Wacław Szczeblewski - kierownik Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu, lato 20. XX w. Wacław Szczeblewski - Manager of the Pomeranian School of Fine Arts in Grudziądz, the l 920s Kfinigliche- Akademie der bildenden Kiinste zu Dr.asclen. l ' ···---..-..+·-·-· I ABGANGffZEUG NIS
...... ~-·
der Studien a: s~: Anna Śliwa (Muzeum Miasta Gdyni) WACŁAW SZCZEBLEWSKI ARTYSTA Z POMORZA
W galerii stałej malarstwa w Pałacu Opatów w Gdańsku Oliwie znajduje się obraz 1 przykuwający wzrok • Przedstawia portretowe popiersie kobiety w jasnej sukni w błękitne pionowe paski z ozdobnym, tryskającym kolorami żabotem. Refleksy żółci i błękitu znajdują odbicie w karnacji kobiety. Złoty blask pada na jej brązowe włosy oraz oświetlone słońcem partie twarzy, chłodny błękit zaś zatrzymuje się w ocieniqnych kącikach oczu, na skroniach, przy nosie i na szyi, w miejscu przysłonionym przez brodę. W tle widać ogrodzenie podwórka -parkan z drewnianych sztachet, niebieskie niebo i intensywną zieleń wiosennej trawy. Przedstawiona na obrazie kobieta to żona Wacława Szczeblewskiego, pianistka Maria Rappoldi-Szczeblewska, sportretowana przez męża w 1916 r. W Muzeum Miasta Gdyni o dorobku artysty przypomina archiwalna fotografia wyeksponowana na wystawie stałej, 2 prezentująca Szczeblewskiego w gronie uczniów • Na terenie Trójmiasta, Kaszub i Kociewia znajdziemy jeszcze więcej śladów obecności tego interesującego, silnie związanego z Pomorzem, malarza, rysownika, dekoratora wnętrz, a nade wszystko pedagoga - założyciela i dyrektora Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Jego imię nosi jedna z ulic w gdyńskiej dzielnicy Redłowo, a na budynkach przy ulicy Legionów 28 w Grudziądzu i ulicy Pomorskiej 18 w Gdyni, ~dzie niegdyś mieściła się założona przez niego szkoła, umieszczono pamiątkowe tablice3 . Obecnie, nieliczni żyjący świadkowie pracy i dokonań artysty dobiegają sędziwego wieku. Mimo prób przywracania pamięci o nim, Wacław Szczeblewski wydaje się odchodzić wraz z tymi, którzy go znali i szanowali. Dlaczego tak się dzieje? Co spowodowało, że na przykład Marian Mokwa, malarz z tej samej generacji (1889-1987), jest znacznie bardziej rozpoznawalny społecznie niż Wacław Szczeblewski? Nie zadecydowała o tym edukacja artystyczna obu twórców. Przypomnijmy, że Mokwa, choć podjął studia w akademiach sztuki w Norymberdze, Berlinie i Monachium, nie uzyskał dyplomu4, Szczeblewski zaś ukończył Królewską Akademię Sztuk Piękr1ych w Dreźnie z wyróżnieniem. Ponadto, gdy w 1921 r. na Wystawie Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich (eksponowanej od 7 czerwca do l września), uroczyście otwartej Wacław Szczeblewski - kierownik Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziąd z u , lata 20. XX w. w Muzeum grudziądzkim przez marszałka Józefa Piłsudskiego, Szczeblewski wystawił najwięcej Wadow Szczeblewski · manager of the Pomeranian obrazów spośród wszystkich uczestników, bo aż 29 (w tym 16 portretów), Marian Mokwa Schaal of Fine Arts in Gru dziądz, the 1920s 5 zaprezentował ich niemal o połowę mniej (16 prac) . Pozostali artyści, z małymi wyjątkami, eksponowali przeważnie po trzy, cztery obrazy. Szkoła, którą malarz założył w Grudziądzu, a następnie w Gdyni była pierwszą tego typu placówką na Pomorzu. W samej Gdyni, w ciągu sześciu lat kształciło się w niej ponad osiemdziesięciu uczniów. Czym wytłumaczyć więc późniejsze milczenie o artyście, a nawet swojego rodzaju niechęć wobec niego, pogardliwe określanie go mianem 11 malarza kościelnego 11 ? Faktem jest też, że Szczeblewski nigdy nie zaprezentował swojej twórczości na indywidualnej wystawie. Czy należy w tym widzieć niesprawiedliwość, jak by chciała Krystyna Fabjańska-Przybytko 6 , a może fatum historii - efekt li wojny światowej, która wiele zniszczyła, zmarnowała niejeden talent? O randze malarza przypominają głównie jego dzieła. Szczeblewski nie miał jednak szczęścia do własnej twórczości. W jego wypadku świadków świetności brakuje. Osiemdziesiąt obrazów, w tym dużych, ekspozycyjnych prac, namalowanych jeszcze w Dreźnie, zostało skonfiskowanych przez hitlerowców w 1939 r. Zostały nieliczne obrazy, zaledwie odprysk tego, o czym informują wzmianki prasowe, katalogi wystaw, dokumenty, zdjęcia archiwalne.
1 Oddział Sztuki Wspólciesnej Muzeum Narodowego w Gdar'lsku, nr inw. MNG/ SW/1055/MR; olej, płótno, 52,3 x 41,3 cm. MMG, Dział Dokumentaqi Historii Miasta i Portu, MMG/HM/11/2262/1
2 W listopadzie 1987, w 65. rocznicę powstania Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych (PSSP) _w Grudziądzu, odsłonięto tablicę ku czci Szczeblewskiego oraz wybito okolicznośc1owy medal w brązie upamiętniający działalność artysty w Grudziądzu.
3 W Gdyni o Szczeblewskim i gdyr'lskiej PSSP przypomina tablico z brązu odsłonięta dn. 11 VI 1990, zaprojektowano przez Eugeniusza Lodemonno i Zdzisławo Kosedę . Wacław Szczeblewski z żoną Marią z domu Rappoldi, ok. 1920 r. 4 R.T. Bławat, Sto/em z morza i Kaszub. Życie i twóraość Mariana Mokwy (1889-1987), Pel pin 20 l 1, s. 53. Zdaniem Wojciecha Zmorzyńskiego dla kształtującej się osobowości artystycznej Mokwy istotniejsze od studi_ów okazały się Szczeblewski with his wife Wacław podróże po Bawarii i Brodenburgii. Por. W. Zmorzyr'lski, Marian Mokwo. Malarstwo, Pelpin 2003, s. 8. Morion Mokwa: Maria nee Rappoldi, co. 1920 katalog wystawy iubileuszowe;. Muzeum Narodowe w Gdarlsku, lipiec - sierpier\ 1979, oprac. K. Fob1m'isko-Przybytko, . Gda~sk 1979; K. Wójcicki, Rozmowy z Mokwą, Gdar'lsk 1989; Mo kwo, t. 1 Akwarele, tekst K. Wó1c1ck1, zd1ęcio W. Górski i M. Zok, Bydgoszcz 1992. 5 Wystawa Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich. Muzeum w Grudziądzu 7 Vl-1 IX 1921, Grudziądz 1921, s. 9- 13. 6 K. Fobjor'lska-Przybytko, Wstęp, w: Katalog wystawy Wadow Szczeblewski i Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Gdyni. Muzeum Miasta Gdyni czerwiec-sierpier\ 1995, Gdynio 1995, s. l. 7 Lewicki po ukończeniu w 1869 r. studiów w Rzymie, osiedli/ się w Pelplinie i utrzymywał się głównie z zamówień od władz kościelnych. Uprawiał malarstwo religijne, historyczne, był także dobrym portrecistą. W Pe lplinie przepro_wodz1ł m. in. renowaqę malowideł w kruzgonkoch byłego opactwo cysterskiego. Por. J. Borzyszkowski, /nteligencia polska w Prusach Zachodnich 1848- 1920, Gdańsk 1986, s. 83, 161, 1 77; J. _Borzyszkowski, Polscy przedstawiciele wolnych zawodów w Prusach Zochodn,ch w drug1e1 _po/owie XIX_wieku, w: lnteligenqo P;?lska XIX i,XX wieku. Studia 3, pod red. R. Czepul1s-Rosten1s, Warszawo 1983, s. 92-93; R. Szwach_, Ludzie pędzla I pióro rodem z Koc1ew10, Pom. Gd. 1984, nr 3, s. 4 7-48; Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, pod red. S. G1erszewsk1ego, t. Ili L-P, Gdor'lsk 1997, s. 59-6 1. J. Karnowski, Moja drogo kaszubsko, oprac. J. Borzyszkowski, Gdor'lsk 1981 8 C. Obracht-Prondzyr'lski, Jan Karnowski (1886-1939), Gdańsk 1999. 9 L. Roppel, O Wacławie Szczeblewskim w SO-lecie założenia Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu i Gdyni, 1974 (msp), s. 4.
JO Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzetbiarze, graficy: t. 2 D-G, red. J. Mourin-Biołostocko [et al.], Wroclow 1975, s. 95; Slowni/e Biogrofiany Pomorza Nodwiślarlskiego, pod red. S. G1erszewsk1ego, I. I A-F, Gdar'lsk 1997, s. 349-350.
2 Wacław Szczeblewski z żoną Marią, ok. 1 920 r. PELPLIN Wacław Szczeblewski with his wife Morio, co. 1920
Przenieśmy się jednak do miasta, w którym wszystko dla artystycznej drogi Szczeblewskiego się zaczęło. Wacław Bernard Szczeblewski urodził się \ 11 czerwca 1888 r. w Pelplinie, jako syn Józefa (1848- 1921 ), c~łopa, \ a następnie właściciela karczmy, i Marianny z Krajewskich (1855-1912). Wychowywał się w rodzinie wielodzietnej, jako jedno z jedenaściorga dzieci, z których dwoje przedwcześnie zmarło. W 1908 r. ukończył Collegium Marianum, w którym około osiemdziesięciu procent stanowili Polacy, a wśród nauczycieli przeważali polscy księża. Warto podkreślić, że nauczano w nim języka polskiego, mimo że w publicznych szkołach zaboru pruskiego było to zabronione. Pierwsze nauki malarstwa Szczeblewski 7 pobierał u Stefana Lewickiego ( 1834-1912) , wykształconego w Rzymie pelplińskiego malarza i z zainteresowaniem przyglądał się pracom konserwatorskim prowadzonym przez swojego nauczyciela w krużgankach katedry Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Spędzał tam każdą wolną chwilę. Na młodego chłopca oddziaływało też zapewne piękno zgromadzonych w katedrze zabytków, w tym wysokiej klasy obrazów Hermana Hana i Bartłomieja Strobla. Zgodnie z relacją syna artysty, Bernarda, Wacław od najmłodszych lat wykazywał zdolności organizacyjne i przywódcze. Podczas chłopięcych zabaw potrafił zebrać kolegów z sąsiedztwa (rodzina zamieszkiwała przy ulicy Kościuszki 9) i jako dowódca prowadził "wojnę" przeciw chłopcom z rywalizującej ulicy. Znaczenie dla twórczości Szczeblewskiego miała znajomość z Janem Karnowskim 8, późniejszym poetą kaszubskim, który zaszczepił Wacław Szczeblewski, 9 młodemu artyście przywiązanie do folkloru kaszubskiego • Młody artysta lata 20. XX w. Wacław Szczeblewski, zetknął się też zapewne z braćmi Władysławem ( 187 6- 1961) i Leonem the l 920s 10 (1885-1970) Drapiewskimi , znanymi na Pomorzu twórcami polichromii kościelnych.
3 Portret Żony I Portrait of wife, 1916 olej, p łót no I oil, canvas; 52,3 x 41,3 cm DREZNO ( wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku I property of Nati onal Museum in Gdańsk)
Na Wielkanoc 1908 r. Szczeblewski rozpoczą ł studia w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie. Podjęcie edukacji artystycznej było możliwe dzięk i finansowemu wsparciu bp Augustyna Rosentretera (1844-1926, bp chełmiński w latach 11 1898-1926) , który - zapewne pod wpływem pozytywnej opinii Lewickiego - docenił talent młodego Wacława i pomógł mu go rozwijać, fundując stypendium . Wybór padł na akademię drezdeńską między innymi ze względu na - jak wspomina syn artysty - atmosferę wolności panującą w tym mieście. Z tej tez przyczyny w Dreźnie chętnie osiedlali się Polacy uciekający przed popowstaniowymi represjami . Wydaje się, że fakt ten mógł znacząco wpłynąć na kształtowanie się patriotycznej postawy artysty. Warto pokreślić, że Szczeblewski nie pozostał obojętnym obserwatorem historycznych przemian, ale włączał się w wir burzliwych wydarzeń, co znacząco wydłużyło okres studiów. Naukę przerywał dwukrotnie: w 1912 r. i od Wielkanocy 1917 do Wielkanocy 1919. W 1917 r. wziął udział w organizowaniu obchodów 1 OO-lecia śmierci Tadeusza Kościuszki w Pelplinie, na potrzeby których udekorował salę w duchu polskim . Obchody przerodziły się w manifestację, w wyniku czego Szczeblewski został aresztowany, a po zwolnieniu pozostawał pod obserwacją władz pruskich. Czas studiów w Dreźnie to z jednej strony ważny okres formowania własnego warsztatu, z drugiej zaś - szczęśliwe lata młodości artysty. Na jednej z archiwalnych fotografii ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni uśmiechnięty Wacław przebrany w damską suknię pozuje 12 do zdjęcia przy trzymanym przez kolegów transparencie z napisem: "Wir suchen eine Frau!" • Na innych - w katowskim ubraniu, 13 z toporem w ręku uczestniczy w karnawałowej paradzie ulicami Drezna • Widzimy go wreszcie w pracowni, gdzie z dumą 14 prezentuje swoje monumentalne obrazy • O przebiegu artystycznej edukacji artysty z Pomorza informuje dyplom ukończenia 15 16 Akademii • Wiemy w ięc , ż e w 1908 r. Szczeblewski zaliczył niższą klasę malarstwa u prof. Johannesa Raphaela Wehlego 17 18 19 i prof. Roberta Sterla • K l asę średnią rysowania z natury u prof. Osmara Schindlera i prof. Richarda Mullera ukończył , w 1909 r., otrzymując za swe studia rysunkowe nagrodę przyznaną przez senat uczelni. W marcu 1909 wyróżniono go ponadto dyplomem honorowym "za chwalebną pracę w gipsie". Następnie kształcił się w wyższych klasach malarstwa pod kierunkiem prof. Oskara Zwintschera 20 (1909-191 1) i prof. dr Carla Bantzera 2 1 (1911-1913), a potem w pracowniach mistrzowskich 22 23 prof. Gotthardta Kuehla (1 913- 1915), prof. Roberta Sterla (1915- 1916) oraz prof. Ludwiga von Hofmanna ( l 91 6- 1919). W latach 1912-1914 odbywał liczne artystyczne podróże i uzupełniał studia na uczelniach w Paryżu, Londynie, Wiedniu, Berlinie, Monachium, Lipsku, Kopenhadze, gdzie prezentował swoje prace w pawilonach wystawienniczych. W 1918 r. na absolwenckiej wystawie w pawilonach sztuki drezdeńskiej uczelni obrazy Szczeblewskiego uzyskały premię. W tym samym roku na wystawie z okazji obchodu 70-lecia urodzin dr. Heinricha Zschaliga24 w galerii im. Arnolda w Dreźnie artysta zaprezentował dwa portrety pochlebnie oceniane prze7. gazety drezdeńskie 25 • Prasa dobrze też wspominała wykonaną przez niego kopię Świętej nocy Carla Marattiego, której oryginał znajduje się w galerii w Dreźnie 26 • W dniach od 8 czerwca do 15 września 1919 r. na wystawie zorganizowanej przez Dresdner Kunstgenossenschaft na Bruehlsche Terrasse w Dreźnie Szczeblewski 27 28 zaprezento w ał trzy portrety: Prof. Dr. Zschaliga, Pianisty Franza Junga (1915 r.) i Malarza Lipczynskiego • W tym też roku , 12 listopada, otrzy mał z r ą k brata króla saskiego, księcia Jerzego, dyplom absolwencki {mistrzowski) wraz z premią oraz dyplom uznania. Z lat stu diów w Dreźni e , z około 1914 r. pochodzi cykl wielkoformatowych obrazów olejnych prezentujących zajęcia domowe kobiet, jak m i ędzy innymi Kuchnia, Praczka i, znajdująca się w zbiorach Muzeum Miasta Gdyni, Kobieta
w kuchni 29 • Za chowa ł a si ę rów n i eż częś ć stworzonych wówczas olejnych portretów, a wśród nich Portret Kuehla {ok. 1914 r.)3°, wspomniany już Po rtret ż ony ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku (1916 r.), Portret pianisty Sigurdsena (o k. 1919 r.)31 i pastelowy Portret Laury Rappoldi (19 16 r., w ł . prywatna) .
11 W. Szulist, Przeszłość obecnych obszarów diecezii pelplińskie;, t. 2, 1772-1920, Pelplin 2006; W. Szulist, Przeszłość obecnych obszarów diecezji pelplińskiej, t. 3, 1920-1939, Pelplin 2009.
12 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/11/2306.
13 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/11/2305, MMG/HM/11/2307-MMG/HM/ll/2309.
14 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/11/2303, MMG/HM/11/2314/2-3.
15 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2255. 16 Johannes Raphoel Wehle (1848-1936) niemiecki malarz i ilustrator.
17 Robert Hermann Sterl (23 czerwca 1867-1 O stycznia 1932) niemiecki malarz, pe1zażysto, portrecisto i rysownik.
18 Osmor Schindler (22 grudnia 1869-19 czerwca 1927) niemiecki malarz tworzący w duchu impresjonizmu i secesji. Tematycznie wśród jego prac wyróżnić można pejzaże, sceny historyczne i figuralnych, wykonywał też wystroje wnętrz różnych budynków.
19 Richard Muller (187 4-1954) niemiecki malarz i grafik, uczeń Moxo Klingera.
20 Oskar Zwintscher (1870-1916) niemiecki malarz i rysownik. 21 Carl 8ontzer (6 sierpnia 1857-19 grudnia 1941) niemiecki malarz impresjonisto.
22 Gotthordt Kuehl (1850-1915) niemiecki malarz impres_jonisto i rytownik. Stworzył wiele wspaniałych obrazów i akwafort ukazujących widoki Drezno, znajdujących się obecnie w zbiorach muzeów w Breme, Bukareszcie, Królewcu, Stuttgarcie i Dreźnie.
23 Ludwig von Hofmann (17 sierpnia 1861-23 sierpnia 1945) niemiecki malarz, grafik i projektant. Jego twórczość łączy w sobie elementy symboliki z stylu Art Nouveau o takze innych ortystycmych ruchów tego czasu od historyzmu do Nowego Obiektywizmu. Był pionierem ruchu Nowy Weimar (Neues Weimar). 24 Heinrich Zscholig (1848-1929) niemiecki filolog i pisarz.
25 "Dresdner Anzeiger" z 20 I 1918, "Dresdner Nachrichten" z 20 I 1918.
26 "Pelpliner Nochrichten" z 30 XI 1918.
27 MMG, Dział Sztuki, nr inw. MMG/SZ/458.
28 O Albercie Lipczyńskim por. D. Bingham, Albert Lipczinski. Malarz niepokorny, Gdańsk 2011.
29 MMG, Dział Sztuki, nr inw. MMG/SZ/1226.
30 MMG, Dział Sztuki, nr inw. MMG/SZl 894.
31 MMG, Dział Sztuki, nr inw. MMG/SZ/1486.
Studenci Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie w czasie Juwenaliów. Wacław Szc_ze b lewski stoi na pierwszym planie z prawej strony, 1908- 1918 Studenls of the Academy of Fine Arls in Dresden during the Student Feslivol. Wacław Szczeblewski standing in the foreground Io the right, 1908-191 8 4
GRUDZIĄDZ
W 1920 r. Szczeblewski wraz z żoną Marią Karoliną z domu Rappoldi (1888-1973), powrócił do Polski i zamieszkał w Grudziądzu. Zatrudniono go jako wykładowcę rysunku i malarstwa w grudziądzkim Seminarium Nauczycielskim, gdzie pracował przez dziesięć lat. Żona artysty, pianistka, absolwentka Królewskiego Konserwatorium Muzyki i Teatru w Dreźnie, wywodziła się ze znanej rodziny muzyków pochodzenia włosko-austriackiego. Była córką wirtuoza skrzypiec 32 Edwarda Rappoldiego (1839- 1903) i pianistki, uczennicy Liszta, Laury z domu Kahrer (1853-1925) • W Grudziądzu pracowała jako nauczycielka gry na fortepianie. Szczeblewski aktywnie włączył się w życie artystyczno-kulturalne 33 Grudziądza. Zaprzyjaźnił się z Teodorą i Izydorem Gulgowskirni i Aleksandrem Majkowskim , działaczami kaszubskimi. Około 1920 r. namalował pełny ekspresji obraz olejny pod tytułem Chrystus oraz olejną Wyspę umarłych. W 1921 r. uczestniczył - o czym już wspominałam - w Wystawie Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich zorganizowanej w Muzeum grudziądzkim, a zaprojektowany przez niego plakat34 wyróżniono nagrodą w konkursie poprzedzającym wystawę. Podobno to właśnie Józef Piłsudski, będąc pod wrażeniem prac Szczeblewskiego, już wówczas zachęcał artystę do stworzenia szkoły plastycznej w Grudziądzu. No początku 1922 r. Szczeblewski prezentował swoje prace w salonie 11 Zachęty", gdzie nagrodzono jego Praczkę i Portret Majkowskiego. W kwietniu 1922 urodził się syn artysty Bernard Wacław (1922-2012). W tym też roku, za namową prezydenta Grudziądza Józefa Włodka, Szczeblewski zorganizował Pomorską Szkołę Sztuk Pięknych (PSSP), której był dyrektorem i wykładowcą, kontynuując jednocześnie pracę dydaktyczną w Seminarium Nauczycielskim35 . Uroczyste otwarcie szkoły mieszczącej się na drugim piętrze Muzeum, przy ulicy Lipowej 28, nastąpiło 1 listopada 1922 r.
