Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedassa Ve Walma Ülkelerinin Tarihi Ve Tarihi Coğrafyası
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Anabilim Dalı Hititoloji Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedassa ve Walma Ülkelerinin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası Sezer Seçer 2501090138 Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Metin Alparslan İstanbul 2012 1 T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Anabilim Dalı Hititoloji Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedassa ve Walma Ülkelerinin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası Sezer Seçer 2501090138 Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Metin Alparslan İstanbul 2012 Bu Yüksek Lisans Tezi İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Yürütücü Sekreterliği tarafından desteklenmiştir (Proje No: 14675). 2 iii Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedassa ve Walma Ülkelerinin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası Sezer Seçer ÖZ Bilindiği gibi tarih kavramı iki ana unsurdan oluşmaktadır; mekân ve zaman. Tez çalışmamız ile Hitit Dönemi’ndeki Lukka, Pedašša ve Walma Ülkelerinde gerçekleşmiş olan olayların, mekân kurgusunu gözler önüne sermek amaçlanmıştır. Güneybatı Anadolu’da (Lukka) ve İç Batı Anadolu’da (Walma, Pedašša) Hitit tarihi açısından eksikliği hissedilen lokalizasyon çalışmalarının yapılması ve bu lokalizasyonlara dayanarak tarihi ve tarihi coğrafya çalışmalarının sağlam temellere oturtulması gerekmektedir. Çalışmamız sayesinde, sadece Anadolu’nun söz konusu coğrafyası değil, dönem içerisinde bu ülkeler ile bağlantılı olan diğer ülkeler ve bölgeler hakkında bilgi edinmek mümkün olmaktadır. Diğer yandan Anadolu dışındaki kaynaklar da konumuza dâhil edilerek olaylar kapsamlı bir şekilde değerlendirilmiştir. Çalışmamızda Lukka, Pedašša ve Walma Ülkelerinin lokalizasyonları ve büyük ölçüde bu ülkeler içerisinde yer alan kentlerin lokalizasyonları ile birlikte, ülkelerin sosyal ve politik yapıları hakkında sonuçlar elde edilmiştir. iv ABSTRACT As known, the notion ‘history’ consists of two basic elements; place, and time. Our study aims to reveal the place setup of the events taken place in Lukka, Pedašša and Walma lands in Hittite period. Localization studies, the absence of which is felt in regards of Hittite history, should be made in Southwestern Anatolia (Lukka) and western part of Central Anatolia (Walma, Pedešša), and the studies of history and historical geography should be built on strong foundations based on the aforementioned localizations. Thanks to our study, it is possible to obtain information about not only the aforementioned regions of Anatolia, but also the other lands and regions connected to those. Moreover, the events are assessed by including the sources outside of Anatolia to our subject, as well. In our study, results are obtained about the localizations of Pedašša and Walma lands and the cities which were situated in the aforementioned lands to a great extent, as well as about the social and political structures of those lands. v ÖNSÖZ Tez konumuzu oluşturan Lukka, Pedassa ve Walma Ülkelerinin tarihi ve tarihi coğrafyasını incelemek bizim için bir takım zorlukları alt