22 2015/03 S+RO Jan Rademaker Ralph van der Straten Parkstad Parkstad Limburg Thema [email protected] [email protected] Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie Sturen op stedelijke transformatie: Park stad Limburg proeftuin bevolkingskrimp

Parkstad Limburg kreeg als één van de Terugblik woningnood en de ongelijke welvaarts- eerste regio’s in Nederland te maken groei vroegen om ‘samenhangende met bevolkingskrimp. Welke gevolgen Als we kort terugblikken op de ontwik- plannen voor grotere gebiedsdelen en dit heeft voor de ruimtelijke inrichting keling van de Nederlandse ruimtelijke voor het land als geheel’.1 werd in het zuiden van Nederland al ordening en de achterliggende motie- eerder duidelijk dan elders. Hoe je hier ven om daar vanuit de nationale De voorspelde ontwikkeling van de mee om kunt gaan dus ook. Jan overheid op te sturen, is een belangrijke Nederlandse bevolking was altijd een Rademaker en Ralph van der Straten reden gelegen in het feit dat de centraal uitgangspunt in het nationale laten zien hoe de regio Parkstad bevolkingsomvang vanaf 1950 flink is ruimtelijkeordeningsbeleid. Zo werd in Limburg een proeftuin voor stedelijke gegroeid. Al vóór de Tweede Wereld- de Tweede Nota (1966) en de Derde Nota transformatie kan zijn. oorlog waren er ideeën om te komen (1973-1983) uitgegaan van prognoses tot de uitwerking van een nationale die lieten zien dat de bevolking zou De ruimtelijke agenda is in beweging. In ruimtelijke structuur. De ruimtelijk- groeien van ongeveer 12 miljoen naar 17 de landelijke politiek is er veel aandacht economische ontwrichting als gevolg of 20 miljoen inwoners in 2000. Deze voor de ontwikkelingen in de zorg, de van de oorlog, de geboortegolf, de nationale nota’s hadden als doel de woningmarkt, de detailhandel en het noodzakelijke versnelling van de demografische groei te begeleiden en energievraagstuk. Deze ontwikkelingen industrialisatie, de strijd tegen de hier actief op te sturen, om te voorko- hebben gevolgen voor de kwaliteit van onze ruimte. In sommige regio’s wordt dit versterkt door de effecten van bevolkingsdaling. In een krimpende markt is een actieve top-down sturing van de overheid noodzakelijk om de ruimtelijke gevolgen hiervan goed te kunnen begeleiden. Het maken van duidelijke keuzes is een cruciale randvoorwaarde om markten te laten functioneren. Hierdoor kunnen bottom-up initiatieven worden gestimuleerd en tot bloei komen. Van de vijf Nederlandse krimpgebieden is Zuid-Limburg de enige verstedelijkte regio, de omvang van de ruimtelijke effecten van bevolkingsdaling is nergens zo groot. In Limburg is Parkstad Limburg de koploper als het gaat om de aanpak van de gevolgen van bevolkingsdaling. De regio loopt volgens minister Blok ook voor op de rest van Nederland. Parkstad Limburg presen- teert zich daarom als de proeftuin voor stedelijke transformatie. S+RO 2015/03 23

Thema Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie Sturen op stedelijke transformatie: Park stad Limburg proeftuin bevolkingskrimp

men dat deze zou leiden tot ‘rampzalige gelet op hun specifieke gebiedskennis bebouwd gebied centraal staan. Een gevolgen’ zoals de ongeleide uitdijing en en samenwerking met regionale belangrijke kanttekening is dat de samensmelting van de grote steden in partners. bevolkingsontwikkeling per regio de Randstad. Het antwoord hierop was verschilt. Zo zullen er regio’s zijn die in de gebundelde deconcentratie waarbij Regionale demografische de toekomst minder inwoners zullen zogenaamde groeikernen (onder andere verschillen hebben dan nu, regio’s die te maken Purmerend, Zoetermeer, Spijkenisse) krijgen met bevolkingsgroei en regio’s werden aangewezen. Hier konden Recente bevolkingsprognoses voorspel- waar de bevolkingsomvang de komende mensen wonen, werken en recreëren len dat de Nederlandse bevolkingsom- jaren stabiel zal blijven. De krimpregio’s waardoor de druk op de grote steden vang tot 2060 geleidelijk met één Zuid-Limburg, Achterhoek, Zeeuws- zou verminderen en de suburbanisatie- miljoen inwoners zal groeien.2 Dit Vlaanderen, Noordoost-Friesland en golf kon worden gecontroleerd. Vanaf betekent dat Nederland zo goed als Noordoost-Groningen zijn koploperre- de Nota Ruimte (2004) is de ruimtelijke afgebouwd is en het volume van gio’s als het gaat om bevolkingsdaling. ordening gaandeweg gedecentraliseerd uitbreiding relatief beperkt is. De Maar ook andere delen van Nederland, vanuit de filosofie dat vooral de komende decennia zullen vooral zoals Purmerend, Spijkenisse en provincies en gemeenten aan de lat vernieuwing, herstructurering en Rotterdam-Zuid krijgen hiermee op staan voor de fysieke leefomgeving, transformatie van het bestaande termijn te maken.3

