SOSYALİST Aybar
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Mehmet Ali Aybar anlatıyor BitmeyenKoşu Yakın geçmişten anılar, gözlemler, kişiler... “Dedem, Hareket Ordusu Komutanı Hüseyin Hüsnü Paşa idi...” “Nazım Hikmet ile kardeş torunlarıyız...” TİP nasıl kuruldu, kurucular kimlerdi, partide ideolojik uyuşmazlık nasıl başladı? TİP Marksist bir parti miydi? “Sol olmayan sol” ne demek? Mehmet Ali Aybar, Uğur Mumcu’ya anlattı Pazar günü Cumhuriyef te CUMHURİYET/6 9 MART 1986 Aybar’ı başkan yapacaklardı. Bebek’te minibüsten indiler, ellerinde adres yoktu Mehmet Ali Aybar Anlatıyor B itm eyen TİP kurucuları Aybar’m K oşu evini karakola sordular Uğur Mumcu sordu, Aybar anlattı Sunuş Aybar’ın Yaşamoyküsü Bağımsızlık, demokrasi ve sosyalizm mücadelesi deyince ilk akla gelen isimlerden 5 Ekim 1908 ’de İstanbul’da doğdu. biri olan Mehmet Ali Aybar’la Uğur Babası Tahsin Bey, Annesi Aliye Hanım. Mumcu’nun yaptığı söyleşide bütün bir Siret Uncu ile evlendi. (1947) Güllü Aybar - Behlil’in babası. yaşamı kaplayan özgürlük kavgasının yanı Galatasaray Lisesi’nde ve Ist. Hukuk sıra, Türkiye siyasi yaşamının ilginç Fakültesi’nde okudu. İst. Hukuk görüntülerini de bulacaksınız, Fakültesi’nde Anayasa Hukuku Asistanı (1936). — 1 — Hukuk Doktoru (1939). U. MUMCU — Sayın Aybar Türkiye İşçi Partisi Devletler Hukuku Doçenti (1942). 1961 yılında 12 sendikacı tarafından kurulmuştur. Vatan gazetesinde demokrasi üzerine yazılar Sonradan siz bu partinin genel başkanlığına getiril (1945). diniz? Bu öyküyü anlatabilir misiniz bize? Doçentlik görevine son verildi. (1946) AYBAR — Türkiye İşçi Partisi’nin kuruluşu, ta Haftalık HÜR gazetesini yayımladı. (1947) rihimizde benzeri olmayan bir olaydır. O güne kadar Sıkıyönetim Komutanlığı ’nca yayını partiler hep “Bey takımmca” kurulmuştur. Halk ço yasaklandı. cukları ilk kez parti kuruyorlardı. Gerçi 1919’da İs İzmir’de ZİNCİRLİ HÜRRİYET'i çıkardı. tanbul’da, Mesai Fırkası (Emek Partisi) adında, (1947) kurucuları işçiler ve memurlar olan bir parti kurul Truman Doktrinine karşı çıktı. (1947) muşsa da, bu aslında sosyalist partilere karşı beyle Aleyhteki öğrenci gösterileri, matbaacıları rin kurdurduğu bir partiydi. Evet Türkiye İşçi Partisi ürküttüğü için ZİNCİRLİ HÜRRİYET’i tabandan kurulan ilk partidir. Bu son derece önemli yayımlamak olanağı kalmadı. Sıkıyönetim bir olay: Köylü kökenli 11 işçi sendikacı ile bir şo kaldırılınca ZİNCİRLİ HÜRRİYET för, parti kuruyor ve basın toplantısı yaparak “TİP’in İstanbul'da yayımlandı. (1948) Ancak aynı oyun gene sahnelendiği için B e b e k ’teki evimin kapısı ikinci sayı çıkmadı. Cumhurbaşkanına yazı ile hakaretten 1 ve 3 yıl ağır hapis cezasına çalındığında yatmaya çarptırıldı. (1949) hazırlanıyordum. Eşim Siret, Cezaevinden genel afla çıktı. (1950) “Camdan baktım, tanımadığım yana uzanan bir kesiti simgeliyor. Aybar hareketli yaşantısını Uğur Mumcu 'ya anlatırken aynı zamanda yarım yüzyılı aşan bir kavganın panoramasını çiziyor. İstanbul’da avukatlığa başladı. (1952) kimseler, yanlarında polis ve bekçi de Türkiye İşçi Partisi Gene! Başkam oldu. Toplantıdan olumlu izlenimlerle ayrıldım. O günden propagandasmdan dava açıldı. Oysa, demokrasinin (1962) var, kapıyı açmadım” dedi. Kapıyı yazmaya başladım. Bu yazıların konusu, tek parti re İstanbul’dan milletvekili seçildi. (1965 ve sonra kurucular yazıhaneme uğramaya başladılar. iki kanadı vardır: Sağ, sol.Sol kanatsız, yani emekçi jiminin sistematik biçimde eleştirisiydi. Esas buydu. açtım. TlP ’li kurucu arkadaşlar. Ekimde yapılacak genel seçimlere katılmak istiyor lerin partisi olmayınca, demokrasi olmaz demiştim. 