Parkstad Limburg Bijlage Bij Stedebouw & Ruimtelijke Ordening 2005/3 Colofon

Parkstad Limburg Bijlage bij Stedebouw & Ruimtelijke Ordening 2005/3 Colofon

Deze publicatie is tot stand gekomen in opdracht van het Vitruvianum, Centrum voor Architectuur in de Euregio Maas-Rijn te Heerlen en verschijnt als supplement bij S&RO 3/2005. De publicatie vormt Parkstad Limburg de afsluiting van de manifestatie ’Ontwerpen aan Parkstad Limburg’, georganiseerd door het Redactioneel Vitruvianum, Centrum voor Architectuur in de Euregio Maas-Rijn in samenwerking met het Nirov, die naast het injecteren van inspirerende voorbeelden, inzichten, plannen en gedachten, als doel had een eye-opener en inspiratiebron te zijn voor de verdere ontwikkelingen in deze regio en het op te stellen regionaal structuurplan. Zie voor nadere informatie en de deelnemers aan de manifestatie: www.oapl.org, www.vitruvianum.nl

bijlage bij Stedebouw & Ruimtelijke Ordening – 2005/3 Uitgever inhoudsopgave Nirov – Den Haag Redactie Andrea Croé, Vitruvianum Paul Peters, Vitruvianum Anne Luijten, Fieldtrip 3 Parkstad Limburg | Denise Vrolijk, Nirov/eindredacteur S&RO Redactioneel Denise Vrolijk en Andrea Croé Graﬁsche vormgeving 4 Verlaten idylle? | L5 concept design management Rotterdam Parkstad Limburg, de voormalige mijnregio in Zuid Limburg, is een De bestuurlijke eenheid van Parkstad Limburg wordt door iedere Denise Vrolijk Cor Wagenaar ruimtelijke lappendeken. Een stedelijk gebied met veel verschillende gemeente echter nog anders uitgelegd. Vooralsnog is de gezamen- en Andrea Croé Druk Respectievelijk eindredacteur 8 Kwalitatieve herontwikkeling | Grafisch Bedrijf Tuijtel kernen gescheiden door een netwerk van groene ruimtes en voor- lijke identiteit niet meer dan een optelsom van zeven individuele S&RO en hoofd Vitruvianum, Centrum voor Architectuur in de Bernd Borghoff Hardinxveld-Giessendam Stadsranden als drager van nieuwe identiteit malige industriecomplexen die tot woonwijk of bedrijventerrein zijn visies, daadkracht lijkt veelal te ontbreken. In dit supplement bij Euregio Maas-Rijn getransformeerd. Van de oude mijnbouw die de regio haar betekenis S&RO 3/2005 staat het spanningsveld tussen de wens naar bestuur- [email protected] 10 Heroriëntatie en ruimtelijke kwaliteit | Aan deze uitgave is uiterste zorg besteed: voor onvolledige [email protected] Naar een logische regionale infrastructuur Wim van den Bergh of onjuiste informatie aanvaarden auteur(s), redactie en gaf is tegenwoordig nog maar weinig terug te vinden. Zeven jaar lijke eenheid, gezamenlijke identiteit en de dagelijkse werkelijkheid uitgever geen aansprakelijkheid. Bij de keuze van het beeld- materiaal is zoveel mogelijk getracht de daarop berustende geleden hebben Heerlen en omliggende gemeenten (Brunssum, centraal. Cor Wagenaar laat zien welke kwaliteiten het zuidoostelijk 14 Zacharia's visioen | auteurs- en publiciteitsrechten te honoreren, de bron te vermelden en de bij de uitgever bekend zijnde rechthebben- Kerkrade, Landgraaf, Onderbanken, Simpelveld en Voerendaal) de deel van Limburg kent en hoe de vitaliteit uit de tijden van de mijn- Vormgeven aan een nieuw soort stedelijkheid Klaas Kerkstra den te informeren. Voor verbetering en onjuistheden houdt krachten gebundeld om de regio op termijn te voorzien van een bouw ten onder dreigt te gaan. Wim van den Bergh stelt dat ver- de redactie zich aanbevolen. 17 Inspiratie voor regionale identiteit | nieuwe identiteit. Het postindustriële imago van werkloosheid en keerskundige maatregelen in Parkstad Limburg vooral op het lokale Ontwerpen aan Parkstad Limburg Andrea Croé fotograﬁe omslag drugoverlast moest plaatsmaken voor een positieve benadering. schaalniveau hebben geleid tot een grote mate van desoriëntatie. Muzikant van harmonie orkest Door gebruik te maken van de aanwezige kwaliteiten, door Parkstad Bernd Borghoff ziet de stadsranden, de restruimtes tussen de afzon- 24 Wensbeelden en dagelijkse realiteit | in Zuid Limburg, Interviews met drie professionals uit de praktijk Anne Luijten Hollandse Hoogte/Marcel van den Bergh Limburg ook echt te positioneren en organiseren als één stad. derlijke kernen in Parkstad Limburg, als hét aanknopingspunt om de ruimtelijke lappendeken van een gezamenlijke identiteit te voorzien. 28 Out of the box | Betrokkenen bij de manifestatie ‘Ontwerpen aan Parkstad Limburg’: Een lastige opgave in een gebied dat door vergrijzing en de uittocht En volgens Klaas Kerkstra zouden we een voorbeeld moeten nemen KAN-voorzitter Jaap Modder over toekomststrategieën voor Parkstad Limburg Anne Luijten Externe adviseurs: Cor Wagenaar (architectuurhistoricus, Rotterdam), Jan Houwen (provincie Limburg), Ton van van hoogopgeleide jongeren te maken heeft met een snel afnemend aan de oude stad Jeruzalem, om het marketingconcept Parkstad ook Mastrigt (stadsbouwmeester Heerlen), Martin van den Borst (bureau Ruimte en Vorm, Eindhoven), Bernd Borghoff bevolkingsaantal. Parkstad Limburg is daarmee de eerste regio in daadwerkelijk uit te werken tot een nieuw soort stedelijkheid. (Architekturfabrik, Aken), Niek Bisscheroux (Architect, Nederland die behoefte heeft aan een nieuw scenario voor de ruim- Tot een stad met de kwaliteiten van een park. De thema’s mobiliteit, Maastricht), Marinke Steenhuis (architectuurhistoricus), John van Veelen (Taken Landschapsplanning, Roermond), telijke ontwikkeling. Een scenario dat weet om te gaan met krimp. infrastructuur, stadsranden (-poorten) en krimp staan centraal bij Ron Stapel (toenmalig hoofd sector leefomgeving, Parkstad Limburg,), Michiel Sluijsmans (toenmalig projectleider Voortbouwen op bestaande kwaliteiten stelt de planners, ontwer- de (ontwerp)oplossingen die vijfenvijftig studenten van tien hoge- woonmilieus, Parkstad Limburg). pers en bestuurders voor een complexe opgave: die kwaliteiten zijn scholen hebben bedacht. Klankbordgroep: Dieudonné Akkermans (toenmalig wethouder gemeente Brunssum), Frans Hol (wethouder gemeente tegelijkertijd de sterkte én zwakte van de regio. Zo kent de historisch Heerlen), Frans Krasovec (wethouder gemeente Kerkrade), Elly Fransen-Muijtjens (wethouder gemeente Voerendaal), gegroeide nederzettingenstructuur geen heldere ruimtelijke op- Naast alle plannenmakerij en analyses van aanwezige kwaliteiten R. Palmen (wethouder gemeente Simpelveld), H. Ubachs bouw. En dreigen de overgangen tussen stad en land dicht te slibben biedt dit supplement ook ruimte aan de geluiden vanuit de praktijk. Wonen (wethouder gemeente Onderbanken), Wiel Heinrichs (wethouder gemeente Landgraaf), Eduard Prickartz (wethouder met bebouwing. Bovendien: hoe ontwerp je een gezamenlijke identi- Anne Luijten sprak met Dieudonné Akkermans (voormalig lid Industrie stadsontwikkeling Heerlen), Hans Laudy (woningcorporatie Toekomstige industrie Weller, Heerlen), Jacques Vincken (woningcorporatie Hestia teit voor een krimpende regio en wat betekent dit voor de (aanleg Dagelijks Bestuur Parkstad Limburg), Kees Werkhoven (afdelings- Water Groep, Landgraaf), Ron Stapel (hoofd sector Leefomgeving Parkstad Parkstad Limburg), Tjibbe van der Valk (beleidsmedewerker van nieuwe) infrastructuur? Breidt het stedelijk gebied verder uit tot hoofd stadsontwikkeling en projectleider regionaal structuurplan) en Regio, Parkstad Limburg), Michiel Sluijsmans (toenmalig Bos/natuur projectleider woonmilieus, Parkstad Limburg), René Seijben een amorf stadslandschap en gaat dit ten koste van het groen? Hans Laudy (voorzitter van het Regionaal Orgaan Woningcorporaties) (projectleider Euregio, Parkstad Limburg), Jan Houwen Wonen buiten Parkstad (beleidsmedewerker Ruimtelijk Beleid, Provincie Limburg), Of moeten er grenzen aan de groei worden gesteld? En hoe ontwik- over hun beeld van Parkstad Limburg. Jaap Modder, voorzitter van Lambert Tijssen (medewerker Ruimtelijk Beleid, Provincie Werken Limburg), Ton van Mastrigt (stadsbouwmeester Heerlen), kelt de regio zich op sociaal en economisch gebied? Sinds de sluiting het regionale samenwerkingsverband in de KAN-regio, tenslotte Autoweg Kees Werkhoven (afdelingshoofd stedelijke ontwikkeling Heerlen) van de mijnen, zo’n veertig jaar geleden, is de economische basis geeft enkele aanbevelingen voor de organisatie van het proces dat Ontsluitingswegen Stadsautoweg onder dit gedeelte van Zuid Limburg weggevallen, een nieuwe basis moet leiden tot samenwerking op het hogere schaalniveau. Zodat Spoor is nog niet gevonden. Daardoor blijft Parkstad Limburg achter bij Parkstad Limburg als nieuwe stad, als regio, daadwerkelijk op de Rijksgrens Rivieren/beken omliggende gebieden. Wil Parkstad Limburg zich als regio profileren, kaart gezet kan worden. Om dat voor elkaar te krijgen zijn visionaire Parkstadgrenzen dan moeten er nog belangrijke ruimtelijke, sociale, economische en leiders nodig, mensen die de ontwikkeling van de regio ook daadwer- bestuurlijke keuzes gemaakt worden. kelijk op het schaalniveau van de regio tot stand kunnen brengen. | Van oudsher kent Parkstad Limburg een grote mate van vitaliteit en welvaart. De mijnbouw Wisseling van de ploeg bij 1 die inmiddels compleet uit het streekbeeld is verdwenen was hier verantwoordelijk voor. Staatsmijn Hendrik te Brunssum Die vitaliteit dreigt nu ten onder te gaan. De regio heeft te maken met steeds hogere Foto: Cas Oorthuys Nederlands Fotomuseum, werkloosheidscijfers, leegloop van dorpen en steden en een strikte scheiding tussen rood Rotterdam en groen. Cor Wagenaar legt uit hoe dit proces in zijn werk is gegaan en hoe de bestuurlijke en landschappelijke barrières die zich door de jaren heen hebben gevormd opgeheven kunnen worden. Bestuurlijke daadkracht is hierbij van groot belang. Verlaten idylle?

Cor Wagenaar ‘Parkstad Limburg’ is de fraaie naam voor stadhuis ondenkbaar. Bioscopen, villa’s, die het raamwerk van de streek overtreffen, Architectuurhistoricus één van Nederlands mooiste landstreken: scholen en de befaamde apotheek van Jos en die steden en landschappen maakt, had [email protected] het zuidoosten van Limburg. De plattelands- Klijnen completteren het beeld van Heerlen in Zuidoost Limburg de gedaante van de idylle is er compleet, de steden en dorpen als welvarende, modern gezinde regionale mijnbouw. Ze kwam in de jaren tien en die overal verspreid liggen doen nauwelijks hoofdstad. De bloeiperiode van de streek lag vertrok in de jaren zestig. Wat overbleef is afbreuk aan de bekoring van het glooiende in de jaren twintig en dertig. De ene na de een bloeiend verenigingsleven. landschap. Zuidoost Limburg heeft voor wie andere mijn werd geopend, in de nabijheid van boven de grote rivieren komt iets ervan verschenen mijnbouwkolonies voor de Krimp exotisch. Terwijl de argeloze bezoeker zich arbeidersbevolking. Die trok van heinde en Soms verscholen, soms overduidelijk in het vergaapt aan het landschap, ervaren de be- verre naar Limburg: Italianen, Polen, men- landschap aanwezig, liggen de woonkolonies woners een andere werkelijkheid. Parkstad is sen van allerlei nationaliteiten vestigden van de vroegere mijnarbeiders, de dorpen meer dan het lijkt. Het is een streek waar de zich in de mijnstreek. Overal deed de plaat- die door hun komst opbloeiden en de kleine

