PapurPris: 50c Pawb Ebrill 2013 Rhif 388 Sesiynau chwarae i Faes-y-deri

Mae project chwarae RAY dod yn ôl dro ar ôl tro i gyd- Ceredigion yn dychwelyd i chwarae yn y parc. Daw’r Dal-y-bont eleni yn dilyn plant o sawl ysgol wahanol ac llwyddiant y sesiynau chwarae o oedrannau eang. Tra bod y plant yn mwynhau, rhydd hyn mynediad agored llynedd ym Grace Davies yn dathlu Dydd Trwyn Coch yn Ysgol Llangynfelyn mharc chwarae Maes-y-Deri. Fe seibiant i’r rhieni i ymlacio tra’n dderbyniodd RAY Ceredigion gwybod bod y plant yn chwarae gefnogaeth arbennig oddiwrth yn y parc yn ddiogel plant, trigolion, rhieni yn Croesawn blant o bob oedran ogystal â Chyngor Cymuned i ddod i ymuno yn yr hwyl a sbri Ceulanamaesmawr. ym mharc Maes-y-Deri bob nos Mae’r sesiynau chwarae yma Fawrth rhwng 4yh a 6yh adeg yn fuddiol iawn i blant, pobl tymor yr ysgol. ifanc a rhieni, wrth gynnig Ond er mwyn medru parhau, amrywiaeth o weithgareddau mae angen gwirfoddolwyr i a defnyddiau o bob lliw a llun helpu yn y sesiynau chwarae i’r plant fwynhau chwarae gyda hyn: cysylltwch gyda Helen nhw o dan oruchwyliaeth ein Lewis, Swyddog Cyswllt gweithwyr chwarae arbenigol. Cymuned Cyngor Sir Mae nifer uchel o blant yn Ceredigion.

Y gwanwyn yma o’r diwedd!

Tymor wyn bach yn prancio a natur yn deffro o’n cwmas. Dim felly y bu eleni. Daeth yn dymor colledion i ffermwyr, a miloedd o wyn y marw yn yr eira ar draws y wlad. Braf gweld Elfyn Jones, Siop Spar yn gallu dangos fod un o’i ddefaid ef wedi esgor ar bedwar oen. Mae’r pedwar wedi cael gofal ac yn dod ymlaen yn dda. Dyma Elfyn, Mathew a Mollie yn dangos yr ãyn. tud 3 tud 4 tud 8 tud 12 Pobl a Phethe Trwynau Coch Castell Glandyfi Chwaraeon Papur Pawb Golygydd Cyffredinol: Gwyn Jenkins (01970) 832560 Maesgwyn, Tal-y-bont, Ceredigion [email protected] Tynnu lluniau: Cysyllter â golygyddion y mis Dyddiadur GOHEBYDDION LLEOL Tal-y-bont: Myfanwy James, Bryn Eglur, Tal-y-bont 832592 Os am gynnwys manylion am Rehoboth 10 Parch W.J. Aileen Williams, Maesmeillion, Tal-y-bont 832438 weithgareddau eich mudiad neu’ch Edwards Maes-y-deri: Eirlys Jones, 91 Maes-y-deri, Tal-y-bont 832483 Eglwys Dewi Sant 11 Boreol Parsel Henllys: Dilys Morgan, Alltgoch, Tal-y-bont 832498 sefydliad yn Nyddiadur y Mis, dylech Bont-goch: Richard Huws, Pantgwyn, Bont-goch 832566 anfon y manylion llawn at Glenys Weddi Tre Taliesin: Siân Saunders, Is-y-coed, Tre Taliesin 832230 Edwards, Cartrefle, Tal-y-bont (01970 28 Bethel 2 Gweinidog (C) Tre’r-ddôl: Susan Lewis, Maesgwyn, Tre’r-ddôl 832429 Nasareth 5 Parch J. Tudno Janet Evans, Cefngweiriog, Tre’r-ddôl (01654) 781260 832 442) o leiaf deng niwrnod cyn y Eglwysfach/Ffwrnais: Wendy Fuller, Pandy, Ffwrnais (01654) 781312 rhifyn nesaf o’r papur. Williams Rehoboth 5 Bugail CYMDEITHAS PAPUR PAWB Cadeirydd: Arthur Dafis, Mur Mawr, Tal-y-bont 832093 Eglwys Dewi Sant 11 Is-gadeirydd: Helen Jones, Gellimanwydd, Tal-y-bont 832760 Mis Ebrill Gwasanaeth Deuluol Ysgrifennydd: Geraint Pugh, 13 Dôl Pistyll, Tal-y-bont 832433 14 Bethel 10 Gweinidog Trysorydd: Rebecca Williams, Mur Mawr, Tal-y-bont 832093 Nasareth Tanysgrifiadau: Bleddyn Huws, Henllan, Tal-y-bont 832448 Mis Mai Hysbysebion: Wendy Fuller, Pandy, Ffwrnais (01654) 781312 Rehoboth 10 Bugail (C) 5 Bethel 10 Gweinidog Plygu’r Papur: Gwenllïan Parry-Jones; Tegwen Jones Eglwys Dewi Sant 11 Cymun Nasareth 2 Bugail (C ) Dosbarthwyr: Enid Gruffudd; Lynn Ebenezer; Gwenllïan Parry-Jones Bendigaid Rehoboth 5 Bugail (C) Cyhoeddir gan Gymdeithas Papur Pawb gyda chymorth Llywodraeth Cymru 15 Merched y Wawr Eglwys Dewi Sant 11 Cymun `Hen Fapiau’ ( Dr Richard Bendigaid Edwards ) 12 Bethel Y Gymanfa Ganu 10 CLWB IEUENCTID TALYBONT - 18 Sefydliad y Merched 2yp yb a 5.30 yp HYSBYSIAD Neuadd Capel y Morfa, Aberystwyth Bydd y Clwb Ieuenctid yn `Dillad Isaf’ (Mary Turner Nasareth Y Gymanfa Ganu cael toriad am ychydig, ond Lewis Rehoboth Y Gymanfa Ganu pe bai rhywun awydd ei ail Amgueddfa Aberystwyth) Eglwys Dewi Sant 11 Cymun ddechrau rywbryd cysylltwch 19 Clwb Nos Wener yn y Llew Bendigaid â Mair Nutting (832027). Gwyn: Cnoi Draenogod 17 Clwb Nos Wener yn y Llew Du: 21 Bethel 10 Gwasanaeth Geraint Lovgreen a Myrddin ap Teuluol Dafydd yn Dilyn y Llwynog Nasareth Llythyr

Annwyl Olygydd, draws y Sir i genfogi’r ddeiseb. Bydd y ddeiseb yn cau ar yr Yn dilyn y cwymp yn nifer 22ain o Ebrill ac mae modd siaradwyr Cymraeg Ceredigion arwyddo’r ddeiseb ar-lein yn mae Cymdeithas yr Iaith yn fan hyn http://cymdeithas.org/ galw ar Gyngor Sir Ceredigion deisebceredigion. Os hoffech i gymryd cyfres o gamau gopi caled cysylltwch a bethan@ penodol i alluogi pobl i fyw cymdeithas.org yn Swyddfa eu bywydau trwy gyfrwng Cymdeithas yr Iaith, Adeilad y y Gymraeg yn y sir. Mae’r Cambria, Aberystwyth (01970 rhain yn cynnwys gweithredu 624 501). drwy gyfrwng yr iaith, Yn gywir sicrhau bod gweithgareddau Hywel Griffiths a gwasanaethau hamdden ar Cadeirydd Rhanbarth gael yn ddwyieithog, a sicrhau Ceredigion Cymdeithas yr Iaith bod tai ar gael i bobl sydd eisiau Gymraeg aros yn eu cymunedau drwy ailfeddiannu tai gwag, galw am bwerau i godi treth uwch ar dai Golygyddion y rhifyn hwn haf a sicrhau bod amrywiaeth o oedd Enid a Robat. Golygydd- gartrefi ar gael am rent teg. ion y rhifyn nesaf fydd Catrin I’r perwyl hwn rydym yn 07921 397 201; cat_jenks@ bwriadu cyflwyno deiseb i’r hotmail.com a Rhian 832344 Cyngor Sir ac yn gofyn i bobl ar / 07773 313 867, rhian. [email protected], gyda Ceri’n dylunio, stiwdio@ceri- talybont.com. Dylai’r deunydd fod yn llaw’r golygyddion erbyn dydd Gwener 3 Mai a bydd y papur ar werth ddydd Gwener 10 Mai.

2 Genedigaeth Eisteddfodau Llongyfarchaidau i Jon a Jen, Llongyfarchiadau i Miriam Hen Ysgol yr Eglwys, Bont-goch ar Davies Tñ Gwyn Talybont ar ddod enedigaeth eu mech fach, Minnie, yn gyntaf ar adrodd ac yn ail am yn ddiweddar. Pobl a ganu yn Eisteddfod Swyddffynon. Gwellhad Buan Bu Anwen a Carys Howard Brynfa Talybont yn canu gyda Côr Dymunwn yn dda i Siân Wyn Ger y Lli yn Eglwys Llanbadarn Davies, Yr Hen Waith Dãr, Bont- yng nghyngerdd Clwb Rotary goch, a dreuliodd cyfnod yn yr Aberystwyth er mwyn codi arian ysbyty yn ddiweddar. Phethe at Ambiwlans Awyr Cymru.

