Studium Ochrony Krajobrazu Województwa Pomorskiego
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
STUDIUM OCHRONY KRAJOBRAZU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO OPRACOWANIE: dr hab. Mariusz Kistowski dr in ż. Bogna Lipi ńska mgr Barbara Korwel-Lejkowska na zlecenie Samorz ądu Województwa Pomorskiego umowa nr UM/DRRP/114/05/D Gda ńsk, grudzie ń 2005 Spis treści 1. Wst ęp ………………………………………………………………….. 2 2. Metodyka opracowania ………………………………………………. 4 3. Zasoby krajobrazowe województwa pomorskiego …………………. 32 3.1. Identyfikacja zasobów krajobrazowych regionu …………………… 32 3.2. Analiza zasobów krajobrazowych regionu …………………………. 58 3.3. Ocena warto ści zasobów krajobrazowych regionu …………………. 64 3.4. Wskazanie i ocena zagro żeń zasobów krajobrazowych …………….. 78 3.5. Strefy i obszary priorytetowe oraz metody ochrony i kształtowania zasobów krajobrazowych …………………………... 91 3.6. Syntetyczna charakterystyka krajobrazowa obszarów województwa pomorskiego wraz z okre śleniem działa ń w zakresie ochrony i kształtowania krajobrazu …………………….. 112 4. Warto ści, zagro żenia i metody ochrony zasobów krajobrazowych metropolii trójmiejskiej ………………………………………………. 225 4.1. Modyfikacja metody dla potrzeb studiów metropolitalnych ………... 225 4.2. Warto ści i zagro żenia zasobów krajobrazowych metropolii trójmiejskiej …………………………………………….. 229 4.3. Propozycje ochrony i kształtowania zasobów krajobrazowych metropolii trójmiejskiej …………………………………………….. 238 Literatura ………………………………………………………………… 246 Aneks 1. Analiza i ocena stopnia uwzgl ędnienia problematyki krajobrazu i jego ochrony w planach zagospodarowania przestrzennego województw …………………………………………….. 247 Aneks 2. Lista punktowych i małoobszarowych elementów kultury materialnej województwa pomorskiego ………………………… 305 1 1. WST ĘP Niniejsze opracowanie, sporz ądzone na zlecenie Samorz ądu Województwa Pomorskiego, stanowi materiał studialny, który ma słu żyć jako jedna z podstaw do aktualizacji Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego oraz opracowania w jego ramach Planu Zagospodarowania Przestrzennego Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta. Traktuj ąc jako punkt wyj ścia tekst Europejskiej Konwencji Krajobrazowej uznano, że ochrona krajobrazu, rozumianego przede wszystkim jako zasób warto ści wizualno-estetycznych regionu, powstałych w wyniku wzajemnego oddziaływania czynników przyrodniczych i antropogenicznych, nale ży do najwa żniejszych działa ń w zakresie planowania przestrzennego. Utrzymanie dobrego stanu tak rozumianego krajobrazu powinno by ć jednym z najwa żniejszych wyznaczników osi ągania „ładu przestrzennego” i d ąż enia do „zrównowa żonego rozwoju” – podstawowych kategorii współczesnego planowania przestrzennego i regionalnego. Europejska Konwencja Krajobrazowa podkre śla znaczenie krajobrazu, jako specyficznego zasobu środowiska przyrodniczego i kulturowego, który mo że sprzyja ć działalno ści gospodarczej, przyczynia ć si ę do tworzenia nowych miejsc pracy, wpływa ć na kształtowanie lokalnego dziedzictwa kulturowego, przyczynia ć si ę do zwi ększenia dobrobytu i konsolidowa ć społeczno ści lokalne oraz regionalne. Krajobraz jest jednym z wa żniejszych elementów kształtuj ących jako ść życia ludzi. Aby spełniał on wszystkie wymienione funkcje, musi zosta ć utrzymany w stanie sprzyjaj ącym kreowaniu wysokiej jako ści życia, co mo żna osi ągn ąć poprzez eliminowanie czynników zagra żaj ących mu oraz przez jego ochron ę i wła ściwe kształtowanie. Podstawowym instrumentem ochrony krajobrazu jest opracowanie i wdra żanie polityk, w tym polityki przestrzennej i polityki ochrony środowiska, które b ędą w odpowiednio szerokim zakresie implementowa ć problematyk ę krajobrazow ą. Bod źcem do opracowania niniejszego studium były nie tylko bie żą ce potrzeby wynikaj ące z konieczno ści opracowania dokumentów planistycznych na szczeblu województwa i obszaru metropolitalnego, ale tak że procesy przekształcania krajobrazu regionu, wyst ępuj ące ze szczególnym nat ęż eniem od około ćwier ćwiecza. Uległy one jeszcze wi ększemu nasileniu w trakcie transformacji ustrojowej trwaj ącej od przełomu lat 80. i 90. XX wieku, m.in. w wyniku wzrostu znaczenia prywatnej własno ści gruntów oraz liberalizacji niektórych przepisów z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego, a tak że coraz wi ększego rozziewu pomi ędzy tre ści ą przepisów prawnych a ich praktycznym zastosowaniem. Krajobraz ulega degradacji zarówno w skali wielkoprzestrzennej, na przykład w wyniku procesów suburbanizacji (rozprzestrzeniania si ę miast) oraz rozwoju zainwestowania rekreacyjnego, szczególnie na terenach wiejskich, jak i w mikroskali, np. poprzez likwidacj ę przydro żnych zadrzewie ń (alei przy drogach publicznych) lub dewastacj ę zabytkowych układów przestrzennych wsi czy zało żeń dworsko- parkowych. Scedowanie wi ększo ści decyzji przestrzennych na poziom samorz ądu gminnego spowodowało, że cele zwi ązane z w ąsko rozumianym rozwojem gospodarczym i społecznym oraz 2 partykularne cele indywidualne, najcz ęś ciej dominuj ą nad celami zwi ązanymi z ochron ą uniwersalnych warto ści wizualno – estetycznych krajobrazu. W świetle zalece ń Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, w szczególności zakresu identyfikacji i oceny krajobrazu, sformułowanego w jej rozdziale II, artykuł 6C, za niezb ędne w niniejszym studium uznano: 1. Rozpoznanie zasobów krajobrazowych obszaru opracowania. 