GDYNIA
W 1932 r. Wacław Szczeblewski zorganizował jubileuszową wystawę l O-lecia istnienia PSSP w Grudziądzu i otrzymał list pochwalny wojewody pomorskiego Stefana Kirtiklisa za organizację wystaw artystycznych w latach 1920-1932. Wystawa eksponowana była w Gdyni w Szkole Powszechnej przy ulicy l O Lutego (w dniach od 3 lipca do 15 sierpnia) w związku z obchodami Święta Morza, a następnie w Grudziądzu. Na wernisażu gdyńskiej wystawy, którą otwierał minister reform rolnych Leon Kozłowski 36 w obecności komisarza rządu Franciszka Sokoła 37 , doszło do rozmów między Szczeblewskim a przedstawicielami rządu odnośnie otworzenia w Gdyni filii PSSP W związku z wystawą bardzo pozytywnie o szkole Szczeblewskiego pisały czasopisma 11 Światowid 1138 i "Sztuki Piękne 1139 • Na realizację zrodzonego podczas wernisażu pomysłu nie trzeba było długo czekać. W dniu 19 grudnia 1932 r. na zebraniu w Domu Ludowym w Gdyni, w którym 40 41 udział wzięli między innymi Hilary Ewert Krzemieniewski , Witold Kukowski i Henryk Chudziński, podjęto decyzję o budowie filii PSSP w Gdyni i finansowym wsparciu tego przedsięwzięcia. Szkoła miała powstać przy ulicy Pomorskiej 18, na działce zakupionej przez Szczeblewskiego. Dnia 24 maja 1933 r. ks. Teodor Turzyński poświecił kamień węgielny pod gmach szkoły 42 , zaprojektowany bezpłatnie przez inż. orch. Zbigniewa Kupca, a już pod koniec października tego roku odbyły się w niej pierwsze zajęcia. Łączny koszt budowy szkoły wyniósł 58 OOO zł 43 , które to środki uzyskał Szczeblewski, sprzedając dom w Tczewie zakupiony za pieniądze z posagu żony, oraz biorąc kredyt w Banku Gospodarstwa Krajowego (5000 zł) i Towarzystwie Budowy Osiedli (4000 zł) 44 • Rada Miasta Gdyni wspomogła szkołę kwotą 3000 zł. Uroczyste otwarcie 45 szkoły odbyło się 28 października 1933 r. • Szkołę poświęcił Sługa Boży ks. prałat Edmund Roszczynialski, a Franciszek 46 Sokół dokonał obrzędu prasłowiańskich postrzyżyn pacholęcia, którego rolę odegrał syn Szczeblewskiego • Przez pierwszy rok funkcjonowania PSSP w Gdyni Szczeblewski godził pracę w obu stworzonych przez siebie placówkach - grudziądzkiej i gdyńskiej. Rezygnację ze stanowiska dyrektora PSSP w Grudziądzu złożył w 1934 r. Gdyńska PSSP, mimo że nierentowna (Szczeblewski zwalniał z opłat niezamożną utalentowaną młodzież, a pomoc mecenasów nie zawsze okazywała się wystarczająca) funkcjonowała do wybuchu li wojny światowej·". Budżet szkoły reperowały dotacje miasta, datki mecenasów i prace zlecone. W roku szkolnym 1933/1934 uczniowie gdyńskiej PSSP pod kierunkiem Szczeblewskiego wykonali 48 prace dekoracyjne w restauracji Dwór Kaszubski w Gdyni przy ulicy Starowiejskiej • Obok morskich pejzaży, scen rybackich i malowideł alegorycznych polichromie nawiązywały tematycznie do słowiańskich oraz kaszubskich legend. Szczeblewski zaprojektował też do Dworu Kaszubskiego meble w stylistyce kaszubskiej. W tym czasie, według projektu Szczeblewskiego, powstały inspirowane baśniami Andersena malowidła ścienne na Oddziale Dziecięcym w Szpitalu 50 Miejskim w Gdyni49 • Uczniowie PSSP wykonali też wystrój Szkoły Powszechnej nr 1 w Gdyni przy ulicy 1 O Lutego , w którym Szczeblewski, oprócz motywów kaszubskich, wprowadził do dekoracji sceny walk z Duńczykami oraz herby miast pomorskich. Wspomnieć też należy wykonane przez PSSP pod nadzorem Szczeblewskiego polichromię kaplicy 51 św. Antoniego w kościele farnym w Wejherowie , dekorację w koszarach wojskowych w Gdyni i _na statku szkolnym 'lwów\ a także tablice pamiątkowe ku czci Antoniego Abrahama (ulica Starowiejska) i Stefana Zeromskiego (skrzyżowanie ulic 1 O Lutego i Świętojańskiej) 52 • W roku szkolnym 1935/1936 oraz 1936/1937 Szczeblewski 53 prowadził dodatkowo kursy dokształcające dla mistrzów, czeladników i uczniów rzemiosła malarskiego . W grudniu 1937 r. zorganizował w Gdyni jubileuszową wystawę prac uczniów PSSP z okazji 15-lecia istnienia szkoły 54 • W tym samym roku zaprojektował dekorację w Sali Rady Miejskiej Zarządu Miejskiego Miasta Pucka, na którą składało się dziesięć obrazów we wnękach ścian obrazujących mitologię prasłowiańską i region kaszubski, jedenaście herbów (orzeł polski, Gryf Pomorski, Gryf Kaszubski, Puck, Wejherowo, Chojnice, Kościerzyna, Kartuzy, Lębork~ Bytów, Słupsk) oraz trzy rzeźbione plakiety w gipsie przestawiające Marszałka Piłsudskiego, Prezydenta RP, Marszałka Smigłego-Rydza 55 •
6 Portret Junga - dyrygenta i kompozytora / Portroit of Jung - conductor and composer, 1915 olej, płótno I oil, convos; 59,3 x 51,3 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni / property of Museum of the City of Gdynio)
7 56 W 1938 r. był zaangażowany przy tworzeniu wystroju wnętrz Urzędu Stanu Cywilnego w Gdyni • Oprócz utrzymanych w duchu regionalnym polichromii, wykonał wraz z uczniami trzy olejne portrety dostojników państwowych (Prezydenta RP, Marszałka Piłsudskiego i Marszałka Smigłego-Rydza), olejny pejzaż, płaskorzeźbę z godłem Polski, kaszubskie meble do poczekalni oraz ceramiczne talerze ścienne i popielniczkę.Prowadząc gdyńską placówkę, Szczeblewski nie zaprzestał własnej twórczości. W styczniu 1935 ukończył Portret Prezydenta RP i Portret Marszałka Józefa Piłsudskiego dla dyrektora 57 Państwowej Szkoły Morskiej, kmdr. A. Mohuczego • W tym samym roku do ołtarza bocznego w gdyńskim kościele p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa namalował obraz Św. Antoniego, duplikat dzieła wykonanego wcześniej dla kościoła p.w. św. Mikołaja w Grudziądzu. W czerwcu 1939 namalował Portret Prezydenta RP i Portret Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza dla Społecznego Komitetu Budowy Koszar w Gdyni58 • Z okresu dwudziestolecia międzywojennego pochodzą też cztery witraże (Narodzenie, Ukrzyżowanie, IHS, Zmartwychwstanie) zaprojektowane przez Szczeblewskiego do prezbiterium dzisiejszej Kolegiaty p.w. Św. Trójcy w Wejherowie (niegdyś fory). Aktywność artysty obejmowała również pracę społeczną. W Grudziądzu był radnym do spraw sztuki i czynnym członkiem Związku Muzeów w Polsce. W latach 59 1936-1939 pełnił funkcję opiekuna społecznego I okręgu miasta Gdyni • Zajęcie Gdyni przez hitlerowców 14 września 1939 r. przerwało działalność PSSP w Gdyni. Szczeblewski stracił prywatne mieszkanie w Sopocie i majątek ruchomy (w tym osiemdziesiąt obrazów), jednak dzięki ostrzeżeniu oficera niemieckiego uniknął aresztowania. Zamieszkał na poddaszu budynku dawnej PSSP. Podczas okupacji pracował początkowo jako malarz w DAF Krigsmarine, a następnie, 60 zatrudniony przez Kario Knopa , komisarza biskupiego dla wszystkich parafii w powiecie wejherowskim, zajmował się renowacją wnętrz kościołów oraz konserwacją obrazów sakralnych w Gdyni, Rumi, Wejherowie i na Kaszubach (między innymi Goręczyno, Brodnica). Z około 1943 r. pochodzi dużych rozmiarów olejny obraz ołtarzowy Chrystus Król 61 namalowany dla kościoła w Gdyni Małym Kacku. W mieszkaniu Szczeblewskiego odbywały się spotkania konspiracyjne , a syn Bernard należał do Szarych Szeregów i AK. Po aresztowaniu Bernarda przez gestapo i osadzeniu w obozie 63 koncentracyjnym Stutthof w 1944 r., Szczeblewski ukrywał się w okolicy Goręczyno u proboszcza ks. Antoniego Prissa • Po zakończeniu li wojny światowej, od 1945 r. Szczeblewski był członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków Okręgu 64 65 Gdańskiego (leg. nr 861 ) , a od 1950 r. - Okręgu w Sopocie (leg. nr 111 ) • Został jednak odsunięty no ubocze życia artystycznego. Pomimo że przedwojenna PSSP stanowiło pierwszą tego typu placówkę na Pomorzu, Szczeblewski nie otrzymał propozycji pracy dydaktycznej w żadnej z nowo otwieranych szkół i zajął się głównie dekoracją wnętrz.
KASZUBY
66 Wacław Szczeblewski od początku swojej działalności twórczej fascynował się kulturą i sztuką Kaszub • W dwudziestoleciu międzywojennym, ale i po li wojnie światowej, projektując polichromie, niezmiennie czerpał inspirację z regionalnej sztuki ludowej oraz słowiańskich legend. W 1946 r. wykonał dla Wydziału Kultury PMRN wzory haftu kaszubskiego. Stylizowane wzory kaszubskie wykorzystał jako motyw w polichromiach kościołów na Kaszubach: w Chmielnie, Szymbarku, Wygodzie Łączyńskiej. Dla kościoła w Goręczynie stworzył witraże. Przyjmowanie zleceń na dekorację bądź renowację wnętrz obiektów sakralnych w stylu kaszubskim spowodowało, że niektórzy określali Szczeblewskiego pogardliwie 11 malorzem kościelnym", jakoby zapominając, że po 1945 r. wielu malarzy, m. in. Kazimierz Josnoch, skupiło się no malarstwie 11 kościelnym. Z drugiej jednak strony zapewniło artyście renomę bezkonkurencyjnego znawcy folkloru kaszubskiego1169 i zaowocowało zleceniami dla Powszechnej Spółdzielni Spożywców (PSS). W latach 50. XX w. artysta ozdobił w stylu kaszubskim placówki Zakładów Gastronomicznych i Handlowych PSS w Kartuzach (11 Gospoda Kaszubsko" 1954 r.), Starogardzie C1Gospoda Kociewska" 1954 r.), Gdańsku (1955 r.), Sopocie (1955 r.), Wejherowie (1955/1956), Lęborku (1956 r.), Kościerzynie (1957 r.) i Kartuzach (1957/1958). W listopadzie 1958 r. został członkiem Zrzeszenia Kaszubskiego i wykonał na jego zlecenie dekorację okno wystawowego klubu "Stanic/1 (herby miast kaszubskich i godło). Naukowo-historyczne podłoże dla rozwijanej przez siebie sztuki inspirowanej kaszubszczyzną konsultował z etnografem z UMK w Toruniu, prof. Bożeną Stelmachowską. Kontaktował się również ze znawcą regionu, Kazimierzem 70 Banasiem-Purwinem •
Podsumowując, Szczeblewski malował przeważnie oleje, ale zachowały się też jego pastele oraz rysunki ołówkiem i kredką. Z malowideł ściennych niewiele przetrwało (między innymi wystrój kościoła w Chmielnie). Studio w Dreźnie zapewniły artyście bardzo dobre opanowanie warsztatu, precyzyjną linię oraz przemyślaną kompozycję. Tematycznie w jego twórczości przeważają realistyczne portrety, obok których znaleźć można obrazy religijne, rodzajowe, postimpresjonistyczne pejzaże, a także martwe natury. Prace utrzymywał głównie w tonacji brązów, zieleni, szarości. Nie był nowatorem, wykazywał jednak prawdziwy talent organizatorski i pedagogiczny. Wykształcił wielu artystów między innymi lnger Borchsenius, Rajmunda Pietkiewicza, Annę Pietrowiec, Beatę Słuszkiewicz, Alojzego Trendlo, Józefo Łakomiaka, Bolesława Justa. W latach dwudziestolecia międzywojennego interesował się motoryzacją. Lubił hodować kwiaty. Miał słuch absolutny, w czasie li wojny światowej dorabiał jako stroiciel pianin. W wolnym czasie amatorsko grywał na fortepianie. Zmarł 23 lipca 1965 r. w Gdyni71, został pochowany na cmentarzu Witomińskim. Nagrobek wykonała absolwentka PSSP, Anna Pietrowiec. Pośmiertnie przyznano Szczeblewskiemu rentę specjalną, którą pobierała żona 72 •
8 Portret męski / Male portrait, 1909 ołówek, kredka, papier/ pencil, crayon, paper; 41,7 x 37,4 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni property I of Museurn of the City of Gdynio)
9 W 1992 r. koło plastyków przy Towarzystwie Miłośników Gdyni wybrało Szczeblewskiego na swojego patrona. Prace artysty znajdują się w zbiorach Muzeum Miasta Gdyni w Gdyni, Muzeum Narodowego w Gdańsku, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Muzeum Kaszubskim w Kartuzach, Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu, Bibliotece Miejskiej w Grudziądzu, Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie oraz kolekcjach prywatnych.
Wystawa, którą z okazji dziewięćdziesiątej rocznicy założenia Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu (1922 r.) i osiemdziesiątej rocznicy jej przenosin do Gdyni (1933 r.) zorganizowały wspólnie Muzeum Miasta Gdyni i Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu, jest pierwszą monograficzną prezentacją twórczości Wacława Szczeblewskiego. Ekspozycja ukazuje dorobek artystyczny malarza, ale przede wszystkim pokazuje go jako animatora życia kulturalnego, propagatora regionalizmu pomorsko-kaszubskiego, wybitnego pedagoga kształcącego uczniów w duchu szacunku dla sztuki rodzimej i otwartości dla innych kultur i tradycji. Mamy nadzieję, że w znaczący sposób przyczyni się ona do popularyzacji wiedzy o polskim artyście, który swoją działalnością wywarł duży wpływ na życie i rozwój kulturalny Pomorza, tworzył jego intelektualną elitę.
Portret męski / Mole portroit technika mieszona, papier I mixed technique, paper; 34 x 29 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni / property of Museum of the City of Gdynio) 10 Spis uczniów Prywatnej Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego w Gdyni w latach 1933-193973
Edward Ba lcerza k, Wiktor Be rg*, Tadeusz B i eliński, Maria Bogusławs k a , lnge r Borchseni us*, Tade usz Bu ci ńs ki , Jan Busch, Irena Byszewska , Leon Cepurski, C ze sła w a Ch udówna, Michał Ćwikliński, Franciszek Dąbrowski, Do ra D obrzyńska, Witold Du rczykiewicz, Wła d ys ła w Dziekan, Kazimierz Falkowski , Jan Gasiński*, Irena Giertychowa, Leokad ia Gierżodowa , Regina Groth, Gerhard Hartma n, Teodor Hinz, Zygmunt Hoffman, Stanisław Jabłoński, Lud wika Juroszowa, Bolesła w Just*, Włady s ł a w Ka czmarczyk, Roma n Karski, Lidia Kaw cz y ń sk a , Władysław Kirstein, Aleksander Kl iszewski, Jan Korczakowski, Franciszek Księżopolski, Marian Kujawski , Władys ł aw Lachowicz, Halina Latawiec, Jan Leszczyńs k i*, Michał Leszczyński, Roma n Le wiński, Alfons Lidziński, Lidia Lu dwiża nka , Józef Łakomiak * , Wanda Łozińska, Wacła w Maciejewski*, Czesław Marczak, Helena Mendlówna, Władysław Mielczyński, Sabina Mielżyńska, Janina Orzechowska, Stefania Panczona, Rajmund Pietkiewicz, Anna Pietrowiec*, Alojzy Patoka, Franciszek Paus, Karol Pa wełek, Emilian Pawlak, Józef Pisarek, Witold Piskorski, Antoni Rajewicz, Józef Rogowski, Hali na Romaszkiewicz, Beata Słuszkiewicz*, Roman Sowiński, Brunon Stachowicz, Leon Staniszewski *, Karol Stambrowski, Kazimierz Stopkiewicz, Kl emens Suchorzebrsk i, Janina Sujecka, El ż bie ta Szczodrowska, Tad eu sz Szpak, Franciszek Szymański, Alfreda Terpiłowska, Alojzy Trendel, Marian Trześniak, Zbigniew Urbanowski, Erika Wierzba, Jan Wilk, Aleksander Winterfeld, Jadwiga Woźnicka, Bolesław Zacharek, Michalina Zajdelwicz, Leon Żydzi u n
32 O. Reinecke, Goldens Buch der Musik, Berlin 1909; H. J. Moser, Musik Leksikon, Berlin 1935; Meyers, Konvertations Lexikon, Bond 16, Leipzig - Wien 1907; The Grove Oictionary of Music and Musicians, ed. by S. Sadie, 15: Ployford - Riedt, London 1980, p. 589-590. 33 Aleksander Majkowski (ur. 17 lipca 1876 r. w Kościerzynie, zm. l O lutego 1938 r. w Gdyni, pochowany w Kartuzach) kaszubski pisarz, dziennikarz, poeta i dramaturg, twórco i ideolog ruchu mlodokoszubskiego, prezes Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów, działacz społeczny, kulturalny, polityczny, doktor medycyny i lekarz. Od 1908 r. redagował "Gryfa". Opracował pierwszy polski przewodnik po tzw. Szwajcarii Kaszubskiej (1913) i Historię Kaszubów (1938). W dorobku literacki Majkowskiego ważne miejsce zajmuje powieść Zece i przigode Remusa. lviercadlo kaszubski (1938). 34 Muzeum w Grudziądzu, MG/AR/224, Muzeum Miasta Gdyni, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/PL-11/21 O. 35 O grudziądzkim okresie działalności Wacława Szczeblewskiego patrz: P. Klugowski, Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu (1922-1933), Toruń 1985 (mps pracy magistersiej UMK). 36 Leon Kozłowski (ur. 6 czerwca 1892 w Rembieszycach, zm. 11 maja 1944 w Berlinie) polski archeolog i polityk, premier rządu li RP w latach 1934-1935. 37 Komisarz rządu Gdyni w latach 1933-1939. 38 "Światowid" 1932, nr 34. Ilustrowane pismo społeczno-kulturalne wydawane w Krakowie w latach 1924-1939 przez konce rn ilustrowany Kurier Codzienny pod redakcją Józefa Flacha. Pismo zdawało relację z bieżących wydarzeń politycznych, kulturalnych i naukowych z kraju i zagranicy. Miało formę kroniki tygodniowej. Każdy numer pisma ilustrowany był kilkudziesięcioma czarno-bi ał y m i i kolorowymi fotografiami. Publikowane fotografie wykonywali czołowi polscy fotograficy prasowi oraz ekipa reportersko pismo (J. Ryś, M. Pawlikowski). Stole rubryki: Ze świata, Z Polski, Z teatru, Ze sportu, Film, Balet, Muzyko, Rozmaitości, Dzioł rozrywek umysłowych. Na lamach ukazywały się również powieści w odcinkach, nowele oraz artykuły o modzie. Nakład sięgał 20-40 tysięcy egzemplarzy. Por. Encyklopedia Krakowa, pod red. A H. Stachowskiego, Warszawo-Kraków 2000.
39 "Sztuki Piękne" 1932, R. 8, s. 274. Miesięcznik poświęcony architekturze, rzeźbie, malarstwu, grafice i zdobnictwu wydawany przez Organ Pols kiego Instytutu Sztuk Pięknych w Krakowie. 40 Burmistrz Gdyni w latach 1928-1929, adwokat. 41 Witold Kukowski wlasc. Witold Józef Adam Dzialosza Kukowski (ur. 16 sierpnia 1882 w Chełmie, zamordowany 4 września 1939 w P iośnicy) ekonomisto, dyrektor banku, konsul honorowy Estonii w Wolnym Mieście Gdańsku, ostatni właściciel Kolibek.
42 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2211/2. 43 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2237 44 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2226. 45 Ibidem; MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/1/220 l.
46 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/11 /2301. 47 O Pomorskiej Szkole Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego patrz: K. Fabjońska-Przybytko, Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego w Gdyni, "Gdańskie Studia Muzealne" t. l, Gdańsk 1976, s. 99-125, 279-298; K. Fabiańska-Przybytko, Kartko z dzieiów Gdyni. Pomorsko Szkoło Sztuk Pięknych, "Dziennik Bałtycki" 1983 nr 221; Grot E., Pomorsko Szkoła Sztuk Pię knych Wacławo Szczeblewskiego w Grudziądzu i Gdyni w lotach 1922-1939, "Rocznik Gdyński" nr 15, s. 151-166.
48 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2237. 49 Ibidem. 50 Ibidem. 51 Ibidem. 52 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2229. 53 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2213. 54 · Wystawa 15-lecie Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych Woclowo Szczeblewskiego w Gdyni od 12 do 26 grudnia 1937 r., Gdynio 1937.
55 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2095.
56 MMG, Dział Dokumentacji Historii Mimta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2097. 57 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2289. 58 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2286. 59 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2258.
60 MMG, Dział Sztuki, nr inw. MMG/SZ/1660. 61 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2229.
62 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2269. 63 Ks. Antoni Priss objął parafię w Goręaynie w 1938 r. po emerytowanym ks. Janie Lipkowskim. Por. J. Walkusz, W cieniu połamanego krzyża .. , op. cit., s. 37
64 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2262 65 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2263. 66 O zainteresowaniu Szczeblew. skiego kaszubszczyzną i jego realizacjach patrz: "Dziennik Byd_goski" z 28.02.1932; Motywy re~'.?nolne w gaspodzi~ koszubskiei, "Żywienie zbiorowe" z 03.1954, n. r 3, ~- 42; W~zystko po kaszubsku, "Ilustrowany Kurier Polski" z 14.05.1954; Wspaniale arcydzieło sztuki malarza prof. W Szczeblewsk,ega w kofoele w1e1sk1m no Kaszubach (Chm,efno, Słowo Powszechne z 29-30.04.1955, nr 24; Restouroqo Kaszubsko, Kasze be z 16-30.04.1958, nr 8, s. 2; "Stolico. Worszowski Tygodnik Ilustrowany" z 11.05.195~, nr 19; Gospoda kaszubsko w Kartuzach, "~aszebe" z l S_-~,l .05. 958, nr l O, s. _6; Rzeźb_o i malarstwo religi;ne no Kaszubach, ''Tygodnik 1\~strowa_ny" z 22.0,,l .1961, nr 4; Propagator regionalizmu Y( sztuce. Zasłużony dla kultury Pomorza, "Głos Wybrzeża' z 30. 12.198 7, nr 304, s. 6; Mo/orz Kaszub, Głos Wybrzeza z 21 .07 .1995; Chmielno - mepowtorzolno m1e1scawość. Kraino trzech 1ez1ar, Dziennik Bałtycki z l 0-11 . l 1.2011 , s. 12; B. Jajkowska, Zyciorys wymalowany kaszubskimi barwami, "Dziennik Bałtycki" z 26.01.2003, s. 8-9.
67 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2267.
68 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2272. 69 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/1/227 4. 7°Kazimierz Banaś-Purwin (1890-1952) gdański działacz społeczny, obrońca ludności rodzimej. 71 Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: "Głos Wybrzeża" 1965, nr 179; "Gazeto Pomorsko" 1965 nr z l OVIII; "Biuletyn Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego" 1965 nr 4; "Dziennik Bałtycki" 1990 nr 130; "Gwiazdo Morza" 2004 nr 3-4.
72 MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasta i Portu, nr inw. MMG/HM/1/2273. 73 Symbolem • oznoczono artystów, których proce znajdują się w zbiorach Dziolu Sztuki Muzeum Miasto Gdyni.
11 Anna Śliwa {The Museum of the City of Gdynia) Wacław Szczeblewski. An artist from Pomerania
Hanging in the permanent painting gallery of the Abbots' Pałace in Gdańsk Oliwa is a picture that immediately attracts the visitor's eyes. lt features a portrait bust of a woman wearing a light-coloured dress in blue vertical stripes, with an ornamental, colourful ruffle. Highlights of yellow and blue are reflected in the woman's complexion. Her brown hair and the sunlit parts of her face glitter in gołd, while a cold hue of blue lingers in the shaded corners of her eyes, on the temples, at the nose and on the neck, around the site covered by the chin. In the background one can see a fence of the backyard made of wooden boards, blue sky and the intense green of spring grass. The woman depicted in the painting is Wacław Szczeblewski's wife, the pianist Maria Rappoldi-Szczeblewska, portrayed by her husband in 1916. The Museum of the City of Gdynia reminds visitors of the artist's achievements through an archival photograph displayed in the permanent exhibition, featuring Szczeblewski among students. In the Tri-city, the Kashubian region and Kociewie we will find even more traces of the presence of this interesting pointer, grophic artist, interior designer and teacher, the founder and principal of Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych [Pomeranian School of Fine Arts], strongly connected to Pomerania. A street in the Gdynia district of Redłowo has been named after him, and buildings at ul. Legionów 28 in Grudziądz and at ul. Pomorska 18 in Gdynia, which used to house the school he founded, bear commemorative plaques. The few living witnesses of the artist's work and achievements are reaching a ripe old age. Despite the attempts to commemorate him, Wacław Szczeblewski seems to be leaving with those who knew and respected him.How come? Why is, for instance, Marian Mokwa (1889-1987), a pointer from the same generation, much more recognised in society than Wacław Szczeblewski? Certainly not due to the artistic education of both artists. Let us remind you that despite having commenced studies in academies of art in Nuremberg, Munich and Berlin, Mokwa did not obtain a diploma, whereas Szczeblewski graduated with honours from the Royal Academy of Arts in Dresden. Furthermore, at the 1921 Exhibition of Fine Arts of Pomeranian Artists (from 7 June to l September), officially opened in the Grudziądz Museum by Marshal Józef Piłsudski, Szczeblewski exhibited more paintings than any other participant, that is 29 (16 of which were portraits), while Marian Mokwa showed about half as many (16 works). The other artists, with few exceptions, exhibited three or four paintings. The school founded by the pointer in Grudziądz and then in Gdynia was the first such facility in Pomerania. Just the Gdynia branch educated over eighty students throughout the six years. So how can we explain the later silence about the artist, or even some kind of aversion to him, with some contemptuously referring to him as a "church pointer"? lt is true that Szczeblewski never showed his art at an individual exhibition. Should it be perceived as injustice, as insisted by Krystyna Fabjańska-Przybytko, or perhaps as the curse of history - the effect of World War li, which destroyed so much and wasted many a talent? A painter's works are the greatest reminder of his prominence. However, Szczeblewski was unfortunate when it carne to his own art. Witnesses of his greatness are gone. Eighty paintings, including large exposition works painted in Dresden, were confiscated by the Nazi in 1939. Only a few remained, a mere semblance of what we can learn about from press notes, exhibition catalogues, archive documents and photographs.
Pelplin
Let's now move to Pelplin, a town that witnessed the beginning of Szczeblewski's artistic road. Wacław Bernard Szczeblewski was born on 11 June 1888 in Pelplin os he son of Józef (1848- 1921 ), a smallholder and later an inn owner, and Marianna nee Krajewski (1855-1912). He was raised in a large family as one of eleven children, two o ~ whom died prematurely. In 1908 he graduated from Collegium Marionum. He took his first painting lessons from Stefan Lewicki (1834-1912), a Pelplin pointer educated in Rome, and watched the conservation works carried out by his teacher in the Assumption of Mary Cathedra! with great interest. He spent all of his free time there. As recounted by the artist's son Bernard, Wacław hod exhibited organisational and leadership skills from an early age. During kids' games he was oble to gather friends from the neighbourhood (the family lived at ul. Kościuszki 9) and lead them in a "war" against boys from a rival district. Szczeblewski's later art was influenced by his acquaintance with a Kashubian poet Jan Karnowski, who instilled an attachment to Kashubian folklore in the pointer.
