Türk Siyasal Hayati
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
TÜRK SİYASAL HAYATI KAMU YÖNETİMİ LİSANS PROGRAMI DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜVEN GÜRKAN ÖZTAN İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ KAMU YÖNETİMİ LİSANS PROGRAMI TÜRK SİYASAL HAYATI DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜVEN GÜRKAN ÖZTAN Yazar Notu Elinizdeki bu eser, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi’nde okutulmak için hazırlanmış bir ders notu niteliğindedir. ÖNSÖZ Türkiye’de politik pratiklerin ve düşüncelerin tarihi nasıl ele alınabilir? Akademik disiplin içerisinde bu soruya verilecek cevaplar oldukça çeşitlidir. Siyasal kurumlara ve bu kurumlar arasında ilişkilere yoğunlaşan analizler yapılabileceği gibi; Türkiye siyasetindeki değişimler ve süreklilikler, aktörler üzerinden anlaşılmaya çalışılabilir. Türkiye’deki siyasi akımların etkinlikleri ve düşünsel kaynakları ile kitle mobilizasyonu arasında ilişki kurmak da Türkiye’nin politik tarihini tahlil etmekte izlenen yöntemlerden biridir. Okuyacağınız bu metinde genel hatları ile Türkiye’deki politik düşüncenin gelişimi ile reel siyaset ve kurumlar arasındaki ilişkiselliği serimlemeye çalışan bir yöntem tercih edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemindeki birçok siyasi tartışmanın cumhuriyete miras kaldığını dikkate alarak Tanzimat reformlarını, II. Meşrutiyet dönemini ve akabinde yaşanan gelişmeleri analiz etmekle işe başladık. Bu çerçevede reform ve yeniden inşa çabalarının geç Osmanlı dönemi siyasal yaşamındaki etkisini irdeledik. Sonraki satırlarda cumhuriyet rejiminin, kurumları ve ideolojisi ile tesis edilmesi çabalarına odaklandık. Tek parti döneminin özelliklerini, çok partili siyasal yaşama geçisin sancılarını ve sonrasında çok partili siyasal hayatın içinde değişim arz eden politik ve sosyo-ekonomik unsurları ele aldık. Türkiye’de siyasi ideolojilerin billurlaşmasını, siyaset-toplum ilişkilerinin değişmesini, ekonomide yaşanan dönüşümleri, başlıca dış politika meselelerini ve askerler ile sivil siyaset arasındaki münasebetleri çok partili hayatın başladığı dönemden 2010’a kadar olan süreçte çok yönlü bir biçimde analiz ettik. Tüm bu süreçte dönemler ve aktörler arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri okuyucunun analiz etmesine yardımcı olacak bir akış takip etmeyi hedefledik. Konuyla ilgili yararlanılan kaynakları ise kitabın sonunda belirttik. I ÖNSÖZ ............................................................................................................................ I KISALTMALAR ......................................................................................................... VI YAZAR NOTU ......................................................................................................... VIII 1. OSMANLI-TÜRK MODERNLEŞMESİNİN GENEL HATLARI ........................... 1 1.1. Osmanlı Modernleşmesinde Genç Osmanlılar ........................................... 7 1.2. İttihat ve Terakki’nin Kuruluşu................................................................... 7 1.3. Değişen Güç Dengeleri ve İdeoloji: Jön Türk Kongreleri .......................... 9 1.4. İkinci Meşrutiyetin İlanı ve Siyasette Yeni Dönem .................................... 9 1.5. 31 Mart Olayı ve Politik Etkileri .............................................................. 10 1.6. Politik Konsolidasyon Süreci ve 31 Mart Sonrası Siyasi Gelişmeler ....... 13 2. ULUS-DEVLETLEŞMEYE DOĞRU SİYASAL VE DÜŞÜNSEL GELİŞMELER .................................................................................................................................................. 23 2.1. İttihat ve Terakki’nin Devleti Kurtarma Reçeteleri .................................. 29 2.2. Kuzey Afrika’dan Balkanlara Toprak Kayıpları ve Siyasal Etkileri ........ 30 2.3. Türk Milliyetçiliğinin Yükselişi ............................................................... 32 2.4. Balkan Savaşları Sonrasında İttihatçıların Uygulamaları ......................... 34 2.5. Ekonominin Millileştirilmesi .................................................................... 35 2.6. Osmanlı’nın I. Dünya Savaşı’na Girişi ..................................................... 36 3. ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ SİYASAL GELİŞMELERİ ........................... 44 3.1. Milli Mücadele Döneminin Karakteristiği ................................................ 50 3.2. Erken Cumhuriyette Muhalefetin Tasfiyesi .............................................. 50 3.3. Resmi İdeolojisini İnşası ve Kurumsallaştırması ...................................... 52 3.4. Geçmişi ve Dili Ulus-Devlete Uyarlamak ................................................ 54 3.5. Tek Parti Döneminde Ekonomi Politikası ................................................ 55 3.6. Tek Parti Döneminde Dış Politika ............................................................ 