Sturen Op Stedelijke Transformatie: Park Stad Limburg Proeftuin Bevolkingskrimp
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
22 2015/03 S+RO Jan Rademaker Ralph van der Straten Parkstad Limburg Parkstad Limburg Thema [email protected] [email protected] Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie Sturen op stedelijke transformatie: Park stad Limburg proeftuin bevolkingskrimp Parkstad Limburg kreeg als één van de Terugblik woningnood en de ongelijke welvaarts- eerste regio’s in Nederland te maken groei vroegen om ‘samenhangende met bevolkingskrimp. Welke gevolgen Als we kort terugblikken op de ontwik- plannen voor grotere gebiedsdelen en dit heeft voor de ruimtelijke inrichting keling van de Nederlandse ruimtelijke voor het land als geheel’.1 werd in het zuiden van Nederland al ordening en de achterliggende motie- eerder duidelijk dan elders. Hoe je hier ven om daar vanuit de nationale De voorspelde ontwikkeling van de mee om kunt gaan dus ook. Jan overheid op te sturen, is een belangrijke Nederlandse bevolking was altijd een Rademaker en Ralph van der Straten reden gelegen in het feit dat de centraal uitgangspunt in het nationale laten zien hoe de regio Parkstad bevolkingsomvang vanaf 1950 flink is ruimtelijkeordeningsbeleid. Zo werd in Limburg een proeftuin voor stedelijke gegroeid. Al vóór de Tweede Wereld- de Tweede Nota (1966) en de Derde Nota transformatie kan zijn. oorlog waren er ideeën om te komen (1973-1983) uitgegaan van prognoses tot de uitwerking van een nationale die lieten zien dat de bevolking zou De ruimtelijke agenda is in beweging. In ruimtelijke structuur. De ruimtelijk- groeien van ongeveer 12 miljoen naar 17 de landelijke politiek is er veel aandacht economische ontwrichting als gevolg of 20 miljoen inwoners in 2000. Deze voor de ontwikkelingen in de zorg, de van de oorlog, de geboortegolf, de nationale nota’s hadden als doel de woningmarkt, de detailhandel en het noodzakelijke versnelling van de demografische groei te begeleiden en energievraagstuk. Deze ontwikkelingen industrialisatie, de strijd tegen de hier actief op te sturen, om te voorko- hebben gevolgen voor de kwaliteit van onze ruimte. In sommige regio’s wordt dit versterkt door de effecten van bevolkingsdaling. In een krimpende markt is een actieve top-down sturing van de overheid noodzakelijk om de ruimtelijke gevolgen hiervan goed te kunnen begeleiden. Het maken van duidelijke keuzes is een cruciale randvoorwaarde om markten te laten functioneren. Hierdoor kunnen bottom-up initiatieven worden gestimuleerd en tot bloei komen. Van de vijf Nederlandse krimpgebieden is Zuid-Limburg de enige verstedelijkte regio, de omvang van de ruimtelijke effecten van bevolkingsdaling is nergens zo groot. In Limburg is Parkstad Limburg de koploper als het gaat om de aanpak van de gevolgen van bevolkingsdaling. De regio loopt volgens minister Blok ook voor op de rest van Nederland. Parkstad Limburg presen- teert zich daarom als de proeftuin voor stedelijke transformatie. S+RO 2015/03 23 Thema Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie Sturen op stedelijke transformatie: Park stad Limburg proeftuin bevolkingskrimp men dat deze zou leiden tot ‘rampzalige gelet op hun specifieke gebiedskennis bebouwd gebied centraal staan. Een gevolgen’ zoals de ongeleide uitdijing en en samenwerking met regionale belangrijke kanttekening is dat de samensmelting van de grote steden in partners. bevolkingsontwikkeling per regio de Randstad. Het antwoord hierop was verschilt. Zo zullen er regio’s zijn die in de gebundelde deconcentratie waarbij Regionale demografische de toekomst minder inwoners zullen zogenaamde groeikernen (onder andere verschillen hebben dan nu, regio’s die te maken Purmerend, Zoetermeer, Spijkenisse) krijgen met bevolkingsgroei en regio’s werden aangewezen. Hier konden Recente bevolkingsprognoses voorspel- waar de bevolkingsomvang de komende mensen wonen, werken en recreëren len dat de Nederlandse bevolkingsom- jaren stabiel zal blijven. De krimpregio’s waardoor de druk op de grote steden vang tot 2060 geleidelijk met één Zuid-Limburg, Achterhoek, Zeeuws- zou verminderen en de suburbanisatie- miljoen inwoners zal groeien.2 Dit Vlaanderen, Noordoost-Friesland en golf kon worden gecontroleerd. Vanaf betekent dat Nederland zo goed als Noordoost-Groningen zijn koploperre- de Nota Ruimte (2004) is de ruimtelijke afgebouwd is en het volume van gio’s als het gaat om bevolkingsdaling. ordening gaandeweg gedecentraliseerd uitbreiding relatief beperkt is. De Maar ook andere delen van Nederland, vanuit de filosofie dat vooral de komende decennia zullen vooral zoals Purmerend, Spijkenisse en provincies en gemeenten aan de lat vernieuwing, herstructurering en Rotterdam-Zuid krijgen hiermee op staan voor de fysieke leefomgeving, transformatie van het bestaande termijn te maken.3 Daarmee