t'/ h( C 13~

/') I ( J /~ j into ilok ru h \~>? I /

EsCUELAS SIN FRONTERAS Guatemala 1995 xintow chik ilok ru hu

ESCUELAS SIN FRONTERAS

Rokslnkll II Ilok ru hu Reheb' II kok'ol OJ q'eqchl' wankeb' SOl xb'een noloJ

tosol hu xmolam ESF

ColeCClOn Matenales educallvos 2 Idtoma Qeqclu Sene Manual del alumno Nlvel Pnmergrado Area Lecto escntura Drrector de colecclOn DrrecclOn de Programas Autores Jorge Seb Choc Carlos Qwm Xol Sofi Lamy PIerre Lancelot DlagramaClon PIerre Lancelot DlbuJos Mayra Fong URL Portada Marganta Ramrrez URL

Pnmera relmpreslon 1999

IIIDII ~ III1ft9 Uruversldad Rafael Landivar USAID ESCUELAS SIN FRONTERAS

© Escuelas Sm Fronteras Guatemala Penrullda la reproducclOn con preVIa autonzaclon xintow chik ilok ru hu

Xyoob'ankll

Sal xyollajlk junajwa II rokslnkll II tasal hu xmtaw chlk lIok ru hu, oXlb' ru h xsal naq xk'ojlaman - Jun ch'uut chi eetahl wankeb' chi ru t'lkr, 26 (waqlb' xka'k'aal) chi junll - Jun xk'utb'al xb' h xk'anjellaj tzolonel - Jun tasal hu b'ar WII natawman naab'al kok' k'anjel yal xtenq'ankll II tzolom

A oXlb' paay chi 'leb' 'ln Ink'' naru nake'xjachl nb', jo'kan aj WII naq maajunwa naru rokslnklleb' a tasal hu ha'ln tOj majll natzolman II xb'ereslnkll Jo'kan bill, WI Ink'a' nab'aanuman chi jolalln, h xtzolb'al II aatlnob'aal moko jwal yaal no Ie!, xb'aan naq Ink'a' xlajman xk'eeb'al xloqlal II xk'a'uxl ut II xtusulal h xyo'lajlk chaq a k'anJel ha'ln, ut chi Jo''an nake'kana xb'aanunkll chi junll h xb'ehll ut h xtusulal II tzolok, WI maak'a' chi junll ha'ln maak'a' chlk xyaalal II rokslnkll II Ilok ru hu Eb' II xmolan ESF wankeb' junellk chi xnumslnkll resil II k'anjel reheb' ani chlk telajoq re xnawb'al xkomon

RokSlnklil1 tasalhu Sal II Junq perel wan cho'q reheb' II tzolom malaJ laj tzolonel kllb' oXlb' II k'anjel nake'xkulub'an rlb' nk'ln II xnawom It ch'lna'a!, ut chi junll II xk'lhal II ak xtzolom chaq Re It rokslnkl!, laj tzolonel tento sal xb'een xk'eeb'aleb' re II kok'al eb' II k'anJel ha'ln naq ok xchoyman nlb'allt 7 (wugub') chi b'e re nlb'al II lun chi tz'lIb' a 000

a II Ixq naxwal II

• Xtz'agob'reslnkll II lun ragal chi aatln - II aaq naxwal II wa - II __naxwa l II wa

- II Ixq naxwal II wa - II Ixq naxwal II _ l - naxwa II taab' II wakax ___II taab' II wakax

- II wakax naxwal II wa - II naxwal II wa

•• Xkotob'ankll II tZ'lIb' a @a 0 b pap b d a 0 pad abo a 0 q p .... Xtz'lIb'ankll sal hu chllunlleb' II aatln wankeb' sal II lun ragal ok x'llman ru laJ - II - IXlm - Ixq - naxwal - nawar - wa - re • • • .. XYllb'ankll II reetalileb' II noxyel II aatln Ixq 1 JUD I I

II mls nawar chi re xaml

• Xtllkallnklleb' chllunlleb' II tz'lIb' II luntag'eet nake'l!ok nk'ln II wonk ' xyl Ie P m r ______I s I t v I I

• • Xluchb'al chllunll eb' II tz'llb' wankeb' sal" aatln nach'olob'an I mls I m s P I a I s n m 0 s a • •• Xzt'lIb'ankl! so' hu eb' II aatln wa - Ixq - hal - re - xaml- Obi - IXlm - mls - kal - IIq • • • • Xyaab'aslnkll eb' II aatln tz'I' - mls - Ixq - II - naxwa' - wa - k'antl' - aaq - IXlm - chi - hal - re - nawar - Xyaab'aslnkl! ebl II raga! aatln - II Ixq nawar chi re xaml - chi re hal nawar II k'antl' - wa naxwa' II tz'I' - II wakax nawar chi re nlma'