geschiedenis diepe sporen naliet – alvorens selijke religieuze en politieke elite haar best steden. Van de koortsachtige activiteit waar- 1 voorgoed de hielen te lichten. De geschiede- om de nieuwkomers op te nemen. Het ver- aan ze hun groei dankten is niets meer te nis is er getekend door de komst van de enigingsleven, vaak opgebouwd rond de bespeuren, wat overheerst is de stilte van Zilverzandwinning in Heerlen 2 Foto: Cas Oorthuys mijnen. Toen de Eerste Wereldoorlog het parochie, bloeide. het landschap. Dat landschap is verlaten, Nederlands Fotomuseum, internationale handelsverkeer lamlegde Tot in de jaren zestig leverden Limburgse een historische restruimte. Nog steeds wo- Rotterdam stond het neutrale Nederland voor de taak kolen een belangrijke bijdrage aan de nen en werken er mensen, maar het worden letterlijk zoveel als mogelijk was uit eigen Nederlandse economie. Toen bleek er allengs minder. De vergrijzing slaat toe, bodem te halen. Limburg bleek rijk aan Nederland op een gasbel te leven. Gas is kansrijke bevolkingsgroepen trekken weg, de steenkool, reden voor een door de staat schoon, althans minder verontreinigend dan hoger opgeleiden als eersten. Vreemd is het georganiseerde campagne om die te exploi- steenkolen, en om het uit de grond te halen dan ook niet dat het opleidingsniveau daalt, teren. Dat leidde echter tot spanningen tus- zijn geen mijnen nodig. Het gas bracht de werkloosheid groot is, en het gevoel om sen de lokale bevolking en ‘vreemdelingen’ Groningen dan ook niet de economische zich heengrijpt letterlijk en figuurlijk het voe- van elders die, vaak onder supervisie van boom die de kolen in Limburg wel genereer- teneind van Nederland te zijn. Het contrast ‘Hollandse’ ingenieurs, begonnen met de den. Met die kolen was het nu gedaan. In de met de bloeiperiode van de mijnbouw kan ontwikkeling van de mijnbouw. Het lijkt jaren zestig viel het besluit de mijnen te nauwelijks groter zijn. Het is deze – voor de nauwelijks overdreven om in deze spannin- sluiten. De historische motor achter de toevallige zich in het landschap verlusti- gen een rode draad te zien, die in de ontwik- ontwikkeling van de regio werd ontmanteld, gende bezoeker – onzichtbare realiteit die de keling van de streek tot op de dag van inmiddels zijn de meeste sporen van de mijn- arcadische idylle voor de bewoners van deze vandaag te herkennen is. bouw uitgewist. Van de compensatiegelden regio wreed verstoort. De mijnstreek is die de regering in het vooruitzicht stelde is Nederlands meest uitgesproken voorbeeld Welvaart maar weinig in de regio blijven hangen, en van een ‘krimpende stad’: een stad die on- De mijnbouw bracht echter welvaart, die wanneer men destijds meende dat die voldoende economische impulsen ontwikkelt zich vooral in Heerlen nog op elke straathoek nieuwe, met de mijnbouw vergelijkbare om de aftocht van steeds meer bewoners te- manifesteert. Zonder de economische impuls impulsen aan de ontwikkeling van de streek gen te gaan. Krimp is van alle tijden, maar van de mijnen zijn gebouwen als Peutz’ glas- zouden geven, deze verwachting is niet uit- sinds de dramatische leegloop van steden en paleis, het schitterende glazen warenhuis op gekomen. De grote geschiedenis, die wordt dorpen in de voormalige DDR de noodlottige de markt, en zijn aan Plecnik herinnerende voortbewogen door belangen en motieven consequenties ervan duidelijk maakt is het

Parkstad Limburg 4 Verlaten idylle? 2 meer dan ooit een schrikbeeld. Heel de maat- richtte op het in kaart brengen van de poten- de regio) en globalisering. De komst van de de stad, daaromheen de woonwijken met conflict tussen de zelfregulatie in eigen kring gemeentegrenzen niets aantrekt. Ook in schappelijke vooruitgang is immers geba- ties van de streek en de wensen van de mijnen introduceerde dit conflict, sindsdien alleen voorzieningen die in de alledaagse (subsidiariteit) en moderniteit (in de Parkstad is het aloude conflict tussen de seerd op groei. Wat te doen als die er niet afzonderlijke gemeenten. Aldus werd is het één van de karakteristieke dragers van behoeften voorzien, en industriegebieden in gedaante van gedurfde, vooruitziende plan- particularistische belangen van de gemeen- meer is? Planmatige inkrimping is het parool Parkstad synoniem voor een tamelijk on- de identiteit van de regio. De parochie- de periferie, is langzamerhand verdwenen. nen) nog altijd een grote rol. Om hierin te ten en het algemene belang van de regio in Oost Duitsland. Als aan krimp dan niet te zichtbare bestuurlijke constellatie. Het uit- gedachte versus de moderne stadswijk, Shopping malls, kantoren en industriegebie- voorzien werd de intentionele stad tot spre- moeilijk op te lossen. ontkomen is, laat het dan in ieder geval vol- gangspunt was tweeledig: de sociaal-econo- traditioneel versus modern bouwen, het den aan de snelweg, woongebieden waar er ken gebracht in kleine commissies met gens vooropgezet plan verlopen. Dit scenario mische, culturele en fysieke karaktertrekken instandhouden van gemeentelijke autono- plaats voor is geven een heel ander beeld, vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, Het wordt, paradoxaal genoeg, versterkt vindt men in Zuidoost Limburg te zwart. van de regio, en het geheel aan wensen en mie versus het inrichten van efficiënte dat wel is aangeduid met de modieuze term woningcorporaties en andere instellingen die door zekere politieke (overigens niet politiek- Revitalisatie luidt hier het devies, een streven voorstellingen van de bewoners. Deze men- moderne bestuurslagen, achterdocht versus ‘netwerkstad’. Geeft de traditionele functie- samen het algemeen belang vertegenwoor- ideologische) tendensen, die het bestuur dat werd samengevat in het wervende begrip tale regio werd soms aangeduid met de term optimisme (men kan ook zeggen: gezond scheiding aanleiding tot dagelijkse verkeers- digden. Ondertussen had de provincie het dichter bij de burger beogen te brengen en ‘Parkstad’. Parkstad is, zoals we zullen zien, ‘intentionele’ stad, het onderzoek naar deze relativeringsvermogen versus ongefundeerd ritmes met een zekere logica – ’s-ochtends initiatief voor een Provinciaal Omgevingsplan dat streven vertalen in een pleidooi voor een heel veel en tegelijk ook erg weinig. intentionele stad werd gestructureerd en utopisme), het zijn kenmerken voor de vanuit het wonen naar de stad of naar de genomen, en daarmee waren de beide pijlers sterkere gemeentelijke autonomie. De gro- deels uitgevoerd door het Maastrichtse streek, die niet alleen in de mentaliteit maar industrieterreinen, ’s-avonds weer terug – in waarop Parkstad rust: een analyse van de tere betrokkenheid van de burger bij de Parkstad International Centre for Integrative Studies. ook in het fysieke beeld van Parkstad steeds de netwerkstad lijkt alle logica zoek. Een bestaande ruimtelijk-economische basis- plaatselijke politiek lijkt niet gebaat bij lo- De regio rond Heerlen komt de eer toe de De combinatie van de concrete, tastbare weer opvallen. Als één ding zeker lijkt, dan is gevolg is een zekere mate van ruimtelijke gegevens en de intentionele stad, voor zover kale bestuurders die aanhaken op het regio- positieve uitstraling van het begrip Parkstad werkelijkheid van Zuidoost Limburg en de het wel dat elke poging van bovenaf ideaal- anarchie waarbij de kern ofwel in een decor mogelijk gegeven. Restte het zoeken naar nale in plaats van het plaatselijke belang, en snel te hebben ingezien: het verenigt park intentionele stad zou materiaal moeten aan- plannen op te leggen gedoemd is te falen. voor funshoppen verandert (Maastricht, een effectief planningsmechanisme om op omgekeerd lijkt het persoonlijke (electorale) en stad, groen en rood, en vermijdt de zo dragen voor een ruimtelijke visie voor de Het tot klaarheid brengen van de intentio- Groningen), ofwel in een anoniem rest- basis hiervan tot een programma, en uitein- belang van lokale bestuurders het best vaak als negatief gebrandmerkte associaties toekomstige ontwikkeling. nele stad, van wat de bewoners van de gebied (Tilburg, Assen). Tot op zekere hoogte delijk een regionale structuurvisie te komen. gediend door een beleid dat inzet op het met de Randstedelijke grootstad. Bovendien streek zelf willen, moet dat voorkomen. Het levert dat een stedenbouwkundig tabula Hier doemden alle problemen op die de versterken van de plaatselijke in plaats van lijkt de term bij uitstek geschikt om de losse Dat voor deze op het eerste gezicht tamelijk resultaat, echter, is een verzameling vaak in rasa op dat wacht op een complete ruimte- ontwikkeling van de regionale planning in de regionale belangen – ook als het beharti- suburbane verstedelijking in de regio van omslachtige strategie werd gekozen lijkt wervende slogans verpakte wensen, die lijke herstructurering die alleen op regionale Nederland zo vaak frustreerden. gen van die laatste een beter resultaat be- een positieve lading te voorzien. Parkstad even bevreemdend als de gewaarwording onder andere in het rapport met de toepas- schaal zin kan hebben. De kern is immers looft. De vraag is of het niet tot de verant- werd dan ook gekozen als wervend uithang- dat deze zo aantrekkelijke, ontspannen selijke titel ‘Op hete kolen’ uitmondden en niet langer de magneet en het dominerende De meest efficiënte planperspectieven ont- woordelijkheden van de politici behoort op bord van het initiatief op zoek te gaan naar ogende regio zichzelf in crisis waant. de indruk wekken alsof de intentionele stad zwaartepunt, maar wordt steeds meer een stijgen allang het niveau van de individuele elk terrein het optimale resultaat voor hun een door alle gemeenten gezamenlijk gedra- Parkstad oogt als een solide bouwwerk dat meer intentie dan werkelijkheid is. monocultuur die alleen met de voorzienin- gemeente. Dat is zelfs al het geval op een kiezers na te streven. Zelfs wanneer die re- gen vorm van regionale planning. Geheel in hier en daar weliswaar in verval is, maar nog gen erbuiten functioneren kan. Parkstad is heel praktisch, pragmatisch niveau. Het aan- sultaten meer indirect zijn, en voortvloeien de geest van de jaren negentig zou deze jaren vooruit kan. Parkstad Limburg is in Netwerkstad uiterst actueel, het brengt de volgens som- leggen van één groot industrieterrein, uit in gezamenlijk overleg gerealiseerde pro- planning een open karakter krijgen. In plaats werkelijkheid echter een allesbehalve solide Wat Parkstad zo fascinerend maakt is, migen laatst overgebleven vitale stedelijke bijvoorbeeld, in plaats van verschillende klei- jecten die niet in de eigen gemeente maar in van traditionele regionale planvormen – constellatie, maar eerder een op verschil- behalve het landschap en de talloze sociaal- structuren in stelling tegen het schrikbeeld nere, kan voor de hele regio van belang zijn. streekverband gerealiseerd zijn. Wat staat de waarbij de gemeenten een deel van hun lende fasen van haar ontwikkeling bevroren economische problemen die daarmee zo van krimp, dat zich nergens in Nederland Centrale voorzieningen – beveiliging, bestuurders nu te doen om het moeras bevoegdheden aan een bovengemeentelijk conflict tussen subsidiariteit (het zoveel merkwaardig in tegenspraak lijken, ook de nadrukkelijker manifesteert dan hier. horeca, enzovoort – kunnen een betrekkelijk droog te leggen waarin het Parkstad proces orgaan zouden moeten overdragen – werd mogelijk in eigen kring regelen van zoveel moderniteit ervan. Krimp wordt een even grootschalig industriegebied tot een trekker zo vaak ten onder dreigde te gaan? 3 Mijnindustrie in Kerkrade Bron: Parkstad Limburg een overlegstructuur bedacht die zich vooral mogelijk zaken, indachtig de ‘eigenheid’ van vanzelfsprekende realiteit als de omstandig- Barrières maken, ook voor bedrijven op ongunstige lo- heid dat kinderen het tegenwoordig vaak Geschiedenis is geen natuurlijk proces en de caties in binnenstedelijke gebieden. Zij zijn De toekomst slechter hebben dan hun ouders – twee feno- koers die ze volgt is zelden rechtlijnig. gemakkelijk over de streep te trekken om Hoe gaat het verder met Parkstad Limburg? menen die lijken samen te hangen. Hoewel Ze ontstaat door het maken van keuzes uit zich op een goed geoutilleerd industriepark Wat gebeurt er, bijvoorbeeld, als alle rem- Parkstad bedoeld is om de krimp een halt toe verschillende toekomstmogelijkheden. te vestigen. Daar staat tegenover dat de ves- men op bouwen en ontwikkelen worden los- te roepen, hangt die als een zwaard van Elk kruispunt is eenmalig, geen enkel per- tigingsplaats voor een dergelijk groot gecen- gelaten, het rode scenario in de overtref- Damocles boven de regio. Krimp heeft de spectief keert ongewijzigd terug, geen enkel traliseerd park normaal gesproken binnen fende trap? Hoe gaat Zuidoost Limburg eruit toekomst. Daar staat tegenover dat ook de historisch experiment laat zich herhalen. één gemeente valt. Terwijl die gemeente er zien als het groende scenario werkelijkheid ruimtelijke patronen die door de mijnbouw Wie een afslag mist krijgt niet de kans het de vruchten van plukt, hebben andere ge- wordt? In plaats van onbeperkt bouwen of in Parkstad zijn achtergelaten onmiskenbaar opnieuw te proberen. Hoe ziet het veld van meenten het nakijken – althans, zo lijkt het. het conserveren en reconstrueren van het toekomstwaarde bezitten. Stedenbouw en mogelijkheden waarin Parkstad een weg Dat kan voor naburige gemeenten al een re- groen zou men ook kunnen kiezen voor het ruimtelijke ordening zijn altijd tot op zekere moet zien te vinden eruit? Wie is gerechtigd den zijn om de inrichting van een regionaal versterken van de culturele dimensie. hoogte visionair: ze maken plaats, letterlijk, deze keuzes te maken? Hoe staat het met de park te frustreren en te opteren voor eigen, Het zijn maar enkele van de vele richtingen voor de maatschappij van morgen. Ongeacht plan- en besluitvormingsprocessen? En: op kleine terreinen. Hoewel, met andere woor- waaruit Limburg te kiezen heeft. Tegenover het realiteitsgehalte van sommige inschat- welk niveau worden de zo noodzakelijke keu- den, de meerwaarde van een groot regionaal deze gewenste of gedroomde toekomstbeel- tingen over de toekomst staat wel vast dat zes gemaakt? Zo diffuus en op het eerste industriepark onomstreden is en het alge- den staat de alledaagse realiteit van de be- ook hier een overwegende, en naar het zich gezicht ongrijpbaar Parkstad, haar proble- mene belang daarbij het meest gediend is, ginnende krimp, die door de moeizame op- laat aanzien steeds belangrijker, rol voor de men, haar wensen en haar toekomst zijn, zo dreigt dit altijd door de particuliere gemeen- bouw van een adequaat planningsapparaat regionale schaal is weggelegd. Dat hangt, duidelijk zijn de barrières waarvoor de plan- telijke belangen te worden gefrustreerd. op regionale schaal allengs ernstiger vormen paradoxaal genoeg, samen met de toe- ners zich gesteld zagen. Zo bleek het moeilijk Zelfs als de indirecte effecten van een cen- dreigt aan te nemen. Als Parkstad echter iets nemende patroonloosheid van het sociaal- de intentionele stad, letterlijk, aan de praat traal terrein in termen van, bijvoorbeeld, duidelijk maakt, dan is het wel dat de regio economisch proces. De traditionele scheiding te krijgen. Kennelijk gaapte er een kloof tus- werkgelegenheid veel positiever zijn. voldoende landschappelijke en culturele aan- tussen een city met kantoren en hoogwaar- sen de probleemanalyse van bestuurders en Behalve de industrie hebben ook recreatieve knopingspunten heeft om zichzelf opnieuw dige winkels, al dan niet opgesierd met de planners enerzijds, en de bewoners ander- voorzieningen, natuurlijke groene longen en uit te vinden. Het wachten is slechts op 3 historische monumenten als identifyers van zijds. Klaarblijkelijk speelde het aloude woonparken een optimale maat die zich van voldoende bestuurlijke vitaliteit. |