wordt bevolkingsdaling, tot op heden vooral gezien als een regio- naal thema voor de randen van Jabeek Nederland, langzaamaan een vraagstuk Onderbanken dat zich op het landelijk schaalniveau Bingelrade Schinveld manifesteert. De ‘oude’ groeikernen Merkelbeek hebben het moeilijk, de bevolking Brunssum Duitsland vergrijst en jongeren trekken steeds vaker naar de grote steden.4 Dit maakt Vaesrade regionale afstemming over bijvoorbeeld Ubach over Worms woningbouwprogramma’s een vereiste, Nuth Landgraaf omdat bevolkingsgroei en -daling twee Nuth Rimburg Schimmert Wijnandsrade Heerlen kanten van dezelfde medaille zijn. Beslissingen over de realisatie of Hulsberg Heerlen uitbreiding van een woonwijk of Voerendaal Klimmen winkelcentrum in de ene gemeente Voerendaal Kerkrade kunnen invloed hebben op buurge- Ransdaal meenten. Dat geldt in eerste instantie Ubachsberg natuurlijk op regionaal niveau, maar die lijn kan gemakkelijk worden doorge- Simpelveld trokken naar het nationale schaal- Nederland Simpelveld niveau. Daarmee is bevolkingsdaling, in Bocholtz feite demografie in algemene zin, mis- schien wel het belangrijkste vraagstuk in het ruimtelijkeordeningsbeleid van veel Nederlandse steden en regio’s. >> 24 2015/03 S+RO Thema Stad van straks Sturen op stedelijke transformatie De effecten van bedrijven) binnen één uur reistijd te waarmee een investeringsprogramma bevolkingsdaling bereiken zijn. De economische poten- van 259 miljoen euro op poten is gezet. ties die de geografische ligging biedt Met deze investering zijn zo’n 2000 De effecten van bevolkingsdaling worden onvoldoende benut. woningen uit de markt gehaald, circa worden het meest zichtbaar door een 500 woningen teruggebouwd, nieuwe toenemende leegstand in vastgoedsec- Regionale afstemming onderwijs- en sociaal-culturele toren zoals woningen en winkels, dat noodzakelijk voorzieningen gerealiseerd, openbare leidt tot een onder druk staand ruimte opnieuw ingericht, woningen voorzieningenniveau en daaruit Om te sturen op de effecten van verduurzaamd en is een flankerend voortkomende leefbaarheidsproble- bevolkingsdaling heeft Parkstad sociaal programma uitgevoerd. men. Deze effecten worden nog Limburg gekozen om te werken langs versterkt door autonome trends zoals twee strategische pijlers: enerzijds de Ondertussen is de focus in de herstruc- het toenemende marktaandeel van herstructurering van het bestaand turering verschoven. Zo is de leegstand internetwinkelen. Het draagvlak voor bebouwd gebied, anderzijds economi- in de woningvoorraad verplaatst van de voorzieningen zoals winkels, scholen, sche structuurversterking. Dit bete- huursector naar de particuliere gemeenschapshuizen en kerken kent dat vooral wordt geïnvesteerd in koopsector. Vanwege het versnipperd brokkelt af en gebieden waar de een toekomstbestendige voorzienin- eigendom en hypothecaire aspecten is leegstand zich concentreert zijn niet genstructuur, kwalitatief hoogwaar- de opgave daardoor complexer en meer aantrekkelijk. Ook woningen dige woongebieden in een aantrekkelijk taaier dan voorheen. Voor vrijgekomen staan lange tijd te koop en/of leeg. landschap, goede (grensoverschrijden- schoolgebouwen, gemeenschapshuizen de) verbindingen en de groeiende en kerkgebouwen wordt gezocht naar Dit structurele overaanbod leidt naast toeristische sector met als hoger doel nieuwe toekomstbestendige functies, leegstand en leefbaarheidsproblemen het regionale vestigingsklimaat terwijl het programma om alles te ook tot dalende vastgoedwaarden. Veel duurzaam te versterken. vullen ontbreekt. Dit wordt nog eens hypotheken van particuliere eigenaren bemoeilijkt door de aanwezige planca- staan onder water en soms werken De herstructurering heeft een enorme paciteit. Het staat vast dat nieuw- bodemprijzen van te koop staand impuls gehad nadat de toenmalige bouw- of uitbreidingsplannen in de ene vastgoed ongewenste (criminele) minister van Binnenlandse Zaken en gemeente grote gevolgen kunnen activiteiten in de hand. Over het Koninkrijksrelaties de krimpproblema- hebben voor omliggende gemeenten. En algemeen geldt: er is meer vastgoed tiek in 2009 op de nationale agenda dus is regionale afstemming (en dus het dan programma en dus is er feitelijk heeft geplaatst. Het Rijk, de provincie maken van keuzes) over programma’s meer aanbod dan vraag: de markt is en de regio hebben in Parkstad Limburg noodzakelijk.5 Niet ingrijpen, ofwel het ‘ontspannen’. Bovenop dit kwantita- een transformatiefonds in het leven niet maken van keuzes, leidt ertoe dat tieve vraagstuk is er sprake van een geroepen van waaruit een herstructu- de opgave groter wordt en de kosten verschuiving van de kwalitatieve vraag. reringsprogramma is vormgegeven. De uiteindelijk zullen stijgen. Tijdig Aspecten als levensloopbestendigheid, Rijksbijdrage van 14,5 miljoen euro is investeren in krimpregio’s loont dus.6