Dopper Journaal 2016 Staat in Gebeurde O.M

De volgende composities van Cornelis Dopper zijn DopperDopper JournaalJournaal door de Stichting Cornelis Dopper uitgegeven Vokaal Solozang • Elf liederen: Nachtstille, Die Wahrsagerin, Die Hauptsache, Mädel, geh’an die Sonne, Das törichte Prinzlein, Trinklied, Liebeslied, Sehnsucht, Die schwarze Laute, Het geluk, Oudt liedeken 2016 Koor • Vier Zuid-Afrikaanse liederen en Waghondjies voor kinderkoor (met eenvoudige vioolpartijen) • Liedercyclus ‘Van zon en zomer’ voor meisjeskoor • Drie liederen voor kinderkoor De zeven boeven, De wilgen, Tom en Tim

Instrumentaal Kamermuziek • Klankstudie voor ﬂ uit, hobo, klarinet, fagot, hoorn en piano • Sextet voor ﬂ uit, hobo, klarinet, fagot, hoorn en piano • Sonate voor viool en piano • Strijkkwartet ‘Pallas Athene’ Piano • Henriëttewals Koor en orkest Te bestellen via Stichting Donemus Beheer • Requiem tel: +31 (0)6 4520 5176 vocal score orkestpartituur e-mail: [email protected] orkestpartijen Symfonieorkest • Symfonie I (‘Diana’) orkestpartituur orkestpartijen • Symfonie VI (‘Amsterdamse) orkestpartituur orkestpartijen

Harmonieorkest • Ab Jove principium S • Feestmars • tic r ht a in a Samenstelling bestuur Stichting Cornelis Dopper j g

J. Stam, voorzitter Mw. M. Dijkman C

Cederhage 6, 9501 TX Stadskanaal, De Oplang 12, 9472 ZC Zuidlaren, tel: 050 3644250 5

tel: 0599 650866, e-mail: [email protected] o R. Beyer 2

B. Lutgert, secretaris Stationslaan 40, 9503 CB Stadskanaal, tel: 0599 616536

n Wielewaalhof 72, 9502 SC Stadskanaal, r

A. G. Bartelds

tel: 0599 650134, e-mail: [email protected] e

Tienelsweg 24, 9471 PB Zuidlaren, tel. 050 4093399 e

J. Zuidema, penningmeester l i p s Sluiskade 143a, 9581 JR Musselkanaal, o tel: 0599 414108, e-mail: [email protected] Website: www.cornelisdopper.nl D

Uitgave: Stichting Cornelis Dopper Ontwerp: Roland Beyer Colofon Redactie: Joop Stam Druk: Repro Runner Stadskanaal

Fotobewerking Roland Beyer In dit nummer: Cornelis Dopper, de operacomponist verzinnebeeld de oprechte liefde van de andere, geheel onbekende kant van de com- Interview met Joop Stam, voorzitter van jachtgodin Diana voor de jonge Ridder. ponist, die bekend is om zijn symfonische werken, maar die ook dramatische werken Tenslotte. Het streven van de Stichting Cor- heeft gecreëerd, die niet verloren mogen de Stichting Cornelis Dopper nelis Dopper is de beste momenten uit deze gaan voor het nageslacht. door Boelo Lutgert opera’s weer voor het voetlicht te brengen, zodat het publiek kennis kan nemen van een Joop Stam Hoe is het allemaal begonnen? had ik ze nog nooit. Het enige wat er was, “In 1989 was het vijftig jaar geleden dat waren een paar 78-toerenplaten met de Dopper overleed. De toenmalige directrice Ciaconna van 1940 met Willem Mengelberg van het Streekhistorisch Centrum in Stadska- en het Concertgebouworkest (afb. 1). Maar naal, Ida Datema, wilde dat niet ongemerkt krijg die maar eens te pakken. Rond de ten- voorbij laten gaan. Ze organiseerde een toonstelling werden ook andere activiteiten

Concert met werken van Cornelis Dopper (1870-1939)

Aula ‘Zorgvlied’, Amsterdam zondag 20 november 2016, aanvang: 14.30 uur Nocturne voor altviool en orgel

1. Ciaconna gotica, Telefunken opname april 1940 (78-toeren) o.l.v. Willem Mengelberg met het Concertge- bouworkest. tentoonstelling over Dopper. Om een en ander op de rails te krijgen werd er een comité samengesteld waarin o.m. de oud-directeur Requiem van het Theater Geert Teis, Bé Lamberts en wijlen Piet Hogen Esch zitting hadden. Op een gegeven moment kwamen ze tot de con- 2. Affi che bij de tentoonstelling van 1989. clusie dat er behoefte was aan iemand die kennis had van muziek. Daarop werd ik, als geregeld, zoals lezingen en een kamermu- Vocaal Ensemble ‘Chaverim’ o.l.v. Klaas Withaar directeur van de muziekschool, benaderd. ziekconcert (afb. 2). Het grootste probleem Ik stond er aanvankelijk een beetje sceptisch was dat de musici de muziek van het hand- Pieter Pilon, piano en orgel tegenover. Cornelis Dopper! Wie sprak daar schrift moesten spelen. Gespeeld werd o.a. Annemarie Konijnenburg, altviool nog over en wie had daar nou belangstelling het Strijkkwartet ‘Pallas Athene’ uit 1914. voor. Op het conservatorium paste hij in het Zo bleek tijdens de repetities dat de partijen rijtje De Lange, Landré, Zweers, Röntgen, niet klopten. De cello bijvoorbeeld had meer Wagenaar, Dresden en dergelijke en het maten dan de eerste viool enz., dus er moest enige dat je van hem wist waren de namen volop geïmproviseerd worden. Hoed af € van twee van zijn werken: De Zuiderzee- voor de musici die merendeels in het Noord Kaarten à 12,50 te bestellen via de receptie van ‘Zorgvlied’, Amster- symfonie en de Ciaconna gotica. Gehoord Nederlands Orkest speelden. Overigens was dam, tel: 020 580 49 27 of e-mail: [email protected]. De kaarten het niet de eerste keer dat er muziek van kunnen worden opgehaald tegen contante betaling vanaf twee uur Dopper in Stadskanaal is uitgevoerd. Dat voor aanvang van het concert. Bij het voorblad: Het Dopper Journaal 2016 staat in gebeurde o.m. ook in 1951 bij de onthulling het teken van het 25-jarig bestaan van de Stichting Cornelis van de gedenksteen in het geboortehuis van Dopper. Detail van het standbeeld van Cornelis Dopper in Stadskanaal. Dopper, voormalig Hotel Dopper, waarvan 1 Lucas Dopper, de vader van Cornelis, eige- 22 Maria’s kamer in het slot. Margaretha kleedt delijk getroffen ter aarde. De keizer verleent waardigheidsbekleders zoals Sem Dresden, haar voor het bruiloftsfeest. Maria heeft ban- hem een hoge onderscheiding: het erekruis. Walther Boer, André Jurres en de directeur ge voorgevoelens; er hangt iets dreigends in Doppers laatste opera wordt door het van de N.V. Concertgebouw, Rudolf Men- de lucht. Plotseling stormt Ratcliff, bleek en publiek en de pers zeer gunstig ontvangen. gelberg. De Groninger Orkest Vereniging ontdaan, het vertrek binnen. Maria smeekt Daniël de Lange noemt Dopper een van voerde de Zuiderzeesymfonie uit onder Van hem om weg te gaan: ‘Wil je soms dat Nederlands meest talentvolle scheppende Epenhuysen. In 1970 werd aandacht gege- Douglas je hier vindt?’ Met die woorden velt toonkunstenaars. De behandeling van het ven aan Doppers 100ste geboortedag. Blazers ze haar eigen doodvonnis. Ratcliff brengt orkest noemt hij voortreffelijk. ‘Daaruit van het Concertgebouworkest speelden toen haar met zijn zwaard om het leven en slaat ziet men dat de componist meester is over met Wim Dalmaijer aan de piano Doppers daarna de hand aan zichzelf. Er verschijnen de materie.’ Na afl oop van de uitvoering Sextet. Maar ik dwaal af. Ik werd er dus bij- twee nevelfi guren die elkaar in de armen verschijnen zowel componist als regisseur gehaald en ging op zoek naar materiaal voor vallen en innig omhelzen, om dan langzaam (Henri Engelen) op het podium en ontvan- de lezingen die ik moest houden. Nu lag er in het niet te verdwijnen. gen uit handen van de heer Schmier kransen, in het archief van het Nederlands Muziek ‘hoewel ze een “eerekruis” verdienen.’ De Het heeft bijna tien jaar geduurd voordat de première vond plaats op 9 januari 1903 door 3. Gedenksteen, in 1951 onthuld door Doppers weduwe Christina de Roos in zijn geboortehuis, Hotel Dopper. opera werd opgevoerd. Dat gebeurde niet het ‘Amsterdamsch Lyrisch Tooneel’ in het Na afbraak van het hotel thans in de muziekschool te in Nederland, maar in het gerenommeerde Paleis voor Volksvlijt onder leiding van Peter Stadskanaal. Groothertogelijk Hoftheater te Weimar onder Raabe. ‘Wegens groot succes’ wordt de opera leiding van de vaste hofkapelmeester Peter op 11, 13 en 15 januari herhaald. Ook in Rot- 4. Laatste bladzijde van Doppers Ciaconna gotica (1920). Raabe (afb. 22 en 23). De uitvoering deed terdam en Utrecht vinden respectievelijk op veel stof opwaaien. De meningen van de 19 januari en 9 februari uitvoeringen plaats. naar was (afb. 3). critici waren sterk verdeeld, zodanig dat er Nog geen jaar later, op vrijdag 18 december Daarover be- in de kranten en muziekbladen een pole- 1903 wordt Het eerekruis, nu onder leiding staat een leuke miek ontstond waaraan zelfs dirigent Peter van Cornelis Dopper zelf, onder auspiciën anekdote. De Raabe deelnam. Wat een feest zou het zijn van ‘De Nederlandsche Opera’ van Joosten gemeente Stads- als Doppers opera William Ratcliff, desnoods in de Stadsschouwburg nogmaals opgevoerd kanaal (toen nog fragmenten ervan, na meer dan honderd (afb. 24). Het succes is zo groot dat de opera Onstwedde) jaar voor het eerst in Nederland te horen zou op 22 december herhaald wordt. Ook nu wilde in eerste zijn! zijn de kritieken lovend: In den componist instantie het Dopper mag men een onzer kunstenaars Concertgebouw- Het eerekruis (1902) begroeten, die in staat zullen zijn voor de orkest laten Doppers vierde en laatste opera is de eenak- oorspronkelijke dramatische kunst in ons komen. Ik zou ter Het eerekruis van 1902. Dopper noemt het land iets zeer goeds tot stand te brengen.’ niet weten waar ‘een dramatische episode’ en dat is het ook. Het eerekruis is nog één keer opgevoerd, en die hadden Het drama speelt zich af in een militair ten- wel op 24 februari 1910 in de Stadsschouw- moeten spelen, tenkamp in de tijd van keizer Napoleon. Het burg te Amsterdam. Op verzoek van Dopper maar toch... Na is avond en een kampvuur brandt. Soldaten is de muzikale leiding in handen van Evert veel getouw- keren terug van het slagveld. Er ontstaat Cornelis, zijn collega-dirigent van het Con- trek besloot de een discussie over de zin van de oorlog. De certgebouworkest. gemeenteraad dappere strijders van de keizer zijn moorde- daarvoor f 200 (!) naars, zeggen sommigen. Soldaat Jean sleept Uit een brief van 18 juni 1900 aan Sophie beschikbaar te zijn dodelijk gewonde broer George voort, Zimmermann (afb. 25) blijkt hoezeer Dopper stellen. Je kunt die is getroffen door een kogel in de borst. zich met de fi guren uit zijn opera’s vereen- wel begrijpen Hij sterft. Tussen de lijken zoekt Martha haar zelvigt. In die brief staan vier motieven, drie dat er van dat zoons Jean en Georg. Maar niemand heeft de daarvan komen uit zijn opera’s De blinde, plan niets terecht broers gezien. Misschien zijn ze aan het front Frithjof en Ratcliff. Het vierde motief komt is gekomen. De gesneuveld. Martha’s hart is vervuld van uit zijn eerste symfonie, de balletsymfonie onthulling ge- haat jegens de keizer. Dan ziet ze Jean. Die Diana. Al deze motieven hebben te maken beurde destijds vertelt haar dat haar geliefde zoon met Doppers onbereikbare geliefde Sophie door Doppers George gestorven is. Ze wordt overmand Zimmermann. Het fragment uit De blinde weduwe, Chris- door verdriet. Ze heeft slechts één doel voor verwijst naar de misleide bruid Margareta, tina de Roos, in ogen, George wreken door de keizer te die van liefdesverdriet zelfmoord pleegt; aanwezigheid doden. Als de keizer verschijnt, richt Martha het leidmotief van Ingeborg uit Frithjof il- van mr. Cals, met grote koelbloedigheid een geweer op lustreert het verlangen naar haar geliefde Staatssecretaris zijn borst. Een ogenblik is Jean in een gewel- Frithjof en in Ratcliff vereenzelvigt Dopper van Kunsten en dige tweestrijd gewikkeld, dan grijpt hij zijn zich met William Ratcliff en diens grenzeloze Wetenschappen 21 geweer, een schot valt, zijn moeder valt do- liefde voor Maria; het fragment uit Diana en andere hoog- 2