Parkstad Limburg 6 Verlaten idylle? Stadsranden worden meestal gezien als duidelijke grenzen tussen rood en groen, waar het landschap een restruimte vormt. Hoe zit dat in Parkstad Limburg, met zijn vele kleine kernen en grote groene ruimtes? Moeten de randen van die bebouwing zich ontwikkelen tot hypermoderne stedelijke uitbreidingen? Of moeten we vooral de landschappelijke structuur van Zuidoost Limburg koesteren? Bernd Borghoff pleit voor het laatste. Hij biedt een nieuwe kijk op het begrip ‘tussenland’ en denkt dat juist die randen ingezet kunnen worden voor een nieuwe, gezamenlijke identiteit van Parkstad Limburg. Kwalitatieve herontwikkeling Stadsranden als drager van nieuwe identiteit

Overgang van stedelijk naar 1 landelijk gebied Bron: Parkstad Limburg

Bernd Borghoff Jarenlang zijn de randen van de stad bepaald door de topografie, Voor Parkstad Limburg, met zijn policentrische structuur van Stedenbouwkundige door de stadsmuren die vroeger in tijden van oorlog vooral dienden duidelijk afleesbare oude dorpskernen van elkaar gescheiden door Architekturfabrik Aken, Universität Siegen als verdedigingslinie. Nadat de oude stadsmuren hun functie ver- herkenbare groene linten, liggen hier nieuwe kansen voor het borghoff@architekturfabrik-aachen.de loren en ook de topografische begrenzing door de opkomst van het vormgeven van een nieuwe identiteit. Deze identiteit bestaat op technologietijdperk kwam te vervallen, heeft de stad zich volgens twee schaalniveaus: de lokale identiteit en een nieuwe gemeen- een organisch proces ontwikkeld. De periferie van de stad is geleide- schappelijke identiteit. De lokale identiteit wordt gevormd door de lijk aan onderdeel van de stad zelf geworden. Daarnaast heeft de historisch gegroeide structuur van afzonderlijke kernen, die vooral komst van de auto het voor gezinnen uit de binnenstad een stuk door de mijnbouw in deze streek hun betekenis hebben gekregen, makkelijker gemaakt om de afstand tussen de stad en het platteland zijn gegroeid en gespecialiseerd. De gemeenschappelijke identiteit te overbruggen. En zijn de werkplekken aan de randen van de stad van Parkstad Limburg ligt in de bijzondere stedenbouwkundige beter bereikbaar geworden. Problematisch wordt de situatie echter structuur. Parkstad Limburg kan zich ontwikkelen tot een nieuwe, als steden niet meer groeien (‘krimpende steden’) of wanneer de moderne stad op regionaal niveau die voorbouwt op de historische stedelijke kernen zo dicht bij elkaar liggen dat hun randen in elkaar structuren. overlopen en de afzonderlijke kernen zich samenvoegen tot een niet te onderscheiden brei van bebouwingsvlakken. Het Ruhrgebied in Het benutten van deze kansen is nog niet zo lang geaccepteerd als Duitsland en ook het zuidoosten van Limburg (Parkstad Limburg) zijn nieuw scenario. Als de groene linten tussen de bebouwingskernen hier voorbeelden van. Het samenvoegen van snel groeiende steden, ook daadwerkelijk groen blijven, dan blijft de identiteit van de oude zoals in het geval van Buda en Pest tot Budapest, is voor Parkstad dorpskernen en stadjes overeind. Het voortbestaan van de gespecia- Limburg geen optie. Het gaat hier namelijk om een gebied dat acht liseerde kernen blijft gewaarborgd en de bewoners kunnen profi- keer groter is dan bijvoorbeeld Amsterdam. Het schaalniveau waarop teren van de groene omgeving. Inmiddels zijn de kwaliteiten van de problematiek zich in Parkstad Limburg voordoet is dus van een an- die afzonderlijke kernen en van de groene randen rond die kernen al dere orde. Bovendien vereist de krimpende stad een andere strategie. door Monumentenzorg in kaart gebracht. Wat nog ontbreekt is het bewustzijn dat deze groene vlakken ieder een eigen kwaliteit bezit- De betekenis en waardering van de stadsranden zijn afhankelijk van ten en niet slechts als restruimtes geschikt voor nieuwe ontwikke- demografische ontwikkelingen, zoals de bevolkingsafname in de ling bestempeld kunnen worden. Om de kenmerkende structuur van regio Parkstad Limburg laat zien. Jarenlang werden de randen van de Parkstad Limburg te behouden is het noodzaak de (groene) linten die stad als een restruimte gezien. Een gebied waar je niet verblijft, waardevolle ‘rode’ ruimtes verbinden met waardevolle groene maar waar je vooral doorheen gaat. Nu de auto de actieradius van (buiten)ruimtes, niet vol te bouwen. In tegendeel, de groene ruim- de stedelingen heeft vergroot en de rand van de stad niet langer als tes moeten zo ontwikkeld worden dat zij niet door bouwpraktijken verdedigingslinie gebruikt hoeft te worden, kunnen de kwaliteiten aangetast kunnen worden. De uitblijvende groei van de afzonderlijke van de vele groene ruimtes die in Parkstad Limburg tussen de kernen maakt het ook mogelijk deze linten te ontwikkelen tot kwali- bebouwde kernen te vinden zijn, benut worden. Bijvoorbeeld als tatief hoogstaande randen, die voor zowel de groene als de ‘rode’ recreatieruimte voor het toenemend aantal ouderen in de regio, ruimtes van meerwaarde kunnen zijn. Als markante begrenzing van of als sportfaciliteit. Aandacht voor de groene kwaliteiten van die het landschap bijvoorbeeld door de toepassing van landart projec- stadsranden zal steeds belangrijker worden in de ontwikkeling ten. En als een duidelijke stedenbouwkundige verschijningsvorm die van stad en land. extra betekenis geeft aan het begrip stadsrand. |

Parkstad Limburg 8 Kwalitatieve herontwikkeling Parkstad Limburg presenteert zichzelf als regio, een samenhangend geheel van zeven gemeenten. In de ruimtelijke werkelijkheid is van die samenhang nog maar weinig waar te nemen, vindt Wim van den Bergh. De voorstelling, het beeld dat door de bedenkers van de regio wordt voorgespiegeld komt nog niet overeen met de ruimtelijke realiteit. De gezamenlijkheid wordt onder andere gefrustreerd door een gebrekkige infrastructuur en een gebrek aan ruimtelijke identiteit. Daardoor kan de argeloze bezoeker zich moeilijk oriënteren. Wim van den Bergh signaleert enkele punten voor verbetering. Heroriëntatie en ruimtelijke kwaliteit Naar een logische regionale infrastructuur

Wim van den Bergh Wie een topografische kaart uit de late negentiende eeuw bekijkt, de zogenoemde parochiewijken. Met daartussen een aantal groene Architect ziet dat het gebied dat tegenwoordig de regio Parkstad Limburg aders die van buiten tot aan de kern doordringen. De hoofdverkeers- Rheinisch-Westfälisch Technische Hochschule Aachen (RWTH Aken) vormt in die periode bestond uit een groot aantal kleine tot zeer aders worden aangepast aan het toenemende verkeer en ze worden [email protected] kleine bebouwingskernen. Met elkaar verbonden door een netwerk via een ruimtelijk afleesbare hiërarchie van lanen (via de groene De kaarten en foto's bij dit artikel van wegen. Al deze kernen en kerntjes hebben gezien hun naam op aders), hoofden nevenstraten gekoppeld aan de wijken. zijn van Wim van den Bergh de kaart een identiteit, net als de wegen die ze met elkaar verbinden. Heerlense straatnamen als Valkenburgerweg, Verantwoordelijke architecten/stedenbouwkundigen als Jan Stuyt, Schaesbergerweg, Sittarderweg of Weg naar Aken (pas later, nadat Jos Cuypers en Jos Klijnen onderkennen en respecteren in die tijd nog de bebouwing erlangs een ruimtelijk gesloten profiel gaat vormen, de geomorfologische logica die de bestaande structuren hebben omgedoopt in Akerstraat) vertelden de gebruikers uit die tijd nog voortgebracht, en bouwen hierop verder. Zij zijn zich er nog van wat ze ruimtelijk waren en waar ze naar toe voerden. De opbouw van bewust hoe de verschillende schaalniveaus (die een ruimtelijk ont- Parkstad Limburg vertoonde een logische structuur. Onder andere werp beslaat) met elkaar in verband staan. Anders gezegd: zij wisten omdat de bebouwingskernen, de wegen, hun plaats route en rich- nog hoe ruimtelijke identiteiten en hiërarchieën worden opgebouwd ting – en eigenlijk het overgrote deel van hun bestaansgrond – ontle- en vooral ook hoe ze ruimtelijk worden vormgegeven als bebou- nen aan de geomorfologische logica van het landschap. Die logica wings-, verkeers- en oriëntatiestructuur. Eigenlijk zijn zij hiermee, als bepaalde namelijk de strategische importantie van de plaatsen, ontwerper en tevens vormgever, de grondleggers van de ruimtelijke het verloop van de wegen en de kwaliteit van de gronden. voorstelling en waarneming van Parkstad Limburg.