Dymuniadau Gorau Cydymdeimlo Llongyfarchiadau AR GOLL Dymuniadau gorau i Mr Gareth Cydymdeimlwn â David a Mair Llongyfarchiadau i Elis Ifan, Evans, Sãn-y-ffrwd, Bont-goch Hwrdd dwyflwydd Cymreig Nutting, Steffan a Garmon Tyhen Llys Alaw a Carys Howard Brynfa, sydd bellach wedi ymgartrefu yng Talybont, ar basio eu prawf gyrru. o Tanyrallt, Talybont, rhif y Nghartref Tregerddan, Bow Street. Henllys, Talybont ar golli tad a tag yn ei glust: UK 704511, thadcu. Bu farw tad David ar y Mae Carys Howard hefyd wedi Dymuniadau gorau i Mr Ceredig dathlu ei phenblwydd yn 18 oed. rhif ffôn i gysylltu 01970 18ed o Fawrth. Lloyd, Yr Hen Shop, Bont-goch Amser prysur i ryfeddu rhwng y 832393 os gwelwch yn dda. sydd wedi bod yn anhwylus yn Cydymdeimlwn gydag Emyr dathliadau i gyd! Diolch. ddiweddar. Jones, Maesnant, Talybont gynt ar golli ei chwaer, sef Eirwen Jones Llongyfarchiadau i Sue a Will Cydymdeimlad L l a n r h y s t u d . Hopkins, Dyffryn, Talybont ar Cydymdeimlir â Richard Hefyd Dave Gilbert Sãn-y- ddathlu eu priodas arian ar 19eg o Huws, Pantgwyn, Bont-goch ar Nant, Treddol sydd wedi colli Fawrth. golli modryb, Mrs Betty Bray, yn ei dad, tadcu i James Gilbert a Aberhonddu yn ddiweddar. Vicky Joseph. Rydym yn falch o Llongyfarchiadau i Rhydian ac groesawu Mark a Vicky Joseph i’w Eifiona,Glanaber ar enedigaeth Llongyfarchiadau cartref newydd yn Stryd y Capel, merch fach, Mari Heulwen. Yr Talybont. wyres gyntaf i Marian a Dilwyn. Llongyfarchiadau i Sam Ebenezer ar ddod yn ail yn Unawd Bechgyn Bl 10 a than 19 oed yn Eisteddfod Sirol yr Urdd, ac ar ddod yn gyntaf yn yr Unawd allan o Sioe Gerdd Bl 10 a than 19 oed. Pob dymuniad da a llwyddiant i Sam yn Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd, Sir Benfro.

Dymuno’n dda Dymunwn yn dda i Mrs Enid Evans, Trem-y-rhos, Bont-goch sy’n dathlu penblwydd arbennig ar 15 Ebrill. Yn yr un modd, llongyfarch– iadau i Rhys Huws, Llwyn Onn, Pentrebach ar gyrraedd pen- blwydd ardderchog.

Gwellhad buan Dymunwn wellhâd buan i Pat Simmons Maes-y-Deri sydd wedi bod yn yr ysbyty yn ddiweddar. Rose Evans yn dathlu ei phenblwydd yn gant oed gyda theulu a ffrindiau. Garej Paul Joseph 01970 822220 Pob Math o Geir Gwasanaeth a Thrwsio Diagnosteg a Weldio Paratoi a Thrwsio MOT Dan Glo, Lon Glanfred, Llandre

3 Ysgol Llangynfelyn

Diwrnod Trwyn Coch yn Ysgol Llangynfelyn

Diwrnod Trwyn Coch Daeth band yr ysgol yn 2il yn y Sioe Deithiol Ailgylchu Sesiwn Blasu Pêl-droed Ar Ddiwrnod Trwyn Coch ar gystadleuaeth Band/Cerddorfa. Cafwyd sioe hwyliog iawn yn Daeth Bryn, Cydlynydd Pêl-droed Fawrth 15fed daeth y plant i’r Diolchwn yn arbennig i Helen Neuadd Goffa Talybont yng Merched Ceredigion i’r ysgol i ysgol gyda ‘Gwallt Gwirion’. Hicks am drefnu’r darn ar gyfer nghwmni’r Brodyr Gregory, gymeryd sesiwn blasu pêl-droed Dysgodd y plant am waith yr y band. Llongyfarchiadau mawr Aled Ailgylchu a Ted Taclus. i’r merched. Mwynhaodd y elusen ‘Comic Relief’ yn Affrica i bob un o’r plant a gymerodd Wrth wylio’r sioe ac ymuno merched ddysgu sgiliau newydd ac yn y wlad yma. Yn y prynhawn rhan. yn y canu dysgodd y plant pêl-droed a chwarae gemau i gwahoddwyd rhieni a ffrindiau lawer am ailgylchu, sbwriel a’r ddatblygu’r sgiliau hyn. i’r ysgol i weld ein ‘Sioe Dalent’. amgylchedd. Cafodd pawb Perfformiodd lawer o blant brynhawn cyffrous iawn gyda Casgliad Bags2School amryw o dalentau gan gynnwys phlant ysgolion Talybont a Bydd casgliad arall canu, chwarae offerynnau, Chraig yr Wylfa. Bags2School ar Ddydd Mawrth dawnsio, clocsio, adrodd cerddi Ebrill 30ain – felly os ydych digri a dangos eu sgiliau ping- Pacio Baciau yn Morrisons yn cael gwared â hen ddillad, pong! Gwerthwyd cacennau a Aeth criw o blant, rhieni a staff i esgidiau, bagiau, dillad the a choffi a chodwyd £89 i’r archfarchnad Morrisons i bacio gwely a llenni, dim ots am elusen. Diolchwn yn fawr iawn bagiau cwsmeriaid. Buont yn y cyflwr, rhowch nhw mewn i’r rhieni, cymdogion yr ysgol a brysur iawn am bedair awr ac ar sach ddu/ailgylchu a dewch â ffrindiau am eu cefnogaeth. ddiwedd y bore casglwyd £300 nhw heibio i’r ysgol. Byddwn tuag at gronfa’r Gymdeithas yn gwerthfawrogi unrhyw Eisteddfod yr Urdd Rhieni ac Athrawon. gyfraniad. Diolch yn fawr! Bu llawer o blant yr ysgol Jasmin Foster-Leslie yn dangos ei yn cystadlu mewn amryw o thystysgrifau gystadlaethau yn Eisteddfod yr Urdd Ardal Aberystwyth. Diwrnod y Llyfr Daeth y plant a’r staff i’r Jasmin Foster-Leslie - 3ydd - ysgol wedi gwisgo fel eu hoff argraffu - Blynyddoedd 3 a 4 gymeriad allan o lyfr. Gwnaeth Ffion Hicks – 2il – llinynnol - y plant hŷn weithgareddau yn Blwyddyn 6 ac iau yr ysgol yn seiliedig ar eu hoff Zeb Rowell – 2il – piano - lyfrau Cymraeg a Saesneg. Aeth Blwyddyn 6 ac iau plant y Cyfnod Sylfaen i Bentre’ Bach Sali Mali ym Mlaenpennal am y diwrnod. Cawson nhw storïau a gweithgareddau Iwan Jones hyfryd yn nhai’r cymeriadau gan gynnwys stori gan Siani Flewog adnabyddus iawn. Gwasanaethau Pensaerniol

Cynlluniau ar gyfer adeiladau newydd, estyniadau ac addasiadau

Gellimanwydd, Talybont, Ceredigion SY24 5HJ [email protected] 01970 832760 Ffion, Poppy a Ruby yn pacio bagiau yn archfarchnad Morrisons