2 5. De bibliograﬁ e van 1993, samengesteld door Ida Da- 6. De biograﬁ e ‘Schitteren op de tweede rang’ 2e uitgave tema en Joop Stam. 2009, door Joop Stam, m.m.v. Ida van Duinen.

Instituut in Den Haag (toen nog gevestigd in Wat waren jullie doelstellingen en waarom het Haags Gemeentemuseum) een schat aan moest er een stichting komen? informatie. Onder het stof stond een rij do- “Toen bleek dat Dopper zo’n belangrijke rol zen met een lengte van drie meter, alles over had gespeeld in het Nederlandse muziek- Dopper: brieven, partituren, orkestmateriaal, leven konden we niet stil blijven staan bij programmaboekjes, artikelen uit kranten en de tentoonstelling. We wilden verder met tijdschriften, foto’s enz. enz. Die heb ik alle- het promoten van Dopper, zijn leven en zijn maal doorgespit. En tot mijn grote verbazing werk. We wilden alles verzamelen wat er bleek dat Dopper in zijn tijd een geweldig maar over Dopper te vinden was. Daarna belangrijk dirigent en vooral componist is dat alles bundelen en uitgeven in een biogra- geweest. Ik zal je de details besparen, maar ﬁ e en tenslotte zorgen dat zijn manuscripten er waren in binnen- en buitenland opera’s gedrukt werden, zijn muziek uitgeven en van hem uitgevoerd. Zijn Ciaconna gotica is proberen die uitgevoerd te krijgen. Om dat onder grote dirigenten als Pierre Monteux, plan te verwezenlijken werd de Stichting Willem Mengelberg tot zelfs de beroemde Cornelis Dopper opgericht. Op 24 september 25. Brief van Dopper van 16 juni 1900 aan zijn vriendin Sophie Zimmermann met notenvoorbeelden uit de Eerste symfo- Richard Strauss uitgevoerd in concertzalen 1991 gingen Ida Datema, Piet Hogen Esch, nie en de opera’s De blinde, Frithjof en Ratcliff. over heel Europa en Amerika. Duurt Dijkman, Wim Dalmaijer en ik naar notaris Dijkstra, die erg sympathiek tegen- slapen op de vloer. In een hoek zit William weg naar Zwartesteen. Daarbij was hij een geliefd muziekleraar, over onze plannen stond en onze statuten Ratcliff. Als Lesley de herberg binnenkomt, Het volgende toneel toont een woest maan- die ook veel voor de jeugd heeft gedaan. opstelde. Daarin werden onze doelstellingen ontspint zich een lange dialoog waarin landschap. Het is een stormachtige nacht. Zo heeft hij de Jeugdconcerten in Neder- vastgelegd en de manier waarop we zouden Ratcliff bekent dat een leger van machten Men ziet Zwartesteen. Verborgen achter een land ingevoerd. Hij heeft stapels partituren proberen die te bereiken. Natuurlijk staan zijn denken beheerst, en dat, toen hij Ma- kruis wacht Ratcliff op de komst van Dou- geschreven, waaronder vier opera’s, zeven er ook algemene bepalingen in, zoals ze ria zag, zijn droombeelden werkelijkheid glas. Als Douglas beseft dat de onbekende de symfonieën, koormuziek, liederen, muziek gewoonlijk te vinden zijn in de statuten van werden. Hij droomde dat hij een nevelman moordenaar Ratcliff is, trekt hij zijn zwaard. voor harmonie en fanfare. Toen ik dat alles een stichting. Nu we een stichting waren was, de armen uitgestrekt naar Maria, de Er vindt een gevecht plaats waarin Ratcliff zag en las was ik verkocht en vanaf die tijd konden we ook aanvragen indienen bij nevelvrouw. Zij wenkte hem en knikte hem het onderspit delft. Maar Douglas spaart zijn (1989) werd mijn belangstelling voor Dop- sponsors, subsidiënten en fondsen om geld bemoedigend toe. De vermetelen, die het leven en keert voldaan huiswaarts. Ratcliff per steeds groter en groter. En heb ik samen beschikbaar te krijgen voor de uitgaven van durfden wagen Maria als bruid te omarmen krabbelt overeind en stormt, nu geheel van met Ida, mijn vrouw, een groot deel van mijn Doppers werk, want ik kan je verzekeren dat zouden vallen door zijn zwaard. Dan, als een zijn zinnen beroofd, weg. 3 leven aan dit miskend genie gewijd.” dat laatste heel veel geld kost.” waanzinnige, rent Ratcliff de herberg uit op In het laatste toneel bevinden we ons in de 20