~------2 =.======~======~~kllb'

o 0 :~ o II ch'o naxk'ux II IXlm

• Xtllkallnkll nk'ln simal II tz'lIb' 0 a 0 r p S g d b c 0 a k =~ ~o r q 0 t d u a v!I xook' •• Xkotob'ankll nx II aatln chio ch'o - dho - cno - ch'o - chi a - qh'o - cho - ch'o • •• Xtz'aaob'reslnklleb' II aatln ~ k'oop_p_ ch'_ pol_t ~ kok p--p ch'_p J __m • • • • Xtllkahnkll nk'ln Simal II aatln naxtz'aama II lun raga\ tzolonel polot - II ch'o naxk'ux II mls - II xook' wan sal ch'o IXlm tzolonel - Xyaab'aslnklleb' II aatln II - nawar - Ixq - ch'o - re - k'oopOpO' - chi - polot - naxk'ux - xook' - mls - wa - naxwal - hal - nlmal ....!... Xyaab'aslnklleb' II ragal aatln - II mls naxk'ux II ch'o - xook' naxk'ux II k'oopOpO' - II ch'o naxk'ux II poop - II polot re II Ixq

3 OXlb' u

lJ II uk'al wan so' xaml

• Xluchb'al nk'in xukuR eb' II tillb' u @] ~nhuncuumcnhrmu

• e Xch'utub'anklleb' ru II tz'lIb' u e 0 u n t m u u nco u b c t n u e u c u • •• Xtz'agob'reslnkll ru II aatln uk'al u_al - uk'a_ _k'al - uk' _I

• • • e Xtusub'ankll ru II lun ragal chi aatln nk'in Simal II wan ' II naxk'ux II \. uk'al xaml IXlm ch'o - Xyaab'aslnklleb' II aatln wan - II - chi - re - uk'al - k'oopopo' - sa' - xaml - tul - ch'o - nawar - tuulux - mls - naxwa' - naxk'ux • Xyaab'aslnkll II lun ragal chi aatln ut xYllb'ankll II eetalll - natawman sa' xtlklallk II lunlung chi ragal • so' xaml wan II uk'al * wan II tul chi re nlma' • II ch'o naxk'ux II hu , , .;. J

4 kaahlb' e e e =_,_

e hnyuwa' nahllan sa' II tem

• Xch'utublankllebl chi lunll II tillb' e a e t u e urn u au b so eo as m e a 0 e c u e p e • • Xkotob'anklleb' nx chi lunlleb' II tillb' nake'tawman sal aatln nach'olob'an tern I r t e e t r t m a t e p c u e m n m e 0 t r ••• Xyaab'aslnklleb' II aatln mls re IXlm sa' naxwa' uk'al [ZJ che' wan nawar II nyuwa , seel nahllan • • •• Xtiagob'reslnklleb' ru II aatln p_pem - t_m - Ch'_ - IInyuw_' - Ix_m - t_lux - Xyaab'aslnklleb' II ragal aatln II mls nahllan SOl litem won II ' so' II che' Ilnyuwo' nohllon so' Obi 5 oob' Xb'aanunkll chi Jumleb' II k'anJel

• Tz'agob'reslnk ragal aatln - II k'antl' wan sal ___ - II Ixq na'uk'ak chi re ___ - II __ naxk'ux II poop - II mesleb' wan sal__ - II Ixq naxwal _ wa

• • B'atz'unk nk'ln Sima! mls sal II tem

••• II !un ragal

nahllan II wakax chi re ka' uk'al hal • • •• Xtz'agob'reslnklleb' II aatln w_k_x - k'_ntl' - n_m_1 - ch'__ chI - p_p_m - J_m - t_l_x - h_ - p_ot - Xyaab'aslnklleb' II ragal aatln I l II Ixq naxwa II wa chi re xaml ~ ~ IInyuwa' naxk'ux II Ik sal Joom ...... I l k'oopOpO' naxwa II k'antl' ~'~J II tul wan chi re hal 1.1 "' ~~1 II wa nawar sal xaml naxk'ux II tz~.!l _ II uk'al wan sal seel _ ~ --- r-- II k'ulte' II wan sal II Ik re II Ixq 6 waqlb' n

ani

• Xsumenkll chi nbillebi rlbl II tillb' luntag'eet nakelhllok

n~1 o n u aa ;;~~~ I m e t a l " \ J I '...... / l \\...., / m a t e a u "-.::- - chlin al n noaa I • • Xyaab'aslnklleb' chi lunlleb' lung tlorol chi aatln. ab'an t'keemang reetal II yaab'eb' II xnal tillbl na naa nal no noo nol nee nel nuu nul o •• Xtusub'ankll ru chi chaablll aatln y!wa'~ G:~ ~ ~ • • • • Xch u ub'an~hl lunlle I II aatln II luntagleet xyaablaal c, I. O. u. e

wan - chi - aaq - tem - xaml- tul- 51' - so' - hu - Ixq - poop - tz'l' - che' - Xkluub'ankll ru lun ragal chi aatln nkllneb' II aatln halln nalatln hnyuwal sal

