Koers 2025 Ruimte Voor De Stad Versie Januari 2016 Gemeente Amsterdam, Januari 2016

Koers 2025 Ruimte voor de stad Versie januari 2016 Gemeente Amsterdam, januari 2016

Foto’s: Fotobank, Gemeente Amsterdam Inhoud

Samenvatting 4

Inleiding 6

1 Ruimte voor de stad 10

2 Strategieën voor wendbaarheid en kwaliteit 21

2.1 Wendbaarheid 21

2.2 Kwaliteit 23

3 Bouwstenen voor gebiedsontwikkeling 2016-2025 25

3.1 Bouwstenen 29

3.2 Kosteneffectiviteit en maatschappelijke effecten 42

3.3 Uitvoerbaarheid 43

4 Werkprogramma 2016 45

4.1 Nieuwe projecten 2016 46

4.2 Gebiedsuitwerkingen 48

4.3 Thematische studies 51

5 Programmaorganisatie en proceskosten 55

Bijlage 1: Ontwikkeling planvoorraad 2015-2030 58 Bijlage 2: Monitor en mengpaneel 63 Bijlage 3: Schets stedelijke millieutypen 64

3 Samenvatting

Amsterdam is populair en groeit elk jaar werken en ontspanning. In een economie, die in met gemiddeld 11.000 inwoners. Het toenemende mate een kennis- en netwerkeco- college wil de druk op de woningmarkt nomie is, werkt dat gegeven als een magneet op verlichten en maakt daarom tot 2025 bedrijven en ondernemers. de bouw mogelijk van 50.000 woningen binnen de stadsgrenzen. De huidige Ontwikkelstrategie 2016-2025 voorraad aan woningbouwplannen is on- ‘Koers 2025 – Ruimte voor de stad’ operationali- voldoende om hierin te voorzien. Nieuwe seert de ambitie voor de bouw van 50.000 wo- woningen worden gerealiseerd in nieuw- ningen in een ontwikkelstrategie voor de stad tot bouwprojecten, maar ook door transfor- 2025. De strategie maakt het mogelijk om in de matie van leegstaand en leegkomend komende jaren van grof naar fijn beredeneerde vastgoed. De plannen bieden ook ruim- keuzes te maken in de ontwikkeling van de stad. te aan voorzieningen en bedrijven. Op Dat is hard nodig, want de stad groeit. Het aantal welke plekken dit kan gebeuren staat in inwoners en de bedrijvigheid neemt toe en ook Koers 2025, een integrale en stadsbrede het aantal bezoekers en toeristen groeit snel. inventarisatie van woningbouwlocaties. Naast het accommoderen van groei heeft Koers Structuurvisie 2025 ook kwalitatieve doelstellingen. De toene- De ‘Structuurvisie Amsterdam 2040’ (2011) schetst in grote lijnen hoe de vraag naar bouwlocaties opgevangen kan worden. Hierin staat de ambitie woningen toe te willen voegen door ‘verdichting’ en ‘transformatie’. Verdichting is het beter benutten of intensiveren van bestaand stedelijk gebied. Een andere manier om de woningvoorraad uit te breiden is transformatie, het omvormen van bestaande gebouwen (bijvoorbeeld leegstaande kantoren) tot wooncomplexen. Hiermee wordt één van de belangrijkste kwaliteiten van Amster- dam verder uitgebouwd: de menging van wonen,

4 Samenvatting

mende bedrijvigheid verandert snel van karakter. De Amsterdamse ontwikkelstrategie richt zich Werkprogramma 2016 De kennisintensieve en creatieve economie nestelt primair op het realiseren van voldoende woningen Op basis van de analyse van de bouwstenen is zich bij voorkeur in het hart van de stad, tussen de in kwalitatief hoogwaardige, gemengde stedelijke een ‘Werkprogramma voorbereiding integrale bewoners en de uitgaansgelegenheden. De klas- milieus. Daarin worden drie typen onderscheiden: gebiedsontwikkeling 2016’ opgesteld. Dit werk- sieke scheiding tussen wonen en bedrijvigheid is grootstedelijke centra, gemengde stadsbuurten programma behelst een pakket nieuwe projecten steeds minder makkelijk te maken. Ook hier geldt en groenblauwe woonbuurten. Deze drie milieus voor de bouw van circa 12.000 woningen. Per dat gemengde stedelijke milieus het best in staat worden gekenmerkt door een zeer uiteenlopende locatie is aangegeven welke investeringen in be- zijn aan deze ontwikkelingen ruimte te bieden. dichtheid en functiemenging. De komende jaren reikbaarheid, openbare ruimte en groen hiermee zal de nadruk liggen op het ontwikkelen van nieu- samenhangen. Daarnaast wordt een reeks Ge- Wendbaarheid en kwaliteit we stadsbuurten. Hier is naast wonen ook ruimte biedsuitwerkingen gestart, gericht op het verder voor goede maatschappelijke voorzieningen, specificeren van de strategische ruimte voor de Om de planvoorraad op peil te houden zal al bedrijvigheid en groen. Een aantrekkelijke inrich- bouw van nog eens 20-25.000 woningen. Afhan- vanaf 2016 gestart moeten worden met nieuwe ting van de openbare ruimte en een fijnmazige kelijk van de vraag kan vanaf 2017 met de plan- woningbouwprojecten. De economische crisis voorbereiding van deze volgende tranche ontwik- ontsluiting maken de nieuwe buurten onderdeel van de afgelopen jaren heeft ons geleerd dat het kellocaties worden begonnen. van de stad. aanwijzen van ontwikkellocaties zó moet gebeuren Thematische studies moeten meer inzicht geven in dat er snel en adequaat kan worden ingespeeld de wenselijke ontwikkeling van de economie van Strategische ruimte op eventuele veranderingen in de woonvraag de stad, de bevolkingssamenstelling, in nieuwe van de stad. De stedelijke ontwikkelstrategie Om te kunnen bepalen waar in de nabije toe- onderwijs-, zorgen sportvoorzieningen, grootste- moet daarom wendbaar zijn, dat wil zeggen snel komst woningbouwprojecten gerealiseerd kunnen delijke attracties en het in vervolg van de stede- aanpasbaar aan economische ontwikkelingen. Bo- worden, zijn de lopende én de mogelijke gebieds- lijke vernieuwing. Dat maakt het mogelijk in de komende jaren goede afwegingen te maken in de vendien moet de strategie voorzien in een hoge ontwikkeling in kaart gebracht. Het geheel van planvorming voor nieuwe projecten. kwaliteit van leefbaarheid en bereikbaarheid van mogelijk te ontwikkelen locaties noemen we de de stad. ‘Strategische Ruimte’. Die ruimte is opgedeeld in Organisatie 17 ‘bouwstenen’: pakketten van samenhangende Om flexibel te kunnen inspelen op een verande- gebiedsontwikkelingsprojecten met gerelateerde De coördinatie en afstemming van de nieuwe rende marktvraag moet de stad over een divers infrastructurele maatregelen en planologische-ju- projecten vindt in de komende jaren plaats in een aanbod van ontwikkellocaties beschikken. Dat be- ridische condities. Door de projecten te clusteren nieuw team: het Team Ruimte voor de Stad. Het Bestuurlijk Team van de meest betrokken wet- tekent dat de locaties moeten variëren in omvang, in ‘bouwstenen’ ontstond een helder inzicht in de houders en de ambtelijke stuurgroep richten zich type en spreiding over de stad. afhankelijkheden en de quick wins. vooral op de strategische afwegingen: waar en hoe ontwikkelen we de stad verder?

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 5 Inleiding

Amsterdam groeit al jaren. Mensen zoe- dichtheden. Kortom: in een compacte stad zijn ken bij crises én voorspoed steeds vaker meer keuzemogelijkheden voor meer mensen. hun heil en geluk in de grote stad, een Ook duurzaamheid gedijt beter in hoge dichthe- trend die zich wereldwijd manifesteert, den: afstanden worden korter, autogebruik terug- ook in Amsterdam. gedrongen, CO2 verbruik lager, de ecologische Terwijl de gemeente in 2010 een bouw- footprint kleiner. stop afkondigde, midden in de economische crisis, stroomde de stad toch vol. Amsterdam wil een duurzame, diverse en econo- Als een spons nam Amsterdam nieuwko- misch robuuste stad zijn, waar Amsterdammers zo- mers, jongeren, gelukszoekers, gezinnen veel mogelijk baat bij hebben. Verdere groei van en internationals op. Men nam genoe- de bedrijvigheid uit binnen- en buitenland, van de gen met kleine huizen, betrok met lotge- noten collectief appartementen, maar de vraag naar nieuwe woningen was niet meer te stuiten.

Met het aantrekken van de economie en het aantrekken van de woningmarkt heeft het college van B&W in het coalitieakkoord 2014 afgesproken om in te zetten op de bouw van 5.000 woningen per jaar. Waar moeten deze huizen komen? Al eerder, in de Structuurvisie Amsterdam 2040 en het Strategisch Plan, werd de strategie ontvouwd om te verdichten: bouw binnen bestaand stedelijk gebied, verdicht en transformeer waar mogelijk. Dat is economisch slim, maar heeft ook in sociaal opzicht een grote betekenis. In compacte gebieden is functiemenging (draagvlak), heterogeniteit (voorzieningen), diversiteit (sociaal) makkelijker te realiseren dan in suburbane gebieden met lage

6 Inleiding

werkgelegenheid en van het aantal recreatieve en en mogelijk in de periode 2016-2025? De kaders zakelijke bezoekers hoort daar bij. Een aantrek- voor deze ontwikkeling liggen vast in de Struc- kelijk woon- en werkmilieu is een niet te onder- tuurvisie 2040. schatten asset om een sterke positie te verwerven én te behouden in de concurrentie met andere De Structuurvisie 2040 zet in op de ontwikkeling steden en regio’s. Dit vraagt om forse investerin- van een economisch sterke en duurzame metro- gen in bereikbaarheid, groen en openbare ruimte. pool langs vier lijnen: uitrol van de binnenstad, Groei van de stad betekent ook dat de druk op ontwikkeling van het Waterfront, internationali- maatschappelijke voorzieningen toeneemt en het sering van de Zuidflank en ontwikkeling van het aantal scholen voor primair en voortgezet onder- metropolitane landschap. Hierin staan zes ruimte- wijs in de stad moet uitbreiden. lijke opgaven centraal: verdichten, transformatie van functies, regionaal openbaar vervoer, een De kwantitatieve ambitie om de bouw van 5.000 hoogwaardige openbare ruimte, meer gebruik van woningen per jaar mogelijk te maken, gaat dus groen en water en duurzame energie. Op basis gepaard met een strategische en kwalitatieve am- van deze lijnen en opgaven vindt Amsterdam de ruimte voor circa 10.000 woningen. Daarmee bitie: waar bouwen we, wat bouwen we, en hoe komende jaren ruimte voor groei vooral in ontwik- is Koers 2025 het verbindend document tussen maken we een goede combinatie met werkgele- kellocaties in de Ringzone. In dit gebied, strate- visie en projecten. Waar in Koers 2025 voorge- genheid en voorzieningen? Cruciaal is ook hoe we gisch gelegen tussen de voor- en naoorlogse stad, stelde ontwikkelingen mogelijk conflicteren met de juiste afwegingen maken in een krachtenveld rond de A10, de metroringlijn en het IJ, is ruimte de Structuurvisie wordt dit expliciet vermeld en in waarin we maar een paar jaar vooruit kunnen én aanleiding voor intensivering. Dit gebied vervolgfasen nader onderzocht. Afwijkingen van kijken. ontwikkelt zich de komende jaren tot verbinder de Structuurvisie zijn mogelijk, mits de Gemeente- tussen het centrum en de stadsdelen buiten de raad daarmee instemt. Structuurvisie 2040 ring en toegangspoort tot de stad vanuit de regio, met excellente fietsen OV-verbindingen en aan- Ruimte voor de Stad is het programma waarmee Om te kunnen sturen op aspecten als dichtheid trekkelijke straten en parken. het College de ambities in de komende jaren en functiemenging worden in Koers 2025 voor wil waarmaken. Koers 2025 is de eerste stap in nieuwe ontwikkelgebieden drie typen stedelijke Met de acties uit Koers 2025 schept het gemeen- dit programma en schetst de strategie voor de milieus onderscheiden: gemengde stadsbuurten, tebestuur voor de periode tot 2025 ruimte voor ruimtelijke ontwikkeling van Amsterdam: waar nieuwe centra en groenblauwe woonbuurten. We het realiseren van 50.000 woningen in de stad. en onder welke condities en voorwaarden zijn hebben bewust gekozen voor een grofmazige Dit gebeurt gefaseerd. In 2016 start de planvor- gebiedsontwikkeling en woningbouw wenselijk indeling. Hiermee willen we ruimte laten voor de ming voor de eerste serie nieuwe projecten met Amsterdamse traditie van het ontwikkelen van

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 7 Visie Amsterdam 2040

Waterfront Algemeen

wonen - werken capaciteitsuitbreiding snelweg bovengronds werken - wonen capaciteitsuitbreiding snelweg ondergronds werken hogesnelheidslijn projecten in planvorming of recent gerealiseerd HOV (bus/tram/metro) bovengronds

HOV (bus/tram/metro) ondergronds Uitrol internationaal OV knooppunt wonen - werken 6 hoofd OV knooppunt werken - wonen secundair OV knooppunt beperkte kwaliteitsimpuls stadsstraten en -pleinen 1 optie Regiorail Schiphol - Almere

kwaliteitsimpuls stadsstraten 2 optie Oostwest metrolijn

kwaliteitsimpuls pleinen nieuwe pont-/veerverbinding 5 Marine etablissement ondergrondse verbinding** 8 kwaliteitsimpuls stadspark P+R locatie zeesluis

A Zuidflank 2e zeecruise terminal Zuidas wachtplaats binnenscheepvaart wonen - werken intensivering RAI-terrein 4 werken - wonen topwinkelgebied

werken intensivering haven

projecten in planvorming of stadsverzorgend bedrijventerrein recent gerealiseerd 7 kwaliteitsimpuls stadsdeelcentrum

3 B Metropolitaan landschap jachthaven 1 Amstelscheg zoeklocatie uitbreiding havengebied 2 2 Amsterdamse Bosscheg (grond-)water gerelateerd project 1

3 Tuinen van west 2e terminal Schiphol 2 4 Brettenzone optie locatie Olympische Spelen A/B 5 Zaansescheg studiegebied* 1 6 Waterland regionale fietsroute

7 Diemerscheg Stelling van Amsterdam

strand 8 IJmeerscheg metropolitane plek * Voor studiegebied Haven-Stad is scenario 3 weergegeven, met uitzondering van recreatief programma Buiksloterham. Voor het gehele studiegebied Haven-stad geldt dat naar aanleiding van suggestie natuurontwikkeling toekomstige studies verschuivingen mogelijk zijn. ontwikkeling waterrand Mogelijke ontwikkelingen aan de zuidoever van de Gaasperplas zijn onderwerp van studie bij de Verkenning Gaasperdam. kwaliteitsimpuls overgang stad–scheg

** Als uit de plannen van Haven-Stad blijkt dat Sportas een verbinding nodig is, dan wordt deze gerealiseerd in de vorm van een tunnel. Kompaseiland en fietsbrug

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 8 uitgesproken buurten en tegelijk recht doen aan Leeswijzer In hoofdstuk 5 beschrijven we de organisatie van de sturingsbehoefte op sociaal en economisch het programma Ruimte voor de Stad in 2016 en Hoofdstuk 1 schetst de urgentie van ‘Koers evenwicht: waar zijn hoge dichtheden, diversiteit 2017 en de financiële dekking van de te onderne- 2025’. Wat is er nodig is om aan de Amsterdamse en dynamiek te vinden? Waar kun je terecht voor men activiteiten. woningbouwambities te voldoen en tegelijkertijd meer rust en ruimte? In hoeverre zijn deze gebie- opkomende bedrijvigheid en de groeiende toeris- den toegankelijk voor verschillende inkomens- tische sector een plek te geven? De ontwikkeling groepen en waar ligt de balans? van nieuwe stedelijke milieus kan niet los worden Gedurende het vervolg van de planvorming zal de gezien van samenhangende en soms voorwaar- kleur en het karakter van deze gebieden in Strate- delijke investeringen in bereikbaarheid, groen en giebesluiten concreter ingevuld worden. maatschappelijke voorzieningen In hoofdstuk 2 gaan we in op het specifieke ka- Koers 2025 is een adaptieve strategie, met een rakter van de ontwikkelstrategie van ‘Koers 2025’. werkwijze waarin snel geanticipeerd kan wor- Het is een strategie voor de middellange termijn den op de maatschappelijke en economische en moet voldoen aan een belangrijke eis, name- dynamiek. Intensivering van de bestaande stad lijk: flexibel zijn. Gebiedsontwikkeling is onderhe- vraagt om zorgvuldig plannen. Onderdeel van de vig aan economische ontwikkelingen en verande- adaptieve strategie is dat nieuwe ontwikkelingen rende voorkeuren. De strategie moet in kunnen voortbouwen op gebiedseigen kwaliteiten en er spelen op de veranderingen in woningbehoeften ruimte is voor lokale, bijzondere en kleinschalige die hier het gevolg van kunnen zijn. initiatieven, die misschien een langere doorloop- In hoofdstuk 3 geven we een overzicht van de tijd kennen, maar op termijn grote meerwaarde lopende gebiedsontwikkelingsprojecten en van de hebben. mogelijke projecten. De mogelijke ontwikkellocaties hebben we samengebracht in 17 zogenaamde ‘Koers 2025 - Ruimte voor de stad’ sluit aan bij ‘bouwstenen’ die samen de strategische ruimte de regionale woningbouwopgave. In de Metro- voor gebiedsontwikkeling vormen. poolregio Amsterdam (MRA) richten de vraag In hoofdstuk 4 is op basis van de analyse van de in Amsterdam, Haarlem en Zaanstad zich vooral bouwstenen een werkprogramma 2016 opgesteld, gemengde stedelijke milieus. De uitleglocaties bij dat bestaat uit een pakket nieuwe projecten en Almere en in de Haarlemmermeer bieden vooral een reeks studies gericht op het vergroten en ruimte aan grondgebonden woningen in lagere nader specificeren van de strategische ruimte. dichtheden met een minder sterke functiemix.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 9 Ruimte voor de Stad

Met het programma Ruimte voor de Stad particulieren, waaronder veel eigenaar-bewoners, creëert de gemeente Amsterdam ruimte dragen gezamenlijk bij aan de ontwikkeling van de voor het kunnen accommoderen van de stad. De groei die Amsterdam wil accommoderen sterke groei van bewoners, bedrijvigheid, gaat ook gepaard met flinke investeringen van de bezoekers en maatschappelijke voor- gemeente zelf. Zo is in de investeringsplannen van zieningen in een compacte, duurzame onderwijs voorzien in het huisvesten van ca 10.000 metropool. extra leerlingen tot 2025 in het primair- en voortgezet onderwijs. Sinds de jaren ‘80 kent Amsterdam een structurele toename van bevolking en arbeidsplaatsen. Toch Het verschuiven van de focus van verstedelijking, groeide in de jaren ‘80 en ‘90 de regio nog altijd economie en vrijetijdsactiviteiten naar het centrum sneller. Sinds de eeuwwisseling heeft Amsterdam van de metropool is geen typisch Amsterdams echter een steeds groter aandeel in de ontwikke- verschijnsel. De centra van metropolen profiteren ling van de MRA als geheel. Met jaarlijks ongeveer van de omschakeling van Westerse economieën 11.000 extra inwoners neemt Amsterdam op dit van routinematige productie en diensten naar moment twee derde van de bevolkingstoename specialistische dienstverlening. In de hele Wes- in de MRA voor haar rekening. De economische terse wereld zijn aantrekkelijke grote steden een groei in de MRA concentreert zich de laatste jaren magneet voor talentvolle mensen en vernieuwend in het internationaal georiënteerde economisch ondernemerschap. Hier bloeit een kennisinten- kerngebied Amsterdam –Schiphol. De druk op de sieve, innovatieve en creatieve economie en stedelijke ruimte wordt versterkt door de groei- haalt de vrijetijdseconomie recordomzetten. Al ende aantrekkelijkheid van het gebied binnen de deze steden zien zich geplaatst voor omvangrijke ring A10 als gebied om te wonen, te werken, te en in veel opzichten nieuwe uitdagingen. Groei studeren of als bezoeker of bewoner van de regio kent immers een keerzijde die steden minder de vrije tijd door te brengen. aantrekkelijk kan maken. Wetmatigheden uit het recente verleden zijn niet langer geldig, ruimte- Deze groei ging en gaat gepaard met enorme lijk beleid en ontwikkelstrategieën sluiten vaak investeringen in de stad. De stad staat intussen niet meer aan bij duurzaamheidsambities en de bij grote nationaal en internationaal opererende behoeften van bewoners, bedrijven en instellin- investeerders scherp op het netvlies. Maar ook gen. Groeiende metropolen worden tegelijkertijd 1 kleinere bouwers, ondernemers en duizenden geconfronteerd met grote onzekerheden buiten