Oriëntatie en identiteit Perceptie De ruimtelijke identiteit en oriëntatie was in die tijd dan ook zó De problemen ontstaan op het moment dat deze ruimtelijk percep- vanzelfsprekend dat je er niet eens over hoefde na te denken. In het tuele aspecten van identiteit, sequentie, hiërarchie en schaal- centrum van zo’n bebouwingskerntje had je altijd zoiets als de niveau, uit het oog worden verloren. Er zijn veel factoren op te ‘Dorpstraat’ die ergens ter plaatse van de ‘markt’ kruiste met de noemen waarom het fout gaat. Denk bijvoorbeeld aan zoiets als ‘Kerkstraat’, beide met hun karakteristieke ruimtelijke profiel van gemeentelijke herindeling waarbij de politiek (vanuit het denken in gesloten bebouwing. Naar buiten toe gingen de profielen van deze centralisering en groei) al snel de neiging heeft de kernen aan (spreekwoordelijke) Dorp- en Kerkstraten over in de zogenaamde elkaar vast te laten klonteren. Of denk aan de desoriëntatie die straatwegen met opener wordende lintbebouwing, om vervolgens optreedt als de ‘Dorpstraat’ door commercie en politiek tot ‘voet- geleidelijk aan over te gaan in echte wegen die, via het open land- gangerspromenade’ wordt verheven en het doorgaande verkeer schap, de ene bebouwingskern met de andere verbonden. Aan het plotseling via zijstraatjes wordt omgeleid. Nog erger wordt het op begin van de twintigste eeuw krijgen al deze kernen en kerntjes een het moment dat men zogenoemde verkeersregulerende en verkeers- enorme groeistoot door de kolenmijnbouw en de daarmee gepaard remmende maatregelen in de wijken introduceert. Wat eigenlijk gaande industrialisering en bewonerstoename. De ‘bebouwingsklon- betekent dat de ruimtelijke logica en identiteit van de verkeersstruc- ters’ worden weliswaar groter, maar vloeien nog niet in elkaar over. tuur gefrustreerd wordt, waardoor een totale desoriëntatie Tussen de ‘rode’ bebouwingskernen blijft nog voldoende ‘groen’ ontstaat. Juist op plekken waar de bezoeker deze (onderbewuste) over om het ‘rood’ als een eenheid te blijven identificeren. ruimtelijke oriëntatie het meest nodig heeft, namelijk daar waar Geomorfologische glooiingen spelen hierbij een belangrijke ruimte- geen borden de weg wijzen. Op de hogere schaal- en hiërarchie- lijk visuele rol. De ruimtelijke identiteit van de kernen en kerntjes niveaus wordt de oriëntatie overgelaten aan de bewegwijzering van blijft dus bestaan, alleen breiden ze geleidelijk aan uit met een soort (ANWB) borden. Wat hierbij vergeten wordt, is dat de afleesbaar- ring van nieuwe (ruimtelijk duidelijk herkenbare) eenheden: heid van ruimtelijke identiteit en de daarmee verbonden hiërarchie

Parkstad Limburg 10 Heroriëntatie en ruimtelijke kwaliteit in de verkeersstructuur op het lagere (lokale) schaalniveau juist zo voorstellingen van de ruimte (organisatieschema’s, kaarten en plat- belangrijk is voor de oriëntatie. Een laan is qua ruimtelijke identiteit tegronden) wordt vertaald. De syn-optische blik daarentegen is de en hiërarchie iets anders dan een straat en een voorrangsweg is iets samen-ziende, hoofdzakelijk horizontale blik die door vormgevers anders dan een zijstraat. Als dit soort hiërarchische verschillen weg (architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten) wordt worden gehaald of gefrustreerd worden qua ruimtelijke leesbaar- ingezet bij de enscenering en regie van de ruimte. Deze syn-optische heid, dan is het natuurlijk niet vreemd dat desoriëntatie ontstaat. blik is onlosmakelijk verbonden met de ruimtelijke waarneming van de gebruiker. De problemen ontstaan wanneer voorstelling en waar- Verkeersregulerende maatregelen zijn prima, maar ze moeten wel neming niet meer met elkaar stroken. Dat de voorstelling van de overeenkomen met hetgeen de bezoeker van de architectonisch ruimtelijke organisatie en diens cijfermatige functioneren, en de stedenbouwkundige ruimte waarneemt. Ik heb het sterke vermoe- daadwerkelijk waarneembare ruimtelijke eenheid en diens functione- den (om niet te zeggen ik weet eigenlijk wel zeker) dat dit soort ren in de realiteit, niet meer overeenkomen. factoren symptomatisch is voor de vele desoriënterende situaties die de Parkstad Limburg gedurende de laatste jaren zelf heeft gecreëerd. Oriëntatie en ruimtelijke kwaliteit De slechte oriëntatie en het gebrek aan ruimtelijke identiteit mani- Oriëntatie heeft in eerste instantie te maken met beweging en Verkeersregulerende maatregelen zijn prima, maar ze moeten festeert zich op verschillende schaalniveaus. Op meerdere niveaus structuur en bij ruimtelijke identiteit gaat het meestal over de wel overeenkomen met hetgeen de bezoeker van zijn storingen tussen de oriëntatiestructuur (onze geordende voor- perceptie van ruimte en massa als identificeerbare vorm of eenheid. stelling van de ruimte) en de ruimtelijke structuur (onze daadwe- Vaak wordt dit laatste vervolgens zeer eendimensionaal uitgedrukt de architectonisch stedenbouwkundige ruimte waarneemt rkelijke waarneming van die ruimte) aan te wijzen. Een probleem als de tegenstelling tussen groen en rood, onbebouwd en bebouwd, dat binnen alle ruimtelijke disciplines, die bij de ontwikkeling van de natuur en stad, waarbij té gemakkelijk voorbij wordt gegaan aan de stad betrokken zijn, meestal ontstaat door een te grote ontkoppeling verschillende schaalniveaus en de daarmee verbonden hiërarchieën van (de tweedimensionale) planning en (de driedimensionale) ruim- waarop ruimtelijke identificeerbaarheid plaatsvindt. Ontwerpen aan telijke regie/enscenering. Anders uitgedrukt: we hebben hier ont- Parkstad Limburg zou daarom hand in hand moeten gaan met het werptechnisch vermoedelijk te maken met een ontkoppeling van ‘vormgeven van’, het is namelijk van het grootste belang dat de de pan-optische blik en de syn-optische blik. De eerste is de voorstelling die de naam Parkstad Limburg in de hoofden van Infrastructuur als scheiding al-ziende, hoofdzakelijk verticale blik van boven die door ruimtelijke mensen probeert op te roepen ook daadwerkelijk overeenstemt met tussen stad en land Bron: Parkstad Limburg planners en verkeerskundigen meestal in strategisch gestructureerde de ervaringen die zij opdoen bij het ruimtelijk waarnemen ervan. |

Parkstad Limburg 12 Heroriëntatie en ruimtelijke kwaliteit Stadspark – Parkstad. Dat klinkt goed. Een simpele inversie van woorden, waardoor de gevoelswaarde van het begrip park gaat afstralen op de stad. Een prima merknaam dus. Maar wat zit er achter? Is er een verband tussen het product en het merk waaronder het zich presenteert? En zo ja, wat zegt de term Parkstad dan over de stad in het algemeen en Parkstad Limburg in het bijzonder? Is het een stad met veel parken, of een stad in een parkachtige omgeving, of allebei? Klaas Kerkstra ging op onderzoek. Zacharia’s visioen Vormgeven aan een nieuw soort stedelijkheid

Klaas Kerkstra De term Parkstad lijkt in ieder geval iets te eiland in een rurale, groene omgeving ontwikkeling, zullen we nog een stap verder Landschapsarchitect willen zeggen over de relatie tussen be- bestaat nauwelijks meer. Ondanks verwoede moeten gaan dan Tummers en Tummers. Wageningen Universiteit [email protected] bouwde en onbebouwde ruimte, tussen stad beleidspogingen om de stad in toom te hou- De ordening van stad en land niet meer be-

De kaarten bij dit artikel zijn van en land, rood en groen. Een stad met de den. De traditionele stad wordt opgeslokt grijpen als een nevenschikking – hier het Klaas Kerkstra kwaliteiten van een park, dat wil zeggen: door een grootschalige, netwerkachtige land, daar de stad – maar eerder als een groen, relatief grootschalig, fraai aangelegd, verstedelijking, waarin naast de bebouwing, superpositie. Een opeenstapeling van, naar ruimte biedend aan de natuur en aan mense- de verbindende infrastructuur een cruciale hun aard verschillende patronen. Zo opgevat lijke activiteiten in de openlucht. Het beeld rol speelt. Tengevolge van deze ontwikkeling gaat het niet in de eerste plaats om de dat hiermee wordt opgeroepen staat op ge- verschuift ook de positie van het landelijk begrenzing van de onderdelen van de ruimte spannen voet met het traditionele beeld van gebied. Van een groen continuüm met een ten opzichte van elkaar, maar om de interne de stad als een duidelijk begrensd centrum voornamelijk agrarische functie, naar goene structuur van de lagen en de manier waarop van activiteit en bebouwing. Afgescheiden fragmenten of eilanden in een stedelijke deze in de ruimte tot expressie komen. van en in tegenstelling tot het platteland. omgeving, die ook niet-agrarische functies, Afstemming van de structuur van de stad op Parkstad, dat doet niet onmiddellijk denken zoals recreatie en natuurbeheer moeten de gegeven landschappelijke ondergrond – aan een met rode contouren vastgelegde, vervullen. Inversie dus, maar daarmee is de natuurlijke gesteldheid en het historische compacte stad. In tegendeel, de term sugge- natuurlijk nog niets gezegd over de wense- occupatiepatroon – kan bijdragen aan de reert een nauwe ruimtelijke en functionele lijkheid van die ontwikkeling, of over de ontwikkeling van een gebiedsspecifieke ste- vervlechting van stad en land, een nieuw manier waarop de nieuwe stedelijkheid kan delijke ordening, waaraan de stad mede zijn soort stedelijkheid, die wel geïnspireerd lijkt worden vormgegeven. identiteit kan ontlenen. door de oudtestamentische profeet Zacharia. In zijn visioen zag hij een jongeman met een Wie de hedendaagse topografische kaart ver- Vertaald naar de Parkstad Limburg betekent meetlint in zijn hand. Een stedenbouwkun- gelijkt met die van zo’n honderd jaar geleden deze benadering, dat er naar gestreefd zou dige, klaarblijkelijk betrokken bij de herbouw zal wellicht tot de conclusie komen dat zich moeten worden om de karakteristieke ken- van Jeruzalem na de Babylonische balling- een ramp voltrekt. Een stedelijke explosie, merken van het Limburgse heuvelland in de schap. Van een engel krijgt deze jongeman die zich manifesteert in een ordeloze huizen- Parkstad te versterken. Dit betreft in de eer- de opdracht dat ‘Jeruzalem een open stad zal zee, afgewisseld met de overblijfselen van ste plaats de geomorfologie. Het patroon blijven, niet ommuurd, vanwege het grote een uitgekleed en versnipperd landschap. van hooggelegen terrasresten en lösspla- aantal mensen en dieren dat er zal wonen.’ Geen wenkend perspectief, maar een betreu- teaus en laaggelegen natte en droge dalen. Meer dan twee millennia na dato lijkt dit renswaardig verlies van ecologische rijkdom, De geomorfologie en de daarmee samenhan- Jeruzalem steeds meer in de ruimtelijke wer- ruimtelijke samenhang en identiteit. Toch is gende bodemkundige en hydrologische kelijkheid tot leven te komen. Sinds de indu- er geen weg terug, niet alleen vanwege de eigenschappen vormen de permanente basis striële revolutie is de verhouding tussen stad omvang van de stedelijke bevolking, maar van het gebied. Deze is bepalend voor het en land immers aan drastische veranderin- vooral ook vanwege de toenemende ruimte- ecologische potentieel, en is tot de industriële gen onderhevig. Tummers en Tummers1 consumptie per hoofd van de bevolking. revolutie ook in hoge mate bepalend spreken in dit verband van een inversie, een De hedendaagse stad groeit buitenwaarts, geweest voor het patroon van nederzettin- omkering van de verhoudingen. De stadswal- heeft vele randen, maar geen definitieve gen. Sindsdien is de geomorfologie min of len hebben hun functie verloren en zijn begrenzing. Tegelijkertijd neemt de interne meer overwoekerd door de stad. Met name gesloopt. Sindsdien lijkt de expansie van de dichtheid af en de hoeveelheid groen toe. de regeneratie van het dalenstelsel zou een stad onstuitbaar. De stad als bebouwd, rood Om werkelijk grip te krijgen op deze belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de

Parkstad Limburg 14 Zacharia's visioen Wat is de (nieuwe) identiteit van Parkstad Limburg? Dat was de centrale vraag waarmee vijfenvijftig studenten van tien hogescholen uit binnen en buitenland in ontwerpateliers aan de slag zijn gegaan. Zij gingen op zoek naar de krachten en eigenzinnigheid van deze regio en stelden zichzelf de vraag: hoe zijn deze krachten te gebruiken en ontwikkelen tot een nieuw regionaal proﬁel? Dit beeldessay geeft een overzicht van hun bevindingen. De (ontwerp)oplossingen kunnen gezien worden als inspiratie voor verdere ontwikkeling van de regio Parkstad Limburg en als denkoefening voor het regionale structuurplan.