3 20 oorspronkelijk zeventien scènes heeft gereduceerd tot veertien scènes, verdeeld over vier tonelen in twee bedrijven. Evenals zijn voorgaande opera’s is William Ratcliff een dialoog-opera, waarbij de componist de tekst op de voet volgt. Voortbordu- rend op Frithjof, gebruikt hij een aantal leidmotieven, die kenmerkend zijn voor de personen (en situaties) in de opera: de Schotse edelman MacGre- gor, diens hypersensitieve dochter Maria, de medi- amieke oude kamenierster Margarethe, de trotse schoonzoon Douglas, de hartstochtelijke minnaar en moordenaar Ratcliff en de pseudo-religieuze her- bergier (van laag allooi) Tom. De manier waarop Dopper zijn melodieën en motieven hanteert, combi- neert, aan elkaar verbindt, voortdurend van nieuwe klankkleuren voorziet, ritmische varianten en tempoveranderingen aanbrengt, ze als het ware steeds weer in een nieuw jasje giet, daarbij gebruik- makend van alle gebrui- kelijke contrapuntische middelen (verbreding, vernauwing, omkering, 7. Een keur uit de werken van 24. Programma uit 1903 van de opera Het eerekruis (1902), Cornelis Dopper die door de fugato, canon enz.), hoe hij met behulp van uitgevoerd o.l.v. de componist. Stichting Cornelis Dopper zijn deze technieken bepaalde sferen weet op te uitgegeven. Daaronder alle roepen, getuigt van een enorme stap voor- kamermuziek: de Vioolsonate, het waarts ten opzichte van Frithjof en verraadt Zij wees hem af en vanaf die tijd gebeurde er Strijkkwartet ‘Pallas Athene’, het in dit stadium van zijn ontwikkeling als vreemde dingen rond het kasteel. Twee van Sextet en de Klankstudie voor bla- toondichter groot meesterschap. Maria’s aanbidders werden op gruwelijke zers en piano, (werken die hij schreef voor het Concertgebouw- Het toneel stelt voor een vertrek in het wijze vermoord. Hun lijken werden gevon- sextet), alle liederen, koorwerken, kasteel van Mac Gregor. Deze heeft zojuist den bij Zwartesteen. Douglas zweert wraak muziek voor harmonie- en het huwelijk voltrokken tussen zijn dochter nadat hij dit verhaal gehoord heeft. Op dat fanfareorkest en grote werken Maria en graaf Douglas.In een hoek van de moment komt Lesley, een handlanger van als het Requiem, de Eerste en kamer staat Maria’s oude kamenierster Mar- Ratcliff, het vertrek binnen. Hij overhandigt Zesde symfonie. Alle uitgaven zijn overgedragen aan Donemus, garetha. Zij zingt de onheilspellende en raad- Douglas een briefje met de mededeling dat het Documentatiecentrum voor selachtige woorden: ‘Hoe is uw zwaard zo een onbekende (Ratcliff) hem die nacht bij Nederlandse Muziek, waar ze ook rood van bloed, Edward?’ MacGregor vertelt Zwartesteen wil ontmoeten. Douglas belooft verkrijgbaar zijn. Douglas het verhaal van William Ratcliff. Op er te zullen zijn. zekere dag bezocht William het kasteel en Het tweede toneel speelt zich af in een 19 werd op slag verliefd op zijn dochter Maria. ongure herberg. Dieven en ander gespuis 4

19 Hoe werd de stichting in eerste instantie ontvangen? “Er waren natuurlijk mensen die er niet veel in zagen. ‘Trekken aan een dood paard’, werd er wel gezegd. Meestal zijn dat mensen die wel een mening hebben, maar geen idee hebben waarover het eigenlijk gaat. Dat vind je niet alleen onder de gewone burgers, maar ook onder de mensen die de Nederlandse muziekcultuur zouden moeten verdedigen. Ze zijn zonder kennis van zaken vooringeno- men. Hebben zijdelings gehoord van bijv. de af- faire Dopper – Matthijs Vermeulen, maar weten er het ﬁ jne niet van. Ik ga er hier verder niet op in. Dan zijn het juist 23. Het Hoftheater te Weimar met het standbeeld van Goethe en Schiller op de voorgrond. die onverkwikkelijke verhalen die ze interes- tegen een boom in slaap gevallen. Frithjof ook de kern van zijn structuren besloten. Hij sant vinden, omdat het heeft nu de gelegenheid om wraak te nemen beschikt over een ongebreidelde fantasie en allemaal nogal sensatio- door hem in zijn slaap te vermoorden. Maar creativiteit, heeft verrassende invallen, en neel over komt. De Boe- hij aarzelt. Als Ring ontwaakt, legt Frithjof weet in de loop der jaren een steeds toene- rendans, het Intermezzo zijn vermomming af en vertelt Ring dat hij mende vaardigheid te ontwikkelen om met uit de Zuiderzeesymfo- hem om het leven had kunnen brengen, gebruikmaking van genoemde middelen alle maar hem heeft gespaard. Uit dankbaarheid mogelijkheden uit een motief te halen, die 8. Brief van Richard Strauss aan Dopper na een uitvoering van de ‘Amsterdamse’ symfonie in Berlijn in 1918. Archief: NMI schenkt Ring hem zijn rijk en Ingeborg. het biedt. De opera is wegens gebrek aan ﬁ - 9. De schouwburg aan Unter den Linden, waar de uitvoering van de ‘Amsterdamse’ plaatsvond. Het slot van het verhaal speelt zich af bij nanciële middelen nooit opgevoerd. Wel zijn een nieuwe door Frithjof gebouwde tempel. onder leiding van de componist op 6 febru- Ingeborg en Frithjof worden herenigd en ari en 20 maart 1898 fragmenten uitgevoerd in de toekomst zullen de volkeren in vrede in concertvorm met het orkest van de ‘Ne- naast elkaar leven met Frithjof en Ingeborg derlandsche opera’ (afb. 20). Enkele aria’s uit als koning en koningin. de opera, waaronder Ingeborgs klacht uit het tweede toneel van het eerste bedrijf, bewerk- In deze prachtige opera kunnen we nu reeds te hij voor zang met pianobegeleiding. Dat eigenschappen vaststellen, die kenmerkend stuk is gedateerd 31 maart 1898 en draagt zijn voor Doppers compositietechniek: 1. het het onderschrift ‘voor mijn lieve vriendinne metrisch, ritmisch, melodisch, harmonisch Sophie [Zimmermann]’ (afb. 21). en instrumentaal variëren van motieven en thema’s, 2. het toepassen van contra- William Ratcliff (1900) puntische technieken als augmentatie en Dopper voltooit zijn derde opera, William diminuatie (d.w.z. dat de noten van een Ratcliff, op 21 juli 1900. Het werk is ge- motief of thema in waarde worden vergroot baseerd op het gelijknamige verhaal van of verkleind), 3. het gebruik van de hele- Heinrich Heine (1823), dat zich afspeelt in toonstoonladder en 4. referenties aan mid- Schotland omstreeks 1822. Zonder noe- deleeuwse modi. Dopper is een meester in menswaardige wijzigingen heeft Dopper 5 de kunst van het variëren. Daarin ligt dan Heines tekst overgenomen, zij het dat hij de 18 hoofdpersoon Frithjof en diens geliefde Ingeborg. Maar ook andere perso- nages hebben een eigen motief. Die leidmotieven lopen als een rode draad door de opera en worden op meesterlijke wijze gevari- eerd, al naar de situatie dat vereist.

Er zal een volksverga- dering gehouden worden in het rijk van koning Helge. De volks- held Frithjof is naar de bijeenkomst gekomen om koning Helge toestemming te vragen voor zijn huwelijk met diens dochter, de priesteres Ingeborg. Maar Helge beschikt af- wijzend. Frith- jof reageert 22. Afﬁ che uit 1909 van de opera William Ratcliff (1900) woedend en zweert wraak. Frithjof wordt in het Hoftheater te Weimar. verbannen. Hij bezoekt in het geheim zijn geliefde in de Frithjof gaat op zoek naar zijn geliefde en tempel van Balder (god van het licht en de 10. De wereldpremière van Doppers Eerste symfonie, de balletsymfonie ‘Diana’ (1894) o.l.v. Jürgen Kussmaul in 2002. liefde uit de noordse mythologie) en vertelt dringt, verkleed als een oude bedelaar, het haar hoe de zitting is verlopen en dat hij het paleis van zijn vijand koning Ring binnen. Er nie, wordt afgedaan als ‘twee violen en een de grote zaal van het Concertgebouw. En land moet verlaten. Intussen is er tussen het is een feestmaal aan de gang. Op een verho- bas – bas – bas’, of ‘de muziek van Dopper niet voor niets!!! Zijn tijdgenoten wisten hem rijk van koning Helge en dat van koning ging zit koning Ring met Ingeborg aan zijn ruikt naar spruitjes’ (persoonlijk ben ik dol naar waarde te schatten. Als je zijn werk Ring een verwoestende oorlog uitgebroken. zijde. Frithjof valt op door zijn wijze woor- op spruitjes), of ‘de muziek van Dopper doet bestudeert (wat ik grondig heb gedaan) De soldaten van Ring hebben ook de tempel den, waarop Ring hem vraagt naast hem aan denken aan voor de zondag aangeharkte dan kom je zijn meesterschap en vakman- van Balder verwoest. Ring heeft Ingeborg tafel plaats te nemen. Het lijkt alsof hij in de plattelandstuintjes’. Je kunt je voorstellen schap vanzelf tegen. De manier waarop ontvoerd en haar tot zijn vrouw gemaakt. oude bedelaar Frithjof herkent. dat ik het daar helemaal niet mee eens ben. hij voor de orkestinstrumenten schrijft, de Als Frithjof terugkeert naar de tempel vindt Tijdens een jachtpartij in het woud is de Dopper is geen Beethoven of Mozart, maar manier waarop hij zijn stukken vormgeeft, 17 hij niets dan een ruïne. oude koning Ring van de vermoeienissen zijn naam is wel te vinden op het balkon in zijn instrumentatie voor het orkest, het is 6

6 11. De wereldpremière van Doppers Requiem (1935) in 2009 onder leiding van Anthony Hermus met het Noord Neder- ‘Ingeborgs klacht’ (vervolg). lands Orkest en het Noord Nederlands Concertkoor. Frithjof (1895) technisch-compositorisch opzicht, maar ook Een jaar na de première van Het blinde meisje in muzikale rijpheid en dramatische uitdruk- allemaal zo vakkundig gedaan met schitte- laat-romanticus in de tijd van vernieuwers voltooit Dopper zijn tweede opera Frithjof, kingskracht. De opera bezit vele momenten rende vondsten. Denk bijvoorbeeld aan het als Strawinsky, Debussy, Ravel en Schön- een avondvullend werk in twee bedrijven en van grote schoonheid en ontroering. Was Het slot van de Ciaconna gotica met acht celli, berg, dus erg conventioneel, maar dat neemt zes tonelen, naar de gelijknamige IJslandse blinde meisje nog erg naïef en onsamenhan- pianissimo, die langzaam wegsterven (afb. niet weg dat er ook moderne elementen in sage in de bewerking van E. Tégner met een gend van structuur, in Frithjof maakt Dop- 4). Wat een tragiek! Meesterlijk! En nu wordt zijn muziek te vinden zijn, zoals bijvoorbeeld Nederlands libretto van B. Bueninck. De per – natuurlijk in navolging van de zo door ik misschien een beetje technisch, maar Dop- de heletoons-toonladder en zog. boventoon- opera vertoont verbazend veel progressie ten hem bewonderde Wagner – gebruik van 7 per mag dan dikwijls beschouwd worden als reeksen.” opzichte van Het blinde meisje, niet alleen in leidmotieven, thema’s die hij verbindt aan de 16