10 Ruimte voor de Stad

de eigen invloedssfeer. Geopolitieke instabiliteit, sen die de stad biedt. Een stad is alleen succesvol Amsterdam is zich ervan bewust dat de houdbaar- economische crisis en klimaatverandering vragen als ze erin slaagt alle bewoners de mogelijkheid te heid van haar economische kracht afhangt van om een ruimtelijke ordening die zich snel aan kan bieden tot ontplooiing. Daarvoor zijn voldoende de mate waarin het zich doorlopend economisch passen en de mogelijkheid tot snel schakelen in betaalbare woningen en bedrijfsruimten en een weet te vernieuwen en aansluiting weet te behou- ontwikkelsnelheid en het gebruik van de ruimte in goede ruimtelijke integratie van centrum en pe- den bij internationale mensen- en handelsstro- de stad. riferie cruciaal. Dat geldt op stedelijk, maar zeker men. ook op regionaal niveau. Steden zijn ook focuspunten van een sociale Daarom zet Amsterdam samen met ondernemin- opgave. De opkomst van de kenniseconomie Amsterdam kondigt in haar Agenda Duurzaam- gen en kennisinstellingen en andere overheden in heeft grote gevolgen. Steden zijn populair onder heid aan duurzaam te willen groeien. De inzet is de MRA in op: het aantrekken van internationale jongeren en hoger opgeleiden. Tegelijkertijd valt om economische en demografische groei samen bedrijvigheid, het stimuleren van ontwikkeling de middenklasse uiteen in een groep die goed te laten gaan met een zo laag mogelijke milieu- en toepassing van kennis en innovatie, het ver- meedraait in de kenniseconomie en een groep druk. In de bouwopgave komt dit neer op het beteren van de aansluiting tussen onderwijs en die haar traditionele bestaansbasis ziet afkalven efficiënt omgaan met grondstoffen, het creëren arbeidsmarkt, het behouden en versterken van en steeds vaker emplooi moet zoeken in onder- van een CO2-arm energiesysteem, zorgen voor haar internationale verbondenheid via haven en steunende, meer routinematige dienstverlening. schone lucht en klimaatbestendig en klimaatneu- luchthaven en – last but not least – het via het Van de lager opgeleiden is slechts ongeveer de traal bouwen. Slimme groenoplossingen uit de expatcenter faciliteren van de groeiende stroom helft actief op de arbeidsmarkt, terwijl de werk- Agenda Groen, zoals groene daken en gevels spe- internationals die zich in stad en regio willen ves- loosheid onder deze groep hoog is. In steden len hierbij een belangrijke rol. Amsterdam kan de tigen. leidt de beweging tot concentratie van mensen en aankomende groeispurt gebruiken om een impuls activiteiten bovendien tot een forse stijging van te geven aan de ontwikkeling van de circulaire Groei van het inwonertal van de stad impliceert de woonlasten, met een risico op verdringing als economie. De stad wil meer duurzame warmte en ook uitbreiding van het aanbod in het hele spec- gevolg. koude, waarbij ook gebruik gemaakt kan worden trum van sociale en maatschappelijke voorzienin- van restwarmte uit datacenters en ziekenhuizen gen, van accommodaties voor sport en cultuur, Economisch sterk en duurzaam en warmte en koude uit de watercyclus. Stedelijke zorgen welzijnsvoorzieningen tot kinderopvang, ontwikkeling in de nabijheid van het centrum, met peuterspeelzalen, basisscholen en voortge- In haar Structuurvisie uit 2011 zet de stad in op goede OV-, wandelen fietsverbindingen bevor- zet onderwijs. Alleen al voor onderwijs is in de duurzame economische ontwikkeling. Daarin dert alledaags lopen en fietsen. Het zorgt voor groeiende stad een uitbreidingsbehoefte voorzien vormen haar inwoners het sociaal kapitaal van de een beperking van het autogebruik en voorkomt van minimaal 15 nieuwe basisscholen en circa 7 stad. Amsterdam wil zoveel mogelijk mensen in de zo de groei van de uitstoot van CO2 en fijnstof nieuwe middelbare scholen (in het IHP worden gelegenheid stellen om te profiteren van de kan- door mobiliteit. voor het voortgezet onderwijs de volgende zoek-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 11 richtingen aangegeven: windrichting Noord (2x), Het aantal bezoekers en de stromen van voet- tele verschuiving in woonvoorkeuren. Eén ding is windrichting Oost/Zuid (2x), windrichting centrum/ gangers, fietsers en OV in de stad zullen groeien. duidelijk: de gelijktijdige trend tot concentratie zuid (1x), windrichting West (1x), windrichting Zuid, Deze opgave spitst zich toe op het stadscentrum, van bedrijven en ontspanningsmilieus in de stads- voor internationale scholen BSA en AICS). Met de de drukke stadsstraten, pleinen en parken. Het kern houdt verband met een diepgaande struc- vaststelling van de integrale huisvestingsplannen toegenomen fietsgebruik en fietsparkeren vormen tuurverandering in de economie. Steeds meer onderwijs investeert de gemeente Amsterdam hierbij een speciale uitdaging. Een omvangrijk mensen hebben de stad, of liever de netwerken de komende jaren fors in goede, flexibele en pakket maatregelen is uitgewerkt in de Uitvoe- van mensen en instellingen die zich in steden duurzame schoolgebouwen voor zowel primair als ringsagenda Mobiliteit. concentreren, nodig om sociaal en economisch voortgezet onderwijs om de groei van het aan- te kunnen functioneren. Dat geldt met name voor tal leerlingen op te vangen. Deze investeringen Als de druk op de openbare ruimte blijft toe- specialistische, vaak zelfstandig werkende dienste- dienen gekoppeld te worden aan locaties voor nemen zijn grote investeringen in het stedelijk naanbieders. Op basis van die ontwikkeling is het gebiedsontwikkeling. mobiliteitssysteem nodig; een schaalsprong naar een realistische aanname dat we voor een aan- een autoluwere of zelfs autovrije en voetgangers- zienlijk deel te maken hebben met een structurele Verdichting van de stad vraagt ook om het moni- en fietsvriendelijker inrichting van de openbare verschuiving in de woonvoorkeur. toren van infrastructuur als elektriciteit, riolering ruimte in delen van de stad, nieuwe brug- en en drinkwater. Voor deze onderdelen wordt zoveel veerverbindingen over het IJ en nieuwe snelle De mate waarin Amsterdam de komende decen- mogelijk gezocht naar innovatieve, duurzame OV-verbindingen komen dan in beeld. nia groeit hangt sterk af van het aantal woningen oplossingen. De bevolkingstoename, die ook nog dat in de stad gerealiseerd wordt. Tijdens de crisis eens voor een flink deel voor rekening komt van Bouwen voor bevolkingsgroei vond bevolkingsgroei grotendeels onafhankelijk jonge en uithuizige stedelingen, zorgt voor een van de woningbouwproductie plaats. De stad fun- Net als veel Westerse metropolen maakte Amster- drukker en gevarieerder gebruik van de openbare geerde als ‘spons’: de bevolkingstoename werd dam tijdens de recente crisis een periode van ver- ruimte en een grotere vraag naar stedelijke voor- opgevangen in de bestaande woningvoorraad; snelde bevolkingsgroei door. Hoewel Amsterdam zieningen. Vergrijzing zal daarnaast juist zorgen het verbouwen van souterrains en zolders, tijdelij- in internationaal opzicht een kleinschalig karakter voor een toenemende vraag naar woonvormen ke bewoning van leegstaande panden en intensie- heeft, is de toename met jaarlijks 10-12.000 inwo- die gekoppeld zijn aan zorg. Intensivering van de vere vormen van samenwonen. Het effect was dat ners relatief te vergelijken met de bevolkingstoe- bestaande stad heeft ook een uitstraling op de voor het eerst sinds de jaren ‘50 de gemiddelde name die steden als Berlijn, Kopenhagen, Parijs en aangrenzende stadsdelen en het stadscentrum. woningbezetting toenam. De mogelijkheden hier- Londen realiseerden. De vraag is in hoeverre deze Dit vraagt om slimme voorzieningenplanning, toe in de stad zijn echter niet oneindig. Daarom groei conjunctureel was – bijvoorbeeld door uitge- mobiliteitsoplossingen en een aantrekkelijk en komt de huidige woningbouwambitie tegemoet stelde verhuizingen van gezinnen naar de regio – overzichtelijk ingerichte openbare ruimte. aan een snel groeiende vraag naar meer wonin- of juist structureel: het gevolg van een fundamen- gen in de stad. Onderzoek laat zien dat, afhanke-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 12 lijk van de woningproductie, het aantal inwoners ding van het Actieplan Woningbouw 2014 zijn in woningen door transformatie van bestaand (vaak van Amsterdam tot 2030 in meer of mindere mate twee rondes zogenaamde “Versnellingslocaties” leegstaand) vastgoed naar woningen en van 500 zal blijven groeien. Bij een jaarlijkse productie van voor 15.000 woningen in voorbereiding genomen woningen in (nu nog onbekende) kleine projecten 5.000 woningen zal de bevolking toenemen tot – tranche 1 omvat zo’n 10.000 woningen in weer en met vertraging en planuitval. De grafiek geeft ruim 900.000 inwoners in 2025. Als de bevolkings- opgestarte projecten; tranche 2 omvat circa 5.000 een doorkijk naar 2030. Om ook dan verzekerd te groei doorzet, komt zelfs het ongekende aantal woningen in nieuwe projecten. Deze maatregelen zijn van een hoge productie moet al veel eerder van 1 miljoen inwoners rond 2030 in beeld. verruimen de planvoorraad voor de korte termijn. met de planvoorbereiding gestart worden. Een Op middellange termijn is dit echter onvoldoen- toelichting op de berekening is opgenomen in De geprognotiseerde woningbehoefte in de MRA de. Bijlage 1. voor de periode 2015-2020 (opgesteld door de provincie Noord-Holland, 2015) wijst in de richting Onderstaande grafiek laat zien hoe de planvoor- Uitgaande van een productie van gemiddeld van toevoeging van gemiddeld 11.000 woningen raad zich ontwikkelt. Daarin is rekening gehouden 5.000 woningen per jaar nadert de planvoorraad per jaar. Grofweg 50% daarvan zal gevonden met een jaarlijks aanvullend aanbod van 1.250 rond 2018-2019 het nulpunt. Vanaf 2022 ontstaat moeten worden binnen de stadsgrenzen van Amsterdam, de rest verspreid over de regio, met een accent op de zuidelijke deelregio. Het realistische planaanbod in de MRA in deze periode houdt (nog) geen gelijke tred met de groeiende bevolking.

De afgelopen jaren trekt de bouwproductie in Amsterdam weer aan. In 2014 zijn meer dan 5.000 wonigen in aanbouw genomen. In 2015 was dit aantal zelfs 8.376. Dit heeft grote consequenties voor het aantal woningbouwplannen dat Amster- dam in de aanbieding heeft: de planvoorraad. Amsterdam heeft in lopende gebiedsontwikkelingsprojecten vanaf 2016 nog ruimte voor de Ontwikkeling Planvoorraad 2015-2030 bouw van circa 30.000 woningen (stand per 1 De grafiek laat het overschot/tekort aan woningen in het betreffende jaar zien bij een jaarlijkse oktober 2015). Dankzij de aantrekkende woningproductie van 5.000 woningen. In de grafiek zijn zowel de lopende projecten als de versnellingslocaties 2014 meegenomen. productie slinkt de planvoorraad snel. Naar aanlei-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 13 een structureel tekort aan plannen. Gezien de tijd dat ongeveer de helft daarvan binnen Amsterdam en in het Strategisch Plan is al beschreven waar die het kost om van een plan tot daadwerkelijke gevonden moet kunnen worden. de kansen liggen voor het bouwen van nieuwe ontwikkeling te komen en de grote onzekerheden stedelijke milieus. Dankzij de uitdijing van het Am- rondom gebiedsontwikkeling is het verstandig in Wonen in de stad sterdamse centrum hebben woningzoekenden en Koers 2025 al nieuwe projecten aan te wijzen met marktpartijen de potentie van het gebied direct De vraag naar woningen in de stad is zeer speci- een gezamenlijke capaciteit van minimaal 10.000 gelegen tegen de vooroorlogse stad ontdekt. Hier fiek. Mensen komen naar Amsterdam omdat de woningen. Voor deze projecten moeten dan in ligt langs de A10, Ringspoorbaan en IJ-oevers de stad voorziet in een stedelijke woonvraag. Stede- 2016 Strategiebesluiten voorbereid worden. Moni- Ringzone. lijke woonmilieus, waarbij de concentratie van veel toring van de woningvraag en de bouwproductie mensen draagvlak schept voor een rijk voorzienin- moet uitwijzen op welk moment het nemen van In- In de Ringzone zijn volop kansen voor duurzame genaanbod en waar wonen, werken en ontspan- vesteringsbesluiten voor deze locaties opportuun stedelijke verdichting: wonen en werken in com- nen vervloeien, zijn schaars in ons land. Nieuw is en wanneer er behoefte is aan een aanvullende pacte, aantrekkelijke stadsbuurten met stedelijke aanbod kan niet overal gemaakt worden. En het tranche Strategiebesluiten. voorzieningen onder handbereik langs prettig is juist deze vraag waarin Amsterdam kan en moet ingerichte, levendige stadsstraten. De opgave voorzien. In de Structuurvisie Amsterdam 2040 Met het oog op de planvoorraad voor lange is om door middel van zorgvuldige verdichting termijn en de langdurige voorbereidingstijd van nieuwe infrastructuur (bruggen, openbaar vervoer, parken, sportterreinen) is het verstandig in 2016 ook verkenningen te starten naar nieuwe locaties voor woningbouw. Het gaat dan om de integrale ontwikkeling van gebieden waar in de periode tussen 2020 en 2030 tenminste 20-25.000 woningen kunnen worden gebouwd (zie Bijlage 1).

Voor de regionale woningproductie ontstaat een vergelijkbaar beeld: te weinig plannen die op korte termijn werkelijk realiseerbaar zijn. In dat kader is op 2 november 2015 in een bestuurlijke con- ferentie geconstateerd dat een extra inspanning nodig is om de komende 5 jaar 20.000 woningen (start bouw) naar voren te halen. De verwachting is Koers 2025 in relatie tot Structuurvisie en Plaberum

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 14 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 15 meer stedelijke kwaliteit te realiseren voor uiteen- mate naar de regio vertrekken in de verschillende lopende bevolkings- en inkomensgroepen en de scenario’s. leefbaarheid te verbeteren. Van het bouwen in een bestaand stuk stad moeten ook de zittende De doorrekening van OIS laat zien dat ondanks de bewoners profiteren. Verder van het centrum en onzekerheden in economische groei, de woning- de OV-knooppunten gelegen woningbouwlocaties behoefte naar doelgroep vrij constant blijft in alle lenen zich voor een meer suburbane ontwikkeling. vier de scenario’s. Er zijn geen grote verschillen Verschillende typen woonmilieus kunnen ook in de tussen leeftijdsgroepen en woningbehoefte in regio worden aangeboden. Het is van belang dat de vier scenario’s. Dat wil zeggen dat er ook een in de MRA de juiste woningen op de juiste plek- robuuste vraag is naar woningen voor gezinnen. ken terechtkomen, zodat er geen lokale over- of Deels gaat het om een meer suburbane woon- ondercapaciteit ontstaat maar woningbouwplan- vraag naar ruimere gezinswoningen in een luwe nen elkaar juist aanvullen. Daarom is een goede setting, op een vanuit van het stadscentrum snel regionale afstemming over woningbouwplannen te bereiken locatie, maar het zwaartepunt van de huisvesting van statushouders wordt momenteel nodig. vraag ligt in de stedelijke woonmilieus. opgepakt. Een andere consequentie van recent rijksbeleid is Onderzoek, Informatie en Statistiek (OIS) heeft de Het rijksbeleid richt zich op het (langer) zelfstandig het wegvallen van de ISV-gelden voor stedelijke kwalitatieve woningbehoefte in vier verschillende wonen van ouderen en andere kwetsbare doel- vernieuwing. Hierdoor staat de leefkwaliteit onder economische scenario’s doorgerekend. Hieruit groepen, waarvoor lang specifieke woonzorgcom- druk en blijven fysieke opgaven in kwetsbare blijkt dat Amsterdam in alle scenario’s flink blijft plexen geëxploiteerd zijn. De prognoses laten gebieden liggen. Hier moet gezocht worden naar groeien. Ook als er sprake zou zijn van economi- zien dat naast het aantal kinderen en jongvolwas- een nieuw perspectief. De bestuursopdracht ste- sche krimp en verlies aan banen. Dit heeft in eer- senen ook het aantal ouderen in de stad toe zal delijke vernieuwing nieuwe stijl moet zich onder ste instantie te maken met de natuurlijke aanwas. nemen. Economisch en sociaal kwetsbare groepen andere richten op deze vraag. Daarnaast wordt verondersteld dat het wonen en ‘statushouders’ zullen deels een beslag leggen in de stad voor veel mensen aantrekkelijk blijft. op de sociale woningvoorraad. Het gemeente- Het toevoegen van woningen aan bestaand stede- Met name studenten zullen op de stad af blijven bestuur heeft de afspraak gemaakt dat 10% van lijk gebied en het ontwikkelen van nieuwe woon- komen en de huidige bewoners zullen voor een de sociale nieuwbouwwoningen bedoeld is voor buurten brengt ook een vraag naar allerlei maat- groot deel in de stad blijven wonen. Dit zijn de de huisvesting van kwetsbare doelgroepen. Het schappelijke voorzieningen met zich mee. Een huidige babyboomers die ouder worden en vaak laat zich aanzien dat daarom ook een vraag zal streefgetal van 5.000 woningen per jaar impliceert in hun huidige woning willen blijven . De grootste ontstaan naar allerlei nieuwe woon-zorgcombi- dat er voor de bijbehorende Amsterdammers ook variabele zijn de gezinnen die in meer of mindere naties. Het vraagstuk van de al dan niet tijdelijke 3 à 4 basisscholen, 20 groepen kinderopvang,

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 16 buitenschoolse opvang, voortgezet onderwijs en zodanige samenstelling van het bouwprogramma tij mee, maar een nieuwe crisis of toenemende ruimte voor zorg, sport, spelen en bewegen ge- dat de beoogde menging tussen sociale huur- en internationale spanningen kunnen snel een einde realiseerd moeten worden. Dit biedt kansen voor vrije sectorwoningen in de 22 gebieden gereali- betekenen aan de huidige banengroei in de stad. innovatie in het sociale domein, bijvoorbeeld met seerd wordt. Doseren met de ‘verhouding sociaal/ Ruimte voor de Stad houdt in een laag groeis- internationaal onderwijs en de combinatie van markt’ helpt om de totale mix van een gebied op cenario rekening met een tot 2025 ongeveer sport en onderwijs. Het (langer) zelfstandig blijven het gewenste niveau te houden of te brengen. gelijkblijvend aantal arbeidsplaatsen: 590.000. Het wonen van ouderen en kwetsbare groepen, de meest positieve scenario komt voor 2025 uit op participatiemaatschappij en het inzetten op eigen Bouwen voor economische groei ruim 680.000 banen in de stad. Dat is een grote kracht brengt ook een expliciete opgave met zich bandbreedte met vanzelfsprekend consequenties Amsterdam is een aantrekkelijke vestigingsplaats mee: geschikte woningen met ruimte voor eigen voor de ruimtebehoefte. voor bedrijven. Veel Nederlandse hoofdkantoren initiatief, ontmoeting en dagbesteding. verhuisden de afgelopen decennia naar Amster- Naast grote, mondiaal opererende bedrijven is dam om er te profiteren van het grote aanbod Amsterdam in trek bij kleine, gespecialiseerde aan gekwalificeerde werknemers, de nabijheid van De vraag naar het segment sociale huur blijft in dienstverleners. Dat geldt van oudsher voor bij- Schiphol en de uitstekende digitale connectiviteit. Amsterdam tot 2030 onverminderd groot. Onder voorbeeld reclame en media, maar ook voor nieu- Ook voor buitenlandse bedrijven is Amsterdam meer door het Rijksbeleid zijn de huren de laatste were sectoren als de ICT. Amsterdam staat binnen een aantrekkelijke locatie. De stad kent een hoge jaren gestegen om deze meer te laten aansluiten Europa als vestigingsplaats voor start-ups inmid- leefkwaliteit, een voorzieningenniveau van wereld- bij de prijzen en woonlasten in de koopsector, die dels in de top-3. Dergelijke verschuivingen in eco- klasse en is uitstekend ingebed in internationale al eerder een sterke stijging doormaakten. Hier- handels- en kennisnetwerken. door en ook door de verkoop van huurwoningen is het sociale segment gekrompen. In het Coali- Tussen 2008 en 2013 groeide het aantal arbeids- tieakkoord 2014-2018 is afgesproken dat om de plaatsen in Amsterdam met bijna 5 % tot 538.230. doelgroep van sociale huurwoningen te kunnen In dezelfde periode kromp het aantal arbeids- huisvesten, in Amsterdam minstens 187.000 plaatsen in Nederland als geheel met 2,3 %. sociale huurwoningen nodig zijn. De stad streeft Arbeidsplaatsen in de Metropoolregio Amsterdam naar een dynamisch evenwicht, waarbij voor de concentreerden zich in diezelfde periode sterker in 22 gebieden van Amsterdam het aandeel soci- Amsterdam (van 41% naar 43,2%). Verdere groei ale huurwoningen met een ondergrens bewaakt van het aantal arbeidsplaatsen in Amsterdam tot wordt. De dynamiek wordt mede gevoed door de 2025 is sterk afhankelijk van internationale ont- aanzienlijke groei van de woningvoorraad op som- wikkelingen. De stad heeft op dit moment het mige locaties. Gestreefd dient te worden naar een

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 17 nomische sectoropbouw hebben grote effecten in deze groeiende economische behoefte naar vraag naar kantoor(verzamel)gebouwen. Bestaand, op de fysieke ruimtebehoefte van bedrijven. De gemengde stedelijke vestigingsmilieus. leegkomend vastgoed zal voor een groot deel in dichtbebouwde en levendige stadsdelen, die zo deze behoefte kunnen voorzien. Voor kleinere, in trek zijn als woongebied, vormen het produc- De groei en de ontwikkeling van de kennisecono- innovatieve en ambachtelijke bedrijven vormen tiemilieu voor duizenden innovatieve dienstverle- mie stelt nieuwe kwalitatieve eisen aan werkruim- bestaande en nieuw te ontwikkelen stadsbuurten ners en productontwikkelaars. Maar ook voor veel tes en omgeving daarvan. De groei van de stad het geëigende vestigingsmilieu. Broedplaatsen doorgroeiende starters (scale-ups) zoals Booking en de bouw van nieuwe gemengde stadsbuurten en incubators kunnen fungeren als aanjager voor en Catawiki is een locatie in het stadscentrum een en grootstedelijke centra bieden kansen voor gebiedsontwikkeling en de transformatie van voorwaarde om zich in Amsterdam te vestigen. nieuwe sterke economische gebieden die goed werkgebieden en bijdragen aan de vraag naar aansluiten op de toekomstige vraag naar wer- werkruimte in gemengde woon-werkmilieus. Waar in de vorige generatie de van oudsher in het kruimtes voor nieuwe internationale bedrijven, stadscentrum gevestigde, grote financieel-zakelij- startups, scale-ups en voor gevestigde bedrijven Ruimte voor nieuwe gebiedsontwikkeling wordt ke dienstverleners successievelijk vertrokken naar in Amsterdam. Daarnaast ontstaan kansen voor voor een deel gevonden door de transforma- de stadsranden, is er nu een nieuwe generatie nieuwe kennis- en innovatieclusters die passen bij tie van bestaande bedrijventerreinen. Daarmee grote bedrijven –meestal ICT gerelateerd – die er de doorgroei van de kenniseconomie wordt voortgeborduurd op de al eerder ingesla- voor kiezen om zich wel in het centraal-stedelijk Door intensivering en de bouw van kwalitatief gen koers in de vernieuwing van bijvoorbeeld de weefsel te vestigen. Dit stelt nieuwe eisen aan de hoogwaardige werkruimtes bieden nieuwe ge- Buiksloterham. Het combineren van woningbouw vormgeving van de nieuwe stedelijke gebieden. mengde stadswijken naast woningen ook meer In een laag groeiscenario is weinig behoefte aan werkgelegenheid en vestigingskansen dan de nieuwe grootschalige werklocaties. Het hoge huidige extensief gebruikte bedrijventerreinen. Bij scenario voorziet juist wel een sterk toegenomen deze transformatie van oude bedrijventerreinen vraag naar ruimte voor grote kantoren. In alle moeten ongewenste verdringingseffecten van scenario’s wordt rekening gehouden met een niet-kennisintensieve werkgelegenheid worden verdere groei van het aantal specialistische dienst- voorkomen, zodat in de toekomst ook niet-kennis- verleners in het gemengd stedelijk milieu. Net als werkers kunnen meeprofiteren van de economi- bij woningbouw speelt ook bij het accommode- sche groei van de stad. ren van bedrijvigheid de kwalitatieve vraag een Grootschalige bedrijfsvestigingen kunnen worden belangrijke rol. Er is een groeiende voorkeur bij geaccommodeerd rondom bestaande en nieuw te bedrijven voor vestiging in een gemengd stede- ontwikkelen grootstedelijke centra bij OV-knoop- lijk milieu. Centraal gelegen (stadsverzorgende) punten. Daarnaast moet in en rond de binnenstad bedrijventerreinen bieden kansen om te voorzien mogelijk rekening gehouden worden met meer