Essentieel is dat de Parkstad meer is dan een knap gekozen Inspiratie voor regionale identiteit marketingconcept voor de samenwerkende gemeenten Ontwerpen aan Parkstad Limburg

ontwikkeling van de Parkstad. De dalen zijn De toekomst van Parkstad Limburg ligt in de gezamenlijkheid van Andrea Croé Hoofd Vitruvianum, onmisbaar voor een duurzaam waterbeheer, een nieuwe regio. Bestuurlijke, bureaucratische en fysieke grenzen Centrum voor Architectuur een belangrijke factor in de ecologische vormen al jaren barrières in het stedelijk landschap. Ontwerpen aan in de Euregio Maas-Rijn [email protected] diversiteit, en de dragers van een groot aan- de nieuwe regio Parkstad Limburg moet daarom gebeuren op boven- tal cultuurhistorische objecten, zoals kaste- gemeentelijk schaalniveau. Nieuw elan, nieuwe ideeën komen tot len en watermolens, die typerend zijn voor stand als bestaande grenzen worden losgelaten. Te kijken naar be- het Zuid Limburgse heuvelland. Het dalen- staande kwaliteiten, zoals de samenhang die er in de regio al is waar patroon zou de basis kunnen vormen van te nemen en oplossingen voor exemplarische gebieden te bedenken. een multifunctioneel stelsel van groene Een ontwerpopgave die los staat van bestuurlijke, bureaucratische voorzieningen, dat de stad geleedt en ver- voorwaarden en eisen. De uitkomsten van de ontwerpateliers zijn bindt met het land en dat, indien voldoende dan ook geen ‘echte’ plannen maar belichten symptomen, krachten krachtig ontwikkeld, de Parkstad een eigen en potenties, schetsen scenario’s en zijn soms provocerende state- gezicht kan geven. ments die belangrijke discussiegrondslagen vormen en als een bijzondere bouwsteen en inspiratiebron voor het regionaal structuur- Karakteristiek voor Parkstad is ook de poli- plan kunnen fungeren. centrische opbouw van het stedelijke weefsel. Geen samenhangend geheel met een Daarbij is gekeken naar algemene thema’s in de ruimtelijke orde- duidelijke overall structuur, maar eerder een ning, die een grote rol spelen in het gebied: oriëntatie, landelijkheid aan elkaar groeiende dorpenzwerm, ont- versus stedelijkheid, infrastructuur en stadspoorten. Maar ook actuele staan uit preindustriële (agrarische) neder- onderwerpen en uitdagingen komen als een soort rode draad in de zettingen en mijnkolonies. Deze situatie kan ontwerpen naar voren. Met nadrukkelijke aandacht voor enkele Deelnemende opleidingen natuurlijk als een probleem worden opgevat, specifieke uitdagingen. Eén daarvan is het ontwerpen aan ‘krimp’. Hogeschool Zuyd Heerlen maar ook als uitgangspunt voor een speci- Parkstad Limburg is de eerste Nederlandse regio waar krimp een Academie van Bouwkunst Maastricht fieke ordening van relatief kleine stedelijke groot probleem kan worden. De beroepsbevolking neemt af doordat Landbouwuniversiteit Wageningen eenheden in een parkachtige, groene con- veel jongeren hun heil in de Randstad zoeken, het aantal ouderen Academie van Stedenbouw, Logistiek en Mobiliteit Breda text. Want, zoals een oudere vertaling het neemt toe, dorpen en steden zullen eerder krimpen dan uitbreiden. Rheinisch-Westfälisch Technische Hochschule Aachen formuleert: ‘Jeruzalem zal dorpsgewijs Hoe ontwerp je aan zo’n krimpende stad? Daarnaast zorgt ook de Fachhochschule Aachen gebouwd worden.’ Echter hoe het ideaal ook aanleg van de geplande ringweg in het oosten van Parkstad Limburg Universität Siegen wordt geformuleerd, essentieel is dat de voor ingrijpende verandering in het landschap. Zeker als die wordt Provinciale Hogeschool Diepenbeek Parkstad meer is dan een knap gekozen aangelegd zonder rekening te houden met de bestaande kwaliteiten. Technische Universiteit Eindhoven marketingconcept voor de samenwerkende De ringweg zou moeten zorgen voor een snelle, korte verbinding Yildiz Technical University Istanbul gemeenten. Een nieuw soort stedelijkheid, tussen de verschillende gemeenten en de omliggende regio. Coach workshop, Martin van den Borst Eindhoven waarin stad en land, mens en natuur Naast een sensibele inbedding van de ringweg in de omgeving harmonisch kunnen samengaan. | worden ook meer radicale alternatieven voorgesteld. Het ontbreken van landmarks in Parkstad Limburg, waaraan de regio ook een stuk van zijn ruimtelijke kwaliteit en identiteit kan ontlenen, kan met zo’n Noten sensibele inbedding van de ringweg gecompenseerd worden. | 1. Tummers en Tummers, Het Land in de Stad, 1997.

Parkstad Limburg 16 Zacharia's visioen Finding Entrances

Het noorden van Parkstad Limburg fungeert als hét uithangbord Ontwerpteam Rolf Moors voor de regio, daar bevindt zich namelijk de belangrijkste toegang Thijs Kiekeboom tot Parkstad. Een autoweg, een spoorweg en een beek lopen samen Petra Delahaye Marc Dahmen door een smalle zone die omgeven is met groen. Het is dé entree Sarah Francois Thomas Mondorff van Parkstad die versterkt zal worden door de geplande aansluiting Loek Cordewener van de buitenring, die een kortere verbinding tussen de gemeenten Heri Broekroelofs Barbara Hoevenaars zal bieden. Voorstel is om de route van de buitenring langs talrijke attracties te laten lopen, die overal in Parkstad te vinden zijn. Daardoor wordt de ringweg niet alleen een snelle verbinding, maar een adventureroute met een eigen profiel die de kwaliteiten van Parkstad op de kaart zet: karakteristieke landschappen met beken, Break down fence parken en recreatiegebieden afgewisseld met stedelijkheid, kaste- len en boerderijen. De ontwerpers stellen voor om deze belangrijke toegang, de aansluiting van de buitenringweg op de autosnelweg, Ontwerpteam dan ook van een duidelijk landmark te voorzien. De vermenging van Sander Tummers Wilco Meenhorst Parkstad Boulevard natuur en bebouwing wordt als een grote kwaliteit gezien, maar Jochen Caris continue rijst de vraag: is Parkstad Limburg een stad met parken of Jochen Specht Ruth ByLoos In het westen van Parkstad Limburg grenzen het stedelijk gebied en een park met stedelijke kernen? Om de toekomstige kwaliteit van Fabiom Amorosi het landschap, het open heuvelland, dicht aan elkaar. Ze worden het landschap te waarborgen is gekozen voor één groen en open Christian Meester Harrie Vranken echter rigoureus gescheiden door twee autowegen (de A76 en de landschap met zes compacte, verdichte, gelijkwaardige kernen die Igor Saitov Anika Gruber N281) die Parkstad onder andere met Maastricht en Aken verbin- zijn verbonden door een netwerk. De rest van het landschap moet den. Deze wegen lopen vlak langs de stad en volgen in hoofdlijnen onbebouwd blijven. Het netwerk en de eraan gekoppelde kernen de ligging van een beschermde beekzone die er als een ontoeganke- zijn opgedeeld in twee zones. De westelijke zone, aangesloten op lijk niemandsland tussen ligt. De spaarzame dwarsverbindingen in de bovenregionale infrastructuur, heeft een bovenregionaal voor- de vorm van ﬂy-overs maken de barrière tussen stad en land slecht zieningen niveau. De oostelijke zone heeft door zijn aansluitingen doordringbaar en het landschap blijft moeilijk bereikbaar. op de regionale infrastructuur een regionaal voorzieningenniveau. Het ontwerpteam werkt met de metafoor van een ‘voortuin’. De stad vormt het ‘huis’, de stadsautoweg (N281) is het ‘hek’, die de toegang naar het ‘terras’ (intermediaire zone) en de ‘tuin’ (landschap ten westen van de A79) bemoeilijkt. In de eerste plaats wordt voorgesteld de barrière van dubbele infrastructuur te doorbreken. De autoweg (N281) is omgevormd tot stadsboulevard met een snel- heidslimiet die van honderd kilometer per uur wordt teruggebracht tot vijftig kilometer per uur. Dit heeft tot gevolg dat kruisingen gelijkvloers zullen worden en het landschap weer toegankelijk wordt. Om de overgang van landelijkheid naar stedelijkheid te thematiseren wordt de stadsrand verdicht en in contrast geplaatst met het landschap. Door het ‘hek’ te doorbreken en een binnenstedelijke boulevard te creëren, is de autoweg (N281) niet langer een verbinding van A naar B, maar vormt ook een nieuwe entree tot de westelijke zijde van Parkstad. De intermediaire beekzone (het niemandsland) maakt nu deel uit van de stad als een soort voortuin: een recreatieruimte toegankelijk voor bewoners en bezoekers.

Parkstad& | 00/2005Limburg 18 Inspiratie voor regionale identiteit Parkstad Necklace Ontwerpteam Eén van de grootste en meest ingrijpende projecten die voor de Eva Gerards Anne Seghers toekomst gepland staan, is de aanleg van een buitenring aan de Melina Vasen oostkant van Parkstad Limburg, waarbij het idee van een snelle, Olivier Hérail Els Keunen korte verbinding centraal staat. Tussen de verschillende kernen van Müge Ozden Tim Harnischmacher het verstedelijkte gebied liggen bufferzones met agrarische functies. Joost Kleinhaarhuis Planologische regelingen hebben deze zones in de loop der tijd beschermd tegen oprukkende verstedelijking. De nieuwe geplande ringweg heeft haar ligging bij voorkeur in deze bufferzones. Natuurgebieden moeten zo min mogelijk worden aangetast. Om de bedreiging voor de landschappelijke kwaliteit zo klein mogelijk te houden, stellen de ontwerpers voor de ringweg te zien als parel- ketting. Die bestaande elementen en nieuwe attracties koppelt, bijvoorbeeld door herinrichting en hergebruik van bestaande wegen. Voorstellen voor wegenprofielen met de aanleg van zoneringen, het landschap, groene bufferzone en de stad, zullen de geplande snel- heid van honderd kilometer per uur niet haalbaar kunnen maken, maar zijn hét middel bij uitstek om het landschap en de aanwezige hoogteverschillen optimaal te ervaren. De groene zone tussen de stad en de buitenring zou een gebied met een duidelijke identiteit moeten zijn. Vanaf deze weg moet de omgeving zijn verhaal vertel- len. Nieuwe attractiepunten kunnen hier worden toegevoegd, Inbetween space bijvoorbeeld een beeldentuin of volkstuinen. Om de verwevenheid van stad en landschap aan de ringweg te benadrukken worden Dit gebied wordt gekenmerkt door een grote afgraving van het zeld- Ontwerpteam Bart van Berkel ecoducten ingezet die de natuur verder de stad in trekken. zame zilverzand, grote waterplassen, hoogteverschillen en een aan- Burak Haznedar sluitend heidegebied. Oude landwegen, kleine gehuchten, een Jetske Bömer Katleen Raemen mijnsteenberg, tracés van gesloopte mijnsporen en de geplande Maarten Huls Sebastian Filla nieuw aan te leggen ringweg bepalen de omgeving. De witte stran- Simone Riester den, de grote waterplassen en hun relatie tot grote woongebieden Susanne Günther Wendy Foekema vormen de belangrijkste uitdaging voor de toekomst. De huidige versnippering van Parkstad Limburg met een grote verscheidenheid aan natuur en bebouwing en de grote hoeveelheid stadsranden zijn tegelijk de kracht én zwakte van het gebied. De ontwerpers stellen voor deze versnippering verder door te voeren en het scenario van de ‘krimpende stad’ te gebruiken om nog grotere gaten in de bebouwing te laten vallen. Daardoor worden de groene inhammen in de stad nog explicieter en kunnen zelfs tot diep in de stad doordringen. Waardevolle elementen in het landschap, zoals historische hoeves of oude fabriekscomplexen van de ontgrondingmaatschap- pijen, maar ook hele woonbuurten, moeten gerespecteerd en geconserveerd worden en krijgen hun plek als losse objecten in het landschap. Deze komen als sculpturen in een parklandschap te staan en vormen een soort grootschalige beeldentuin. Ook nieuwe ingrepen zouden op deze manier een plek in het landschap moeten krijgen. Zo ontstaan eilanden in het landschap omgeven door groen. De groene zones worden ingericht als gebruiksgebieden voor de inwoners van Parkstad Limburg. Functies als biologische land- bouw, cultuur- en natuurrecreatie en een evenemententerrein zijn mogelijke invullingen van het groengebied. Door een bewuste inrichting en invulling van het landschap met woon- en culturele objecten functioneert het gebied als een samenhangend organisme. Grotere vrijheid aan de stadsranden zorgt ervoor dat het gebied zich beter kan aanpassen aan veranderingen (zoals krimp) zonder afbreuk te doen aan duidelijke randvorming.

Parkstad& | 00/2005Limburg 20 Inspiratie voor regionale identiteit The band

Ontwerpteam Dit gebied wordt gekenmerkt door de poli- onderdeel van de toekomstige buitenring kernen hun identiteit verliezen. De groene Leentje Sijsma Stijn van Gorp centrische nederzettingenstructuur uit de van Parkstad Limburg. Het stedelijk lint dat zone kan een positieve stimulans voor Steffen Sauer mijnbouwperiode. Op meer plaatsen in van oost naar west door het gebied loopt is gemeenschappelijke sociale activiteiten zijn. Ilja Swenters Hasan Alp Demir Parkstad Limburg zijn de verschillende gefragmenteerd. Door het lint meer te Sabine Schröder Johanna Bogdan kernen (buurt -, wijk- of stadsdeelcentra) verstedelijken worden de fragmenten Evelien Pieters door radiale assen met elkaar verbonden, zo samengevoegd en wordt een duidelijke as ook in dit gebied. Deze assen zijn gelegen op gecreëerd, die de twee bebouwingskernen een smalle rug in het landschap en hebben verbindt en de scheiding tussen de weg en een lintbebouwing met multifunctionele de bebouwing probeert op te heffen. Het lint bestemmingen. De twee bebouwde kernen wordt als een belangrijk element gezien dat zijn gescheiden door een groene zone waarin de samenhang in de drie bebouwingskernen de provinciale weg N299 loopt. Deze weg is kan versterken. Zonder dat de afzonderlijke

Ontwerpteam Atilgan Algan Canan Dizdar Claire Dukers Tramway Els Maurissen Toan Lien Jean Menten De landsgrens van Duitsland en Nederland bevindt zich in dit ge- Sven Schroijen Markus Seipold bied, met aan de ene zijde ‘Stadt Aachen’ en aan de andere kant Burkhard Wicken, Robert Wild Parkstad Limburg. Een typisch stukje Parkstad met twee kernen Kubra Yilmaz (Spekholzerheide/Terwinselen en het centrum van Kerkrade) die gescheiden worden door een landschap van beken en heuvels. In oost-west richting loopt het zogenaamde miljoenenlijntje (spoorlijn van Schin op Geul naar Kerkrade, in gebruik bij de ZLSM – Zuid Limburgsche Stoomtrein Maatschappij). Het grootste probleem vormt de toekomstige buitenring, die midden in het groene gebied is geprojecteerd. De ontwerpers gaan uit van optimalisering van mobiliteit op basis van openbaar vervoer. Na uitgebreid onderzoek naar bestaande spoorlijnen, tracés en aansluitingsmogelijkheden (zowel Euregionaal als regionaal) is een tramcircuit uitgewerkt, dat gebaseerd is op de bestaande infrastructuur en aansluit op andere openbare vervoersystemen, ook over de landsgrens heen. Basis van de lijn is een achtbaanvorming parcours dat stedelijke gebieden en groengebieden met elkaar verbindt. Dat daarbij de zin of onzin van de geplande buitenring ook nog aan de kaak gesteld wordt, is alleen maar een ondergeschikt randverschijnsel. Bovendien worden er voorstellen gedaan om het groen, dat op dit moment nog tamelijk karakterloos en moeilijk te ervaren is, meer identiteit te geven. Gedacht wordt aan verschillende programma’s zoals sportactivi- teiten verspreid over het groen, een educatiecentrum voor milieu aan de rand van het groen en een congrescentrum op de plek van een oud industrieterrein.