....!- Xyaablaslnklleb' II ragal aatln - ani nalatln sal nlmal - hnyuwal wan sal tem - II chlln naxwal IInyuwal - II k'antll wan sal nlma l 7 wuqub' k k k > kat

• Xkotob'ankll nxeb' II k CD k~ k d k b k"", k >t k >t • • Xkotob'ankll nxeb' t'orol aatln nk'in k tk'eemang xlog'al eb' " xna' tZ'lIb' kl'kl' - kawuk - kaahlb' - nake'wan - kok - kutan - klb' • •• Xtz'agob'reslnkll ruheb' " aatln _kan - kllo __ - Ink'_ - oken_ - k_tk_ • • • • XYllb'ankll " eeta"l linne' ut IInyuwe' - Xyaab'aslnkll ut xchapb'al so' Ig' eb' " aatln kl'kl' kuk kaaka nake'ek ka' neke'el okenk okan Ink'a' kok ....!.... Xk'uub'ankll lun ragalag chi aatln chi rlxeb' II aatln -{'- ~ ..:.:...... Xyaab'aslnklleb' II ragal aatln - IInna' nake'ek so' ka' - II kuk wan chi re hal - II kok na'atln so' nlma' - kl'kl' II chlln chan Iinna' - nakeenak II hal 8 waqxaqlb' I I I 101 IIlekb' wan sal II uk'al

• Xkotob'anklleb' nxeb' II tz'lIb' I sal eb' II aatln 111m - Imul - Ilin - kuluk - k'alek - lekb' - IIkllk • • Xsumenkll chi nb'lleb' rlb' II t'orol aatln re xk'uub'ankll Bun chi aatln lu 10 luk la lu luk 10 Ian nok lem lu lab' kum leb' • •• Xtz'agob'reslnkll ruheb' II ragal aatln - _ Ixq naxwal _ wa mls nawar chi re ch'o naxk'ux IXlm -II wan sal ___ nahllan sal tem - II wan sal uk'al • • • • Xyaab'aslnklleb' II ragal aatln - na'allnak II ch'o sal II eeb' - II ch'o na'ok sal II seel - IInyuwa' nahllan sal litem - II xook' wan sal II lekb' - Xk'uub'anklleb' II ragal aatln nk'lneb' II aatln ha'in - uk'al - seel - nawar - tzuul 9 b'eleeb' m m m cr;­

Ii wlnq naxyok' Ii che' chi maal mool

l • Xtiagob'reslnklleb' ru II aatln nk'ineb' II xna tillb' 0 - 00 - 1 1 0 - 0 - 0

m_k'_ I mam_ , m_tln , nlm_ , m_ 1m_10k •• Xluchb'al - Rlk'in kok'tz'uq II forol aotln wan m ut xna' fz'lIb' fun xyaab'al chi so' -Rlk'm lun chl/uch' II wan m ut xna' fz'lIb' wan xnat'b'al II chi so' ,.'/// ff v/ - Rlk'm kllb' chl/uch'll wan m ut xna' fz'lIb' kllb' xvaab'al A~ mooi chi sa' mama', mma', moko, matln, maak'a', molok mare, mesleb', mulmu, lamuux, molb', sumlaak, numelsal • •• XSlk'b'al ru II xch'ool aatln naxtz'aama II lun ragal na'atln naxyok' -ilnyuwa' nahllan sa' nlma' -II ch'o naxk'ux II IXlm naxk'ux na'atln nawar naxyok -linna' nake'ek sa' ka' -II mo' na'atln sa' che' nahllan namolb'ek • • • • XYllb'ankll II reetalileb' II lung ragal chi aatln - II wakax wan sal II - II peepem naxk'ux II che' - Xch'utub'anklleb' ru II xk'ab'a'eb' II xul maal - mls - tem - nlm - mek - xaml - til' - Ch'o - peep em - nlma' - mol - plm - wlnq - kaxlan - 10 Xblaanunkll chi Juml eblll klanlei • Xtusub'ankll ruheb' II tlorol aatln ~(nOX\ ~ ~~~lln--- • • Xk'eeb'al sal II lun ragal chi aatln II aatln ramro nx - laa'ln nlnhllok sal (hu) - sal komonll nakoo'atln nlma' (sal) - II mls sal II tem (nahllan) - II wan sal II mu (wakax) - naxyok' II che' chi maol (IInyuwa') ••• Xtz'agob'reslnklleb' II ragal aatln II nakemok sal__ _ IInna' sal---- IIlem re _____ selsel ru mem ___chi re II mls • • •• XYllb'ankll II reeta!!1 II naxye II ragal aatln II k'antl' wan sal II mul _ Xyaab'aslnklleb' II ragal aatln - IInna' nahllan sal ab' ut IInyuwa' naxk'e II wa sal kill - IInna' ut I!nyuwol nake'xnlma II k'alek - sal Joom na'uk'ak II aaq