7 Wat hadden jullie als stichting voor ogen? “Dat blijkt al uit onze statuten: alles verzamelen wat er over Dopper te vinden is in binnen- en buitenland en die gegevens bundelen in een bibliograﬁ e (afb. 5). Uiteindelijk is dit uitge- groeid tot een biograﬁ e: Schitteren op de tweede rang. In 2002 verscheen de muziekwetenschap- pelijke uitgave en in 2009 een meer populaire versie met veel foto’s (afb. 6). Wat betreft de titel mer- ken sommige mensen soms op: ‘Op de tweede rang? Was Dopper dan een tweederangs componist?’ Dat is in mijn ogen dus pertinent niet het geval. Dopper was, zoals ik als zei, geen Beethoven, Mozart of Brahms. Maar er is een bekend gezegde van Voltaire: ‘Het is beter om te schitteren op de tweede rang dan niet op te vallen op de eerste.’ Dopper had bepaalde eigenschappen waardoor hij zich altijd op de achtergrond hield. Hij was te bescheiden en kon niet met z’n ellebo- gen werken, hij miste de 12. Getuigschrift van het Koninklijk Conservatorium te Leipzig waar Dopper studeerde. allure en de bravoure van een ster. 13. Recensie van een uitvoering van de Ciaconna gotica Hij is eigenlijk altijd de veenkoloniaal uit in het Théatre Royal te Antwerpen in 1928. Groningen gebleven en paste niet in het Am- sterdams elitaire milieu. Hij viel op door z’n Gronings accent, dat hij altijd heeft ‘Ingeborgs klacht’ (vervolg). gehouden. Hij componeerde voor het volk, niet voor de Amsterdamse high society. sympathie, met welwillendheid. (...) Het zou Nieuws van den Dag: ‘ De heer Dopper heeft Hij studeerde nieuwe werken in met het mij niet verwonderen, dat de Heer Dopper drie zaken die voor hem in de toekomst als orkest, hij was de ‘inzeper’, d.w.z. hij haalde met dit werk een belofte heeft gedaan. Zal dramatisch componist zeer veel belooven: de kastanjes uit het vuur, terwijl gastdirigen- hij in staat zijn zijne belofte gestand te doen? talent, bekwaamheid en jeugd.’ ten en Willem Mengelberg met de eer gingen Dat zal eerst in de toekomst moeten blijken. Tijdens het concert in Kröller-Müller werd na strijken. Dopper werkte heel hard maar altijd Zeker schijnt het mij dat deze componist het liefdesduet tussen Margareta (Jolien de op de achtergrond. Dat noem ik dan ‘de theaterbloed bezit; hij ontwikkele zich, Gendt, sopraan) en Baptiste (Denzil Delaere, tweede rang’. Andere taken voor onze stich- hij kweeke zijn talent op en vervulle onze tenor) de waanzinsaria van Margareta ge- ting waren en zijn Doppers muziek uitgeven, 15 hoop.’ Recensent G.F. Dorper schrijft in het passioneerd vertolkt. Met ongekend succes! zodat die voor iedereen toegankelijk wordt, 8 14. Na de première van Doppers Eerste symfonie in Stadskanaal overhandigt Joop Stam het eerste exemplaar van zijn boek ‘Schitteren op de tweede rang’ (2002) aan dirigent Jürgen Kussmaul.

en uitvoeringen met zijn muziek promoten. We hebben veertien van zijn composities uitgegeven, d.w.z. de liederen, de koormuziek, de werkjes voor kinderkoor, de muziek voor blazers en piano die hij schreef voor het Concertgebouwsextet, het Requiem, het strijkkwartet, de vioolsonate, de Zesde en Eerste symfonie, de muziek voor harmonie en fanfare (afb. 7). Daarvoor kregen we veel hulp van de Rabobank Zuid en Oost Gronin- 15. Brochure bij de tentoonstelling in Veendam: ‘Corne- gen, maar ook van andere fondsen. Die uit- lis Dopper, componist tussen Mahler en Mengelberg’ gaven zijn nu overgedragen aan Donemus, (2010). het Documentatiecentrum voor Nederlandse Muziek. Die hebben een uitgebreid netwerk Richard Strauss, die Doppers ‘Amsterdamse’ over de hele wereld, waardoor Doppers symfonie in Berlijn uitvoerde op de avond muziek nog veel gemakkelijker toegankelijk van de revolutie in 1918. Hij meldt daarin dat is. Veel ondersteuning kregen en krijgen we de uitvoering zeer geslaagd was, maar dat de ook van onze donateurs. Zonder hun soms aandacht van het publiek enigszins verdeeld zeer ruimhartige bijdragen was dat allemaal was, omdat buiten de kogels door de straat niet mogelijk geweest. In de loop der jaren vlogen (afb. 8). En als je dan in Berlijn over hebben we een prachtig archief opgebouwd, Unter den Linden loopt en je ziet dat prach- waarvan iedereen die dat wil gebruik kan tige operahuis, dan denk je: hier is Doppers maken. We zijn dat nu aan het digitaliseren. Zesde symfonie uitgevoerd onder leiding Na 25 jaar kan ik wel zeggen dat we in onze van zo’n groot genie (afb. 9). In Hamburg opzet zijn geslaagd. Dat neemt niet weg dat precies hetzelfde. De Zevende symfonie en er nog heel veel werk op ons wacht.” de Ciaconna gotica onder Karl Muck. Dop- per heeft in Leipzig gestudeerd en ondanks Terugkijkend op die 25 jaar. Wat zijn dan de alle oorlogsgeweld waren zijn diploma’s belangrijkste wapenfeiten? behouden gebleven (afb. 12). En in Weimar “We hebben een geweldig lange aanloop- waren de afﬁ ches van Doppers derde opera periode gehad. We hebben, behalve in Den William Ratcliff nog te vinden in de beroem- Haag, in Amsterdam alles over Dopper en 21. Aria uit de opera Frithjof: ‘Ingeborgs klacht’ (1898), opgedragen aan Doppers vriendin Sophie Zimmermann, alias de Hertogin Anna Amalia Bibliotheek (afb. Pamorah. het Concertgebouworkest tussen 1908 en 22). De opera werd in 1909 onder leiding 1932 in het Amsterdams Stadsarchief door- van Peter Raabe gebracht in het beroemde naar de plaats des onheils. Men ziet Baptiste koesteren, dat eenmaal een man van talent zocht. We hebben archieven in Antwerpen, Hoftheater met op het voorplein het stand- ook nog van de rots springen. Maar Paul, die in staat gesteld zal worden om voor ons land Berlijn, Hamburg, Leipzig (waar Dopper stu- beeld van Goethe en Schiller (afb. 23). Wat hetzelfde wil doen, wordt vastgegrepen. Dan een plaats op het gebied der dramatische deerde) en Weimar geraadpleegd. Dat zijn een indrukwekkende ervaringen allemaal. valt het gordijn.’ Wat een dramatiek! kunst te veroveren, dan moeten de hoorders enkele van de steden waar werk van Dopper De mooiste recensie die ik over Dopper heb Daniël de Lange schreef in een vrij uit- met goede gezindheid dezen tak der kunst met veel succes is uitgevoerd. We hebben gelezen komt uit Antwerpen na een uitvoe- voerige beschouwing in de Amsterdamsche steunen.... In de muziek van den Heer Dop- daar heel wat recensies, krantenartikelen en ring van de Ciaconna gotica (afb. 13). Maar Courant van 22 december 1894: ‘Een Wagner per meen ik zulk een ernstig streven te her- 9 advertenties gevonden. Zo is er een brief van die in Hamburg doet er niet veel voor onder. bezit Nederland niet, maar wil men de hoop kennen, en daarom begroet ik zijn werk met 14

9 werd als het ware herontdekt. Geen wonder dat er na aﬂ oop van dit concert plannen werden gesmeed om dit geniale gedeelte van Doppers oeuvre, waaraan tot nu toe nauwelijks aandacht werd gegeven, na meer dan een eeuw opnieuw tot leven te brengen. Dopper wordt voornamelijk geasso- cieerd met zijn symfonische werk: de zeven symfonieën, de Ciaconna gotica, maar aan zijn opera’s, gecomponeerd in de periode 1893 tot 1904, werd 17. Onthulling van het standbeeld van Cornelis Dopper nauwelijks aandacht besteed. in Stadskanaal door wethouder Jan-Willem van de Kolk (r) en Joop Stam 2010).