Parkstad Limburg 22 Inspiratie voor regionale identiteit Voor Parkstad Limburg worden op brede schaal strategieën ontwikkelt en ontwerpen gemaakt. Voor veel mensen is de regio echter gewoon de dagelijkse praktijk. De bestuurder Draagvlak voor gezamenlijkheid bied van de zeven gemeenten loopt zo onduidelijk in elkaar over dat je als buitenstaander vaak niet eens weet waar je bent. Er is te veel van het regionale samenwerkingsverband beslist over uiteenlopende, regiobrede kwesties. Kees Werkhoven is verheugd dat het regionale structuurplan goed van de grond versnippering en te weinig profiel. Ten tweede moet het groen beter De ruimtelijke planner werkt aan een regionaal structuurplan. En de voorzitter van het lijkt te komen. Over belangrijke punten in het ruimtelijk beleid zullen de zeven zichtbaar en beter toegankelijk worden. Dan is er de woningbouwop- samenwerkingsverband van woningcorporaties houdt zich bezig met fysieke ingrepen zoals gemeenten een gezamenlijke visie ontwikkelen. Maar met een visie alleen kom gave. De bevolking krimpt, we zullen moeten inzetten op kwaliteit sloop en nieuwbouw. Anne Luijten in gesprek met drie professionals die ieder op hun eigen je er niet. Daarom ruimt Werkhoven ook veel tijd in om te praten met bestuur- van woonmilieus en de vraag is: wat komt waar? Tenslotte de ver- terrein vorm geven aan de dagelijkse praktijk van Parkstad Limburg. ders en andere betrokkenen. Om draagvlak te creëren voor proces en uitvoe- keersstructuur. Om het huidige kruip-door-sluip-door en bijkomende ring. ‘Het structuurplan mag geen Fremdkörper worden dat ineens op verkeersoverlast te vermijden komen er een binnen- en een buiten- de gemeenten wordt losgelaten.’ ring. De financiering daarvan moet nog door de gemeenteraden worden goedgekeurd, maar het traject van de binnenring is al vastge- De opdracht van het algemeen bestuur van Parkstad Limburg aan steld. Over het traject van de buitenring is nog discussie.’ Wensbeelden en dagelijkse realiteit het projectteam regionaal structuurplan was helder: zet een Door deze kwesties loopt als een rode draad de kwestie van identiteit gezamenlijke ruimtelijke koers uit voor de komende vijftien jaar en van het gebied. Want Parkstad Limburg, wat betekent dat eigenlijk? Interviews met drie professionals uit de praktijk zorg voor een goede uitvoeringsstrategie. De noodzaak was evident: Is dat park of stad? Voor Kees Werkhoven moet het park de drager alleen in de gezamenlijkheid kun je werkelijk structureren, duidelijke zijn van het stedelijk organisme. Het landschap moet als drager van keuzes maken, samenhang en eenheid creëren. Nadenken over het geheel beter zichtbaar worden. En als je het hebt over een kwes- zoiets als identiteit. Kees Werkhoven: ‘We moesten af van het ieder- tie als imago, dat is vooral niet iets wat je ergens op moet plakken. voor-zich, dat leidt vooral tot bekvechten en weinig daadkracht. Werkhoven zal dan ook niet snel aanhollen achter een hippe kreet Anne Luijten Samenwerking verankerd in traditie ‘De rol van het bestuur is om te motiveren, te initiëren.’ En vooral: Met de gezamenlijke koers die we nu gaan uitzetten geven we zelf als ‘kenniseconomie’ of het oubollige ‘seniorenstad’. Hem gaat het Fieldtrip ‘We moeten op zoek naar het gemeenschappelijke, dat wat we invulling aan de uitwerking van het regionale streekplan.’ er juist om iets te benoemen wat echt is, wat echt bij de streek hoort anne.luijten@ﬁeldtrip.nl Bestuurlijke samenwerking is één van de belangrijkste punten als het gaat delen.’Zo is er gezamenlijk in kaart gebracht wat er ‘in huis’ is aan De eerste hobbel is genomen, er is overeenstemming over vorm en wat verschillende bevolkingsgroepen aanspreekt. Het goede leef- over oplossingen voor de problematiek waar Parkstad Limburg mee worstelt. woonmilieus en wat daar aan verbeterd kan worden. Neergelegd in en functie van het structuurplan. Het moet een kort, pakkend klimaat bijvoorbeeld, dat je overal binnen vijf minuten in het groen Voor alle plannen, projecten en visies voor de regio hangt het welslagen het beleidskader ‘Lekker thuis in Parkstad Limburg’. document worden, met een duidelijke communicatiestrategie. bent. En de combinatie van grootstedelijkheid met een kleinschalige uiteindelijk af van grensoverschrijdende afspraken tussen de gemeente- En er is een structuurvisie opgesteld, in samenspraak met andere Werkhoven: ‘Er ligt al een dik pakket aan studies en analyses, dat ambiance. Ook hier weer het belang van gezamenlijkheid, een wij- besturen. Dieudonné Akkermans, tot voor kort lid van het Dagelijks Bestuur partijen, zoals het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. hoeven we niet nog een keer over te doen. Die studies gaan we nu gevoel: ‘We moeten elementen zoeken die als gezamenlijke drager van Parkstad Limburg, ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet: Aanbevelingen over de te nemen maatregelen, zoals ‘van introvert in de eerste fase gebruiken om tot een ruwe versie te komen, een dienen, maar waar toch voor ieder wat wils in zit. Het structuurplan ‘We werken hier vanuit een sterke traditie.’ naar extravert denken en doen’, neergelegd in het rapport ‘Op hete houtskoolschets.’ De generalisten gaan aan de slag, samen met het moet nu definitief het laatste restje stof van het mijnverleden kolen’. En nu komt er dan een fysieke component van die structuur- bureau Stipo uit Amsterdam dat het proces begeleidt. Iedere wegblazen en ruimte geven aan een onderliggende traditie van Samenwerking gaat voor Akkermans niet als eerste over structuur. visie, het regionale structuurplan, waarin de ruimtelijke kaders gemeente levert een stedenbouwkundige of planoloog, die samen- samenwerking en pioniersmentaliteit.’ Die komt vanzelf wel met de inhoud. Kijken naar wat je inhoudelijk worden vastgelegd, zodat er niet steeds opnieuw discussie over werken aan de grove lijnen van het plan. Daarna volgt een verdie- Kees Werkhoven is afdelingshoofd bij de dienst Stadsontwikkeling Heerlen en projectleider van het regionaal bindt is voor hem de allerbelangrijkste stelregel voor regionale ontstaat. Het spanningsveld tussen park en stad, en hoe die twee pingsslag, waarin de specialisten op punten als wonen, verkeer, structuurplan samenwerking. Wettelijke kaders kun je scheppen, en dat gebeurt elkaar moeten versterken, zal daarin aan de orde komen. Maar ook economie en groen de grove lijnen verder uitwerken. In het struc- ook zeker, maar het hart en de ziel moeten ook mee. Anders gezegd: de bevoegdheden moeten daarin nadrukkelijk worden geregeld. tuurplan volgen tenslotte gebiedsgerichte uitwerkingen, worden de ‘In Parkstad Limburg is de samenwerking gebaseerd op begrip, visie Akkermans: ‘Anders blijft het structuurplan een wassen neus.’ kaartjes getekend. Maar dat alles is maar een deel van het verhaal. en spontaan meedenken.’ De Wet Gemeenschappelijke Regeling Implementatie, daar draait het om. Want iedere stap, iedere fase wordt afgesloten met sessies met de Parkstad Limburg 1 Bron: Parkstad Limburg Plus-status (Wgr+) die nu in voorbereiding is, biedt kansen. De Een mentaliteitsomslag in het bestuurlijk denken is volgens wethouders Ruimtelijke Ordening en Economie en een ambtelijke Wgr+ regeling is nieuw, omdat het rijk af wil van de zogenaamde Akkermans echt niet nodig. Het denken over de samenwerking is er kerngroep, om met elkaar te bespreken wat het nu allemaal kadergebieden, zoals de grote steden en het KAN-gebied. Voor al lang, en is geworteld in de tradities, die iedereen in de streek concreet betekent. Waar liggen conflicten op de loer, hoe gaan het bestuur van Parkstad Limburg betekent het dat ze meer bindt. De sterke gemeenschappen, met een rijk verenigingsleven en we daar mee om? bevoegdheden krijgt, niet meer voor ieder besluit afhankelijk is van met dezelfde sociaal-economische problematiek. In die gedeelde de gang naar zeven gemeenteraden. ‘Het geeft ons meer slagkracht, traditie ligt de wortel van de samenwerking, en daarbij hoort een Die constante betrokkenheid en communicatie, dat is misschien nog er is meer verdieping mogelijk. Nu nog zijn we altijd bezig met én samenwerkingsverband dat aan die basis, die identiteit van de regio, wel het belangrijkste van alles. Werkhoven wil dat het proces door de inhoud én het benodigde draagvlak van de gemeenten. Vooral raakt. Vanuit de gedeelde fysieke en sociale structuur wordt er alle betrokkenen gedragen wordt, iedereen moet er voor gaan. Nu al dat laatste kost erg veel energie.’ Ondertussen is er de afgelopen gezocht naar samenwerking, naar oplossingen die park en stad aan voert hij gesprekken met de wethouders, om te peilen hoe ze in het zes, zeven jaar behoorlijk geïnvesteerd in het proces. Het bestuur elkaar knopen en die bedreigingen een halt toeroepen. Zodoende proces zitten, en wat ze belangrijke dingen vinden. Minstens zo van Parkstad Limburg werkt als een ‘regio-parlementje’, aldus gaat hij echt de ‘non-discussie’ over schaalvergroting en gemeente- belangrijk als draagvlak is het overdragen van bevoegdheden. Akkermans. Er is een kernagenda opgesteld, een beleidskader voor lijke herindeling niet aan. ‘Wij zetten juist in op samenwerking. Parallel aan het proces rondom de in voorbereiding zijnde Wgr+ zaken als bedrijventerreinen of infrastructuur, en voor al die zaken Is elders dan gebleken dat grote gemeenten meer slagkracht hebben status wordt gekeken welke bevoegdheden kunnen worden over- op de kernagenda worden op die regionale schaal beslissingen of beter zijn voor de burger? Dat gedoe met schaalvergroting was gedragen van gemeenten aan Parkstad Limburg. Het structuurplan genomen. Een kwestie van aanpakken, de handen uit de mouwen: niet meer dan een modeverschijnsel.’ wordt daarbij het bindend ruimtelijk kader. De gemeenteraden zullen vooraf de bevoegdheid van het vaststellen van het structuurplan aan Dieudonné Akkermans is burgemeester van Voerendaal en voormalig lid Dagelijks Bestuur Parkstad Limburg (porte- feuille ruimtelijke ordening, verkeer en huisvesting) Parkstad Limburg overdragen, zodat het niet aan het einde van het proces ineens blijft ‘hangen’ om een negatief raadsbesluit in één van de gemeenten. En wat de inhoudelijke kwesties betreft, die zijn volgens Werkhoven in ieder geval onderverdeeld in vier opgaven. ‘Allereerst moet er een heldere structuur komen. Het stedelijk ge-