4 Y Gymraeg yn Ysgubor y Coed Ysgol Penweddig

Mae Ysgubor y Coed yn ymsefydlu yno oedd pan mor Cymunedau Cymraeg, er ei bod Fe fu’r canlynol yn gymuned fach yng ngogledd wan oedd y Gymraeg. Plwyf o yn gyngor sy’n gweithredu’n llwyddiannus yn eisteddfod Ceredigion sy’n ffinio â Phowys amryw blastai ydoedd, a phob bennaf drwy’r Saesneg, gan cylch a rhanbarth yr Urdd yn a Gwynedd. Mae’n cynnwys tri un ohonynt yn nwylo’r Saeson, deimlo y gallai fod o fudd i’r ddiweddar. phentref: Ffwrnais, Eglwysfach er gwaethaf yr enwau Cymraeg gymuned. Yn fuan ar ôl hyn, cysylltodd ymddiriedolwr a Glandyfi. Yn ôl Cyfrifiad ar bron bob un ohonynt. Dim CYLCH ABERYSTWYTH 2011, roedd 310 o bobl yn byw ond garddwyr a morynion i’r y neuadd gymunedol â’r Unawd Bechgyn Bl 10 a than yno yn 2011. O’r rhain, ganwyd rhain oedd y Cymry nad oedd Cyngor Cymuned i drafod 19 oed – 1af, Sam Ebenezer 45.8% yng Nghymru (a 44.8% yn ffermio. A hyd yn oed gwahanol syniadau ar gyfer yn Lloegr). Serch hynny, ymhlith gwerin y pentref bu gweithgareddau newydd yn y Unawd Chwythbrennau Bl 7 – dyma un o’r cymunedau prin cryn gyd-briodi hefo Saeson… neuadd, gan gynnwys cynnal 9 – 2il, Betsan Siencyn yng Ngheredigion a welodd Er bod pethau wedi newid gwersi Cymraeg yno. Yn Unawd Telyn Bl 10 a than 19 cynnydd yn y nifer o siaradwyr cryn dipyn ers cyfnod R.S. sgil sgwrs â chynrychiolydd o oed – 2il Esther Ifan Cymraeg yng Nghyfrifiad 2011, Thomas (does dim morynion Ganolfan Cymraeg i Oedolion Dawns Werin Unigol i ferched er ei bod yn gynnydd bach bellach!), mae nifer o heriau Canolbarth Cymru yng Bl 10 a than 19 oed – 1af Medi iawn (o 41.9% o’r boblogaeth yn parhau i wynebu’r iaith yn nghynhadledd y Gynghrair Evans ym mis Ionawr, aethpwyd ati i yn 2001i 42.1% yn 2011 neu y gymuned. Nid dim ond y Unawd allan o Sioe Gerdd dri o bobl ychwanegol). Mae weld a oedd galw am ddosbarth mewnlifiad sy’n effeithio ar yr Bl10 a than 19 oed – 1af, Sam canran y siaradwyr Cymraeg iaith. Mae’r economi leol wedi Cymraeg yn y gymuned. Roedd Ebenezer yn Ysgubor y Coed yn cymharu dirwyo: er enghraifft, nid oes yr ymateb yn galonogol a bydd yn anffafriol â’r cymunedau siop yn y gymuned erbyn hyn. dosbarth i ddechreuwyr yn sy’n ei ffinio â hi (Cadfarch: Yn ogystal, mae polisi Cyngor cychwyn yn Eglwysfach ar 15 EISTEDDFOD YR URDD 64.2%, Ceulanamaesmawr: Sir Ceredigion i ganoli unrhyw Ebrill. Bwriadir hefyd rhedeg RHANBARTH CEREDIGION 58.9% a Llangynfelyn: 48.1%). ddatblygiadau tai yn yr ardal dosbarth ar lefel Canolradd Unawd Bechgyn Bl 10 a than hefyd gan ddechrau ar 17 Ebrill. Fodd bynnag, nid yw sefyllfa yn Nhal-y-bont, pentref pum 19 oed – 2il, Sam Ebenezer gymharol wan y Gymraeg yn Gobeithir bydd cynnydd eto milltir i ffwrdd, yn golygu ei Unawd allan o Sioe Gerdd Bl Ysgubor y Coed yn newydd. bod yn anodd i bobl ifanc aros yn nifer y siaradwyr Cymraeg 10 a than 19 oed – 1af, Sam Nododd R.S. Thomas, a fu’n yn eu pentref brodorol. erbyn y cyfrifiad nesaf. Ebenezer ficer yn Eglwysfach rhwng 1954 Ym mis Gorffennaf 2013, a 1967, yn ei hunangofiant Neb penderfynodd Cyngor Tamsin Cathan Davies Pob dymuniad da a llwyddiant (1985, t. 59): Cymuned Ysgubor y Coed (Y Coleg Cymraeg Cenedlaethol) i Sam yn Eisteddfod Yr hyn na wyddai cyn ymuno â’r Gynghrair Genedlaethol yr Urdd, Sir Benfro. CYMDEITHAS SIOE TALYBONT O’r Cynulliad Cynhaliwyd cyfarfod Helen Ovens Crud yr Awel blynyddol y Sioe nos Lun 4 Ysgrifenyddes Gyffredinol – Mawrth yn y Neuadd Goffa. Janet Jones Llwynglas Newyddion trist oedd clywed fod ffatri Cymru yn rhoi pob cyfle i’r gweithwyr Adroddodd y cadeirydd Elgan Ysgrifenyddes y Babell – Dilys prosesu caws Saputo yng Nghastell a’r safle i gymryd mantais o unrhyw Evans ein bod wedi cael Sioe, Morgan Alltgoch Newydd Emlyn i’w werthu gan ei gyfleoedd a ddaw yn y dyfodol. Nid oes amheuaeth ar ôl hyn fod clustnodi cinio a gyrfa chwist lwyddianus. Cyfarwyddwyr y Sioe – Teulu berchnogion o Quebec. Mae’n newyddion Dyffryn Teifi fel Parth Twf Lleol yn fwy Diolchodd i bawb am roi eu Bryngwyn Mawr drwg i’r gweithwyr a’u teuluoedd mewn cefnogaeth iddo dros ei gyfnod ardal lle mae cyfleoedd gwaith eraill yn hanfodol byth ac fe fyddaf yn parhau Rheolwr y maes Emyr Davies o fod yn gadeirydd, ac wrth brin iawn. Ond mae hefyd yn newyddion i bwyso ar Lywodraeth Cymru i hybu’r Llety Ifan Hen ymadael â’r gadair dumunodd drwg iawn i’r ffermwyr hynny oedd yn fenter yma yn ei blaen. yn dda i’r gadeiryddes newydd Bydd y Sioe yn cael ei chynnal cyflenwi’r ffatri ac i’r diwydiant prosesu Rwyf wedi bod yn herio’r Gweinidog sef Dr. Menna Morgan, hithau ar ddydd Sadwrn 24 Awst ar llaeth yn gyffredinol. Iechyd yn ddiweddar ynglŷn â chynllunio yn diolch i Elgan am ei waith gaeau’r Llew Du drwy ganiatad Yn draddodiadol ystyriwyd Gorllewin gweithlu’r Gwasanaeth Iechyd yng campus a’i ffyddlondeb i’r caredig y Teulu Richards Cymru fel maes llaeth Cymru ac mae Nghymru. Rydym yn gwybod fod gadair. Dim ond unwaith bu Glanleri gweld hyn yn dirywio ymhellach yn problemau llenwi rhai swyddi meddygol raid iddi hi ddod i’r gadair yn Mae croeso i unrhywun newyddion trist i bawb. Fe ddylai yn creu trafferth i Ysbyty Bronglais o hyd. ystod y ddwy flynedd. ymuno â ni yn ein pwyllgorau, Gorllewin Cymru nid yn unig fod yn Yn ddiweddar clywyd fod yna broblem Llywyddion y sioe eleni yw Mr sy’n cael eu cynnal ar y nos Lun cynhyrchu llaeth ond ei brosesu yn penodi meddygon colorectal yn yr ysbyty a Mrs David Jones, Berthlwyd. gyntaf o bob mis yn y Neuadd ogystal er mwyn cael y budd economaidd hwnnw. Rwy’n credu ei bod hi’n amser Goffa am wyth o’r gloch. llawn o’r diwydiant. Rwyf i a Rhodri Glyn i Lywodraeth Cymru edrych i mewn i gynnig taliadau anogaeth er mwyn gallu Etholwyd y Swyddogion Thomas, Aelod y Cynulliad dros Ddwyrain cyflogi meddygon a staff meddygol canlynol am 2013: Caerfyrddin, wedi cyfarfod gydag Edwina Hart , y Gweinidog Busnes, i drafod sut mewn ardaloedd lle mae problemau Cadeiryddes - Dr. Menna y gall Llywodraeth Cymru roi cymorth penodi staff. Hefyd mae angen hyfforddi Morgan 4,Dol Pistyll i ddod o hyd i rywun i brynu’r safle er rhagor o’r bobl ifanc i fod yn feddygon i’r Is gadeirydd – y swydd i’w mwyn cynnal gwaith, prosesu llaeth a NHS i’r dyfodol. llenwi chynhyrchu caws yng Nghastell Newydd Braf oedd cael dathlu diwrnod Trysorydd – Howard Ovens Emlyn. Rhyngwladol y Merched gyda’r WI ar Frondirion Fe fyddaf yn parhau i bwyso ar y bont Trefechan. Trysorydd cynorthwyol – Gweinidog i sicrhau fod Llywodraeth ELIN JONES 5 Sioe yr Ysgol Ddawns Iris ac Arthur Haydn Ebenezer