Daarmee wordt bevolkingsdaling, tot op heden vooral gezien als een regio- naal thema voor de randen van

Jabeek Nederland, langzaamaan een vraagstuk dat zich op het landelijk schaalniveau Bingelrade Schinveld manifesteert. De ‘oude’ groeikernen Merkelbeek hebben het moeilijk, de bevolking Duitsland vergrijst en jongeren trekken steeds vaker naar de grote steden.4 Dit maakt

Vaesrade regionale afstemming over bijvoorbeeld

Ubach over Worms woningbouwprogramma’s een vereiste, omdat bevolkingsgroei en -daling twee Nuth Rimburg Schimmert Wijnandsrade kanten van dezelfde medaille zijn. Beslissingen over de realisatie of Hulsberg Heerlen uitbreiding van een woonwijk of Klimmen winkelcentrum in de ene gemeente Voerendaal kunnen invloed hebben op buurge- Ransdaal meenten. Dat geldt in eerste instantie Ubachsberg natuurlijk op regionaal niveau, maar die lijn kan gemakkelijk worden doorge- trokken naar het nationale schaal- Nederland Simpelveld niveau. Daarmee is bevolkingsdaling, in Bocholtz feite demografie in algemene zin, mis- schien wel het belangrijkste vraagstuk in het ruimtelijkeordeningsbeleid van veel Nederlandse steden en regio’s. >> 24 2015/03 S+RO