Parkstad Limburg 24 Wensbeelden en dagelijkse realitiet Minder bouwen meer plek voor bijvoorbeeld speelplaatsen. Want de jeugd, daar draait het tenslotte om. De mooie nieuwe huizen moeten de oude- Als woningcorporatie is je macht maar beperkt, erkent Hans Laudy, voorzitter ren verleiden om te verhuizen, zodat een doorstroming ontstaat die van de gezamenlijke corporaties uit de regio: ‘Het gaat om de mensen, dan uiteindelijk moet leiden tot het vrijkomen van starterswoningen, pas komen de stenen.’ De problematiek waar Parkstad Limburg mee kampt is zoals betaalbare appartementen, waar er volgens de corporaties in Zicht op Klimmen 3 Bron: Parkstad Limburg voor een groot deel sociaal-economisch van aard, wil hij maar zeggen. principe voldoende van zijn in de bestaande voorraad. Toch gelooft Laudy er heilig in dat de corporaties hun steentje kunnen Station Simpelveld 4 Bron: Parkstad Limburg bijdragen. Door minder in plaats van meer te bouwen bijvoorbeeld. En door Een andere kans die op het bordje van de corporaties ligt, is het te experimenteren met regelvrij bouwen en ‘excentrieke woonmilieus’. Maar experimenteren met regelvrij bouwen, waardoor vernieuwende dan moet wél iedereen meedoen, oftewel: ‘Laten we het H-woord nou eens woningtypologieën kunnen worden gerealiseerd. Voor kunstenaars bespreekbaar maken.’ bijvoorbeeld, zoals men in Almere doet. ‘Een excentriek woonmilieu’, zegt Laudy, ‘het trekt weer nieuwe doelgroepen aan.’ Hoewel men- Een optimistisch mens denkt niet in bedreigingen, maar in kansen. sen uiteraard meer redenen nodig hebben om zich ergens te vesti- Het is al heel wat dat de stap naar bewustzijn Dat geldt ook voor de gezamenlijke corporaties die onlangs in een gen. ‘Die woonmilieus moeten wel ergens in ingebed zijn, bijvoor- en acceptatie van de problemen is gezet woonmilieuvisie hun strategie voor de toekomst hebben neergelegd. beeld in een sociaal-economische structuur van de kenniseconomie.’ De krimp en de vergrijzing zijn geaccepteerd en inzet van de nieuwe Die kenniseconomie moet volgens Laudy dan ook naar Parkstad koers. ‘Het is al heel wat,’ zegt Hans Laudy, ‘dat de stap naar Limburg worden gehaald, bijvoorbeeld door aan te haken bij de bewustzijn en acceptatie van de problemen is gezet.’ Tot voor kort universiteiten van Aken, Luik, Hasselt en Maastricht. ging het er in de regio namelijk heel anders aan toe. ‘Iedere Helaas lijken de tijden er nog niet écht rijp voor, verzucht Laudy.

gemeente wilde groeien en bouwen, waardoor iedereen elkaar Het grootste probleem ligt volgens hem dan ook in de bestuurlijke 3 beconcurreerde. De doodsteek voor de regio.’ cultuur die maar niet wil veranderen. ‘De opschaling van de gemeen- De nieuwe koers zet in op senioren, maar naar een Suncity wil Laudy tes blijft nogal achter, en dat vinden we erg jammer’, zegt hij gedeci- absoluut niet. ‘Dat is een sterfhuisconstructie, de jeugd heeft nog deerd. Het hele maatschappelijke middenveld is inmiddels gefuseerd altijd de toekomst.’ De regio moet dus juist interessant worden en en opgeschaald: zoals de ziekenhuizen, de scholen, de corporaties blijven voor jongeren, maar paradoxaal genoeg doe je dat in dit geen de zorgsector. ‘Maar de gemeentelijke autoriteiten blijven niet val door juist voor senioren te bouwen. Maar om te beginnen moet alleen lokaal doen, ze blijven ook lokaal denken.’ De leus van ‘regio- er eerst gesloopt worden, en niet om zoals elders in het land er fors naal denken – lokaal doen’ blijft in de praktijk vooral hangen op méér woningen voor terug te kunnen bouwen, maar om ruimte te lokaal doen, waardoor iedere slagvaardigheid ontbreekt. De corpora- scheppen om bétere woningen terug te kunnen bouwen. Kwaliteit ties moeten in iedere gemeente weer een apart traject starten, en vóór kwantiteit, zoals ruime, levensloopbestendige woningen. verkeren regelmatig in een spagaat: blijven we trouw aan onze Met als doelgroep de senioren, bijvoorbeeld de ‘terugkeer-ouderen’ regionale lijn of moeten we loyaal zijn naar onze lokale wethouder? die in de regio geboren en getogen zijn, maar verhuisd zijn en elders Laudy is dan ook blij met de Wgr+ status voor Parkstad Limburg die hun ‘wooncarrière’ hebben gemaakt. in voorbereiding is, maar eigenlijk gaat dat hem nog niet ver Voor hen is de groene omgeving aantrekkelijk, en die kan zelfs nog genoeg. ‘Om veerkrachtiger en slagvaardiger te kunnen zijn en te 2 Parkstad Limburg aantrekkelijker worden als er ‘rood’ verdwijnt. De kwaliteit van de kiezen voor structurele oplossingen is absoluut een gemeentelijke Bron: Parkstad Limburg openbare ruimte staat dan ook nadrukkelijk op de agenda van de herindeling nodig. Maar voorlopig mag zelfs dat beladen ‘H-woord’ 3 Zicht op Klimmen corporaties. Door de verdunning van de woningvoorraad kan er nog niet eens worden uitgesproken.’ Bron: Parkstad Limburg meer groen de stad in gebracht worden. Daar kan niet alleen genoe- 4 Station Simpelveld Hans Laudy is voorzitter van het Regionaal Orgaan Woningcorporaties Parkstad Limburg Bron: Parkstad Limburg gelijk gewandeld worden door de vitale oudere, maar er is dan ook 4

Parkstad Limburg 26 Wensbeelden en dagelijkse realitiet De weg naar een regionaal structuurplan voor Parkstad Limburg is lang en het proces Parkstad Limburg moet gaan plaatsvinden, Parkstad Limburg, maar dat op termijn grote Aken, en hoe ga je dat organiseren. nog niet geheel uitgekristalliseerd. In de dagelijkse praktijk wordt hard gewerkt, maar om verder te komen met de regio.’ kansen heeft, en waar Parkstad Limburg als Met andere woorden, kijk wel naar de klein broertje zeker op aan moet haken.’ samenwerking met elkaar, maar kijk vervol- de samenwerking tussen de zeven gemeenten kan best een duwtje in de rug gebruiken. Vijfde colonne Maar als de schaalniveaus groter worden, gens naar het benodigde schaalniveau waar Anne Luijten vroeg Jaap Modder, voorzitter van het regionale samenwerkingsverband in de Hij wil zich wel wagen aan een paar moge- wordt het dan ook niet steeds moeilijker om de geformuleerde belangen moeten worden KAN-regio, naar zijn visie op de problematiek in Zuidoost Limburg. Is er een toekomst voor lijke oplossingen voor de regio, maar wil die samenwerking te organiseren? Het kost ingebracht. In welke brievenbusjes droppen Parkstad Limburg en hoe is het proces dat moet leiden tot samenwerking op het hogere eerst nog iets belangrijkers aan de orde nu met zeven gemeenten immers al behoor- we onze agenda’s? schaalniveau het best te organiseren? stellen. Want waar moet je de oplossingen lijk wat energie. ‘Mijn pleidooi is dan ook om Er is al een groot aantal speeltafels in de zoeken? Het is voor Modder nog maar de niet al die energie in te zetten in de samen- regio, een groot aantal samenwerkingen vraag of de regio Parkstad Limburg wel de werking met elkaar, maar om radicaal naar waar je je verhaal kwijt kunt. Denk aan de oplossingsruimte is die nodig is. ‘Bekijk buiten te treden. Zet in op fractionele Europese programma’s, of aan de samen- Parkstad Limburg om te beginnen eens van- samenwerking: kijk waar jouw agendapun- werking tussen de Akense en Maastrichtse uit een grotere ruimtelijk-economische con- ten zijn op die hogere schaalniveaus en Kamers van Koophandel. Maar fixeer je Out of the box stellatie. Op dat grotere schaalniveau zie je bekijk vervolgens welke partijen je nodig vooral niet op de onderlinge samenwerking, ineens vijf luchthavens, met Aken en Luik hebt om die belangen te organiseren. Als het want zelfs als dat soepeltjes loopt, is je KAN-voorzitter Jaap Modder over toekomststrategieën voor Parkstad Limburg aangesloten op de HSL. Je ziet het Ruhr- bijvoorbeeld gaat om de externe bereikbaar- missie nog niet geslaagd. Je moet hoe dan gebied met zijn zes miljoen inwoners dat nu heid van Parkstad Limburg in het grotere ook naar buiten met je agendapunten.’ nog kampt met dezelfde problematiek als systeem, denk dan aan een lightrail naar Het selectief omgaan met agendapunten

Anne Luijten Zijn betrokkenheid bij Parkstad Limburg een vak, en maar al te vaak zie je dat ont- de wereld van bestuur. Kijk maar naar de Fieldtrip dateert alweer van enige jaren terug, toen werpers en visionairs veronderstellen dat be- Rijksbouwmeester, die kan met zijn gezag anne.luijten@ﬁeldtrip.nl hij nog directeur van het Nirov was. stuurders het wel even oppakken, terwijl het aankloppen bij de verantwoordelijke minis- Vitruvianum startte de manifestatie ‘Ontwer- voor hen een soort Verweggistan is.’ Maar ter en uitleggen hoe het zou moeten.’ pen aan Parkstad Limburg’ (OAPL) en zocht ook besturen is een vak apart, en dat geldt in het Nirov een landelijke partner. zeker voor het samenwerken binnen betrek- Modder is bang dat de gestarte planproces- Inmiddels is Jaap Modder voorzitter van het kelijk nieuwe schaalniveaus zoals een regio. sen rondom het regionaal structuurplan KAN, het regionale samenwerkingsverband Wat dat betreft is het voor Parkstad Limburg straks vooral een mooi boekje op zullen van het Knooppunt Arnhem-Nijmegen. tijd dat er wat gebeurt, en snel ook. ‘Als er leveren. ‘Ik heb geen kritiek op de compe- Met 700.000 inwoners een gebied met een ergens een sense of urgency is, is het hier. tenties die er zijn, maar het proces is te schaal van ruim drie keer Parkstad Limburg. De werkloosheid, het lage opleidingsniveau, conformistisch, overal gebeurt het op deze Tijdens de slotmanifestatie van OAPL was hij 2.000 mensen per jaar minder, de proble- manier. Terwijl je het, gelet op de draconi- Taptoe in Heerlen 1 er weer bij, dit keer om tijdens het debat als men zijn sky-high. Daar komt dan ook nog sche problemen die er in Parkstad Limburg Bron: Parkstad Limburg moderator op te treden. Een visie op de één van bestuurlijke complexiteit bij, men zijn, op een heel andere manier zou moeten

problematiek van Parkstad Limburg heeft hij weet niet waar men het zou moeten zoeken aanpakken dan elders. Begin gewoon eens 1 zeker, ook al vanuit zijn dagelijkse praktijk en wat er zou moeten gebeuren. Het ont- met het opstellen van een scenario 2015. als regionaal bestuurder. Geen kant-en-klaar- breekt aan gevoel voor de juiste touwtjes Wat gebeurt er als je nu niets doet, als je oplossingen, maar wel een duidelijke visie en een gebrek aan oplossingen zelf.’ alle lijnen en trends over tien jaar doortrekt, op de organisatie van het proces. Over welk beeld levert dat op? Twintigduizend schaalniveaus en ‘out-of-the-box-denken’, en ‘Neem nu het regionale structuurplan dat mensen minder, bijvoorbeeld. Spring over je over het belang van radicale maatregelen: gemaakt wordt, ik geloof niet dat dat de eigen schaduw en kijk dan terug naar wat ‘Alle indicatoren staan op rood.’ Een oproep wereld gaat veranderen. Ten eerste zou je we nu zouden moeten doen om dat horror- tot onalledaagse actie, van een man die zo’n plan niet moeten beperken tot het scenario te voorkomen.’ Parkstad Limburg door collega’s nogal eens als ‘eigenzinnig’ fysieke vlak, maar er een echt plan voor de zou bij die denkoefening een voorbeeld kun- wordt omschreven. regio van maken. Het zou dus ook over eco- nen nemen aan andere regio’s of steden die nomie moeten gaan, en over cultuur en met leegloop en stagnatie werden gecon- Sense of urgency mobiliteit. Ten tweede moet je zo’n plan fronteerd, en die met nieuwe oplossingen Dat eigenzinnige, zegt Modder, komt ook gebruiken als hefboom voor investeringen. kwamen om dat tij te keren. Lelystad, door de ‘dubbelrol’ die hij eigenlijk vervult. Geen plan dat blijft steken nadat het is vast- Emscher Park, Bilbao, Luik, ze bedachten Hij is bestuurder, maar hij komt óók uit de gesteld, maar belangen organiseren, inves- allemaal dat ze iets moesten bieden dat wereld van de planning, van de ruimtelijke teringen koppelen aan projecten zodat je anders dan anders is, iets unieks wat alleen ordening, een ongebruikelijke combinatie. uitvoering gegarandeerd is. En bovenal moet zíj kunnen bieden. Zo bouwde Lelystad grote Het zijn twee werelden die meestal elkaars je het regionale plan gebruiken om je organi- huurhuizen met grote tuinen en werkruim- taal niet spreken, zoals hij ook maar weer er- satie te veranderen, om eenheid in je tes, en zorgde voor publiekstrekker voer tijdens de slotmanifestatie van OAPL. denken te creëren. Eén dienst Stedenbouw Bataviastad. Emscher Park benoemde de ‘Tijdens zo’n bijeenkomst over ruimtelijke en Planologie die voor de hele regio werkt thema’s industrie, cultuur en landschap en transformatieprocessen zie je toch dat bijvoorbeeld, en benoem een regionale nodigde vervolgens de markt uit om met bestuurders weg blijven, of alleen even bouwmeester. Iemand die een verbinding voorstellen te komen. Jaap Modder: ‘Het is binnenwippen. Ontwerpen en plannen is kan maken tussen de wereld van ontwerp en dat out-of-the-box-denken dat nu ook in