Ar ddau achlysur yn Chwefror a Mawrth 2013 daeth y gymuned at ei gilydd yng Nghapel Bethel i dalu teyrnged i gwpwl a oedd wedi ymgartrefu yn Nhalybont am 62 o flynyddoedd. Ar 2 Chwefror bu farw Iris Ebenezer yn 87 oed, ac Arthur Haydn Ebenezer, ar 14 Mawrth, yn 86 oed. Ganed Iris Horry yn Sheffield yn 1925, yn ferch i weithiwr dur. Ar ôl y rhyfel ymunodd â Byddin y Tir a chafodd ei hanfon i weithio yn Bow Street, lle cwrddodd â Haydn Ebenezer. Ganed ef yn Stryd Pant y Calch, Talybont, a gweithiai fel gwas fferm. Priodwyd y ddau yng Nghapel yr Annibynwyr, Stryd y Popty, Aberystwyth yn 1950 gan fyw am gyfnod byr yn 3 Birkenhead Street, Talybont, cyn symud i’r tai cyngor newydd ym Maes-y-deri. Bu’r ddau’n byw yno am 62 o flynyddoedd, gan fagu tri o blant – Yvonne, Nigel a Mark – ac yn ddiweddarach daeth eu saith o wyrion ac un gor-wyres â llawer o bleser i’r ddau. Yn dilyn ei ymddeoliad, dioddefodd Haydn strôc gan ddod yn gynyddol anabl. Dymuniad y ddau oedd cael aros yn eu cartref cyhyd ag y bo modd, a bu’r Gwasanaethau Gofal yn rhoi cymorth a chefnogaeth iddynt am sawl blwyddyn. Fodd Ngwlad Swyn’. Fore Sadwrn, wedi perfformiad bynnag, ar 23 Tachwedd 2012, bu’n rhaid symud y ddau i olaf yr ysgol ddawns y noson Roedd nifer o’r dawnswyr Gartref Gofal Abermad, lle roedd modd iddynt aros gyda’i cynt, roedd plu eira ysgafn gosgeiddig o ardal Papur Pawb, gilydd tan y diwedd. i’w gweld y tu allan i ffenest y gyda’r prif ran, y ferch Alys, yn Bu Iris farw’n dawel ar 2 Chwefror, a Haydn yntau’n gegin wrth iddi geisio bwrw eira cael ei dawnsio gan Elan Elidyr, fuan wedyn, ar 14 Mawrth. Claddwyd y ddau yn y fynwent yma yn Nhal-y-bont a daeth y Tal-y-bont. golygfeydd ar lwyfan Theatr y gyhoeddus ger eu cartref ym Maes-y-deri, yn dilyn Cafwyd perfformiadau gwasanaethau i ddathlu eu bywydau dan ofal y Parch. Richard Werin yn ôl yn fyw iawn i’r cof. gwirioneddol wych a hynod Cafwyd tri pherfformiad o ‘Alys’ Lewis. Derbyniwyd cyfraniadau tuag at Gapel Bethel er cof broffesiynol ganddi hi a’r amdanynt. sef stori ar ffurf dawns o lyfr merched eraill a llongyfarchwn Dymuna’r teulu ddiolch yn arbennig i Dr Hosker a Sister enwog Lewis Carroll ‘Alys yng hwy yn gynnes iawn. Sonia Lloyd-Jones o Feddygfa’r Borth; Gwasanaethau Gofal Cartref Canolbarth Cymru am eu cefnogaeth dros y blynyddoedd; y Parch. Richard Lewis am y gwasanaethau Jane Eunice Phillips arbennig, a’i ofal am y teulu yn dilyn eu profedigaethau; D.J. Evans, yr Ymgymerwr; Mrs Falyri Jenkins am ei gwasanaeth Ar y 19eg o Fawrth ar ôl yr ardd gyda’i chymdogion wrth yr organ, a Siôn a Catrin, Gwesty’r Llew Du, am eu cystudd byr bu farw ein hannwyl a’i theulu. Roedd ganddi croeso cynnes ar ôl yr angladd. ‘Anti’ yn 90 oed yng Nghartref falchder o gadw ei chartref Pennal View ym Mlaenpennal, yn daclus. Byddai’n cynnau rhyw filltir o gartref ei mam. tân yn ddyddiol, yn glanhau’r Ganwyd hi ar fferm Cwmslaid, brasys. Roedd yn mwynhau yn un o chwech o blant, lle y bu brwsio dail yr hydref i ffwrdd HWYLIAU’N CODI yn ffermio gyda’i brawd Trefor a’i ac yn glanhau rhan fwyaf o mam. Priododd â Merfyn o Dre’r bafin Ffordd Stanley gyda Ar ôl bwlch o dros dri deg mlynedd Rhwng 1843 a 1905 teyrnasai’r Brodyr Ddol yn 1950 ac ar ôl 4 mlynedd chymdogion fel Lefi Gruffudd dychwelodd Theatr Bara Caws i Neuadd Davies y perchnogion llongau o Fôn. yn Cwmslaid symudodd y ddau i a David Cerrigcarannau yn Goffa Talybont ar yr 21ain o Fawrth gydag Cludent gannoedd o Gymry i Awstralia ac dñ’r ‘Crossing’ yn Borth. Roedd elwa o’i gwaith trwyadl. Wrth America yn ogystal â nwyddau o bob math Merfyn yn gweithio ar lein y trên wneud hyn roedd hi’n cael sgwrs un o’i sioeau cyntaf “Hwyliau’n Codi”. ac Eunice yn gweithio’r llidiardau gyda phawb oedd yn pasio ac Yr un oedd y wefr, a chawsom bortread i bedwar ban byd. Nid oedd ganddynt ac yn fwy na dim yn treulio oriau roedd hi’n adnabod trigolion cofiadwy o’r llygredd a’r gorthrymu a fu ar barch i’w llongau nac i fywydau’r teithwyr yn yr ardd lewyrchus gyda’i gãr. Aberystwyth o bob oed. y werin dlawd yn oes Fictoria. na’r llongwyr. Pan suddid un o’r llongau Roedd aelodau ei theulu wrth ei Roedd Eglwys y Drindod byddai pres yswyriant yn eu digolledu, a boddau yn mynd am wyliau ati, yn agos iawn i’w chalon, yn yn elwa o’i charedigrwydd a hwyl mynychu ar y Sul ac unwaith mwy a mwy o gyfoeth yn pentyrru yn y ac fe fagwyd llawer ohonynt yn y symudodd i Bennal View coffrau. Rhenid peth o’r arian cydwybod ‘Crossing’. parhaodd y Ficer i ymweld â hi. hwn i achosion da a gallai Richard Davies Ym 1977 symudodd hi a Diolch yn fawr iawn i bawb ddyfynnu adnodau o’r Beibl i gyfiawnhau Merfyn i gartref newydd yn am eu cydymdeimlad a daeth Aberystwyth. Yn Vron roedd cynulleidfa deilwng i’r angladd unrhyw gam weinyddu ar ran y cwmni. hi’n gofalu am hen fodryb a ar yr 27ain o Fawrth i dalu eu Cawsom actio, canu a dawnsio o’r radd phan fu Anti Myn farw aeth ati i teyrngedau iddi. uchaf a welwyd erioed gan Theatr Bara ofalu am sawl un o henoed ardal Diolchwn fel teulu i bawb am Caws gyda’r cast yn rhannu’r prif rannau. Aberystwyth. eu caredigrwydd a’u cefnogaeth Bu farw Merfyn ym 2005 ac yn ystod y blynyddoedd Yr oedd perfformiad Rhian Blythe yn fe barhaodd Eunice i ofalu am diweddar ac am yr atgofion o syfrdanol, felly hefyd Mirain Haf a’r tri y tñ a’r ardd yn ddiffwdan, yn fodryb, hen fodryb a hen hen aelod arall o’r cast Rhodri Sion, Gwion paentio waliau ac wrth gwrs yn fodryb annwyl iawn. Aled Willliams a Carwyn James. Gallwn tyfu llysiau a blodau amrywiol AW y byddai yn rhannu cynnyrch yn hawdd wylio’r sioe hon drosodd a throsodd. 6 Gwasanaeth Merched Ffilmio yn yr ardal y Pasg y Wawr Mae cwmni Ffatri Ffuglen (Fiction Factory) wedi dewis ein hardal ni fel cefndir i bedair ffilm o’u heiddo sef “Mathias” yn Gymraeg ‘Llawenydd’ oedd thema oedfa Talybont neu “Hinterland” yn Saesneg. Mae hwn yn arbrawf diddorol Basg, Ysgol Sul Bethel, ac yn iawn gan y bydd yr actorion yn perfformio yn y ddwy iaith. wir fe lanwodd y plant a’r bobl Nos Lun, Mawrth 4ydd teithiodd Bydd angen saethu pob golygfa ddwywaith felly, a Llinos Jones, ifanc y capel â llawenydd neges llond bws o Ferched y Wawr i Glasgoed, Talybont sy’n gyfrifol am rediad a dilyniant cywir y y Pasg. Cafwyd cymorth cyn Westy Glan yr Afon, Pennal. Noson golygfeydd. aelodau o’r ysgol sul, rhieni ac i ddathlu Gãyl Dewi oedd hon a Ed Thomas yw’r Uwch Gynhyrchydd ac ef, ynghyd â David Joss un famgu gyda’r darlleniadau, chafwyd croeso cynnes iawn yn Buckley ac Ed.Talfan yw awduron y sgriptiau. Ffilmiau who done emynau a gweddiau yn ystod y y Gwesty a chan ein gwraig wâdd gwasanaeth. am y noson sef Manon Steffan it ydynt ac mae prif swyddfa’r Heddlu wedi ei lleoli ym Mhlas Ross. Mae Manon yn byw ym Gogerddan. Cymharodd y plant lleiaf yr Machynlleth, a chawsom glywed Byddwn yn gweld actorion fel Richard Harrington, Mali Harris, Iesu i hedyn a dyfodd yn ôl yn fel yr oedd wedi dychwelyd at ei fyw. Cafwyd hanes yr hedyn gwreiddiau gan i un o’i chyn- Ifan Huw Dafydd, Rhys Parry Jones, Heledd Baskerville a Beth Masada 2000 oed o ddyffryn deidiau fod wedi bod yn dafarnwr Probert yn arwain y cast. Cawsant brofiad annisgwyl wrth lanio yr Iorddonen a dyfodd yn yn yr union adeilad. yn ardaloedd Penuwch, Cwmsymlog a Choedwig Coronwen balmwydden wedi ei blannu’n Soniodd am ei llyfrau, dau ar y fath dywydd, ond gallwn ddychmygu fod yr eira ar y ddiweddar. Pwysleisiodd y ohonynt wedi cael clod mawr sef mynyddoedd wedi ychwanegu at brydferthwch yr anialdir ac plant cynradd mai nid chwedl “Fel Aderyn” a “Blasu” ac wedi eu yn gefndir ardderchog i’r golygfeydd. Mae’n debyg fod cwmni o oedd hanes Iesu Grist ond lleoli yn ardal Pennal a Tywyn. Ddenmarc wedi dangos diddordeb yn y ffilmiau yn barod. Soniodd am y grefft o ysgrifennu a’i ffaith hanesyddol, ac enwyd y Mae cael y criw ffilmio yn aros yn y cyffuniau wedi rhoi gwaith i rhai a welodd Iesu Grist wedi hymroddiad i’w gwaith. Yn ei llyfr diweddaraf “Inc” mae’n ymdrin bobol leol ac wedi hybu busnesau yn yr ardal. ei atgyfodiad. Rhoddodd yr â’r broses o greu “Tatãs” ac am yr Bydd y ffilmiau i’w gweld ar S4C BBC Cymru a BBC4. yn y Ieuenctid fraslun o stori ‘Star ysfa sydd gan rai i addurno’u cyrff. dyfodol agos Wars’ gan greu cymhariaeth Dysgodd Merched y Wawr lawer am gyda’r hyn a ddigwyddodd yn y maes hwn, a hwyrach fod un neu dilyn yr atgyfodiad. ddwy ohonom wedi mentro, ac yn Yn ogystal cafwyd unawd cuddio ein tatã yn rhywle dirgel, SEFYDLIAD Y MERCHED, TALYBONT ffliwt a pharti canu. Diolch i wyddoch chi ddim! Esther, Medi, Catrin, Betsan, Cychwynwyd y flwyddyn gweithio gyda chleifion â salwch Dylan, Bedwyr, Ynyr, Heledd gyda’r cinio blynyddol arferol meddwl. Dewisodd siarad am Glain, Eli, Becca, Miri, Dyfri, i ddathlu’r flwyddyn newydd, “Colli Côf”. Heddwyn, Efa, GLain a Tomos ac eleni buom yn gwledda yn y Bu dwy o’n haelodau mewn am eu gwaith ac i’r holl Llew Du, Talybont. gwasanaeth coffa yn Eglwys athrawon fu’n eu paratoi ar Hefyd, ym mis Ionawr daeth St Hilary, Llanilar ar 32ain o gyfer y gwasanaeth. Jean Ekland o gangen Y Waun Fawrth i uno mewn dathliad Ar ddiwedd yr oedfa hapus, atom i siarad am y grefft o o fywyd ein hysgrifenyddes roedd yn braf cymdeithasu dros wnio, a daeth ag enghreifftiau rhanbarth Marilyn Coleman baned a chacen a chael sgwrs hyfryd o’i gwaith i ddangos i ni. a fu farw o afiechyd creulon gyda’r rhai a ddychwelodd adre i Ym mis Chwefror daeth ym mis Tachwedd y llynedd. Dal-y-bont i dreulio’r Pasg. Dr. Steve Evans, Talybont Bu hi’n ysgrifenyddes am dros atom i ddangos sioe sleidiau bedair blynedd ar ddeg ac mae “Golygfeydd Cymru”. Sef bwlch mawr ar ei hol. Roedd yr casgliad o’r lluniau a dynnodd eglwys yn orlawn i’r gwasanaeth wrth gerdded y wlad a dringo arbennig hwn a drefnwyd Llongyfarchiadau i Siôn Nelmes mynyddoedd o gwmpas sir ganddi hi gyda chyfarwyddid ar ddod yn gyntaf yn ei ras yng Benfro a Gogledd Cymru. i wisgo lliwiau prydferth ac, i Ngala Nofio Ysgolion Ceredigion Lynne Clarke, Bontgoch, addurno’r eglwys â blodau o bob yng Nghanolfan Hamdden merch ein trysorydd oedd gyda math. Plascrug gyda Ceredigion Actif a ni ym mis Mawrth. Mae hi yn Sheila Talbot, Ysgrifenyddes Chwaraeon Anabledd Cymru. argraffu da am bris da