1969) Zaten, bu yazıların genel başlığı da “Gerçek Hürri Vietnam’da Amerika’nın işlediği savaş “Hayrola?” dedim. “Genel başkan lardı. Oysa, sadece birkaç il merkezinde örgütlenmiş Bu davada önce hüküm giydim, beş yıla; sıkıyöne yet Rejimi Yolundan” idi. olmanı istiyoruz” dediler... lerdi. Seçimlere girmelerinin doğru olmayacağını, iyi tim mahkemesinde. Askeri Yargıtay bozdu. Sıkıyö suçlarını yargılamak üzere kurulan sonuç alınmamasının, TİP’in gelişmesini engelleye- netim kalkınca sivil mahkemede bir celsede aklandım, Haşan Ali Yücel’den bir telefon geldi RÜSSELL MAHKEMESİ’ne yargıç olarak ğini anlatmaya çalıştım. Vazgeçtiler. Günler geçiyor, öteki dava yetki bakımından uzadı. Sonunda ağır ce çağrılan Aybar, Vietnam ’a giden bir ezilen işçi sınıfının partisi olduğunu’’ (Vatan, ama örgütlenmede bir gelişme olmuyordu. Araya ad Bu yazılar (bir diziydi) “ Kâğıt Üstünde Demokra heyetin başkam olarak olayları yerinde ve 14.2.1961) açıklıyorlardı. “Sınıf” sözcüğünün boz zaya gitti. O davada da aklandım. Düşünüyorum da liye tatili girdi. Eskisi gibi buluşamıyorduk. Neler olup şimdi olsa aklanır mıydım? 141 ’in anayasaya alındı si” , “ Kâğıt Üzerinde Demokrasinin Felsefesi” , “ Kâ anında gözledikten sonra mahkemeye gunculuk sayıldığı, yasak olduğu Türkiye’de, 12 bittiğini Erbil’den öğreniyordum. O da pek umutlu ğı bir dönemde... ğıt Üzerinde Demokrasinin Halkla ilişkisi” gibi başlık Jenosit suçuna ilişkin bir rapor sundu ve emekçi çıkıyor ve biz işçi sınıfının partisini kurduk görünmüyordu. U. MUMCU — Şimdi bir geriye dönüş yapalım. taşıyan yazılardı. Sayısını bilmiyorum, özellikle ik Amerika’nın suçluluğu hak kında ki nihai diyordu. Bu yürekliliği gösteriyordu. Bu, tabanda bir tidar çevrelerinde büyük tepkiler gördü. 1946’da bu karara imza attı. 1966-1977 şeylerin değişmekte olduğunun işaretiydi kuşkusuz. Günün birinde gazetelerde, “ Çalışanlar Partisi” Siz İstanbul Hukuk Fakültesinde devletler hukuku do adında yeni bir parti kurulacağı haberi çıktı. Arka yazılar yüzünden üniversitedeki göreyime son verdi TİP Genel Başkanlığı ’ndan, daha sonra Bey takımının politikadaki tekelinde bir gedik açıl çentiydiniz. Hangi tarihte doçent oldunuz ve üniver sında Halk Partisi’nin olduğu söyleniyordu. Çalışma siteden niçin ve nasıl ayrıldınız? ler. Zaten o sırada askerdim. Haftada 2 gün izinle partiden istifa etti (1970-1971) mıştı. Nitekim birkaç yıl sonra, TİP kurucularından ları, Türk-lş’in Genel Başkanı Seyfi Demirsoy’la Halk AYBAR — 1942’de doçent oldum. Daha önce ana ders veriyordum. Sıddık Sami Bey dekandı, beni ça TİP‘ten ayrılan arkadaşları ile sonradan bir bölümü DİSK’i, Devrimci işçi Sendikaları Kon ğırdı: “ Haşan Âli Yücel Bey telefon etti, Aybar’m Sosyalist Devrim Partisi adını atan Sosyalist federasyonu’nu kuracaklardır. Partisi’ne yakın kimi adayların yürüttüğü duyuluyor yasa hukuku