Dresden Around Easter 1908 Szczeblewski began studies in the Dresden Royal Academy of Fine Arts. lt was possible for him to undertake artistic education due to the financial support of Bishop Augustyn Rosentreter, who noticed and helped develop the talent of young Wacław. The Dresden Academy was chosen, among other reasons, for the atmosphere of freedom inherent to this city, as recollected by the artist's son. This was also why Poles escaping the post-Uprising repressions settled in Dresden. This fact may have considerably contributed to the artist's patriotic conduct. lt should be stressed that Szczeblewski did not remain a neutral observer of historical transformations but joined the tumultuous events, which considerably extended the period of his studies. He irverrupted his education twice: in 1912 and from Easter 1917 to Easter 1919. In 1917 he co-organised an event celebrating the 1OOth anniversary of the death of Tadeusz Kościuszko in Pelplin, for which he decorated the hall in the Polish spirit. The event turned into a demonstration, resulting in Szczeblewski being orrested and once released - remaining under the observation of the Prussian authorities. I am emphasising Szczeblewski's political involvement but it must be borne in mind that the period of studies in Dresden is on the one hand an important time of his workshop development, and on the other - the artist's happy years of youth. In one of the archive photographs from the collection of the Museum of the City of Gdynia, a cheerful Wacław in a female dress is posing for a picture with a banner held by his friends, reading: "Wir suchen eine Frau!" In other pictures we can see him dressed as an executioner, with an axe in his hand, participating in a carnival parade along the streets of Dresden. Finally, we can see him in a studio, where he proudly presents his monumental paintings. The course of the Pomeranian painter's artistic education is recorded in his graduation diploma from the Academy. So we know that in 1908 Szczeblewski passed the lower painting course at Professor Wehle's and Professor Sterl's. He completed a medium drawing from nature course at Professor Schindler's and Professor Muller's in 1909, awarded for his drawing studies by the Academy's Senate. In March 1909 he was given a certificote of merit for his "praiseworthy work in plaster". He continued his education at upper painting courses taught by Professor Zwinscher ( 1909-1911) and Professor Bantzer, PhD ( 1911-1913), and the n in master studios of Professor Kuehl (1913- 1915), Professor Sterl ( 1915-1916) and Professor Hofmann (1916- 1919). Between 1912 and 1914 he undertook various artistic travels and complemented his studies at schools in Paris, London, Vienna, Berlin, Munich, Leipzig and Copenhagen, where he showed his works in exhibition pavilions. In 1918, at a graduation exhibition in art pavilions of the Dresden school, Szczeblewski's paintings were awarded a bonus. In the same year, at an exhibition celebrating the 70th birthday of H. Zschalig, PhD, the artist presented two portraits in the Arnold gallery in Dresden, which received favourable reviews in Dresden newspapers. The press positively mentioned also his copy of Maratti's The Holy Night, the original of which is kept in the gallery in Dresden. From 8 June to 15 September 1919, at an exhibition organised by Dresdner Kunstgenossenschaft on Bruehlsche Terrasse in Dresden, Szczeblewski presented three portraits: of Professor Zschalig, PhD, Pianist Franz Junga ( 1915) and Pointer Lipczynski. Also that year, on 12 November, he received a graduation diploma (master craftsman diploma) together with a bonus and a certificate of merit from the brother of the Saxon king, Duke George. In the period of his studies in Dresden, around 1914, he created a series of large-format oil paintings, featuring women doing housework, such as Kuchnia [Kitchen], Praczka [Laundress] and Kobieta w kuchni [A Woman in the Kitchen], the latter being in the collection of The Museum of the City of Gdynia. Some oil portraits painted at that time, including Portret Kuehla [Portrait of Kuehl] (around 1914), the already mentioned Portret żony [Portrait of Wife] from the collection of the National Museum in Gdańsk (1916), Portret pianisty Sigurdsena [Potrait of the Pianist Sigurdsen] (around 1919) and pastel Portret Laury Rappoldi [Portrait of Laura Rappoldi] (1916 private property) have also been preserved.
Grudziądz
In 1920, together with his wife Maria Karolina nee Rappoldi (1888-1973), Szczeblewski returned to Poland and settled in Grudziądz. He was employed as a drawing and painting lecturer in Seminarium Nauczycielskie (Teachers College) in Q,rudziądz, where he worked for ten years. The artist's wife, a pianist and a graduate of the Royal Conservatory of Music and Theatre in Dresden, carne from a renowned family of musicians of !talion and Austrian origin. She was the daughter of a violin virtuoso (1839-1903) and a pianist, a student of Liszt - Laura nee Kahrer (1853-1925). In Grudziądz she worked as a piano teacher. Szczeblewski actively participated in the artistic and cultural life of Gudziądz. He befriended Izydor Gulgowsk and Aleksandrer Majkowski, Kashubian activists. Around 1920 he painted an expressive oil painting entitled Chrystus [Christ] and an oil Wyspa umarłych [The Island of the Dead]. In 1921 he took part, as I have already mentioned, in the Exhibition of Fine Arts of Pomeranian Artists, organised by the Grudziądz Museum, and the poster he designed was awarded in the competition preceding the exhibition. lt is said that at that time Piłsudski, impressed by Szczeblewski's works, encouraged the artist to open an art school in Grudziądz. At the beginning of 1922, Szczeblewski showed his works in a salon of "Zachęta", where his Praczka [Laundress] and Portret Majkowskiego [Portrait of Majkowski] received an award. In April 1922 Wadaw's son Bernard was born. In the same year, encauraged by the president of Grudziądz Józef Włodek, Szczeblewski organised Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych [Pomeranian School of Fine Arts], where he was the principal and lecturer, while stili continuing his work in Seminarium Nauczycielskie. The grand opening of the school, which was situated on the second floor of the Museum, at ul. Lipowa 28, took place on l November 1922.
12 Gdynia
In 1932 Wacław Szczeblewski orgonised o jubilee exhibition celebroting the l Oth onniversory of Pomorsko Szkoło Sztuk Pięknych (PPSP) in Grudządz and received o letter of proise from the Pomeronian Voivode Stefan Kirtiklis for the orgonisotion of artistic expositions between 1920 and 1932. The exhibition was shown in Gdynio in the General School ot ul. l O Lutego (from 3 July to 15 August) in connection with celebrations of the Day of the Sea, and then in Grudziądz. At the private view of the exhibition in Gdynia, opened by the minister Leon Kozłowski in the presence of the government com:nissioner Franciszek Sokół, Szczeblewski talked to government representatives about opening a branch of PPSP in Gdynio. In connection with the exhibition, magozines "Swiatowid" and "Sztuki Piękne" wrote very favourably obout Szczeblewski's school. The idea engendered during the private view carne to life quite soon. On 19 December 1932, ot o meeting in Dom Ludowy in Gdynio between Hilary Ewert Krzemieniewski, Witold Kukowski and Henryk Chudziński it was decided thot o PSSP branch would be built in Gdynio and thot the enterprise would receive finoncial support. The school was to be estoblished ot ul. Pomorsko 18, on o plot purchased by Szczeblewski. On 24 May 1933, the priest, Father Teodor Turzyński, blessed the foundotion stone for the school buildings, designed for free by engineer-orchitect Zbigniew Kupiec and the first closses were held there at the end of October thot same yeor. The totol cost of constructing the school was 58,000 zloty - Szczeblewski roised the funds by selling the house in Tczew, purchased from the money from his wife's dowry, and by toking out a loon in Bonk Gospodarstwa Krajowego (5,000 zloty) and Towarzystwo Budowy Osiedli [Estate Construction Society] (4,000 zloty}. The Gdynio City Council supported the school with 3,000 zloty. The officio! opening of the school took place on 28 October 1933. The school was blessed by prelote Edmund Roszczynialski, while Franciszek Sokół performed the ancient Slovic rite of a boy's first haircut, where the role of the boy was ployed by Szczeblewski's son. Du ring the first yeor of PSSP's functioning in Gdynio, Szczeblewski managed to work in both the focilities he hod creoted - in Grudziądz and in Gdynia. He tendered his resignation from the post of PSSP principol in Grudziądz in 1934. The branch in Gdynio, even though unprofitoble (Szczeblewski exempted impecunious but talented youths from fees and the potrons' support was not alwoys enough), functioned until the outbreak of World War li . The school's budget was assisted by subsidies from the city, donations of the potrons and performance of the commissioned works. Supervised by Szczeblewski, in the school year 1933/1934 students of the Gdynia PSSP carried out decorative works in the Dwór Kaszubski restaurant in Gdynia at ul. Starowiejska. Aport from marine landscopes, fishing scenes and ollegoricol pointings, the polychromes were themotically connected with Slavic and Koshubion legends. Szczeblewski olso designed Kashubion-style furniture for the restouront. At thot time, wali pointings inspired by Andersen's fairy tałes were creoted at the Children's Word of the City Hospitol in Gdynia, occording to Szczeblewski's design. Students of PSSP olso prepored the interior design of Szkoło Powszechna [General School] No. l in Gdynio ot ul. l O Lutego, where Szczeblewski enriched the Koshubian decoration with scenes of battles with the Donish and with coots of orms of Pomeranio n cities. One must not leove out the polychromes made in St. Anthony's Chopel of the _parish church in Wejcherowo, the decoration, in the militory barracks in Gdynio and on the teoching ship "Lwów", os well os Antoni Abraham (ul. Starowiejska) and Stefan Zeromski (crossroods of ul. l O Lutego and ul. Swiętojańsko) commemorative ploques - all prepored by PSSP under the supervision of Szczeblewski. In the school yeors 1935/1936 and 1936/1937 Szczeblewski delivered odditionol troining courses for mosters, journeymen and students of painting. In December 1937 in Gdynia he orgonised o jubilee exhibition of works made by students of PSSP to celebrate the l 5th onniversory of the school. In the same yeor he designed decorotions for the Hall of the City Council of the Puck City Boord, which consisted of l O pointings in olcoves, feoturing oncient Slovic mythology and the Koshubion region, eleven coots of arms (Polish eogle, Pomeronion Griffin, Koshubion Griffin, Puck, Wejherow~, Chojnice, Kościerzyno, Kartuzy, Lębork, Bytów, Słupsk) and three ploques sculptured in plaster, feoturing Morshal Piłsudski, the President of Poland, and Morshal Smigły-Rydz. In 1938 he was engaged to co-creote the interior design for the Registry Office in Gdynio. Aside from the polychromes dominoted by the regionol spirit, together with his students he made portroits of state officiols, on oil londscope, o low relief with the emblem of Poland, Koshubion furniture for the woiting room, decorotive ceromic woli plotes and on osh troy. While monoging the Gdynia school, Szczeblewski did not abandon his own art. In January 1935 he finished Portret Prezydenta RP [Portrait of the President of the Republic of Poland] and Portret Marszałka Józefo Piłsudskiego [Portroit of Marshol Józef Piłsudski]. In the same year he pointed a picture of St. Anthony for the side oltor in the Gdynia Sacred Heort Church, o duplicate of the work painted before fo~ St. Nicholas' Church in Grudziądz. In June l ?39 he painted Portret Prezydenta RP [Portroit of the President of the Republic of Poland] and Portret Marszałka Edwardo Smigłego-Rydza [Portroit of Morshol Edward Smigły-Rydz] for the Community Committee for Barracks Construction in Gdynia. The interwor period is also the time of origin of four stained gloss windows (Birth, Crucifixion, IHS, Resurrection}, designed by Szczeblewski for the chancel of Holy Trinity Collegiote in Wejcherowo. The ortist's activity also included social work. In Grudziądz he was o City Council Mem ber for art and an active member of the Associotion of Museums in Poland. Between 1936 and 1939 he was a social worker for the l st district of the city of Gdynio. The operotion of PSSP in Gdynia was interrupted by the Nazi occupation of Gdynio, begun on 14 September 1939. Szczeb lewski lost his private fiat in Sopot and his movable property (including eighty paintings) but due to a warning from a German officer he ovoided being orrested. He moved into a loft of a farmer PSSP building. During the occupation he worked os o pointer in DAF Krigsmarine and then, employed by the bishop's commissioner Karl Knop, he worked on renovotion of church interiors and conservation of socred pointings in Gdynia, Rumio, Wejcherowo and in the Koshubion region (in Goręczyno, Brodnica, among other ploces). The large altor oil painting Chrystus Król [Christ the King] painted for o crurch in Gdynia Mały Kack dotes back to oround 1943. Szczeblewski's fiat was o venue of conspiracy meetings and his son Bernard was a member of Grey Ranks and the Home Army. After Bernard was arrested by the Gestapo and imprisoned in the Stutthof concentration camp in 1944, Szczeblewski hid neor Goręczyno. After World War li, from 1945, Szczeblewski was a member of Związek Polskich Artystów Plastyków (Polish Visual Artists Association) of the Gdańsk District (membership card no. 861 ), and from 1950 - of the Sopot District (membership cord no. 111 ). However, he was pushed to the margin of the artistic life in the Tri-city. Even though the pre-war PSSP, both in Grudziądz and in Gdynia, was the first such facility in Pomerania, Szczeblewski was never offered a teaching position ot any of the newly opened schools and he focused mainly on interior decorotion.
mn ------Gu~nia. ~.. ll~J~:r.r.r.1r1.rjlm:' JDO ul. Poaor 3kr1 1n .. The Kashubian region
From the very beginning of his ortistic activity Wacław Szczeblewski was fascinated with Koshubion art and culture. When designing polychromes, both in the interwor and in the post-World-War-li period, he alwoys drew inspirotion from regional folk art and from Slovic legends. In 1946 he prepored designs of the Kashubion embroidery for the Culture Department of Presidium of the City National Council. He used stylised Koshubion potterns os a motif in polychromes in Koshubion churches in Chmielno, Szymbark, Wygodo and Łączyńska, and he created stoined gloss windows for the church in Goręczyno. Since he would accept orders for Koshubion-style decorotion or renovation of interiors of religious buildings, some referred to him contemptuously os o "church pointer". On the other hond, due to his ochievements in this field the ortist become renowned as the "expert in Kashubion folklore", receiving projects for Powszechna Spółdzielnio Spożywców [General Consumer Cooperotive] (PSS). In the 1950s the ortist decoroted - Koshubion style - focilities of PSS Food Service and Commercial Units in Kartuzy ("Gospodo Kaszubsko" 1954), Starogard ("Gospodo Kociewska" 1954), Gdańsk (1955), Sopot ( 1955), Wejherowo (1955/1956), Lębork (1956), Kościerzyna (1957) and Kartuzy (1957/1958). In November 1958 he became a mem ber of Zrzeszenie Kaszubskie [Koshubion Association], for which he decoroted the display window of the "Stanica" club (coats of arms of Kashubion towns and the emblem). He consulted the scientific and historicol aspect of the art he kept developing, inspired by the Koshubion culture, with an ethnogropher from the Nicolaus Copernicus University in Toruń, Professor Bożeno Stelmachowska. He olso contocted the expert of the region, Kazimierz Banoś-Purwin. To sum up, Szczeblewski painted mostly oil works, but his pastels as well os pencil and croyon drawings have olso been preserved. Only o few of the wa/I paintings hove survived to this day (for instonce the interior decorotion of the church in Chmielno). The studies in Dresden left the ortist with o highly mastered workshop, precise line and well-thought composition. Thematicolly, his ort comprises mostly portraits, occompanied by religious and genre pointings, post-impressionist londscopes and stili lives. In terms of colour, his works are dominoted by shodes of browns, green and grey. He was no innovator but he hod a great orgonisotionol and teoching talent He educated numerous ortists, such as lnger Borchsenius, Rajmund Pietkiewicz, Anna Pietrowiec, Beato Słuszkiewicz, Alojzy Trendl, Józef Łakomiok, and Bolesław Just. In the interwor period he was interested in outomotive developments and he liked growing flowers. He hod on excellent ear for music - during World War li he made extra money by tuning pionos. In his free time he would play the piano. He died on 23 July 1965 and was buried in the Witomino cemetery. His tombstone was made by o PSSP groduote, Anno Pietrowiec. He was posthumously granted a special pension, paid to his wife. In 1992 a club of visual artists at Towarzystwo Miłośników Gdyni [Gdynia Lovers Society] chose Szczeblewski to be their patron . The artist's works can be found in the collections of The Museum of the City of Gdynia, the National Museum in Gdańsk, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej [Museum of Kashubian Literature and Music] in Wejcherowo, the Kashubion Museum in Kartuzy, the Museum in Grudziądz, the City Library in Grudziądz, the Feliks Nowowiejski Museum in Barczewo and in private collections. The exhibition, organised together by The Museum of the City of Gdynia and the Museum in Grudziadz to celebrate the ninetieth anniversary of establishing Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych in Grudziądz ( 1922) and the eightieth anniversary of its moving to Gdynia (1933), is the first monographic presentotion of the art of Wacław Szczeblewski . The exposition shows the painter's artistic ochievements but first and foremost it shows him as an organiser of culturol life, a promoter of Pomerania n and Kashubian regionalism, a brilliant teacher educoting students in the spirit of respect for the native art and openness to other cultures and troditions. We hope that it will greatly help to populorise knowledge about a Polish artist who hod on immense impact on the culturol life and development of Pomerania by creoting its intellectual elite.
13 14 Kąpiel w Wierzycy. Waclaw Szczeblewski {drugi z prawej), z prawej jego szwagier Teodor Niklewicz, z lewej brat Bolesław, ok. 191 O r. Bothing in Wierzyco . Woclow Szczeblewski (second to the right), his brother-in-low, Teodor Niklewicz, to the right, his brother Bolesław to the left, co. 191 O 15 Tomasz Rembelski {Muzeum Miasta Gdyni) Szkic genealogiczny rodziny Szczeblewskich z Pelplina
Pomorscy Szczeblewscy to rodzina, która swe korzenie wywodzi z Kociewia. W XVIII i początkach XIX w., jak wskazują na to indeksy metrykalne Pomorskiego Towarzystwa Genealogicznego, Szczeblewscy obecni byli w takich parafiach, jak 1 Nowa Cerkiew, Skórcz, Barłożno, Lalkowy, Wielkie Walichnowy czy Pelplin • Również obecnie, nazwisko to, którego w Polsce używają 904 osoby, jest, poza Mazowszem, najpopularniejsze w powiatach kociewskich (najwięcej, bo aż 72 osoby o tym nazwisku, zamieszkuje powiat tczewski)2. Według Słownika staropolskich nazw osobowych pierwszy notowany w historii Johannes Sczeblowski pojawia się już w 14 71 r. Nazwisko 1Szczeblewski 1 lub 1Szczyblewski 1 (taką formę zapisu również spotyka się w księgach metrykalnych) 3 ma niejasną etymologię. Może wywodzić się od hipotetycznej nazwy osobowej Szczebel lub od apelatywu szczebel. Nie wyklucza się również pochodzenia nazwiska od nazwy geograficznej Szczebel lub Strzebel (szczyt o wys. 976 m nad doliną Raby}4, choć w wypadku pomorskiej rodziny jest to najmniej prawdopodobne. Niepełny stan zachowania źródeł metrykalnych z parafii kociewskich nie pozwala
Rodzice Wacława Szczeblewskiego - Józef badaczowi na ustalenie gniazda rodowego czy protoplasty - założyciela rodu z żoną Marianną z domu Krajewska, pocz. XX w. Szczeblewskich. Ponieważ w XVIII w. nazwisko to było dosyć rozpowszechnione, Wadaw Szczeblewski's parents - Józef with wife Marianna nee Krajewska, the beginning of the 20th century wolno przypuszczać, że pojawiło się ono na tych terenach przynajmniej w poprzednim stuleciu, a może nawet w wieku XVI. Założycielem najstarszej gałęzi rodu Szczeblewskich w Pelplinie był Adam, który po raz pierwszy jako mieszkaniec (incolae) został wzmiankowany 11 grudnia 1774 r., przy chrzcie swego syna Tomasza. Jego żoną była Zofio z domu Nagórska, która, jak podają wcześniejsi badacze, przyszła no świat 28 maja 1755 r. w Rożentalu 5 • Niestety, nieznane są miejsce oraz dato ślubu Adama i Zofii, w związku z tym identyfikacja małżonki 'Szczeblewskiego może być błędna. W księdze chrztów parafii Pelplin rzeczywiście pod datą 28 majo 1755 r. dokonano wpisu chrztu Zofii, córki Wojciecha i Marianny z Nagórskich z Rożentala. Tymczasem trzy lata wcześniej, 21 marca 1752 r., również 6 ochrzczono Zofię Nagórską z Rożentalu, która była córką Pawła i Konkordii • Ponieważ nie dysponujemy wspomnionym aktem ślubu, jak również nie zachowały się księgi zgonów parafii pelplińskiej dla XVIII w., nie można z całą pewnością stwierdzić, która z wymienionych tu Zofii była rzeczywiście żoną Adorno Szczeblewskigo. Brak odpowiednich źródeł nie pozwala na pewne ustalenie pochodzenia Adama Szczeblewskiego. Istnieją jednak przesłanki, które pozwalają przypuszczać, że Adam pochodził z sąsiedniej parafii Nowo Cerkiew. W księgach chrztów tejże parafii w latach l 730- 17 44 odnotowywane były narodziny i chrzty dzieci Tomasza i Elżbiety Szczeblewskich - mieszkańców osady Młyn Borkowski (zob. Tablico l .) . Wacław Szczeblewski z narzeczoną Marią Rappoldi (siedzi) i siostrą Waleską, Drezno, 1914 r. Najmłodszym, ósmym dzieckiem tej pory małżeńskiej, był Adom urodzony 9 Wodaw Szczeblewski with his fiancee Moria Rappoldi 7 (sitting) and sister Waleska, Dresden, 1914 kwietnia 17 44 r. Można przyjąć hipotezę, że był on tożsamy z odnotowanym po raz pierwszy w 177 4 r. Adamem Szczeblewskim z Pelplina. Miałby wówczas 30 lat, co uprawdopodobnia założoną hipotezę. Niewykluczone też, że imię jego najstarszego syna Tomasza mogło być nadane dziecku no cześć dziadka. Wobec szczupłości źródeł wypada jedynie stwierdzić, że osiedlenie się rodziny Szczeblewskich w Pelplinie nastąpiło po I rozbiorze Polski, który stanowił bardzo ważną cezurę w dziejach miejsco~ości. Od tego momentu następował powolny upadek miejscowego klasztoru cysterskiego, aż do jego całkowitej likwidacji przez władze pruskie no początku XIX w. Jednak w porównaniu z innymi miejscowościami, które w okresie staropolskim były siedzibami klasztorów, Pelplin nie tyle stracił, co zyskał, gdyż w 1824 r. stał się stolicą biskupstwo chełmińskiego, połączonego z dawnym archidiakonatem pomorskim diecezji kujawskiej i archidiakonatem kamieńskim archidiecezji gnieźnieńskiej. Pelplin, stojąc się stolicą pomorskiego Kościoła katolickiego, przy okazji urósł do rangi ważnego ośrodka kulturalnego dla pomorskich Polaków i Kaszubów8 • Tak więc warunki, w jakich przyszło żyć kolejnym pokoleniom Szczeblewskich, z pewnością sprzyjały osobom o nieprzeciętnych zdolnościach, których w tej rodzinie nie brakowało. Adornowi i Zofii z Nagórskich Szczeblewskim urodziło się siedmioro dzieci.
Teściowa Wacława Szczeblewskiego - Laura Rappoldi Kahrer (siedzi) z siostrą, jej mężem i synem Wadaw Szczeblewski's mother in law - Laura Rappoldi Kohrer (sitting) with her sister, her husband and son
16 Skrócony rodowód rodziny Szczeblewskich (oprac. T. Rembalski)
Tomasz mieszkaniec osady Młyn Borkowski w parafii Nowa Cerkiew X Elżbieta NN
Jan Franciszek Katarzyna Barbara Elżbieta Konstancja Marianna Adam * 11.06. 1730 * 2.10.1731 * 2.11.1733 * 6.06.1736 * 7.02.1739 * 18.02.1741 * 15.06.1742 * 9.04.1744 Młyn Borkowski Młyn Borkowski Młyn Borkowski Młyn Borkowski Młyn Borkowski Młyn Borkowski Młyn Borkowski Młyn Borkowski Prawdopodobnie tożsamy z ...