Het blinde meisje van Kasteel- Dat was het begin. In 2002 beleefden we een Cuillé (1894) doorbraak. Het Noord Nederlands Orkest Dopper componeerde vier gaf onder leiding van Jürgen Kussmaul een opera’s. Zijn eersteling, de concert met de Eerste symfonie van Dop- eenakter Het blinde meisje van per – een symfonie die hij componeerde toen Kasteel Cuillé, die hij voltooide hij nog in de stad Groningen woonde (1896). in 1894, was meteen een suc- Een wereldpremière, want zover ik weet was ces. Het verhaal, geschreven deze symfonie nog nooit gespeeld (afb. 10). door Longfellow naar een Bij die gelegenheid heb ik Jürgen Kussmaul, gedicht van Jacques Jasmin, is die buitengewoon enthousiast was geraakt door C. Meursinge-Offers in over de muziek van Dopper, het eerste het Nederlands vertaald. Op exemplaar van de biografi e ‘Schitteren op de 17 december 1894 vond de tweede rang’ overhandigd (afb. 14). première plaats in Den Haag Die Eerste symfonie is eigenlijk bedoeld als 20. Programma uit 1898 van een concert door de ‘Ne- door de toenmalige ‘Neder- balletmuziek. Tot een uitvoering met bal- derlandsche Opera’ met fragmenten uit Doppers landsche Opera’ onder leiding van Cornelis let is het nooit gekomen. Wel was er vorig opera Frithjof (1895). van der Linden (afb. 19). Het stuk ontving jaar in het kader van de festiviteiten rond zoveel bijval, dat het gedurende een aantal het 250-jarig bestaan van het Stadskanaal en fragmenten uit De Roos van Dekama (1896) weken in de Amsterdamse Stadsschouw- het 400-jarig bestaan van de Semslinie een van Willem Landré, Agnete (1912) en De burg op verzoek geprolongeerd werd. uitvoering door het Veenkoloniaal Symfonie lachende cavalier (1919) van Julius Röntgen, Het libretto komt, heel kort samengevat, op Orkest onder leiding van Lubertus Leutscher Jozai (1912) van Gerard van Brucken-Fock, het volgende neer: Baptiste, de rijke boeren- in Theater Geert Teis, met op de achtergrond Lioba (1906) van Daniël de Lange, Frau Helga zoon van Gervais, is verloofd met Margareta. tekeningen van Chris Meppelink, die het von Stavern (ofwel Het Vrouwtje van Stavoren, Als Margareta blind wordt, laat Baptiste haar verhaal illustreren. In 2009/2010 hebben we 1913) van Jan van Gilse, De Kleermakers van onder invloed van zijn vader in de steek en een Dopper Festival georganiseerd, wegens Marken (1916) van Jan Brandts Buys, Capon- trouwt met Ange, een rijke boerendochter. de herdenking van Doppers 70ste sterfdag. sacchi (1916) van Richard Hageman (1932) Als de huwelijksceremonie in de op een hoge Toen is alle kamermuziek gespeeld, zijn en van Cornelis Dopper Het blinde meisje rots gelegen kapel (een koor zingt op de alle liederen gezongen. Er was een dag voor van Kasteel Cuillé (1894). Een tweetal zan- achtergrond het Veni Creator Spiritus) in volle de jeugd waar verschillende jeugdkoren gers en een pianist uit België zorgden voor gang is, raakt Margareta van verdriet volko- aan deelnamen, die werkjes voor kinder- voortreffelijke vertolkingen. Het was voor men buiten zinnen en pleegt zelfmoord. Of koor van Dopper zongen. Hoogtepunt was het eerst sedert de première in 1895 dat een zoals Dopper het beschrijft: ‘Na nog enige in november 2009 de wereldpremière van gedeelte uit een opera van Cornelis Dopper passen gedaan te hebben, valt Margareta van Doppers Requiem voor koor en orkest door werd uitgevoerd. En hoe! En wat een warme de rots te pletter.’ In plaats van het hierbij te het Noord Nederlands Orkest en het Noord ontvangst door het publiek! In het bijzonder laten (vergelijk Tosca van Puccini) voegt Dop- Nederlands Concertkoor onder leiding van voor de fragmenten van Doppers opera. Veel per er in zijn jeugdige overmoed aan toe (hij 16.Cd’s met muziek van Dopper, die in de loop der jaren Anthony Hermus, die plaatsvond in zijn stof tot nadenken. Eigenlijk werd hier een was pas 24!): ‘Op dit gezicht vliegt alles door verschenen zijn. Daartoe behoren de symfonieën II geboorteplaats Stadskanaal (afb. 11). Dat tipje van de sluier opgelicht van Doppers elkaar heen. Sommige meisjes vallen fl auw, (‘Schotse’), III (‘Rembrandt’), VI (‘Amsterdamse’) was een indrukwekkende en aangrijpende grote talent voor het theater. Zijn ongebrei- en VII ( ‘Zuiderzee’), de Ciaconna gotica en de twee de meeste jongemannen met Baptiste en Paul Paeans, lofzangen aan Apollo. gebeurtenis. Verder was er de prachtige en 13 delde fantasie en gevoel voor dramatiek (de broer van Margareta) voorop snellen omvangrijke Doppertentoonstelling in het 10 Heeft de stichting haar doel- wil weten kan bij ons terecht. De vraag is zich ook hiermee bezighouden. Rembrandt stellingen bereikt? waar we die documenten uiteindelijk gaan en Van Gogh trekken nog steeds vele dui- “Ja, terugkijkend op alles onderbrengen. Misschien in de Groninger zenden uit alle werelddelen. Componisten wat er in die 25 jaar gebeurd Archieven. Daar worden ze onder goede kli- als Mozart, Beethoven en Bach zijn razend is geloof ik zeker dat we maatbeheersende omstandigheden bewaard populair. Ik denk dat dat over honderd jaar onze doelstellingen heb- en zijn ze ook makkelijk te raadplegen door of langer nog zo zal zijn. Maar wie luistert er ben bereikt. Nu is het niet studenten van het Prins Claus conservato- nu nog naar muziek uit de vroege Middel- zo, dat we klaar zijn en rium en de Rijksuniversiteit Groningen. We eeuwen? En wie luistert er nog naar muziek de stichting maar kunnen hebben onvervangbaar en kwetsbaar mate- van de Oude Grieken? Een handjevol speci- opheffen. Er is nog zoveel riaal. Tot de kostbaarste stukken die we heb- alisten. Toch is zij onsterfelijk. Daar ligt het te doen. We moeten door- ben, behoren de meer dan twintig brieven, fundament van onze westerse beschaving. gaan met het uitgeven van die Dopper eind 19de eeuw schreef aan zijn Maar ondanks alle pogingen om fragmenten Doppers composities. Een geliefde Sophie Zimmermann. Die lange, in van die muziek en de muziekinstrumenten heel groot project dat we Doppers mooie, fi jne handschrift met heel uit die tijd te reconstrueren vanuit inscrip- nog willen aanpakken, maar kleine lettertjes geschreven brieven, lezen als ties, papyrus en afbeeldingen op vazen, dat heel veel geld kost, is een roman. Er is een hele geschiedenis aan weten we niet eens precies meer hoe die de uitgave en de uitvoering verbonden en als we de persoon Dopper wil- muziek geklonken moet hebben. Mijn stand- van de Vijfde symfonie, de len leren kennen, kunnen we daaruit putten. punt is, dat als muziek goed genoeg is, ze zal Sinfonia epica, op tekst van Ideaal zou zijn als iedere belangstellende overleven. Dopper maakte geen onderscheid de Illias van Homerus, een daarvan kan kennisnemen via internet en tussen lichte (pop-) en ‘klassieke’ muziek. avondvullend werk voor daarom zijn we ook begonnen met het digi- Hij maakte alleen onderscheid tussen wat groot koor en orkest en wel taliseren van het archief. Dus ja, we moeten hij goede en slechte muziek vond. Je weet dertien solisten. Daarvan gebruik maken van moderne technieken om Boelo: ‘Beproeft alle dingen en behoudt het zijn in 1915 voor het laatst een en ander onder de aandacht te brengen goede.’ Ik weet niet altijd wat het goede is, enkele fragmenten uitge- van een zo groot mogelijk publiek.” maar wat ik wel weet is dat de muziek van voerd. Om dat te bewerk- Dopper, dankzij onze stichting, meer en stelligen werken we nauw Klassieke muziek is niet echt populair mo- meer te horen is: over radio 4, op concerten samen met het Veenkoloni- menteel. Heeft de muziek van Dopper nog (ook in het buitenland) en door middel van aal Symfonieorkest. Maar ja, een toekomst? de cd’s die de laatste jaren verschenen zijn het geld...” “Dat is een vraag, waarop ik moeilijk ant- (afb. 16). Maar ja, alles vergaat, en hoe lang woord kan geven. Inderdaad is de popmu- dat duurt... wie zal het zeggen?” De meeste leden van het be- ziek tegenwoordig razend populair, vooral stuur van de Stichting zijn bij de jeugd. Daarom is het ook goed dat al aardig op leeftijd. Hoe orkesten als het Noord Nederlands Orkest 18. Oorkonde behorende bij de toekenning van de moet dat verder? Visser-Neerlandiaprijs aan de Stichting Cornelis “Nou nou, Boelo! Je doet net alsof we een Dopper (2009). stelletje kindse bejaarden zijn. In de eerste plaats zou ik willen opmerken dat het ‘op Veenkoloniaal Museum in Veendam, ‘Cornelis leeftijd zijn’ nogal meevalt. Er zijn wel een Dopper, componist tussen Mahler en Mengel- paar pensionado’s bij, maar die zijn nog berg’, samengesteld door Hendrik Hachmer lang geen zeventig. Ikzelf ben natuurlijk wel (afb. 15). De tentoonstelling kreeg veel lande- ‘hoogbejaard’ zoals dat heet, maar zo voel ik Cornelis Dopper, de operacomponist lijke publiciteit, werd bezocht door bezoekers me niet. Ik wil er graag zo lang mogelijk mee uit heel Nederland en ging in april 2010 op doorgaan. Verder hebben we verschillende Wat een verrassing om op 29 reis naar Riga, Letland, onder auspiciën van jonge bestuursleden die nog vol in het leven mei j.l. in het Kröller-Müller de Nederlandse ambassadeur aldaar. In 2009 staan en het druk hebben met hun eigen Museum, te midden van de ontving onze stichting een hoge onderschei- loopbaan en werkzaamheden. Wanneer ben heerlijk geurende bossen op ding. Wij kregen de Visser-Neerlandiaprijs je tegenwoordig oud, Boelo? Als de pensi- de Veluwe, operamuziek van ten bedrage van € 7000 (afb. 18). Met dat oengerechtigde leeftijd langzamerhand naar Cornelis Dopper te horen. Het geld konden we weer een en ander uitgeven. de zeventig gaat? Dus, ik hoop het nog jaren was een concert georgani- Een ander hoogtepunt was in februari 2010 vol te houden.” seerd door ‘401 Nederlandse de onthulling van het Dopperstandbeeld op Opera’s’. Er werden aria’s en het Raadhuisplein in Stadskanaal (afb. 17). De Welke taak zal de stichting in de toekomst duetten uitgevoerd uit ope- gemeente Stadskanaal en de Centrum Winke- moeten krijgen? Zal de ICT-techniek daarbij ra’s van Nederlandse compo- liers hebben dat mogelijk gemaakt. Zo kreeg een rol spelen? nisten - allen uit de tijd van Cornelis Dopper zeventig jaar na zijn overlij- “Zoals ik al zei, hebben we in de loop van Cornelis Dopper - die waar- den in zijn geboorteplaats eindelijk de erken- de jaren een prachtig archief opgebouwd. schijnlijk niemand van de 19. Aankondiging van de eerste uitvoering van Doppers opera De blinde van 11 ning die hij verdient.” Eenieder die iets over Dopper of z’n muziek aanwezigen ooit had gehoord: Castel Cuillé (1894). 12 Heeft de stichting haar doel- wil weten kan bij ons terecht. De vraag is zich ook hiermee bezighouden. Rembrandt stellingen bereikt? waar we die documenten uiteindelijk gaan en Van Gogh trekken nog steeds vele dui- “Ja, terugkijkend op alles onderbrengen. Misschien in de Groninger zenden uit alle werelddelen. Componisten wat er in die 25 jaar gebeurd Archieven. Daar worden ze onder goede kli- als Mozart, Beethoven en Bach zijn razend is geloof ik zeker dat we maatbeheersende omstandigheden bewaard populair. Ik denk dat dat over honderd jaar onze doelstellingen heb- en zijn ze ook makkelijk te raadplegen door of langer nog zo zal zijn. Maar wie luistert er ben bereikt. Nu is het niet studenten van het Prins Claus conservato- nu nog naar muziek uit de vroege Middel- zo, dat we klaar zijn en rium en de Rijksuniversiteit Groningen. We eeuwen? En wie luistert er nog naar muziek de stichting maar kunnen hebben onvervangbaar en kwetsbaar mate- van de Oude Grieken? Een handjevol speci- opheffen. Er is nog zoveel riaal. Tot de kostbaarste stukken die we heb- alisten. Toch is zij onsterfelijk. Daar ligt het te doen. We moeten door- ben, behoren de meer dan twintig brieven, fundament van onze westerse beschaving. gaan met het uitgeven van die Dopper eind 19de eeuw schreef aan zijn Maar ondanks alle pogingen om fragmenten Doppers composities. Een geliefde Sophie Zimmermann. Die lange, in van die muziek en de muziekinstrumenten heel groot project dat we Doppers mooie, fi jne handschrift met heel uit die tijd te reconstrueren vanuit inscrip- nog willen aanpakken, maar kleine lettertjes geschreven brieven, lezen als ties, papyrus en afbeeldingen op vazen, dat heel veel geld kost, is een roman. Er is een hele geschiedenis aan weten we niet eens precies meer hoe die de uitgave en de uitvoering verbonden en als we de persoon Dopper wil- muziek geklonken moet hebben. Mijn stand- van de Vijfde symfonie, de len leren kennen, kunnen we daaruit putten. punt is, dat als muziek goed genoeg is, ze zal Sinfonia epica, op tekst van Ideaal zou zijn als iedere belangstellende overleven. Dopper maakte geen onderscheid de Illias van Homerus, een daarvan kan kennisnemen via internet en tussen lichte (pop-) en ‘klassieke’ muziek. avondvullend werk voor daarom zijn we ook begonnen met het digi- Hij maakte alleen onderscheid tussen wat groot koor en orkest en wel taliseren van het archief. Dus ja, we moeten hij goede en slechte muziek vond. Je weet dertien solisten. Daarvan gebruik maken van moderne technieken om Boelo: ‘Beproeft alle dingen en behoudt het zijn in 1915 voor het laatst een en ander onder de aandacht te brengen goede.’ Ik weet niet altijd wat het goede is, enkele fragmenten uitge- van een zo groot mogelijk publiek.” maar wat ik wel weet is dat de muziek van voerd. Om dat te bewerk- Dopper, dankzij onze stichting, meer en stelligen werken we nauw Klassieke muziek is niet echt populair mo- meer te horen is: over radio 4, op concerten samen met het Veenkoloni- menteel. Heeft de muziek van Dopper nog (ook in het buitenland) en door middel van aal Symfonieorkest. Maar ja, een toekomst? de cd’s die de laatste jaren verschenen zijn het geld...” “Dat is een vraag, waarop ik moeilijk ant- (afb. 16). Maar ja, alles vergaat, en hoe lang woord kan geven. Inderdaad is de popmu- dat duurt... wie zal het zeggen?” De meeste leden van het be- ziek tegenwoordig razend populair, vooral stuur van de Stichting zijn bij de jeugd. Daarom is het ook goed dat al aardig op leeftijd. Hoe orkesten als het Noord Nederlands Orkest 18. Oorkonde behorende bij de toekenning van de moet dat verder? Visser-Neerlandiaprijs aan de Stichting Cornelis “Nou nou, Boelo! Je doet net alsof we een Dopper (2009). stelletje kindse bejaarden zijn. In de eerste plaats zou ik willen opmerken dat het ‘op Veenkoloniaal Museum in Veendam, ‘Cornelis leeftijd zijn’ nogal meevalt. Er zijn wel een Dopper, componist tussen Mahler en Mengel- paar pensionado’s bij, maar die zijn nog berg’, samengesteld door Hendrik Hachmer lang geen zeventig. Ikzelf ben natuurlijk wel (afb. 15). De tentoonstelling kreeg veel lande- ‘hoogbejaard’ zoals dat heet, maar zo voel ik Cornelis Dopper, de operacomponist lijke publiciteit, werd bezocht door bezoekers me niet. Ik wil er graag zo lang mogelijk mee uit heel Nederland en ging in april 2010 op doorgaan. Verder hebben we verschillende Wat een verrassing om op 29 reis naar Riga, Letland, onder auspiciën van jonge bestuursleden die nog vol in het leven mei j.l. in het Kröller-Müller de Nederlandse ambassadeur aldaar. In 2009 staan en het druk hebben met hun eigen Museum, te midden van de ontving onze stichting een hoge onderschei- loopbaan en werkzaamheden. Wanneer ben heerlijk geurende bossen op ding. Wij kregen de Visser-Neerlandiaprijs je tegenwoordig oud, Boelo? Als de pensi- de Veluwe, operamuziek van ten bedrage van € 7000 (afb. 18). Met dat oengerechtigde leeftijd langzamerhand naar Cornelis Dopper te horen. Het geld konden we weer een en ander uitgeven. de zeventig gaat? Dus, ik hoop het nog jaren was een concert georgani- Een ander hoogtepunt was in februari 2010 vol te houden.” seerd door ‘401 Nederlandse de onthulling van het Dopperstandbeeld op Opera’s’. Er werden aria’s en het Raadhuisplein in Stadskanaal (afb. 17). De Welke taak zal de stichting in de toekomst duetten uitgevoerd uit ope- gemeente Stadskanaal en de Centrum Winke- moeten krijgen? Zal de ICT-techniek daarbij ra’s van Nederlandse compo- liers hebben dat mogelijk gemaakt. Zo kreeg een rol spelen? nisten - allen uit de tijd van Cornelis Dopper zeventig jaar na zijn overlij- “Zoals ik al zei, hebben we in de loop van Cornelis Dopper - die waar- den in zijn geboorteplaats eindelijk de erken- de jaren een prachtig archief opgebouwd. schijnlijk niemand van de 19. Aankondiging van de eerste uitvoering van Doppers opera De blinde van 11 ning die hij verdient.” Eenieder die iets over Dopper of z’n muziek aanwezigen ooit had gehoord: Castel Cuillé (1894). 12 werd als het ware herontdekt. Geen wonder dat er na afl oop van dit concert plannen werden gesmeed om dit geniale gedeelte van Doppers oeuvre, waaraan tot nu toe nauwelijks aandacht werd gegeven, na meer dan een eeuw opnieuw tot leven te brengen. Dopper wordt voornamelijk geasso- cieerd met zijn symfonische werk: de zeven symfonieën, de Ciaconna gotica, maar aan zijn opera’s, gecomponeerd in de periode 1893 tot 1904, werd 17. Onthulling van het standbeeld van Cornelis Dopper nauwelijks aandacht besteed. in Stadskanaal door wethouder Jan-Willem van de Kolk (r) en Joop Stam 2010).