~--

11 s s s

II wlnq naruqa II SI' seel

• Xkotob'ankll nxeb' II t'orol aatln II wan s chi so' 0-00-01 sal - sam - salsa' - sakll - saasa e-ee-el semem - sek - selse' - seel I - II - II SIS - uSllal - sllso - slk • • Xch'utublankllebl ruheb' II aatln chi lalanlalang Xna'al eb' II wan kllb' ut II lun s chi so' sal - sam - SIS - semsem - laos - ses - sllso - uSllal - suk - sison - seel - sal - Sll - sulul • •• Xyaablaslnkllebl II aatln halln Sll - wan - chi - wlnq - Ixq - re - naruqa .------, --;;- "<-.l-'I").

• • • • Xyaab'aslnklleb' II ragal aatln /' - 4 \ - sumsu IInnal - wan II SI' so' xaml " / - sal sulul nawar II aaq - sununk sal II seel - seel XSlkb'aleb' ru kllbl oXlblag II aatln wankeb' II tlorol aatln ha'in chi sal sa Sl so sal Sl' SOl SUi se' sao Sll soo suu see ...!.. Xk'uub'anklleb' II ragal aatln nk'ineb, II aatln ha'in wan-su-nlma'-II-sal sal-solsol-II-wan-mu ..:... Xsumenklleb' It patiomg ha'in (heehel, Inklal) - che' II seel - ma SI' narllqa II wlnq - ma sa' sulul nawar " wlnq U--~" -~.. kab'laju r

r r ~?

rum re II rum

• Xluntag'eetlnklleb' Ii t'orol aatln nk'lneb' Ii aatln lung tag'eet xyaab'aal ~ ra re n ru

ramro rem rem roos romella rox rax ruk'a nx • • Xtz'agob'reslnklleb' II ragal aatln nk'lneb' II aatln ha'ln (lunsut 01 WI' naru na'okSlmank lun chi aatln) wlnq - wa - rum - kar - namqa - raara nkll II - II wlnq naxwa' II __ - ra re II - II wlnq II 51 ' - II ___ naxyok' II che' chi maal

• •• Xyoob'ankll kllb' oXlb'ag II ragal aatln nk'lneb' II aatln ha'ln - rem rem - kar - sursu • • • • Xka'sutlnklleb' nlb'aleb' II aatln ha'ln (xchapb'al sa' Ig') wlnq che' maal rum nawar ch'lIch' SI' naxk'ux IInna' peepem - XYllb'ankllli reeta!!1 II ragal aatln Wan II kar ut II kok so' II mma' --- Xsumenklleb' II patz'omg ha'ln - ma nawan nkll II rum - ma sa' h rum kar ~------.------~----,--~======~~~13 oxlaJu p

p p O""""'----~·_ ponit II peepem xaqxo sa' xb'een II punlt

., Xkanablankll II xnal tillbl naxklulublan nbl ut xsachb1al II Ink1al naxtiaama

1 - p(e-ee-el)pem - perp(0-00-0 ) - p(I-II-II)klp(HI-Okl - kap(e-ee-el) - p(HHI)mok - p(U-uU-UI)nlt • • Xkotoblankll nxebl II aatln blar WI1natowman " tillbl P peepem, wakax, k1antll, na1atln, poop, punlt, tul, po, kloopOpOl, Inup, pere!, wa, tem, porn, slip • •• Xluchblal rublel II aatln It naxklulub1an IIlun ragal chi aatln

/aaq~ kloopOpOI - II polorna1atln sal sulul -pom II wa a mar punlt rum perel kar xbleen - II al narahna II plm - It chel napunk sal plm paar peepem sup • • •• Xtusublankll ru chi chaabillebi It tlorol aotln ~ C~J Pok'OO po' G l l _ Xsumenklleb II patiom halln (heene\ Ink1a ) &, ~ 0.;,_ - ma narupuplk It peepem ' -FT7 - ma nalatln " peepem - ma wan xpunlt II peep em poot kaalaiii I J I I J J jOOrrl

• Xkotoblankll nx II tinbl I ablan wang II xnal tillbl chi xklatg - jorel - joom -jolkan - majelal -jelonk -jekllnk • • Xtusublankllebl II tlorol aatln re xkluublankll lunag ragal aatln ~~ - II 6~ <; u'UJ an sa' xaml ••• jolkan Japok sal Ixqalal Ixq naluklak II punlt wlnq IInna' uluJ • • • • Xyoob'anklleb' II ragal aatln nkllnebl II aatln halln Qayehag Jul - xaml > Jun II jul wan chi re xaml - laj lej - plm > - sal - tem > - !Ix Juana - naxwal > - majll - nawar > - jun II kok - naxklux > - maajun - wan> _ Xsumenklleb' II patiomg ha'ln - ma joom II pUj - ma na'uk'ak hal laJ lui - ma Ixq IIx Juana 15 o'laJll h h h r