holwch Paul am bris ar [email protected] 01970 832 304 www.ylolfa.com

7 an ddechreuwyd lledu’r ‘Regency/Gothic’ yw’r ffordd yng Nglandyfi disgrifiad a welais o Gastell Pdaeth dau adeilad yn y Glandyfi a godwyd ym 1810 gan pentref i’r golwg unwaith eto, George Jeffreys, yn agos i hen y Castell trawiadol, a’r ysgoldy Castell gastell a adeiladwyd ym 1156. y drws nesaf i fferm i’r Garreg, Prynwyd y castell gan Robert un o leoedd hynaf ac enwocaf yr John Spurrell (mab hynaf ardal. Cangen o gapel y Graig yn Daniel Spurrell o Bessingham, Ffwrnes yw’r ‘sgoldy ac y mae’r Norfolk), ym 1906, a bu yno hyd geiriau yma ar y garreg uwchben nes iddo farw ym 1929. Tua 1925 y drws: ‘Addoldy y Trefnyddion bu fy modryb Maggie, chwaer Calfinaidd, Adeiladwyd 1888’. mam, yn forwyn yno a dywed Pan ddechreuais bregethu ym fy nghyfaill John Griffiths, 1957 roedd yn ofynnol imi fel Ffwrnes, wrthyf fod ei fodryb ymgeisydd am y weinidogaeth Annie wedi gwasanaethu yno wasanaethu ar brawf yng hefyd. Prynwyd y castell ym nghapeli Dosbarth y Garn. Ar 1929 gan Syr Bernard a’r Fonesig 3 Tachwedd y flwyddyn honno, Docker, a chofir amdano fe fel wedi pregethu yn y Graig am 10 rheolwr gyfarwyddwr y cwmni y bore a chiniawa gyda Dorothy Glandyfi moto-beic BSA. Prynwyd Newell yn y Tñ Capel, cerddais i y castell gan ãr a gwraig o Landyfi erbyn 2. Faldwyn yn ddiweddar ac erbyn croesi’r Ddyfi, ennill brwydr yn y Graig, Machynlleth, hyn y mae’n westy moethus Yr hen gyfaill gwreiddiol yn Llanfihangel Genau’r Glyn, bu’n dod yn gyson i’r Garreg y gallwch aros ynddo mewn John Oliver, brodor o ymsefydlu wedyn lle mae fferm ar brynhawn Sul am ugain ystafelloedd sy’n wynebu’r Gwmystwyth, (ei wyrion yn Ynys Edwin, ac adeiladu capel mlynedd. Yn ddiweddarach aeth Ddyfi a Meirionnydd. Ysgol Llangynfelyn gyda mi) a’i alw’n Gapel Edwin. cynulleidfa’r Garreg i Fethania, a’m croesawodd ag yntau wedi Derwenlas, pan godwyd capel W.J.E. ymddeol o ffermio’r Dynyn ac Roedd yn briodol adeiladu yn y pentref. Codwyd capel yn yn byw gyda’i wraig ger y capel. capel yn ymyl y Garreg Eglwysfach ym 1901 a phan Doedd dim offeryn yno a John oherwydd yn yr hen ffermdy ddaeth yr achos i ben ym 1974, Cymdeithas Treftadaeth oedd yn codi canu. Rwy’n dal y pregethwyd gyntaf gan yr Averinah Jones fy nghyfnither Llangynfelyn i wenu wrth gofio iddo daro Annibynwyr yn y fro gan oedd yr ysgrifennydd. tôn nad oedd yn ffitio’r emyn y Doctor Thomas Phillips, Prifathro Academi Neuaddlwyd Yn ogystal â bod yn fan addoli Nos Fawrth 26ain Chwefror ac mai la-la fu hi am dipyn! daeth tua ugain o bentrefwyr i ger Aberaeron, lle hyfforddwyd Erbyn imi ymweld â’r Graig bu’r Garreg yn borthladd a Festri Rehoboth i roi eu pennau ar 24 Ebrill 1960 roedd y capel nifer fawr o weinidogion, dywedir fod pedair llong wedi’u at eu gilydd i olrhain hanes hen bach wedi’i gau fel y caewyd yn eu plith cenhadon cyntaf hadeiladu yn y ‘Cei Goch’ tua siopau’r gymuned Madagascar, David Jones 1840. Dywed D.W. Morgan cangen arall y Graig, Capel Mae’n rhyfedd meddwl wrth Cwmeinion, ychydig ynghynt. a Thomas Bevan. Ar y Sul yn yn ei gyfrol o atgofion am ysgrifennu’r llinellau yma nad Wrth sôn am gau addoldai, ym 1798 mae’n bosibl iddo lannau’r Dyfi, Brief Glory: “The oes un siop ar ôl yn y plwyf. mae’n drist i mi nad oes bellach bregethu yn Nhal-y-bont y bore, silver mines of Garreg were Wrth edrych yn ol roedd yr un capel ar agor ym mhlwyf yn y Garreg y prynhawn ac yn financing Sir Hugh Middleton’s aelodau yn medru cofio bron mwyaf gogleddol Ceredigion, y Graig, Machynlleth yr hwyr. scheme for giving London the hanner cant o siopau a busnesau Ysgubor-y-coed, lle’r oedd Bu’n gwasanaethu yn y Garreg New River”. Mae Pont Melin- lleol - pob math o fwydydd, chwech gynt. droeon wedyn ar ei ffordd i’r y-Garreg yn ein hatgoffa fod dillad a sgidie,llyfrau,dodrefn, Graig. melin brysur yno gynt, a gerllaw garej,beiciau a dyn glo. Gellir Diolch fod Eglwys Sant roedd yna dolldy. Clywais sôn meddwl nad oedd angen mynd Mihangel (Eglwys Capel- Gwyddom mai arloeswr fod gwartheg a werthwyd ym o’r pentref ganrif yn ôl i gael Edwin, gynt) ar agor a bod yr Annibyniaeth gogledd marchnad Tal-y-bont yn cael anghenion bywyd. Ai dyma Esgob Wyn Evans wedi dod Ceredigion a Bro Ddyfi oedd eu cerdded i Landyfi a chroesi’r beth mae nhw’n galw cynnydd? i ail agor yr Ystafell Haearn y gãr diddorol o Fro’r Preseli, afon i ardal Pennal. A dangosir Cynhelir y cyfarfod nesaf ar gerllaw tri mis yn ôl – gweler Azariah Shadrach (1774-1844), ar hen fap fod yna fferi ar 23ain o Ebrill yn y Llan Fach yr hanes yn rhifyn Rhagfyr. a phan oedd yn cadw ysgol ym un adeg yn y fan lle croesai’r gyda Gwyn Jenkins yn sôn am “O lethrau Moel Goch i ymyl y Yr esboniad a welais ar Eglwys Mhennal a Derwenlas deuai gwartheg y Ddyfi. figyn”. Dewch yn llu. Capel Edwin oedd bod Edwin, i bregethu’n gyson i’r Garreg. Brenin Northumbria wedi Bu’n gofalu wedyn am Fethel, Tal-y-bont, a Soar, Llanbadarn Fawr, cyn symud i Aberystwyth a chodi Seion Penmaesglas (pencadlys Merched y Wawr) a esgorodd ar Seion, Stryd y Popty ym 1878. Ar ôl i chwaer un o weinidogion amlwg yr Annibynwyr, y Parchedig Evan Davies, ‘Elta Delta’ (1794-1855), symud o Lanbryn-mair i’r Garreg bu’n gyfnod llewyrchus ar yr achos. Pan oedd y Parchedig David Morgan (1779- 1858), brodor o Lanfihangel y Creuddyn fu’n byw yn y Dole ger Rhydypennau, yn weinidog 8 Ysgol Talybont

