Mengelberg En Zijn Tijd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MENGELBERG EN ZIJN TIJD Een uitgave van de Willem Mengelberg Vereniging december 2006 19e jaargang nummer 79 INHOUD PAGINA ARTIKEL AUTEUR 1 Van de Redactie + 5 December, Mozarts sterfdag Joh. Krediet 2 Van het Bestuur A.A. Meurer 3-4 Haitink een tweede Mengelberg? Joh. Krediet 5 Kerstheritinering uit 1987 Joh. Krediet 6-8 Amsterdams hulde aan dronken Chinees Fr. Van Eeden 9-10 Reacties en repliek over Li-Tai-Po Fr. Van Eeden 11 Nagekomen berichten over Hans von Billow 12-30 Mengelberg en Mozart A. Coster 31-33 Benjamin Britten P. Vis 34-46 Richard Strauss als dirigent Joh. Krediet Fra Artgelico da Fiesolo (1387-1455) JAUCHZET, FROHLOCKET, AUF PREISET DIE TAGE! Weihnachts-oratorium 3.5. Bach, BWV 248 COLOFON Mengelberg en zijn Tijd is een kwartaaluitgave van de Willem Mengelberg Vereniging, opgericht 13 februari 1987. Overname van de redactionele inhoud is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming. De redactie houdt zich het recht voor artikelen te weigeren en aan te passen. Aan de inhoud van dit periodiek kunnen geen rechten worden ontleend. REDACTIE: A. van Kapel, J. Krediet, mr. A.A. Meurer Redactiesecretariaat: Mozartkade 14, 1077 DJ Amsterdam, 020-6262550, e-mail: a.meurer(ffiplanet.nl, giro 155802. BESTUUR: Voorzitter prof. dr. W.A.M. van der Kwast (0512-382375), Secretaris-penningmeester mr. A.A. Meurer (020-6262550). Leden: ir. P.M.H. Geelen (023-5245836), J. Krediet (020-6991607) en R. Krilsemann (6687110). Alg. Adviseur A. van Kapel (071-5172562). Erelid: Riccardo Chailly. Jaarbijdrage €25,00 , voor leden buiten Europa €30,00. 1 Van de Redactie Voor deze kerstuitgave plaatsten wij op de voorzijde van de kaft een tekening van Rembrandt. De tekening is waarschijnlijk gemaakt in de jaren 1635-1640, de jaren dat hij veel moeders met kinderen op hun armen tekende. Deze tekening is een studie voor de aanbidding van de Koningen, is gemaakt met pen in bruine inkt, meet 177x159 m.m. en is in het bezit van het Rijks Prentenkabinet. De viering dat het op 7 november vijftig jaar geleden was dat Bernard Haitink voor het eerst met het concertgebouworkest optrad, deed ons besluiten n.a.v. een uitspraak van de schrijvende pianist Paul Niessing "Haitink is een tweede Mengelberg", daar commentaar op te geven. Een krantenartikel van Frederik van Eeden in DE GROENE riepen kerstherinneringen op aan concert o.l.v. Bernard Haitink op de Eerste Kerstdag 1987. Ter afsluiting van het Mozartjaar schreef Aarnout Coster een artikel over "Mozart en Mengelberg". In de rubriek "Dirigenten om Mengelberg" besteden wij aandacht aan Richard Strauss, een dirigent die zo belangrijk geweest is voor ons orkest en voor Mengelberg. Mogelijk dat Brittens Christmas Carols Pieter Vis deed besluiten aandacht aan deze Engelse componist te wijden. Tenslotte vertelt Rob Veltman ons over de relatie Mahler, Willem Kes en Willem Mengelberg. Dit is een voorproefje van de artikelen die hij het volgend jaar in "Mengelberg en zijn Tijd" zal schrijven over Willem Kes. Van ons lid Cor Vinke ontvingen wij een affiche waarop zijn medewerking staat afgedrukt aan het Concert voor trio en orkest van Beethoven. De uitvoering van dit concert heeft plaatsgevonden op 26 november door het Oost-Gelders Symfonie Orkest. Het affiche drukten wij af aan de binnenzijde van de achterkaft. De redactie wenst u goede feestdagen! 