asistanıydım. du. Aralık içinde Ankara’da toplanan Çalışma Mec- U. MUMCU — Kürsü profesörü kimdi? derslerine son verilsin diye” dedi. Ayrılmam böyle ol Parti'yi kurdu (1975) U. MUMCU — Afedersiniz efendim, “Bey lisi’nde, Demirsoy hazırlıkların tamanüandığını ve AYBAR — Ati Fuat Başgil. du. Ben zaten askerliğe alındığım için, memuriyetle Bu partinin genel başkanlığına getirildi. takımı” nedir? Yani, hükümetin izni ile hareket eden Çalışanlar Partisi’nin birkaç gün içinde kurulacağını U. MUMCU — Peki, o zaman siz sol eğilimli bir hukuki ilişkim kesilmişti. Terhisten sonra dönmek is (1975-1979) ler ya da toplumun ayrıcalıklı bir kesimi mi? Ya da tedim üniversiteye, alınmadım. Oysa profesörler ku (Sosyalist Devrim Partisi de 12 Eylül “ bürokrat” kesimi midir? Kimdir bunlar? rulu tekrar alınmam için 2 kez karar almıştı. Buna I980’de kapatılmıştır.) Çeşitli gazete ve BEY TAKIMININ POLİTİ rağmen alınmadım. dergilerde 40 yıldır yazıları yayımlanan AYBAR — Efendim, “Bey takımı” deyince dev KA TEKELİNDE AÇILA6 Ay bar’m “Bağımsızlık, Demokrasi, leti elinde tutanları anlıyoruz. Osmanlıdan bu yana GEDİK — Aybar TlP’in kuru Zincirli Hürriyet İzmir’de 3 sayı çıktı Sosyalizm”, “12 Marttan Sonra Meclis Konuşmaları” ve “Marksizmde örgüt devleti yönetmiş olan devlet çarkını elinde tutan “ege luşu için şöyle diyor: “1961’dı U. MUMCU — Peki, “ Zincirli Hürriyet” ne za men sınıfı” kastediyoruz. Osmanlı düzeninde başlı 12 emekçi çıkıyor ve ‘biz işçi sı man çıktı? Sorunu” adlı kitapları yayımlanmıştır. Aybar, Türkiye İşçi Partisi’nin tarihini ca üretim aracı olan toprak, Beytiilmale yani hâzineye nıfının partisini kurduk’diyor AYBAR — Zincirli Hürriyetti 1947’de İzmir’de çı aitti. Beylik sözcüğü hâlâ kullanılıyor. Devlete ait de du. Bu yürekliliği gösteriyordu kardım. Ama, daha önce, İstanbul’da “ HÜR” ü ya yazıyor. Ve DİSK davasında savunma mek, bilindiği gibi. Ayrıca loncalar ve çarşı da dev Bu, tabanda bir şeylerin değiş yımladım. 6 sayı çıkabildi. Sıkıyönetim kapattı. Sonra görevini üstlenmiş avukatlar arasında yer letin sıkı denetimi altındaydı. Osmanlı’da egemen “ Zincirli Hürriyet’ti çıkardım. Matbaası olan İzmir alıyor. sınıf, bey takımı idi; başkası yoktu. Osmanlı, toplu mekte olduğunun işaretiydi. Bey takımının politika tekelin li bir vatandaş bana mektup yazdı, “Gelin ben sizin mu iki sımfa ayırmıştır: Havas-Avam. “Havas” , ken gazetenizi basarım” dedi. İzmir’e gittik, Zincirli Hür disini halktan ayrı ve üstün gören seçkinler sınıfı, de bir gedik açılmıştı.” 1962 yı madı benim yazılarımı. Böylece noktaladık bu hikâ riyetti orada çıkardık. 3 sayı çıktı. Çünkü, Halk Par yeyi. “Avam” , aşağı görülen halk. Beylerin gözünde ayak lında TİP Genel Başkanı otar tisi’nin uyguladığı bir yöntem vardı: Tan’dan itibaren takımı, yani emekçiler... 19. yüzyılda ekonomik dü Aybar, 1965’te Istanbul’dar U. MUMCU — Yazdığınız yazılardan dolayı hü an olayını biliyorsunuz) o yöntemi uyguluyordu. küm giydiniz mi? zen değişti, ama bey takımı devleti, yani siyasal gücü milletvekili seçilerek parlamen Öniversite gençleri (HP’nin dürtüsü ve yönlendirme- elinde tutuyordu. Bu Cumhuriyet döneminde de de AYBAR — Evet giydim. Zincirli Hürriyet’te Sa toya girdi. Aybar ’m başkanlı siyle)galeyana