IOJ izolonel nanl II hu heehe'

• Xkotoblankll fiX II tillb' h hoon humal heehe' hllk ' k'aham hllank hopol helo honon • • Xtz'llb'ankll chi chaab'lill patzlom naxtz1aama II lun yehok ha'ln - patiomq - sumenkll heehe', laj JOSe napumluk sal hal • •• Xtusublankllebl ru chi chaabllill aatln halln re xkluublankllebl II ragal aatln - plm - sal - humal - II - helo > - hllo - sal - II - wakax - plm - II > - hal - II - halaw - sal - wan - II > - nawan - tzolonel- hulaj - hulaj -Iaj > • • •• Xyaablaslnkllebl II ragal aatln - hml II IXlm sal helo - hupu II 01 sal humal - hula) hula) wan II halaw sal II klal - nahanok " halaw sal )ul - hoon nahulak laJ mek lei

waqlaJu q

l qana saq xpolot II Ixq

• Xk'ulub'anklleb' ru II t'orol aatln nk'lneb' II aatln ha'ln qa muquk qe moqoJ ql raqal qo naqll qu qe • • Xyaab'aslnklleb' II aatln naxwa', naxk'ux, nawar, wan, nalatln, nake'ek, naxyok', narnqa, xaqxo, na'uk'ak, nan!, nahulak, na'llok, nahllan ••• XYllb'ankll oXlb'ag ragal aatln nk'ln II xch'ool aatln ut xk'eeb'al h reetal h naxye h lunlung - na'llok - naxyok' - nahllan

• • • • Xyaab'aslnklleb' h ragal aatln Xynb'ankll II reetahl h lun ragal wan sal h rol ralhl - saqsaq nx h aaqam - Qllaq chaq II kamenaq till - tOJ saqenk na'llok II qanal - h wlnq nahllan sal II Sll - moqon tooxlk so' qatenamlt - moqoJ ru II nXlm IInyuwa' - Xsumenklleb' II gatiom ha'ln - ma wan moqoJ sal h IXlm - ma wan xpolot II qanal - ma us naq wanq II qawlnq 17 Xb'aanunkll chi JUnileb' II k'anJel

Xyaab'aslnkllII lun ch'ol chi ragal aatln II wankeb' sal A xtusulal Xtz'agob'reslnklleb' ru IIlun ch'ol chi ragal aatln II wankeb' sal B xtusulal. xb'aan nag ha'aneb' alwll II wankeb' sal II A

- namuqon II kok sal hal - II sank narnqa II kuluk - ok wan sal seel II qawa ® - ok wan sal seelll ___ -~ - namuqon II kok sal __ -- ____ na'llok II qanal - nahulak II chi re nlmal ~~~ - II sank II kuluk - moqoJ ru II IInyuwa' - II na'uk'ak chi re nlmal ___ naJaplnk re hnyuwa'

18 b' b ' b' :;1- b'aalarn

nl • • Xyaa aSlnklleb' II aatln b'e maak'a' sal wakax eeb' xb'een jarub' b'ar b'eek mu b'aalam tzolonel Ixq punlt saq • •• Xtusub'anklleb' ru chi chaab'll II aatln re xk'uub'anklleb' II ragal aatln sal hlre' wan II tzoleb'aal obi

• • •• XYllb'anklleb' II reetalll II naxye II lunlung chi ragal aatln - laj b'oob' naxkamsl II wakax - hupu II jukub' chi re nlmal _ Xsumenklleb' II patz'omg ha'ln - ma na'llqan II sank -ma pekll mu - ma nalatln II kok eeb' 19 b'eleelaJu t

hnyuwa' nahllan sal litem tenarnit

• Xtllkahnkll II tz'lIb' t xkotob'ankll nx nk'ln kok' tz'ug WI wan sal xtlklallk Xkotob'ankll nk'ln IIch' WI wan sal roso'uk tap - punlt - tumln - samat - tasal - tul - tem • • Xllchb'al chi rub'el II tlorol aatln wan t chi sal - xeltoon - tuulank - tuulan - taab' - tOJok 0 •• Xchapb'aleb' II aatln ha'ln sal Igi taab', k'antl', k'ulte', pOIOt, tuulux, tul, tem, tasal, tento, patux, kutan, tlmll, punlt, tenamlt • • • • Xsumenklleb' II patz'omg ha'ln - ma wa II tulwa - ma hlx II mls - ma Ixq laJ tzolonel - Xyaab'aslnklleb' II ragal aatln ut xluntag'eetlnkll nk'ln II lun ragal naxye II eetalll ha'ln - hulaJ naxlk IInyuwa' sal tenamlt - ra xtelb' II wlnq xb'aan naq aal II mal naroksl - tolto sal sulul II raaq laJ lUi - tuntu II hlx chi re nlmal - tlmll na'atlnak IInmel - II k'oopOpO' natuulak 20 Junmay x eb' II xul