1af – Grace James C; 2il – Heddwyn ap Ioan Cunningham C; 3ydd – Dyfri ap Ioan Cunningham C Llawysgrifen Blwyddyn 1 1af – Miriam Davies L; 2il – Efa Saunders-Jones C; 3ydd – Sean Spollen L Llefaru Blwyddyn 3 1af – Oisín Lludd C Cai Tomos C; 2il – Ynyr Siencyn C; 3ydd – Gwenllian Evans L Celfwaith cyfrifiadurol Dosbarth Derbyn 1af – Clarice Renshaw C; 2il – Ember Meek L; 3ydd – Glain Jones C Llenyddiaeth Saesneg Blynyddoedd 5 a 6 1af - Tia Johnston-Jones L; 2il – Fabien Roberts C; 3ydd - Hana Evans C Penri Hughes L Canu Blwyddyn 4 1af – Glain Davies L; 2il – Emily Bradley C Nia Benham L; 3ydd – Heledd Davies C Llenyddiaeth Gymraeg Blynyddoedd 3 a 4 1af - Oisín Lludd C; 2il - Glain Davies L 3ydd - Heledd Davies C Seren Putt C Llenyddiaeth Saesneg Blynyddoedd 3 a 4 1af – Heledd Davies C; 2il – Nia Benham L; 3ydd - Glain Davies L Llefaru Blwyddyn 4 1af – Heledd Davies C; 2il – Emily Bradley C; 3ydd – Glain Davies L Elen Huws yn ennill y gadair am ei cherdd ar Ofn Chwythbrennau Blynyddoedd CA2 1af – Seren Putt C; 2il – Cai Tomos C; 1af – Nia Benham L Glain Davies L Y Gymuned Ailgylchu 3ydd –Nia Benham L Cystadleuaeth y Côr 1af - Leri I ddathlu Diwrnod y Llyfr Ar brynhawn dydd Mawrth Llefaru Dosbarth Derbyn 1af – Caoimhe Melangell C; 2il – Gethin 2il - Ceulan eleni, penderfynwyd gwahodd y 12fed croesawyd Ysgol Davies C; 3ydd – Carys Joseph C Cystadleuaeth y Gadair rhieni ac aelodau o’r gymuned i Llangynfelyn ac Ysgol Craig Celf Blynyddoedd 5 a 6 1af – Elen Huws L (disgybl Blwyddyn 4); ddarllen gyda’r plant. Diolch yn yr Wylfa i’r Neuadd Goffa i 1af – Louisa Williams L; 2il – Gwydion 2il – Glain Davies L; 3ydd – Louisa James L; 3ydd – Penri Hughes L Williams L Tomos Jenkins C fawr iawn i bawb am eu hamser. weld sioe am ailgylchu gan Y Canu Blwyddyn 1 Perfformiad Gorau’r Cyfnod Sylfaen Cafodd y plant hwyl wrth Brodyr Gregory. Roedd hi’n 1af – Miriam Davies L; 2il – Sean Spollen Miriam Davies L wisgo’n wyrdd a chodi arian i sioe hwylus dros ben yn llawn L; 3ydd – Efa Saunders-Jones C Tlws Llenyddiaeth (am y pwyntiau Childline Cymru yr un pryd. Llawysgrifen Blynyddoedd 5 a 6 uchaf) canu a dawnsio a llwyddwyd i 1af - Tia Johnson-Jones L; 2il – Penri Glain Davies L Am dair wythnos bu Mrs Rose drosglwyddo negeseuon pwysig Hughes- L; 3ydd – Hana Evans C Tlws Celf a Llawysgrifen (am y Jones yn cynnal sesiynau Iaith am yr amgylchedd yn effeithiol Llefaru Blwyddyn 1 pwyntiau uchaf) 1af – Miriam Davies L; 2il – Efa Miriam Davies L a Chwarae yn yr ysgol. Roedd iawn. Saunders-Jones C; 3ydd – Velko Trifonov L Tlws y Llefarydd Gorau hyn yn gyfle arbennig i wahodd Cystadleuaeth canu offeryn Cyfnod Heledd Davies C Sylfaen Tlws y Llais Gorau rhieni’r Cylch Meithrin atom i Canlyniadau Eisteddfod Ysgol Tal- 1af – Catrin Jones L Théresè Melad- Glain Davies L hyrwyddo medrau llafar, darllen y-bont Woodling L Tlws Offerynnol ac ysgrifennu’r plant. Dydd Mercher 27ain o Fawrth 2013 Llenyddiaeth Gymraeg Blynyddoedd L – Leri C - Ceulan 5 a 6 Tomos Jenkins C / Bedwyr Siencyn L 1af – Bedwyr Siencyn L; 2il – Hana Evans Marciau Uchaf y Cyfnod Sylfaen Comic Relief Canu Blynyddoedd 5 a 6 C; 3ydd – Fabien Roberts C Miriam Davies L 1af – Jac Jones L; 2il – Tomos Jenkins C; Pres Blynyddoedd CA2 Marciau Uchaf Cyfnod Allweddol 2 Ar ddiwrnod Comic Relief eleni, 3ydd- Louisa Williams L Tia Johnson- 1af – Tomos Jenkins C Bedwyr Siencyn L Glain Davies L dymuniad y Cyngor Ysgol oedd Jones L Canu Blwyddyn 2 i bawb wisgo hetiau. Roedd hi’n Celf Dosbarth Derbyn 1af – Grace James C; 2il – Dyfri ap Ioan Diolch yn fawr iawn i bawb am 1af – Lewys Foulkes L; 2il – Ember Meek Cunningham C Joel Bradley C; 3ydd - dipyn o ryfeddod i weld cymaint L; 3ydd – Glain Jones C Théresè Melad-Woodling L gefnogi ac i’r Gymdeithas Rieni o blant ac athrawon wedi Llefaru Blynyddoedd 5 a 6 Llawysgrifen Blwyddyn 4 ac Athrawon am drefnu. Diolch gwneud ymdrech a chael hwyl 1af – Tomos Jenkins C; 2il – Jac Jones L; 1af –Heledd Davies C; 2il – Emily i’r Prifardd Gwenallt Llwyd Ifan 3ydd – Fabien Roberts C Bradley C; 3ydd – Glain Davies L wrth godi arian i achos teilwng. Celf Blwyddyn 1 Llefaru Blwyddyn 2 am gael benthyg y gadair a’r 1af – Miriam Davies L; 2il – Efa 1af – Heddwyn ap Ioan Cunningham C; gleddyf ac i Hywel Griffiths am Saunders-Jones C; 3ydd – Toby Sidnell C 2il – Grace James C; 3ydd – Dyfri ap Ioan weithdy barddoniaeth arbennig Celf Blwyddyn 2 Cunningham C gyda’r plant. 1af – Heddwyn ap Ioan Cunningham C; Llinynnol CA2 2il - Dyfri ap Ioan Cunningham C; 3ydd 1af – Tia Johnston-Jones L Oisin Lludd C Diolch yn fawr iawn i’r – Catrin Jones L Llawysgrifen Blwyddyn 3 beirniaid i gyd am eu gwaith, sef Piano CA2 1af – Angharad Williams C; 2il – Ynyr 1af – Nia Benham L; 2il – Heledd Davies Siencyn L; 3ydd – Becca Flemming-Jenkins C Beryl Jones, Dana Edwards, Efa C; 3ydd – Fabien Roberts C Canu Blwyddyn 3 Lois, Mererid Williams a’r Athro Canu Dosbarth Derbyn 1af - Angharad Williams C Becca Damian Walford Davies a diolch 1af – Carys Joseph C; 2il- Glain Jones C; Flemming-Jenkins C; 2il – Cai Tomos C; arbennig i Falyri Jenkins am 3ydd - Gethin Davies C Ember Meek L 3ydd – Oisín Lludd C Celf Blynyddoedd 3 a 4 Llawysgrifen Blwyddyn 2 gyfeilio i ni.