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 18 met bestaande en nieuwe bedrijvigheid kan leiden mogelijk zelfs 25 miljoen in 2025. Hierdoor zal de tot stadsbuurten met een bijzondere kwaliteit. druk op met name het stadscentrum, maar ook op Functiemenging is echter niet altijd mogelijk. Aan andere delen van de stad, verder toenemen. In bedrijven, die niet gecombineerd kunnen worden een hoog groeiscenario wordt rekening gehouden met woningbouw, zal elders in de stad of de regio met een sterke toename van het intercontinentaal een passend alternatief geboden moeten worden. reizen. Het aantal buitenlandse verblijfsbezoekers groeit dan met bijna 60 %, met een grote vraag Sturen op leisure en toerisme naar grootschalige en luxe hotelaccommodatie en congresfaciliteiten als gevolg. In een laag groeis- De vrijetijdseconomie en het toerisme ontwik- cenario zal juist meer vraag ontstaan naar klein- kelen zich snel. Amsterdam biedt aan de eigen schalige accommodaties, die deels informeel kan bewoners en inwoners van de regio een ont- worden opgevangen. spanningsmilieu zonder weerga in ons land. De stad is daarnaast in trek als bestemming voor Stad in Balans verwoordt deze ambitie om in binnen- en buitenlandse bezoekers. De functie tijden van groei een aantrekkelijke stad en regio te van de stad als bezoekersbestemming, die in de gebruikers, voorzieningen (sport, groen, OV, zorg zijn en blijven voor alle gebruikers. Door kwalitei- interactie-economie van vandaag een belangrijke etc) met ruimte voor (duurzame, groene) innova- ten te koesteren, kansen te verzilveren en knel- bijkomende economische waarde heeft, zal de ties en toepassingen op het gebied van slimme punten op te pakken op de terreinen verblijven, komende jaren nog sterker worden (zie de scena- logistiek en deeleconomie. verplaatsen en recreëren. Ruimte voor de stad rioverkenning van Jester, 2015). Het aantal bezoe- biedt de kans om de Challenges van de gehele kers zal zeker toenemen. Een verdere intensivering De gemeente kan de ontwikkeling met ruimtelijk metropoolregio (jobs of the future, circulaire eco- van het gebruik van delen van de binnenstad lijkt beleid beïnvloeden: door sturing van hotelvesti- nomie, mobility, health, connectivity) in ogen- onvermijdelijk. Ook nieuwe bezoekersgebieden gingen en branchering van de hotelsector en door schouw te nemen en de verbinding tussen stad en ontstaan: in Oud-Zuid, Oud-West en Oost en op de vestiging van nieuwe, grootschalige attracties regio te versterken. Zowel de Challenges als Stad de Noordelijke IJ-oevers. De groei van het toe- op specifieke plekken mogelijk te maken, door in Balans zijn gericht op verbetering van de quality risme hangt sterk samen met de beschikbaarheid evenementen te spreiden in tijd en plaats. Om of life als sterke asset voor economische groei. van attracties en accommodaties. een goede balans in de stad te behouden zet Deze ambities leiden tot diverse ruimtelijk-eco- Amsterdam in op een spreiding van hotels en nomische vragen die bij in de Strategie- project Afhankelijk van de ontwikkeling van de wereld- attracties over de stad en vooral de regio. Nieuwe en investeringsbesluit fase per ontwikkelgebied economie kan het aantal bezoekers aan Amster- grote hotelvestigingen worden geconcentreerd in aan de orde moeten komen. Er moet een afwe- dam groeien van jaarlijks 17 miljoen nu tot 20 en grootstedelijke centra op goed bereikbare knoop- ging worden gemaakt tussen wensen van diverse puntlocaties in de stad en in de regio. Nieuwe

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 19 grootschalige attracties zullen eveneens naar lijke logica van de stad volgt en flexibiliteit biedt deze centra worden verwezen. Bestaande voor- in te realiseren programma’s. Scherpe afwegin- beelden van dergelijke centra zijn Bijlmer ArenA gen zijn vervolgens nodig bij concrete investe- en de omgeving van de RAI. Door menging met ringsbeslissingen. Amsterdam zet daarbij in op intensief wonen en horeca worden deze centra zogenaamde no regret-opties: ontwikkeling van ook voor bedrijven interessanter. Veel van deze locaties, die tegemoetkomen aan een robuuste ontwikkeling in de centra kan door de transforma- vraag. Tegelijk dient de strategie de kwalitatieve tie van leegstaand vastgoed worden opgevangen. uitgangspunten te waarborgen, vooral in de sa- In alle toekomstscenario’s zal in de binnenstad menhang van gebiedsontwikkeling, infrastructuur, ingezet moeten worden op het beter sturen van openbare ruimte en groen. Een top-down blauw- bezoekersstromen. Ook het grotendeels autoluw drukplan is nutteloos bij het faciliteren van zoveel of autovrij maken van het toeristisch kerngebied verschillende partijen en typen programma. Am- lijkt onvermijdelijk. Touringcars en overstap op de sterdam biedt daarom een helder ruimtelijk kader rondvaart worden buiten de binnenstad afgewik- waarbinnen burgers en investeerders hun ambities keld. kunnen verwezenlijken, met als doel gezamenlijke waardecreatie: Koers 2025. Koers 2025, een adaptieve ontwikkelstrategie De recente crisis heeft ons belangrijke lessen geleerd. Een duurzame stadsontwikkeling is erop gericht de juiste dingen op de goede plek te realiseren. We kunnen het ons niet veroorloven achteloos om te gaan met de schaarse ruimte. De Amsterdamse woningbouwplannen zijn ambitieus. Maar hoge ambities kunnen in geval van plotse- ling wegvallende vraag leiden tot grote financiële risico’s voor de overheid. We hebben de opdracht om onze ambities te realiseren op een manier die ons in staat stelt snel terug en op te schalen. Dat vraagt om een ontwikkelstrategie die de ruimte-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 20 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 21 Strategiën voor wendbaarheid en kwaliteit

Koers 2025 richt zich op de voorberei- investeringen in infrastructuur, openbare ruimte, ding van integrale gebiedsontwikkeling: groen en land. waar, hoe, met wie en wanneer kan De besluitvorming in gebiedsontwikkelingspro- voldoende ontwikkelruimte gecreëerd jecten, van de eerste ideeën naar daadwerkelijke worden om kwalitatief goede, nieuwe productie, verloopt in fasen van grof naar fijn. Van stedelijke milieus mogelijk te maken? De het bepalen van de locatie en het juiste milieuty- ‘Structuurvisie Amsterdam 2040’ geeft pe, via het programmeren, ontwerpen, verwerven hiervoor het globale kader. In ‘Koers en bouwrijp maken tot het uiteindelijk tenderen 2025’ bepalen we welke gebieden eerst en realiseren. Om tot de juiste samenstelling van aangepakt worden en welke later. Boven- de productie te komen is flexibiliteit nodig: het dien bepalen we welke acties nodig zijn gemeentebestuur moet projecten kunnen bijstel- om daadwerkelijk te kunnen bouwen en len, versnellen en vertragen. De in hoofdstuk 1 een hoge kwaliteit te realiseren. genoemde scenario’s voor de ontwikkeling van bevolking, bedrijvigheid en bezoek in de komende jaren onderstrepen dat nog eens. De grote Dit hoofdstuk beschrijft de inzet van bandbreedtes in de woningbehoefte, de onzeker- de stedelijke ontwikkelstrategie. Deze heden in de ruimtevraag vanuit andere sectoren omvat twee aspecten. Allereerst moet de en de hoge investeringskosten en risico’s in ge- strategie wendbaar zijn, dat wil zeggen, biedsontwikkeling, noodzaken tot een zorgvuldige snel aanpasbaar aan vooral economische sturing op de planning en uitvoering. Om snel en ontwikkelingen. In de tweede plaats adequaat in te kunnen spelen op veranderingen in moet de strategie voorzien in een hoge de woonvraag en de economische positie van de kwaliteit van leefbaarheid en bereikbaar- stad is ‘Koers 2025’ opgesteld. heid van de stad. Ontwikkelstrategie Middellange Termijn 2.1 Wendbaarheid en Werkprogramma

Een belangrijke les uit de crisisperiode is dat de ‘Koers 2025’ is een eerste experiment met het for- gemeente Amsterdam actiever moet kunnen muleren van een stedelijke ontwikkelstrategie voor sturen op omvang en samenstelling van de por- de middellange termijn – in dit geval tot 2025. 2 tefeuille gebiedsontwikkeling én op gerelateerde Voorgesteld wordt de Ontwikkelstrategie Mid-

22 dellange Termijn elke vier jaar te herijken: in het planstudies voor gebiedsoverstijgende maatrege- grote ontwikkelende partijen als gevolg van de jaar van het aantreden van het college van B&W. len. Gebiedsontwikkelingsprojecten hebben een crisis hun investeringsruimte zagen afnemen. Toen De Ontwikkelstrategie kan dan een uitwerking voorbereidingstijd van circa 5 jaar. Starten in 2016 bleek ook de waarde van kleinere partijen en een en operationalisering zijn van de doelen voor de maakt productie mogelijk vanaf 2020. Voor ge- kleinschaliger, gefaseerde ontwikkelingsaanpak ruimtelijke ontwikkeling van Amsterdam, zoals biedsoverstijgende maatregelen geldt doorgaans met meer aandacht voor transformatiemogelijkhe- deze geformuleerd zijn in het Coalitieakkoord. een langere voorbereidingsperiode. den van bestaand vastgoed. Daarnaast bevat een jaarlijks vast te stellen Werk- Inmiddels zijn zelfbouw en collectief particulier programma Voorbereiding Integrale Gebieds- • Gebiedsuitwerkingen. Deze zijn gericht op het opdrachtgeverschap niet meer weg te denken uit ontwikkeling een overzicht van wenselijke acties verkennen van integrale gebiedsontwikkelings de Amsterdamse bouwpraktijk. Dat geldt ook voor om de Ontwikkelstrategie handen en voeten te projecten en gerelateerde infrastructuur. Wat organische gebiedsontwikkeling. Desondanks zijn geven. We stellen voor om dit te doen langs drie is de globale omvang en het karakter van grote ontwikkellocaties nog steeds nodig om de lijnen: projecten en welke infrastructuur (OV-, wegen woningbouwambities van het college te kunnen fietsontsluiting, parken) hoort daarbij? realiseren. Een wendbare ontwikkelstrategie heeft • Nieuwe Projecten. Het starten van nieuwe daarom locaties van uiteenlopende omvang in ‘tranches’ gebiedsontwikkelingsprojecten en • Thematische Studies. Deze zijn gericht op het portefeuille, die zowel grootschalige als kleinscha- creëren van strategische ruimte door beleids lige ontwikkeling mogelijk maken. uitwerkingen voor specifieke sectoren offuncties, het scheppen van planologisch-ju Naast omvang en aanpak is ook de uitgangssi- ridische condities (aanpassen geluidszonering, tuatie bij ontwikkeling van belang. Betreft het verplaatsen van bepaalde functies) of nieuwe opgespoten of vrijgemaakt nieuw land, gaat het financieringsmethodieken. om transformatie van een bedrijventerrein of verdichting van een bestaande woonwijk? Afhankelijk Een divers aanbod: omvang, hiervan komen verschillende partijen in beeld en uitgangssituatie en spreiding liggen andere gemeentelijke ontwikkelstrategieën voor de hand. Het is van strategisch belang om Om flexibel te kunnen inspelen op een verande- ook hierin een diverse portefeuille op te bouwen. rende marktvraag moet er een divers aanbod aan ontwikkellocaties zijn. Dat kwam naar voren tijdens Daarnaast is een belangrijke vraag hoe ontwik- de recente crisis. Het voornamelijk aanbieden kelingen over de stad worden gespreid. Vanuit van grootschalige ontwikkellocaties op nieuw of markt- en afzetmogelijkheden is een zekere sprei- vrijgemaakt land bleek een riskante strategie toen ding wenselijk. Vanuit een efficiënte inzet van de

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 23 ambtelijke organisatie en benutting van projecto- nieuwe projecten maar ook voor de aanpassing verstijgende investeringen is juist concentratie van van bestaande buurten. Denk hierbij aan een projecten gewenst. Daarom wordt enerzijds inge- opknapbeurt van een park of herinrichting van een zet op een over de stad gespreide portefeuille van straat. In het algemeen geldt dat bij afweging van projecten met anderzijds beperkte gerelateerde grote investeringen zoveel mogelijk moet worden investeringen in condities (openbare ruimte, voor- aangesloten bij gebiedsontwikkelingsprojecten zieningen). Gedane en geplande investeringen die al zijn belegd of bij investeringen in lopende worden zoveel mogelijk uitgenut. Daarnaast wordt investeringsprogramma’s (Agenda Groen, Inves- op een beperkt aantal locaties zwaarder ingezet teringsagenda’s van de Stadsregio Amsterdam, door met concentratie van grote investeringen het Meerjarenplan Fiets, de Uitvoeringsagenda een schaalsprong teweeg te brengen die ook Mobiliteit, Beter Benutten, aanleg Warmtenet). op langere termijn de ontwikkelpotentie van een gebied veiligstelt. Bij de ontwikkeling van nieuwe gebieden is Ov-ontsluiting een belangijke conditie Om te kunnen sturen op een divers aanbod is Omdat de kosten veelal hoog zijn, is het nodig om ambtelijk een Monitor en een Mengpaneel in eerst nut en noodzaak aan te tonen, alternatieven binnen naar buiten – te ontwikkelen sluiten we aan ontwikkeling. In de loop van 2016 is gekoppelde te vergelijken en de maatschappelijke baten goed bij deze marktvraag. Deze ontwikkelwijze onder- informatie beschikbaar, onder andere via maps. in beeld te brengen. Dit geldt voor de IJ-oever- steunt ook de autonome ontwikkeling van het amsterdam (zie bijlage 2). verbindingen, maar bijvoorbeeld ook voor het grootstedelijk kerngebied, die ook sterk van het verlagen van de Gooiseweg, aanleg van de Bon- centrum naar buiten gericht is. gerdtunnel en de Schellingwouderlaan, de ontwik- 2.2 Kwaliteit Door in te zetten op interessante ankerpunten keling van de Hemknoop of de investeringen voor op strategische locaties die verder van het cen- Bereikbaarheid en leefbaarheid verbetering van de Schinkelverbindingen. trum zijn gelegen, kan ook daar de ontwikkeling Om aantrekkelijke stedelijke milieus te kunnen van stedelijke milieus op gang gebracht worden. Gemengde stedelijke milieus realiseren zijn investeringen nodig in projectover- Dit kan de ontwikkeling van binnen naar buiten stijgende maatregelen, in condities voor kwaliteit. Bij de verdere ontwikkeling van de stad wordt versterken. Denk bijvoorbeeld aan de Kop Sloter- Een aantrekkelijke openbare ruimte, voldoende gezocht naar aansluiting op de logica van Amster- plas of aan de Arenaboulevard. Ontwikkelingen groenvoorzieningen en een fijnmazige ontsluiting dam. De marktdruk in Amsterdam is sterk vanuit worden als het ware opgespannen tussen het met verschillende modaliteiten (openbaar vervoer, het centrum naar buiten toe gericht. Door vanaf uitdijende centrum en deze strategisch gelegen auto, fiets) is noodzakelijk voor het ontwikkelen de randen van het huidige centrumgebied – van ankerpunten. van aantrekkelijke stadsbuurten. Dit geldt voor

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 24 Amsterdam is internationaal hét voorbeeld van ten. Omdat de mogelijkheden voor verdichting een sociaal-economisch en functioneel gemengde en functiemenging niet op alle plekken in de stad stad. Die menging is een kernwaarde van onze hetzelfde zijn wordt hier op bepaalde locaties in stad. Inzet in alle ontwikkelgebieden is daarom de stad steviger op ingezet dan op andere. menging van functies en een woningaanbod dat Voor alle milieus gelden overigens dezelfde ambi- voorziet in uiteenlopende woonvormen in alle ties ten aanzien van leefkwaliteit, sociale menging, segmenten, van sociale en middeldure huur tot duurzaamheid en bereikbaarheid van voorzienin- dure koop. Vertrekpunt hierbij zijn de afspraken gen. die recent met de corporaties zijn gemaakt over de sociale huurvoorraad. Deze moet in alle 22 De drie milieus kenmerken zich door een zeer uit- gebieden van de stad tenminste 35% van het eenlopende dichtheid en functiemix. De nadruk in totale woningaanbod bedragen. Dit betekent voor de gebiedsontwikkeling in de komende jaren zal sommige gebieden dat verdichting met marktwo- liggen op het ontwikkelen van nieuwe stadsbuur- ningen mogelijk is. In andere gebieden zal een ten waar naast wonen ook ruimte is voor bestaan- aanzienlijk deel van de nieuwbouw uit sociale de en nieuwe werkgelegenheid en voor stedelijke huurwoningen bestaan. voorzieningen. Een nauwkeurige monitoring van de afzet van woningen en overig vastgoed zal hel- De komende jaren is de Amsterdamse ontwikkel- pen om in de komende jaren een goede verhou- strategie dus primair gericht op het realiseren van ding te vinden in het aanbod van de drie milieus. voldoende woningen in alle segmenten in kwalita- Daarbij zullen ook nadere analyses van de bevol- tief hoogwaardige, gemengde stedelijke milieus. kingsontwikkeling en de kwalitatieve woningvraag Om deze ambitie te borgen wordt voor nieuw te behulpzaam kunnen zijn. ontwikkelen locaties een onderscheid gemaakt tussen drie typen stedelijke milieus: grootstedelijke centra, gemengde stadsbuurten en groenblauwe woonbuurten. Hoewel het precieze programma in projecten pas in het Investeringsbesluit wordt vastgelegd, is het goed om in de stedelijke ontwikkelstrategie vanuit stadsbrede overwegingen richting te geven aan dichtheden en functiemenging in nieuwe projec-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 25 Bouwstenen voor gebiedsontwikkeling 2016-2025

De ‘Structuurvisie Amsterdam 2040’ is geüpdatet. Gegevens over IJburg, Zeeburg en schetst de ambities en hoofdlijnen van Amstel III zijn in een interviewronde geïnventari- de stedelijke ontwikkeling tot 2040. Hij seerd. geeft aan waar de strategische ontwik- Daarnaast zijn de ruimtelijke mogelijkheden voor kelruimte ligt en hoe deze benut kan nieuwe gebiedsontwikkeling verkend in vier Ge- worden. Bij de vaststelling in 2011 was biedsstudies voor respectievelijk de Noordelijke echter al duidelijk dat de voorgenomen IJ-oever, Haven-Stad, Schiphol-Schinkel en Am- aanpak en fasering onder invloed van de stel-Arena (deze zijn als achtergronddocumenten economische crisis anders zou kunnen beschikbaar). Onorthodoxe locaties zijn hierbij niet verlopen dan voorzien. In de jaren daarna geschuwd. Ook projecten die in de Structuurvisie is een groot aantal gebiedsontwikke- gepland waren na 2025 zijn in de overwegingen lingsprojecten stilgelegd of van karakter betrokken. Bovendien is over de stadsgrenzen en tempo veranderd. Nu de stedelijke gekeken. In samenwerking met de gemeente Ouderamstel is bestudeerd wat ontwikkelingsmo- ontwikkeling weer op volle toeren draait gelijkheden zijn in en rond ‘De Nieuwe Kern’ bij en duidelijk is hoe lopende projecten station Duivendrecht. aangepakt zullen worden, moeten we bepalen waar nieuwe activiteiten gecon- Dit levert een overzicht op van lopende én van centreerd worden. mogelijke gebiedsontwikkeling. In het kader van het Actieplan Woningbouw is eind 2014 een Dit hoofdstuk bevat een overzicht van lopende en aantal versnellingslocaties aangewezen. Hiervoor mogelijke gebiedsontwikkeling in Amsterdam. is de planvorming in 2015 al ter hand genomen. Daarvoor zijn de Gebiedsvisies geraadpleegd Deze vallen uiteen in locaties die in het kader die door de stadsdelen zijn opgesteld. Voor de van de crisis waren stilgelegd en nu weer worden gebieden Centrum (binnen de Ring) en Noord, gestart door een herziening van het Investerings- Nieuw-West en Zuidoost (buiten de Ring) is een besluit én nieuwe locaties waarvoor nu aan een aanvullende interviewronde gehouden. Voor de Strategiebesluit wordt gewerkt. De projecten op grote bestaande ontwikkelgebieden hebben versnellingslocaties worden apart vermeld in de projectorganisaties lopende én aanvullende mo- overzichten in dit hoofdstuk. gelijkheden in kaart gebracht. Voor Ring-West is 3 een Ambitiedocument opgesteld, de Visie Zuidas