'f Adam gbur w Pelplinie X Zofia Nagórska
Tomasz Barbara A2nieszka Bernard Bartłomiej Barbara Katarzyna Marcin Stanisław Kostka Barbara Zofia b. 11.12.1774 b. 26.04.1777 b. 27.11.1781 chałupnik b. 3.11.1785 * I 0.05.1788 Pelplin Pelplin * 15.08.1779 Pelplin Pelplin b. 16.11.1783 Pelplin Pelplin Pelplin +? + przed 1785 + 22.01.1840 Pólko k. Pelplina I. X X Petronela Kozioł Rozalia Kozioł vel Kozłowska * ok. 1779 * ok. 1783 + 3.01.1809 Pelplin + 2.10.1856 Pelplin 2.x Anna Trzebicka ł ok. 1784 Lignowy potomstwo + 24.07.1868 Pólko k. Pelplina I 1 2 2 2 I 2 2 2 I I I I I I I I Marcin Bernard Jan Anna Jan Roberta Anna Franciszek Bernard Karol Adam Szczepan *? * 31.12.1808 b. 9.02.1814 * 12.07.1816 * 7.06.1817 chałupnik, włafriciel * 29.01.1822 * 24.12.1824 + 4.02.1807 Pelplin Pelplin Pelplin Pelplin * 19.06.1818 Pelplin Pelplin Pelplin Pelplin + przed 1816 + 9.12.1903 +13.07.1816 +16.07.1817 + 13.03.1908Pelplin Pelplin Pelplin Pelplin x 18.10.1846 Gniew X 20. J 1.1844 Elżbieta Salomea Augustyn Pelplin * 15.11.1822 Kuligany par. Gniew Friedrich Neumann + 30.08.1872 Pelplin murarz w Pelplinie * ok. 1822 ł Franciszek chałupnik, właściciel * 19.06.1818 Pelplin + 13.03.1908 Pelplin x 18.10.1846 Gniew Elżbieta Salomea Augustyn * l 5. l l .1822 Kuligany par. Gniew + 30.08.1872 Pelplin \
Józef Franciszek Franciszek Bernard Ryszard Jakub Jan Stanisław Weronika Amanda szewc (1878-1883), * 28.11.1850 Pelplin * 4.04.1853 Pelplin * 13.10.1855 Pelplin * 15.11.1858 Pólko * 17.11.1861 Pólko właściciel domu (od 1886), oberżysta + 2.12.1861 Pelplin + 9.09.1924 Pelplin + 29.12.1861 Pelplin + 15.08.1951 Pelplin + 1.02.1868 Pólko * 5.08.1848 Pelplin + 20.12.1921 Pelplin X ok. 1873 Marianna Krajewska * 2.01.l855 Honigsfelde k. Sztumu + 18.09.1912 Pelplin I I I I I I I I I I I I Amanda Balbina Bolesław Józef Władysław Zofia Elżbieta Józef Kazimierz Waclaw Bernard Anna Rozalia Leon Jan Stefan Stanisław Waleska ok. 1874 * 31.03.1876 karczmarz Franciszek * 21.11.1883 * 17.03.1886 artysta malarz * 26. l 0.1890 kelner * 18.03.1895 Agnieszka + 19.09.1884 + 18.01.1941 * 23.11.1878 sekretarz sądowy Pelplin Pelplin * 11.06.1888 Pelplin Pelplin * 12.07.1892 Pelplin biuralistka Pelplin Pelplin Pelplin * 13.03.1881 + 27.10.1940 + 7.10.1916 + 23.07.1965 Gdynia + 9.02.1950 Pelplin + 11.09.1895 * 22.01.1897 X + I 8. J J. J939 Pelplin Tczew Verdun x 9.01.1922 Drezno x 1919 + ll.Ol.1958 Pelplin Pelplin Teofil Pelplin + 30.04.1935 niezamężna Maria Karolina Rappoldi Teodor Grudziądz + 2.11.1982 Szczeblewski bezżenny x dypl. nauczycielka, pianistka Niklewski x 4.08.1925 Pelplin karczmarz Kazimiera * 25.11.1888 Drezno fryzjer, Pelplin w Lipinkach Kempka + 21.09.1973 Gdynia podnaczelnik Elżbieta * 8.10.1881 OSP w Pe/pUn;e Drnlla Janiszewko +- + 11.05.1916 Fiedorówka Rosja Bernard farmaceuta * 21.04.1922 Grudziądz + 26.04.2012 Gdynia ł potomstwo Oprac. Toman Rembalski Gdyma ](}/}
17 I
/' /
Oprócz wymienionego Tomasza (ur. 1774), były to: Agnieszka Barbara {ur. 1 777), Bernard Bartłomiej {ur. 1 779), Barbara Katarzyna (ur. 1781, zm. przed 1785), Marcin Stanisław Kostka (1783-1840), Barbara (ur. 1785) oraz Zofia (ur. 1788)9. Szczegółowe dane dotyczące ich potomków zamieszczono na Tablicach 1. i 2. Najstarszy syn Adama i Zofii zmarł przypuszczalnie w wieku dziecięcym, natomiast dwaj młodsi, Bernard i Marcin, założyli własne rodziny. Marcin Stanisław Kostka Szczeblewski (l 783-1840) ożenił się z Rozalią Kozioł vel Kozłowską (zm. 1856), z którą miał ośmioro urodzonych w Pelplinie dzieci: Franciszkę (1809-1815), Barbarę Rozalię (ur. 1811) zamężną (1836) z Marcinem Jabłońskim (ur. ok. 1811) - parobkiem z Pelplina, Antonię (ur. ok. 1814) zamężną (l 836) ze Stefanem Przechą (ur. ok. 1803) - parobkiem z Pólka, Marcina (ur. 1816), Tomasza Waleriana (l 818-1834), Mateusza Nikodemo (1821-1830), Jano -(ur. 1824) i Mariannę (ur. 1827, zm. przed 1840). Marcin Stanisław Szczeblewski był pelplińskim chałupnikiem (ubogim rolnikiem). Przez krótki czas jego rodzina mieszkała i pracowała w należącym do kapituły 10 folwarku Pólko, administracyjnie stanowiącym część Pelplina. O dalszych pokoleniach z tej linii Szczeblewskich brak informocji • Starszy brat Marcina Stanisławo, Bernard Bartłomiej Szczeblewski (ur. 1779), był żonaty dwukrotnie. Jego pierwszą żoną była Petronela z domu Kozioł, która zmarła w połogu, 3 stycznia 1809 r. w wieku 30 lat. Niewykluczone, że była starszą siostrą Rozalii - żony Marcina. Bernard i Petronela mieli dwóch zmarłych w dzieciństwie synów: Marcina Bernarda {zm. 1807) i Jana 11 (ur. 1808) • Drugą żoną Bernardo Bartłomieja była Anno Trzebicko (pisano również jako Trzybicko), która pochodziła ze wsi 12 Lignowy (Liebenau) • Niestety, podobnie jak przy pierwszym małżeństwie Bernarda Bartłomieja, nieznana jest data, ani miejsce zawarcia drugiego związku małżeńskiego. Anna z Trzebickich urodziła Bernardowi Bartłomiejowi sześcioro dzieci, które przyszły no świat w Pelplinie. Były to kolejno: Anna (1814-1903) zamężna (1844) z murarzem pelplińskim Friedrichem Neumannem (ur. ok. 1822), Jan {ur. izm. 1816), Roberta Anno (ur. izm. 1817), Franciszek (1818-1908), Bernard Karol (ur. 1822) i Adam 13 Szczepan (ur. 1824) • W żadnym ze znanych aktów metrykalnych nie podano zawodu czy też stanu społecznego Bernarda .
·---:.-:', - :... .. · 'b·- . ... ., -r;.-:~~ _.. ;.' / : ""~ ···_ ...... _ LEGITYMACJA N, ... )1.1...... '• , cław s ro ZE.BL""' I - . Zwi~zek Polskich Artystów„ Plastyk61 Ą~~ ' .!;:,- \ .. ; .. I Ob ...... ARTYSTA - 'malarz I ~,.: \ Wcu.tcul' UR. ll.VI.1888 r. ' ·, urodzony dn ....H .. ~ ....1.t~~.!.: ...... w ... ie1fiMA,(...... 1 zamieszkały w -~:...... T •• r~'.":::;::;$ .
Związku Polskich Art1,1stów Plast11ków _I . J!l4l.ta+~-ft,;l,i I SekCJi ...... 1 ...... '-"'J_.~·.. I: Okręgu w .... }1_~~ ...... ,. ····· .. .. .-a.,. I Zarząd Główny Za Z. P. A. P. ~ AA";Jnor1:c111y podr~ , _ '; ' \, ~ (_··-.---~_SEKRETARZ ., - ~ ~ PREZES .t~A ~ i;_~-~-'-~ ,.. L!... -... 1.~ł.,/!."!, ...... , l .;,' .,, I. i; ,... • .... f Jmleioce I data Jsl~wlcnla lcRIIIJm•cll .. , ...... -~'.,;L},,L A ęl!,.. !--. ;,---~ . '1i ,j>1 (. Ą :
18 1955
Warsaw,
in
doughter-in-low
and
Bernard
son
with
right)
the
(to
Szczeblewski
Wacław
/
.
r
1955
Warszawie,
w
synową
i
Bernardem
synem
z
prawej)
(z
Szczeblewski
Wacław
Wolno jednak przypuszczać, że był on chałupnikiem, podobnie jak jego syn Franciszek (1818-1908), który dał początek czwartemu pokoleniu Szczeblewskich w Pelplinie. Nazwisko Franciszka Szczeblewskiego ( 181 8- 1908) po raz pierwszy pojawiło w księdze ślubów parafii Gniew 18 października 1846 r. Mężczyzna, będąc wówczas mieszkańcem i właścicielem niewielkiej posiadłości (EinsaBe) w Pelplinie, pojął za żonę Elżbietę Salomeę z domu Augustyn, której nazwisko zapisywano też w formie Augustin, Augustinowska (1855) czy wręcz błędnie Schwartz (1853). Urodzona 15 listopada 1822 r. we wsi Kuligany koła Gniewa 14, Elżbieta Salomea była siódmym z dziewięciorga dzieci Michała Augustyna i Katarzyny z domu Nagórskiej15 . Franciszek i Elżbieta Szczeblewscy mieli sześcioro dzieci: Józefa Franciszka (1848 1921 ), Franciszka (1850-1861 ), Bernarda Ryszarda (1853-1924), Jakuba (1855 1861 ), Jana Stanisława (1858-1951) i Weronikę Amandę (1861-1868). Czworo starszych urodziło się lub zmarło w Pelplinie, dwoje młodszych w Pólku. W księgach metrykalnych Franciszek Szczeblewski występuje jako chałupnik 16 (1848), robotnik (1855), posiadacz (1858), gbur (1861) i właściciel (l 868) • Można stąd wyciągnąć ostrożny wniosek, że w ciągu swego życia powiększył on majątek odziedziczony po ojcu, jednak bez zbadania ksiąg gruntowo-hipotecznych nie jesteśmy w stanie tego potwierdzić. Dziedzicem Franciszka został jego najstarszy syn Józef Franciszek Szczeblewski (1848-1921 ), który dał początek piątemu pokoleniu rodziny w Pelplinie. Druga połowa XIX w. to czas intensywnego rozwoju biskupiej stolicy. Do ważniejszych inwestycji w tym czasie należy zaliczyć budowę linii kolejowej i potężnej cukrowni. Następowało też poszerzanie zabudowy i utwardzanie dróg wsi, która starała się uzyskać prawa miejskie (otrzymane dopiero w 1931 r.). Z koniunktury gospodarczej niewątpliwie skorzystał Józef Franciszek Szczeblewski, który od 1886 r. w księgach metrykalnych występował jako właściciel domu. Wcześniej, w latach 1878-1883 notowany był jako szewc. Z przekazów rodzinnych i innych źródeł wiadomo, że ów dom był jednocześnie znacznych rozmiarów karczmą (restauracją, oberżą). Na zachowanej w rodzinnych zbiorach pocztówce z 1904 r. widnieje masywny ceglany piętrowy budynek z zagospodarowanym wysokim poddaszem, z facjatą oraz dobudówką - salą widowiskowo-taneczną. Na ścianie frontowej głównego budynku znajdował się napis 11 Restauration Josef Szczeblewski". Niewątpliwie, wygląd budynku położonego przy obecnej ulicy 17 Kościuszki 9, jak i inne zachowane zdjęcia rodziny, zaświadczały o znacznej zamożności Józefa Szczeblewskiego • Żoną Józefa Franciszka Szczeblewskiego była Marianna z domu Krajewska, która według rodzinnych przekazów urodziła się
2 stycznia 1855 r. w miejscowości Honigsfelde, w powiecie sztumskim, zmarła zaś 18 września 1912 r. w Pelplinie 18 • Nieznane są dokładne daty i miejsca ślubu Józefa i Marianny oraz narodzin ich najstarszej córki Amandy (ok. 187 4-1884), a także miejsce narodzin drugiej córki - Balbiny (1876-1941 ). Zapisów tych nie ma w parafii pelplińskiej, więc niewykluczone, że młodzi małżonkowie początkowo mieszkali w miejscowości, z której pochodziła Marianna z Krajewskich. Józefowi i Mariannie Szczeblewskim urodziło się jedenaścioro dzieci (piąte pokolenie), prócz wymienionych już dwóch córek, byli to: Bolesław Józef (1878-1939), Władysław Franciszek (1881-1935), Zofia Elżbieta (1883-1940), Józef Kazimierz (1886-1916), Wacław Bernard (1888-1965), Anna Rozalia (1890-1950), Leon Jan (1892-1958), Stefan Stanisław (ur. izm. 1895) oraz 19 Waleska Agnieszka (1897-1982) • Dwoje dzieci Józefa i·Marianny, Amanda i Stefan, zmarło w dzieciństwie, syn Józef Kazimierz poległ w mundurze żołnierza niemieckiego w bitwie pod Verdun 7 października 1916 r. Pelplińską karczmę po ojcu odziedziczył najstarszy syn Bolesław Józef, który jednak nie założył swojej rodziny. Zmarł bezpotomnie. Własnych rodzin nie założyły również jego dwie siostry - Zofia Elżbieta, która pomagała Bolesławowi w prowadzeniu rodzinnej karczmy oraz Waleska Agnieszka, pracująca jako biuralistka w Pelplinie. Zofia Elżbieta zmarła w Tczewie w 1940 r., gdyż władze niemieckie pozbawiły Szczeblewskich majątku w Pelplinie. W związki małżeńskie wstąpiły dwie pozostałe córki Józefa i Marianny. Najstarsza Balbina (187 6- 1941) wyszła za mąż za Teofila Szczeblewskiego (1881-1916), karczmarza w Lipinkach, syna dzierżawców z Janiszewka, Józefa i Julianny z domu Gapa vel Gapskiej. Młodsza Anna Rozalia (1890-1950) w 1919 r. wyszła za Teodora Niklewskiego - fryzjera i podnaczelnika Ochotniczej Straży Pożarnej w Pelplinie. Swoje rodziny założyło również trzech synów Józefa i Marianny Szczeblewskich: Władysław, Leon i Wacław. Władysław Franciszek (1878-1935) był sekretarzem sądowym w Chełmie, a następnie w Grudziądzu. Ożenił się z Kazimierą Kempką. Leon Jan (1892-1958) był kelnerem w Grudziądzu. W 1925 r. wstąpił w związek małżeński z Elżbietą Drullą 20 .0sobą najwybitniejszą z tego pokolenia Szczeblewskich było siódme dziecko Józefa Franciszka i Marianny z Krajewskich - syn Wacław Bernard ( 1888- l 965). Jego karierę szczegółowo omówiono w pozostałych dwóch rozdziałach niniejszego wydawnictwa. Po~czas studiów poznał pianistkę Marię Karolinę Rappoldi, z którą 9 stycznia 1922 r. w Dreźnie zawarł związek małżeński. Zona Wacława pochodziła z włosko-austriackiej rodziny muzyków. Ojciec Marii Karoliny, Eduard Rappoldi (1831-1903) był skrzypkiem i profesorem konserwatorium w Wiedniu, a następnie w kilku innych miastach i wreszcie od 1877 r. w Dreźnie. Jego żona (od 187 4 r.), a matka Marii Karoliny, Laura Rappoldi z domu Kahrer (1853-1925), była pianistką, wirtuozką, uczennicą Franciszka Liszta. Po śmierci męża została
profesorem konserwatorium w Kopenhadze. Ich syn Adrian Rappoldi (187 6- 1949), brat Marii Karoliny, również był skrzypkiem 21 •
Rodzina Wacława Szczeblewskiego. Po obu stronach stolika siedzą rodzice: Marianno (z domu Krojewsko) i Józef. Przy stoliku stoją najmłodsze dzieci, od lewe j: Anna, Leon, Wolesko. W ostatnim rzędzie stoją od lewej: Wino (Wilhelmina) wyszła za Wł adysławo, chorąży Wł adysław (w mundurze), Józef, Wacław, Bolesław, Zofia, ok. 1905 r. Wacław Szczeblewski's family. Parents sitting an both sides of the table: Ma ri ann a (nee Krajewska) a nd Józef. Youngest children standing at the table, from the left: Anna, Lean, Waleska. Standing in the last raw fram the left: Wina (Wilhelmina) married Władysław, warrant officer Władysław (in uniform), Józef, Waclaw, Bolesław, Zofia, ca. 1905.
Ogród przy domu rodziny Szczeblewskich w Pelpli nie. Sto ją od lewej: Wacław Szczeblews ki, jego siostro Wa leska oraz brat Włady s ław. W głęb i na pierws zym pla nie drugi brot Bole sła w Szczeblewski, 1912 r. Garden at the house of the Szczeblewski family in Pelplin. Standing from the left: Waclaw Szczeblews ki , his sister Wa leska and brother Wład ysła w. Th e second brother, Bolesław Szczeblewski, in the rear (foreground), 1912
21 Jedynym dzieckiem Wacława i Marii z Rappoldich Szczeblewskich jest syn Bernard, urodzony 21 kwietnia 1922 r. w Grudziądzu. Bernard Szczeblewski i jego potomkowie zamieszkują obecnie w Gdyni, gdzie Wacław w 1933 r. przeniósł z Grudziądza Pomorską Szkołę Sztuk Pięknych. Bernard Szczeblewski w czasie li wojny światowej był członkiem Szarych Szeregów, za co trafił do obozu koncentracyjnego KL Stutthof. Pod koniec wojny brał udział w "Marszu Śmierci" (ewakuacji obozu), skąd udało mu się zbiec i dzięki temu przeżył 22 • Po zakończeniu wojny kontynuował przerwaną przez okupację naukę. Studiował farmację w Akademii Medycznej w Gdańsku, jednak zawodowo związał się z Marynarką Wojenną, pracując tam w służbie sanitarnej. Na emeryturę przeszedł w stopniu komandora . Bernard Szczeblewski był wyjątkowym przykładem troski najbliższych o zabezpieczenie spuścizny i przechowanie pamięci po zmarłym wybitnym członku rodziny, w tym przypadku ojcu Wacławie. Jego zasługą było to, że duża część spuścizny artysty trafiła do Muzeum Miasta Gdyni. Bernard Szczeblewski zmarł w Gdyni 26 kwietnia 2012 r. Ze związku z żoną Janiną z d. Korwel mieli córkę Renatę zamężną Adamus i syna Marka. Dziś w Gdyni, Norwegii i Kanadzie żyją ich wnuki i 23 prawnuki • Na koniec wypada jeszcze powrócić do Pelplina. Po bezpotomnej śmierci Bolesława Józefa (1878- 1939) cały pelpliński majątek Szczeblewskich przejęły rodziny córek Balbiny (Szczeblewscy) i Anny (Latkowscy). Współcześnie, interesującą osobą w rodzinie, kontynuującą tradycje artystyczne, jest wnuk Balbiny i Teofila, a syn Hugona i Jadwigi z d. Kajutówny - Tadeusz Szczeblewski. Jest on absolwentem Politechniki Gdańskiej (elektronika) i Akademii Muzycznej w Gdańsku (śpiew solowy). W czasie studiów był członkiem Stowarzyszenia Kaszubsko-Pomorskiego 11 11 Pomerania • Swoje zawodowe życie związał jednak ze śpiewem, angażują c się do między -narodowych zespołów operowych, występując w przedstawieniach na scenach operowych oraz w koncertach na estradach . Nie zapomina jednak o swym rodzinnym Pelplinie, gdzie występuje w miejscowej Bazylice Katedralnej oraz przede wszystkim dbając przy pomocy kuzynów o spuściznę swoich pradziadków - pelplińskich 24 resta u ratorów •
Wacław Szcze blewski z rodzi n ą na wczasach w Zakopanem, ok. 192 7 r. Wacław Szczeblewski with his fornily on holidoy in Zakopane, co. 1927 Wacław Szczeblewski {za kierownicą) z synem Bernardem, żoną Marią i t eściem, 1925 r. Wacław Szczeblewski (at the wheel) with son Bernard, wile Maria and father-in-law, 1925
1 Pomorskie Towarzystwo Genealogiczne, http://www.ptg.gdo.pl/index [dostęp: 17 lutego 2012]. 2 Słownik nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku, oprac. K. Rymu!, Kraków 2003, s. 11045- 11046. 3 Oboczność "e" do "y" w polszczyźnie jest dość wyrozis.to, w ,?~żej mierze SP,?,y;od~v:;ono dziedzictwem ilocrnsu lub analogiami względem tego procesu, w którym to długie e, wytrącając swoją długość, zamieniło ją no jakość, czyli no barwę, kształt fonetyczny głoski - pochylało się od e ku głoskom I lub y . Formo Szczyblewski 1est więc obecna w 1ęzyku zapewne po XVI w., kiedy to iloczas os/obi no tyle, by się ostatecznie wycofać, o głoska "y" stolo tuż po stwardniałej w tymże okresie dawnej miękkiej "cz". 4 Wszelkie informacje językoznawcze dot. nazwisko Szczeblewski zawdzięczam p. dr Małgorzacie Klinkosz z Instytutu Filologii Polskiej UG, za co w tym miejscu składom Jej wyrazy wdzięczności. 5 Na stare; fotografii. Szczeblewscy, "Informator Pelpliński. Pismo Rody Miejskiej Pelplin", 2002 nr 3 (128), s. 24. 6 Archiwum Diecezjalne w Pelplinie (ADP), sygn. W 1137, k. 27v, 34. 7 ADP, sygn. W 1021, k. 10, 18, 28, 40, 41 i 50. 8 Zob. J. Borzyszkowski, Pelplin jako ośrodek życia kulturalnego na Pomorzu w XIX i XX wieku, w: Kociewie li, "Pomorze Gdańskie" nr l 7, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992, s. 89- 131. 9 ADP, sygn. W 1137, k. 95, 99v, 107v, 115, 120v, 125v, 130. 10 ADP, sygn. W 11380, s. 40, 46, 64, 75, 98, 116-117; sygn. W 1143, nr 6/1836; sygn. W 1145, s. 11, nr 11 /1830_; sygn. W 1146, nr 2/1834, l /1840 (gdzie wymieniono żonę zmarłego chałupnika Marcina Szczeblewskiego i jego dzieci: Antonię zamężną Przecho, Barbarę zomęzną Jabłońską ze Smoląga, Marcina I Jana); sygn. 1147, nr 14/1856. 11 Pomorskie Towarzystwo Genealogiczne, http://www.ptg.gda.pl/index [dostęp: 17 lutego 2012]. 12 Na starej fotografii ... , op.cit., s. 24 13 ADP, sygn. W 11380, s. 54, 63, 70, 73, 90, 100; sygn. W 1143, nr 11 /1844; sygn. 1145, s. 12, 13. 14 Nie udało się potwierdzić informacji zamieszczonej w publikacji Na stare; fotografii ... , op.cif., s. 24, jakoby Elżbieto z d. Augustyn urodziło się w 1821 r. we wsi Johonischof (?). Tadeusz Szczeblewski jest zdania, ze Elzb1eto z d. Augustyn urodziło się 15.09.1821 (korespondenqa madowa z autorem z 8.03.2012). Problem ten wymaga z pewnością dalszych badań. 15 ADP, sygn. W 941, s. 448; sygn. W 948, nr 34/1846. Zob. też: Indeks Pomorskiego Towarzystwo Genealogicznego, http://www.ptg.gda.pl [dostęp: 7 marca 2012]. 16 MDP, sygn. W 1144, nr20/1848; sygn. W 1140, nr 45/1850, 16/1853, 46/1855, 47/1858, 47/1861; sygn. W 1147, nr 14/1861, 15/1861, 1/1868; Na starej fotografii ... , op.cif., s. 24. 17 Parafia pelplińska i jei duszpasterze w XIX i XX wieku, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk-Pelplin 2007, s. 249. Fotografie ze zbiorów Bernarda Szczeblewskiego oraz Muzeum Miasta Gdyni (MMG, Dział Dokumentacji Historii Miasto i Portu, nr inw. MMG/HM/11/2291 ). 18 Honigsfelde to przypuszczalnie niemiecka nazwo wsi Trzciano w obecnym pow. kwidzyńskim. Zob. Na starej fotografii ... , op.cif., s. 24, gdzie nazwa niemiecka występuje w zniekształconej formie "Homgsfelde". 19 Parafia Rzymskokatolicka p.w. Bożego Ciała w Pelplinie, Liber baptizatorum 1__875-1897, nr 59_/1875, 20/188_1, 73/188_3, 27 /1886, 52/1888, 103/1890, 53/1892, bn/1895, 11 /1897; L,ber morfuorum 1875-1897, nr 57 /1884, 63/1895. Za udostępnienie kop11 metryk pelplińskich dz1ęku1ę p. S1egfr1edow1 J. von Janowskiemu z Lubeki. 20 Na starej fotografii ... , op.cif., s. 24. 21 The New Grove Oicfionary of Music and Musicians, [vol.] 15, ed. by S. Sadie, London 1980, p. 589-590. Dokumenty rodzinne ze zbiorów Bernarda Szczeblewskiego. 22 B. Szczeblewski, Walczyłem w gdyńskich Szarych Szeregach, w: Czuwaj Gdynia. Wspomnienia gdyńskich harcerek i harcerzy 1928-20 l l, red. J. Ryba, [Gdynio] 2011, s. 158-169. 23 Informacje udzielone przez p. Bernarda Szczeblewskiego w dn. 3.04.2012 r.
