Pater Edmond Boelaert: Een Strijd Tegen De Blanke Pest
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Sean H. Arijs 01200426 Pater Edmond Boelaert: een strijd tegen de blanke pest Over de invloed van het Vlaamse volksnationalisme en het radicaal indigenisme op het antikoloniale bewustzijn van een katholieke missionaris in het twintigste- eeuwse koloniale Congo Masterproef voorgedragen tot het behalen van de graad van Master in de Geschiedenis 2015-2016 Promotoren Prof. Dr. Michael Meeuwis Vakgroep Afrikaanse Talen & Culturen Prof. Dr. Geert Castryck Vakgroep Geschiedenis Verklaring in verband met auteursrecht De auteur en de promotoren geven de toelating deze studie als geheel voor consultatie beschikbaar te stellen voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van gegevens uit deze studie. Het auteursrecht betreffende de gegevens vermeld in deze studie berust bij de promotoren. Het auteursrecht beperkt zich tot de wijze waarop de auteur de problematiek van het onderwerp heeft benaderd en neergeschreven. De auteur respecteert daarbij het oorspronkelijke auteursrecht van de individueel geciteerde studies en eventueel bijhorende documentatie, zoals tabellen en figuren. De auteur en de promotoren zijn niet verantwoordelijk voor de behandelingen en eventuele doseringen die in deze studie geciteerd en beschreven zijn. 2 Voor- en dankwoord Doorheen mijn opleiding geschiedenis heb ik steeds een grote voeling gekend met het koloniale ver- leden van West-Europa. Sinds de 15e eeuw ontmoetten beschavingen elkaar na tijdperken van afzon- derlijke ontwikkeling, dat fascineert mij eindeloos. De Europese expansiedrang was cruciaal voor het verdere verloop van het eigen continent en zou nog voor lange tijd diens plaats in de wereld bepalen. Door de primaire drijfveer van winst en verblind door een superieur zelfbeeld, ging dit echter ten koste van anderen. De kolonisatie, opgevolgd door een periode van imperialisme, naar de Nieuwe Wereld, het Verre Oosten en het zwarte continent toe, vertoonde (zelfs bij een gemene benadering) weinig momenten van geweldloosheid of een neiging tot het absorberen van elkaars verschillen. Toen ik voor mijn masterproef de kans kreeg dit allesbepalende fenomeen te onderzoeken langs de eigenzinnige figuur van Edmond Boelaert, greep ik ze dan ook met beide handen aan. Het verleende mij een uniek perspectief op de eigen Belgische koloniale geschiedenis, die naar mijns inziens nog te vaak wordt overzien in het algemeen nationaal geheugen. Alvorens over te gaan tot de masterproef zelf, wens ik graag een aantal mensen te bedanken voor hun steun en verleende diensten, die zo dit project hebben mogelijk gemaakt. Allereerst mijn promotoren, Prof. Dr. Michael Meeuwis en Prof. Dr. Geert Castryck, die mij doorheen dit academiejaar hebben begeleid. Vervolgens wil ik ook graag Honoré Vinck vernoemen die als auteur en archivaris mij enorm op weg hielp bij dit onderwerp. Marc van Melckebeke om mij fotomateriaal uit zijn persoonlijke verzameling te verlenen en ook Marc Carlier die deze tekst zowel taalkundig als stilistisch wist bij te schaven. Natuurlijk bedank ik graag mijn familie die mij de kans bood deze studie te kunnen volgen en zo mijn passie voor het verleden te laten achterna gaan. Deze thesis stelt een toonbeeld voor van mijn ver- worven kunde, alsook een teken van dankbaarheid. Mijn vrienden wil ik vermelden die, ondanks hun eigen verplichtingen, altijd klaarstonden om mij te steunen en interesse te tonen, waardoor deze onderneming steeds dragelijk bleef, zelfs in mindere periodes Ten slotte wil ik deze masterproef zeer graag opdragen aan ‘my grandpa’: Roger Degelaen. Hoewel hij dit werk nooit meer zal kunnen lezen, heb ik alles aan hem en zijn correcties te danken. Zo wist hij deze laatste vier jaar al mijn voorgaande papers en diens lezers te behoeden voor mijn typische stijl van eindeloze formele zinnen, gevleesd met ontzaglijk archaïsch taalgebruik. 3 “Lijk onze voorouders de uitmoordende pest betitelden als ‘zwarte dood’, kunnen helaas deze Nkundo spreken van ‘blanke dood’. Mocht het niet te laat zijn, en mochten de noodige drastische middelen aangewend worden om deze ziekte der beschaving in zege der beschaving te veranderen.”1 — Edmond Boelaert 1 E. Boelaert, “Ontvolking door kolonisatie”, in: Aequatoria, 7 (1945), 3, p. 94. 4 Inhoudsopgave Inleiding .......................................................................................................................................... 7 Deel I – Onderzoeksopzet .............................................................................................................. 11 Deel II – Algemeen theoretisch kader ............................................................................................ 13 Het Vlaamse volksnationalisme ............................................................................................................................. 13 Nationalisme als een politieke ideologie ................................................................................................. 13 Subcategorie van volksnationalisme ....................................................................................................... 15 Een historisch overzicht van het Vlaams-nationalisme (1830-1966) ....................................................... 16 Het radicaal indigenisme ....................................................................................................................................... 33 Indigenisme in context van koloniaal Congo ........................................................................................... 34 Radicaal indigenisme ............................................................................................................................... 44 Het antikolonialisme .............................................................................................................................................. 47 Een historisch overzicht van het antikoloniaal denksysteem ................................................................... 50 Uiteenzetting van enkele centrale begrippen ....................................................................................................... 59 Etniciteit ................................................................................................................................................... 59 De Mongo ................................................................................................................................................ 63 Deel III – Methodologie ................................................................................................................. 69 Deel IV – Biografie in haar brede historische context .................................................................... 71 Jeugd en vorming .................................................................................................................................................. 71 De Vlaamse tijdsgeest ........................................................................................................................................... 73 Het missie-engagement te Congo ......................................................................................................................... 75 Voor God, voor volk, voor taal ............................................................................................................................... 79 Argwaan en radicalisering in oorlogscontext ........................................................................................................ 84 Terugkeer naar België ............................................................................................................................................ 91 Deel V – Het antikoloniaal bewustzijn van Edmond Boelaert ......................................................... 98 Boelaerts antikoloniaal denken ............................................................................................................................. 98 Antikolonialisme vanuit het radicaal indigenistisch denken .................................................................... 98 Antikolonialisme vanuit het volksnationalistisch denken ...................................................................... 104 Antikolonialisme vanuit het anti-modern denken ................................................................................. 111 Boelaerts antikoloniaal handelen ........................................................................................................................ 115 5 Een enquête naar land en heer .............................................................................................................. 115 Conclusie .................................................................................................................................... 123 Bibliografie ................................................................................................................................. 126 Word count: 48 339 6 Inleiding Deze masterproef heeft als doel een historisch gesitueerde en contextuele beschrijving te geven van de complexe relaties tussen drie denksystemen die van invloed zijn geweest op de Belgische koloni- ale periode. Meer bepaald gaat het hierbij om de onderlinge verhoudingen tussen het Vlaamse volks- nationalisme, het radicaal indigenisme en het antikolonialisme. Deze relaties zullen bestudeerd worden in de context van Belgisch Congo