9 O Eglwysfach Willam David Hugh Evans (BILLY) 1924-2013 Canmlwyddiant R S Thomas Mae Joy Neal Llwyncelyn Glandyfi, Alison Swanson, Cefn Sidan, Ffwrnais a Delyth Griffiths Carnedd y Gors, Glandyfi wedi Ar ddydd Mawrth, 26ain o Fawrth 2013, bu farw Billy yn sydyn bod ar radio a theledu yn ddiweddar yn son am R S Thomas.Fe ond yn dawel yn ei gartref, Frongoch, Tre’rddôl yn 88 mlwydd siaradodd Joy ac Alison ar Radio Cymru. Mae Delyth wedi bod oed. Bu’n briod cariadus y diweddar Janet, am 61 mlynedd, tad ar newyddion S4C ac ar radio Cymru “Post Cyntaf”. Mi fydd tynner Ann a David a thad yng Gãyl Llenyddol ar 6-9 fed o fis Medi Yn Eglwys Sant Mihangel nghyfraith Shân; tadcu annwyl Eglwysfach ac yn Yr Stafell Haearn gyda Gwyneth Lewis, Athro Emma, Gwyndaf, Karen, Tony Brown, Athro Damien Walford Davies, Athro Gwilym Lowri, Gwion a Gwenno a hen Morus a Dr Lionel Madden. ddadcu Rhys a Huw. Gãyl Blodau Collodd ei fam yn ifanc Sefydliad y merched Yn Eglwys St Mihangel iawn a chafodd ei fagu gyda’i Eglwysfach ddadcu a’i famgu yn Frongoch Eglwysfach lle roeddent yn rhedeg busnes 23- 27 Mai I ddathlu Dydd Gãyl Dewi daeth Dr Michael Freeman i cigydd. Bu Billy’n weithgar yn Thema “Spring Watch” siarad am “ Yr hen ffyrdd yng y fusnes yn ifanc iawn, ac yn fuan cafodd ei adnabod fel “Billy Gymru”. Butch”, enw ac arhosodd gydag ef ar hyd ei oes. Diolch Mi oedd e’n ddiddorol tu Dyn ei filltir sgwâr oedd Billy. Treuliodd ei oes yn byw Diolch yn fawr i Cynnal hwnt. Mi oedd e’n blesur i a ffermio yn Frongoch. Bu hefyd yn ffermio yn y dyddiau Cardi, sydd wedi rhoi sedd i’r groesawu dwy aelod newydd o cynnar yn Cefnerglodd a Gwarcwm Bach ac yna yn Tanllan. ardd ar bwys Yr Stafell Haearn. Ynyslas. Bu ef a Janet yn hynod o hapus – Janet yn edrych ar ôl y cartref, a Billy allan ar y tir. Roedd yna groeso cynnes i bawb bob amser yn Frongoch. Anifeiliaid oedd elfen Billy, roedd wrth ei fodd yn mynychu’r mart yng nghwmni ei gyd-amaethwyr. Mrs Catherine Jenkins, Roedd yn bleser mawr iddo fod Ann a’i theulu wedi dechrau bridfa geffylau lwyddiannus o dan yr enw “Frongoch”, a Gwion Gweddynys, Taliesin yn cael llwyddiant gyda’i ddefaid. Cafodd ergyd drom pan gollodd Janet yn 2009, ond gofalodd y teulu amdano yn ei gartref yn ôl ei ddymuniad hyd y diwedd. Profodd y teulu ddwy brofedigaeth ac fe welwn i o’r pulpud gymaint lem o fewn ychydig wythnosau oedd ei hymdrech i’w gyflawni. Cynhaliwyd y gwasanaeth yn Amlosgfa Aberystwyth, ddydd i’w gilydd – colli Rhian y ferch i Yn hytrach na bod neb wrth yr Iau 4ydd. o Ebrill, gyda’r Parch. Richard Lewis a’r Parch. W.J. ddechrau ac yna’r fam yn dilyn yn organ, roedd hi’n barod i roi o’i Edwards yn gwasanaethu. llawer rhy fuan. gwasanaeth er bod hynny’n gryn Un o rianedd glân Meirionnydd ymdrech ar ei rhan. oedd Mrs Catherine Jenkins, Yr oedd gennym fel dwy Roedd Gwilym yn trafod ei lyfr wedi ei magu ar fferm Gellyllog, eglwys – Soar, Tre’r-ddôl, a ac yn sôn am y Gymdeithas ar Pennal, ac yna symud ar ôl i’w Rehoboth – Gyfarfod Cystadleuol Llyfrau raglen Dei Tomos fore Sadwrn, brawd briodi, ynghyd â gweddill y blynyddol hynod o lwyddiannus, Ebrill 6ed. Y Gymdeithas ei teulu, i fferm y Ffwrnais yn ymyl a phlesur pur i ni, yr oedolion, hun sy’n cyhoeddi’r llyfrau, a Mae Cymdeithas Hanes gellir archebu llyfr Gwilym yn Eglwys-fach. Cyfarfod â Hywel oedd paratoi’r plant ar ei gyfer, Jenkins a phriodi yn 1955 a symud Amaethyddiaeth Ceredigion yn uniongyrchol oddi wrthynt. a phlant y Neuadd gyda’r rhai bodoli ers chwarter canrif, ac i i gartref ei phriod i Neuadd-yr- mwyaf ffyddlon. Yr oedd yna ddathlu’r achlysur maent wedi Llongyfarchiadau hefyd i Morgan ynys. Nid ystrydeb yw cyfeirio ati gystadlaethau yn ymwneud cyhoeddi cyfres o lyfrynnau yn Tomos, Taliesin a Hywel Griffiths, fel brenhines ar ei haelwyd yn y â’r ochr lenyddol yn ogystal ymwneud ag amaethyddiaeth yn y Talybont, oedd yn awduron Neuadd, fel priod ac fel mam, un ag eitemau llafar, a byddai sir. Gwilym Jenkins, Llety’r Bugail, straeon i blant a ddarlledwyd ar yn wir y byddai’n anodd rhagori Mrs Jenkins yn cystadlu ym yw awdur y llyfr cyntaf, Hanes raglen Nia ar Radio Cymru yn arni, ac roedd croeso mawr i bawb mhob un ohonynt, ac yn Amaethyddiaeth a Chadwraeth ystod mis Mawrth. Roeddent a alwai yno. cipio’r gwobrwyon ymron yn Gogledd Ceredigion, 1928-2012 a yn straeon bywiog dros ben a Bu ei chyfraniad yn anfesuradwy ddieithriad. Cyfansoddai hefyd Thu Hwnt. ddenodd ymateb brwd. i Eglwys Rehoboth, ac mae hynny gerddi ar gyfer priodasau a i’w briodoli i’w ffydd bersonol gwahanol achlysuron yn yr ardal. yn ei Harglwydd. Bu’n nodedig o Yn ein colled drom ni allwn ffyddlon nid yn unig i’r oedfaon wneud yn well na diolch am a ond hefyd i bopeth a gynhelid yn gafwyd ganddi, am y wraig ragorol ei heglwys. Fel y gellir disgwyl yr yma a ddaeth â thraddodiadau oedd yr Ysgol Sul yn bwysig iawn gorau Meirionnydd gyda hi yn ei golwg, lle y bu’n hynod o i gyfoethogi ein heglwys a’n wasanaethgar, ac fe ofalai hefyd bro. Beth am eiriau o Lyfr y fod y plant hefyd yn ei mynychu. Diarhebion: “Llawer merch a Bu cyfnod yn hanes Rehoboth weithiodd yn rymus, ond ti a mai Mrs Jenkins yn unig a fedrai ragoraist arnynt oll. Siomedig wasanaethu wrth yr offeryn. Fel yw ffafr, ac ofer yw tegwch, ond y ãyr llawer ohonnom daeth hen gwraig yn ofni yr Arglwydd, afiechyd blin i’w goddiweddyd yn hi a gaiff glod. Rhowch iddi o 1980, a’i gwneud hi yn anodd iddi ffrwyth ei dwylo, a chanmoled ei ymgymryd â’r gorchwyl hwnnw, gwreithredoedd hi yn y pyrth.”