Thema Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie

De effecten van bedrijven) binnen één uur reistijd te waarmee een investeringsprogramma bevolkingsdaling bereiken zijn. De economische poten- van 259 miljoen euro op poten is gezet. ties die de geografische ligging biedt Met deze investering zijn zo’n 2000 De effecten van bevolkingsdaling worden onvoldoende benut. woningen uit de markt gehaald, circa worden het meest zichtbaar door een 500 woningen teruggebouwd, nieuwe toenemende leegstand in vastgoedsec- Regionale afstemming onderwijs- en sociaal-culturele toren zoals woningen en winkels, dat noodzakelijk voorzieningen gerealiseerd, openbare leidt tot een onder druk staand ruimte opnieuw ingericht, woningen voorzieningenniveau en daaruit Om te sturen op de effecten van verduurzaamd en is een flankerend voortkomende leefbaarheidsproble- bevolkingsdaling heeft Parkstad sociaal programma uitgevoerd. men. Deze effecten worden nog Limburg gekozen om te werken langs versterkt door autonome trends zoals twee strategische pijlers: enerzijds de Ondertussen is de focus in de herstruc- het toenemende marktaandeel van herstructurering van het bestaand turering verschoven. Zo is de leegstand internetwinkelen. Het draagvlak voor bebouwd gebied, anderzijds economi- in de woningvoorraad verplaatst van de voorzieningen zoals winkels, scholen, sche structuurversterking. Dit bete- huursector naar de particuliere gemeenschapshuizen en kerken kent dat vooral wordt geïnvesteerd in koopsector. Vanwege het versnipperd brokkelt af en gebieden waar de een toekomstbestendige voorzienin- eigendom en hypothecaire aspecten is leegstand zich concentreert zijn niet genstructuur, kwalitatief hoogwaar- de opgave daardoor complexer en meer aantrekkelijk. Ook woningen dige woongebieden in een aantrekkelijk taaier dan voorheen. Voor vrijgekomen staan lange tijd te koop en/of leeg. landschap, goede (grensoverschrijden- schoolgebouwen, gemeenschapshuizen de) verbindingen en de groeiende en kerkgebouwen wordt gezocht naar Dit structurele overaanbod leidt naast toeristische sector met als hoger doel nieuwe toekomstbestendige functies, leegstand en leefbaarheidsproblemen het regionale vestigingsklimaat terwijl het programma om alles te ook tot dalende vastgoedwaarden. Veel duurzaam te versterken. vullen ontbreekt. Dit wordt nog eens hypotheken van particuliere eigenaren bemoeilijkt door de aanwezige planca- staan onder water en soms werken De herstructurering heeft een enorme paciteit. Het staat vast dat nieuw- bodemprijzen van te koop staand impuls gehad nadat de toenmalige bouw- of uitbreidingsplannen in de ene vastgoed ongewenste (criminele) minister van Binnenlandse Zaken en gemeente grote gevolgen kunnen activiteiten in de hand. Over het Koninkrijksrelaties de krimpproblema- hebben voor omliggende gemeenten. En algemeen geldt: er is meer vastgoed tiek in 2009 op de nationale agenda dus is regionale afstemming (en dus het dan programma en dus is er feitelijk heeft geplaatst. Het Rijk, de provincie maken van keuzes) over programma’s meer aanbod dan vraag: de markt is en de regio hebben in Parkstad Limburg noodzakelijk.5 Niet ingrijpen, ofwel het ‘ontspannen’. Bovenop dit kwantita- een transformatiefonds in het leven niet maken van keuzes, leidt ertoe dat tieve vraagstuk is er sprake van een geroepen van waaruit een herstructu- de opgave groter wordt en de kosten verschuiving van de kwalitatieve vraag. reringsprogramma is vormgegeven. De uiteindelijk zullen stijgen. Tijdig Aspecten als levensloopbestendigheid, Rijksbijdrage van 14,5 miljoen euro is investeren in krimpregio’s loont dus.6 betaalbaarheid en duurzaamheid ingezet als een financiële hefboom worden steeds belangrijker. Regionale bestuurlijke samenwerking: Parkstad Limburg Naast deze herstructureringsvraag- stukken heeft bevolkingsdaling Parkstad Limburg, de voormalige Oostelijke Mijnstreek, is met 247.000 in- gevolgen voor de regionale economi- woners en een voor Nederlandse begrippen unieke ruimtelijke structuur één sche concurrentiekracht. Zo neemt de van de meest verstedelijkte regio’s. De acht gemeenten in Parkstad Limburg omvang van de beroepsbevolking (Brunssum, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Nuth, Onderbanken, Simpelveld vanwege vergrijzing en ontgroening af. en Voerendaal) werken samen in een Gemeenschappelijke Regeling, waar- Een groot deel van de hoogopgeleide bij regionale afstemming plaatsvindt over vier thema’s: economie, ruimte, jongeren trekt weg en ouderen gaan mobiliteit en wonen. Concreet worden er in bestuurscommissies, bestaande met pensioen. Dit maakt dat sommige uit de acht vakwethouders, onder meer regionale afspraken gemaakt over regio’s minder interessant worden voor het detailhandelsbeleid, de energietransitie, openbaarvervoerverbindingen de vestiging van (grote) bedrijven. Dat en de woningmarktprogrammering. Hoewel er altijd naar consensus wordt geldt ook voor een regio als Parkstad gestreefd kunnen deze bestuurscommissies voor alle colleges bindende meer- Limburg, ondanks dat zo’n 2,2 miljoen derheidsbesluiten nemen. arbeidsplaatsen (en dus heel veel Kerkrade-West na herstructurering S+RO 2015/03 25 Foto: Parkstad Limburg Thema Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie

Top-down en bottom-up gemaakt over de toekomstige ruimte- toestaan’. Zo’n visie verschaft onderne- lijke structuur van de regio en ant- mers, inwoners en bedrijven duidelijk- Om de effecten van bevolkingsdaling woord wordt gegeven op vragen als heid. Het uitgangspunt is dat nieuwe goed te kunnen begeleiden is in de ‘waar vinden we leegstand erg en ruimtelijke ontwikkelingen op de juiste eerste plaats een ‘top-down’ sturing minder erg’ en ‘op welke plek wil ik een plekken plaatsvinden, zodat de regio er vereist: een visie waarin keuzes worden bepaalde ontwikkeling wel en niet op de lange termijn beter van wordt. Vanuit haar ruimtelijkeordeningstaak is de overheid aan zet om duidelijke Kansrijk nieuw arrangement: ruimtelijke randvoorwaarden te stellen de transitie-exploitatie van particulier woningbezit waarbinnen vastgoedmarkten goed kunnen functioneren.7 Een goed voorbeeld van een nieuw innovatief instrument is een project waar- bij een corporatie bereid is om particulier woningbezit aan te kopen, dit ver- Top-down sturing is een belangrijke volgens tijdelijk te verhuren en uiteindelijk deze woningen te slopen. Hiermee voorwaarde om bottom-up initiatieven wordt de tijdelijk groeiende vraag naar sociale huurwoningen opgevangen en uit de markt en de samenleving aan te wordt de omvang van de woningvoorraad op termijn kleiner. Op deze wijze jagen en te faciliteren. Juist in een tijd kan de tijdelijke inkomstenstroom uit de huuropbrengsten worden gebruikt waarin er geen grote overheidsmidde- om de aankoopinvestering terug te verdienen. De businesscase van deze pilot len voorhanden zijn, zijn dergelijke is momenteel lastig rendabel te krijgen vanwege de verhuurderheffing, die de initiatieven cruciaal om dynamiek en corporatie verplicht om extra belasting te betalen op haar woningbezit van vitaliteit op gang te brengen. Bovendien huurwoningen met een huurprijs beneden 710 euro per maand. mist de opgave op zichzelf de motor van bevolkingsgroei die in het verleden de nodige gebiedsontwikkelingen >> 26 2015/03 S+RO

Thema Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie

rendabel of zelfs winstgevend heeft om dergelijke initiatieven op de juiste gemaakt. Hierdoor is de toekomst van plekken te faciliteren. een krimpregio vooral afhankelijk van initiatieven en steun vanuit de Voor de woningmarkt is een regionale markt en de samenleving, de overheid woningmarktprogrammering ontwik- neemt vooral een faciliterende en keld, die de regio in staat stelt te sturen sturende rol in. Kortom: top-down op de omvang van de woningvoorraad: sturing en bottom-up initiatieven nieuwbouw en sloop gaan zo hand in moeten elkaar (kunnen) ontmoeten. hand. Nieuwbouw ‘in de wei’ wordt ontmoedigd, terwijl initiatieven om de In Parkstad Limburg zijn er aanspre- bestaande woningen kwalitatief te kende voorbeelden die deze wisselwer- verbeteren en monumentale panden king aantonen. Zo heeft de Stichting van een nieuwe bestemming te Streetwise, oorspronkelijk een burgeri- voorzien worden aangejaagd.8 Zo’n nitiatief, op verschillende plekken in het beleidsuitspraak is cruciaal om centrum van Heerlen voormalige bottom-up initiatieven die invulling winkelpanden een nieuwe innovatieve geven aan de opgave te kunnen invulling gegeven. Dit heeft geleid tot faciliteren. Zo ontstaat namelijk een kwalitatieve versterking van het gezonde marktspanning. centrum en een afname van de winkelleegstand. De Stichting Kansen- Proeftuin voor Nederland winkels heeft op een soortgelijke manier voormalige winkelpanden in Het ontwikkelen van visies en beleid is Kerkrade-West kunnen herbestemmen, echter niet voldoende. Om de transfor- bijvoorbeeld in de vorm van een sociaal matieopgave echt vlot te trekken zijn buurtrestaurant, een strijkservice en nieuwe instrumenten noodzakelijk, een kunstwinkel. De regionale detail- zoals een innovatief sturingsinstru- handelsvisie fungeert als beleidskader mentarium en financiële arrangemen-