9 Wat hadden jullie als stichting voor ogen? “Dat blijkt al uit onze statuten: alles verzamelen wat er over Dopper te vinden is in binnen- en buitenland en die gegevens bundelen in een bibliograﬁ e (afb. 5). Uiteindelijk is dit uitge- groeid tot een biograﬁ e: Schitteren op de tweede rang. In 2002 verscheen de muziekwetenschap- pelijke uitgave en in 2009 een meer populaire versie met veel foto’s (afb. 6). Wat betreft de titel mer- ken sommige mensen soms op: ‘Op de tweede rang? Was Dopper dan een tweederangs componist?’ Dat is in mijn ogen dus pertinent niet het geval. Dopper was, zoals ik als zei, geen Beethoven, Mozart of Brahms. Maar er is een bekend gezegde van Voltaire: ‘Het is beter om te schitteren op de tweede rang dan niet op te vallen op de eerste.’ Dopper had bepaalde eigenschappen waardoor hij zich altijd op de achtergrond hield. Hij was te bescheiden en kon niet met z’n ellebo- gen werken, hij miste de 12. Getuigschrift van het Koninklijk Conservatorium te Leipzig waar Dopper studeerde. allure en de bravoure van een ster. 13. Recensie van een uitvoering van de Ciaconna gotica Hij is eigenlijk altijd de veenkoloniaal uit in het Théatre Royal te Antwerpen in 1928. Groningen gebleven en paste niet in het Am- sterdams elitaire milieu. Hij viel op door z’n Gronings accent, dat hij altijd heeft ‘Ingeborgs klacht’ (vervolg). gehouden. Hij componeerde voor het volk, niet voor de Amsterdamse high society. sympathie, met welwillendheid. (...) Het zou Nieuws van den Dag: ‘ De heer Dopper heeft Hij studeerde nieuwe werken in met het mij niet verwonderen, dat de Heer Dopper drie zaken die voor hem in de toekomst als orkest, hij was de ‘inzeper’, d.w.z. hij haalde met dit werk een belofte heeft gedaan. Zal dramatisch componist zeer veel belooven: de kastanjes uit het vuur, terwijl gastdirigen- hij in staat zijn zijne belofte gestand te doen? talent, bekwaamheid en jeugd.’ ten en Willem Mengelberg met de eer gingen Dat zal eerst in de toekomst moeten blijken. Tijdens het concert in Kröller-Müller werd na strijken. Dopper werkte heel hard maar altijd Zeker schijnt het mij dat deze componist het liefdesduet tussen Margareta (Jolien de op de achtergrond. Dat noem ik dan ‘de theaterbloed bezit; hij ontwikkele zich, Gendt, sopraan) en Baptiste (Denzil Delaere, tweede rang’. Andere taken voor onze stich- hij kweeke zijn talent op en vervulle onze tenor) de waanzinsaria van Margareta ge- ting waren en zijn Doppers muziek uitgeven, 15 hoop.’ Recensent G.F. Dorper schrijft in het passioneerd vertolkt. Met ongekend succes! zodat die voor iedereen toegankelijk wordt, 8 11. De wereldpremière van Doppers Requiem (1935) in 2009 onder leiding van Anthony Hermus met het Noord Neder- ‘Ingeborgs klacht’ (vervolg). lands Orkest en het Noord Nederlands Concertkoor. Frithjof (1895) technisch-compositorisch opzicht, maar ook Een jaar na de première van Het blinde meisje in muzikale rijpheid en dramatische uitdruk- allemaal zo vakkundig gedaan met schitte- laat-romanticus in de tijd van vernieuwers voltooit Dopper zijn tweede opera Frithjof, kingskracht. De opera bezit vele momenten rende vondsten. Denk bijvoorbeeld aan het als Strawinsky, Debussy, Ravel en Schön- een avondvullend werk in twee bedrijven en van grote schoonheid en ontroering. Was Het slot van de Ciaconna gotica met acht celli, berg, dus erg conventioneel, maar dat neemt zes tonelen, naar de gelijknamige IJslandse blinde meisje nog erg naïef en onsamenhan- pianissimo, die langzaam wegsterven (afb. niet weg dat er ook moderne elementen in sage in de bewerking van E. Tégner met een gend van structuur, in Frithjof maakt Dop- 4). Wat een tragiek! Meesterlijk! En nu wordt zijn muziek te vinden zijn, zoals bijvoorbeeld Nederlands libretto van B. Bueninck. De per – natuurlijk in navolging van de zo door ik misschien een beetje technisch, maar Dop- de heletoons-toonladder en zog. boventoon- opera vertoont verbazend veel progressie ten hem bewonderde Wagner – gebruik van 7 per mag dan dikwijls beschouwd worden als reeksen.” opzichte van Het blinde meisje, niet alleen in leidmotieven, thema’s die hij verbindt aan de 16