5 December: Mozarts sterfdag Na een vol leven en een waanzinnige muziekproductie stierf Wolfgang Amadeus Mozart op 5 december 1791 in de leeftijd van 35 jaar. Zo zou ongeveer de aankondiging van zijn dood er uit gezien kunnen hebben, ware het niet dat allerlei geruchten over ziekte en moord na zijn overlijden de ronde deden. Maar had Mozart niet gewoon zijn taak volbracht? Ludwig von Koghel had er 966 bladzijden voor nodig om zijn 636 werken 'Die unechten und zweifelhaften Werke nicht eingerechnet' in het kort te beschrijven. En dan te weten dat Mozart niet alleen componeerde maar ook les gaf, concerteerde, dirigeerde, repetities leidde, studeerde, half Europa afreisde per postkoets, zijn composities schreef met veer en inkt op bladen waar hij ook nog de notenbalken moest tekenen en dat alles bij dag-, kaarslicht en in een hobbelende koets. Daarnaast had hij nog een gezinsleven, veel vrienden en kennissen, hield van feestjes Weib und Trank en bezocht de broeder bijeenkomsten van de Vrijmetselarij. Ja, Mozart had zijn scheppingstaak volbracht; hij moest zich nog haasten om het ontwerp voor zijn Requiem klaar te krijgen. Lang leve Mozart! 2 Van het bestuur De bijeenkomst in Houten op 18 november j.l. was weer een succes. In de meer dan aangename leefomgeving van het wederom uitstekende gastheerschap van Pieter Vis genoten de ruim 20 aanwezigen eerst van een instructief en interessant verhaal van Wim van der Kwast over het verblijf van Mozart in de Republiek. "Dem Professor gegenaber waren die Hollander nicht nur ein Bischerl grob", (vrij naar Leopold Mozart). Daarna zong Pieter Vis een aantal vocale werken van Mozart die deze voor de Vrijmetselarij heeft gecomponeerd, waaronder de Cantate 'Die ihr des unermesslichen Weltalls Schopfer ehrt...', KV 619. Mooie muziek, mooi gezongen en zeer aangenaam om naar te luisteren, ook door de uitstekende begeleiding door Ab van Kapel. Tenslotte hield Rob Landman een voordracht over de Pathétique van Tsjaikovsky. Hij verdiepte zich in de nog steeds niet definitief beslechte vraag of Tsjaikovsky's dood al of niet zelfmoord is geweest, en zo ja, of daar een zg. Ereraad aan te pas is gekomen. Ook na afloop wisten we het definitieve antwoord niet, maar we hadden geboeid naar zijn verhaal zitten luisteren, waarbij hij tevens de symfonie thematisch behandelde. Onnodig te zeggen dat de muziekfragmenten uit Mengelbergs grammofoonopname van april 1941 waren genomen. Wat klonken die goed! Na de voordracht ontspon zich een discussie over het gewicht dat aan een musicologische duiding van muziek moet worden gehecht. Of zoals iemand het verwoordde: zou Mengelberg als hij de Pathétique uitvoerde echt hebben gedacht: `o ja, dit is het thema van de vergetelheid en dat van de liefde'of zou hij gewoon muziek hebben willen maken? We kwamen er niet uit, maar voor we aan de borrel gingen was er alle reden de "optredenden" hartelijk te bedanken en dat te onderstrepen met voor ieder het recent verschenen boek over Bernard Haitink, die ons in november op een aantal werkelijk onvergetelijke uitvoeringen van de Vierde van Mahler vergastte. Vooral in de dagen vàèr de jubileumuitvoering op 7 november was het orkest met zijn oude chef in een vorm die we zelden eerder hebben gehoord. Als je dan in het Concertgebouw zit, denk je: 'Dit orkest tweede van Europa, na de Wiener Philharmoniker. Mooi, maar hoezo