Mogelijkheden voor beleggers in huurwoningen in Parkstad Limburg

In veel woongebieden in Parkstad Limburg is er sprake van een overaanbod aan koopwoningen, maar een tekort aan huurwoningen. Door onder andere de flexibiliteit op de arbeidsmarkt, de vergrijzing en het strengere hypothecaire systeem worden huren steeds populairder. Helemaal voor de doelgroep met een inkomen boven de 34.000 euro, die door de nieuwe Woningwet niet meer worden bediend door woningcorporaties. Omdat de koopwoningmarkt zeer ontspannen is, zijn er voor beleggers interessante directe rendementen te be- halen in de regio. Zo kunnen koopwoningen opgekocht worden tegen relatief gunstige prijzen, terwijl de huren relatief hoog liggen. ten. De verdienmodellen die in het In Parkstad Limburg zijn er al enkele verhuurders die de mogelijkheden van de verleden succesvol zijn geweest aankoop en verhuur van particuliere woningen hebben ingezien. Echter, dit werken niet meer in een krimpende heeft nog niet geleid tot voldoende aanbod van betaalbare huurwoningen. markt. Hier draait het namelijk niet Beleggingskeuzes worden momenteel nog onvoldoende gemaakt op basis van zozeer om het verdelen van de winst direct rendement, maar op basis van indirect rendement. Om meer beleggers maar vooral om het verdelen en te verleiden te investeren in de bestaande woningvoorraad in Parkstad Lim- minimaliseren van de kosten. In burg, is een bidbook voor huurwoningen ontwikkelt. Hierin worden – vanuit samenwerking met het Rijksvastgoed- een markttechnisch perspectief – de meest interessante locaties voor huur- bedrijf en de provincie Limburg heeft de woningen in de spotlights gezet. Stadsregio Parkstad Limburg onder- zoek gedaan naar de toepasbaarheid Meer informatie: www.parkstad-limburg.nl van nieuwe arrangementen en verdien- modellen.9 Met een aantal hiervan Innovatieve invulling winkelpanden S+RO 2015/03 27 Heerlen, Stichting Streetwise Foto: Parkstad Limburg Thema Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie

Experiment: Tijdelijke studentenhuisvesting in leegstaand vastgoed

Veel leegstaand vastgoed zoekt een nieuwe bestemming. Een potentiële kans is de vraag naar studentenwoningen voor studenten aan de Rheinisch-West- faelische Technische Hochschule (RWTH) en de Fachhochschule (FH) in Aachen. De RWTH ligt op zo’n tien kilometer afstand van Kerkrade. De dubbele jaargang eindexamenkandidaten in het voortgezet onderwijs in 2013, het vervallen van de dienstplicht in Duitsland en het vervallen van het collegegeld in Nordrein Westfalen (meer jongeren kunnen gaan studeren) zorgt voor een ongewone toestroom van eerstejaarsstudenten in Aachen. Daarbij investeren verschil- lende partijen maar liefst twee miljard euro in de uitbreiding van de campussen wordt momenteel in de praktijk in Aachen. Voor de omliggende Nederlandse grensgemeenten een mooie kans geëxperimenteerd in pilots (zie kaders), om leegstaand vastgoed op deze wijze tijdelijk in te vullen. In een leegstaande waarbij de liefde voor bestaand flat van HEEM Wonen in Kerkrade wonen op deze wijze al 44 Duitse studenten. vastgoed centraal staat. Rijkswet- en regelgeving maakt het op dit moment helaas nog niet mogelijk De uitdaging is om als een belegger te dat niet-EU studenten in Nederland mogen wonen, als deze in Aachen stu- kijken naar de problemen en uitdagin- deren. Ze hebben volgens regelgeving geen reden voor verblijf (ze studeren gen in de regio. Instrumenten als immers in Duitsland). En dat terwijl er jaarlijks circa 2000 niet-EU studenten stedelijke herverkaveling, verhandel- in Aachen een studie volgen. Hierdoor zijn al meer dan 50 niet-EU studenten bare ontwikkelingsrechten en wellicht teleurgesteld, die graag in Kerkrade een kamer hadden willen huren. een nieuwe verdelingssystematiek voor ‘financiële pijn’ kunnen daarbij helpen. Meer informatie: www.facebook.com/wohnraumstudierendenaachen De rol van de rijksoverheid kan van >> 28 2015/03 S+RO Kerkrade-West voor herstructurering Foto: Parkstad Limburg Thema Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie

bevolkingsdaling zeer wenselijk, temeer omdat meer regio’s en steden de komende jaren te maken krijgen met een afnemende bevolking.