26 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 27 Het totaal van mogelijk te ontwikkelen locaties planvormingsproces nader ingevuld. Hiervoor voor gebiedsontwikkeling wordt in dit hoofdstuk wordt volgens het Plaberum (plan- en besluitvor- aangeduid als de Strategische Ruimte. Dit zijn de mingsproces ruimtelijke maatregelen) pas bij het locaties waarover in dit document afwegingen Investeringsbesluit daadwerkelijk besloten. Op te gemaakt moeten worden. Omdat het een groot transformeren locaties vormen bestaande functies aantal locaties betreft die vaak onderling samen- het uitgangspunt. Dit impliceert ook dat in alle hangen in uitvoerbaarheid en noodzakelijke condi- bouwstenen investeringen in maatschappelijke ties is ervoor gekozen de strategische ruimte in dit voorzieningen aan de orde zijn. Koppeling tussen hoofdstuk te presenteren aan de hand van bouw- Koers 2025 en andere stedelijke beleidskaders stenen. Bouwstenen zijn pakketten van samen- als de Integrale Huisvestingsplannen Onderwijs hangende gebiedsontwikkelingsprojecten met (IHP) maakt het mogelijk in dit vroege stadium wel gerelateerde infrastructurele en planologisch-juri- al de stadsbrede behoefte aan maatschappelijke dische condities. voorzieningen in beeld te brengen. Daarnaast worden in de dagelijkse praktijk over specifieke In de volgende paragrafen wordt steeds per locaties voor bijvoorbeeld onderwijs al gesprek- ontwikkelgebied ingegaan op de grote opga- ken gevoerd. ven, lopende projecten en versnellingslocaties. Vervolgens worden de bouwstenen voor nieuwe In de laatste paragrafen van dit hoofdstuk worden gebiedsontwikkeling behandeld. Per bouwsteen de bouwstenen vergeleken. Economisch advies- wordt aandacht besteed aan de hoeveelheid bureau Decisio heeft onderzoek gedaan naar de woningen die er mogelijk te realiseren zijn en het kosteneffectiviteit van ontwikkeling van de bouw- type stedelijk milieu. Daarnaast worden noodzake- stenen en naar maatschappelijke kosten en baten. lijke condities en afhankelijkheden geschetst. De projectgroep heeft de verschillende bouwstenen vergeleken op uitvoerbaarheid. In deze fase wordt buiten een indicatie van het aantal te realiseren woningen per locatie niet ingegaan op de omvang van het te realiseren overige programma. Zowel het kwalitatieve woningaanbod als het kwantitatieve en kwalitatieve aanbod van commerciële en maatschappelijke voorzieningen wordt in de vervolgfasen van het

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 28 Schematische weergave Lopende gebiedsontwikkeling en Strategische Ruimte voor nieuwe projecten

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 29 Bouwsteen 1 – Oostelijke Binnenstad - 1.000- Bouwsteen 2 – Ring-West – 1.300 2.400 (+ nader te bepalen)

Projecten: Kop Kadijken (100), Emplacement Dijks- Projecten: Lelylaan-Noord (500), Surinameplein gracht (100), transformaties maatschappelijk vast- (200), Jacob Geelbuurt (75 + nader te bepalen), Kop goed (circa 10 objecten zorg, onderwijs, overheid, Sloterplas (500) 800) en Marineterrein (0-1.400). Milieutype: Stadsbuurten Milieutype: Grootstedelijk centrum/gemengde stadsbuurten. In de oostelijke binnenstad liggen kansen Investeringen in condities: herinrichting Lelylaan, voor het stapsgewijs uitbouwen van het grootste- vernieuwing Rembrandtpark, vernieuwing kop Sloter- delijk kerngebied. Tijdelijk gebruik en gefaseerde plas, kwaliteitsingrepen Jan Evertsenstraat ontwikkeling kunnen hier een belangrijke rol spelen (vergelijk Diamantbeurs en Marineterrein). Afhankelijkheden-risico’s: ‘inrol’ stadsverwarmingsnet vanuit concessiegebied richting binnenstad via Investeringen in condities: herinrichting oost-west stadsstraten waterfrontcorridor (herinrichting PH-kade en IJtun- nelmond, toevoeging schakel Eilandenboulevard aan tramnetwerk, fietsnetwerk CS-Oostertoegang- Dijks- gracht), NS-station Rietlandpark, herinrichting Wees- perstraat-Weesperplein, groene loper Sarphatistraat.

Afhankelijkheden-risico’s: strakke planning en beperkte financiële middelen Programma Hoogfre- quent Spoor (NS, Prorail), eerst afronden herinrichting Stationseiland en busstation Buikslotermeer- plein-Noord voor aanpak waterfrontcorridor mogelijk is, uitbouw bestaand stadsverwarmingsnet, organische en geleidelijke ontwikkeling Marineterrein.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 30 3.1 Bouwstenen relateerde infrastructuur: de oostelijke binnenstad. de afgelopen jaren zijn investeringen in projecto- Hier liggen kansen voor het stapsgewijs uitbou- verstijgende condities voor kwaliteit in Ring-West Centrum wen van het grootstedelijk kerngebied. Tijdelijk achtergebleven. Dit geldt voor investeringen in De dynamiek in het gebied binnen de Ring – hier gebruik, gefaseerde ontwikkeling en transformatie openbare ruimte en groen (Rembrandtpark, Slo- verder aangeduid als Centrum – is groot. De zullen een belangrijke rol spelen. Het Marineter- terplas) en voor de fietsinfrastructuur (oost-west clustering van het UvA- en HvA-vastgoed en rea- rein is daarvan een goed voorbeeld. Hier liggen en noord-zuid). lisering van nieuwe detailhandel en hotelaccom- kansen om een onderscheidend en internationaal Mogelijkheden voor een volgende ronde ge- modaties zijn opvallende bewegingen. Minstens aantrekkelijk vestigingsmilieu te creëren. Deze biedsontwikkeling liggen in Lelylaan Noord en in zo belangrijk is de zwerm aan particuliere inves- ontwikkelstrategie mag er niet toe leiden dat verdere verdichting zoals door de herontwikkeling teringen in transformatie en kwaliteitsverbetering noodzakelijke investeringen in de kwaliteit van de van het Surinameplein. Deze ontwikkelingen zul- – van winkelinrichting tot het bewoonbaar maken oostelijke binnenstad als geheel naar de achter- len worden beïnvloed door de ideevorming over van souterrains en zolders. De rol van de overheid grond verdwijnen (zie kader). Bovendien moeten de Oost-Westlijn in het verlengde van de Metros- is vooral faciliterend en voorwaardenscheppend, ontwikkelingen op elkaar worden afgestemd. tudie. bijvoorbeeld door aanleg van de Noord/Zuidlijn Daarom wordt een Gebiedsuitwerking Oostelijke Door alle recente ontwikkelingen wordt de dy- en herinrichting van de openbare ruimte. Binnenstad opgesteld. namiek van de Ringzone ook ‘voorbij de Rings- De planvoorraad 2016-2025 in lopende gebieds- poorbaan’ gevoeld. Door Ring-West breder te ontwikkelingsprojecten is dan ook beperkt: circa Ring-West definiëren komen ook de Jacob Geelbuurt en de Kop van de Sloterplas, gekoppeld aan de Kwali- 2.000 woningen. Het omvat de afronding van De planvoorraad in lopende projecten 2016-2025 teitsimpuls voor de Sloterplas, in aanmerking voor projecten zoals Oostpoort, de Hallen, Oosterdok- in Ring-West omvat de bouw van circa 5.200 wo- een intensiever stedelijke ontwikkeling. In 2016 seiland en het Archiefterrein en enkele nieuwe ningen, inclusief de versnellingslocaties Lelylaan kan een Strategiebesluit opgesteld worden voor projecten op Oostenburg en op het Foodcentre. Podium (500) en Jan Evertsenstraat (2.000-2.500). het gebied rond de Kop van de Sloterplas. In het gebied liggen geen versnellingslocaties. Onderdeel van de projecten is de realisering van Aanvullende mogelijkheden voor verdichting en De centrale ontwikkelopgave is het uitbouwen van maatschappelijk programma en enkele bijzondere daarmee samenhangende investeringen in de het grootstedelijk kerngebied en tegelijkertijd het programma’s, zoals Club Trouw in JvB15. kwaliteit van het gebied tussen de Jan van Ga- leefbaar houden van het gebied voor bewoners, In het Ambitiedocument Ring-West (concept au- lenstraat en de Vlaardingenlaan worden nader bezoekers en bedrijven. Aanvullende capaciteit gustus 2015) worden aanvullende mogelijkheden verkend in de Gebiedsuitwerking Ringzone-West. voor woningbouw zal vooral zitten in transformatie voor gebiedsontwikkeling en condities verkend. van leegkomend vastgoed en kleine projecten. Totaal liggen hier mogelijkheden voor de bouw van nog eens circa 1.300 woningen. Er tekent zich één gebied af met een concentratie Door de kavel- en projectgewijze ontwikkeling in van nieuwbouw- en transformatieprojecten en ge

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 31 Bouwsteen 3 – Ring-Zuid – 1.300 Bouwsteen 4 – Zeeburg – 2.000 (+ nader te bepalen) Projecten: Buitenveldert-Noord (1.000), Kenne- dylaan/Utrechtsebrug (300) Projecten: Baaibuurt-Oost en -West (1.500), Kop Cruquiusgebied (250), Oostpunt (nader te bepalen), Milieutype: Stadsbuurten Jaap Edenbaan (250)

Investeringen in condities: herinrichting stadsstraat Milieutype: Stadsbuurten Beethovenstraat-Gelderlandplein-van Leyenberglaan Investeringen in condities: fietsverbinding over Afhankelijkheden-risico’s: ‘oververhitting’, maat- Amsterdam-Rijnkanaal, veer/kabelbaan/brug en schappelijke discussie sloop-nieuwbouw Buiten- optimalisering fietsverbinding Oranjesluizen, over- veldert-Noord, ‘inrol’ stadsverwarmingsnet richting steekbaarheid emplacement IJtram, aanleg primaire Zuid/binnenstad waterkering, brug Zeeburgersluis

Afhankelijkheden-risico’s: waterkering, geul Oer-IJ noodzaakt tot lange zettingsperiode, aantakking Zeeburgereiland op stadwarmtenet en/of warmte-koude uit het IJ, afspraken met zittende gebruikers, investeringen Jaap Edenbaan

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 32 Zuidas/Ring-Zuid Zeeburg De planvoorraad in lopende projecten in Zuidas De planvoorraad in lopende projecten omvat de omvat de bouw van circa 6.000 woningen en de bouw van 3.050 woningen en de realisering van realisering van één miljoen m2 niet-woonfuncties. 75.000 m2 niet-woonfuncties. Daarbovenop komt Parallel wordt in de komende 10 jaar het Zuidas- de versnellingslocatie Sluisbuurt met tenminste dok gerealiseerd. 3.000 woningen en een omvangrijk maatschappe- In de herijking van de Visie Zuidas (concept lijk programma. Verbetering van de langzaam-ver- augustus 2015) worden geen aanvullende moge- keerverbindingen over de Oranjesluizen en over lijkheden voor gebiedsontwikkeling binnen het het Amsterdam-Rijnkanaal vormt een belangrijke plangebied Zuidas voorzien. In de afgelopen jaren conditie voor kwaliteit. heeft reeds een optimalisatieslag plaatsgevonden In gesprekken met de projectorganisaties (okto- (bijvoorbeeld door meer woningen op te nemen ber 2015) zijn aanvullende mogelijkheden voor in deelgebied Ravel). Ook wordt uitgegaan van gebiedsontwikkeling en condities verkend. Totaal een constante bouwstroom van woningbouw, liggen hier mogelijkheden voor de bouw van circa ondanks de bouwactiviteiten in het kader van 2.000 woningen. Op de Kop van het Cruquiusei- Zuidasdok. land kan dit snel worden opgepakt. Daarnaast kan Wel liggen er in de directe omgeving van Zuidas de ontwikkeling van de Sluisbuurt een vervolg krij- mogelijkheden voor nieuwe gebiedsontwikke- gen in de ontwikkeling van de Baaibuurten Oost ling. Deze zijn in gesprekken met Zuidas en het en West op het Zeeburgereiland, aantrekkelijke stadsdeel verkend. In totaal gaat het op langere locaties aan het water. Hier speelt op korte termijn termijn om de realisering van circa 1.000 wonin- het verbeteren van de primaire waterkering en gen, deels door middel van sloop-nieuwbouw, verplaatsing van de huidige functies. In een Ge- deels door transformatie van bestaand vastgoed. biedsuitwerking in 2016 wordt gebiedsontwikke- Op korte termijn kan de verbetering van de relatie ling in Baaibuurt-Oost voorbereid. Zuidas-Gelderplandplein opgepakt worden in een Een bijzondere ontwikkelingsmogelijkheid dient Gebiedsuitwerking Zuidas-Gelderlandplein. zich aan nu fors geïnvesteerd moet worden in de Jaap Edenbaan. Dat kan op de huidige, maar ook op een beter ontsloten plek. Dit laatste maakt intensivering op deze locatie mogelijk.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 33 Bouwsteen 5 – Zuidoost – 2.200 Bouwsteen 6 – Nieuw-West – 400 Bouwsteen 7 – IJburg-2 – 7.900 (+ nader te bepalen) (+ nader te bepalen) Projecten: Middeneiland, Strandeiland, Buiteneiland Projecten: Mandelapark (330), Gaasperplas (400), Projecten: Osdorpplein e.o. (400 woningen + om- (totaal circa 8.000 woningen) Gaasperdammerweg-Oost (400) en -West (800), Rei- vangrijk programma niet-wonen), Wildemanbuurt gersbos e.o. (200), afronding D/E/F/K-buurten (nader (nader te bepalen), vervolg Stedelijke Vernieuwing Milieutype: Groenblauwe woonbuurten te bepalen), Gaasperdam (nader te bepalen) Geuzenveld-Slotermeer (nader te bepalen), Osdor- perweg (nader te bepalen) Investeringen in condities: land maken en aanleg Milieutype: Groenblauwe woonbuurten bruggen, doortrekken tram en Zuidtangent inclusief Milieutype: Groenblauwe woonbuurten mogelijke aanleg van een nieuw tramemplacement, Investeringen in condities: Fietsnetwerken, vernieu- zelfvoorzienende buurten wat betreft energie wing Gaasperplas en omgeving Investeringen in condities: Afhankelijkheden-risico’s: fasering, mogelijke concur- Afhankelijkheden-risico’s: Afzetmogelijkheden in Afhankelijkheden-risico’s: Afspraken Stedelijke Ver- rentie met andere locaties in de stad én in de regio. relatie tot aanbod in bestaande voorraad, uitbouw nieuwing met corporaties Ontwikkeling lokaal warmte/koude systeem en/of stadswarmtenet aansluiten op bestaand netwerk.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 34 Stedelijke Vernieuwing Noord, peil te houden is een herijking van het Stedelijke Nieuw-West, Zuidoost Vernieuwingsbeleid nodig: hoe verder na 2018? Nu dienen zich al enkele nieuwe projecten aan, Buiten de grote projecten langs de Noordelijke sterk variërend in omvang. In Noord gaat het IJ-oever en in Ring-West kennen Noord, Nieuw- daarbij bijvoorbeeld om het Kiekensterrein, West en Zuidoost een groot aantal lopende Melkweg en de Kleine Wereld; in Nieuw-West projecten, voortkomend uit de Stedelijke Vernieu- om de Wildemanbuurt en de omgeving van het wingsoperatie in de naoorlogse woongebieden in Osdorpplein; in Zuidoost om het tijdens de crisis de stad. In de recente samenwerkingsafspraken stilgelegde project in de rand van het Mandela- tussen de Gemeente, AFWC en de huurdersorga- park. nisaties (juni 2015) is overeengekomen om welke projecten het in de komende jaren gaat. IJburg Daarnaast wordt in Noord en Zuidoost gewerkt aan enkele verdichtingsprojecten. Rond het stati- De planvoorraad in lopende projecten op IJburg on Noord van de Noord/Zuidlijn liggen de ver- omvat de bouw van 1.500 woningen. Daarboven- snellingslocaties Elzenhage-Zuid (500 woningen) op komt de versnellingslocatie Centrumeiland en Winkelcentrum CAN (600 woningen plus een (circa 1.300 woningen en 21.000 m2 niet-woon- omvangrijk programma niet-wonen). functies). De centrale opgave in Noord, Nieuw-West en In gesprekken met de projectorganisaties (augus- Zuidoost op middellange termijn is het verhogen tus 2015) zijn aanvullende mogelijkheden voor en op peil houden van de leefbaarheid in de voor- gebiedsontwikkeling en condities verkend. Totaal malige stedelijke vernieuwingsgebieden. Vooral liggen op IJburg 2 aanvullende mogelijkheden in Geuzenveld-Slotermeer moet de kwaliteit voor de bouw van circa 7.900 woningen. Effici- nog verbeterd worden. Nieuwe opgaven dienen ënte eenheden voor de ontwikkeling van nieuwe zich aan in woonbuurten uit de jaren ’80 zoals eilanden meten 75-90 hectare. Door een gefaseer- Gaasperdam, Kadoelen-Oostzanerwerf en de Aker de aanleg van dergelijke eenheden kan IJburg 2 1. Hierin speelt gebiedsontwikkeling een rol, maar stapsgewijs ontwikkeld worden, afgestemd op de zijn vooral investeringen in de kwaliteit en duur- vraag naar dit specifieke milieu.In het kader van zaamheid van de bestaande woningvoorraad en in de beantwoording van de motie ‘Aan de slag met verbindingen, groen, detailhandel en maatschap- IJburg 2’ wordt nu verkend wat de meest efficiën- pelijk programma cruciaal. Om de leefkwaliteit op te ontwikkelmogelijkheden zijn.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 35 Bouwsteen 8 – Amstelkwartier – 6.600 Bouwsteen 9 – Overamstel-Arena – 4.000 Bouwsteen 10 – Gooiseweg – 2.500 (waarvan (grondgebied Ouderamstel) 1.500 grondgebied Diemen-Ouderamstel) Projecten: Amstelstation-Amstelzijde (1.500), Amstel- kwartier Fase 3 (800), Weespertrekvaart-Bijlmerbajes Projecten: Metrostation Overamstel en omgeving Projecten: Gooiseweg (1.000), Randweg-Diemer- (800), Amstelkwartier Fase 4 en 5 (2.000), Joan Muys- (1.000 woningen), Entrada (500), Nieuwe Kern/Ajax/ dreef-vd Madeweg (1.500) kenweg/Amstelglorie (1.500) Duivendrecht (2.500 woningen), Amstelbusinesspark Zuid (geen woningbouw) Milieutype: Stadsbuurten/woonbuurten Milieutype: Stadsbuurten – grootstedelijk centrum Milieutype: Stadsbuurten rond Amstelstation Investeringen in condities: Herinrichting/verlaging

Investeringen in condities: herontwerp aansluiting Gooiseweg Investeringen in condities: fietsring en fietsverbindin- A2-A10, ontwikkeling Joan Muyskenweg-Holter- gen Zuidoost, Amstelstroomlaan inclusief bruggen bergweg tot stadsstraat, verplaatsing Sportpark De Afhankelijkheden-risico’s: Samenwerking Diemen en en tunnels, herinrichting Weesperzijde-Amsteloever Toekomst, afmaken Arenaboulevard, fiets- voetver- Ouderamstel binding over Holterbergweg verbeteren en moge- Afhankelijkheden-risico’s: Versnelde aankoop Lian- lijk doortrekken over A2, verplaatsen functies naar der, RWS en planvorming Zuidasdok, gebruik lokale Amstel Businesspark Zuid om woningbouw mogelijk energie bronnen (GOS-GET, eventueel datacenter), te maken. circulaire tender Bijlmer Bajes, (gedeeltelijke) verplaatsing Amstelglorie en afwijking Structuurvisie Afhankelijkheden-risico’s: Voor afwaardering A2 zijn onderhandelingen met het Rijk nodig; voor ontwikkeling Station Overamstel en omgeving, Nieuwe Kern en Entrada intensieve samenwerking met Ouder-Am- stel. In ontwikkeling Nieuwe Kern vormen LIB-4 en 20KE-contour een belemmering voor woningbouw, maar juist een kans voor het onderbrengen van minder intensieve niet-woonfuncties. Voor de woningbouwopgave van 2.500 woningen is gehele (of gedeeltelijke) verplaatsing van volkstuinen niet noodzakelijk. Integratie zittende en nieuwe bedrijvigheid in ontwikkelingen. Gebruik lokale ener- giebronnen (eventueel datacenters)