7 hoofdpersoon Frithjof en diens geliefde Ingeborg. Maar ook andere perso- nages hebben een eigen motief. Die leidmotieven lopen als een rode draad door de opera en worden op meesterlijke wijze gevari- eerd, al naar de situatie dat vereist.

6 Hoe werd de stichting in eerste instantie ontvangen? “Er waren natuurlijk mensen die er niet veel in zagen. ‘Trekken aan een dood paard’, werd er wel gezegd. Meestal zijn dat mensen die wel een mening hebben, maar geen idee hebben waarover het eigenlijk gaat. Dat vind je niet alleen onder de gewone burgers, maar ook onder de mensen die de Nederlandse muziekcultuur zouden moeten verdedigen. Ze zijn zonder kennis van zaken vooringeno- men. Hebben zijdelings gehoord van bijv. de af- faire Dopper – Matthijs Vermeulen, maar weten er het ﬁ jne niet van. Ik ga er hier verder niet op in. Dan zijn het juist 23. Het Hoftheater te Weimar met het standbeeld van Goethe en Schiller op de voorgrond. die onverkwikkelijke verhalen die ze interes- tegen een boom in slaap gevallen. Frithjof ook de kern van zijn structuren besloten. Hij sant vinden, omdat het heeft nu de gelegenheid om wraak te nemen beschikt over een ongebreidelde fantasie en allemaal nogal sensatio- door hem in zijn slaap te vermoorden. Maar creativiteit, heeft verrassende invallen, en neel over komt. De Boe- hij aarzelt. Als Ring ontwaakt, legt Frithjof weet in de loop der jaren een steeds toene- rendans, het Intermezzo zijn vermomming af en vertelt Ring dat hij mende vaardigheid te ontwikkelen om met uit de Zuiderzeesymfo- hem om het leven had kunnen brengen, gebruikmaking van genoemde middelen alle maar hem heeft gespaard. Uit dankbaarheid mogelijkheden uit een motief te halen, die 8. Brief van Richard Strauss aan Dopper na een uitvoering van de ‘Amsterdamse’ symfonie in Berlijn in 1918. Archief: NMI schenkt Ring hem zijn rijk en Ingeborg. het biedt. De opera is wegens gebrek aan ﬁ - 9. De schouwburg aan Unter den Linden, waar de uitvoering van de ‘Amsterdamse’ plaatsvond. Het slot van het verhaal speelt zich af bij nanciële middelen nooit opgevoerd. Wel zijn een nieuwe door Frithjof gebouwde tempel. onder leiding van de componist op 6 febru- Ingeborg en Frithjof worden herenigd en ari en 20 maart 1898 fragmenten uitgevoerd in de toekomst zullen de volkeren in vrede in concertvorm met het orkest van de ‘Ne- naast elkaar leven met Frithjof en Ingeborg derlandsche opera’ (afb. 20). Enkele aria’s uit als koning en koningin. de opera, waaronder Ingeborgs klacht uit het tweede toneel van het eerste bedrijf, bewerk- In deze prachtige opera kunnen we nu reeds te hij voor zang met pianobegeleiding. Dat eigenschappen vaststellen, die kenmerkend stuk is gedateerd 31 maart 1898 en draagt zijn voor Doppers compositietechniek: 1. het het onderschrift ‘voor mijn lieve vriendinne metrisch, ritmisch, melodisch, harmonisch Sophie [Zimmermann]’ (afb. 21). en instrumentaal variëren van motieven en thema’s, 2. het toepassen van contra- William Ratcliff (1900) puntische technieken als augmentatie en Dopper voltooit zijn derde opera, William diminuatie (d.w.z. dat de noten van een Ratcliff, op 21 juli 1900. Het werk is ge- motief of thema in waarde worden vergroot baseerd op het gelijknamige verhaal van of verkleind), 3. het gebruik van de hele- Heinrich Heine (1823), dat zich afspeelt in toonstoonladder en 4. referenties aan mid- Schotland omstreeks 1822. Zonder noe- deleeuwse modi. Dopper is een meester in menswaardige wijzigingen heeft Dopper 5 de kunst van het variëren. Daarin ligt dan Heines tekst overgenomen, zij het dat hij de 18 oorspronkelijk zeventien scènes heeft gereduceerd tot veertien scènes, verdeeld over vier tonelen in twee bedrijven. Evenals zijn voorgaande opera’s is William Ratcliff een dialoog-opera, waarbij de componist de tekst op de voet volgt. Voortbordu- rend op Frithjof, gebruikt hij een aantal leidmotieven, die kenmerkend zijn voor de personen (en situaties) in de opera: de Schotse edelman MacGre- gor, diens hypersensitieve dochter Maria, de medi- amieke oude kamenierster Margarethe, de trotse schoonzoon Douglas, de hartstochtelijke minnaar en moordenaar Ratcliff en de pseudo-religieuze her- bergier (van laag allooi) Tom. De manier waarop Dopper zijn melodieën en motieven hanteert, combi- neert, aan elkaar verbindt, voortdurend van nieuwe klankkleuren voorziet, ritmische varianten en tempoveranderingen aanbrengt, ze als het ware steeds weer in een nieuw jasje giet, daarbij gebruik- makend van alle gebrui- kelijke contrapuntische middelen (verbreding, vernauwing, omkering, 7. Een keur uit de werken van 24. Programma uit 1903 van de opera Het eerekruis (1902), Cornelis Dopper die door de fugato, canon enz.), hoe hij met behulp van uitgevoerd o.l.v. de componist. Stichting Cornelis Dopper zijn deze technieken bepaalde sferen weet op te uitgegeven. Daaronder alle roepen, getuigt van een enorme stap voor- kamermuziek: de Vioolsonate, het waarts ten opzichte van Frithjof en verraadt Zij wees hem af en vanaf die tijd gebeurde er Strijkkwartet ‘Pallas Athene’, het in dit stadium van zijn ontwikkeling als vreemde dingen rond het kasteel. Twee van Sextet en de Klankstudie voor bla- toondichter groot meesterschap. Maria’s aanbidders werden op gruwelijke zers en piano, (werken die hij schreef voor het Concertgebouw- Het toneel stelt voor een vertrek in het wijze vermoord. Hun lijken werden gevon- sextet), alle liederen, koorwerken, kasteel van Mac Gregor. Deze heeft zojuist den bij Zwartesteen. Douglas zweert wraak muziek voor harmonie- en het huwelijk voltrokken tussen zijn dochter nadat hij dit verhaal gehoord heeft. Op dat fanfareorkest en grote werken Maria en graaf Douglas.In een hoek van de moment komt Lesley, een handlanger van als het Requiem, de Eerste en kamer staat Maria’s oude kamenierster Mar- Ratcliff, het vertrek binnen. Hij overhandigt Zesde symfonie. Alle uitgaven zijn overgedragen aan Donemus, garetha. Zij zingt de onheilspellende en raad- Douglas een briefje met de mededeling dat het Documentatiecentrum voor selachtige woorden: ‘Hoe is uw zwaard zo een onbekende (Ratcliff) hem die nacht bij Nederlandse Muziek, waar ze ook rood van bloed, Edward?’ MacGregor vertelt Zwartesteen wil ontmoeten. Douglas belooft verkrijgbaar zijn. Douglas het verhaal van William Ratcliff. Op er te zullen zijn. zekere dag bezocht William het kasteel en Het tweede toneel speelt zich af in een 19 werd op slag verliefd op zijn dochter Maria. ongure herberg. Dieven en ander gespuis 4