Parkstad Limburg 28 Out of the box voorkomt de beruchte bestuurlijke drukte bij en Aken. Dezelfde truc uithalen als Almere omgeving met supergoedkope, geweldige dat boek wil hebben. Daarmee smeed je een- gaan. Een tweede punt wat ik vaak tegen- gaat afvragen wat de regio eigenlijk nog het omgaan met al die verschillende schaal- deed: open een dependance van een univer- woonruimte vind je hier? De ruimte héb je, heid, kun je dingen met elkaar verbinden.’ kom is dat de regiobesturen te weinig gevoel bijdraagt? In ieder geval door steeds weer niveaus. En het besef van een sense of siteit of hogeschool.’ waarom dan niet de Aldi van de grotere regio hebben voor de agenda’s van de gemeenten. issues aan te pakken waar draagvlak voor is urgency, bijvoorbeeld door de denkoefening worden? Besef goed dat méér park ook mín- Varkenscyclus Stel je daar meer voor open, het zijn ten- bij de gemeenten. ‘Agenda-managment’ van het scenario 2015, is een eerste voor- Weer het belang van een denkoefening: der stad betekent. Iedereen schijnt te den- Heeft Modder tenslotte vanuit zijn dagelijkse slotte je aandeelhouders.’ dus, maar ook leiderschap speelt een grote waarde om überhaupt tot de omslag in be- ‘Maak ook een trendbreukscenario, wat ge- ken dat Parkstad Limburg langzamerhand praktijk als voorzitter van het KAN nog tips Als allerlaatste wil hij nog één ding kwijt, rol.’ En daarmee zijn we weer bij het begin stuurlijk denken en doen te komen. In die beurt er bijvoorbeeld als de economie van wel een echte stad wordt, maar met de hui- en aanbevelingen waar Parkstad Limburg iets dat hem mateloos intrigeert. ‘Regio’s van het gesprek gekomen, bij de constate- sense of urgency ligt het begin van een besef het Ruhrgebied weer opleeft? Dan is het dige cijfers en strategieën gaat dat niet ge- haar voordeel mee kan doen? ‘Wat ik heel lijken altijd onderhevig aan een varkens- ring dat er nog steeds een grote kloof gaapt van gezamenlijkheid, en daarmee is de zaak om daarop aan te haken. De cohesie beuren. Maar ondanks dat er aan ruimtelijke sterk zie is dat regio’s vaak teveel willen cyclus. Kijk naar Parkstad Limburg: vanuit tussen de ruimtelijke wereld en de wereld eerste stap gezet naar het ‘definitief uit je van markten in Europa zet zich gewoon door. kwaliteit de afgelopen twintig jaar wel het oppakken. Ze zijn eigenlijk als bestuurlijke een noodgedwongen samenwerkings- van het bestuur. ‘In de Verenigde Staten constructie maar een tussenlaag tussen verband onder leiding van drie sterke worden bestuurders gewoon gecoacht bij gemeenten en provincies in, maar ze hebben bestuurders een grote vlucht genomen en ingewikkelde ruimtelijke opgaven. Daar doen vaak de neiging om compleet te willen wor- nu weer een beetje in een duikvlucht beland. we in Nederland alleen maar lacherig over. Het succes van regio’s is in toenemende mate afhankelijk den. Ik zou zeggen, kies voor de belangrijk- De bestuurders zijn vertrokken en nieuw Maar waarom zou je leiderschap niet opti- van hun vermogen om strategische allianties te organiseren ste thema’s en zet daar op in. Het is beter leiderschap heeft zich nog niet uitgekristalli- maliseren? Er zijn genoeg plekken in om je energie in te zetten je core business seerd. Hoe kun je die heftige pieken en dalen Nederland waar het leiderschap best een met maatschappelijke partijen zoals mobiliteit, economie en ruimtelijke afvlakken, hoe kun je voorkomen dat er altijd handje mag worden geholpen.’ | ordening, dan om helemaal de breedte in te weer downs aanbreken waarbij iedereen zich

stadhuis treden’. ‘Het is ongelofelijk moei- Langzamerhand zal er weer massa ontstaan één en ander verloren is gegaan, blijft het lijk, en overheden schrikken vaak als je er rondom Luik, Maastricht, Aken, het een aantrekkelijk gebied. Het inzetten op de marktpartijen bij wilt halen, maar je moet in Ruhrgebied. Aansluiting zoeken is dus het beter gesitueerde pensionado, zoals nu het feite een soort vijfde colonne organiseren. devies, door ten eerste de bereikbaarheid plan is, zou trouwens inderdaad heel goed Je moet marktpartijen en maatschappelijke van Parkstad Limburg binnen de grotere een onderdeel van je strategie kunnen zijn. organisaties voor je kar spannen. regio drastisch op te voeren.’ Hij heeft nog Je haalt daarmee koopkracht naar de regio Voortdurend kijken naar waar hebben wij een onalledaags voorbeeld van een regio, en het is goed voor de werkgelegenheid in een agenda die matcht met de buitenwe- die bij mensen altijd op de lachspieren de dienstverlening.’ reld, hoe kunnen we die delen en daarmee werkt, maar die het wél goed doet als regio. onze zaak versterken? Als overheid moet je ‘Ik was laatst op werkbezoek in Jutland en Blijft nog over de – altijd lastige – vraag naar toe naar een governance-achtige praktijk, zag dat tachtig procent van wat het regio- identiteit. Juist in deze regio, waar de identi- of Selbstverwaltung zoals dat zo mooi in het nale bestuur daar deed in feite arbeidsmarkt- teit voor een groot deel een behoudend Taptoe in Heerlen 2 Bron: Parkstad Limburg Duits heet. Het succes van regio’s is in beleid is, door middel van scholing. karakter heeft, is het wellicht extra moeilijk toenemende mate afhankelijk van hun ver- Voortdurend kijken naar: wat vraagt de om het nieuwe, zoals de kenniseconomie,

mogen om strategische allianties te organi- markt en hoe kunnen we daar op inspelen? een plek te geven. De tradities die nog altijd 2 seren met maatschappelijke partijen.’ Er is een lokale dependance van de hoog in het vaandel staan zoals de fanfare Universiteit van Kopenhagen gekomen, en het bloeiende verenigingsleven, lijken Trendbreuk daarmee hebben ze een plek veroverd in niet bepaald vruchtbare voedingsbodems Aan welke inhoudelijke agendapunten denkt Kopenhagen en dáármee weer zicht op aller- voor een nieuwe identiteit. Modder: ‘Het is Modder, wat zouden in zijn optiek oplossin- lei nieuwe processen. Van een vergeten uit- inderdaad een nogal stationaire cultuur en gen kunnen zijn voor de kaleidoscoop aan hoek is het een redelijk succesvolle regio dat maakt het extra ingewikkeld. Het is problemen waar Parkstad Limburg mee geworden die zichzelf op de kaart heeft gezet lastig om de touwtjes te vinden die de zaak kampt? ‘Het allereerste waar je aan moet in belangrijke besliscentra.’ in beweging moeten zetten. Maar juist dat werken is het scholingsniveau omhoog bren- En dan de krimp. Als eerste regio van noopt tot een radicalisering van denken en gen. Overal in de westerse wereld zie je dat Nederland lijkt voor Parkstad Limburg het methode, je kunt hier niet putten uit het de maakindustrie verdwijnt, naar China en gevreesde krimpscenario werkelijkheid te gebruikelijke bakje maatregelen die elders andere lagelonenlanden. Maar wat blijkt, worden. Het beleid is nu vooral defensief en misschien wel werken. Het identiteitsverhaal onder meer uit recent onderzoek van staats- zet in op sloop en minder terugbouwen. Is is overigens in Parkstad Limburg zelfs nóg secretaris Van Gennip, dat het verlies aan dat een goede strategie volgens Modder? ingewikkelder geworden doordat praktisch banen wordt opgevuld met een hoogwaar- ‘Er is een onderdeel van de bestaande voor- het hele sociaal-culturele erfgoed uit de tijd dige dienstverleningseconomie. Tenminste, raad dat inderdaad zijn tijd gehad heeft. van de mijnen is verdwenen. Indertijd is het in de Randstad gebeurt dat, maar in Maar waarom niet als algehele strategie de goedbedoeld ‘netjes opgeruimd’, maar daar- Parkstad Limburg zie je dat de industrie wel kont tegen de krib gooien en agressief, tegen mee is de geschiedenis weggevaagd en heeft vertrekt, maar er daarentegen geen vervan- de keer in, gaan bouwen? De krachten van de regio geen logo’s meer. Wat je nu kunt gende werkgelegenheid ontstaat. de wereldeconomie zijn keihard en dwin- doen is inspelen op de populaire cultuur. Het gebrek aan arbeidsaanbod is hier debet gend, accepteer maar gewoon dat die ken- Maak een mooi boek en dan niet een intel- aan, het scholingsniveau is te laag. Een stra- niseconomie eraan komt. Waarom niet ge- lectueel boek voor de Randstedelijke vak- tegie zou kunnen zijn om aan te haken bij woon zeggen: ok, de stedelijke kwaliteit vind wereld, maar een boek met foto’s van alle universiteiten in de buurt zoals Maastricht je in Maastricht en de rust, de parkachtige fanfarekorpsen, zodat iedereen in de regio

Parkstad Limburg 30 Out of the box Wonen Zuid werkt aan Parkstad Limburg

Als een van de grootste Limburgse corporaties is Wonen Zuid onder meer actief in drie van de zeven gemeenten, die samen Parkstad Limburg vormen: Brunssum, Kerkrade en Heerlen. Tijdens de slotmanifestatie van ‘Ontwerpen aan Parkstad Limburg’ is als een van de belangrijkste aanbevelingen uitgesproken dat er hard moet worden gewerkt aan de herstructurering van woonwijken. Juist op dat gebied is Wonen Zuid in Parkstad Limburg een van de voornaamste spelers met inmiddels aansprekende resultaten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het ministerie van VROM Wonen Zuid (regio Parkstad Limburg) in 2003 bij de top drie plaatste van de 25 best presterende corporaties in de GSB-steden.

Wijk Molenberg als voorbeeld 5000. De Heerlense wijk Molenberg is voor Met renovatie, sloop en nieuwbouw werkt Wonen Zuid op dit moment het enige groot- Wonen Zuid mee aan een betere samenhang schalige herstructureringsgebied in Parkstad in het stedelijk weefsel van Parkstad Lim- Limburg. Maar Wonen Zuid is ook actief in burg. Een alom geprezen voorbeeld is de wijk Kerkrade en Brunssum. Nog niet zo lang Molenberg, de grootste herstructureringsop- geleden is een omvangrijke herstructurering gave van Heerlen Oost. Molenberg is een wijk in het centrum van Chèvremont (gemeente waar ongeveer alle knelpunten van Heerlen Kerkrade) afgerond. In een langdurig proces samenkomen: er is een hoge werkeloosheid, zijn honderden woningen gesloopt. Op de er bestaat een sociale problematiek, het vrijgekomen terreinen zijn vooral seniorenwo- inkomensniveau is laag, het aantal mensen ningen gebouwd. En in Treebeek (gemeente in de WAO is hoog, goed opgeleide jongeren Brunssum) is een langdurige renovatie van het trekken weg uit de wijk en er is sprake van een woningbestand van Wonen Zuid nog maar net snelle vergrijzing. achter de rug. Wonen Zuid heeft hier bewust gekozen voor een versterking van de stedenbouwkundige Huurders als bondgenoten structuur. Van de ruim 1200 woningen van Het geeft allemaal aan dat corporaties Wonen Zuid in Molenberg wordt ongeveer de belangrijke spelers zijn als het gaat om de helft aangepakt. vormgeving van het stedelijk gebied en om het aanbrengen van structuur in woningbouw, Kwaliteit ook in sociale huursector bedrijvigheid en groen. Door een inzicht in Stedenbouw en architectuur kunnen en de trends en een gedegen kennis van de moeten in de visie van Wonen Zuid ook in de regionale markt is Wonen Zuid daarbij in sociale woningmarkt van goede kwaliteit zijn. staat om te anticiperen op nieuwe ontwik- Het is niet voor niets dat Wonen Zuid voor de kelingen. Overigens zal het antwoord op die herstructurering van de wijk Molenberg Wiel ontwikkelingen altijd in nauwe samenspraak Arets heeft gevraagd om de stedenbouwkun- met de huurders van Wonen Zuid worden dige opzet te maken. Een masterplan voor gegeven. Huurders zijn de deskundigen bij Treebeek is gemaakt door Mathieu Bruls. uitstek als het in een straat of in een wijk gaat En bij de uitwerking van projecten wordt om thema’s als veiligheid, leefbaarheid en met vooraanstaande architecten gewerkt. kwaliteit van de woningvoorraad. De vragen Een goed voorbeeld is het project Pius in de van de huurders (en vaak ook hun oplossingen wijk Molenberg. Op de plek van de inmid- voor knelpunten) zijn voor Wonen Zuid dan dels gesloopte Piuskerk werkt architect Theo ook mede bepalend voor het beleid van de Teeken samen met Buro Satijn in opdracht corporatie. Huurders waarderen dat met hoge van Wonen Zuid en zorginstelling Sevagram cijfers bij peilingen naar de tevredenheid over aan het ontwerp van 40 seniorenwoningen de werkwijze van Wonen Zuid. In die zin ziet in combinatie met 24 intramurale verpleeg- Wonen Zuid zijn huurders dan ook nadrukke- plaatsen voor ouderen. Het gebouw heeft een lijk als meedenkende bondgenoten. gezamenlijke entree en gemeenschappelijke voorzieningen en dat sluit weer goed aan bij de nieuwe concepten, die Wonen Zuid samen met anderen ontwikkelt.

Projecten in Parkstad Limburg In totaal bezit Wonen Zuid 15.000 woningen in Midden- en Zuid-Limburg. In Parkstad Lim- burg bedraagt het aantal woningen ongeveer Wonen Zuid regio Parkstad Limburg [email protected] www.wonen-zuid.nl

Advertorial.indd 1 28-04-2005 10:04:17