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 36 Amstel III bedrijvigheid. Kennis en onderwijs kunnen belang- van een autoverbinding langs dit traject over de rijke aanjagers van ontwikkeling zijn. Daarnaast Weespertrekvaart tussen het Amstelkwartier en de Amstel III is een transformatiegebied met een is de functionele en ruimtelijke integratie van het Gooiseweg heeft een geringe vervoerwaarde; dit afnemend, maar nog steeds relatief hoog percen- gebied in zijn omgeving van belang: een betere in tegenstelling tot het realiseren van een snelle tage leegstand. Transformatie van leegstaande aansluiting van Duivendrecht, Diemen en Zuidoost fietsverbinding op deze plaats als onderdeel van kantoren, bedrijven en retail naar een meer ge- op het gebied Binnen de Ring. de Fietsring tussen IJburg en station Amster- mengd profiel wordt gefaciliteerd. Een bijzonder dam-Zuid. project is de ontwikkeling van de Talent Campus De strategische ruimte in het gebied omvat circa Aanvullend wordt in deze bouwsteen de ontwikke- in het Paasheuvelweggebied bij het AMC. Op 12.000 woningen, waarvan een groot deel op het ling van de locatie Bijlmerbajes-Weespertrekvaart deze Talentcampus zullen 1.500 woningen voor grondgebied van de buurgemeenten Ouderam- opgepakt. Hierover lopen gesprekken met het studenten, starters en statushouders gerealiseerd stel en Diemen. Rijksvastgoedbedrijf. Op langere termijn zou ook worden. Op Amstel III liggen geen versnellingslo- In de bouwsteen Amstelkwartier zijn 5.600 wo- het volkstuinpark Amstelglorie gedeeltelijk kunnen caties. ningen te realiseren. Het knooppunt Amstelsta- transformeren in combinatie met het benutten van In de komende jaren wordt geen actieve gebieds- tion kan versterkt worden door transformatie en de vrijgekomen ruimte door de nieuwe aansluiting ontwikkeling voorzien; wel zal verspreid trans- verdichting aan de Amstelzijde van het Station. A2-A10 en het herinrichten van de Joan Muys- formatie naar onder andere woningbouw plaats Hierbij kan worden aangehaakt op de geplan- kenweg als stadstraat. Dit zou aanpassing van de vinden. de herinrichting van de stationsomgeving. In de Hoofdgroenstructruur en een afwijking van de ontwikkeling van het Amstelkwartier volgen fase Structuurvisie vragen. Amstel-Arena 2, 3, 4 en 5 elkaar ook daadwerkelijk op in de tijd. In de bouwsteen Overamstel-Arena is ruimte voor De planvoorraad in lopende projecten in het Am- Realisering van fase 4 en 5 is daardoor pas aan de 4.000 woningen. Ontwikkeling van dit gebied stelkwartier is beperkt. Fase 1 is nagenoeg afge- orde na 2022. borduurt voort op investeringen in en rond het rond; Kop Weespertrekvaart staat in de steigers. Voor de ontwikkeling van (latere fasen van) het Amstelkwartier. De gebiedsontwikkeling van De volgende ronde start nu met de versnellingslo- Amstelkwartier is overeenstemming met Rijkswa- Duivendrechtse Veld-Nieuwe Kern kan alleen in caties Amstelplein-Julianapleinzijde (200 wonin- terstaat en de gemeente Ouderamstel nodig over samenwerking met de gemeente Ouderamstel gen) en Amstelkwartier fase 2 (1.200 woningen). (vorm, financiering en planning van) de aansluiting gerealiseerd worden. Een gezamenlijk opgestelde De centrale opgave op de middellange termijn in van A2-A10 en realisering van de A2-afrit Van der en gedragen Ontwikkelstrategie is voorwaarde de Gebiedsstudie Amstel-Arena is om het gebied Madeweg. Deze investeringen in autobereikbaar- voor concrete realiseringsafspraken. Net als in het tussen station Amstel en station Bijlmer-ArenA in heid zijn gelieerd aan Zuidas-Dok. Voor het verder Schinkelkwartier moet hier duidelijkheid komen samenhang te ontwikkelen tot een gemengd ste- ontwikkelen van fase 3 en verder van het Amstel- over de consequenties van het LIB voor woning- delijk gebied met aandacht voor de samenhang kwartier is ook een nieuwe oost-westverbinding bouw. Uitplaatsen van niet-geluidsgevoelige tussen wonen en (bestaande en toekomstige) noodzakelijk: de Amstelstroomlaan. Het realiseren functies op locaties die niet onder het LIB vallen

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 37 Bouwsteen 11 – Centrale IJ-oever – 2.500 Bouwsteen 12 – IJ-oevers Oost-West – 5.900

Projecten: Sixhaven (500), Buiksloterham-West Projecten: Buiksloterham-Klaprozenweg (1.000), (2.000) NDSM-west (nader te bepalen), NDSM-oost (300), Melkweg (100), Gembo-Oranjewerf-Monnikendam- Milieutype: Grootstedelijk centrum - stadsbuurten merweg-Schellingwouderdijk (750), Stenendokweg (50), Metaalbewerkersweg (250), NDSM-Noordstrook Investeringen in condities: optimalisering veren, (300), Shipdock (3.000). metrostation Sixhaven, fietsnetwerkaanpassingen, Javabrug, Stenen Hoofdbrug, Oeverpark Milieutype: Stadsbuurten

Afhankelijkheden-risico’s: instemming Rijkswater- Investeringen in condities: herinrichting Klaprozen- staat/Havenmeester, ontwikkeling tweede cruis- weg, fietsnetwerkaanpassingen, autonetwerkaanpas- eterminal, uitbouw stadslab circulair Buiksloterham singen: aanleg Bongerdtunnel en Schellingwouder- (onder andere warmte-koude uit IJ), milieucontouren laan. bedrijvigheid Buiksloterham Afhankelijkheden-risico’s: transformatiemogelijk- heden zijn afhankelijk van huidige eigenaren en huurders, uitbouw stadsverwarmingsnet (alternatief: warmte/koude uit IJ)

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 38 biedt hier kansen. economie (onder andere start-ups, scale-ups, en baten van vaste oeververbindingen verplicht Gebiedsontwikkeling rond de Gooiseweg kan bedrijfsverzamelgebouwen). Op de flanken liggen tot een uiterste inspanning om overeenstem- helpen om de weg een meer stedelijk karakter kansen voor integratie van bestaande met nieuwe ming te bereiken over de combinatie van betere te geven. Behalve op Amsterdams grondgebied bedrijvigheid in gemengde stadsbuurten waarbij IJ-oeververbindingen en een vlotte, veilige en liggen vooral kansen in de gemeenten Ouderam- aansluiting wordt gevonden bij het bestaande ar- duurzame afhandeling van het scheepvaartverkeer stel en Diemen. Een gezamenlijk opgestelde en beidsaanbod in Amsterdam-Noord. De aanleg van en over een perspectief voor de doorgroei van de gedragen Ontwikkelstrategie is voorwaarde voor het warmtenet biedt hier mogelijkheden om bij te zeecruise. concrete realiseringsafspraken. dragen aan de energiedoelstellingen van de stad.

IJ-oever Op de Noordelijke IJ-oever is ruimte voor circa 8.500 woningen: 2.500 in het centrale deel, 5.900 De planvoorraad in lopende projecten 2016-2025 op de flanken. Al op korte termijn kunnen nieu- op de Noordelijke IJ-oever omvat de bouw van we projecten starten in Buiksloterham en op het circa 4.000 woningen en de realisering van een NDSM-terrein. De locatie Sixhaven biedt kansen omvangrijk programma niet-woonfuncties. Onder- voor de uitbouw van het grootstedelijk kernge- deel daarvan is de versnellingslocatie Hamerstraat bied, aansluitend bij de succesvolle ontwikkeling (2.100 woningen). Centrale opgaven in de Ge- van Overhoeks en Tolhuistuin. biedsstudie Sprong over ‘t IJ zijn het verminderen Het optimaliseren van het verensysteem, het reali- van de druk op het Buiksloterwegveer en CS en seren van vaste oeververbindingen, het Oeverpark het faciliteren van de grote dynamiek rond het IJ. en verbeteringen in het fietsen autonetwerk Dat gebeurt op korte termijn door het optimali- zijn voorwaardelijk voor de verdere ontwikkeling seren van de veerverbindingen, op middellange van de IJ-oever. Uit vervoerwaardeanalyses blijkt termijn door het aanleggen van vaste oeververbin- dat het optimaliseren van het verensysteem en dingen op de beide flanken, een pakket maatre- het realiseren van vaste IJ-oeververbindingen gelen in het centrale deel en het uitbouwen van een gunstig effect hebben op het oplossen van het fietsnetwerk. de knelpunten bij CS en de bereikbaarheid van Rondom het IJ en aan de verbeterde verbindin- Amsterdam-Noord als geheel. Realisering van gen liggen uitgelezen kansen voor uitbouw van brugverbindingen over het IJ is afhankelijk van de het grootstedelijk kerngebied en voor nieuwe medewerking van Rijkswaterstaat (en de Divisie gebiedsontwikkeling. Het gebied heeft een grote Havenmeester) – zij zijn vergunningverlener. De aantrekkingskracht op de creatieve en nieuwe gunstige quickscan van maatschappelijke kosten

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 39 Bouwsteen 13 – Sloterdijk– 3.500 (+ nader te Bouwsteen 14 – Hemknoop – 1.600 Bouwsteen 15 – Haven-Stad – 1.600 bepalen) Projecten: Zaanstraat, Brediusbad (1.300), Amsterba- Projecten: Minervahaven, Sloterdijk 1-Noord (1.600) Projecten: Sloterdijk-1-Zuid (korte termijn 700 - lange ken (300) termijn 2.000), Sloterdijk 1 Noord (675-1.500), Spie- Milieutype: Stadsbuurt ringhorn (nader te bepalen) Milieutype: Stadsbuurt Investeringen in condities: herinrichting Transforma- Milieutype: Stadsbuurt Investeringen in condities: verplaatsing spoorem- torweg tot stadsstraat, ingrepen openbare ruimte, placement Zaanstraat naar Hemweg, metro-/NS-sta- gebruik al aanwezig stadswarmtenet. Investeringen Investeringen in condities: investeringen in openbare tion Westerpark, schakel Haarlemmerplein-Sloterdijk rond Hemknoop voorwaardelijk. ruimte, fietsdoorsteek/openbaar maken Volkstuin- Centrum toevoegen aan tramnet, Groot-Westerpark, park Sloterdijkermeer, Groot-Westerpark, voetgangersbrug/-tunnel Westerpark-Spaarndam- Afhankelijkheden: gebiedsontwikkeling is afhan- merbuurt. kelijk van aanpassing milieu-en geluidwetgeving Afhankelijkheden-risico’s: Sloterdijk I Zuid rela- SWUNG-2 en valt onder convenant “Pas op de tief eenvoudig te ontwikkelen. Sloterdijk I Noord Afhankelijkheden/risico’s: verplaatsing emplacement Plaats” dat pas in 2025 herzien kan worden. Ontwik- gebiedsontwikkeling is afhankelijk van aanpassing Zaanstraat in samenwerking met Rijk en Prorail, com- keling lokaal warmte/koude systeem en/of uitbouw milieu-en geluidwetgeving SWUNG-2 en valt onder binatie windmolens met nieuw spooremplacement stadswarmtenet. convenant “Pas op de Plaats” dat pas in 2025 Hemweg, ontwikkeling lokaal warmte/koude systeem herzien kan worden, Spieringhorn in Hoofdgroen- en/of uitbouw stadswarmtenet. structuur (afwijking Structuurvisie noodzakelijk), verplaatsing en/of inpassing sportvelden nodig. Ontwikkeling lokaal warmte/koude systeem en/of uitbouw stadswarmtenet.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 40 Haven-Stad De Strategisch Ruimte omvat de bouwstenen Sportpark Spieringhorn ligt in de Hoofdgroen- Sloterdijk, Hemknoop en Haven-Stad, met een structuur en valt buiten de contouren van ‘be- De planvoorraad voor woningbouw in lopende totale capaciteit van 6.700 woningen. Sloterdijk staand bebouwd gebied’. Menging met woning- projecten is vooralsnog beperkt. Het grootste 1 Zuid valt niet onder milieucontouren. Huidige bouw maakt een afwijking van de Structuurvisie project is de ombouw van het ING-complex aan eigenaren in het gebied willen graag transforme- noodzakelijk. Na afwaardering van de Haarlem- de Haarlemmerweg (700 woningen). Met de twee ren naar een gemengd woon-werkgebied. Voor merweg kan de sportfunctie mogelijk gecombi- versnellingslocaties Sloterdijk-Centrum (3.300 deze locatie kan op korte termijn een Strategiebe- neerd worden met woningbouw en een continue woningen) en Multatuli (300 woningen + transfor- sluit worden opgesteld. Dit vraagt wel om inves- fietsroute vanuit het Westerpark de Bretten in. matie) krijgt Sloterdijk een gemengder karakter. teringen in de ontsluiting en de kwaliteit van de Dit kan de kwaliteit van het knooppunt Sloterdijk Centrale opgave in het Haven-Stadgebied is de openbare ruimte in het gebied. verder versterken. stapsgewijze transformatie van een monofuncti- De overige locaties zijn vanwege milieucontou- oneel werkgebied rond het knooppunt Sloterdijk ren ingewikkelder te transformeren en afhanke- Schiphol-Schinkel naar een gemengd en stedelijk woon-werkmilieu lijk van SWUNG-2: een grotere beleidsvrijheid met aandacht voor de zittende bedrijvigheid. De De planvoorraad in lopende projecten in het om woningbouw te realiseren op locaties onder mogelijkheden van menging worden verruimd Schiphol-Schinkelgebied is beperkt tot de her- invloed van industrielawaai. Mogelijk kan het na het onherroepelijk worden van de nieuwe ontwikkeling van het Havenstraatgebied en het gebied in 2016 aangemeld worden als pilot in het geluidszonering van Westpoort (voorjaar 2016). tijdelijk gebruik van vastgoed, zoals het ACTA-ge- kader van de verkenning van nieuw rijksbeleid. Op langere termijn kunnen nieuwe mogelijkhe- bouw en delen van het voormalige IBM-complex. De ontwikkeling van de Hemknoop biedt grote den ontstaan voor een gemengde ontwikkeling In Schiphol-Schinkel ligt de versnellingslocatie kansen. Hier kan in combinatie met een stads- na aanpassing van de geluidhinderregelgeving Riekerhaven (minimaal 700 woningen, waarvan straat Transformatorweg een compleet nieuw en verplaatsing van het emplacement Zaanstraat. 300 op korte termijn). OV-knooppunt gerealiseerd worden met een Herbestemming van het noordelijk deel van Slo- Centrale opgave In het Schiphol-Schinkelgebied is NS-station, tram, verlenging metroringlijn en terdijk 1 en delen van het Minervahavengebied is om de kwaliteit en daarmee de ontwikkelpotentie fietsvoorzieningen. Ook een verplaatsing van het pas na 2025 aan de orde; herbestemming van het van het nu sterk gefragmenteerde gebied te ver- emplacement Zaanstraat naar de Hemweg kan overige havengebied binnen de ring na 2040. groten door aanhaking op omliggende stedelijke hier onderdeel van uitmaken. Een zorgvuldige af- Noodzakelijke condities voor de transformatie zijn en groengebieden en benutting van de nabijheid stemming en samenwerking met Infrastructuur en verbetering van de OV- en fiets-aansluiting op van de luchthaven. milieu en Prorail in het kader van het Programma de stad en opwaardering van groen en openbare Hoogfrequent Spoor (PHS) is hiervoor van groot ruimte. In het Schinkelkwartier kunnen mogelijk 5.350 belang. De Spaarndammerbuurt kan zo uit zijn woningen toegevoegd worden (Bouwsteen 16). In isolement gehaald worden en een betere relatie Bouwsteen 17, Nieuwe Meer, kan hierop worden krijgen met het Westerpark.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 41 Bouwsteen 16 – Schinkelkwartier – 5.000 Bouwsteen 17 – De Nieuwe Meer – 700

Projecten: Bedrijventerrein Schinkel (600), IBM-Noord Projecten: Noordoever Nieuwe Meer (600), Ander- (1.600), Riekerhaven Zuid (1.200), Sneevlietweg-Aal- lechtlaan (100) smeerplein (nader te bepalen), Riekerpolder (750), Havenstraatterrein (300) IJsbaanpad- Zuid (500). Milieutype: Groenblauwe woonbuurten

Milieutype: Stadsbuurten Investeringen in condities: fietsverbindingen naar en rond Nieuwe Meer, hoogwaardige OV-ontsluiting Investeringen in condities: Schinkelbruggen (tram/ fiets), herinrichting Sneevlietweg en Vlaardingenlaan, Afhankelijkheden-risico’s: ontwikkelingen vinden Sloterweg inclusief tunnel, doortrekken Westland- plaats in Hoofdgroenstructuur en zijn afhankelijk van gracht, verplaatsen tramremise. overleg met het rijk over LIB-4 en 20KE-contouren, verplaatsing of optimalisering volkstuincomplex Afhankelijkheden-risico’s: ontwikkeling is afhankelijk Ons Buiten en delen sportpark Sloten. Ontwikkeling van overleg met het rijk over woningbouw 20KE-con- lokaal warmte/koude systeem en/of uitbouw stads- tour, GVB, integratiemogelijkheden sportfaciliteiten, warmtenet. ontwikkeling lokaal warmte/koude systeem en/of uitbouw stadswarmtenet.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 42 voortgeborduurd. binnen de contour. Voor een grootschalige ontwikkeling van het Ontwikkellocaties rond de Nieuwe Meer (Bouw- gebied zijn verbindingen over de Schinkel tussen steen 17) liggen bovendien in de gemeentelijke de Nieuwe Meersluis en de Zeilstraat, alsmede het Hoofdgroenstructuur en buiten ‘Bestaand be- doortrekken van de Sloterweg noodzakelijk. Het bouwd gebied’ in de Provinciale Structuurvisie. Schinkelkwartier kan daardoor een directe rela- Aanpassing van de Hoofdgroenstructuur en de tie met Zuid krijgen. Uit vervoerwaardestudies is contour Bestaand bebouwd gebied vergt aanpas- gebleken dat nieuwe verbindingen een flink effect sing van de gemeentelijke en van de provinciale kunnen hebben op de verdeling van de huidige Structuurvisie. Dit vergt een langdurig traject. vervoerstromen over de Schinkel (en daarmee op Bovendien zal geïnvesteerd moeten worden in het afleiden van de huidige druk op de Zeilstraat). verbindingen onder de A4 en de kwaliteit van Voor de verbindingen over de Schinkel liggen het gebied. In de verdere planvorming van het vooralsnog uiteenlopende opties op tafel, zowel gebied vormt het SMASH traject Kerncorridor wat betreft locatie als wat betreft modaliteit (fiets, Schiphol-Zuidas-Binnenstad een grote kans om tram, auto). In een Gebiedsuitwerking Schinkelk- gezamenlijk op te trekken met het Rijk, regio en wartier kan een voorkeur bepaald worden. partijen in het luchthavencomplex. Door de noordrand van het Nieuwe Meer bij het Amsterdamse Bos te voegen kan de groene scheg aan kwaliteit winnen. Hier ligt een mogelijkheid om een metropolitaan park te realiseren, gekoppeld aan Schiphol en de Zuidas, met een esplanade langs het water, nieuwe natuur en compacte stedelijke functies. Voor de ontwikkeling van compacte, stedelijke functies is mogelijk een afwijking van de Structuurvisie en aanpassing van de Hoofdgroenstructuur noodzakelijk.

Beide bouwstenen liggen binnen de 20 KE-contour van Schiphol. De staatssecretaris van Infra- structuur en milieu zal op korte termijn uitsluitsel geven over de mogelijkheden voor woningbouw

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 43 Overzichtstabel Bouwstenen

Gebied Lopend Versnelling Bouwsteen Aantal Centrum 2.000 - 1. Oostelijke Binnenstad 2.400 Ring-West 2.200 3.000 2. Ring-West 1.300 + ntb Zuidas-Ring-Zuid 6.000 - 3. Ring-Zuid 1.300 Zeeburg 3.050 3.000 4. Zeeburg 1.750 Zuidoost ntb - 5. Zuidoost 2.200 Nieuw-West ntb - 6. Nieuw-West 400 + ntb Noord ntb 1.100 - - IJburg 1.000 1.300 7. IJburg-2 7.900 Amstel-Arena ntb 1.400 8. Amstelkwartier 6.600* 9. Overamstel-Arena 4.000* 10. Gooiseweg 2.500 IJ-oever 4.000 2.100 11. Centrale IJ-oever 2.500 12. IJ-oevers Oost-West 5.900 + ntb Haven-Stad 700 3.600 13. Sloterdijk 3.500 + ntb 14. Hemknoop 1.600 15. Haven-Stad 1.600 Schiphol-Schinkel geen 300-700 16. Schinkelkwartier 5.000 + ntb 17. De Nieuwe Meer 2.300 Totaal (circa) 30.000 15.000 50.000

Bouwstenen met * vallen geheel of gedeeltelijk buiten de gemeentegrens In de tabel zijn locaties met een nader te bepalen woningaantal niet meegenomen

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 44 3.2 Kosteneffectiviteit en gunstig tot zeer gunstig effect hebben, kijkend maatschappelijke effecten • Economisch onderzoeksbureau Decisio heeft naar bereikbaarheid, duurzaamheid, luchtkwali- een diepgaander MKBA (maatschappelij teit en relatie met groengebieden. Om een vergelijking en waardering van de bouw- ke kosten-baten-analyse) opgesteld van de 4. De maatschappelijke kosten-baten-analyse stenen mogelijk te maken zijn aanvullende analy- verschillende alternatieven voor verbetering door Decisio van de verschillende alternatieven ses verricht: van de IJ-oeververbindingen. voor verbetering van de IJ-oeververbindingen wijst uit dat optimalisering van het verensys- • In samenspraak tussen Grond en Conclusies vergelijking: teem een gunstige kosten-batenverhouding ontwikkeling en Economisch onderzoeksbureau heeft. De alternatieven met bruggen scoren 1. Op basis van de inschatting van kosten Decisio zijn kosten en opbrengsten geraamd op zeer gunstig. Het alternatief met twee bruggen en opbrengsten in de gebiedsontwikkelings- basis van kengetallen. scoort het gunstigst. projecten door Grond en ontwikkeling en de kosteneffectiviteitsanalyse van de bouwstenen • Door Ingenieursbureau Amsterdam zijn alle door Decisio is er geen reden om af te zien van 3.3 Uitvoerbaarheid kosten van de investeringen in infrastructurele bepaalde bouwstenen. Wel loopt het saldo van condities in de 17 bouwstenen globaal financi- Voor een selectie van mogelijk te starten nieuwe projecten in de verschillende bouwstenen flink eel geraamd. gebiedsontwikkelingsprojecten 2016 is de uitvoer- uiteen en zijn uiteenlopende voorinvesteringen baarheid een cruciaal criterium. Aspecten die hier- nodig. Dit onderbouwt de noodzaak om de • Verkeer en openbare ruimte heeft vervoerwaar- bij een rol spelen zijn fasering, concentratie versus ruimte in het Amsterdamse Vereveningsfonds destudies uitgevoerd van de belangrijkste spreiding, afhankelijkheid van beleidsvorming zorgvuldig in te zetten. nieuwe infrastructurele maatregelen of beleidswijziging en medewerking van andere (fiets-OV-auto) in de Gebiedsstudies Sprong overheden en afhankelijkheid van infrastructurele 2. De analyse door Verkeer en openbare ruimte over ’t IJ, Schiphol-Schinkel en Amstel-Arena. condities. van de vervoerwaarde van de belangrijkste infrastructurele maatregelen (fiets-OV-auto) laat • Economisch onderzoeksbureau Decisio heeft Fasering zien dat de voorgestelde maatregelen in meer vervolgens een kosten-effectiviteitsanalyse of mindere mate helpen om knelpunten op te Binnen de meeste bouwstenen is een fasering verricht en een waardering gemaakt van de lossen. gewenst. In veel gevallen wordt van ‘binnen naar maatschappelijke effecten van de buiten’ gewerkt in een logische volgorde. Dit bouwstenen inclusief de bijbehorende 3. De analyse van de maatschappelijke effecten geldt voor het Amstelkwartier en voor IJburg. infrastructurele maatregelen. van de bouwstenen door Decisio laat zien dat Daarnaast kunnen niet alle locaties om techni- de voorgestelde maatregelen een overwegend sche redenen in 2019 of 2020 beschikbaar zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Baaibuurten op

