysteries te Nederhorst den Pieter Poeraet, dominee, dichter of Berg - Enkele bevindingen over kasteel oplichter? 214 en kerk te Nederhorst den Berg (I) 144 Frits Booy Mieke Brey Nederhorst den Berg in oude uitgaven 223 Het leven op de hofstedeDorpzicht in de negentiende eeuw 153 Stanny Verster Pieter Gerardus van Os (1776-1839), Jan Baar schilder, etser, tekenaar 237 Durk Oebeles de Vries (1872-1937) - Pionier in de polder 161 Hans Mous Welige weiden aan alle kanten - Johan Frieswijk Anno 1905 naar Nederhorst den Berg 242 Friese kolonisten in de Horstermeer 164 Joris Cammelbeeck Joris Cammelbeeck Verslag uitreiking Ludenpenning en Interview met Henk Stuyver, president van Ludenlezing 252 de Republiek Horstermeerpolder 168 Agenda 255 Els van Damme Hinderdam - Ontstaan en groei van een agrarische buurtschap 173 Claudette Baar-de Weerd Petersburg, een verdwenen buitenplaats 185 Het Jaar van de Boerderij 193 Gerard Baar Wasserijen, jarenlang de toonaangevende industrie in Nederhorst den Berg 202 Illustratie omslag voor (grote inzet):Z/cht op Nederhorst denBerg. Foto van Jan W. Leijenhorst. © TVE 2013. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestem ming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten van de illustraties volgens wettelijke bepa lingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. 134 TVE 31ejrg. 2013 Nederhorst den Berg Nederhorst den Berg is een van de oudsteook aandacht aan de Gouden Ring van nederzettingen in het gebied tussen Vechtbuitenplaatsen en aldaar. Claudette Baar-de Weerd Eem. De actieve Historische Kring aldaar viertstaat stil bij de geschiedenis van de verdwenen in 2013 zijn vijfentwintigjarig bestaan. Alle rebuitenplaatsPetersburg bij Nederhorst den den voor TVE om dit jaar samen met de HK deBerg. Dit artikel is extra interessant, doordat Open Dag te organiseren en ook samen een2013 ook het Ruslandjaar is. themanummer over Nederhorst den Berg uitNaast de landbouw verdiendenBergers ook te geven. de kost met wasserijen en hoepelbuigerijen. Twee artikelen in dit nummer gaan overGerard Baar schrijft over ‘De mens achter de Nederhorst den Berg zelf en over zijnmangel’ en legt uit hoe Nederhorst den Berg omgeving. Gerard Baar beschrijft de ligging ‘deen badplaats voor uw was’ werd. Mark de verbindingen van dit dorp door de eeuwenHilberts beschrijft hoe de hoepelbuigerij in de heen. Water en drassig land vormen daarbijachttiende de en negentiende eeuw een hoofdbestanddelen. Anton Cruysheer schrijftbloeiende tak van nijverheid werd en welke over kerk en kasteel van Nederhorst den Bergsociale gevolgen dit had. Dat de predikant en staat in het bijzonder stil bij het bekendePieter Poeraet in Nederhorst op een opschrift op het noorderportaal van de kerk.ongewone manier aan zijn geld kwam, leest u 2013 is het Jaar van de Boerderij. Over hetin het artikel van Claudette Baar-de Weerd boerenleven leest u in de bijdrage van Miekeover hem. Na het lezen van haar bijdrage zult Breij, die de geschiedenis van haar familieu met andere ogen naar de preekstoel van de optekende. Hierin staat de boerderijDorpzicht Willibrordkerk kijken. centraal. Enkele fotopagina’s geven een mooiTenslotte wordt er in enkele artikelen bij beeld van het boerenleven in Nederhorst stilgestaan,den hoe Nederhorst den Berg in Berg. voorgaande eeuwen is beschreven en In het agrarische leven van Nederhorst denafgebeeld. Frits Booy beschrijft hoe Berg nam en neemt de Horstermeer eenverschillende auteurs vanaf de achttiende bijzondere plaats in. Hierover gaan drieeeuw over Nederhorst den Berg bericht bijdragen. Over landbouwpionier Durk Oeb€-hebben. Vooral in het begin van de twintigste les de Vries hebben we een artikel van Janeeuw hebben verschillende wandelaars de Baar (overleden in 2011) opgenomen. Hetpen ter hand genomen. Stanny Verster schrijft leven van deze eigenzinnige Fries/Vries overis leven en werk van de schilder Pieter van onderdeel van onze serie Erflaters tussenOs, die ook nog in Nederhorst den Berg heeft Vecht en Eem. Johan Frieswijk vertelde in eengewoond. Het landschap in deze omgeving is lezing in 2007 over de rol van Friese kolonistendoor hem in zijn schilderijen