x x ~(

xul II wakax, II hlx, II kaxlan

• Xsumenklleb' rlb' II t'oral aatln nk'lneb' II aatln wan II yaab' chi sal ~I m xerok xe xolol XI xlwan xu xaml xo • • XYllb'anklleb' II reetalll II xul naxye sal II lunlung II ragal aatln - II mls nawar chi re xaml - xulxu II kaxlan chi ru kuuk - II patux nanumslk sal nlmal - Xllkll II SIp chi nx II wakax - Xllkll II xox chi nx II aaq • •• Rllb'al ut xyaab'aslnklleb' (aab'ag k'asal) II aatln ut xtz'apb'al II tasallhu tala' nag t -tz'lIb'amang sal hu chi maak'a' chlk nlb'al sal tasalhu xaml- xul- Ixq - IXlm - kaxlan - hlx - patux - xox - IIx - wakax • • • • Xk'eeb'al II aatln naxtiaama II lun ragal chi aatln - hupu laJ mek chi re __ - II naxk'ux II tuulux kaxlan hal - laJ tzolonel nanl II ___ { nlma', na'llok - II hlx na'uk'ak sal ___ k'oopopo' - saq II till 21 JUD xka'k'aal ql q' ql q'an

o Xlagab'anklleb' ru II t'orol aatln naxtz'aama chi nb'lleb' nb' (nqab'al naru na'el) q'e rok qll qlo q'al lab' sa q'lll • • Xyaab'aslnklleb' II aatln qlo uq'b' qlon qlolqlo qlunqlun q'lrok qlotox qleqleq kenq', toql • •• XYllb'anklleb' II reetalll II naxye II aatln ha'ln - q'lx - qlalq'o - qlol - qlooq

• • o. Xk'eeb'al xb'onol II naxye h lunlung chi eetahl o DU q'an rax qleq kaq - Xyaab'aslnklleb' h ragal aatln - hnna' naq'usuk - qlotqlo h k'antl' sal II b'e - wan II qlooql sal II uk'al - qleqqleq ru h kenq' - qletqlet 10J tuk 22 knb' xka'k'aal tz

tz tz ! -r__

tzolonel 10J tzolonel nonl II hu

• Xkotob'anklleb' nx h ttllb' tz sal eb' II aatln ha'ln katzok - metzonk - patz - pltzok - tzekahemq - tZOjtzOj • • Xttagob'reslnklleb' II aatln tzolo__ __Ieb'aal tz_1 _10k • •• Xyaab'aslnklleb' hragal aatln ut xluntag'eetlnklleb' nk'lneb' h eetahl

j '~~ I - laJ tzolonel natz'llb'ak ; \ ~ - k'aJ xul xk'ab'a' h motzol nasachok re h k'al

I !J r~" I I , I ! : I: -maak'a' h tzuul sal qlateepal _'~~___ L _ kaq xJolom h tzentzerej - tZIPIX tZIPIX nx h k'antl' "~'" - laj nk natzolok sal kab'l , t ."' - nake'tzololnak II sank sal kab'l ~# ~ I - II Ch'IlCh' wan sal XSI hnyuwa' r¢"'" - laJ tzolonel nahllan chi re nlmal - latzlatz xqlol h che' • • • • Xsumenklleb' h pattomg ha'ln - ma aatlnak II aaq - ma us II tzolok - ma nak'anjelak II Ilok ru hu 23 mob' xka'k'aal ch

ch ch -: Y"'j

II chakach wan chi ru II ochoch chakoch

• Xtzllb'anklleb' chi tustu nk'lneb' II xyaab'aaleb' II aatln

chahlb~ ochoch chunchu chaacha sachok, chupJl, chakach choochok cha cho chu • • Xkuub'anklleb' II ragal aatln nk'lneb' II aatln ha'in - II - ochoch - chi - ru - wan - chakach - II - II - ochoch - cham - fiX - chi - plm - II - II - chef - sal - xaqxo - chocho' - chakach - chi - naxk'am - chlln - IInna' - II - saq - chapok - chi - amoch - II - chunchu • •• XVllb'ankll II reetaliliunag chakach chi rub'el lunag chef wan II chakoch chi rub'el che'

• • • e Xchagb'aleb' II aatln so' Ig' Chi, II, ru, chakach, ochoch, IXlm chef k'iche', q'eqchl', chlln - Xsumenklleb' II gatz'om ha1ln

- ma ra re /I 0 - ma sununk /I poor chakach ~~,~ __~_~ __~~ ______~= __m_~ , =. 24 kaahlb' xka'k'aal Xblaanunkll chi JUnilebl II klenlel

Xtillb'ankll sal tasalhu chl/un/leb' II ragal aatln ha'ln ut xtz'llb'ankll II ra/III II run gerel b'ar WI' tillb'anb'll