23 Tomasz Rembalski {The Museum of the City of Gdynia) Genealogical sketch of the Szczeblewski family from Pelplin
The Pomeranion Szczeblewski fomily has its roots in Kociewie. As indicated by birth certificotes of the Pomeranion Geneologicol Society, in the eighteenth century and the beginning of the nineteenth century, the Szczeblewskis were present in such porishes os Nowo Cerkiew, Skórcz, Borłożno, Lalkowy, Wielkie Wolichnowy and Pelplin. Also, besides Mazovia, this surname, which is used by 904 people in Poland, is currently the most popular in Kociewie poviats (as many os 72 people with this surnome reside in Tczew Poviat). According to the Dictionory of Old Polish Personal Names the first Johannes Sczeblowski recorded in history appeared in 1471. The etymology of the surname "Szczeblewski" or "Szczyblewski" (such a form of writing con olso be seen in birth certificote registries) is unclear. lt may come from the hypothetical personal nome Szczebel or from the appellative szczebel [Eng. ladder step]. The surname can also come from the geogrophical name Szczebel or Strzebel (summit with a height of 976 m above the volley of Raba), although in the case of the Pomeranian family this is the least likely option.The incomplete state of preservation of birth sources of Kociewie porishes does not ollow the investigotor to determine a fomily nestor o progenitor - the founder of the Szczeblewski family. Since in the eighteenth century the surname was quite widespread, it moy be assumed that it hod appeared in those areos at least in the previous century, moybe even in the sixteenth century. The founder of the o Id est branch of the Szczeblewski fomily in Peplin was Adam, who was mentioned for the first time os a resident (incolae) on 11 Decem ber l 77 4, when his son Tomasz was baptised. His wife was Zofio, nee Nagórska, who was barn on 28 May 1755 in Rożental, according to eorlier inve5tigators. Unfortunotely, the locotion and dote of marrioge of Adom and Zofio ore unknown; therefore, the identification of Szczeblewski's spouse moy be incorrect. The baptism book of the porish in Peplin octuolly includes on entry indicating the boptism of Zofio, the doughter of Wojciech and Marianno, nee Nagórska, from Rożental on 28 May 1755. However, three years eorlier, on 21 March 1 752, Zofia Nagórska from Rożental, who was a doughter of Paweł and Konkordio, was also baptised. Since there is no certificote for the oforementioned marrioge, and the death register of the porish in Pelplin for the l 8th century did not survive, it is not possible to clearly determine which of two Zofios mentioned here was octuolly the wife of Adam Szczeblewski. The lock of appropriote sources does not allow determining the origin of Adam Szczeblewski. However, there ore indications that lead to believe thot Adom come from the neighbouring porish of Nowo Cerkiew. The boptism register of that parish recorded births and boptisms of children of Tomasz and Elżbieto Szczeblewski - the residents of the villoge of Młyn Borkowski in the years 1730-1744 (see Tobie 1.). The youngest, eighth child of that couple was Adam, barn on 9 April 1744. lt con be ossumed that he was Adam Szczeblewski from Peplin, recorded for the first time in 177 4. He would be 30-yeors old at that time, which mokes the hypothesis proboble. lt is olso possible that the nome of his oldest son, Tomasz, could have been given to commemorote his grandfother. Due to scant resources it should only be concluded thot the Szczeblewski family settled in Pelplin ofter the first portition of Poland, which was a very important turning point in the history of towns and villoges. From that moment the loco! Cistercion was slowly declining, until its toto! liquidation by the Prussian outhorities in the eorly nineteenth century. However, in comporison with other towns that were locotions of monosteries in the Old Polish period, Pelplin did not lose, but goined mare, since in 1824 it become the capital of the Chełm Bishopric, combined with the farmer Pomeranio n Archdeoconry of the Diocese of Kujawy and Archdeaconry of Kamień of the Archdiocese of Gniezno. By becoming o capital of the Pomeronian Catholic Church, Pelplin grew to the rank of o major culturol centre for Pomeronion Poles and Koshubians. Thus , the living conditions for the next generotions of Szczeblewski were certainly conducive to persons of outstonding obilities, which were not lacking in the family. Adam and Zofio nee Nagórska Szczeblewski hod seven children. Aport from the olreody mentioned Tomasz (born 1774), there were the following: Agnieszka Barbaro (barn 1777), Bernard Bartłomiej (barn 1779), Barbara Katarzyno (born 1781, died before 1785), Marcin Stanisław Kostko (1783-1840), Barbara (born 1785) and Zofio (barn 1788). Detoils of their descendonts ore shown in Tobles l and 2. The oldest son of Adom and Zofio probobly died in his childhood, whereos two younger brothers, Bernard and Marcin, started their own families. Marcin Stanisław Kostko Szczeblewski (1783-1840) morried Rozalio Kozioł vel Kozłowska (died 1856), with whom he hod eight children born in Pelplin: Franciszko (1809-1815), Barbaro Rozalia (born 1811) who morried (1836) Marcin Jabłoński (born co. 1811) o form hond from Pelplin, Antonio (born ca. 1814) who morried (1836) Stefan Przecho (barn co. 1803) o farm hond from Pólko, Marcin (barn 1816), Tomasz Walerian (1818-1834), Mateusz Nikodem (1821-1830), Jon (barn 1824) and Marianno (born 1827, died before 1840). Marcin Stanisław Szczeblewski was o serf (poor farmer) in Pelplin. For o short time his fomily hod lived and worked on the farm in Pólko belonging to the chopter, administratively o part of Pelplin. There is no informotion on further generations of this line of Szczeblewski. The oldest brother of Marcin Stanisław, Bernard Bartłomiej Szczeblewski (barn 1779), was morried lwice. His first wife was Petronela nee Kozioł, who died in childbirth, 3 January 1809, at the age of 30. lt is possible thai she was the older sister of Rozalio - Marcin's wife. Bernard and Petronelo hod two sons who died in childhood: Marcin Bernard (died 1807) and Jon (born 1808). The second wife of Bernard Bartłomiej was Anno Trzebicko (also written os Trzybicko), who come from Lignowy (Liebenau). Unfortunotely, just os in the case of the first morrioge of Bernard Bartłomiej, both the dote and locotion of the second morrioge ore unknown. Anno nee Trzebicko and Bernard Bartłomiej hod six children, who were born in Pelplin. They were the following: Anno (1814-1903) morried (1844) to o mason in Pelplin, Friedrich Neumann, (barn co. 1822), Jon (bom and died 1816), Roberto Anno (born and died 1817), Franciszek (1818-1908), Bernard Karol (born 1822) and Adom Szczepan (born 1824) No known birth certificate indicotes the profession or social status of Bernard. However, it moy be ossumed thot he was o serf like his son Franciszek (1818-1908), who began the fourth generation of Szczeblewskis in Pelplin. The surname of Franciszek Szczeblewski (1818-1908) oppeared for the first time in the marriage register in the porish of Gniew on 18 October 1846. The mon, then being o resident and owner of o small property (EinsoBe) in Pelplin, married Elżbieta Salomea nee Augustyn, whose nome was also written in the form Augustin, Augustinowsko (1855) or even incorrectly - Schwartz (1853). Born on 15 November 1822 in the villoge of Kuligany near Gniewna, Elżbieta Salomeo was the seventh of nine children of Michał Augustyn and Katarzyna nee Nagórska. Franciszek and Elżbieto Szczeblewski hod six children: Józef Franciszek (1848-1921 ), Franciszek (1850-1861 ), Bernard Ryszard (1853-1924), Jakub (1855-1861 ), Jon Stanisław (1858-1951) and Weroniko Amanda (1861-1868). Four older children were born or hod died in Pelplin, two younger children - in Pólko. In the birth certificate registries Franciszek Szczeblewski oppeors as a serf (1848), worker (1855), holder (1858), peosant (1861) and owner (1868). Thus, it moy be coutiously concluded thai during his life he expanded the property inherited from his father, but without exomining the land and mortgoge books we are uno ble to confirm this . Franciszek's heir was his oldest son Józef Franciszek Szczeblewski (1848-1921), who bega n the fifth generation of the family in Pelplin. The second half of the nineteenth century was a time of intense development of the bishop capital. The major investments in the period include the construction of roilway line and o large sugar factory. Also, the buildings were expanded and the roods were hardened, and the village sought to obtoin civic rights (received os late as 1931 ). The economic situation undoubtedly benefited Józef Franciszek Szczeblewski, who hod oppeored os o house owner in birth certificate registries from 1886. Earlier, in the years 1878-1883, he was recorded os o cobbler. Fomily sources and other sources indicote thai that house was ot the same time on inn (restauront, tovern) of significant size. A postcord of 1904 preserved in the fomily collection shows o mossive brick storied building with o high developed ottic, gorret and annex - o room for shows and dances. The inscription "Restouration Josef Szczeblewski" was on the front wali of the main building. The oppeoronce of the building situoted in the current 9 Kościuszko Street, os well os other preserved family photographs undoubtedly indicote o significont weolth of Józef Szczeblewski. Józef Franciszek Szczeblewski's wife was Marianna nee Krajewska, who, according to the family sources, was born on 2 January 1855 in the villoge of Honigsfelde, in Sztum Poviot, and died on 18 September 1912 in Warsaw. The exoct dotes and locations of the morrioge of Józef and Marianno, and the birth of their oldest doughter Amanda (co. 1874-1884), os well as the birth of the second doughter - Balbino (1876-1941) remoin unknown. These entries ore not included in the porish of Pelplin; therefore, it is possible thot the young spouses initiolly lived in the place where Marianno nee Krajewska hod been born. Józef and Marianna Szczeblewski hod eleven children (fifth generation), in addition to the two daughters already mentioned; they were the following: Bolesław Józef (1878-1939), Władysław Franciszek (1881-1935), Zofia Elżbieta (1883-1940), Józef Kazimierz (1886-1916), Wacław Bernard (1888-1965), Anna Rozalio (1890-1950), Leon Jon (1892-1958), Stefan Stanisław (barn and died 1895) and Walesko Agnieszka (1897-1982). Two children of Józef and Marianno, Amanda and Stefan, died in childhood, the son Józef Kazimierz died in the bottle of Verdun on 7 October 1916 in the uniform of o German soldier. The inn in Pelplin was inherited by the oldest son Bolesław Józef, who never started his own fomily. He died childless. His two sisters olso did not start their own fomilies - Zofio Elżbieto, who helped Bolesław in running the fomily inn and Woleska Agnieszka, who worked as on office clerk in Pelplin. Zofio Elżbieto died in Tczew in 1940, since the German outhorities seized the property of Szczeble1ski in Pelplin. Two other daughters of Józef and Marianno were morried. The oldest doughter, Balbino (1876-1941) married Teofil Szczeblewski (1881-1916), on innkeeper in Lipinki, the son of tenonts from Janiszewko, Józef and Julianna nee Gapo vel Gapska. The younger doughter, Anna Rozalia (1890-1950), morried Teodor Niklewski o hoirdresser and chief of the Voluntory Fire Brigade in Pelplin in 1919 Three sons of Józef and Marianna Szczeblewski olso storted fomilies: Władysław, Leon and Wacław. Władysław Franciszek (1878-1935) was a court secretary in Chełm, then in Grudziądz. He morried Kazimiera Kempko. Leon Jon (1892-1958) was o waiter in Grudziądz. In 1925 he morried Elżbieto Drullo The most outstonding person in thot generation of Szczeblewski was the sevent child of Józef Franciszek and Marianno nee Krajewska - the son Wacław Bernard (1888-1965). He began his education in his fomily Pelplin, ot the Collegium Morionum; he then went to study in 1908. In 1919 he groduoted from the Royal Acodemy of Fine Arts in Dresden, receiving his moster's degree. During his studies he met o piano ployer, Moria Karolina Roppoldi, whom he married on 9 January 1922 in Dresden. Wocłow's wife come from on ltolion-Austrion fomily of musicians. The father of Morio Karolino, Eduard Roppoldi (1831-1903) was a violir.ist and professor of the Conservotory in Vienno, then in severa I other cities, and fina Iły in Dresden from 1877. His wife (from 187 4), and mother of Morio Karolino, Laura Roppoldi nee Koherer (1853-1925), was o piano player, o virtuoso, and o student of Franz Liszt. After the death of her husbond she become o professor of the Conservotory in Copenhogen. Their son Adrian Roppoldi (1876-1949), brother of Morio Karolino, was olso a violinist. The only child of Wacław and Morio nee Roppoldi Szczeblewski is their son Bernard, bom on 21 April 1922 in Grudziądz. Bernard Szczeblewski and his descendants currently live in Gdynio, to which Wacław moved the Pomeronion School of Fine Arts from Grudziądz in 1933.
Wacław Szczeblewski z przyszłą ma/żonką Marią Rappoldi w czasie studiów w Dreźnie, 1912 r. Wacław Szczeblewski with his future wife Morio Roppoldi during studies in Dresden in 1912
24 ( !
~ . ·. \
25 Emilia Markot (Muzeum w Grudziądzu) Działalność Wacława Szczeblewskiego w Grudziądzu (1920-1933)
Okres dwudziestolecia międzywojennego był czasem wyjątkowym dla Grudziądza. W mieście, w którym przed I wojną światową Niemcy stanowili ponad 80% mieszkańców, nastąpiły przede wszystkim zmiany związane z emigracją ludności niemieckiej oraz napływem ludności polskiego pochodzenia zarówno z najbliższego regionu, innych województw, jak i kresów państwa. Jest to czas, w którym do Grudziądza przybywają również osoby ważne dla ówczesnego życia kulturalnego miasta, między innymi ks. dr Władysław tęga - archeolog, etnograf, historyk, honorowy kustosz grudziądzkiego Muzeum w latach 1922-1939, Aleksander Majkowski - kaszubski pisarz, dziennikarz, poeta i dramaturg, działacz społeczny, przywódca Towarzystwa Młodokaszubów, prezes Stowarzyszenia Artystów Pomorskich w Grudziądzu czy osiadły w 1920 r. Wacław Szczeblewski. Szczeblewski przyjechał do miasta, które na początku lat 20. XX w. pretendowało do miana stolicy gospodarczej Pomorza. Było to możliwe dzięki istnieniu trzech liczących się w skali ogólnopolskiej zakładów przemysłowych: Odlewni i Emalierni Herzfeld & Victorius, Zjednoczonych Fabryk Maszyn Rolniczych 11 Unia 11 oraz Towarzystwa Akcyjnego Polski Przemysł Gumowy 11 PePeGe 11 {największego zakładu przemysłowego na Pomorzu, który w 1929 r. zatrudniał siedem 1 2 tysięcy robotników} • W Grudziądzu swoją działalność rozpoczął również Związek Towarzystw Kupieckich na Pomorzu • Miasto organizowało liczne konferencje i zjazdy poświęcone problematyce gospodarczej. Niezwykle istotną rolę odegrała tu Pierwsza Pomorska Wystawa Rolnictwa i Przemysłu 3 . Nie bez znaczenia była także atrakcyjna lokalizacja Grudziądza leżącego nad Wisłą, na szlaku komunikacyjnym łączącym Gdynię z Warszawą. Grudziądz aspirował również do miara prężnego ośrodka życia kulturalnego na Pomorzu. W lipcu 1920 r. z inicjatywy Aleksandra Majkowskiego powstała Rada Pomorska - organizacja działająca na niwie kulturalnej i oświatowej. Dzięki działaniom Rady zostaje powołane do życia 4 Stowarzyszenie Artystów Pomorskich • Organizacja ta zrealizowała również Pierwszą Wystawę Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich. Uroczystego otwarcia ważnej dla miasta ekspozycji dokonał 7 czerwca 1921 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski. W związku z obecnością przywódcy państwa, delegatów Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz wojewody, nadano wystawie niezwykle podniosły charakter. Według relacji Leona Sobocińskiego, Aleksander Majkowski w swoim przemówieniL podkreślił wagę uroczystości następującymi słowami: 11 Urządzając tę swoją pierwszą wystawę Pomorzanie pragnęli udowodnić, że i w dziedzinie piękna nie przychodzą do wskrzeszonej Matki-Ojczyzny z próżnymi rękomd 15 •
Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu. Przy stole {pośrodku) siedzi kierownik szkoły Wacław Szczeblewski. Za nim stoi jego trzech uczniów, od lewej: Bolesław Zachorek, Zbigniew Urbanowski i Kazimierz Falkowski, 1929- 1930 The Pomeranion School of Fine Arts in Grudziądz. The school manager Wacław Szczeblewski sitting ot the tobie (in the middle). Three of his students ore standing behind him, from the left: Bolesław Zacharek, Zbigniew Urbanowski and Kazimierz Falkowski, 1929-1930
26 W salach Muzeum w Grudziądzu przy ulicy Lipowej 28 (obecnie ulicy Legionów) zaprezentowano 200 prac autorstwa 22 artystów. Wacław Szczeblewski wystawił najwięcej, bo aż 29 prac - w tym obrazy olejne i rysunki. Znalazły się wśród 6 7 8 nich liczne portrety (16 prac), między innymi: prof. Lipczyńskiego , prof. Rappoldi-Kahrer , ks. Leona Pełki , posła Albina 9 Nowickiego , dr. Manglera, dwa portrety żony Szczeblewskiego - Marii Karoliny z domu Rappoldi, a także akty i martwe natury. Ekspozycji towarzyszył katalog wydany przez Drukarnię Pomorską w Grudziądzu, w którym przedstawiono noty biograficzne malarzy oraz spis prac. Wacław Szczeblewski figuruje w nim jako uczestnik wystawy i jednocześnie jeden 10 z trzynastu członków Komitetu Wykonawczego • Po zamknięciu ekspozycji w dniu 1 września 1921 r. część prac Szczeblewskiego znalazła swoich nabywców. W 1922 r. niektóre z dzieł zostały zaprezentowane w warszawskim salonie "Zachęty". Znalazły się tu między innymi dwa obrazy olejne Wacława Szczeblewskiego: eksponowana w Grudziądzu Praczka oraz Portret 11 Ma;kowskiego, za które artysta został nagrodzony • Pierwsza Wystawa Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich była niezwykle ważnym momentem dla życia kulturalnego miasta. Obecny na niej Józef Piłsudski zaproponował podczas wernisażu utworzenie Szkoły Sztuk Pięknych z siedzibą w Grudziądzu. Realizacji tego zadania, przy poparciu ówczesnego Prezydenta Grudziądza - Józefa Włodka, podjął się Wacław Szczeblewski. W dniu 1 listopada 1922 r. - w obecności zastępcy wojewody, reprezentantów władz miasta oraz władz wojskowych - dokonano uroczystego poświęcenia Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych (PSSP) w Grudziądzu 12 • W pierwszym roku działalności placówki swoją edukację plastyczną rozpoczęło dwunastu uczniów. Szczeblewski zdecydował się na realizację w podległej mu szkole trzyletniego cyklu nauki obejmującego następujące przedmioty: 1. studium aktu, głowy, martwej natury i pejzażu; 2. malowanie z natury: portret, pejzaż, kompozycja; 3. modelowanie w glinie; 4. kompozycje ornamentu na podstawie pierwiastka regionalnego (motywów kaszubskich); 5. techniki: ołówek, węgiel, pióro, kredka, pastel, olej, akwarela, tempera, klej; 6 . wykłady: anatomia, perspektywa, 13 historia sztuki ze specjalnym uwzględnieniem sztuki polskiej • W swojej biografii autorskiej kierownik wyjaśnia powód obecności w programie nauczania elementów sztuki kaszubskiej:
Aby szkole nadać pewien twórczy kierunek postanowiłem po długich próbach i poszukiwaniach nastawić swq szkolę na twórczość regionalną - kaszubską. Kultywu;ąc regionalizm w sztuce czystej stosowane; wychodziłem z założenia, że cechą charakterystyczną regionu Pomorskiego ;est pobrzeże Bałtyckie z ;ego pierwiastkiem ludowym i historycznym. Ten nowy 14 kierunek został wówczas przyjęty z entuz;azmem przez społeczeństwo pomorskie •
Plener Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu na Helu. Trzeci z lewej stoi kierownik szkoły Wacław Szczeblewski, ok. 1930 r. Outdoor workshops of the Pomerania n School of Fine Arts in Grudziądz in Hel. Third to the left - the school manager Wadow Szczeblewski, ca. 1930
27 • Z pewnością nie bez znaczenia dla wyboru zakresu zainteresowań szkoły miała znajomość Wacława Szczeblewskiego z Aleksandrem Majkowskim, Janem Karnowskim i Izydorem Gulgowskim - żarliwymi propagatorami regionalnej sztuki pomorskiej. Artysta miał również stały kontakt z powstającym ośrodkiem gdyńskim, który identyfikował się z kaszubszczyzną. Należy również zaznaczyć, że lata 90. XIX w. oraz pierwsze ćwierćwiecze XX wieku to okres, w którym sztuka regionalna nabiera nowego charakteru i przeżywa swój renesans nie tylko na Pomorzu. Dążono wówczas, na wzór niemal wszystkich krajów europejskich, do stworzenia tak zwanego stylu narodowego, w swej formie nawiązującego do sztuki ludowej bądź dawnych kierunków artystycznych charakterystycznych dla kraju. Na przełomie stuleci dość silnym echem odbił się wykreowany przez Stanisława Witkiewicza styl zakopiański, mający na celu stworzenie nowej podstawy dla rodzimej sztuki Podhala. Próby propagowania stylów opartych na wzorach ludowych podejmowali również Julian Zachariewicz 11 11 11 i Kazimierz Mokłowski (tak zwany styl huculski nawiązujący do kultury Karpat) oraz Józef Witkiewicz ( styl mazursko 11 kujawski11) 15. Również Szczeblewski widział potrzebę wykreowania nowej sztuki narodowej opartej na pierwiastkach regionalizmu i sztuki ludowej" 16 . Obawiał się 11 zwichnięcia tradycyjnego dorobku artystycznego przez obce żywioły etniczne, natrętnie wdzierające się do przybytku sztuki naszej, próbując raj wodzić i mecenasować" oraz tego, że polska sztuka 11 111 7 współczesna stanie się obca dla ducha narodu • Odwzorowanie stylu kaszubskiego w architekturze miała stanowić wykonana przez uczniów PSSP, pod okiem kierownika placówki, dekoracja malarska kościoła garnizonowego w Grudziądzu. Na powstałe w latach 1927/1928 freski o motywach kaszubskich wyraził zgodę ówczesny proboszcz 18 parafii ks. dr Władysław tęga. Nowy wystrój malarski dopełniał rzeźbiony ołtarz wykonany przez Ignacego Zelka • Dekoracja wywołała dyskusję w lokalnej prasie. Na łamach 11 Gońca Nadwiślańskiego" pojawił się artykuł Leonarda Sobocińskiego wychwalającego realizację uczniów PSSP 19 . Odpowiedzią na wypowiedź redaktora była krytyka Wacława Madejskiego dotycząca zarówno osoby Szczeblewskiego, jak i wykonanych pod jego okiem fresków w kościele 20 garnizonowym • Madejski przedrzeźnia zachwyt nad kunsztem Szczeblewskiego, nazywając malarza, już w tytule 11 11 artykułu, grudziądzkim Michel-Angelo Buonarotti • Przyrównuje on malaturę kościoła garnizonowego do przedstawień w Kaplicy Sykstyńskiej. Zarzuca pomorskiemu mistrzowi zbytnie upolitycznienie postaci na freskach, które miało miejsce również w arcydziele Michała Anioła. Tak jak Włoch, malując 11 Sąd Ostateczny", umieścił wśród potępieńców postać kardynała Biago di Cesana, tak Szczeblewski upolitycznił postać św. Michała walczącego z apokaliptycznym smokiem. Święty został przedstawiony z wąsam i upodobniającymi go do Pierwszego Marszałka Polski - Józefa Piłsudskiego.
Nieistniejący już kościół garnizonowy p.w. św. Biskupa Stanisława w Grudziądzu, do którego freski wykonał Wacław Szczeblewski wraz z uczniami, 1928 r. The St. Bishop Stonislous Gorrison Church in Grudziądz (now non-existent), pointed by Wodow Szczeblewski and his students, 1928
Budynek Muzeum w Grudziądzu przy ul. Lipowej 28 (obecnie ul. Legionów), gdzie w latach 1922-1 933 mieśc ił a się Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego. Museurn in Grudziądz ot 28 Lipowo Street (currently Legionów Street), where frorn 1922 to 1933 housed the Wacław Szczeblewski's Porneronion School of Fi ne Arts.