2. Systematyzacj ę zasobów krajobrazowych w postaci typologii krajobrazów regionu. 3. Identyfikacj ę elementów małoobszarowych, liniowych i punktowych o charakterze przyrodniczym lub antropogenicznym, stanowi ących o specyfice krajobrazu regionu. 4. Okre ślenie warto ści i stanu zachowania poszczególnych typów krajobrazów oraz ich szczególnych elementów. 5. Identyfikacj ę czynników zagra żaj ących zasobom krajobrazowym. 6. Wskazanie metod ochrony, odtwarzania i kreowania zasobów krajobrazowych regionu, przydatnych dla polityki przestrzennej samorz ądu województwa i samorz ądów gminnych. Dodatkowo, w celu rozpoznania dotychczasowych do świadcze ń w zakresie prac obj ętych studium, za przydatne uznano dokonanie przegl ądu planów zagospodarowania przestrzennego województw pod kątem uwzgl ędnienia problematyki identyfikacji, zagro żenia i ochrony zasobów krajobrazowych. Problemy identyfikacji, zagro żenia i ochrony zasobów krajobrazowych Pomorza, w szczególno ści województwa pomorskiego i województw, które weszły w jego skład po 1998 roku, były podejmowane we wcze śniejszych opracowaniach i publikacjach stosunkowo cz ęsto (np. Lipi ńska 1988, Lipi ńska, Pernak, Łaguna-Pawelec, 1997; Kistowski, My ślak, Twardowska, 1998; Kostarczyk, Przewo źniak, red. 2002), jednak dotyczyły one w wi ększo ści wybranych fragmentów regionu albo opierały si ę na ograniczonych podstawach metodycznych, które koncentrowały si ę odr ębnie – na przyrodniczym, albo na kulturowym podej ściu do krajobrazu. Syntezy w tym zakresie nale żą do rzadko ści. Najnowsze z uj ęć syntetycznych zawiera praca Kostarczyka, Przewo źniaka i Maszkowskiego (2002), dotycz ąca ochrony środowiska przyrodniczo-kulturowego. Autorzy koncentruj ą si ę w niej na ochronie środowiska, uto żsamianego w niektórych opracowaniach geograficznych z krajobrazem, jednak operuj ą stosunkowo du żymi jednostkami regionalnymi, które uznano za zbyt ogólne dla potrzeb niniejszego studium. St ąd te ż, metodyka przyj ęta w niniejszym opracowaniu jest oryginalna i została stworzona specjalnie dla jego potrzeb. Studium składa si ę z dwóch zasadniczych cz ęś ci. Pierwsza z nich dotyczy całego województwa pomorskiego. Zidentyfikowano w niej zasoby krajobrazowe regionu, oceniono ich warto ść , wskazano ich zagro żenia i zaproponowano metody ochrony oraz kształtowania. Została ona opracowana na średnim poziomie szczegółowo ści. Cz ęść druga to bardziej szczegółowe studium dotycz ące obszaru metropolitalnego Trójmiasta, w którym wyst ępuj ą specyficzne problemy dotycz ące zagro żeń i ochrony krajobrazu, wynikaj ące z procesów rozwoju organizmu wielkomiejskiego, procesów 3 suburbanizacji na podmiejskich terenach rolniczych oraz zagospodarowania turystycznego terenów nadmorskich i pojeziernych o wysokiej atrakcyjno ści rekreacyjnej. 2. METODYKA OPRACOWANIA Opracowanie metodyki kompleksowej identyfikacji i oceny krajobrazu przyrodniczego i kulturowego nale ży uzna ć za zadanie stosunkowo skomplikowane. Pomimo wcze śniej wspomnianych prób jej opracowania, dotychczas nie wypracowano powszechnie zaakceptowanej metodyki sporz ądzania takich opracowa ń. Wynika to zarówno z ró żnorodno ści podej ść do krajobrazu (podej ście strukturalne i funkcjonalne w geografii fizycznej, ekologiczne w biologii, wizualno – estetyczne w architekturze krajobrazu) oraz b ędących ich konsekwencj ą trudno ści w znalezieniu wspólnego j ęzyka przez specjalistów ró żnych dyscyplin, jak i z dotychczas trwaj ącej dyskusji nad szczegółami metodologicznymi oceny warto ści wizualno – estetycznych krajobrazu. Przykład takiego dyskusyjnego problemu mo żna zilustrowa ć chocia żby pytaniem: Czy warto ść estetyczno – widokowa jednostki krajobrazowej ma by ć oceniana na podstawie analizy widoku postrzeganego z tej jednostki, czy te ż widoku z s ąsiednich jednostek na jednostk ę ocenian ą. Ten z pozoru „akademicki” problem wydaje si ę by ć kluczowy dla prawidłowo ści oceny warto ści krajobrazu i najlepiej byłoby go rozwi ąza ć za pomoc ą szczegółowych analiz widoków w obu przedstawionych wariantach, jednak w miar ę zagł ębiania si ę w metodologiczne szczegóły, nasuwa si ę coraz wi ęcej pyta ń (na przykład, z ilu i jakich punktów albo profili widoki te powinny by ć analizowane?), na które odpowied ź w ramach niniejszego studium, za wzgl