etmek ve yeni değerlendirmeler yapabilmek fırsatı demekti. Zira bu ülkeler üzerine yapılmış olan çalışmaların kapsamlı ve güncel olmayışı bu çalışmayı gerekli kılmaktadır. Bu sebeple, detaylı olarak ele alınmaları gerektiğini düşündüğümüz bu ülkelerin çalışılması Hitit tarihi açısından oldukça önemlidir. Bu çalışmada yer alan tüm yazılı belgeler tarafımızca tekrar okunarak ele alınmıştır. Ayrıca ortaya çıkan bilgiler, arkeolojik verilerle harmanlanarak daha sağlam temellere oturtulmuştur. Bana bu konuyu önererek tezin danışmanlığını da üstlenen Yrd. Doç. Dr. Metin Alparslan’a destekleri ve yol göstericiliği için, Yrd. Doç. Dr. Meltem Alparslan’a ise çalışmalarımı başından beri yakından takip ettiği ve desteğini hiçbir zaman eksik etmediği için sonsuz teşekkür ederim. Tez kapsamında Mısır Tarihi ve Yazıtları üzerine bilgilerinden yararlandığım Yrd. Doç. Dr. Hasan Peker’e de teşekkür etmeyi borç bilirim. Prof. Dr. Ali Dinçol ve Prof. Dr. Belkıs Dinçol’a ise gerek yapmış oldukları çalışmalar ile yolumuzu aydınlatmış olmaları sebebi ile gerekse de bana vermiş oldukları emek ve destekleri için sonsuz teşekkürlerimi ve saygılarımı ifade etmek isterim. Tezin yazım aşamaları boyunca desteklerini esirgemeyen, gerek kaynak desteği, gerekse manevi anlamda yanımda olan ve deneyimlerinden yararlandığım; Prof. Dr. Turan Efe, Deniz Ay-Efe, Yrd. Doç. Dr. Murat Türkteki ve Araş. Gör. Sinem Türkteki’ye teşekkür ederim. Ancak özellikle çalışmamızda yer alan haritaların oluşturulması aşamasında açık gönüllülükle ve tüm yardımseverliliği ile bana destek olan Yrd. Doç. Dr. Deniz Sarı’ya ve tabii ki bu süreç içinde hep yanımda olan ve deneyimi ile bana yol gösteren sevgili eşim Yrd. Doç. Dr. Erkan Fidan’a teşekkürlerimi sunarım. vi Son olarak hayatımın her aşamasında sonsuz desteklerini hissettiğim ve daima yanımda olan, bana inanan ve güvenen sevgili annem Fatma Seçer, babam Abdi Seçer, ablam Seçil Seçer ve ikiz kız kardeşim Sezen Seçer’e sonsuz teşekkürlerimi sunmak isterim. Çalışmamız, 14675 Proje numarası ile İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Yürütücü Sekreterliği tarafından desteklenmiştir. Sağladıkları maddi destekten dolayı çok teşekkür ederim. Sezer SEÇER İstanbul, 2012 vii İÇİNDEKİLER Öz …………….…………………………………………………………………......iii Abstract ……………………………………………………………………….…….iv Önsöz …………………………………………………………………………….….v İçindekiler ………………………………………………………………………….vii Tablo ve Harita Listeleri ……………………………………………………….…...xi Kısaltmalar Listesi ………………………………………………………………...xiii Giriş ……………………………………………………………………………....…1 1. Lukka ……………………………………………………………………………..3 1.1. Yazılı Kaynaklar …………………………………………………....…..3 1.1.1. CTH 19 (Telipinu Fermanı) …………………………………..5 1.1.2. CTH 147 (Madduwatta Metni) ………………….……………5 1.1.2.1. Metinden Çıkarılan Genel Sonuçlar …………….…..7 1.1.3. CTH 142.II.A (I./II. Tuthaliya’nın Analleri) ………………...10 1.1.4. EA 38 (Alašiya Kralı-Mizri Kralı) …………………………...11 1.1.5. CTH 376 (Arinna’nın Güneş Tanrıçasına İlahiler ve Dualar) …………………………………………....13 1.1.6. CTH 76 (Alakšandu Antlaşması) ………………….……...