tweede?' Onze gelukwensen aan het Koninklijk Concertgebouworkest! Rob Landman houdt regelmatig voordrachten waarbij hij een muziekwerk bespreekt, zo behandelt hij op 3 april 2007 in Dordrecht de Vierde van Mahler (nadere inlichtingen: rt landinan(d,do rd re cht.n1 of 078-6351777). Het bestuur beraadt zich over de wijze waarop wij aandacht zullen besteden aan het 20-jarig bestaan van de Vereniging in 2007. Afhankelijk van wat en wanneer verneemt u daar meer over in volgende uitgaven van "Mengelberg en zijn Tijd" of eerder. Rest ons u prettige feestdagen en een goed, gezond en muzikaal 2007 te wensen. Vooral diegenen die hun contributie nog niet hebben voldaan maar daartoe na lezing van deze woorden onverwijld zullen overgaan, met behulp van de bijgesloten acceptgiro (deze zijn nog tot 31 december a.s. te gebruiken). Het bestuur 3 Haitink een tweede Mengelberg? In 1956 zag Paul Niessing, de schrijvende pianist in het maandelijks verschijnende muziektijdschrift Symphonia, Haitink als een tweede Mengelberg. Interessant is het om, 50 jaar later, eens na te gaan wat de verschillen en overeenkomsten tussen Mengelberg en Haitink zijn. Mengelberg werd geboren in een tijd dat Nederland muzikaal nog niet op de kaart stond en het Concertgebouw nog moest worden gebouwd en het Concertgebouworkest nog niet was opgericht. Haitink zag het levenslicht in het jaar dat de tweede concertzaal van Amsterdam, het Paleis voor Volksvlijt, door brand werd verwoest en het Concertgebouw en zijn orkest inmiddels internationale vermaardheid genoot. Mengelberg groeide op in een artistiek gezin waar het `Deutschland uber alles' de boventoon voerde, waar men rooms was en vader Mengelberg van mening was dat zijn kinderen min of meer geniaal waren. Haitink ontwikkelde zich in een a-religieus gezin waarin het gold: 'Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg'. Er heerste door afkomst van zijn moeder een francofiele sfeer. Mengelberg werd vanaf zijn kleuterjaren voor muziekbeoefening, zowel instrumentaal als vocaal opgeleid door te goeder naam en faam bekendstaande musici en vanaf zijn 10e jaar componeerde hij reeds. Hij werd daarbij gestimuleerd door zijn moeder die goed piano speelde en zong. Op zijn 13e-14e jaar mocht hij Brahms diens Handelvariaties voorspelen. Haitink kreeg die opleiding vanaf zijn kleuterjaren niet, maar zijn moeder die ook redelijk piano speelde en zong, liet hem van ongeveer zijn tiende jaar vioollessen volgen bij een violist van het Concertgebouworkest. Ter voorbereiding op zijn conservatoriumopleiding kreeg hij in de periode 1945-1947 privé les in solvège. Vanaf ongeveer zijn 8e jaar bezocht hij regelmatig het Concertgebouw om uitvoeringen van het orkest bij te wonen. Mengelberg vervolgde vanaf 1888 zijn muzikale opleiding voor piano en directie aan het Conservatorium in Keulen dat hij in 1892 verliet met onderscheiding voor zijn voortreffelijke prestaties in pianospel en als dirigent. Haitink studeerde vanaf 1947 — met onderbrekingen vanwege dienstplicht - viool aan het Amsterdams Conservatorium dat hij in 1952 zou verlaten als tuttispeler. Vanaf 1954 volgde hij met Otto Hamburg - die de eerste 10 jaar voorzitter van onze vereniging was - directiecursussen van de N.R.U. waar Haitink door Ferdinand Leitner werd opgemerkt. Mengelberg deed na zijn conservatoriumopleiding drie jaar praktische ervaring op als koor- en orkestdirigent te Luzern.