29 Plakat Pierwsza Pomorska Wystawa Rolnictwa i Przemysłu w Grudziądzu od 26 czerwca do 6 lipca 1925 r. / litografia barwna, papier; 84,7 x 60 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni) Poster: The First Pomeronian lndustry and Agriculture Exhibition in Grudziądz from 26 June Io 6 July 1925, 1925 / colour lithograph, paper; 84,7 x 60 cm ( property of Museum of the City of Gdynia)
30 W 1923 r. wystawa prac uczniów PSSP zainaugurowała bal, który swą obecnością zaszczyc ił Ferd yn and Foch. Marszałek odwiedził Grudziądz z okazji rocznicy utworzenia armii polskiej we Francji. Podczas uroczystości wręczono 21 Fochowi dyplom honorowego obywatela miasta wykonany przez Wacława Szczeblewskiego • Kolej ny rok zaowocował powstaniem rady szkoły pod nazwą Kuratorium Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu . Składała się ona z dziewięciu członków: jednego przedstawiciela Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego, dwóch przedstawicieli Magistratu w Grudziądzu, sześciu przedstawicieli 11 obywatelstwa miasta Grudziądza 11 22 oraz kierownika szkoły w osobie Wacława Szczeblewskiego, który nie miał decydującego głosu. Przewodniczą cym szacownego grona mianowano ówczesnego Prezydenta Grudziądza. Celem rady była opieka i nadzór nad rozwojem szkoły oraz reprezentowanie jej na różnych polach. Była ona również uprawniona do egzekwowania od Szczeblewskiego sprawozdań z działalności 23 szkoły, a także rozliczenia się ze środków finansowych pozostających do dyspozycji kierownika • W późniejszym okresie Kuratorium zwiększyło się do jedenastu członków, a w jego skład dodatkowo wszedł przedstawiciel Starostwa 11 124 Krajowego oraz przedstawiciel województwd • Rok 1924 był ważny również ze względu na otrzymanie przez PSSP koncesji Ministerstwa Wyznań i Oświaty, która to podkreśliła rangę placówki. W l 925 r. odbyła się w Grudziądzu ważna zarówno dla miasta, jak i działalności Wacława Szczeblewskiego Pierwsza Pomorska Wystawa Rolnictwa i Przemysłu. Uroczystego otwarcia w dniu 26 czerwca dokonał Prezydent Stanisław Wojciechowski. Miała ona na celu propagowanie regionu poprzez przedstawienie nowatorskich osiągnięć technicznych, a także prezentację kultury, 25 sztuki i walorów turystycznych Pomorza • W swojej biografii artysta wspomina o sprawowaniu nadzoru artystycznego 6 nad wystawą . Zaprojektował on również towarzyszący jej plakat2 , zaś w przewodniku towarzyszącemu ekspozycji 27 widnieje jako członek Komitetu Honorowego • Ponadto komitet sędziów złożył Wacławowi Szczeblewskiemu podziękowanie 11 za organizację wystawy malarstwa i rzeźby" uczniów PSSP towarzyszącej prezentacji rolnictwa i przemysłu 28 • Oprócz wystawy podopiecznych PSSP - która została zaprezentowana na li piętrze Muzeum przy ul. Lipowej 28 - przy okazji Wystawy Rolnictwa i Przemysłu wyeksponowano również prace 18 artystów, wśród których 9 30 znalazło się osiem portretów (Portret sen. Szychowskiegd , Portret p. Szczerbickiego , Portret p. Baranowskiego, 31 32 Portret p. kap. Niewiakowskiego , Portret p. Markiewicza i Portret p. B.) oraz przedstawienie Wili p. Cybulskiego • Szkoła nie tylko uczestniczyła w wydarzeniach organizowanych przez zewnętrzne organizacje i stowarzyszenia. Wacław Szczeblewski po pokazie prac swych uczniów, który odbył się w 1923 r. z okazji Kongresu Nauczycielstwa Polskiego, zdecydował się na samodzielną realizację dorocznych wystaw podopiecznych placówki. Ekspozycje te prezentowały prace powstałe podczas minionego roku szkolnego. Zazwyczaj towarzyszył im katalog oraz liczne recenzje w prasie, które omawiały sylwetki i twórczość najzdolniejszych wychowanków. Kierownik szkoły dbał także o nadanie odpowiedniej rangi wernisażowi, który nierzadko odbywał się z udziałem władz miejskich . Dla przykładu, w 1931 r. wystawę otworzył Julian Szychowski, Przewodniczący Rady Miejskiej w Grudziądzu 33 . Wacław Szczeblewski angażował swoich uczniów także w działalność dekoratorską. Podopieczni szkoły wykonali między innymi scenografię 11 11 i kukiełki do 11 Szopki grudziądzkiej", którą wystawiła Fraternia Literacka, dekorację sal Złotego Lwa na zabawę 11 11 w 1924 r. czy scenografię widowiska Quo vadis? , które zostało wystawione przez Teatr Miejski w Grudziądzu i w innych miastach pomorskich34. Mimo licznych sukcesów oraz dobrej opinii o działalności szkoła od początku borykała się z problemami finansowymi. Z tego powodu nie zdecydowano się w połowie lat 20. na uruchomienie przy placówce oddziału sztuki stosowanej 35 • W zbiorach grudziądzkiej biblioteki zachowały się skrupulatnie prowadzone przez Szczeblewskiego księgi wydatków szkoły z lat 1922/1923 i 1924/1925. Zgromadzone 36 fundusze wydawano przede wszystkim na materiały malarskie, honoraria dla modeli i pr~legentów , a także koszty związane z prowadzeniem placówki - obsługę sekretariatu, opał czy wyposażenie pracowni. Zeszyt z ewidencją wpłat za czesne przez poszczególnych uczniów w latach 1922-1933 potwierdza nieregularne wpływy do kasy, które pogarszały sytuację materialną szkoły 37 • Należy również zaznaczyć, że przez niemal cały okres pobytu 38 w Grudziądzu Szczeblewski pracował w grudziądzkim Seminarium Nauczycielskim im. Stanisława Staszica , gdzie 39 wykładał rysunek i malarstwo • W tym czasie, jego żona Maria udzielała w domu przy ulicy Lipowej 32 (obecna ulica Legionów) lekcji gry na fortepianie, reklamując swoją działalność w lokalnej prasie. Szczeblewski został zwolniony z posady nauczyciela Seminarium w roku szkolnym 1928/1929. Wydarzenie to zbiegło się z chorobą 40 wykładowcy, który musiał poddać się poważnej operacji • Niedyspozycja Szczeblewskiego wymusiła również wprowadzenie zastępstwa na stanowisku kierownika PSSP - placówką opiekował się wówczas płk Czesław Jarnuszkiewicz, który w latach l 91 O- 1914 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w pracowni 41 prof. Józefa Pankiewicza • Wacław Szczeblewski prowadził także kursy z zakresu sztuki stosowanej dla rzemieślników i robotników organizowany przez Izbę Rzemieślniczą w Grudziądzu. Pierwszy z nich odbył się w 1926 r. Zachował się program kursu datowany na 1931 r., który planowano zrealizować również w Toruniu. Przewidywał on poświęcenie sześciu godzin zajęć sztuce czystej (plastycznej), ośmiu godzin sztuce dekoracyjnej, ornamentowi 42 i kompozycji oraz dziewięciu godzin stylizacji, sztuce ludowej, perspektywie i krajobrazowi • Kontynuując tradycję dorocznych ekspozycji podopiecznych Wacława Szczeblewskiego, w 1932 r. szkoła z okazji 1 O-lecia istnienia zorganizowała wystawę jubileuszową. Patronat nad nią objął wojewoda pomorski Stefan Kirtiklis. Ekspozycję zaprezentowano najpierw w Gdyni43 (w dniach od 3 lipca do 15 sierpnia), w Szkole Powszechnej przy ulicy l O Lutego, a następnie w grudziądzkim Muzeum, gdzie uroczyste otwarcie nastąpiło w dniu 25 października. Wystawie w Grudziądzu towarzyszyła zachowana w miejskiej bibliotece ewidencja zwiedzających. Jej pierwsza karta została starannie ozdobiona o_rnamentem kaszubskim podkreślającym profil placówki.
31
Gdyni) Gdyni)
Miasta Miasta
Gdynio) Gdynio)
of of
Muzeum Muzeum
City City
. .
the the
(wł
of of
cm cm
65 65
x x
Museum Museum
of of
100 100
property property
( (
papier; papier;
cm cm
65 65
x x
barwna, barwna,
OO OO
l l
paper; paper;
litografia litografia
I I
r. r.
lithogroph, lithogroph,
1921 1921
colour colour
I I
wrzesnia wrzesnia
1921 1921
1 1
do do
921, 921,
l l
czerwca czerwca
5 5
September September
1 1
od od
to to
June June
5 5
Pomorską Pomorską
from from
Radę Radę
Council Council
przez przez
Pomeronion Pomeronion
urządzono urządzono
the the
by by
orronged orronged
Grudziądzu Grudziądzu
w w
Grudziądz Grudziądz
in in
Pomorskich Pomorskich
Artists Artists
Artystów Artystów
Pomeronion Pomeronion
of of
Pięknych Pięknych
Arts Arts
Fine Fine
Sztuk Sztuk
of of
Wystawo Wystawo
Exhibition Exhibition
Plakat Plakat Poster Poster
w w N N Biorąc pod uwagę dalsze losy szkoły, ważniejsza dla jej przyszłości była wystawa gdyńska. Prezentacja dorobku z dziedziny malarstwa, rysunku, rzeźby, grafiki, tkaniny i ceramiki użytkowo-dekoracyjnej została zorganizowana w związku z obchodami Święta Morza. Odbyła się ona przy wsparciu inteligencji pomorskiej oraz aprobacie 44 gdyńskich władz i przyczyniła się do przeniesienia w 1933 r. placówki do Gdyni • Przez pierwszy rok Szczeblewski sprawował funkcję kierownika szkoły w Grudziądzu i jej oddziału gdyńskiego. Ostatecznie, skoncentrował się na pracy na Wybrzeżu, co przyczyniło się do zakończenia działalności PSSP w Grudziądzu 45 • Po przeniesieniu PSSP do Gdyni jej puste pracownie w gmachu Muzeum przy ulicy Lipowej 28 przejęła Szkoła Malarstwa i Zdobnictwa Wacława Piórczyńskiego 4 6 • działająca siedem lat placówka nie zdobyła takiego uznania i rozgłosu jak PSSP Wacława Szczeblewskiego, a jej działanie zakończyła samobójcza śmierć Piórczyńskiego w 1937 r.
Spis uczniów Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego w Grudziądzu w latach 1 922- 193347
Alberska Maria, Arentowicz Kazimierz*, Balcerzak Edward, Bar Maria, Bartoszyńska Jadwiga, Becker Maksymilian, Bernacka Łucja, Bieliński Gracjan, Błaszkiewicz Marta, Borchsenius lnger*, Brzezińska Łucja, Brzeziński Walerian, Buczkowski Paweł, Burzańska Zofia, Bush Hans, Cholewicz Brigida, Dąbrowska Halina, Dembek Stanisław * , Demel Stanisław, Dorandt Alina, Drążewski Stanisław, Duśkiewicz Tadeusz, Eichler Alfons, Falkowski Kazimierz, Fiołek Wacław, Finkowska Jadwiga, Gansert Mase, Głazik Cecylia, Golińska Maria, Golusiński Jan, Gólski Bolesław, Grabińska Wanda, Grzebieniewska Helena, Grzonkowski Franciszek, Gutowska Zofia, Handzelewicz Barbara, Hernes Hanna, Hildebrandt lrmgard, Hinc Margot, Horsztynowicz Feliks, Jarczewska Natalia, Jarzyńska Klara, Jasińska Janina, Jordan Róża, Jużdziński Kazimierz, Klimek Henryk, Kłodnicka Ludmiła, Kłyś Leon, Konkel Edmund, Korczakowski Jan, Karnicka Helena, Koźlikowski Jan, Krajewska Bronisława, Kulesza Henryk, Kurzawiak Tomasz, Lewandowski Leon, Lipska Maria, Ludwikowski Stanisław, Ładoś Charlotta, Malak Mieczysław, Manthey Helena, Mieszczan kowska Jan ina, Nadrowski Franciszek, Neas Wanda, Neuman Charlotta, Nowak Rozalia, Osi ń sk i Jan, Paczkowski Konrad, Pampuch Maria, Patoka Alojzy*, Pernak Zygmunt, Piechowska Kazimiera, Pilcek Maksymilian, Piotrowski Marian, Piskorski Witold, Pokora Anna, Pokrzywińska Maria, Polakiewicz Bronisław, Powalska Waleria, Radke Józef, Ripa Antoni, Rokoszewski Hieronim, Rozczynialska Elżbieta, Rynkowski Jan, Sadowska Mieczysława, Seeg run Elfrida, Sinell Georg, Smoczyński Stanisław, Smoliński Tadeusz, Spychalski Aleksander, Stachewicz Bronisław, Stejka Zyg munt, Stopikowski Walenty, Strumpf Eufemia, Stopka Henryk, Suchożebrski Klemens, Szklarski Józef, Szy ma ński Franciszek, Szymek Re gina, Terpiłowska Alfreda*, Tollik Janina, Urbanowski Zbigniew, Woźniak Piotr, Za charek Bolesław *, Załęski Gerhard, Zelma Bolesław
1 E. Słowir'tsko, Życie kulturolno-literockie Grudziądza w lotach 1918-1939, Gdor'tsk 1980, s. 20-21 26 Plakat Pierwszej Pomorskiej Wystawy Rolnictwa i Przemysłu znajduje się zarówno w zbiorach Muzeum Miasta Gdyni, 1ok I Muzeum 1m. ks. dr. Włady s ławo Łęgi w Grudziądzu. 2 R. Wopir'tski, Z problemów życia polityanego w Grudziądzu w latach 1920-1939, "Ro.:znik Grudziądzki", 27 Grudziądz 1970, s. 389. Przewodnik I-ei Pomorskie; Wystawy Rolnictwo i Przemysłu w Grudziądzu : od 26 czerwca do 12 lipco 1925, Grudziądz 1925., s .2. 3 P. Klugowski, Pomorsko Szkoło Sztuk Pięknych Wacławo Szczeblewskiego w Grudziądzu (1922-1933), 28 Torur't 1985 (mps Muzeum im. ks. dr. Władysławo Łęgi w Grudziądzu), s. 8. Więcej no temat wystawy Kserokopia podziękowania w zbiorach Biblioteki Miejskiej w Grudziądzu. patrz: A Wojler, Wystawo Pomorska 1925, Grudziądz 1997. 29 Julian Szychowski · w okresie li RP m.in. członek Polskiej Rody Narodowej no Miasto Grudziądz, 4 Powołane 4 lipca 1920 r. Stowarzyszenie nie spełniło swej roli ze względu no krótki okres działalności zastępco delegata rządu polskiego przy grudziądzkim magistracie, przewodniczący Komisji Przyjęcia Rody. Podobną klęską rnkor'tczyło się działalność stworzonego w 1927 r. Pomorskiego Towarzystwo Wojsk Polskich w Grudziądzu 23 stycznia 1920, wieloletni przewodniczący Rody Miejskiej w Grudziądzu Przyjaciół Nauk i Sztuk Pięknych; E. Słowir'tsko, op.cit., s. 28. oraz marszałek Sejmiku Wojewódzkiego w Toruniu; w 1922 z ramienia Narodowej Partii Robotniczej został wybrany senatorem województwo pomorskiego„ 5 L. Sobocir'tski, Pomorsko Szkoło Sztuk Pięknych w Grudziądzu, w: Księgo pamiątkowa dziesięciolecia Pomorza 1922- 1930, red. K. Esden-Tempski, Torur't 1930, s. 370. 30 Prawdopodobnie Alojzy Szczerbick i, aptekarz. \
6 K. Fobjor'tsko-Przybytko, Wstęp, w: Katalog wystawy Wacław Szczeblewski i Pomorsko Szkoło Sztuk 31 Kpt. Tadeusz Niewiokowski, oficer służby stałej Wojsk~ Polskiego, literat (ps. Tadeusz Niewski) Pięknych w Gdyni. Muzeum Miasto Gdyni czerwiec-sierpień 1995, Gdynia 1995, s. 1 i grudziądzki działacz kulturalno-oświatowy. \ 7 Prawdopodobnie Albert Lipczyr'tski (Lipczinski), sopocki malarz. 32 Katalog Wystawy Sztuk Pięknych, Grudziądz czerwiec-li~iec 1925. 8 Lauro Rappoldi-Kahrer, teściowo Wadowo Szczeblewskiego, była pianistką i uczennicą Franciszka Liszta. 33 J. Koźlik, Wstęp, w: Doroczna wystawo Pomorskie; Szkol-,· Sztuk Pięknych w Grudziądzu, Grudziądz 1931 (kot. wys!.). 9 Pierwszy dyrektor Seminarium Nauczycielskiego im. Stanisława Staszica w Grudziądzu. 34 P. Klugowski, op.cit., s. 35-31. 10 A Majkowski, Wstęp, w: Wystawa Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich urządzono przez Radę Pomorską w Grudziądzu, (kot. wyst.), Gr..idz1ądz 1921. 35 AL. Sobocir'tski, Pomorsko Szkoło Sztuk Pięknych w Grudziądzu, s. 372. 11 A ~I iwo, Wacławo Szczeblewski, w: Polski Słownik Bibliograficzny Polskie; Akademii Nauk, 36 Szkoło z powodu skromnych środków finansowych nie utrzymywało sta ł ych wykładowców. Od czasu t. XLVll/2, z. 193, s. 217. do czasu zaproszono no zajęcia specjalistów, którzy prowadzili wykłady między innymi z anatomii i historii sztuki. wydatków oraz zeszyt z za czesne w zbiorach Biblioteki Miejskiej w 12 Księgo ewidencją wpłat znajdują się Grudziądzu. L. Sobocir'tski, Pomorsko Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu. Powstanie Szkoły Sztuk Pięknych i krótki zarys ;e; dzieiów, w: Grudziądz po dziesięciu latach wolności: ilustrowano ;ednodniówko no fXJmiątkę odsłonięcia Pomnika Niepodległości w Grudziądzu dnia 30 listofX]da 1930 r., red. L. Łydko, Grudziądz 1930, s. 45. 37 L. Sobocir'tski, Pomorsko Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu. Powstanie Szkoły Sztuk Pięknych i krótki zarys 13 ;e; dzieiów, w: Grudziądz po dziesięciu latach wolności: ilustrowano ;ednodniówko no fXJmiątkę odsłonięcia W. Szczeblewski, Pomorska Szkoło Sztuk Pięknych w Grudziądzu, wyd. broszurowe, 1930. Pomnika Niepodległości w Grudziądzu dnia 30 listofX]do 1930 r., red. L. Łydko, Grudziądz 1930, s. 45. 14 Maszynopis biografii w posiadaniu Bernarda Szczeblewskiego. Cytowany lragmentoryanie w: K. Fabijar'tska 38 Założone l 8 kwietnia 1920 r. Seminarium mieściło się w obecnym 9mochu Centrum Kształcenia -Przybytko, Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych Wadawa Szczeblewskiego w Gdyni, w: Gdor'tskie studia Ustawicznego przy ul. Legionów. Więcej o szkole patrz: R. Nowok, Seminarium Nauczycielskie im. muzealne l, red. J. Przała, Gdar'tsk 1976, s. 102. Odpis biografii za: P. Klugowski, op.cit, 65. Stanisławo Staszica, "Kalendarz Grudziądzki 1999", Grudziądz 1999, s. 87-90. 15 J. Szewczyk, Regionalizm w teorii i praktyce architektoniczne;, "Teka Komisii Architektury i Urbanistyki" 39 A. ~liwo, op.cit. , s. 21 7 t. 2, Lublin 2006, s. 96-109. 40 16 L. Sobociński, Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu. Powstanie Szkoły Sztuk Pięknych W. Szczeblewski, Sprawozdanie ogólne z działalności Pomorskie; Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu, i krótki zarys ;e; dzieiów, s. 46. za pierwsze dziesięciolecie ze speciolnem uwzględnieniem roku ;ubileuszowego 1931 /1932 z 27.12.1932 (mps w zbiorach Biblioteki Miejskiej im. Wiktora Kulerskiego w Grudziądzu). 41 L. Sobocir'tski, Pomorsko Szkoło Sztuk Pięknych w Grudziądzu, s. 370; W. K. Cygan, Jarnuszkiewicz Czesław 17 "Kazimier.z" (1888-1988), w: Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biogmficzny, t. li, Ibidem. Warszawo 2006, s. 158-160. 18 J. Domasłowski, Niemcy wznieśli, Niemcy zburzyli. Kościół garnizonowy w Grudziądzu, "Nowości" 42 W. Szczeblewski, Plon pracy, 1931 (mps w zbiorach Biblioteki Miejskiej w Grudziądzu). z 5.02.2001, R. 34, s. l O. 43 19 J. Koźlik, Wstęp, w: Wystawo Pomorskie; Szkoły Sztuk Pięknych z Grudziądza w Gdyni, Gdynio 1932 L. Sobocir'tski, Pierwszy Kościół w stylu regionalnym no Pomorzu(?), "Goniec Nadwiślar'tski" z 8.12.1929, nr 49. 44 K. Fobijor'tsko-Przybytko, op.cit., s. l 02-103. 20 W. Madejski, Szacblewski, grudziądzki Michel-Angelo Buonarotti, "Słowo Pomorskie" 45 P. Klugowski, op.cit., s. 43. z 15.12.1929, nr 290, s. 7. 46 S. artysto malarz Piórczyr'tski (1873-1937), 21 Porębo, Grudziądzki Wacław P. Klugowski, op.cit., s. 33. "Biuletyn Kola Miłośników Grudziądza" z 26. 11 .2008. 22 Statut dla Kurotor;um Pomorskiei Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu 47 Listę nazwisk uczniów sporządzono no podstawie indeksu zamieszczonego w: P. Klugowski, op.cit., s. 83-88. (mps w zbiorach Biblioteki Miejskiej w Grudziądzu). Symbolem • oznaczono artystów, których proce znajdują się w zbiorach 23 Muzeum im. ks. dr. Władysławo Łęgi w Grudziądzu. Ibidem. 24 Pismo Wacławo Szczeblewskiego do Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego w Toruniu z 19.11.1924 (mps w zbioradi Biblioteki Miejskiej w Grudziądzu). 25 A. Wajler, op.cit. 33 1 Emilia Markot (Museum in Grudziądz) Wacław Szczeblewski s activity in Grudziądz ( 1920-1933)
The interwor period was o speciol time for Grudziądz. A city where the Germons hod constituted over 80% of the populotion before World War I witnessed mostly chongesreloted to German emigrotion and on inflow of people of Polish origin, both from the neorby region and from other voivodeships or the state borderlond. lt is o time when people importont for the city's contemporary culturol life orrived in Grudziądz; they included the priest Władysław tęgo, PhD - on orchoeologist, ethnogropher, historion, and honorary curator of the Museum in Grudziądz between 1922 and 1939 and Aleksander Majkowski - o Koshubion writer, journolist, poet and ploywright, social octivist, chairman of Towarzystwo Mlodokoszubów [Young Koshubions Society], chairman of Zrzeszenie Regionalne Kaszubów [Regionol Koshubions Associotion], chairman of Stowarzyszenie Artystów Pomorskich [Pomeranio n Artists Associotion] in Grudziądz and Wacław Szczeblewski, who moved there in 1920. Szczeblewski come to o city thot ot the beginning of the l 920s ospired to be the economic capital of Pomerania. This was possible due to three industrial plonts of notionol importonce: Odlewnio i Emaliernio Herzfeld & Victorius, Zjednoczone Fabryki Maszyn Rolniczych "Unio" and Towarzystwo Akcyjne Polski Przemysł Gumowy "PePeGe" (the lorgest industrial plant in Pomeranio, with seven thousond workers in 1929). Grudziądz was olso the place where Związek Towarzystw Kupieckich [Union of Merchont Societies] in Pomeranio commenced its activity. The city would orgonise numerous conferences and seminors devoted to economic issues. The First Pomeronion Exhibition of Agriculture and lndustry ployed on importont role in this field. The ottroctive locotion of Grudziądz, by the Vistulo River and on the communication route linking Gdynio with Warsaw was also of significonce. The City ospired olso to become a thriving centre of cultural life in Pomerania. In July 1920, Jan Karnowski, PhD and Aleksander Majkowski, PhD initioted the establishment of the Pomeronion Board - on orgonisotion operoting in the field of culture and educotion. The octivities of the Pomeronion Boord led to founding Stowarzyszenie Artystów Pomorskich, which orgonised the First Exhibition of Fine Arts of Pomeronion ortists. The exhibition, so importont to the city, was officiolly opened by the Head of State, Józef Piłsudski, on 7 June 1921. In connection with the presence of the leader of the country, representatives of the Ministry of Culture and Art and the Voivode, it was made sure that the tone of the exhibition was elevated. According to the account of Leon Sobociński, in his speech Aleksander Majkowski stressed the importance of the event with the following words: "By organising their first exhibition, the Pomeranians wanted to prove thai as far as beouty is concerned, they are not coming to their Mather Land with empty hands." 200 works by 22 artists were displayed in the halls of the Museum in Grudziądz at ul. Lipowa 28 (currently ul. Legionów). Wacław Szczeblewski exhibited the largest number of works - 29, both oil paintings and drawings. There were many portraits among them (16 works), for instance of Professor Lipczyński, Professor Rappoldi-Kahrer, Father Leon Pelka, Albin Nowicki - Member of Porliament, Mangler, PhD, two portraits of Szczeblewski's wife - Maria Karolina nee Rappoldi, as well as nudes and still lives. The exhibition was accompanied by a catalogue issued by Drukarnia Pomorska [Pomeranian Printing House] in Grudziądz, which included biographical notes of painters and the schedule of works. lt lists Wacław Szczeblewski as a participant of the exhibition and one of the thirteen members of the Executive Committee. Once the exhibition closed on September 1921, same of Szczeblewski's works found buyers. In 1922 severa! were displayed in the Warsaw salon of "Zachęta." They included two oil paintings by Wacław Szczeblewski: Praczka [Laundress], exhibited in Grudziadz, and Portret Majkowskiego [Portrait of Majkowski], for which the artis! received an award. The First Exhibition of Fine Art of Pomeranian Artists was an incredibly important moment for the city's cultural life. During the private view Józef Piłsudski suggested founding a School of Fine Arts based in Grudziądz. Wacław Szczeblewski look on this task, supported by the President of Grudziądz Józef Włodek. On 1 November 1922, in the presence of the Deputy Voivode and representatives of the city authorities and military authorities, Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych [Pomeranian School of Fine Arts] (PSS1') was officia! blessed. In the first year of operation, twelve students commenced their artistic education at the school. Szczeblewski decided to implement a three-year course of study, covering the following subjects: l. study of nude, head, stili life and landscape; 2. painting from noture: portroit, londscape, composition; 3. modelling in clay; 4 composition of ornament, based on the regional element (Koshubion motifs); 5. techniques: pencil, chorcoal, pen, crayon, pastel, oil, watercolour, tempero, glue; 6. lectures: anatomy, perspective, art history with special focus on Polish art. In his biography, the head of the school explains the reason for including elements of Kashubian art in the teoching programme. "To give the school a certain creative direction, after long trials and searches I decided to orient it towards regional, Kashubian art. While cultivating regionalism in pure applied art, I believed that the charaderistic element of the Pomeranian Region is the Ba/tie coast with its folk and historical element. This new direction was at that time received enthusiastically by the Pomeranio n society." The choi ce of the scope of interests for the school must have bee n influenced by Wacław Szczeblewski'o acquaintonce with Aleksander Majkowski, Jon Karnowski and Izydor Gulgowski - arden! promoters of regional Pomeranian art. The artis! was also in touch with the developing Gdynio centre, which hod identified with the Koshubian culture even before it was granted town privileges in 1926. lt should be noted thai the period from the l 890s through the first quarter of the 20th century is a time where art acquired a new character and enjoyed its renaissance not only in Pomerania. Just like in nearly all European countries, there were attempts to create a 'national style,' whose form would be inspired by folk art or by old artistic directions choracteristic of the country. At the turn of the 20th century, the Zakopane style created by Stanisław Witkiewicz, aspiring to create new foundations for the native art of Podhale, coused quite a stir. Efforts to promote styles based on folk roots were undertaken also by Julian Zachariewicz and Kazimierz Mokłowski (the 'huculski' style, related to the culture of the Carpathians) and Józef Witkiewicz (the "Mazurian and Kuyavian style"). Szczeblewski too saw the need to create new national art based on "elements of regionalism and folk art." He was afraid that the "traditional artistic oeuvre may be strained by foreign ethnic elements, intrusively forcing their way to the tempie of our ort, trying to call the tune and act as patrons" and that Polish contemporary art "will become strange to the spirit of the nation." In architecture, Kashubian style was to be reflected in the painting decoration of the garrison church in Grudziądz, made by the students of PSSP supervised by their principal. lt was the porish priest Władysław tęga, PhD, who agreed to murals with Kashubian motifs, which were created in 1927 and 1928. The new painting decoration, complemented by a sculptured altar made by Ignacy Zelek, was a source of discussions in the local press. Goniec Nadwiślański published an article of Leonard Sobociński, praising the work of the PSSP students. Wacław Madejski responded with criticism of both Szczeblewski and the murals painted under his supervision in the garrison church. Madejski mocks the rapture at Szczeblewski's craftsmanship, in the article heading calling the pointer a "Grudziądz Michel-Angelo Buonorotti." He compares the paintings of the garrison church to the pictures in the Sistine Chapel, occusing the Pomeranian master of excessive politicisation of the characters in the murals, noted also in the masterpiece of Michaelangelo. Just as the !talion artis! placed the image of cardinal Biago di Cesana among the damned while painting The Last Judgement, Szczeblewski politicised Saint Michael fighting with an apocalyptic dragon. The Saint was shown with a moustache that made him resemble the First Morshal of Poland - Józef Piłsudski. In 1923 an exhibition of PSSP students opened a bali, honoured with the presence of Ferdynand Fach. The Morshal visited Grudziądz for the anniversary of the formation of the Polish army in France. During the celebrations Fach was given a certificate of an honorary citizen of the city, made by Wacław Szczeblewski. The next year witnessed the creation of a school board under the name Kuratorium Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych [Board of Education of the Pomeranian School of Fine Arts] in Grudziądz. lt was comprised of nine members: one representative of the Board of Education for the Pomerania n District, two representatives of the City Hall in Grudziądz, six representatives of the "citizenship of the city of Grudziądz" and the school principal - Wacław Szczeblewski, who did not have the finał word. The President of Grudziądz was appointed chairman. The purpose of the Board was to supervise development of the school and to represent it in various fields. lt was also entitled to demand from Szczeblewski reports on the school's operation and statements accounting for expenditure of the funds at his disposal. Later the Board was expanded to eleven members, including additionally a representative of the Office of the State Starost and a "representative of the voivodeship." The yeor 1924 was also important because PSSP received a licence from the Ministry of Religions and Educotion, which highlighted the prestige of the school. 