Wielokulturowy Obiekt Warowny Na Górze Zamkowej Oraz Gród Cyplowy W Starym Dzierzgoniu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
W wyniki tych badań. wynikitych numeryczne i sytuacyjno-warstwicowe terenu obie styczne i analizy zabytków ruchomych, po drugie – wykonać badania geofi go, z Programu Zabytki Archeologiczne, można było: po pierwsze – przeprowadzić badania specjali- w okresie wczesnożelaznym. Dzięki dofi pruski i krzyżacki), przy czym ostatnie prace o zupełnie wykazały różnej kulturze (wczesnożelaznym że i wczesnośredniowiecznym Gród podzielonym na Cyplowy dwa okresy: był użytkowany goniu przejawia tylko się tym, że rozwijały się one na tym powierzchnia samym miejscu obiektu w trzech wynosi głównych okresach 4,6 ha. Wielokulturowość ponujące obiektów wrażenie. warownych Wały w wznoszą się Starym na Dzierz- wysokość prawie 10 m nad poziom majdanu, a sama Na Na ich terenie wciąż są widoczne ślady wałów Starym obronnych Dzierzgoniu i znajdują fos, się robiąc jeszcze dwa dziś obiekty im- warowne: Góra Zamkowa i Gród Cyplowy. nansowaniu nansowaniu z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowe- któw, któw, po trzecie – wydać książkę prezentującą zyczne, sporządzić mapy ILLTY BIT Y GÓZ ZM Z GÓ YPLY STYM ZIZGI DZIERZGONIU STARYM W CYPLOWY GRÓD ORAZ ZAMKOWEJ GÓRZE NA WAROWNY OBIEKT WIELOKULTUROWY Studia imateria ł y trzecia str str trzecia na NAUKOWA REDAKCJA I L G Z WIELOKULTUROWY OBIEKT WAROWNY NA GÓRZE ZAMKOWEJ ORAZ GRÓD CYPLOWY W STARYM DZIERZGONIU. STUDIA I MATERIAŁY Warszawa 2018 WIELOKULTUROWY OBIEKT WAROWNY WIELOKULTUROWY NA GÓRZE ZAMKOWEJ ORAZ GRÓD CYPLOWY OBIEKT WAROWNY W STARYM DZIERZGONIU. STUDIA I MATERIAŁY NA GÓRZE ZAMKOWEJ ORAZ GRÓD CYPLOWY W STARYM DZIERZGONIU STUDIA I MATERIAŁY Trzecia Strona Warszawa 2018 Warszawa 2018 Redaktor naukowy: Daniel Gazda Redakcja i korekta: Beata Jankowiak-Konik Projekt okładki, skład i łamanie: Jarosław Talacha Ilustracje na okładce: Archiwum Naukowe Działu Archeologii Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Daniel Gazda, Kartoteka Schleifa (2) Fundacja Ureusz Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Wydawca: Trzecia Strona Druk i oprawa: Fabryka Druku, Warszawa ISBN: 978-83-64526-72-5 Wydanie 1, Warszawa 2018 SPIS TREŚCI Od redakcji ....................................................................................... 7 CHARAKTERYSTYKA OBIEKTÓW, HISTORIA I STAN BADAŃ Daniel Gazda Położenie, warunki naturalne i opis wielokulturowego obiektu warownego oraz grodu cyplowego w Starym Dzierzgoniu ............................................................... 11 Wiesław Małkowski, Krzysztof Misiewicz, Daniel Gazda, Radosław Mieszkowski Nieinwazyjne badania archeologiczne grodziska w Starym Dzierzgoniu ............................. 17 Seweryn Szczepański Osadnictwo średniowieczne wokół Starego Dzierzgonia ........................................... 37 Seweryn Szczepański Badania i badacze grodziska w Starym Dzierzgoniu do 1937 roku .................................. 57 Daniel Gazda Badania archeologiczne obiektów warownych w Starym Dzierzgoniu w latach 1935–2018 ............. 89 ANALIZA ŹRÓDEŁ ARCHEOLOGICZNYCH Joanna Jezierska Analiza ceramiki ze Starego Dzierzgonia, stan. 1 ................................................. 