De acht samenwerkende gemeenten in Parkstad Limburg hebben de handen ineengeslagen om in gezamenlijkheid te werken aan de toekomst van de regio door de afstemming over beleid en programma’s te intensiveren. Deze samenwerking toont aan dat een gedeelde urgentie over, en tijdige acceptatie van de opgave – weliswaar na een lange remweg – leidt tot tastbare succesvolle resultaten. Zo heeft de sloop van 3000 huurwoningen in het kader van de herstructurering geleid tot een daling van het leeg- standspercentage van 5,2 procent in 2009 naar 4,3 procent in 2013.10 Dit heeft een verdere waardedaling in de regionale woningmarkt voorkomen.

IBA

Het meest aansprekende instrument waarmee de regio werkt aan haar grote betekenis zijn om dergelijke voor het Rijk een rol weggelegd om toekomst is de Internationale Bau transformatieprocessen op regionaal nationaal opererende instanties zoals Ausstellung (IBA). De IBA (zie kader schaalniveau uit te voeren, door Nationale Hypotheek Garantie en hiernaast) is een motor en aanjager van bijvoorbeeld experimenteerruimte te banken te stimuleren om actief mee te de regionale transformatieopgave en bieden binnen nationale wet- en doen. In algemene zin is een debat over moet nieuwe dynamiek teweegbren- regelgeving, zoals het Bouwbesluit en de mate van sturing vanuit de nationale gen. De regio kijkt vooruit en wil de de Wet Ruimtelijke Ordening. Ook is er overheid op de ruimtelijke effecten van achterstand ombuigen in een voor- sprong, met als ambitie een stad van de toekomst en een Europese voorbeeld- De IBA als instrument voor stedelijke transformatie regio te worden op het schaalniveau van 240.000 inwoners. Vanuit de achtergrond van de ruimtelijke transformatieopgave is enkele jaren geleden het idee ontstaan om via het beproefde Duitse instrument IBA Als eerste stedelijke regio in Nederland (Internationale Bau Ausstellung) een duurzame impuls te geven aan de regio die op grote schaal te maken heeft met op zowel het ruimtelijke, economische als sociale vlak. Tussen 2014 en 2020 de ruimtelijke effecten van bevolkings- organiseren de acht Parkstadgemeenten en de provincie Limburg de eerste daling, kan Parkstad Limburg worden niet-Duitse IBA: de IBA Parkstad. Zij hebben daartoe 45 miljoen euro beschik- gezien als een proeftuin voor stedelijke baar gesteld. De IBA is een instrument om vanuit een bottom-up aanpak en een transformatie. Dat de regio een open oproep initiatieven en projecten uit de samenleving te genereren die via koploperrol heeft, is ook laatst kwaliteitsprocessen kunnen doorgroeien tot voorbeeldstellende en richting- aangegeven door minister Blok.11 Het gevende projecten van internationale allure: projecten die in 2020 al laten zien zijn van een proeftuin vraagt om hoe Parkstad er in 2040 uitziet. In april 2015 presenteerde curator-directeur intensieve samenwerking tussen van IBA Parkstad Jo Coenen de oogst van de eerste open oproep: 293 projecti- overheden, maatschappelijke partners deeën of -voorstellen zijn ingediend. en het bedrijfsleven, maar vooral om lef en innovatiekracht. Lef bij bestuurders S+RO 2015/03 29