1925 was a yeor when the First Pomeranian Exhibition of Agriculture and lndustry was held in Grudziądz, an event important both for the city and for the activity of Wacław Szczeblewski. lt was officially opened on 26 June by President Stanisław Wojciechowski. lts purpose was to promote the region by presenting innovative technical achievements, as well as the culture, art and tourist va lues of Pomerania. In his biography the artis! mentioned exercising artistic supervision over the exhibition. He also designed the poster for the event. Furthermore, a committee of jurors thanked Wacław Szczeblewski "for organisation of an exhibition of art and sculpture," which accompanied the presentation of agriculture and industry. The school did more than just participate in events organised by third-party organisations and associations. After the exhibition of the works of Wacław Szczeblewski's students, which look place in 1923 at the Congress of Polish Teachers, the artis! decided to independently organise annual exhibitions of his pupils. Those exhibitions showed works created over the post school year. They were usually accomponied by a catologue and numerous press reviews, which discussed the most talented students and their works. The principol also made sure to take core of the prestige of the private views, which were often honoured with the presence of city authorities. For instance, the 1931 exhibition was opened by Julian Szychowski, the Chairman of the City Council. Wacław Szczeblewski engaged his students in decorative a,Jivities. Their projects included scenography and puppets for "Szopka grudziądzka" [Grudziądz Nativity Scene], staged by Fraternia Literacka, decoration of the rooms of "Złoty lew" for a bali in 1924 and scenography for "Quo vadis?", a performance staged by the City Theotre in Grudziądz and in other Pomeranian cities. Despite many successes and a positive opinion regarding its operotion, the school struggled with finoncial problems from the very beginning. This is why the idea of opening an applied art department in the mid l 920s was ultimately abandoned. The collection of the Grudziądz library has well preserved records of the school's expenditures from the years 1922/1923 and 1924/1925, kept meticulously by Szczeblewksi. The funds were spent mostly on painting materials, fees for models and lecturers, and costs related to maintenance of the school - operation of the secretary's office, fuel or equipment for studies. A book recording students' tuition fees between 1922 and 1933 confirms irregular payments, which kept deteriorating the school's financial situation. lt should also be noted thai throughout almost his whole stoy in Grudziądz Szczeblewski worked in the Seminarium Nauczycielskie im. Stanisława Staszica [Stanisław Staszic Teachers College], where he taught drawing and painting. At thai time, his wife, Maria, gove piano lessons in a house at ul. Lipowa 32 (the current ul. Regionów), advertising her business in the local press. Szczeblewski was dismissed from his teaching position in the Seminarium in the school year 1928/1929. This event coincided with an illness of the lecturer, who hod to undergo serious surgery. Szczeblewski's indisposition also forced a replacement in the post of principal of PSSP - the school was then managed by Colonel Jarnuszkiewicz. Wacław Szczeblewski taught applied art courses for craftsmen and workers organised by Izba Rzemieślnicza [Craftsmen Chamber] in Grudziądz. The first one look place in 1926. Dated to 1931, the curriculum of the course, which was also planned to be delivered in Toruń, has been preserved to this day. lt provided for devoting six hours to pure art (visual arts), eight hours to decorative arts, ornament and composition and nine hours to stylisation, folk art, perspective and landscope. Continuing Wacław Szczeblewski's tradition of annual exhibitions of his students' works, in 1932 the school held a jubilee exhibition to celebrate its 1Oth anniversary. lt was organised under the auspices of the Pomerania n Voivode Stefan Kirtiklis. The exhibition was first shown in Gdynia (from 3 July to 15 August) in the General School at ul. l O Lutego and then in the Grudziądz Museum, where it was officially opened on 25 October. The exhibition in Grudziądz hod a visitor list, stili preserved in the city library. lts first sheet was meticulously decorated with a Kashubian ornament, emphasising the school's profile. Considering the further hislory of the school, the Gdynia exhibition was more important for its future. The presentation of achievements in the field of painting, drawing, sculpture, graphics, applied and decorative textiles and ceramics was prepared in connection with the Day of the Sea. Organised with the support of the Pomeranian intelligentsia and approval of the Gdynia authorities, it contributed to the school being moved to Gdynia in 1933. Over the first year Szczeblewski was the principal of both the school in Grudziądz and its Gdynia branch. He ultimately focused on his work on the Coast, which was one of the reasons for the end of the operotion of PSSP in Grudziądz. Once PSSP was moved to Gdynia, its empty studios in the building of the Museum at ul. Lipowa 28 were token over by Wacław Piórczyński's Szkoła Malarstwa i Zdobnictwa [School of Painting and Ornamentation]. However, having operated for seven years, the school did not gain the recognition and publicity that Wacław Sz.czeblewski's PSSP did and its operation ended with the suicidal of Piórczyński in 1937.
34 I -
&,11 iL ~Q tt~ t> to- : ~1 'W:,~a, ®toto~a,~a..:
I I • Q)' \J ~· ~ -~ ~rl ~et~. tl • QI l po, QJ ~"' ~ ' ;! ~';) 'O Q; ~ I I\) · v "" ~ 'o OJ-~r ' •',..i I ~I> o ~ SJ~ ~O' 1(j ~~ "- ~ 'ff l (;/ ~ o ~~ ~ ~ (1 # tł,q ' '\ ,o 4- 4 IO ~ A . 5 a 1 6 ł ' \. J • 1 ~ - .
f ł - _. - JS 45 .. ~ 2, tł 2, \ ... ., lt &' ~ .# t ~9 ~ ~ ł (o ~f Ił !J, ~ . ł c+ 5 rf :
I 2, : ~ A - i. ~ ·4 ~ ~ 1 _.,. ~ ' ~ 4'/ I ' ,. • ~ J2, A . i b" 2, ~ ~ 2, i \ A \ I ~ t \ ..- ~ 2, 19 6 4- 2~. I ł6 4- ~ ~ 1 - s 1- 2.0 ~5 ··· ~ & " 2' - 6 :J ,. 4 . 2, .,, ,_ 3 r .. - 2'6 i 'ł 6 ~~ ~ G ... 2, ~ 6 6 t6 'ł ' r-r~ · \ \I . . -.J • "\,\/' "UC:..C'71jUI 1• Cłrudzitdz, 11 • lipoa 2011. z mal arstwem , jeezoze jeden szczególi~ zwięzany ... amię tam Ssano.na Pani prof. Józef Delewski, matematyk o którym mówił • sprawie kilku tektury do telefonicznej Szczeblewski. Na kawału Ba.wię.zuję.c Odwiedził go kiedyś prof• widoczek farby olejne, namalował ł adny ~kresu p.u~cy łrof. świeżo kupione > szczegółów li a mhł lat/ był ' to ) koniec te,~ kt61.e mimo palcami, bo nie miał pędzla. w Grudzię.dzu , podaję koledze- artyście. w pamięcj, • osobliwę. pamiętkę po ubrazek ten był miłe, Pomorskę. I .. ,.,"""' ... - • • ..... prowadził , " łi: .... ,r · ~!""ł Grud.zię.dzu prof. w. ~zczeblewsk i jeszcze jakieś ciekawsze wydobyć z pamięci 1 •t•rudno ai dziś l':iękmych" i był Szkołę Sztuk Szczeblewskiego, miałem lat kilka! szczegóły. Gdy noznałem prof. pańetwowym Nauczycielskiego , Grona lat. i lubiany przez kolegów naście, a dziś mam 97 By~ szanow~ny przez uczniów. synem Profesoa, odwiedzaliśmy się, a takte Przyjainimy dię z :Bernardem, gdy rękę artysty, lekcje rysunków, czułem listowy. Lubiłem , bara.zo kt telefoniczny i rzadziej dziś pozostał tylko k eta prace. i oceniał nasze to , te przepraszam za usterki " piśmie. Prof. Szczeblews~iego wp ł ynęły na i . wpł yw Rysunek , \ • V - Załęczam aiłe ukłony moim hobby malarstwo stało się (i[r:""l;-.,_ cf--< ~ <-q ·1-r~ - artystów , l ubuję.c y ch się wiel u w przeciwieństwie . do na Szczeblewski przychodził prof. Czesław Szachnitowski I Grudziądz, 11 July 2011
Dear Madom, J. zajęcia -" '·' ł_ adn""'.,- ' garn. i t.-~ze. takę. zabawnę. eytuac3~: zapamiętałem With reference to our telephone conversation regarding Y zwi~zku z tym, details from the period of Professor Wacław Szczeblewski's koni eo ~ drugiej lekcji, Pod work in Grudziądz, I am sharing those that I stili remember, rysunkó były dwugodzinne . end of the l 920s). ł,ekcje 1 despite the passage of time (this was the na In Grudziądz Professor W Szczeblewski managed Pomorska nasze rysunki, trafił Szkoła Sztuk Pięknych [Pomeranian School of Fine Arts] profesor przeglę.dajęc and he was a drawing teacher in the State Seminarium ' J • I :'ł leniucha. jednego .w . ost•niej ławce Nauczycielskie [Teachers College]. He was respected pustę. . kartę and well-liked, both by his colleagues from the Teoching Staff and by his students. I really liked the drawing lessons; I sensed the hand of an artist when he corrected and groded i zswołał osioł godziny nic rofesor Ten przez dwie our works. Due to the drawing closses and the influence of Professor Szczeblewski, drawing become my hobby. nie narysował I Zaraz ci • zapiszę niedostatecznie ' Contrary to many ortists who enjoy being clad carelessly, Professor Szczeblewski olways come to school in a nice suit. Sięga„ do kieszeni po not.es/ wówczas w dzienni.kac nie było In connection with that, I remember on amusing situation. The drowing classes lasted two hours. At the end of the rbryk: i ocen,, katdy nauc11yciel miał je w swoi.a :notesie / second lesson, while looking through our drawings and grading them, the professor encountered a blank sheet of one lazybones from the last desk The professor Tak się złożyło, że irofeeoe Sz ozebl!weki t!go dnia był r said: "This dummy has drawn nothing for the past two hours! l'm going to give you an F!" He reached to his pocket for w nowym garniturze i sapom:dał przełożyć notesu z poprzed- '.l' o notebook (there were no columns for grades in class registers at thot time, all teachers kept grode records in their nio noszonego , wyję,ł z portfelu banknot 20 - &łoto~y notebooks}. And it so happened thot Professor Szczeblewski was wearing a new suit on that day and hod forgotten to take the notebook from his previous one. So he took a 20-zloty i na jego białym brzegu zapisał nazwisko i ocen' ~nd. note from his wallet and wrote the nome and grade on its white edge. As former students we often discussed our Często, my dawni uczniowie, rozmawialiśmy o naszych nauczyciek • teochers. My friend Feliks Cz. told us that Professor Szczeblewski hod once sent him with an errond to his fiat, which was neor the school. My friend thought that he hod Mój kolega 1eiks Cz. opowiadał, że prof. Szczeblewski entered o kitchen but it turned out it was a picture featuring a woman peeling pototoes. The painting was so realistic wysłał go z jakimś poleceniem do jego mieszkania blisko thot even the twisted peel hanging from the knife seemed real A memorable work of the artist was the painting of St. Anthony zdawało się, że wszedł ale tam stał szkoły. mu do kuobni, in the side altar of o parish church. lt was charocterised by a spectaculor play of light. I olso odmired the Kashubion-style obraz przedstawiaj~cy kobiet' obierajeoe ziemniaki. interior decoration of the gorrison church - o work of Professor Szczeblewski and his students. I have also seen the pictures Obraz był tak realistyczny, że nawet zwisaję,oa epo noM painted by the professor for the fomily of Doctor Śróbka from Łosin, with whom he was friends. I remember one more tiny ~~ skręcona łupina była jak rzeczywista. detoil connected with the ort of painting, mentioned by Professor Józef Delewski, a mothematician. He was once z dzieł artysty pamiętam obraz Antoniego w ~bocznym visited by Professor Szczeblewski, who, using freshly bought '"· oil points, painted a pretty landscope on a piece of cardboard ołtarzu kościoła farnrgoÓdznaczal się wspaniałe grę. hia tł a. with his fingers, because he did not hove o brush with him. This picture was o nice, unique memento of his artist colleague. Today it is hard for me to find any more interesting details w stylu ka- rodziwiałem , też wystrój kościoła garnizonoweo in my memory. When I met Professor Szczeblewski I was o teenager, now I om 97. I om friends with Bernard, szubek im. dzieło prof. Szczeblewskiego i jego uczniów. the Professor's son; we used to visit each other. Today, all we hove is contoct via telephone or, more rorely, by letter.
Widziałem t eż obrazy, które prof. Szczeblewski namalowe.ł Yours foithfully, dla zaprzyjaznionej rodziny dr. Srdbki i . Jasina. Uczniowie w pracowni Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdyni, 1937 r. Od lewej stoją: Antoni Rajewicz, Anna Pietrowiec, lnger Borchsenius. Obok niej siedzi dyrektor szkoły Wacław Szczeblewski. Z tyłu stoją od lewej: Rajmund Pietkiewicz, Marian Trześniak, Władysław Mielczyński. Z prawej strony przy sztalugach stoją: NN kobieta, Emilian Pawlak, Marian Kujawski i Józef Łakomiak Students in the studio of the Pomeranian School of Fine Arts in Gdynia, 1937. Standing from the left: Antoni Rajewicz, Anna Pietrowiec, and lnger Borchsenius. Wacław Szczeblewski, the school principal, is sitting next to her. Standing from the left in the rear: Rajmund Pietkiewia, Marian Trześniok, and Władysław Mielczyński. Slanding on the right at eosels: unknown woman, Emilian Pawlak, Marion Kujawski and Józef takomiak
W pracowni Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdyni, lata 30. XX w. Na pierwszym planie siedzą od lewej: Karol Stambrowski, Wacł~w Szczeblewski - dyrektor szkoły, za nimi w białym fartuchu Tadeusz Szpak (w okularach). W drugi rzędzie przy sztalugach pra~u1ą od lewej: NN, Alojzy Patoka, Wacław Maciejewski (w okularach), Wiktor Berg, Lidia Ludwiżanka, Anna Pietrowiec, NN I Witold Durczykiewicz. W głębi od lewej: Michał Leszczyński, model i Józef Łakomiak In the studio al the Pomeranion School of Fine Arts in Gdynio, the 1930's. In the foreground, sitting from the left: Karol Stombrowski, Wacław Szczeblewski - the school principol, behind him in white apron Tadeusz Szpak (in glasses). In the second row, from the left, working al easels: unknown, Alojzy Poloka, Wadaw Maciejewski (in glosses), Wiktor Berg, Lidio Ludwiżanka, Anna Pietrowiec, unknown and Wilold Durczykiewia. At the rear, from the left: Micha/ Leszczyński, a model, and Józef Łakomiok
37 Wacław Szczeblewski na wystawie prac uczniów Pomorskiej Szkoły Sztuk pięknych w Gdyni, 4 września 1935 r. Na ścianie widoczne prace lnger Borchsenius (z lewej) i Wiktora Berga Wacław Szczeblewski ot the exhibition of works of students of the Pomeronian School of Fine Arts in Gdynia, September 4, 1935. Works of lnger Borchsenius (to the left) and Wiktor Berg con be seen on the woli
38 Projekt siedziby Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdyni przy ul. Pomorskiej 18, autorstwa inż. Zbigniewa Kupca, 1932 r. Design of the headquarlers of !he Pomeranian School of Fine Arts in Gdynia al Pomorsko Streel 18, prepared by Zbigniew Kupiec, Eng., 1932
Wystawa prac uczniów Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdyni, 4 .09.1935 r. W środku widoczne proce lnger Boarchsenius i Wacława Szczeblewskiego Exhibilion of works of studenls of !he Pomeranion School of Fine Arls in Gdynia, 4 .09. 1935. Works of lnger Boarchsenius and Wacław Szczeblewski in the centre
39 Zabawa karnawałowa w Domu Kolejowego Przysposobienia Wojskowego w Gdyni, 1934 r. Uczniowie Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w orientalnych kostiumach, m.in.: drugi z lewej dyrektor Wacław Szczeblewski, w centralnym miejscu lnger Borchsenius, pierwszy z prawej Alojzy Patoka A carnival porty ot the Roilwoy House Military Preporotian in Gdynio, 1934. Students al the Pameronian Schaal al Fine Arts in ariental costumes, omong others, second to the left: the school principol Wacław Szczeblewski, lnger Borchsenius in the centre, Alojzy Patkoo first to the right
Wystawa prac uczniów z okazji 15-lecia Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w auli Szkoły Morskiej w Gdyni, 12-16 grudnia 1937 r. Dyrektor szkoły Wacław Szczeblewski (siedzi) ze swoimi uczniami i współpracownikami, m.in. pierwsza z lewej lnger Borchsenius, obok niej Lidia Ludwiżanka oraz trzecia z prawej Anna Pietrowiec An exhibition of warks of students on l Sth anniversory of the Pomeronion School of Fine Arts in the ouditorium of the Mari time School in Gdynio, 12-16 Decem ber 193 7. The school principol Woclow Szczeblewski (sitting) with his students and colleagues, including first to the left: lnger Borchsenius, next to her Lidio Ludwiżonko and third to the right - Anno Pietrowiec
40 Zabawo karnawałowo w Domu Kolejowego Przysposobienia Wojskowego w Gdyni, 1934 r. Uczniowie Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w orientalnych kostiumach, m.in. w narożniku pomieszczenia siedzi dyrektor szkoły Wacław Szczeblewski, w środku, drugi z lewej, Alojzy Potoko, czwarta z prawej lnger Borchsenius A carnival party at the Railway House Military Preparation in Gdynia, 1934. Students of the Pomerania n School of Fine Arts in oriental costumes, among others, in the corner of the room, sitting: the school principal Wacław Szczeblewski, in the centre, second to the left, Alojzy Potoka, fourth to the right - lnger Borchsenius
Zabawo karnawałowo w Domu Kolejowego Przysposobienia Wojskowego w Gdyni, 1934 r. Uczniowie i nauczyciele Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych no tle wykonanej przez siebie dekoracji. No krzesłach od lewej siedzą: Józef Łakomiok (pierwszy), Wacław Szczeblewski (czwarty). Pod posągiem Buddy, na ziemi, siedzą, od lewej: Beoto Słuszkiewicz, Anno Pietrowiec, Wacław Maciejewski, lnger Borchsenius. Pozostali stoją, m.in. Alojzy Potoko (pierwszy z lewej) A carnival party at the Railway House Military Preparation in Gdynia, 1934. Students and teachers of the Pomeranian School of Fine Arts in the background of the decoration made by them. Sitting on the chairs from the left: Józef Łakomiak (first), Wadaw Szczeblewski (fourth). Sitting on the ground under the Buddha statue, from the left: Beata Słuszkiewicz, Anna Pietrowiec, Waclaw Maciejewski and lnger Borchsenius. Others are standing, among others: Alojzy Patoka (first to the left)
Uczniowie w pracowni Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdyni, lata 30. XX w. Od lewej: Władysław Dziekan, Alfons Lidziński, Rajmund Pietkiewicz (siedzi), Wiktor Berg, za nim Witold Durczykiewicz, Józef Łokomiak, NN Students in the studio of the Pomeronion School of Fine Arts in Gdynio, the l 930s. From the left: Władysław Dziekan, Alfons Lidziński, Rajmund Pietkiewicz (sitting), Wiktor Berg, behind him Witold Durczykiewicz, Józef Łakomiak, unknown person
41 Michał Śróbka I Grudziądz, 1 Omarca 2012 r.
Wspomnienie o Profesorze Wacławie Szczeblewskim (1888-1965)
Ojciec mój, Ludwik Śróbka, zwiedzając w latach 50. z przyjaciółmi przepiękną Szwajcarię Kaszubską, natrafił w Chmielnie na trwające w kościele prace nad kaszubską polichromią . Wszyscy żywo zainteresowali się przebiegiem tych prac, bardzo sprawnie przeprowadzanych przez samego Profesora Wada.wa Szczeblewskiego. Ojciec, w trakcie rozmowy z Profesorem, napomknął, że pochodzi z małego miasteczka, Łasina (ówczesne województwo bydgoskie), w którym jest kościół p.w. św. Katarzyny wymagający fachowej renowacji. Profesor, po zaaranżowanej przez ojca rozmowie z proboszczem ks. prałatem Aleksandrem Kluckem, przystąpił do odrestaurowywania łasińskiej świątyni. Prace konserwatorskie objęły kilka ołtarzy, stalle, ambonę i sklepienie. W międzyczasie, Profesor Szczeblewski namalował Chrystusa na krzyżu (obraz o wymiarach około dwa na półtora metra), który został umieszczony w kościele na przecięciu nawy głównej z transeptem. Obraz ten zrobił ogromne wrażenie na mieszkańcach Łasina. Kilka osób zamówiło u Profesora (oczywiście w mniejszych rozmiarach} kopię tego dzieła. Obrazy te zawisły w domach państwa Brudnochów, Botkowskich i Śróbków. Profesor, w czasie trwania prac 11 renowacyjnych w łasińskiej świątyni, zajmował całe piętro w budynku zwanym 11 wikariatką • Było tam wszystko, co u artysty malarza znajdować się powinno. Największe zainteresowanie wśród nas, a szczególnie mego młodszego rodzeństwa (było nas razem siedmioro), budziło złoto i srebro w płatkach, służące do złocenia oraz posrebrzania ram, figur i ornamentów. Profesor z lubością i wielką dozą artystycznego kunsztu i humoru demonstrował nam przeróżne fachowe sztuczki związane z wykonywaniem swej profesji. Po dniu mozolnej pracy przychodził do naszego domu. Był traktowany jak członek rodziny, przez wszystkich bardzo lubiany i szanowany. Potrafił całymi godzinami bardzo interesująco opowiadać o czasach swoje1 młodości, studiach, rodzinie, Szkole w Grudziądzu, o mrocznym okresie okupacji. W pamięci utkwiła mi opowieść o zdarzeniu podczas wystawy malarskiej Wierusza Kowalskiego. W trakcie trwania wystawy jedna ze zwiedzających pań głośno wyrażała 11 1 o niej swoje opinie. W pewnym momencie powiedziała: Paskuda' , na co stojący tuż obok niej mistrz odpowiedział: - Proszę pani, to nie paskuda, a ... Wierusz Kowalski! Pan Profesor był bardzo muzykalnym człowiekiem. U nas w domu było pianino, skrzypce, gitara i mandoliny. Profesor czuł się jak ryba w wodzie. Raz grał na pianinie, raz na skrzypcach. Najbardziej lubiłem słuchać, jak grał Straussa. Gdy Profesor grał na pianinie, mój brat Jasiu grał na skrzypcach, a ja akompaniowałem na gitarze. Po kilkunastu minutach gry Profesor się rozgrzewał, brał skrzypce i ... w wirtuozyjnym stylu zaczynał koncertowanie! Wielki, wszechstronny talent! Dom nasz, dzięki Profesorowi, tętnił artystycznym życiem! Przechodnie na ulicy zatrzymywali się, by posłuchać przepięknej muzyki w wykonaniu Profesora! Często, w ramach relaksu, Profesor wyjeżdżał z ojcem moim Ludwikiem w teren. Lubił podpatrywać tajniki pracy lekarza weterynarii. Przy okazji żywo interesował się otoczeniem. To dzięki bystremu oku Profesora i Jego profesjonalizmowi udało się czasami odnaleźć na wsiach, po zawierusze wojennej, wartościowe dzieła sztuki. Profesor Szczeblewski uwielbiał kontakt z przyrodą. Często przebywaliśmy w naszym pięknym ogrodzie, w którym co rusz wprowadzał jakieś innowacje. Raz był to jakiś wymyślny płotek, innym razem jakieś rodzajowe malowidło na ścianie. Malowidłem był także uhonorowany letni ogrodowy wychodek! Bardzo często wyjeżdżaliśmy całą rodziną na łono natury. .1 Wówczas Profesor wprost szalał po łąkach i lasach, wynajdując naturalne rekwizyty, którymi przyozdabiał moje młodsze siostry. Były to jakieś kwiatki, pnącza, przeróżne gałązki bądź listki, wszystko artystycznie zaaranżowane. Spod pędzla i węgla Profesora wychodziły wspaniałe dzieła, pomoce naukowe, tablice poglądowe, które zdobiły lecznicę zwierząt w Łasinie. Mieszkanie nasze było przyozdobione kaszubskimi motywami, a w przedpokoju widniał po mistrzowsku wykonany gryf pomorski i gryf kaszubski. W dowód wieloletniej, braterskiej przyjaźni Profesor postanowił namalować portrety Ojca Ludwika i Mamy Łucji, które są bardzo cenione w naszej Rodzinie i często zdobią ściany sal wystawowych.