155 Wojciech Bartz Wyniki badań petrograficznych pradziejowej i wczesnośredniowiecznej ceramiki ze stanowiska nr 1 w Starym Dzierzgoniu – Góra Zamkowa ....................................... 185 Daniel Gazda, Joanna Jezierska Pozostałe zabytki ruchome pochodzące z Góry Zamkowej w Starym Dzierzgoniu .................... 223 Marta Osypińska Szczątki zwierzęce ze średniowiecznego zamku w Starym Dzierzgoniu – sezon 2010 .................. 235 Od REdakCjI W latach 2009–2011 na terenie wielokulturowych zarówno niemieckich z lat 1935–1937, jak i polskich obiektów warownych w Starym Dzierzgoniu prze- z lat 2009–2011 oraz 2017, z uwzględnieniem badań prowadzono badania archeologiczne, które mia- geofizycznych. Końcowe rozdziały są poświęcone ły zapoczątkować cały cykl prac nad architekturą analizie zabytków ruchomych oraz badaniom spe- obronną doby krucjat bałtyckich. Niestety Insty- cjalistycznym: archeozoologicznym i chemicznym tut Antropologii i Archeologii Akademii Humani- ceramiki. Wyniki badań termoluminescencyj- stycznej w Pułtusku, gdzie ten projekt się narodził, nych oraz C14 zostały omówione przy okazji ostat- został w 2011 r. zlikwidowany. Tym samym upadł nich prac archeologicznych. Prezentowane opra- ten, jakże potrzebny dla nauki polskiej, projekt. cowanie jest wynikiem pracy ośmioosobowego Trud dokończenia prac rozpoczętych przez Insty- zespołu badaczy z różnych dziedzin oraz dwóch tut, przynajmniej w zakresie dokończenia zaczętych laboratoriów specjalistycznych. Kierownikiem ba- wykopów i opracowania wyników dotychczasowych dań archeologicznych w Starym Dzierzgoniu, jak badań, podjęła Fundacja Ureusz. Plonem tych prac również ich koordynatorem był prezes Funda- jest niniejsza książka. cji Ureusz Daniel Gazda, a uczestniczyli w nich W Starym Dzierzgoniu znajdują się dwa obiek- mgr Joanna Jezierska z Muzeum Zamkowego w Mal- ty warowne: Góra Zamkowa (st. 1) i Gród Cyplo- borku oddział Kwidzyń i dr Seweryn Szczepań- wy (st. 3). Na ich terenie wciąż są widoczne ślady ski z Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha wałów obronnych i fos, robiąc jeszcze dziś impo- Kętrzyńskiego w Olsztynie. Badania geofizyczne nujące wrażenie. Wały wznoszą się na wysokość przeprowadził zespół w składzie: prof. Krzysztof prawie 10 m nad poziom majdanu, a sama po- Misiewicz i mgr Wojciech Małkowski z Instytutu wierzchnia obiektu wynosi 4,6 ha. Wielokulturo- Archeologii UW oraz dr hab. Radosław Mieszkow- wość obiektów warownych w Starym Dzierzgoniu ski z Instytutu Geologii UW. Badania specjalistycz- przejawia się tym, że rozwijały się one na tym sa- ne przeprowadzili odpowiednio: archeozologiczne – mym miejscu w trzech głównych okresach o zupeł- dr Marta Osypińska-Gauza z Instytutu Archeologii nie różnej kulturze (wczesnożelaznym i wczesno- i Etnologii PAN w Poznaniu; chemiczne ceramiki średniowiecznym podzielonym na dwa okresy: – dr Wojciech Bartz z Politechniki Wrocławskiej; pruski i krzyżacki), przy czym ostatnie prace wy- termoluminescencyjne – dr Artur Ginter z Instytu- kazały że Gród Cyplowy był użytkowany tylko tu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, a datowanie w okresie wczesnożelaznym. Dzięki dofinansowaniu C14 wykonał w Laboratorium Radiowęglowym In- z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stytutu