nauwkeurig in de ontwikkeling van de Horstermeer. Zijnvastgelegd. Ondergetekende liep tenslotte in verhaal vindt u in dit nummer op schrifthet voetspoor van De Rijk naar Nederhorst gesteld. Er is kort geleden eenrepubliek den Berg. Horstermeerpolder uitgeroepen, met vlag, We zijn ervan overtuigd dat we met dit paspoort en grenscontrole. Jorisnummer een veelkleurig portret van Cammelbeeck interviewde Henk Stuyver,Nederhorst den Berg geschilderd hebben. ‘president’ van deze ‘republiek’. Vóór 1900 was er in Nederhorst den Berg en Hans Mous omgeving een tiental buitenplaatsen te vinden, onder andere rond de Hinderdam. Els van Damme schetst de geschiedenis van de Hinderdam en de nederzetting die daar ontstond. Daarbij besteedt ze vanzelfsprekend TVE 31ejrg. 2013 135 Nederhorst den Berg, een dorp bepaald door zijn ligging Gerard Baar De ontwikkeling van Nederhorst den nu Berg,deel van de gemeente Wijdemeren, heeft alles te maken met het relatieve isolement waarin het dorp zich tot in de twintigste eeuw heeft bevonden. Gelegen tussen de Vecht en het Horstermeer duurde het eeuwen voordat het door aanleg van nieuwe infrastructuur goed toegankelijk werd. Onderwijl speelden de komst van migranten, Hollanders, Friese socialisten en Duitse trekarbeiders, een opvallende rol en kreeg Nederhorst een aparte positie ten opzichte van de omliggende dorpen. Ontginning sers aan de buitenrand van het Sticht Utrecht. Nederhorst den Berg zou in 1815, samen met Het gebied rond de heuvel met de Willibrord-Kortenhoef en Stichts Ankeveen, deel uit gaan kerk zal er na de Grote Ontginning van makende van de provincie Noord-Holland. Vechtstreek (ongeveer van het jaar 1000 tot 1450) ongeveer uitgezien hebben als de Eem-Drooglegging van het Horstermeer nesserpolder. De ontginning begon vanuitDe We- eerste grote uitdaging voor Godard van Ree- rinon, zoals Nederhorst den Berg toen heette.de in het jaar van zijn aantreden als heer van Natuurlijk was het land niet zo strak groen,Nederhorst (1612) was het droogmaken van het doordat de veeteelt bij lange na niet het huidiHorstermeer. Hij had daarvoor een aantal finan ge niveau had bereikt. In het Gooi was er nauciers gevonden. Het bedijken duurde jaren. Tus welijks bebossing, zodat de bewoners van Densen de bedrijven door kocht hij van het kapittel Berg ongetwijfeld de toren van Eemnes hebSint-Marie de heerlijkheden Kortenhoef en An ben kunnen zien. De kale, met heide en watkeveen. je Hieraan gekoppeld zat het recht op de neverbessen bedekte glooiingen van het visserijGooi en de rechtspraak in het gebied. Toen de tekenden zich vóór die toren aan de horizonringdijk af, rond het Horstermeer er in 1629 lag, dichtbij maar onbereikbaar ver voorlopig. bleken zes molens niet voldoende te zijn om Een meer, het Horstermeer, belemmerdehet meer droog te krijgen. De windkracht ver eeuwenlang het leggen van contacten metloor die het van een factor die (tot vandaag de dag) landstreek. De inwoners van Nederhorst dennog altijd een punt van discussie is tussen be Berg en Overmeer konden er met de toenmaliwoners van de Horstermeer en Natuurmonu ge meest gangbare vorm van vervoer, over menten:wa de altijd maar opborrelende kwel die ter, heel moeilijk komen. Eigenlijk hadden hetze peil van de Horstermeer zonder bemaling meer gemeen met Eemnes. De beide dorpenzomaar la een meter per jaar zou verhogen. gen op het grondgebied van de bisschop vanDe uitvinding van de stoommachine heeft er Utrecht. Een andere overeenkomst was hunuiteindelijk toe geleid dat Nederhorst den Berg positie ten opzichte van het tussen hen liggen250 jaar later de mogelijkheid kreeg zich anders de woeste Gooi. De vroegere bewoners vante de ontwikkelen dan de omliggende dorpen. De ze dorpen woonden allemaal aan de periferiein 1882 geslaagde tweede poging to t droogleg van hun respectievelijke gewesten. De Gooiersging was te danken aan die nieuw ontwikkelde in een uithoek van Holland, Bergers en Eemnes-techniek. De Horstermeerpolder trok op den 136 TVE 31ejrg. 2013 Kaart van Nederhorst den Bergrond 1920. De Nes, de Blijk- en Spiegelpolder zijn nog intact. duur migranten uit allerlei andere land- en tuin bouwgebieden van Holland en