….15 1.1.7. Kadeş Savaşını Konu Alan Yazıtlar ………………………....16 1.1.8. CTH 181 (Tawagalawa Mektubu) …………………………...17 1.1.9. CTH 82 (III. Hattušili’nin Analleri) …………………………23 1.1.10. CTH 182 (Millawanda/Milawata Mektubu) ………………..27 1.1.11. CTH 255 (IV. Tuthaliya’nın Prensleri/ Komutanları İçin Talimatı) ……………………………………………………30 1.1.12. Yalburt Anıtı ………………………………………………..31 1.1.13. CTH 682 (Tüm Koruyucu Tanrılara Bayram Ritüeli) ……...33 1.1.14. Merneptah Steli (Büyük Karnak Tapınağı Yazıtı) ………….35 1.1.15. Südburg Anıtı ……………………………………………….37 1.1.16. RS 20.238 ve RS 18.147 (Alašiya Kralı-Ugarit Kralı Ammurapi) …………………………………………………38 viii 1.1.17. RS 94.2523 (Ammurapi Dönemi’ne Ait Bir Mektup) ……..40 1.1.18. RS 94.2530 (Ammurapi Dönemi’ne Ait Bir Mektup) ……..41 1.1.19. CTH 241 (Sandık Envanterleri) ……………………………42 1.1.20. CTH 297 (Sınıflandırılamayan Mahkeme Tutanakları) ……43 1.1.21. CTH 483 (Evokasyon Ritüeli) ……………………………..45 1.1.22. CTH 242 (Araç, Silah ve Metal Stokları) ………………….46 1.1.23. CTH 215 (Sınıflandırılamayan Tarihi Metin Fragmanları) ..47 1.1.24. CTH 212 (Sözleşme ve Talimat Fragmanları) ……………..48 1.1.25. CTH 458 (Yakarı/Yakarma Ritüeli) ……………………….49 1.2. Yazılı Kaynaklara Göre Lukka Ülkesi’nde Yer Alması Muhtemel Hitit Dönemi Yerleşmeleri ………………….……………50 1.2.1. Attarimma …………………………………………………...50 1.2.2. Awarna ………………………………………………………60 1.2.3. D/Talawa …………………………………………………….65 1.2.4. Hinduwa ……………………………………………………..74 1.2.5. Huršanašša/Huwaršanašša …………………………………..76 1.2.6. İyalanda ……………………………………………………...81 1.2.7. Kuwalapašša ………………………………………………...90 1.2.8. Mutamutašša ……………………………………………...…94 1.2.9. Pina/la/li ……………………………………………………..96 1.2.10. Šuruta ………………………………………………………99 1.2.11. Waliwanda …………………………………………………101 1.2.12. Wallarimma ………………………………………………..104 1.2.13. Wiyanawanda ……………………………………………...108 1.2.14. Zippašla Dağ Ülkesi ……………………………………….111 1.2.15. Zumanti ……………………………………………………114 1.2.16. Zumarri/ra …………………………………………………115 1.3. Lukka Ülkesi’nin Lokalizasyon Çalışmaları …………………………119 1.4. Lukka Ülkesi’nin Coğrafyası ………………………………………...122 1.5. Lukka Ülkesi’ndeki Arkeolojik Veriler ……………………………...129 1.6. Edinilen Bilgiler Işığında Lukka Ülkesi’nin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası’nın Rekonstrüksiyonu ……………………………...….….140 ix 2. Pedašša ……………………………………………………………………...….145 2.1. Yazılı Kaynaklar ……………………...……………………………....145 2.1.1. CTH 147 (Madduwatta Metni) ……………………………..146 2.1.2. CTH 40 (I. Šuppiluliuma’nın İcraati) ……………………149 2.1.3. CTH 376 (Arinna’nın Güneş Tanrıçasına İlahiler ve Dualar)……………………………………………151 2.1.4. CTH 68 (Mira Kuwaliya Kralı Kupanta-Kurunta ile II. Muršili Arasındaki Antlaşma)………………..……….152 2.1.5. CTH 61 (II. Muršili’nin Analleri) …………………………..155 2.1.6. Kadeş Savaşını Konu Alan Yazıtlar ……………………......156 2.1.7. CTH 106.B (Ulmi Tešup ve III. Hattušili Arasındaki Antlaşma) ………………………………………156 2.1.8. CTH 83.1.A (I. Šuppiluliuma’nın İcraati Hakkında III. Hattušili’nin Raporu) ………………………………….158 2.1.9. CTH 106.A (Kurunta ve IV. Tuthaliya Arasındaki Antlaşma) ……………………………………..158 2.1.10. CTH 209 (Hititçe Mektup Parçaları) …………………...…161 2.1.11. CTH 214 (Tarihi Metin Fragmanları) ………………….....162 2.1.12. CTH 188 (Kral veya Kraliçe İçin Mektuplar) …………….163 2.2. Yazılı Kaynaklara Göre Pedašša Ülkesi’nde Yer Alması Muhtemel Hitit Dönemi Yerleşmeleri …...…………………………..164 2.2.1. Arimatta …………………………………………………….164 2.2.2. Šanantarwa ……………………………………………...….166 2.3. Pedašša Ülkesi’nin Lokalizasyon