10 O’r Cyngor Bro Y Gair Olaf Cyngor Cymuned Ceulanamaesmawr (o 62.4% yn 2001 i 58.9% yn 2011). Os deallais yn iawn mae ’na adnod sy’n datgan “Ffordd yr annuwiolion a ddifethir”. Wrth yrru a cherdded ar hyd ffyrdd Ceulanamaesmawr Mae hwn yn fater o gonsyrn a llwybrau cefn gwlad mae’n hawdd i rhywun ddod i’r casgliad Adroddiad o brif i aelodau’r Cyngor Cymuned, fod paganiaeth wedi mynd yn rhemp yn ein plith. fel i bawb arall sydd am weld drafodaethau’r Cyngor yn ’Dyw dau neu dri gaeaf caled a dwr mawr haf llynedd heb y cyfarfod a gynhaliwyd yr iaith yn ffynnu yn yr ardal; helpu pethau chwaith. Mae ambell hen ffordd fynyddig yn nos Lun 25 Mawrth gyda’r mae’r Cyngor yn bwriadu debycach i ryw “scale model” o’r Grand Canyon na lôn lâs. Cynghorydd Emyr Davies yn gosod y mater ar yr agenda Wrth gwrs mae trafnidiaeth wedi cynyddu ymhobman. Nid y Gadair. yn y dyfodol agos i wyntyllu dim ond niferoedd y cerbydau sydd wedi cynyddu, ond eu unrhyw gamau pellach y maint. Mae tractorau mawr yn llusgo peiriannau mwy fyth ar Gwaith Dŵr Newydd gellid eu mabwysiadu. hyd ffyrdd a adeiladwyd yn oes y ceffyl a chert. Gwelwn loriau enfawr yn gwneud eu ffordd rhwng y cloddiau a rheini yn aml Bont-goch yn dilyn cyfarwyddyd y “sat nav” neu (satan oedd hwnna i Adroddwyd fod dau aelod Cynllun Atal Llifogydd fod). Er, iddynt gael y gwir, mae tystiolaeth yma ac acw i rai o’r Cyngor wedi mynychu’r Cynhaliwyd tri chyfarfod yn ystod mis Mawrth ohonynt geisio unioni a lledu ambell i dro cul. arddangosfa yn ddiweddar yn Felly, oes gen i ateb? Wel falle, ond yn rhy hwyr mae’n debyg. Eglwys Elerch, lle dangoswyd rhwng rhai o aelodau’r Cyngor a’r trigolion hynny a Meddyliaf faint o arian a wariwyd ar y Gêmau Olymmpaidd cynlluniau Dŵr Cymru i yn y gobaith y byddai pobol yn mynd ati i gymeryd rhan ddioddefodd waethaf adeg foderneiddio’r gwaith dŵr mewn chwaraeon ac yn cadw’n heini yr un pryd. y llifogydd ym mis Mehefin yn Bont-goch ar gost o £7.5 Mae lle i gredu mai gwylio’r gêmau ar y teledu y bu y rhan miliwn. Bydd cyfle i’r Cyngor 2012. Cododd dau fater fwyaf. Sawl caib a rhaw ellid bod wedi ’u cyflenwi i bobol fynd fynegi barn ar y cais cynllunio pwysig o’r cyfarfodydd hyn y ati i gloddio ochrau’r ffyrdd, heb sôn am ambell ferfa a fflag ffurfiol ym mis Ebrill, ond yn bydd yn rhaid rhoi ystyriaeth goch arni? (faint sy’n cofio rheini). Byddai pawb yn cadw’n y cyfamser nodwyd fod rhai fanwl iddynt. Yn gyntaf, mae’r heini, a chyn pen dim gwelid ffyrdd llydan a syth ymhobman. o drigolion Bont-goch yn dioddefwyr wedi cymryd Nid rhy lydan ychwaith canys gwyddom i ble maent yn awyddus i weld Cae Chwarae cyfrifoldeb dros ddatblygu arwain. i blant Bont-goch yn cael ei Cynllun Atal Llifogydd i Ond i ddod a fy nhraed yn ôl ar y ddaear. Bu bron iawn i mi greu bwlch newydd yn y clawdd wrth yrru allan o Dalybont greu fel buddiant i’r gymuned bentref Tal-y-bont y gellir troi ato petai argyfwng tebyg yn cymaint oedd fy syndod o weld pob melin wynt yn troi a leol yn sgil y datblygiad. thri beic yn mynd gyda’i gilydd ar hyd y llwybr seiclo. Ie, Cytunwyd i gysylltu â Dŵr codi eto. Erbyn hyn maent yn agos d w y o l y g f a b r i n i a w n a ’ r d d w y y n d i g w y d d a r y r u n p r y d . Cymru yn gofyn iddynt roi ystyriaeth o ddifrif i’r awgrym at gwblhau’r Cynllun ond, John Evans hwn ac i greu cysylltiad ffurfiol wrth gwrs, bydd angen ei gyda’r Cyngor Cymuned i’w adolygu’n rheolaidd. Yn £2,500. Mae Ymchwilwyr o Traffig yn Hydref/Tachwedd weithredu. fuan fe fydd y trigolion Brifysgol Aberystwyth wedi 2013. Fodd bynnag, roedd hyn yn gwneud cais ar i’r llwyddo i ennill grant ymchwil y Cyngor Sir am i’r Cyngor Y Cyfrifiad yng Cyngor Cymuned dderbyn i godi dau ‘webcam’ tebyg i’w Cymuned wybod ‘petai’r Ngheredigion y cyfrifoldeb i ofalu am gosod ar afon Eleri. Cytunwyd llinellau’n cael eu dileu, yna ni Cyflwynodd y Clerc adroddiad gynnal y Cynllun. Mae’r Grŵp i gysylltu ag aelod o’r grŵp i’w fyddai’n bosib cymryd camau byr o’r seminar a drefnwyd Dioddefwyr hefyd wedi wahodd i ddod â’r materion gorfodi yn erbyn cerbyd/ gan Gyngor Sir Ceredigion yn gwneud cais anffurfiol i’r hyn o flaen aelodau’r Cyngor cerbydau a fydd yn parcio dilyn cyhoeddi canlyniadau’r Cyngor osod ‘webcam’ ar lan yng nghyfarfod mis Ebrill. yn y lleoliad am gyfnodau cyfrifiad iaith. Dysgwyd fod afon Ceulan, ar bwys y Llew estynedig, ac nad yw eu dirywiad o 3.5% yng nghanran Gwyn, er mwyn monitro lefel Encilfa Swyddfa Bost Tal-y- perchnogion yn defnyddio’r y siaradwyr Cymraeg y dŵr yn yr afon bob awr bont Swyddfa Bost’. ymhlith trigolion cymuned o’r dydd a’r nos. Deellir fod Darllenwyd ateb gan yr offer yn costio oddeutu Gyfarwyddwr y Priffyrdd, Eiddo a Gwaith yn egluro y bydd y Cyngor yn cymryd agwedd bragmataidd o’r sefyllfa parthed parcio yn yr encilfa (‘lay-by’) o flaen y Swyddfa Bost. Hynny yw, ni fydd y Swyddogion Gorfodi Sifil yn cosbi gyrrwr unrhyw gerbyd a barciwyd yn gyfan gwbl o fewn yr encilfa. Bydd cais y Cyngor Cymuned i gael gwared ar y llinellau melyn dwbl ar y ffordd fawr o flaen y siop yn cael ei gynnwys yn yr adolygiad nesaf o’r Gorchmynion Rheoleiddio

11 Chwaraeon Y Teirw’n Bencampwyr Fe fu tri o dimau Tal-y-bont yn cystadlu yng Ngãyl Bêl-droed Penrhyn-coch ar fore Sadwrn 6 Ebrill, sef Teirw Tal-y-bont (dan 11), Teriyrs Tal-y-bont (dan 11) a Teriars Tal-y-bont (dan 7). Wedi diwrnod da o gystadlu gyda phob un o’r timau yn gwneud yn arbennig o dda, daeth Teirw Tal-y-bont i’r brig gan ennill y gystadleuaeth dan 11. Roedd y rownd derfynol yn erbyn Penrhyn- coch yn gyfartal ar y diwedd ond llwyddodd Huw Taylor i arbed cic o’r smotyn i sicrhau’r fuddugoliaeth i’r Teirw. Bydd y timau yn awr yn paratoi am Ãyl Bêl-droed Tal-y-bont a gynhelir ar 22 Mehefin. Teirw Tal--y-bont yn dathlu’r fuddugoliaeth

Teriyrs Tal-y-bont Arbediad gwych Huw Taylor

Diwrnod Trwyn Coch yn ysgol Talybont 12