Fizyki Politechniki Śląskiej dr hab. inż. Adam z Programu Zabytki Archeologiczne, można było: Michczyński prof. Politechniki Śląskiej. po pierwsze – przeprowadzić badania specjalistycz- ne i analizy zabytków ruchomych, po drugie – wy- Serdecznie dziękuję dyrekcji Muzeum Zamko- konać badania geofizyczne, sporządzić mapy nume- wego w Malborku, które współfinansowało badania ryczne i sytuacyjno-warstwicowe terenu obiektów, w latach 2009–2011. po trzecie – wydać książkę prezentującą wyniki tych Składam też podziękowania wszystkim uczest- badań. Opracowanie składa się z kilku rozdziałów, nikom badań oraz zespołowi redakcyjnemu – bez będących jednocześnie osobnymi tekstami pisany- ich wkładu wydanie niniejszej publikacji nie byłoby mi przez różnych autorów. W poszczególnych roz- możliwe. W szczególności dziękuję Joannie Jezier- działach przedstawiono opis obiektów oraz historię skiej, Beacie Konik, Sewerynowi Szczepańskiemu wykopalisk, ze szczególnym uwzględnieniem badań oraz dr. hab. Mirosławowi Hoffmanowi za jego kon- niemieckich z lat 1935–1937, które były prowadzone sultacje i ciepłe słowa. przez czołowych nazistowskich archeologów. Następ- nie są prezentowane wyniki badań archeologicznych, Daniel Gazda 7 CHARAKTERYSTYKA OBIEKTÓW, HISTORIA I STAN BADAŃ Daniel GazDa Fundacja Ureusz Położenie, warunki naturalne i opis wielokulturowego obiektu warownego oraz grodu cyplowego w Starym Dzierzgoniu Położenie i warunki naturalne 21 lipca 2004 r. rozporządzeniem ministra śro- dowiska okolice obiektu zostały objęte ochroną jako Wielokulturowy obiekt warowny w Starym Dzierzgo- Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000. niu (Alt Christburg) składa się z 3 obiektów: grodu Jednak w 2016 r. przepisy dotyczące ochrony przy- cyplowego, grodziska – zamku krzyżackiego na rody w omawianym rejonie uległy liberalizacji. Po- Górze Zamkowej oraz wzgórza z wałem. Obiekt ten nadto w 1993 r. tereny wokół Starego Dzierzgonia znajduje się w pobliżu wsi Stary Dzierzgoń, na tere- włączono w obręb Parku Krajobrazowego Pojezierza nie gminy Stary Dzierzgoń, w powiecie sztumskim, Iławskiego. w południowo-wschodniej części województwa po- Środowisko geograficzne okolicy zostało ukształ- morskiego, na terenie makroregionu Pojezierza towane w plejstocenie, w czasie ostatniego zlodo- Iławskiego (ryc. 1). wacenia bałtyckiego, w fazie recesyjnej stadium Ryc. 1. Mapa Pojezierza Iławskiego i Garbu Lubawskiego (odwzorcowanie stożkowe normalne), oprac. Marcin n, CC 2.5, Wikimedia Commons. Fig. 1. Map of Pojezierze Iławskie and Garb Lubawski (conic projection), worked out by Marcin n, CC 2.5, Wikimedia Commons. 11 Daniel GazDa terenu. Moreny czołowe ciągną się nieregularnym łukiem w kierunku północno-wschodnim, po po- łudniowej stronie rzeki Dzierzgoń. Resztę obszaru pokrywa falista morena denna z licznymi formami erozyjnymi lub wytopiskowymi. Na terenie gmi- ny Stary Dzierzgoń deniwelacje terenu wynoszą w przybliżeniu 128 m: od skrajnie najniższego punktu o wysokości około 5 m n.p.m., znajdującego się w północno-zachodniej części gminy, do wyso- kości 133 m n.p.m. w północno-wschodniej części gminy. Deniwelacje lokalne miejscami dochodzą do 30 m, np. w okolicy omawianego obiektu. Te czyn- niki wpływają na to, że