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 45 het Zeeburgereiland omdat hier eerst een nieuwe lijke IJ-oever en bij de andere stapsgewijs te werk baten analyse (MKBA) verplicht waterkering moet worden aangelegd. te gaan. Dit sluit aan bij de sterke dynamiek op de tot een uiterste beleidsinspanning om Noordelijke IJ-oever, maar kan ook gemakkelijk overeenstemming te bereiken Afhankelijkheid van nadere tot oververhitting en stagnatie leiden. Een andere over uitgangspunten ten aanzien van doorvaart beleidsvorming optie is om in de vier ontwikkelgebieden te kiezen breedtes van bruggen en een vlotte en veilige voor een vergelijkbare inzet met nieuwe projecten afhandeling van het scheepvaartverkeer. Hier Voordat de stap gezet kan worden naar concrete van ieder circa 2.000 woningen. toe wordt een gezamenlijke studie verricht. projecten is in verschillende ontwikkelgebieden in de stad eerst een afweging nodig over de Afhankelijkheid van beleidswijziging en • Voor ontwikkeling van de Hemknoop in Ha- gewenste aanpak en ontwikkelstrategie op een medewerking van andere overheden ven-Stad (en de verplaatsing van het emplace - hoger schaalniveau. Dit geldt bijvoorbeeld voor ment Zaanstraat) is een zorgvuldige afstemming het formuleren van een nieuwe aanpak van de ste- Realisering van projecten is natuurlijk lastiger in en samenwerking noodzakelijk met Infrastrutuur delijke vernieuwing in Geuzenveld-Slotermeer en nieuwe ontwikkelgebieden dan in lopende ontwik- en milieu en Prorail in het kader van het Pro- van een mogelijke aanpak voor Gaasperdam. Als kelgebieden waar al juridisch-planologische condi- gramma Hoogfrequent Spoor (PHS). In in 2016 gewerkt wordt aan een Gebiedsuitwerking ties geregeld of samenwerkingsovereenkomsten het BO MIRT van oktober is een kunnen mogelijk in 2017 concrete projecten voor getekend zijn. Dit geldt voor de volgende ontwik- samenwerkingsconstructie onderwerp van een volgende tranche aangewezen worden. kelgebieden: gesprek. Concentratie versus spreiding • In het Amstelkwartier is overeenstemming met • Sloterdijk-1-Noord/Minervahaven is afhankelijk Rijkswaterstaat en de gemeente Ouderamstel Een belangrijke vraag is die naar de wenselijke van SWUNG-2: een grotere beleidsvrijheid om over (vorm, financiering en planning van) de omvang van gebiedsontwikkeling in de verschil- woningbouw te realiseren op locaties onder aansluiting van A2-A10 en realisering van lende windrichtingen. Vanuit een efficiënte inzet invloed van industrielawaai. Mogelijk kan de A2-afrit Van der Madeweg voorwaardelijk. van de ambtelijke organisatie en benutting van het project in 2016 aangemeld worden als Voor de ontwikkeling van Amstelglorie is bovenplanse investeringen is concentratie van pilot in het kader van de verkenning van afwijking van de Structuurvisie noodzakelijk. projecten gewenst. Vanuit markt- en afzetmoge- mogelijk nieuw beleid. Voor ontwikkeling van lijkheden is juist een zekere spreiding wenselijk. Sportpark Spieringhorn is afwijking van • Realisering van brugverbindingen over het In de bouwstenen tekent zich een mogelijkheid de Structuurvisie noodzakelijk. IJ is afhankelijk van de medewerking van af om meer of minder zwaar in te zetten op de Rijkswaterstaat en de Divisie Havenmeester – zij grotere ontwikkelgebieden Noordelijke IJ-oever, • Het Schinkelkwartier ligt binnen de 20 KE-con zijn vergunningverlener. De uitzonderlijk Amstelkwartier, Sloterdijk/Haven-Stad en IJburg. tour van Schiphol. De staatssecretaris van Infra gunstige maatschappelijke kosten- Een optie is zwaarder in te zetten op de Noorde- structuur en milieu zal op korte termijn

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 46 uitsluitsel geven over de mogelijkheden tot transformatie naar woningbouw binnen de contour.

• Ontwikkellocaties rond de Nieuwe Meer liggen binnen de 20KE-contour, in de Gemeentelijke Hoofdgroenstructuur en buiten ‘Bestaand bebouwd gebied’ in de Provinciale Structuurvisie (zie Bouwsteen 17). Aanpassing van de Hoofdgroenstructuur en de contour Bestaand bebouwd gebied vergt aanpassing van de Gemeentelijke en van de Provinciale Structuurvisie. Dit vergt een langdurig traject.

Afhankelijkheid van infrastructurele condities Om aantrekkelijke stedelijke milieus te kunnen realiseren zijn investeringen nodig in bovenplanse maatregelen. Met name bij grote investeringen in infrastructuur is het goed om zoveel mogelijk aan te sluiten op gebiedsontwikkelingsprojecten die al zijn belegd of investeringen die aansluiten op de ambities van lopende investeringsprogramma’s, zoals de Investeringsagenda’s van de Stadsregio Amsterdam, het Meerjarenplan Fiets, de Uitvoe- ringsagenda Mobiliteit en Beter Benutten, aanleg Warmtenet, Stad in Balans. Dit betekent een hoge prioriteit voor gebiedsontwikkeling in Oostelijke Binnenstad, Ring-West, Ring-Zuid, Zeeburg en Centrale IJ-oevers.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 47 Werkprogramma 2016

zorgvuldig te worden voorbereid en afgewogen. Amsterdam wil tegemoet komen aan de De afgelopen jaren hebben bovendien geleerd vraag naar stedelijk wonen. Daarvoor is dat teveel grote voorinvesteringen tegelijkertijd het nodig de planvoorraad de komende grote risico’s met zich mee kunnen brengen voor jaren aan te vullen. De zoektocht naar de financiële positie van de gemeente. De stad extra woningbouwlocaties spitst zich toe zet daarom in op een adaptieve ontwikkelstrate- op gebieden die binnen een redelijke gie. termijn tot ontwikkeling gebracht kunnen worden en passen binnen de kwalitatie- Snel en bedachtzaam ve ambitie om aantrekkelijke, gemengd Op basis van de analyse van de bouwstenen voor stedelijke milieus te realiseren. Bij het gebiedsontwikkeling is een afgewogen Werkpro- aanbieden van voldoende nieuwe wo- gramma 2016 opgesteld met een pakket Nieuwe ningbouwlocaties is snelheid geboden. Projecten en met een reeks Studies gericht op het De vraag naar woningen in Amsterdam vergroten van de Strategische Ruimte. is groot en groeit gestaag. De druk op Nieuwe Projecten 2016 vormt een pakket van de woningmarkt neemt toe, met snel- locaties waar gestart kan worden met planvoor- le prijsstijgingen in het centrum en de bereiding voor circa 12.000 woningen in aantrek- aangrenzende stadsdelen als gevolg. De kelijke stedelijke milieus. De locaties dragen bij toegankelijkheid van de stad voor nieuw- aan de uitbreiding van het grootstedelijk kern- komers en voor huishoudens die op zoek gebied en bieden ruimte aan zich ontwikkelende zijn naar meer ruimte, staat op het spel. economische sectoren en aan een maatschappelijk programma. Binnen dit pakket is een grote Het ontwikkelen van aantrekkelijke stedelijke variatie mogelijk aan woonvormen en ontwik- milieus is complex. In veel ontwikkelgebieden kelstrategieën. De locaties zijn gespreid over de geldt dat woningbouw (op termijn) vraagt om een stad, maar verschillen in omvang. Inzet is om de schaalsprong in infrastructuur. Het gaat hierbij in ontwikkeling van Noordelijke IJ-oever, Sloterdijk, veel gevallen om grote investeringen in bijvoor- Amstelkwartier en IJburg een flinke impuls te ge- beeld bruggen, OV-verbindingen en openbare ven. Daarnaast komen enkele kleinere locaties aan ruimten die nu nog niet belegd zijn in beleid en bod, die niet direct een grote investering vereisen, 4 fondsen. Het maken van zo’n schaalsprong dient maar wel een flinke bijdrage kunnen leveren aan

48 Werkprogramma 2016

de kwaliteit van de stad. De reeks Studies 2016 richt zich op het vergroten van de Strategische Ruimte. In gebiedsgerichte IJ-oever Ring-Zuid en thematische studies worden de mogelijkheden • Projecten: Buiksloterham (1.000 woningen), verkend om voor volgende tranches de juiste • Projecten: IJsbaanpad-Zuid (400 woningen) NDSM-Oost (300), NDSM-Noord/Klaprozenweg condities te scheppen voor verdere ontwikkeling • Gerelateerde infrastructuur: Herinrichting Spor (800). (juridisch-planologisch, financieel, ruimtelijk, infra- tas, Nieuwbouw Sporthallen-Zuid • Gerelateerde infrastructuur: Uitvoeringsstrate- structureel). gie Nota Veren, Nota van Uitganspunten Amstel-Arena Sprong over ’t IJ, Haalbaarheidsstudie Door- 4.1 Nieuwe projecten 2016 groei Zeecruise Amsterdam, Autonetwerkstudie • Projecten: Amstelstation-Amstelzijde (1.500 Noord. woningen), Amstelkwartier Fase 3 We stellen voor om in het voorjaar van 2016 (800 woningen), Bijlmerbajes/Weespertrekvaart te starten met planvorming voor twaalf nieuwe Haven-Stad (800 woningen) gebiedsontwikkelingsprojecten en de daaraan • Gerelateerde infrastructuur: Herinrichting gerelateerde infrastructuur (wegen, bruggen, fiets- • Projecten: Sloterdijk-1 Zuid (2.000 woningen) Stationsplein/Amsteloever, Aansluiting paden, parken, openbare ruimte, land). • Gerelateerde infrastructuur: Herinrichting Haar- A2-A10, Amstelstroomlaan, Fietsnetwerk Het pakket telt op tot circa 11.500 woningen. lemmerweg, Fietsnetwerk Haven-Stad (Sloter- Oost-Zuidoost Bij het opstellen van de Strategiebesluiten moet dijkermeer), Impuls Groot-Westerpark duidelijk worden of op deze locaties ook daadwer- IJburg kelijk de genoemde aantallen gerealiseerd kunnen Ring-West • Projecten: Middeneiland-Strandeiland Fase 1 worden. Met de monitoring van de ontwikkeling • Projecten: Kop Sloterplas (500 woningen) (2.000 woningen) van de kwantitatieve en kwalitatieve vraag kan • Gerelateerde infrastructuur: Impuls Sloterplas • Gerelateerde infrastructuur: Verlengen IJ-tram/ dit leiden tot een voorstel voor een aanvullende • Schiphol-Schinkel Zuidtangent, Land Maken IJburg tweede fase tranche Nieuwe Projecten 2017. • Projecten: IBM (1.200 woningen) • Zuidoost • Gerelateerde infrastructuur: Verlengde Sloter- • Projecten: Rand Mandelapark (330 woningen) weg

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 49 Gerelateerde infrastructuur De planvorming voor gerelateerde infrastructuur- projecten volgt verschillende soorten procedures. Milieu Mogelijke Locaties Aantallen woningen Soms zijn de maatregelen voorwaardelijk voor Stadsbuurten Buiksloterham, NDSM, Kop Sloterplas, IJs- 7.800 gebiedsontwikkeling en lopen ze in de beginfasen baanpad-Zuid, Kop Cruquiuseiland, Sloter- van gebiedsontwikkelingsprojecten mee in plan- dijk 1 Zuid, Amstelkwartier Fase 3, Bijlmerba- en besluitvorming. Soms volgen zij zelfstandige jes-Weespertrekvaart, IBM procedures. Voor wegen, bruggen en fietsvoor- Grootstedelijke centra Amstelstation-Amstelzijde 1.500 zieningen geldt dan de Plan- en Besluitvorming Groenblauwe woonbuur- Rand Mandelapark, Middeneiland-Strandei- 2.330 Infrastructuur (PBI), dat start met het voorbereiden ten land Fase 1 van een Principebesluit en een Voorkeursbesluit. Totaal 11.630 Voor groen-, openbare ruimte- en landmaakpro- jecten gelden minder uitgewerkte, maar vergelijk- Tabel * Nieuwe Projecten 2016 naar stedelijke milieu • duurzaamheidsaspecten bare procedure-afspraken binnen de gemeente • gerelateerde projecten (infrastructuur, groen, Amsterdam. openbare ruimte, land) Strategienota en Strategiebesluit • de ontwikkelstrategie in relatie tot (eventueel In de eerste fase van planvorming voor de ge- De planvorming voor de nieuwe projecten start tijdelijke) transformatie van bestaand vastgoed. relateerde infrastructuur moet aan de volgende conform het Plaberum met het opstellen van een aspecten expliciet aandacht besteed worden: Strategienota en een Strategiebesluit. Tegen de Na vaststelling van de Strategiebesluiten in het achtergrond van de kwalitatieve ambities uit Koers najaar van 2016 zal verdere besluitvorming over • De inhoudelijke en procedurele verhouding 2025 en de recente ervaringen met het opstellen de projecten stapsgewijs plaatsvinden in ach- tot gebiedsontwikkelingsprojecten; van Strategienota’s en -besluiten voor de ver- tereenvolgens een Projectbesluit en een Inves- soms zal de planvorming onderdeel uitmaken snellingslocaties 2014 werken we met een strak teringsbesluit. Bij het Investeringsbesluit is een van gebiedsontwikkeling, in andere gevallen format. Daarin moet, in aanvulling op het huidige scherp inzicht nodig in de benodigde investe- wordt een zelfstandig traject gevolgd. Plaberum, expliciet aandacht besteed worden aan: ringen, in het saldo van kosten en opbrengsten binnen de dan te openen Grondexploitatie en • De dekkingsmogelijkheden uit de verschillende • de bevolkingssamenstelling in relatie tot de in dekkingsmogelijkheden binnen en buiten het stedelijke, regionale en (mogelijk) nationale omliggende buurten Vereveningsfonds. en internationale fondsen. Bij het • het maatschappelijk programma op buurten Investeringsbesluit is een scherp inzicht stadsniveau

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 50 nodig in de benodigde investeringen van de woningvraag. Mogelijk gaat het hierbij om • IJ-oever en dekkingsmogelijkheden binnen onder locaties voor de realisering van nog eens 20.000- Op basis van de Gebiedsstudie Sprong over andere Vereveningsfonds, Mobiliteitsfonds, 25.000 woningen. ‘t IJ wordt een Voorgenomen Principebe- BDU en Rijk. Ter voorbereiding op de productie zijn in 2016 sluit voorgelegd, waarin conclusies getrok- Gebiedsuitwerkingen nodig, gericht op de voor- ken zijn uit de publieksconsultatie in 2015. Amsterdam wil groei accommoderen. Dat bete- bereiding van Nieuwe Projecten 2017-2018 en Hierin wordt de lijn uitgezet voor verdere kent forse woningbouwprogramma’s met bijbeho- gerelateerde infrastructuur: omvang en fasering planvorming en studie. In een in 2016 op rende investeringen. Dat gaat natuurlijk veel geld van mogelijke gebiedsontwikkelingsprojecten, te stellen Nota van Uitgangspunten zullen kosten. Hoeveel precies is nog niet bekend en kansrijke verbindingen. de meest kansrijke alternatieven vergeleken wordt verder onderzocht. Dit wordt voorgelegd worden: optimaliseren van de veren, brug- bij de besluitvorming van Koers 2025 in voorjaar • Oostelijke Binnenstad gen op de flanken, een nader te bepalen 2016. De Oostelijke Binnenstad is het meest pakket van maatregelen bij CS, waaronder In 2015 zijn enkele gerelateerde infrastructuur- dynamische deel van het gebied binnen mogelijk het station Sixhaven, een voet- projecten nader verkend: de IJ-oeververbindin- de Ring: veel transformatie van maat- gangerstunnel CS en/of een IJpleintunnel. gen in de Gebiedsstudie Sprong over ’t IJ en de schappelijk vastgoed, gebiedsontwikkeling Naast verbetering van de IJ-oeverver- Amstelkwartierverbindingen in de Gebiedsstudie (Oostenburg, Marineterrein, Kadijken), bindingen zelf is aandacht nodig voor de Amstel-Arena en de Verkenning Nieuwe Kern. mobiliteitsvraagstukken (tramontsluiting, aansluitende fietsnetwerken en de ontwik- Het Principebesluit Sprong over ’t IJ is inmiddels emplacement Dijksgracht, spooronderdoor- keling van het autonetwerk. In 2016 zullen gereed voor bestuurlijke besluitvorming. gangen, Programma hoogfrequent spoor), netwerkstudies verricht worden. Gekoppeld inrichting openbare ruimte (Prins Hendrik- aan de nadere studie voor een pakket van 4.2 Gebiedsuitwerkingen kade, IJtunnelmond, Eilandenboulevard, maatregelen bij CS zal worden gestudeerd Weesperstraat, Weesperplein, Groene loper op de gebiedsontwikkelingsmogelijkheden De lopende gebiedsontwikkelingsprojecten, de Sarphatistraat), ontwikkeling kenniskwartier rond de Sixhaven en de kwaliteit van de versnellingslocaties 2014 en de Nieuwe Projecten (UvA-HvA), ontwikkeling leisure en toerisme oever zelf. Scherper moet worden hoe de 2016 zijn niet voldoende om aan de ambities uit (Oosterdok, Plantage, Artis). grootstedelijke ontwikkeling van de Noor- het coalitieakkoord te kunnen voldoen. Daarom Een gedeeld ontwikkelperspectief kan delijke IJ-oever hier vorm kan krijgen. zullen er ter voorbereiding van de productie in de helpen om knelpunten goed in beeld te periode 2020-2030 nog enkele tranches Nieuwe hebben, samenhangen te verkennen en op • Hemknoop Projecten aangewezen moeten worden. Hoeveel het juiste moment kansen te verzilveren. Het knooppunt Nieuwe Hemweg-Trans- dat er zijn is afhankelijk van het tempo van ge- Intensieve samenwerking met alle stakehol- formatorweg ligt strategisch in het Ha- biedsontwikkeling en de verwachte ontwikkeling ders is hiervoor een cruciale voorwaarde. ven-Stadgebied tussen de Mercuriushaven,

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 51 Stadshaven Minerva, Spaandammerbuurt, Door het koppelen van het sportpark instellingen uitgewerkt in een praktische Houthavens, Groot Westerpark en Sloter- Spieringhorn aan de (woningbouw)opgave kwaliteitsimpuls, die vanaf 2017 operatio- dijk. Door de wegen railinfrastructuur is in Sloterdijk Centrum creëren we de mo- neel kan zijn. het gebied ruimtelijk en functioneel erg gelijkheid om het sportpark te versterken, versnipperd. De mogelijke verplaatsing het woningbouwcluster aan de Noordkant • Ringzone-West van het emplacement Zaanstraat maakt van de Haarlemmerweg te vergroten en de In 2015 is door stadsdeel Nieuw-West het Brettenroute door Spieringhorn te verster- ruimte om het knooppunt te ontwikkelen Ambitiedocument Ringzone-West opge- ken. De verkenning onderzoekt de moge- tot een levendig centrum, midden in het steld. Het bevat de ruimtelijke en program- lijkheden voor extra woningbouw in combi- matische ambities en uitgangspunten voor Haven-Stadgebied. De Gebiedsuitwerking natie met sport en groen. is een onderzoek naar het samenbrengen de ontwikkeling van de hele Ringzone-West. Voor het centrale deel – van de Jan van Ga- van verschillende vervoersmodaliteiten • Geuzenveld-Slotermeer lenstraat tot aan de Vlaardingenlaan - is een (NS-station Westerpark, doortrekken tram 3 Van de vernieuwingsopgave uit Parkstad operationalisering nodig in concrete projec- naar Sloterdijk, verlengen Ringmetrolijn) in 2015 zal in 2020 in Nieuw-West als ge- ten en projectoverstijgende maatregelen. relatie tot gefaseerde gebiedsontwikkeling heel 70% gerealiseerd zijn. Maar Geuzen- Nieuwe projecten dienen zich mogelijk aan in het omringend gebied (Amsterbaken, veld-Slotermeer blijft achter. De woning- rond de Lelylaan, op het Koningin Wilhel- Emplacement, Bredius, Mercuriushaven, voorraad is hier nauwelijks gedifferentieerd minaplein, in de Jacob Geelbuurt en in de Zonnehoek). en kwalitatief van een laag niveau. Er zijn Delflandpleinbuurt. Belangrijke punten zijn: maatschappelijke spanningen, de onveilig- de continuïteit van fietsroutes en stads- • Haarlemmerweg-West heidsbeleving is hoog en het gemiddeld straten en de kwaliteit van water, groen en Sportpark Spieringhorn ligt in het stadsdeel besteedbaar inkomen is relatief laag. openbare ruimte, zowel in de buurten als Nieuw-West, direct gelegen ten westen De Gebiedsuitwerking richt zich op het op het niveau van het gebied als geheel. van Sloterdijk Centrum en ten noorden van formuleren van een brede kwaliteitsim- De kwaliteit en toegankelijkheid van het de Haarlemmerweg (N200). Het sportpark puls voor Geuzenveld-Slotermeer. Daarbij was enkele jaren onderbezet maar huisvest Rembrandtpark blijft een punt van zorg. sluiten we aan bij de afwaardering van de nu een aantal hockeyvelden die veelvuldig Haarlemmerweg en de herontwikkeling van worden gebruikt. Vanaf 1 januari 2016 start • Schinkelkwartier Sloterdijk, de Kop van de Sloterplas en de een verkenning van de mogelijkheden om In het kader van Ruimte voor de Stad is in Jan Evertsenstraat. Het hele spectrum van het sportpark te optimaliseren en te combi- 2015 een Gebiedsstudie Schiphol-Schinkel mogelijke ingrepen – van klusflats, verduur- neren met woningbouw. Deze woningbouw gedaan. Het Schinkelkwartier – het gebied zal in lijn worden gebracht met de ontwik- zaming en sloop-nieuwbouw tot incubators tussen Huizingalaan, Vlaardingenlaan, keling van de woningbouw in Sloterdijk en herinrichting van de openbare ruimte Schinkel en A4 – komt hierin naar voren als Centrum. – wordt samen met burgers, bedrijven en