57 4. ÇOK PARTİLİ YAŞAMA GEÇİŞ VE DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ ............... 66 4.1. Değişen Dengeler ve Türkiye’nin Arayışları ............................................ 72 4.2. Demokratikleşme Yönünde Zorunlu Teşebbüsler .................................... 72 4.3. 1946 Seçimleri ve Etkinliği Artan DP ...................................................... 73 4.4. İktidar El Değiştiriyor: DP'nin Seçim Zaferi ............................................ 74 II 4.5. Ekonominin Bozulması ve DP’nin İrtifa Kaybı ....................................... 76 4.6. 1957 Seçimleri ve Değişen Dengeler ........................................................ 77 4.7. Ordu-DP İlişkileri...................................................................................... 78 4.8. DP Döneminde Uluslararası Politika ........................................................ 79 5. İLK ASKERİ DARBE VE SİYASETİN YENİDEN TANZİMİ ............................. 89 5.1.1960 Askeri Darbesi ................................................................................... 95 5.2. 1961 Anayasası ve Türkiye Siyasetine Etkileri ........................................ 96 5.3. 27 Mayıs Sonrasında Seçimler .................................................................. 98 5.4. 1960'larda Türkiye’nin Dış Siyasetinde Temel Konular ........................ 100 6. TÜRKİYE’DE SAĞ VE SOL SİYASETİN YÜKSELİŞİ ..................................... 110 6.1. 1960’larda Sol Siyasetin Güçlenmesi ..................................................... 116 6.2. 1960’ların Türkiye’sinde Sağ Siyaset ..................................................... 119 6.2.1. Doktriner Milliyetçiliğin Siyasallaşması .................................................. 119 6.2.2 İslamcı Siyasetin Partileşmesi ................................................................... 121 7. 1970’LERİN TÜRKİYE’SİNDE SİYASETİN TEMEL GERİLİMLERİ ............. 130 7.1. 12 Mart 1971 Muhtırası ve Sonuçları ..................................................... 136 7.2. CHP-MSP Koalisyonu ............................................................................ 138 7.3. Kıbrıs Sorunu ve Kıbrıs’a Askeri Müdahale .......................................... 139 7.4. Birinci ve İkinci Milliyetçi Cephe Hükûmetleri ..................................... 141 8. 12 MART'TAN 12 EYLÜL'E TÜRKİYE'DE SİYASİ KUTUPLAŞMA VE SONUÇLARI ......................................................................................................................... 151 8.1. 1970’lerin CHP’si ve Bülent Ecevit ....................................................... 157 8.2. 12 Mart Muhtırası Sonrasında Türkiye’de Sosyalist Sol ........................ 158 8.3. Sağda Örgütler: Ülkücüler, Akıncılar ..................................................... 160 8.4. Siyasal Kaos ve Politik Şiddetin Tırmanışı ............................................ 162 9. “MÜESSES NİZAM”IN RESTORASYONU: 12 EYLÜL ASKERİ DARBESİ VE SONRASI ............................................................................................................................... 170 9.1. 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi ve Sonuçları ............................................ 176 9.2. ANAP'ın İktidara Gelişi .......................................................................... 178 9.3. 1984 Yerel Seçimleri ve Siyasete Etkisi ................................................. 180 III 9.4. Merkez Sağ ve Merkez Sol Arasında Rekabet ....................................... 181 9.5. Özal Dönemi Dış Politika ....................................................................... 182 10. DEMOKRATİK MUHALEFETİN YENİ BİÇİMLERİ VE SİYASET .............. 190 10.1. Postmodernizmin Düşünsel Etkisi ve Siyaset ....................................... 196 10.2. 12 Eylül Sonrasında Kadınların Siyasi Mücadelesi .............................. 196 10.3. Türkiye’de Çevreci Hareketin Gelişimi ................................................ 198 10.4. 1980 Sonrası Türkiye’de Liberter Düşünce .......................................... 199 10.5. Barış Aktivizmi ve Vicdani Ret Tartışmaları ....................................... 200 11. 1990’LI YILLARDA TÜRKİYE’DE MERKEZ SİYASETİN KRİZİ ................ 209 11.1. 1990’lı Yılların Politik Anatomisi ........................................................ 215 11.2. DYP-SHP Koalisyonu: Ayrı Dünyalar ................................................. 216 11.3. DYP'de Çiller'in Genel Başkanlığı ....................................................... 219 11.4. Çiller Hükûmetleri ve Ekonomik Kriz .................................................. 219 11.5. 1994 Yerel Seçimleri ve Siyasette Değişen Dengeler .......................... 220 11.6. DYP’nin Refah Partisi ile Koalisyon Kurması ..................................... 221 12. POSTMODERN DARBE VE SONUÇLARI