- II peep em xaqxo sal xb'een II punlt ,.r ~~ - Ilnna' nake'ek (L 1 - " uk'al wan sal xaml l 1t ~ '1j - " /xq naxwa " wa '\ - II w/nq naruqa II Sl' ~sl ~ l,...-- ~\ -II ch'onaxk'uxlllxlm (~-~l(:~~\.~~0 - IInyuwa' nahllan sal" tem ~ ~ \,..J ~ - II mls nawar chi re xaml Lt::~ • - ra re II rum I - IInyuwa' na'atln sal nlma' ~ /;, - II wlnq naxyok' II che' chi maal /' .... - II lekb' wan sa' II uk'al -,I~ l Xsumenkll II ragal aatln ~ ~ - ma wan II mol sal II eeb'

I I I

25 oob' xka'kaai tz'

II ttll nanl II blatzl tz'j'

• Xtz'agob'reslnklleb' II aatln nk'in tz'a. Izle. IZII, Izlu __qal pa__ k __I OJ ___I,onk a m __qtz'un ___,rok __lam __mok • • Xtusub'ankllebl chi chaab'lleb' II aatln rt?\ ~ (ti\ (PO\ U~~~

tz' uq (ti\ ~(ti\ tz' un~~~

• •• Xyaablaslnktleb' II ragal aatln (xchapb'al sa' Ig') - II Ixq naxtz'a II xpo'ot so' hal - so' Joom wan II atz'am - II mutz' naxtz'aama xtumln - sa' tz'alam wan II wlnq - tz'aptz'o II tz'I' sa' ochoch • • • • XYllb'ankllli eetalll naxye II ragal aatln II IZIII narlill blaq - Xsumenklleb' II ragal aatln ?BCD - ma motzo' naxwa' II tz'I' d~ - ma wan II pek sal tzuul L~~~tzuUJ 26 waqlh' xka'k'aal k' k' k' :: kok'al

• Xtusub'anklleb' ru II aatln nk'lneb' II yaab' k ut k' tok'to k'ox pak'po kuuk kutan k'atok kllok okenk k'um kutku k'aak'a k'uluk • • Xtusub'anklleb' ru II aatln re xk'uub'anklleb' II ragal aatln - ochoch - xb'een - kim - II - ch'ab'ay - II - k'lheb' - k'ook'ob' - ruluj - sal • •• Xchapb'aleb' II aatln sal Igi k'ams, kok'al, k'aam, k'oopOpO', k'aleb'aa!, k'antl', maak'a', k'a!, kaak'a, k'lm • • • • Xk'utb'eslnkll chi ka'kab' II naxye II lun ch'ol chi aatln - JOI nlmal xtz'aq II kill - lajeeb' nlnpatz' - ma Ink'a' nakak'e chi oob' - k'am bill - ma wan aakok tumln - maak'a' - slk' chaq bill - Xsumenklleb' II patz'omg ha'ln - ma wan II seb' ann - ma us II pak'ok - k'a'ruheb' II nake'pak'man 27~----".-~ wuquh' xka'k'aal w ww

IIlxq naxwal II wa wakax

• Xsumenklleb' chi rlb'lleb' rlb' h tlorol aatln re k'uub'ank aatln wan wllal wa wuuk ka kax e xlk kllal • • Xchapb'aleb' II aatln sal Igi wakax, warom, wanko, xlntaw, nawank, naxwal nawar, wan, IInyuwa', law, nlnnaw, wlnq .0. Xluntag'eetlnklleb' eetahl rlk'lneb' II ragal aatln - Ink'a' nlnnaw 'ek ~v: - chi qleq nab'lchan II warom ~ - so xtlwb'al II IchaJ

- sal II tzoleb'aal taataw aana'leb' - II wlkanaJ naxwartesl II kluulalal - Xllkll h law chi ru Ii blool

28 waqxaqlb' xka'k'aal y y y \/

yooko hnyuwa' nalatln sal nlmal

• Xtillb'anklleb' chi tustu eb' h aatln h wankeb' h tillb' Y chi sal Ceb' h wankeb' sal xhklallk -sal XYI- sal roso'llk) xmay kuyuk yooko mukuy Juyuk b'ab'ay yum yulam yamok yaal aYln qayaJel • • Rallanklleb' chllunll h kok' kaxlan ut xtiagob'reslnkll II ragal aatln

II kok kaxlan ••• Chapok aatln sal Igi yulam, YOlyo, yalok, yaat tuytuy, yuwa', naxyok', junmay, yalaq, kokay ~~~~ ,,(~; • • • • Xtillb'ankll sal tasalhu h naxye h eetahl ut xYllb'ankll I l alwl h eetahl ClJj - chaab'll hnk'al xwaw chi re nlmal !J/ - hnyuwa' naxyati h utiajl sq kab'l ~,~\ - h tiaj naroksl qayajel \0---..-47\ ~~~ - xlwajel ru II aYln xb'aan '( L---:r~~';l::;-:::J) ) naqxnuqrajlltil' -~~~~~~--.:--- 29 b'eleeb' xka'k'aal chi chi