Thema Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie 3 PBL (Planbureau voor de Leefomgeving), om de noodzakelijke keuzes te maken De Nederlandse bevolking in beeld – Stichting Streetwise en vanuit een goede ruimtelijke Verleden, Heden en Toekomst, 2014. ordening te sturen op de ruimtelijke 4 PBL (Planbureau voor de Leefomgeving), Streetwise is een uitvoerende orga- effecten van bevolkingsdaling. Innova- De Stad: Magneet, Roltrap en Spons, 2015. nisatie voor duurzame economische tiekracht om via nieuwe instrumenten 5 PBL (Planbureau voor de Leefomgeving), structuurversterking van winkelge- De Stad: Magneet, Roltrap en Spons, 2015. zoals een IBA concrete invulling te 6 Gerrichhauzen en Partners, Krimp als bieden. Streetwise werkt binnen de geven aan die top-down sturing en Kans, 2007. Retailstructuurvisie Parkstad Limburg bottom-up initiatieven aan te jagen en 7 Geuting, E., Marktstructurering als samen met de bewoners, ondernemers te stimuleren. Tegelijkertijd blijft een ruimtelijk ordeningsinstrument, Ipskamp en vastgoedpartijen om goede resul- actieve ondersteuning vanuit de Drukkers, Enschede, 2011, p. 13. taten te boeken. 8 Stadsregio Parkstad Limburg, Regionale rijksoverheid en de provincie Limburg Woningmarktprogrammering 2013 – 2016, op urgente thema’s zoals wonen en Heerlen, 2013, p. 4. Op deze wijze heeft Streetwise leeg- detailhandel noodzakelijk om de 9 Stadsregio Parkstad Limburg, Provincie staande winkelpanden een nieuwe effecten van de bevolkingsdaling goed Limburg en Ministerie van Binnenlandse invulling gegeven en ondernemers te kunnen begeleiden. Met een unieke Zaken en Koninkrijksrelaties, Financiële vanuit een perifere winkellocatie ver- arrangementen voor de demografische bestuurlijke samenwerking, een transitie van Zuid-Limburg, Maastricht, plaatst naar kernwinkelgebieden. Deze combinatie van top-down sturing en 2013. ondernemers worden begeleid doordat bottom-up initiatieven en het anticipe- 10 Provincie Limburg, Woonmonitor 2013, Streetwise zich richt op onderliggende ren op de transitieopgaven wil Parkstad Maastricht, 2014, p. 33. problemen van leegstand. Zo worden Limburg voorop blijven lopen en een 11 Ministerie Binnenlandse Zaken en samenwerkingsverbanden tussen Koninkrijksrelaties, Beleidsdoorlichting proeftuin zijn voor stedelijke transfor- Programma Bevolkingsdaling, Den Haag, ondernemers opgericht, onderhan- matie in Nederland. ■ 2014, p. 21. delt Streetwise over aantrekkelijkere huurvoorwaarden en vastgoedeigena- Noten ren (bijvoorbeeld ingroeihuur) en zet 1 Cammen, H van der en Klerk, L. de, Jan Rademaker en Ralph van der Straten Streetwise zich in voor de profilering Ruimtelijke ordening: van grachtengordel tot VINEX-wijk, Uitgeverij het Spectrum, zijn werkzaam als programmamedewer- van winkelstraten. Dit verbetert het Utrecht, 2003, p. 173. ker bij de Stadsregio Parkstad Limburg. toekomstperspectief van startende en 2 CBS Statline, Bevolkingsprognose zittende ondernemers aanzienlijk. Nederland, 2015. Meer informatie: http://stichtingstreetwise.nl/

Binnenstedelijke transformatieopgaven

Om centra en binnensteden in krimpregio’s aantrekkelijk en leefbaar te houden, zullen de meeste gebiedsontwikkelin- gen in krimpregio’s binnenstedelijk zijn. In een traditioneel model is zo’n gebiedsontwikkeling erg duur en kent een lange doorlooptijd. De overheid moet hoge kosten betalen om een nieuwe gebiedsontwikkeling mogelijk te maken, terwijl de opbrengsten niet mee stijgen. Het gevolg is een verliesgevende businesscase, waardoor de gewenste transformatie lastig wordt. De minister heeft al bepaald dat een nieuw instrument aan de wet wordt toegevoegd: stedelijke herverkaveling.

Dit instrument is in een studie naar interessante arrangementen voor de vastgoedmarkt door het ministerie van Bin- nenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de Provincie Limburg en Stadsregio Parkstad Limburg ook als interessant betiteld voor binnenstedelijke transformatieopgaven in krimpgebieden. Denk bijvoorbeeld aan de herinrichting van een gebied, waarbij de behoefte aan het aantal woningen en winkelruimte afneemt en de noodzaak ontstaat om het gebied anders in te richten. Zonder een bepaling waarbij een onwillige eigenaar (denk aan een buitenlandse belegger met een kantoor in Zwitersland die de telefoon niet opneemt) gedwongen kan worden om mee te ruilen, is dit instrument op het oog nutteloos. Vooral omdat de bevolkingskrimp een afname van de behoefte aan vastgoed met zich meebrengt. Terwijl er voldoende gebieden in Parkstad aan te wijzen zijn die zich zouden lenen als een interessante plek om via stedelijke her- verkaveling te komen tot een succesvolle binnenstedelijke transformatie.

Meer informatie: http://www.limburg.nl/Beleid/Wonen_en_Leefomgeving/Transitiefonds_Limburgse_Woningmarkt