19 5. De bibliograﬁ e van 1993, samengesteld door Ida Da- 6. De biograﬁ e ‘Schitteren op de tweede rang’ 2e uitgave tema en Joop Stam. 2009, door Joop Stam, m.m.v. Ida van Duinen.

3 20 Maria’s kamer in het slot. Margaretha kleedt delijk getroffen ter aarde. De keizer verleent waardigheidsbekleders zoals Sem Dresden, haar voor het bruiloftsfeest. Maria heeft ban- hem een hoge onderscheiding: het erekruis. Walther Boer, André Jurres en de directeur ge voorgevoelens; er hangt iets dreigends in Doppers laatste opera wordt door het van de N.V. Concertgebouw, Rudolf Men- de lucht. Plotseling stormt Ratcliff, bleek en publiek en de pers zeer gunstig ontvangen. gelberg. De Groninger Orkest Vereniging ontdaan, het vertrek binnen. Maria smeekt Daniël de Lange noemt Dopper een van voerde de Zuiderzeesymfonie uit onder Van hem om weg te gaan: ‘Wil je soms dat Nederlands meest talentvolle scheppende Epenhuysen. In 1970 werd aandacht gege- Douglas je hier vindt?’ Met die woorden velt toonkunstenaars. De behandeling van het ven aan Doppers 100ste geboortedag. Blazers ze haar eigen doodvonnis. Ratcliff brengt orkest noemt hij voortreffelijk. ‘Daaruit van het Concertgebouworkest speelden toen haar met zijn zwaard om het leven en slaat ziet men dat de componist meester is over met Wim Dalmaijer aan de piano Doppers daarna de hand aan zichzelf. Er verschijnen de materie.’ Na afl oop van de uitvoering Sextet. Maar ik dwaal af. Ik werd er dus bij- twee nevelfi guren die elkaar in de armen verschijnen zowel componist als regisseur gehaald en ging op zoek naar materiaal voor vallen en innig omhelzen, om dan langzaam (Henri Engelen) op het podium en ontvan- de lezingen die ik moest houden. Nu lag er in het niet te verdwijnen. gen uit handen van de heer Schmier kransen, in het archief van het Nederlands Muziek ‘hoewel ze een “eerekruis” verdienen.’ De Het heeft bijna tien jaar geduurd voordat de première vond plaats op 9 januari 1903 door 3. Gedenksteen, in 1951 onthuld door Doppers weduwe Christina de Roos in zijn geboortehuis, Hotel Dopper. opera werd opgevoerd. Dat gebeurde niet het ‘Amsterdamsch Lyrisch Tooneel’ in het Na afbraak van het hotel thans in de muziekschool te in Nederland, maar in het gerenommeerde Paleis voor Volksvlijt onder leiding van Peter Stadskanaal. Groothertogelijk Hoftheater te Weimar onder Raabe. ‘Wegens groot succes’ wordt de opera leiding van de vaste hofkapelmeester Peter op 11, 13 en 15 januari herhaald. Ook in Rot- 4. Laatste bladzijde van Doppers Ciaconna gotica (1920). Raabe (afb. 22 en 23). De uitvoering deed terdam en Utrecht vinden respectievelijk op veel stof opwaaien. De meningen van de 19 januari en 9 februari uitvoeringen plaats. naar was (afb. 3). critici waren sterk verdeeld, zodanig dat er Nog geen jaar later, op vrijdag 18 december Daarover be- in de kranten en muziekbladen een pole- 1903 wordt Het eerekruis, nu onder leiding staat een leuke miek ontstond waaraan zelfs dirigent Peter van Cornelis Dopper zelf, onder auspiciën anekdote. De Raabe deelnam. Wat een feest zou het zijn van ‘De Nederlandsche Opera’ van Joosten gemeente Stads- als Doppers opera William Ratcliff, desnoods in de Stadsschouwburg nogmaals opgevoerd kanaal (toen nog fragmenten ervan, na meer dan honderd (afb. 24). Het succes is zo groot dat de opera Onstwedde) jaar voor het eerst in Nederland te horen zou op 22 december herhaald wordt. Ook nu wilde in eerste zijn! zijn de kritieken lovend: In den componist instantie het Dopper mag men een onzer kunstenaars Concertgebouw- Het eerekruis (1902) begroeten, die in staat zullen zijn voor de orkest laten Doppers vierde en laatste opera is de eenak- oorspronkelijke dramatische kunst in ons komen. Ik zou ter Het eerekruis van 1902. Dopper noemt het land iets zeer goeds tot stand te brengen.’ niet weten waar ‘een dramatische episode’ en dat is het ook. Het eerekruis is nog één keer opgevoerd, en die hadden Het drama speelt zich af in een militair ten- wel op 24 februari 1910 in de Stadsschouw- moeten spelen, tenkamp in de tijd van keizer Napoleon. Het burg te Amsterdam. Op verzoek van Dopper maar toch... Na is avond en een kampvuur brandt. Soldaten is de muzikale leiding in handen van Evert veel getouw- keren terug van het slagveld. Er ontstaat Cornelis, zijn collega-dirigent van het Con- trek besloot de een discussie over de zin van de oorlog. De certgebouworkest. gemeenteraad dappere strijders van de keizer zijn moorde- daarvoor f 200 (!) naars, zeggen sommigen. Soldaat Jean sleept Uit een brief van 18 juni 1900 aan Sophie beschikbaar te zijn dodelijk gewonde broer George voort, Zimmermann (afb. 25) blijkt hoezeer Dopper stellen. Je kunt die is getroffen door een kogel in de borst. zich met de fi guren uit zijn opera’s vereen- wel begrijpen Hij sterft. Tussen de lijken zoekt Martha haar zelvigt. In die brief staan vier motieven, drie dat er van dat zoons Jean en Georg. Maar niemand heeft de daarvan komen uit zijn opera’s De blinde, plan niets terecht broers gezien. Misschien zijn ze aan het front Frithjof en Ratcliff. Het vierde motief komt is gekomen. De gesneuveld. Martha’s hart is vervuld van uit zijn eerste symfonie, de balletsymfonie onthulling ge- haat jegens de keizer. Dan ziet ze Jean. Die Diana. Al deze motieven hebben te maken beurde destijds vertelt haar dat haar geliefde zoon met Doppers onbereikbare geliefde Sophie door Doppers George gestorven is. Ze wordt overmand Zimmermann. Het fragment uit De blinde weduwe, Chris- door verdriet. Ze heeft slechts één doel voor verwijst naar de misleide bruid Margareta, tina de Roos, in ogen, George wreken door de keizer te die van liefdesverdriet zelfmoord pleegt; aanwezigheid doden. Als de keizer verschijnt, richt Martha het leidmotief van Ingeborg uit Frithjof il- van mr. Cals, met grote koelbloedigheid een geweer op lustreert het verlangen naar haar geliefde Staatssecretaris zijn borst. Een ogenblik is Jean in een gewel- Frithjof en in Ratcliff vereenzelvigt Dopper van Kunsten en dige tweestrijd gewikkeld, dan grijpt hij zijn zich met William Ratcliff en diens grenzeloze Wetenschappen 21 geweer, een schot valt, zijn moeder valt do- liefde voor Maria; het fragment uit Diana en andere hoog- 2

2 verzinnebeeld de oprechte liefde van de andere, geheel onbekende kant van de com- Interview met Joop Stam, voorzitter van jachtgodin Diana voor de jonge Ridder. ponist, die bekend is om zijn symfonische werken, maar die ook dramatische werken Tenslotte. Het streven van de Stichting Cor- heeft gecreëerd, die niet verloren mogen de Stichting Cornelis Dopper nelis Dopper is de beste momenten uit deze gaan voor het nageslacht. door Boelo Lutgert opera’s weer voor het voetlicht te brengen, zodat het publiek kennis kan nemen van een Joop Stam Hoe is het allemaal begonnen? had ik ze nog nooit. Het enige wat er was, “In 1989 was het vijftig jaar geleden dat waren een paar 78-toerenplaten met de Dopper overleed. De toenmalige directrice Ciaconna van 1940 met Willem Mengelberg van het Streekhistorisch Centrum in Stadska- en het Concertgebouworkest (afb. 1). Maar naal, Ida Datema, wilde dat niet ongemerkt krijg die maar eens te pakken. Rond de ten- voorbij laten gaan. Ze organiseerde een toonstelling werden ook andere activiteiten