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 52 een kansrijk stedelijk ontwikkelingsgebied. gen aan het Amsterdamse Bos. Vanwege • Versterken samenhang Zuidas-Gelderlandplein Voorwaarde is dat barrières in het gebied mogelijke gebiedsontwikkeling heeft deze Het Gelderlandplein is een goed functio- zelf doorbroken worden en bruggen gesla- overdracht nog niet plaatsgevonden. nerend centrum in de zuidelijke stadslob, gen worden met de omgeving, vooral met Bij de overdracht is een scherp ontwikkel- maar is slecht aangesloten op het nieuwe Zuid over de Schinkel. Het tijdelijk gebruik perspectief nodig. Wat is het toekomstig grootstedelijke gebied van de Zuidas. De van het Acta-gebouw brengt al veel leven in karakter van het gebied? Wordt het een gebiedsuitwerking moet antwoord geven de brouwerij. groot groengebied met natuurontwikke- op de vraag of de samenhang met de Zui- Verschillende opties voor betere verbindin- ling en recreatiemogelijkheden, of zijn ook das versterkt kan worden door ingerepen in gen zijn in de Gebiedsstudie globaal on- stedelijke functies mogelijk zoals nu in de de vorm en gebruiksmogelijkheden van de derzocht. In de Gebiedsuitwerking moeten oostrand van het Amsterdamse Bos rond de openbare ruimte. conclusies getrokken worden over de meest zogenaamde Sportas? Hoe is het groen- kansrijke combinatie van nieuwe verbin- gebied verbonden met Nieuw-West en • Amstel-Arena (in samenwerking met gemeente dingen in relatie tot mogelijke gebiedsont- Schiphol en met de circuits rond Schinkel en Ouderamstel) wikkeling. Wat zijn de beste aanvullende Kostverlorenvaart? In de Gebiedsstudie Amstel-Arena en in de verbindingen voor fiets, tram en auto over In aansluiting op de verkenning van studie Nieuwe Kern zijn de kansen verkend de Schinkel? Hoe kunnen Vlaardingenlaan Sport en Bos en de Gebiedsstudie Schip- voor intensieve gebiedsontwikkeling. Daar- en Sneevlietweg het beste heringericht hol-Schinkel in 2015 stellen we in 2016 bij hebben we constructief samengewerkt worden? Kan de Westlandgracht verbonden een ontwikkelperspectief op met aandacht met de gemeente Ouderamstel. Verschillen- worden met de Schinkel? Hoe gaan we om voor bestaande kwaliteiten, vergunningen de onderdelen zullen in 2016 verder wor- met de Schipholcontouren? Welke mix van en gebruik. We onderzoeken hoe een den uitgewerkt. functies is mogelijk? sprong in kwaliteit en betekenis gemaakt Binnen het Amstelkwartier wordt de Aansluitend liggen mogelijk kansen voor kan worden, met een esplanade langs het aanleg van de Amstelstroom- nieuwe stedelijke ontwikkeling in het ge- water als onderdeel van een Rondje Nieuwe laan in combinatie met de aanleg van bied rond het IJsbaanpad en het Jachtha- Meer, natuurontwikkeling in het kader van de Fietsring-Oost nader onderzocht. Door vengebied ten zuiden van de A4. Wat zou compensatie van de verbreding van de A9 de omvang van de gebiedsontwikkeling is hier een kansrijke strategie kunnen zijn? en toevoeging van compacte stedelijke en mogelijk een aanvulling op de milieueffec- grootstedelijke functies. Specifiek aan- trapportage (MER) voor het Amstelkwar- • Vergroting Amsterdamse Bos (in samenwerking dachtspunt zijn de ontwikkelmogelijkheden tier noodzakelijk. Voor het gebied van stati- met Sport en Bos) langs de Anderlechtlaan richting Nieuw-Slo- on Overamstel tot aan de Arena – grondge- Bestuurlijk bestond het voornemen om ten. bied van de gemeente Ouderam- de Noordelijke Oeverlanden over te dra- stel, maar deels in bezit van de gemeente

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 53 Amsterdam – zal gezamenlijk een Ontwik- • Baaibuurten Zeeburgereiland 4.3 Thematische studies 2016 kelstrategie worden opgesteld. Hierin Na de geplande verbetering van de water- wordt het programma, de kwaliteit en de kering kan de gebiedsontwikkeling van de Op verschillende plekken in de stad spelen ver- fasering van mogelijke gebiedsontwikke - Baaibuurten ter hand genomen worden. Ter gelijkbare vraagstukken. Deze worden opgepakt lingsprojecten (Ajax, de Toekomst/Nieuwe voorbereiding biedt een Gebiedsuitwerking in Thematische studies, gericht op het operatio- Kern, station Duivendrecht en omgeving, inzicht in programma en kwaliteit en moge- naliseren van beleid ten behoeve van succesvolle, station Overamstel en omgeving, Entrada) lijke gebiedsoverstijgende maatregelen. integrale gebiedsontwikkeling: omgaan met hin- verder uitgewerkt. dercontouren, programmering van niet-woonfunc- Cruciaal voor de kwaliteit in dit gebied is • Vernieuwing Gaasperdam ties (maatschappelijk programma en onderwijs, de uitwerking van de nieuwe ideeën voor De leefbaarheid in delen van Gaasperdam bedrijvigheid, bezoek). betere fietsverbindingen tussen Zuid, staat onder druk. Bovendien dienen zich Oost en Zuidoost én voor de aansluiting allerlei ontwikkelingen aan die vragen om • Regiegroep Duurzaamheid (Ruimte en van de A2 op de A10. gericht beleid. Denk hierbij aan de ontwik- Duurzaamheid) Een compacte Amstelknoop maakt keling van de verschillende winkelcentra en Het operationaliseren van de Agenda Duur- het mogelijk om de Rijnstraat, via de de scholenclusters, de (omgeving van de) zaam in een platform met de gemeentelijke Joan Muyskenweg een directe verbinding dreven en de Gaasperplas. afdelingen Ruimte en duurzaamheid, Grond te geven met station Duivendrecht en de De Gebiedsuitwerking geeft inzicht in een en ontwikkeling, Verkeer en openbare ruim- Holterbergweg. Deze verbinding kan zich samenhangend ontwikkelingsperspectief. te en de wettelijke partners voor gebieds- ontwikkelen tot een aantrekkelijke verbin- ontwikkeling Alliander en Waternet. In dit dende stadsstraat. • Vernieuwing busgarage/tramremise-infrastruc- platform vindt strategische sturing plaats op tuur (in samenwerking met het GVB) de thema’s van de Agenda Duurzaam, op • Jaap Edenbaan Wat zijn alternatieve locaties voor de bus- innovatie en op implementatie in gebieds- De Jaap Edenbaan is de oudste kunstijs- garages Jan van Galenstraat, Metaalbewer- ontwikkeling. baan van Nederland. In het winterseizoen kersweg en Muyskenweg en mogelijk voor trekt de baan veel bezoekers uit de stad de tramremise Havenstraat? Een quickscan • Agenda Duurzaam Bouwen (Ruimte en en de regio. Nu fors geïnvesteerd moet wordt gevolgd door gerichte haalbaarheids- Duurzaamheid in samenwerking met Grond en worden is het verstandig een mogelijke ver- onderzoeken in relatie tot de mogelijke Ontwikkeling) plaatsing naar een beter ontsloten locatie te herbestemming van de huidige locaties. Het operationaliseren van de Agenda overwegen. Duurzaam in relatie tot gebiedsontwikkeling, zodat duurzaamheidsdoelstellingen en gebiedsontwikkeling elkaar ondersteunen.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 54 Het ontwikkelen van de Leidraad Circulair 11.000 woningen in de concessie). worden aangewezen waar met behulp van Bouwen (zie quickscan Circulair), het toewij- heel specifieke maatregelen de kwaliteit van zen van experimenteerruimte aan gebieden, Het programma ‘Ruimte voor de stad’ de woningen, de leefbaarheid en veiligheid de ontwikkeling van Afvalpunten. buiten de concessie betreft en de toegankelijkheid voor verschillende ongeveer 15.000-20.0000 woningen en inkomensgroepen op een voldoende niveau • Vernieuwing Afspraken Warmte Zuidas voorziet nog in circa 5.000 gebracht worden. Met ‘Ruimte voor de stad’ wordt de be- woningen extra. Totaal bevat deze Het Programma Woningkwaliteit dat mo- staande stad verdicht. Hieronder vallen ook portefeuille circa 20.000-25.000 menteel wordt opgezet is een eerste aanzet de concessiegebieden waarover afspraken woningen. Dit is vergelijkbaar met de voor actieve uitvoering. Om te bepalen wat tussen de gemeente en Nuon/WPW zijn ge- grootte van de Parkstad-concessie. er aan de woonomgeving moet gebeuren, maakt. De verdichting is van dien aard dat moeten we precies bepalen wat er aan de binnen de concessiegebieden circa 8.000 • Bestuursopdracht Stedelijke Vernieuwing kwaliteit van onder meer voorzieningen, woningen meer worden gerealiseerd dan nieuwe stijl winkels, recreatiemogelijkheden en groene in de concessie is afgesproken. Buiten de Door de woningmarktcrisis en door ver- ruimte moet gebeuren en hoe de werkgele- concessies is dat circa 20.000-25.000. anderingen in de financiële structuur is de genheid en voorzieningen beter bereikbaar Samen met het bestaande woningbouwpro- stedelijke vernieuwing in Amsterdam sterk gemaakt kunnen worden met een verbeter- gramma is de balans als volgt (voorlopige in omvang afgenomen. In verschillende Am- de infrastructuur. uitkomst): sterdamse buurten is een kwaliteitsimpuls Net als ‘Ruimte voor de Stad’ is deze be- echter nog hard nodig, vooral in gebieden stuursopdracht gericht op de ontwikkeling • concessiegebied Parkstad (24.000): met waar eerder vastgestelde programma’s zijn van de stad. Het belangrijkste verschil is dat het programma in de ontwikkellocaties en stopgezet. Om deze een kader te geven in de Bestuursopdracht Stedelijke Vernieu- bestaande plannen wordt de concessieaf- wordt een nieuwe bestuursopdracht op- wing nieuwe stijl de leefbaarheid centraal spraak over woningaantallen gehaald gesteld. Om deze bestuursopdracht een staat en zich richt op de bestaande stad. (circa 15.000 nog te ontwikkelen solide basis te geven is het van belang dat woningen). we de woon- en woonomgevingskwaliteit • Verkenning Leefbaarheid en stadscultuur - goed monitoren. Het doel van de bestuurs- Kunst en cultuur (in samenwerking met Wonen, • concessiegebied Noord: met de reeds opdracht is om buurten, waar de woon- en Ruimte en Duurzaamheid en Onderzoek, geplande nieuwbouw wordt aan de con- woonomgevingskwaliteit achterblijft naar Informatie en Statistiek) cessieaantallen voldaan. Het programma ‘voldoende kwaliteit’ te brengen. Hier- ‘De stad’ bestaat niet. Het openbare en ‘Ruimte voor de stad’ voorziet in circa voor wordt een kwaliteitsnorm opgesteld. sociaal-culturele leven in de verschillende 8.000 woningen extra (ten opzichte van Op basis van monitoring kunnen locaties gebieden van Amsterdam verschilt enorm

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 55 en wordt mede bepaald door de mix van in de toekomst een reden is voor bedrij- kunnen voorzieningenparagrafen per deel- bevolking, bedrijvigheid en bezoekers. Om ven om Amsterdam te mijden. We moeten gebied worden afgeleid. Het voorstel is dat beter inzicht te krijgen in deze verschillen blijven zorgen voor een gunstig vestigings- de bij dit ‘sociaal programma’ betrokken en zo handvatten te bieden voor toekom- klimaat voor het MKB en het behouden en rve’s en stadsdelen zich organiseren in een stig beleid, worden profielen opgesteld versterken van de internationale concur- ‘regiegroep maatschappelijke accommoda- van leefbaarheid en stadscultuur in de rentiepositie. De ruimtebehoefte van de ties’ Verder stellen we voor dat in overleg verschillende delen van de stad. Ook de ‘Economie van morgen’ is daarom integraal met de projectleiders gebiedsontwikkeling buurgemeenten in de agglomeratie worden onderdeel van de stedelijke groeistrategie. elk deelgebied een projectleider sociaal hierbij betrokken (Zaanstad, Amstelveen, krijgt die bijdraagt aan het maatwerk binnen Diemen en Ouderamstel). Bij het opstellen • Opstellen Integraal Meerjarenplan Soci- de stedenbouwkundige planontwikkeling. van de profielen wordt behalve van statis- aal-maatschappelijke Accommodaties (Cluster De ‘regiegroep sociale accommodaties fun- tische gegevens vooral gebruik gemaakt Sociaal in samenwerking met Kunst en cultuur, geert als klankbord voor deze projectleiders van interactieve middelen. Daarbij zoeken stadsdelen en Ruimte en duurzaamheid) sociaal.’ we de samenwerking met bijvoorbeeld het Ten behoeve van lopende projecten, middelbaar onderwijs. versnellingslocaties en nieuwe projecten • Benchmark Bevolkingsontwikkeling (in samen- wordt een ‘Integraal Meerjarenplan Sociale werking met Onderzoek, informatie en statistiek • Verkenning verruiming LIB4-20 KE en Swung-2 Accommodaties’ opgesteld, met tijdhori- en UvA) (in samenwerking met Schiphol, Infrastructuur zon 2020, 2025 en 2030. Hiervoor worden Hoe valt de groeispurt van Amsterdam en milieu, provincie, respectievelijk Infrastruc- verkenningen uitgevoerd naar behoefte en te verklaren? Om een scherper inzicht te tuur en milieu en provincie) inpassing van onderwijs, welzijn, zorg, sport krijgen in de bevolkingsontwikkeling van de en cultuur. Bestaande beleidsplannen als afgelopen jaren en de bijbehorende trends • Ruimte voor de Economie van Morgen (Econo- het Sportaccommodatieplan, de Integra- hebben we een internationale benchmark mie in samenwerking met Economic Board, le Huisvestingsplannen Onderwijs en de nodig. Deze moet antwoord geven op Werkgroep Plabeka en Ruimte en duurzaam- bestuursopdracht Locaties voor Onderwijs vragen als: hoe ontwikkelen vergelijkbare heid) leveren de input voor dit plan. Het meer- compacte metropolen in West-Europa zich? De ambitie van Amsterdam om te bouwen jarenplan gaat in op de behoefte aan en Wat zijn de succesfactoren? Zijn de ontwik- voor bevolkings- en economische groei doet voorstellen voor de opname van een kelingen in verhuis- en vestigingsgedrag, roept vragen op over de ruimtebehoef- maatschappelijk programma in bestaande sponswerking, verhouding kernstad-regio, te van de ‘Economie van morgen’. Deze en nieuwe gebiedsontwikkelingen. In de woonduur, huishoudensvormen, herkomst economie ontwikkelt zich steeds meer in voorstellen worden zowel m²-programma binnen- en buitenlandse migranten, oplei- gemengde woon-werkmilieus. De woning- als locatievoorstellen en -eisen opgenomen. dingsniveau, inkomen met elkaar te verge- bouwproductie kan echter de komende Het plan biedt een overzicht van te realise- lijken? Of is er juist sprake van significante jaren op een aantal ontwikkellocaties ook ren accommodaties, verantwoordelijkheden verschillen? bepaalde typen bedrijvigheid verdringen. en financiering (met eventuele bijdragen We moeten voorkomen dat ruimtegebrek uit grondexploitaties). Uit dit meerjarenplan

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 56 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 57 Programmaorganisatie en proceskosten

5.1 Organisatie planvorming en ‘Koers 2025’ vormt de start van het opstellen van afwegingsproces een jaarlijks ‘Werkprogramma Ruimte voor de Stad’. Hierin worden jaarlijks de ruimtelijk kaders Een nieuwe plan-/projectvoorraad is noodzakelijk en het beoogde programma herijkt en voorstellen om de woningproductie ook na 2018 op gang te gedaan voor nieuwe Strategiebesluiten en Ge- houden. Afgelopen jaar zijn een aantal strategie- biedsuitwerkingen voor het daarop volgende jaar. nota’s voor mogelijke nieuwe projecten opgesteld. Hiermee komt het continue proces van planvoor- Dit is een voorzichtig en soms nog zoekend begin bereiding en uitvoering volgens het Plaberum van het weer opstarten van het reguliere plan- en weer op gang, waarbij het opdrachtgeverschap besluitvormingsproces voor gebiedsontwikkeling duidelijk is belegd. in onze stad. Aansturing (programmatisch, kwalitatief en financieel) vindt plaats in de lijn, door Ruimte en Tegelijkertijd hebben we geconstateerd dat er, Duurzaamheid in de fase van het Strategiebesluit onder andere om deze strategienota’s te kun- en door Grond en Ontwikkeling vanaf het Project- nen vaststellen, een stedelijk programmatisch besluit. Besluitvorming vindt plaats via de vakwet- afwegingskader nodig is. De Structuurvisie is houder in het college van B&W. onvoldoende uitgewerkt om de directe vertaling naar concrete projecten te kunnen maken.Het Hoe veel en hoe snel: structureel en ge- Strategisch Plan uit 2013 heeft gedeeltelijk in richt op voortgang en resultaat in de lijn deze lacune voorzien. ‘Koers 2025’ is het vervolg “Team Ruimte voor de Stad zal met Koers in de op het Strategisch Plan. Het is een stadsbrede hand de voortgang van strategiebesluiten en afweging over de gewenste gebiedsontwikkeling gebiedsstudies monitoren en met hulp van het en het bevat voorstellen voor het opstellen van mengpaneel waar nodig bijsturen”. nieuwe strategienota’s om de continuïteit van de Team Ruimte voor de Stad blijft bestaan, maar planvoorraad te garanderen. In een intensief maar verandert van samenstelling. Het is niet langer constructief proces is met de vele betrokkenen bij een projectgroep gericht op een uniek resultaat de gebiedsontwikkeling gewerkt aan een integraal maar wordt onderdeel van de lijnorganisatie. en afgewogen voorstel voor de verdere groei van Team Ruimte voor de Stad wordt net als Team GO Amsterdam. 5 een onderdeel van het Plaberum-proces.

58 In Team Ruimte voor de Stad komt het opdracht- Maatschappelijke accommodaties, het gebieds- moeten ook in een later stadium worden ge- geverschap voor de Strategiebesluiten en de managersoverleg en het Platform planoverstij- borgd. Tegelijkertijd moeten we ervoor zorgen dat Gebiedsuitwerkingen, de herijking van ‘Koers gende maatregelen wordt ook de inhoudelijke deze uitgangspunten ook op de langere termijn 2025’ en het opstellen van het Werkprogramma aansturing van de Strategiebesluiten en Gebieds- haalbaar en houdbaar zijn. De trekker van team bij elkaar. uitwerkingen gevoed en getoetst. GO is daarom onderdeel van Team Ruimte voor In dit team vindt een voortdurende afweging op de Stad en de trekker van team Ruimte voor de stedelijk niveau plaats over prioriteiten, omvang Stad maakt onderdeel uit van team GO. en tempo van de planvoorraad op basis van Continuïteit en borging van uitgangspun- ‘Koers 2025’, woningbouwmonitor en mengpa- ten door alle planfasen heen neel (vergelijkbaar met team GO in de fase van Wat, waarom, wanneer: incidenteel en De uitgangspunten die aan het begin van het PB en IB). Door de verbinding met de Regiegroep gericht op ambitie en strategie project in Strategiebesluiten worden geformuleerd stadsbreed “Naast de verstevigde aanpak en structuur in de projecten-lijn moet er ruimte zijn voor een regel- matige analyse en beschouwing op een abstrac- ter niveau . Het monitoren van de aanpak en de bijdrage die dit levert aan de ontwikkeling in de stad. Doen we de juiste dingen, signaleren we zaken die onze aanpak moet beïnvloeden, is er reden om de aanpak of ons tempo of zelfs het kader (Koers) te wijzigen of te actualiseren. Wat doen we, wanneer en waarom? “.

Stuurgroep en Bestuurlijk Team blijven bestaan maar zullen in een lagere, nader te bepalen frequentie bijeenkomen. De Stuurgroep en het Bestuurlijke Team sturen op integraliteit en tempo uitgaande van de totale stedelijke opgave. Op de agenda staan: • de voortgang en samenhang van de gebieds

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 59 ontwikkeling en planoverstijgende (infrastructu- 5.2 Proceskosten en dekking 2016 Daarin is als uitwerking van het coalitieakkoord rele en sociale) maatregelen. €32 miljoen van de €80 miljoen uit het coalitieak- • de uitkomsten thematische studies en verken- In ‘Koers 2025’ is de ontwikkelstrategie voor koord (Fonds bouwstimulering) vrijgemaakt voor ningen en analyse data Mengpaneel. Amsterdam voor de middellange termijn concreet diverse acties waaronder het opstellen van een • het initiëren en stimuleren van het gesprek over gemaakt. Dit leidt tot een voorstel voor diverse ontwikkelstrategie voor middellange termijn. In ‘welke stad willen we zijn’. activiteiten voor 2016: het ‘Werkprogramma voor- de bestuursopdracht Ruimte voor de Stad (ge- • het waar nodig bijstellen van prioriteiten en bereiding integrale gebiedsontwikkeling 2016’ (zie meenteraad april 2015 ) is dat voornemen verder uitgewerkt. Het resultaat daarvan is onder andere ambities. hoofdstuk 4). ‘Koers 2025’ en de voorbereiding van een aantal 5. Dit werkprogramma bestaat op hoofdlijnen strategiebesluiten. uit de volgende onderdelen: In sommige gevallen kan dat leiden tot bijstellen Bij de vaststelling van de bestuursopdracht is 6. Het continueren van de werkzaamheden van van opdrachten of het formuleren van nieuwe ingestemd met het voorstel om de kosten voor opdrachten voor Team Ruimte voor de Stad. Via team Ruimte voor de Stad (zie hoofdstuk 5.1). ‘Ruimte voor de Stad’ ten laste te brengen van de Stuurgroep en Bestuurlijk Team kunnen opgaven 7. Het uitvoeren van Gebiedsuitwerkingen; de € 3 miljoen die is gereserveerd voor het stimu- gesignaleerd en geagendeerd worden die via ruimtelijke voorverkenningen voor de derde leren van de woningbouwproductie op middel- Team Ruimte voor de Stad vervolgens ingebed tranche Strategiebesluiten 2017-2018. lange termijn. Tevens is vastgesteld dat voor een kunnen worden in de ruimtelijke ontwikkelkoers 8. Thematische studies (economie, stedelijke tweede tranche Strategiebesluiten voortkomend van de stad. In november wordt het werkpro- vernieuwing, duurzaamheid en andere). uit deeluitwerkingen voor prioritaire ontwikkelge- gramma Ruimte voor de Stad voor het jaar erop 9. Voorbereiden tweede tranche Strategiebe- bieden naar dekking gezocht wordt buiten deze vastgesteld. sluiten ( 12 stuks ) in 2016. bestuursopdracht. Voor deze tweede tranche wordt nu voorgesteld deze ten laste te brengen van reserve bouwstimulering, aanvullende Bij de ontwikkeling van de stad moet de som der In december 2014 heeft de gemeenteraad maatregelen. (onder)delen altijd meer zijn en een meerwaarde ingestemd met het Actieplan Woningbouw. opleveren.De opgave en uitdaging van stuurgroep en bestuurlijk team is het goed op elkaar Werkzaamheden 2016 Kosten Dekking afstemmen van de diverse portefeuilles en inves- 1. Team Ruimte voor de Stad € 750.000 Ten laste van € 3 miljoen reserve Bouwstimu- teringsagenda’s en de eigen organisaties hierop lering aan- en bijsturen. (maatregelen middellange termijn) 2. Gebiedsstudies 3. Thematische studies nader te bepalen Jaarbegroting betrokken rve’s 4. Strategiebesluiten 2016 Reserve Bouwstimulering (12 x € 50.000) € 600.000 (aanvullende maatregelen )

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 60 Bijlage 1: Ontwikkeling planvoorraad 2015-2030

Toelichting Nu de woningbouwproductie aantrekt loopt de voorraad aan actieve plannen snel terug. Onder- staande analyse laat zien hoe de planvoorraad zich zou kunnen ontwikkelen uitgaande van een woningproductie van 5.000 woningen per jaar uit nieuwbouw en transformatie. Dit is een mode- lanalyse op basis van aannames die aan het eind van deze bijlage worden toegelicht. Er is gekeken naar de ontwikkeling van de planvoorraad bij de actieve plannen en huidige versnellingslocaties en vervolgens naar het effect van aanvullende ontwikkellocaties.