II ch'o naxk'ux IIlxlm cb'iich'

• Xkulub'ankll chi rlb'lleb' rlb' II tlorol aatln re xk'uub'anklleb' II aatln ch'l lob'ank ch'o nalus ch'u kok ch'l tam • • Xtusub'anklleb' ru II aatln. t-tlklb'amang rlk'ln II kok' rog chalen tOI sa' II xnlngal ch'o ch'a'aJ, ch'lna', ch'op, chlamchlo chlutam, ch'up, ch'oq, ch'alaJ, chlolob'ank, Ch'IlCh', chla'chlo • •• XSlkblal II aatln naxk'ulublan erlk'in chi) re xtz'agob'reslnkll II ragal aatln - wan Jun II nlmla ____ q'es tiaqal ru II ___ - Jwal kaw na'anllak II ____ • • • • Xtz'agoblreslnkllebl II ragal aatln rlkllneb' II aatinha'in - naxch'tlo - ch'l/ch' - ch'o - - II blatz' II xk'ula'al naq nab'eek chi ru II che'k'aam - nlnnaw xch'e'b'al II b'aqlaq ___ - xxe' chef naxk'ux II /~,J - Xtz'IIb'ankll xk'ab'a' II eetalll ut XYllb'ankll II reetalll ./ f/ II naxye II lun ragal chi aatln d '------' set II tul chi ch'nch' ut taak',11 re naq sa toowa'aq ...... """""'"""' 30 laJeeb' xka'k'aal t'

tt tl ! t'int'o

• Xyaab'aslnkll ut xtillb'anklleb' II aatln ha'in chi k'lIb' ch'uut nk'in t. wang II t mala! II t' chi sa' taslnk rant'ln t'unt'u mutmu Slt'so xetel samat k'atok t'uru t'llt'o • • Xyaab'aslnkll chllunlleb' It aatln ha'in ab'an t-kanaag chi lunagwa sa' ch'oolel. xtiagb'al It tasal hu ut xtillb'ankll so' hu chi maak'a' chlk nlb'al so' tasal hu t'lkr t'ant'o t'aqt'aq t'ort'o t'lnt'o t'uru Slt'so sut' • •• Xtllkahnkll nk'lnslmal II xtiagob' II !un ragal chi aatln - t'aqt'aq It t'lkr sa' It uk'al - chi t'e'ok Itx ~ re b'e - b'ut' It ha' a kom - t'ort'o It b'olotz mar - t'ane'k re II chan laj ku' - t'uru nx It raaq laj kab'l - Jut'Jut' It Ichaj wan ch'lna'al naq xwll - t'ant'o II kalajenaq chi ton • • • • Xsumenklleb' II gatiomg ha'in - ma wan xtzelek II b'olotz - ma us naq maak'a'aq II qat'lkr - ma nayok'ok It ch'lIch'

31 JUDlaJu xka'k'aal Xka'sutlnkll chi Jun.1

Xyaab'aslnkll chi kaw II lun ch'ol chi aatln ha'ln

o Xtlane' II 01 naq yo chi b'atz'unk b'olotz Anajwan ra ru II xtzelek Maamln tana tb'atiunk hulaj naq tooxlk so' Ii k'aleblaal chi rUjlha'

• • Wan jun perellntialamche' Kaq na'llok, jok'an naq mare sutz'ujl chankln laalln, ab'an IInyuwa' naxye naq yaw

• •• Oob' k'aam xnalaj xk'allaj JOSe xtaw nk'ln laJ ses, jok'an naq Inlkla naru chi wan rajlal sal ch'utam

• • •• Naq naxlk IInyuwa' sal k'al narame' xnaql ru xb'aan II xkemom II xlam, ut aran klxk'e reetal naq wan naxnaw II ch'lna xul alan

- K'ajo' rusllal xtzolb'al II kemok chan qanal rux, jo'kan ut naq chi junll yo chi tzolok re a k'anjel a'ln LI k'anjel olin nlm tiaqal xk'anjel re naq hulaj kab'ej 100 10 chlk tootzoloq reheb' II qech q'eqchl'll

...!- Nahllan sal tem laj saaseb', che'k'e sal see I Teek'e sal leehu, eere pel laj saaseb' Tenel pel xpeekem IIlxq a na', wan II reetalll II che' Ink'a' ra chan

32 kab'laJu xka'k'aal Tusb'll aatln raqal aatln oraclon slmOj flecha tz'lIb' letra xtllkahnk ensenar xyaab'aslnk pronunclar leer xtusub'ank ordenar xJuchb'al subrayar xch'utub'ank reunlr xtz'aqob'reslnk completar xkotob'ank encerrar en clrculo xlaqab'ank unlr