Verwachte ontwikkeling planvoorraad Figuur 1: mogelijke ontwikkeling planvoorraad, aanbod per jaar (exclusief tijdelijke woningen) Er zitten ruim 40.000 woningen in de planvoorraad in de periode 2015 tot en met 2029. Dit zijn de huidige actieve plannen in gebiedsontwikkeling, aangevuld met enkele particuliere projecten (zoals Kenniskwartier van de VU). Deze planvoorraad loopt na 2021 snel terug. Daarom is de planvoorraad aangevuld met versnellingslocaties. Hierin zitten in totaal ruim 15.000 woningen verspreid over de periode 2018 tot en met 2025. In Koers 2025 wordt in het Werkprogramma 2016 voorgesteld projecten voor ongeveer 11.000 woningen op te starten. Daarnaast wordt er gezocht naar nieuwe ontwikkellocaties in de strategische ruimte. Deze zijn vanaf 2022 met gemiddeld 3.100 woningen per jaar toegevoegd aan onderstaand Figuur 2: mogelijke ontwikkeling planvoorraad, cumulatief (exclusief tijdelijke woningen) overzicht.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 61 Doorrekening tekorten en overschotten in de planvoorraad Uitgaande van figuur 2 lijkt er voldoende ruimte in de planvoorraad om een productie van 5.000 woningen per jaar te realiseren. Maar we moeten ook rekening houden met onder andere een flinke doorschuif van plannen en tussentijdse toevoeging van plannen. De doorschuif ontstaat doordat de jaarlijkse planrealisatie rond de 50% ligt. En er komen jaarlijks plannen door transformatie. Deze plannen worden niet lang van te voren gepland en worden in de regel snel gerealiseerd.

Onderstaande figuur laat per jaar zien of er sprake is van een overschot of tekort in de planvoorraad uitgaande van een productie van 5.000 woningen per jaar. De woningproductie voor 2015 is op 8.000 woningen gesteld, voor de jaren daarna is gerekend met 5.000 woningen per jaar. In 2020 Figuur 3: jaarlijks overschot/tekort bij huidige planvoorraad + versnellingslocaties is net voldoende planvoorraad om een productie van 5.000 woningen te halen. Na 2021 is de planvoorraad onvoldoende. 1 De kans dat in 2016 meer dan 5.000 woningen in aanbouw worden genomen is vrij groot, waardoor de planvoorraad sneller zal slinken.

1 Ten opzichte van eerdere doorrekeningen is de planvoorraad tot en met 2019 iets toegenomen, dit is de uitkomst van de recente update van de planningen van lopende projecten.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 62 Werkprogramma 2016 Van het voorgestelde werkprogramma 2016 is nog niet duidelijk om hoeveel woningen het precies gaat en wat hiervan de planning is. Er is een aanname gedaan dat er ongeveer 11.000 woningen verspreid over de periode 2019-2019 gaan starten. Projecten die snel kunnen starten zijn bijvoorbeeld Sloterdijk I en NDSM. Projecten die verder in de tijd liggen zijn: IBM en Amstelsta- tion-Amstelzijde.

Figuur 4 laat het effect zien van het voorgestelde werkprogramma 2016 volgens deze aannames. . Vanaf 2019 worden er woningen toegevoegd. Dit heeft als gevolg dat de planvoorraad tot en met 2021 wat ruimer is. Daarna ontstaat er, bij een aanhoudende productie van 5.000 woningen, nog steeds een tekort. Dit tekort is minder groot dan in figuur 3. Monitoring van het planaanbod moet uitwijzen of het noodzakelijk is in 2017 een nieuwe serie projecten op te starten om dit verwachte Figuur 4: jaarlijks overschot/tekort bij planvoorraad, versnellingslocaties en werkprogramma 2016 tekort weg te werken.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 63 Aanvullende strategische ruimte voorraadbeleid). Op basis hiervan moet worden gekeken of het verstandig is om te versnellen of te • Er wordt vanuitgegaan dat de transforma Om over een langere periode jaarlijks 5.000 vertragen. tiewoningen in de planvoorraad zitten en in de woningen in aanbouw te kunnen nemen, is er toekomst onderdeel uitmaken van de aanvullende planvoorraad nodig uit de strategi- Aannames gebiedsontwikkeling van ‘Koers 2025’. Een sche ruimte. Onderstaand figuur laat zien dat bij klein deel zit niet in de planvoorraad en wordt een toevoeging van gemiddeld 3.100 woningen Het rekenmodel dat gebruikt is voor deze analyse gerealiseerd buiten gebiedsontwikkeling. per jaar aan de planvoorraad, een productie van gaat uit van onderstaande aannames. De aanname is dat het aandeel buiten gebieds 5.000 woningen haalbaar is. Het is overigens zeer ontwikkeling in de loop der tijd afneemt. onzeker of vanaf 2022 structureel 5.000 woningen • Uit een analyse van de afgelopen jaren blijkt gerealiseerd kunnen worden. dat er een aanzienlijk aantal woningen gerea- • Het percentage plannen dat in het zelfde jaar liseerd wordt naast de langjarige gebiedsont- gerealiseerd wordt, stellen we tot en met 2017 Conclusies wikkeling. Het gaat hier om plannen van op 60%. De overige plannen schuiven door particuliere partijen en kleine Door de verwachte hoge productie in 2015 en naar het volgende jaar. Na 2017 neemt inbreidingsprojecten. 2016 wordt het huidige overschot aan woningen het percentage af naar 50% en na 2022 neemt in de plannen snel weggewerkt. het af naar 40%. Deze percentages zijn • Het model gaat uit van een productie van De huidige versnellingslocaties zijn onvoldoende gebaseerd op slagingspercentages uit 5.000 woningen per jaar vanaf 2016, waarbij om vanaf 2022 5.000 woningen per jaar in aan- het verleden (Basisbestand Woningbouwloca- 1.250 woningen worden gerealiseerd door bouw te nemen. ties). Voor de jaren 2014 t/m 2016 is het middel van transformatie. De woningen uit het voorgestelde werkprogram- slagingspercentage erg hoog, rond de 60%, als ma 2016 voegen onvoldoende woningen toe om 5.000 woningen per jaar te realiseren. Om na 2022 structureel 5.000 woningen in t/m 2017 2018-2021 2022-2025 2026-2029 aanbouw te kunnen nemen, moeten vanaf dat jaar jaarlijks tenminste 3.100 woningen jaarlijks Aanvullende capaciteit kleine projecten 500 500 500 worden toegevoegd aan de planvoorraad. De Transformatie-ambitie 1.250 1.250 1.250 1.250 haalbaarheid van de ambitie van 5.000 woningen % Transformatierealisatie 75 100 100 100 is op deze lange termijn onzeker. Het is daarom % Transformatie buiten gebiedsontwikkeling 60 40 30 30 noodzakelijk de plancapaciteit elk jaar te herijken % Planrealisatie in gepland jaar 60 50 40 40 op basis van productie, bevolkingsontwikkeling en % Uitval doorschuivende projecten 5 10 20 20 woningmarktontwikkelingen (strategisch plan-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 64 gevolg van een hoge bouwproductie en een relatief kleine planvoorraad (door het schrappen van plannen tijdens de crisis). In de periode van 2006 t/m 2013 is het realisatiepercentage niet boven de 40% gekomen.

• Het percentage doorgeschoven plannen dat uitvalt is op de korte termijn beperkt (5%). Verder in de toekomst neemt dit uitvalpercentage toe, door toenemende onzekerheid (onder andere als gevolg van benodigde bovenplanse onderhandelingen en investeringen). Deze aannames zijn gebaseerd op de gegevens uit het Basisbestand Woning bouwlocaties.

• Tijdelijke woningen zijn niet meegenomen in het rekenmodel, omdat er vanuitgegaan wordt dat de ambitie van 5.000 woningen is gebaseerd op perma- nente woningen. De tijdelijke woningen vergroten natuurlijk wel de opnamecapaciteit van de stad. Gemiddeld zijn er de afgelopen jaren zo’n 800 tijdelijke woningen per jaar toegevoegd.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 65 Bijlage 2: Monitor en mengpaneel

Om te kunnen sturen op een divers aanbod is productie in projecten. In de loop van 2016 is een ambtelijk een nieuw instrumentarium voor een eerste versie beschikbaar. dynamisch beheer van de planvoorraad in ontwikkeling: een Monitor van productie en planvoor- • Momenteel wordt onderzocht of het delen van raad van woningen en niet-woonfuncties en een data en het gezamenlijk opstellen van innova- Mengpaneel voor het actief sturen aan de stedelij- tie-agenda’s voor slimme en open infra ke ontwikkeling. structuren mogelijk is tussen de gemeente (Ver- keer en openbare ruimte) en wettelijke partners • De Monitor is in ontwikkeling bij Grond en in gebiedsontwikkeling zoals Waternet en Alli ontwikkeling en legt relaties tussen informatie ander. die bij verschillende afdelingen van de gemeente beschikbaar is: het Basisbe stand Woningbouw (projecten in voorbereiding, projecten in uitvoering), Planex (investeringen, kosten en opbrengsten) en Primavera (planning en voortgang van vastgestelde plannen). Ruimte en duurzaamheid levert een interactieve kaart (maps.amsterdam). In de loop van 2016 is de gekoppelde informatie beschikbaar; een update vindt plaats per kwartaal.

• Het Mengpaneel is in ontwikkeling bij Ruimte en duurzaamheid en koppelt de Monitor aan de vraag naar woningbouw, trends en ontwikkelingen, leefbaarheidseffecten, kosten-baten, uitvoe ringsagenda’s en investeringen in andere sectoren (energie, mobiliteit, groen, infrastruc - tuur, water, klimaat, etcetera). Met het Mengpaneel kan periodiek worden gestuurd op de omvang en aard van de voorraad en de

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 66 Bijlage 3: Schets stedelijke milieutypen

Om de potenties van nieuwe locaties voor ge- groeiend. Dit vertaalt zich in hoge en snel stijgen- wordt de auto relatief weinig gebruikt. Dit maakt biedsontwikkeling optimaal te benutten wordt de woningprijzen en huren in bestaande stedelijke een autoluwe inrichting en het hanteren van een in ‘Koers 2025’, de Gebiedsuitwerkingen en de woon-werkmilieus. lage parkeernorm mogelijk. Strategienota’s voor nieuwe projecten een type- ring gebruikt van stedelijke milieus. Deze heeft De ruimtelijke kwaliteit van stadsbuurten vloeit In de Ringzone liggen volop mogelijkheden om een globaal karakter en dient per project nader voort uit hun centrale ligging en de relatief dichte nieuwe stadsbuurten te realiseren, in de lopende ingevuld te worden. Ook mengvormen zijn van- pakking van woningen in mooi gedetailleerde projecten van Ring-West en in Zeeburg, maar ook zelfsprekend denkbaar. Cruciaal is dat van meet af stadsblokken aan prettig ingerichte straten. Een op de Noordelijke IJ-oever, in het Haven-Stadge- aan afwegingen worden gemaakt over de intensi- sterke relatie met de openbare ruimte is een bied, het Amstelkwartier, het Paasheuvelwegge- teit van gebiedsontwikkeling en de vorm en mate kernkwaliteit van de woongebouwen. De dicht- bied in Amstel III en het Schinkelkwartier. Inzet is van menging van stedelijke functies. heid in stadsbuurten creëert draagvlak voor allerlei hier nieuwe bebouwing te ontwikkelen in hoge voorzieningen, die de woonkwaliteit en het vesti- dichtheden door nieuwbouw én door transforma- Type 1: Gemengde stadsbuurten gingsklimaat voor bedrijven belangrijk vergroten. tie van bestaand vastgoed. Binnen de stadsbuur- Deze voorzieningen clusteren zich overwegend ten is ruimte voor kleinschalige publieksfuncties Strategie: Actief en ‘van binnen naar buiten’ langs doorgaande routes: de stadsstraten. De zoals zorg, onderwijs, horeca en detailhandel. Een realiseren van gemengde stedelijke milieus rond stadsstraten vormen een buurtoverstijgend, door- deel van de bestaande bedrijvigheid zal gehand- stadsstraten in de Ringzone. lopend stelsel van levendige routes dat de stad haafd blijven, maar er is ook plek voor nieuwe be- aaneenrijgt. Ze zijn cruciaal voor het voorzien in drijfsverzamelgebouwen en voor bedrijvigheid in Stadsbuurten vormen de basis van iedere vitale de dagelijkse behoeften van omliggende buurten. gebouwplinten. Tijdelijke functies in leegkomende stad. Hoewel wonen er dominant is, zijn het functi- De stadsstraten fungeren als geleiders van stede- gebouwen kunnen werken als aanjager van ont- oneel gemengde gebieden met hoge dichtheden. lijkheid en focus van het stadsleven. De hoofdrou- wikkeling. De openbare ruimte is er van hoge kwa- De laatste jaren is in de bestaande stadsbuurten tes voor wandelen, fietsen en OV lopen er groten- liteit, met volop straatgroen en speelgelegenheid. binnen de Ring een sterke toename zichtbaar van deels doorheen. In combinatie met de relatieve Stadsstraatontwikkeling is een integraal onderdeel bedrijfsvestigingen: zzp-ers die vanuit huis werken, rust van de stadsbuurten zorgen de stadsstraten van stadsbuurtontwikkeling. Nieuwe stadsstraten ambachtelijke makers in bedrijfsruimten en allerlei voor een aantrekkelijke mix van rustige stadsbuur- sluiten zoveel mogelijk aan op het bestaande net- kleinere, vaak gespecialiseerde zorgen dienste- ten met stedelijke reuring om de hoek, die zo werk van stadsstraten in de stad. Langs de nieuwe naanbieders en start-ups, die vanuit kantoor- of kenmerkend is voor de centrale stadsdelen van stadsstraten is naast wonen ook werken in hogere bedrijfsverzamelgebouwen werken. Veel van Amsterdam. Het is een omgeving die uitnodigt dichtheden mogelijk. Publiekstrekkende commer- deze bedrijven hebben een hoge economische tot lopen en fietsen en daarmee tot alledaags ciële en maatschappelijke voorzieningen concen- toegevoegde waarde. In Amsterdam is de vraag bewegen. In stadsbuurten ligt het autobezit ook treren zich langs deze straten. Ruimtelijk beleid is naar wonen en werken in stadsbuurten groot en beduidend lager dan gemiddeld in Nederland en er op gericht (op termijn) levendige gebouwplin-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 67 ten te laten ontstaan. Nieuwe ontwikkeling kan van stadsleven. Deze centra zijn vergelijkbaar met kan vooral de kwaliteit van de stationsomgeving ook het draagvlak voor bestaande nabijgelegen Inverdan in Zaanstad en het centrum van Amstel- van de stations Sloterdijk en Amstel flink verbe- stadstraten vergroten. Een recent voorbeeld is de veen. terd worden. Van der Pekstraat, waar ondernemers duidelijk profiteren van de woningbouw op Overhoeks. Grootstedelijke centra zijn het natuurlijke vesti- De locatiekwaliteit van grootstedelijke centra is gingsmilieu van grote dienstverleners en instellin- sterk verbonden met de aanwezigheid van een Type 2: Grootstedelijke centra gen. In de ontwikkelstrategie wordt met het oog ander programma dan alleen werken. Inzet is op de balans in de stad ingezet op spreiding van daarom een menging met wonen, horeca en Strategie: Uitbouwen grootstedelijke interactiemi- grootstedelijke functies. Nieuw te ontwikkelen attracties. Nieuwe grootschalige hotelontwikkeling lieus in de Ringzone met een sterke functiemix. centra zijn gelegen nabij de grote OV-knoop- en attracties landen in deze centra. Ook is hier punten en via (nieuw te ontwikkelen) stadsstraten ruimte voor zeer intensieve woonconcepten, zoals De stad kent verschillende gebieden met een aangesloten op het openbare ruimte- en verkeers- studentenhuisvesting en short-stay in hoogbouw. sterke concentratie van stedelijke en grootstedelij- netwerk van de stad. Enkele centra voorzien in zeer specifieke ruim- ke voorzieningen. In deze centra klopt het metro- In het kader van de Uitvoeringsagenda Mobiliteit tevragen, zoals van zorgen kennisinstellingen. politane hart van de stad. Hier is sprake van een en de gebiedsontwikkeling op de Zuidas wordt Ook hiervoor geldt dat menging met wonen en intensieve combinatie van wonen, grootschalige de kwaliteit van het grootstedelijk kerngebied in attracties gewenst is. Voor het onderbrengen van werkgebouwen en kantoren, hotels, restaurants en de binnenstad en de Zuidas versterkt. Met nieuwe grootschalige attracties biedt ook de regio kan- cafés, culturele voorzieningen, hoger onderwijs, gebiedsontwikkelingsprojecten kan bijgedragen sen, vergelijk Park 21 in de Haarlemmermeer of de openbare gebouwen en andere publiekstrekkers. worden aan de verdere uitbouw van het grootste- omgeving van station Koog-Zaandijk bij de Zaanse Er zijn gedurende de hele dag veel verschillende delijk kerngebied en het beheersen van de druk Schans. Speciale aandacht gaat in de centra uit mensen aanwezig in de openbare ruimte. We op het centrum. Kansen hiervoor liggen vooral naar de inrichting van de openbare ruimte. Deze treffen deze gebieden aan in de binnenstad, rond op de IJ-oever en rond de vervoerknooppunten wordt immers intensief gebruikt. Fiets- en autopar- Leidseplein en Museumplein, in de NoordPijp, in de Ringzone, zoals Sloterdijk-Centrum. Op de keren wordt inpandig of ondergronds opgelost. de Noordelijke Kinkerbuurt, op de Zuidas, Slo- Zuidelijke IJ-oever wordt gekoerst op een staps- In de stadsdeelcentra in Nieuw-West, Noord, Zuid terdijk-Centrum en rond de IJ-oevers. Een aantal gewijze ontwikkeling van het Marineterrein en en Zuidoost wordt kwaliteitsverbetering gereali- sterk gespecialiseerde centra, zoals Sciencepark, het Oosterdok. Op de Noordelijke IJ-oever zijn seerd door het verbeteren van de verbindingen, ArenA Boulevard en Roeterseiland/Rijnspoorplein, Overhoeks en NDSM volop in ontwikkeling. Aan- een sterkere functiemenging en een aantrekkelij- vormt een subcategorie. In de verder van het sluitend bieden Buiksloterham en Sixhaven kansen ker inrichting van de openbare ruimte. centrum gelegen stadsdelen vormen centra als voor een gerichte uitbouw van het grootstedelijk Buikslotermeerplein, Amsterdamse Poort, Os- kerngebied van de stad – het IJ komt er bij. Wat dorpplein en Groot Gelderlandplein focuspunten betreft de vervoerknooppunten in de Ringzone

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 68 Type 3: Groenblauw wonen gen landschap rond de stad leveren een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit en leefbaarheid in dit Strategie: Faciliteren marktvraag naar groene en woonmilieu. waterrijke woonbuurten, ingebed in een regionale Een succesvolle ontwikkeling van dit type stedelijk strategie. milieu staat of valt met een goede afstemming van de productie (omvang eenheden, productie- Op minder centraal gelegen locaties liggen snelheid, marktsegmenten, prijzen), zowel binnen kansen voor het ontwikkelen van rustige woon- de stad, als met de regiogemeenten, waar een buurten met een groen en waterrijk karakter. Na vergelijkbaar aanbod ontwikkeld wordt. de realisering van Nieuw-Sloten en De Aker heeft Amsterdam een heel divers palet van dergelijke buurten gerealiseerd. Op IJburg is Haveneiland relatief compact; Steigereiland en de Rieteilanden zijn meer ontspannen. Dat geldt ook voor De Bon- gerd, Nieuwendam-Noord en de reeks vernieuw- de woonbuurten in Zuidoost. In de crisis is in deze gebieden bovendien een geheel nieuwe markt voor zelfbouw en collectief particulier opdrachtgeverschap ontstaan. Veel Amsterdammers realiseren hier hun droomhuis.

Nieuwe kansen voor gebiedsontwikkeling in dit milieutype dienen zich aan op nieuwe eilanden op IJburg, rond het Mandelapark en in de vernieuwing van buurten uit de jaren ‘80 waar de leefbaarheid onder druk staat, zoals in delen van Gaasperdam, de Aker en Kadoelen. Vanzelfsprekende en veilige fietsen wandelrou- tes in en vanuit deze woonbuurten naar scholen, sportvoorzieningen, parken, plassen (vaarroutes!), naar het centrum én naar het vaak dichtbij gele-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 69 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 70