Pan Profesor Wacław Szczeblewski był, jest i pozostanie wielkim artystą nie tylko w naszej polskiej, ale i w całej światowej społeczności artystycznej!
42 Michał Śróbka
A memory of Professor Wacław Szczeblewski (1888- 1965) While touring the beautiful Kashubian Switzerland in the l 950s, my father, Ludwik Śróbka, come across works on a Kashubian polychrome which were being corried out in the church in Chmielno. Everyone became immediately interested in the progress of the works, performed skilfully by no other than Professor Wacław Szczeblewski. Du ring his conversation with the professor, my father mentioned that he come from a small town, Łasin, (then the Bydgoskie Voivodeship), which hod the church of St. Catherine requiring professional renovation. After a talk with prelate Aleksander Kluck, arranged by my farther, the professor undertook the task of restoring the church. The conservation works covered severa! altars, stalls, the pulpit and the vault. In the meantime, Professor Szczeblewski painted a Christ on the cross (a painting with the dimensions two metres by one and a half metres), placed where the central nave at the church crossed the transept. The painting made a great impression on the inhabitants of Łasin. A number of people ordered copies of this work (smaller, of course) from the professor. The pictures were hung in the houses of the Brudnoch, Batkowski and Śróbka families. During the renovation works in the church in Łasin, the professor occupied a whole floor in a building referred to as "wikariatka" (meaning vicars' house). You could encounter there everything that a pointer should have. What we find of the greatest interes!, especially my younger siblings did (there were seven of us), was the golden and silver flakes used to gild and silver-plate frames, statues and ornaments. The professor enjoyed demonstrating various tricks related to his profession and he did it with great artistic skill and humour. After a day of arduous work he would visit our home. Well-liked and respected by all, he was treated like a family member. He could talk engagingly for hours about the years of his youth, his studies, family, the school in Grudziądz and the dark time of the Nazi occupation. I remember especially well one story about an event that took place during a painting exhibition of Wierusz Kowalski. During the exhibition one of the visiting ladies kept expressing her opinions about the works in quite a loud manner. At one moment, while the pointer was standing right next to her, she said: "That's grossi" "But Madame," he replied. "That's not gross, that's Wierusz Kowalski!" The professor was a very musical man. At home we hod a piano, a violin, a guitar and mandolins. The professor was in his element. He played alternately the piano and the violi n. What I loved most was listening to him playing Strauss. When he played the piano, my brother Jasiu played the violin, while I accompanied them on the guitar. After ten or so minutes of warming up, the professor would take the violin and .. begin his concertin a truły virtuoso fashion! A great, versatile talent! Thanks to the professor, our home was vibrant with artistic life! Pedestrians in the street would stop to listen to his beautiful music! To relax, he would often go with my father to the field. He liked watching the rnysteries of a veterinarian's work. He was also highly interested in the surroundings. Thanks to the professor's perceptive eye and professionalism, valuable works of art were sometimes uncovered in the surrounding villages after the turmoil of. war. Professor Szczeblewski loved contact with nature. We spent a lot of time in our beautiful garden, where he constantly introduced some innovations. lt could be a sophisticated fence or a genre painting on the wall. Even the summer garden privy was honoured with a painting! We used to make quite frequent family trips to the bosom of nature. In the meadows and forests the professor would go almost crazy, finding natura! props he used to adorn my little sisters. Those were flowers, vines, various branches or leaves - everything artistically arranged. With a brush or a piece of charcoal he created magnificent works, scientific aids and charts, which decorated the veterinary clinic in Łasin. Our home was always ornamented with Kashubian motifs and hanging in the hall were a masterfully made Pomeranian griffin and a Kashubian griffin. As a token of their long, brotherly friendship, the professor decided to point the portraits of my father, Ludwik and mother, Łucja, which are highly valued possessions in our family, and they often decorate exhibition hal Is. Professor Wacław Szczeblewski was and will remain a great artist not only in our Polish artistic community but also globally!
Grudziądz, 1O March 2012
Polichromia oparta na motywach kaszubskich w kościele p.w. św. Piotra i Pawła w Chmielnie, wykonana przez Wacławo Szczeblewskiego w 1956 r. Polychrome bosed on Koshubion motifs in the St. Peter ond Paul Church in Chmielno, pointed by Wacław Szczeblewski in 1956
43
Chrystus Król / Christ the King, ok. 1943 olej, płótno/ oil, canvas; 248 x 191,5 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni / property of Museum of the City of Gdynia)
Chrystus/ Christ; technika mieszana, płyta, papier/ mixed technique, board, paper; 224 x 142,5 cm (wł. Kościół św. Katarzyny w Łasinie I property of Church in Łasin)
45
'f Cl) a. o o.. 2 -~ o...... a c ta. i 5 LI) o' (Y) X u·~ ...... u, .2 ~ ...c u W Artysta malarz aclaw Szczeblewski 1918-192Ś Wacław Szczeblewski, ortist pointer, 1918-1925 1918 1918 1908- Dreźnie, Dreźnie, w w 1908-1918 1908-1918 Pięknych Pięknych Dresden, Dresden, Sztuk Sztuk in in Arts Arts cm cm Fine Fine Akademii Akademii of of w w 80,5 80,5 x x Gdynia) Gdynia) of of 75 75 l l studiów studiów Academy Academy City City the the the the in in board; board; of of podczas podczas studies studies pastel, pastel, Museum Museum dry dry of of during during malarskiej malarskiej studio studio charcoal, charcoal, property property / / / / pracowni pracowni painting painting w w karton karton Gdyni Gdyni a a nude nude in in pastel, pastel, Female Female Miasta Miasta Szczeblewski Szczeblewski suchy suchy Szczeblewski Szczeblewski Muzeum Muzeum kobiecy/ kobiecy/ (wł. (wł. węgiel, węgiel, Akt Akt Wacław Wacław Wacław Wacław J:>,. J:>,. co co cm cm 79 79 x x Gdynia) Gdynia) of of 179 179 City City the the board; board; of of pastel, pastel, Museum Museum dry dry of of charcoal, charcoal, property property / / karton/ karton/ Gdyni Gdyni nude nude pastel, pastel, Female Female Miasta Miasta I I suchy suchy Muzeum Muzeum kobiecy kobiecy (wł. (wł. węgiel, węgiel, Akt Akt o o o, o, cm 92 x Gdynio) of 187 City the boord; of pastel, Museum dry of chorcool, property / karton/ Gdyni nude pastel, Miasta Mole suchy Muzeum męski/ (wł. Akt węgiel, u, 1918 1918 1908- Dreźnie, Dreźnie, w w 1918 1918 1908- Pięknych Pięknych Dresden, Dresden, Sztuk Sztuk in in Arts Arts Fine Fine Akademii Akademii of of w w cm cm Gdynia) Gdynia) of of 82,5 82,5 studiów studiów Acodemy Acodemy City City x x the the the the in in of of 156,5 156,5 podczas podczas studies studies Museum Museum paper; paper; of of during during malarskiej malarskiej crayon, crayon, studio studio property property I I pencil, pencil, I I pracowni pracowni painting painting w w Gdyni Gdyni a a in in papier papier Miasta Miasta 1908 1908 kredka, kredka, Szczeblewski Szczeblewski Faun, Faun, Szczeblewski Szczeblewski / / Muzeum Muzeum (wł. (wł. Faun Faun ołówek, ołówek, Wacław Wacław Wadaw Wadaw tv tv o, o, Kobieta obierająca ziemniaki / A woman peeling potatoes, 1914 węgiel, papier/ charcool, paper; 162 x 14 7 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni I property of Museum of the City of Gdynia) Praczka/ Washerwoman, 1914 Kobieta w kuchni/ A woman in the kitchen, 1914 węgiel, papier/ chorcool, paper; 194 x 130 cm węgiel, papier/ charcool, paper; 162 x 136 cm (w/. Muzeum Miasta Gdyni (wł. Muzeum Miasta Gdyni / property of Museum of the City of Gdynia) /praperty of Museum of the City of Gdynio) 55 c I Wacław Szczeblewski w pracowni malarskiej podczas studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie, 1908-1918 Wacław Szaeblewski in a painting studia during studies in the Academy of Fine Arts in Dresden, 1908-1918 56 Wacław Szczeblewski w czasie studiów w Dreźnie, ok. 1916 r. Wacław Szczeblewski during studies in Dresden, ca. 1916 Kobieta czytająca / A reading woman, 1914; węgiel, papier/ charcoal, paper; 150 x 185 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni /property of Museum of the City of Gdynia) ------ 57 Studenci Akademii Sztuk w Pięknych Dreźnie. Wacław Szczeblewski siedzi z· prawej strony, 191 O- 1918 Studenls of the Acodemy of Fine Ans in Dresden. Wodow Szczeblewski, sitting to the right, 191 O- 1918 58 Kobieta w kuchni/ A womon in the kitchen, 1914 olej, płótno / oil, convas; 138 x 114 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni I property of Museum of the City of Gdynio) 59 Portret prawnika Monglero / Portroit of lawyer Mangler, ok. 1920 olej, płótno/ oil, canvos; 49 x 41,5 cm (w/. Muzeum Miasto Gdyni I property of Museum of the City of Gdynio) Parado karnawałowa studentów Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie. Wacław Szczeblewski siedzi no szafocie, 1912 r. Carnival parode of students of the Academy of Fine Arts in Dresden. Woclow Szczeblewski sitting on the scoffold, 1912 61 J i I I I i.. kobiety woman a of portret porlrait maluje a painting Szczeblewski Szczeblewski Wacław Wacław planie foreground, pierwszym the In Na 1918. 1908-1918. 1908- Dresden, in Dreźnie, w Arls Fine of Pięknych Sztuk Academy the of Akademii students of Pracownia Studio u, °' r 67 \ Portret żony, Portrait of wife, 1912 węg iel, papier/ ch~rcool, paper, 50 x 39,8 cm (wł. prywatna I private property) I Pracownia Wacława Szczeblewskiego w czasie studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie, 1908-1918 Waclaw Szczeblewski's studio during studies in the Academy of Fine Arts in Dresden, 1908-1918 69 70 Panorama Grudziądza I Grudziądz landscape; olej, płótno I oil, canvas; 80 x 121 cm; (wł. prywatna I private property) Portret pianisty Sigurdsena / Portrait of pianist Sigurdsen, ok. 1 91 6 olei, płótno/ oil, convos; wym. 73,5 x 79,5 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni / property of Museum of the City of Gdynio) \ 73 Portret Kuehlo / Portrait of Kuehl, ok. 1915 olej, płótno I oil, convos; 85 x 75 cm {wł. Muzeum Miasto Gdyni I property of Museum of the City of Gdynio} Gotthord Kuehl, professor Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie nauczyciel Szczeblewskiego w lotach 1913- 1915, ok. 1915 r. Gotthord Kuehl, professor of the Acodemy of Fine Arts in Dresden Szczeblewski's teacher in the years 1913-1915, co. 1915 75 Portret kobiety I Women portroit, ok. 1916 olej, płótno/ oil, convos; 46,7 x 37,8 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni I property of Museum of the City of Gdynio) 76 Portret mężczyzny w okularach / A portroit of man in glasses, ok. 1920 . olej, tektura I oil, board ; 52,5 x 49,5 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni I property of Museum of !he Cify of Gdynia) Studenci Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie . W drugim rzędzie, czwarty z lewej, siedzi Wacław Szczeblewski, 1908-1918 Sfudenfs of the Academy of Fine Arts in Dresden. Wacław Szczeblewski sitting in !he second row, fourth to !he leff, 1908-1918 77 Portret Kaszubki Formeli I Portroit of Koshubion Formelo, ok. 1935 olej, tektura I oil, boord; 37 x 28,5 cm (wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku I property of National Museum in Gdańsk) Portret Jażdżewskiej / Portroit of Jażdżewska kredka, karton/ croyon, boord; 48,5 x 34 cm (wł. prywatna I private property) 79 Portret Aleksandry z Komorowskich Majkowskiej I Portrait of Aleksandra nee Komorowscy Majkowska, ok. 1923 olej, płótno I oil, canvas; 70 x 50 cm (w/. Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie I property of Literature and Kashubian-Pomeranian Music Museum in Weiherowo) Portret męski / Male portrait, ok. 1922 olej, płótno/ oil, canvas; 45 x 36 cm (wł. pryvvatna I private property) 8 1 Martwa natura I Stili life, 1934 olej, tektura I oil, boord; 53 x 44 cm (wł. pry,vatna I private property) Studium do portretu żony I The study of wife portroit, ok. 1920 olej, tektura I oil, boord; 32 x 24,5 cm (wł. Muzeum Miasta Gdyni I property of Museum of the City of Gdynio) 82 84 Kaszubi przy pracy I Kashubians at wark olej, tektura I ail, baard; 50,5 x 69 cm {wł. prywatna I private praperty) 85 Atelier/ Studio, ok. 1920 olej, płyta, na odwrocie: martwa natura I oil, boord, on the bock: stili life ; 64 x 50 cm ((wł. prywatna I privote property) 87 88 Wyspa umarłych I Island of the dead olej, karton I oil, baard; 34 x 48,7 cm (w/. prywana I private praperty} 89 Jamnik/ Dachshund; tusz, papier/ ink, paper; 18 x 29,7 cm; (wł. prywano I private praperty) ł , Kot I Cat; tusz, papier/ ink, paper; 17 x 19,3 cm; (wł. prywano I private property) 90 Portret Łucji Śróbki I Portrait of Łucja Śróbka olej, płótno I ail, canvas; 54 x 44 cm (wł. prywona I private property) Portret Ludwiko Śróbki I Partrait af Ludwik Śróbka olej, płótno I oil, canvas; 54,5 x 44,5 cm (wł. prywana I private praperty) Świnka I Piglet Krowa I Cow paper; 19 x 26 cm tusz, papier I ink, paper; 16 x 23 cm tusz, papier I ink, (w/. prywana I private property) (wł. prywana I private property) 91 92 Wacław Szczeblewski z uczennicą Anną Pietrowiec, 1934-1936 Wacław Szczeblewski with his student Anno Pietrowiec, 1934-1936 Kościół pw. Św. Apostołów Piotra i Pawia w Chmielnie w czasie pracy Wacława Szczeblewskiego nad kaszubskimi freskami, 1957 r. St. Peter and Paul Church in Chmielno - Wacław Szczeblewski working on Koshubion frescoes, 1957 Kogut / Rooster ołówek, papier I pencil, paper; l 7 ,5 x 20 cm (wł. prywana I private property) 93 na wyspie Rugia, 1954 r. Fresk wykonany przez Wacława Szczeblewski~o w restauracji "Gospoda Kaszubska" w Kartuzach przedstawiający wprowadzenie chrześcijaństwa Fresco made by Wacław Szczeblewski in the "Kashubian Inn" in Kartuzy, representing the introduction of Christianity to Rugen, 1954 J Wacław Szczeblewski podczas pracy w lokalu "Gospoda Kaszubska" w Kartuzach, 1954 r. Wacław Szczeblewski during work in the "Koshubian Inn' in Kartuzy, I 954 94 Wacław Szczeblewski. Der Kunstler aus Pommern. Die Ausstellung, die aus Anlass des neunzigsten Jahrestages der Entstehung derPommerschen Kunstschule in Graudenz (im Jahr 1922) und des achtzigsten Jahrestages ihres Umzugs nach Gdingen (im Jahr 1933) von dem Stadtmuseum Gdingen Bibliografia und dem Museum Groudenz gemeinsam veranstaltet wurde, ist Darstellung des Werks von Wacław die erste monographische Źródło archiwalne Szczeblewski. Die Ausstellung stellt das kunstlerische Schaffen des Malers dar, ober prćisentiert ihn vor allem ais kulturellen Archiwum Diecezjalne w Pelplinie: Księgi metrykalne Nowej Cerkwi, sygn. W 1021; Księgi metrykalne 1140, W 1143, W 1144, W 1145, W 1146, W 1147; Księgi metrykalne Animateur, den Verbreiter des pommersch-kaschubischen Pelplina, sygn . W 1137, W 11380, W Gniewa, sygn . W 941, W 948 Regionalismus und den hervorragenden Pćidagogen, der seine Schuler im Geist des Respekts vor der einheimischen Kunst und Muzeum Miasta Gdyni w Gdyni: sygn. MMG/HM/1/2081-2107, 2109-2222, 2225-2248, 2258-2290, 2300-2306 , der Offenheit fur andere Kulturen und Traditionen erzog. Wir (dokumenty związane ze Sz.-m i PSSP); sygn . MMG/HM/11/2236-2238, 2243, 2256, 2261 , 2264-2288 2292-2293, 2297-2298, 2303-2306, 2313-2316, 2326, 2333, 2337 (fotografie i pocztówki) hoffen, dass die Ausstellung zur Popularisierung des Wissens Liber den polnischen Kunstler, der mit seiner Tatigkeit den Parafia Rzymskokatolicka p.w. Bożego Ciało w Pelplinie (kopie ze zbiorów p. Siegfrieda J. von Janowskiego z Lubeki) : groBen Einfluss auf das Leben und die kulturelle Entwicklung Liber baptizatorum 1875-1897; Liber mortuorum 1875-189 des Pommerns ausubte und seine intellektuelle Elite bildete, Źródło drukowane bedeutend beitragen wird. Rocznik Statystyczny Gdyni 1934-1935, red. B. Polkowski, Gdynio 1936, s. 55; Słownik nazwisk używanych w Polsce no początku XXI wieku, oprac. K. Rymut, Kroków 2003. Proso 1954 nr 286, Stammbaum der Familie Szczeblewski aus Pelplin "Dresdner Anzeiger" 1918 nr z 20 I; "Dresdner Nochrichten" 1918 nr z 20 I; "Dziennik Bałtycki" 1975nr207, 1992nrz14XII, l995nr150, 1997nrzl4Xl,nrz22-23Xl,2001 nrzl3V,nrz10-ll XI; "Dziennik Bydgoski" 1933 nr z 21 VI, nr z 30 X, 1937 nr z 21 Xll, nr z 23 XII; "Gazeto Grudziądzka" 1995 nr Die pommersche Familie Szczeblewski, aus der der Maier 32, 1997 nr z 31 X, nr z 14 XI; "Gazeto Wyborcza" 1995 nr 150; "Głos Wybrzeża" 1958 nr 53, 1978 nr 280, Wacław Szczeblewski (1888-1965) kam, leitet ihre Wurzeln 1987 nr 38, nr 304, 1990 nr 132, 1995 nr z 21 VII; "Ilustrowany Kurier Polski" 1982 nr 206, 1983 nr 291, 1987 nr 6, 1995 nr 27; "La Suisse Liberale" 1935 von Pelplin in der pommerschen Region Kociewie ab. Es ist nr 291, nr 293; "Koszebe" 1958 nr 8, nr 19; "Kurier Gdyński" 1992 174; "Pelpliner Nochrichten" 1918 nr z 30 XI; "Pomeranio" 1991 nr 4; "Rocznik Gdyński" nr 3, nr 9; fernsten Vorfahren der Familie nr nichtausgeschlossen, dass die "Stolico" 1958 nr 19; "Teko Pomorsko" 1937 nr 3. Szczeblewski in der ersten Holfte des 18. Jahrhunderts die Pfarrei Nowa Cerkiew bewohnten. Urn 177 4 siedelte sich Nekrologi i wspomnienia pośmiertne nr 1 79; "Gazeto Pomorsko" 1965 nr z 1O VIII; "Biuletyn Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego" Waclaws UrurgroBvater Adam Szczeblewski in Pelplin an und "Głos Wybrzeża" 1965 1965 nr 4; "Dziennik Bałtycki" 1990 nr 130; "Gwiazdo Morza" 2004 nr 3-4. bildete den Ursprung fur die ziemlich groBe Familie. Anfangs zćihlten die Szczeblewskis zu den weniger wohlhabenden Źródło ikonograficzne Dorfbewohnern und waren meistens Heimarbeiter (die armen Zbiory Bernardo Szczeblewskiego, Muzeum Miasto Gdyni Bauer), Arbeiter oder Handwerker. Dos groBere Vermogen gewann erst der Vater des Kunstlers - Józef Franciszek Strony internetowe Szczeblewski (1848-1921), der urn die Mitle der achtziger Genealogiczne, http://www.ptg.gdo.pl/index [dostęp: 17 lutego 2012] Jahre des 19. Jahrhunderts ein groBes Haus mit dem Wirtshaus Pomorskie Towarzystwo in Besitz nahm. In der Zwischenkriegszeit der Gastwirt in Pelplin Informatorzy war der alteste Sohn von Józef Franciszek - Bolesław Józef Polskiej UG; Tadeusz Szczeblewski; Halino Szczeblewski (1878-1939). Die grof3te Karriere machte dennoch Bernard Szczeblewski; dr Małgorzato Klinkosz z Instytutu Filologii Berg Wacław, der nach der Erlangung des Meisterdiploms in Dresden kehrte nach dem wiedergeborenen Polen zuruck. Seine Literatura Nachkommen leben jetzt in Gdingen, wohin Walcław 1933 Ikonografio seine Pommersche Kunstschule umzog. Kitowski S., Gdynia miasto z morza i marzeń, Gdynia 1997, s. 203 (fot.); Solecki B., Brzeziński S., Był taki Pelplin, Pelplin 1998, s. 178 (fot.). Encyklopedie, słowniki, przewodniki Encyklopedia Gdyni, red. M. Sokołowsko, I. Greczanik-Filipp, W Kwiatkowska, Gdynio 2006, s. 785 (biogram i fot.); Indeks artystów plastyków ab~ofwentów i pedagogów wyższych uczelni plastycznych oraz członków ZPAP Biograficzny Wacław Szczeblewskis Tatigkeit in Graudenz 1939-2006, G?_ońsk-Kroków-Łódz-Poznoń-Toruń-Worszawo-Wrocłow 2008, s. 183; Słownjk Suplement I, red. Z. Nowok, Gdańsk 1998, s. 307 (bibliogr.}; Sliwo A., Wadaw (in den Jahren 1920-1933) Pomorza Nadw1slońsk1ego. Szczeblewski {1888-1965), Polski Słownik Biograficzny, t. XLVll/2, z. 193, Warszawo-Kroków 20 l O, s. 21 7-219 (bibliogr.); Dworakowski J., Kształt pamięci. Gdyńskie cmentarze, Gdynio 2004, s. 33 (fot.); Sokołowsko 1920 kam Wacław Szczeblewski in Graudenz, die Stadt, die M., Kwiatkowska W., Gdyńskie cmentarze. O twórcach miasto, portu i floty, Gdynio 2003; przewodniki : K., Bedeker gdyński, Gdańsk 200 l, s. 307; zu dieser Zeit den Nomen der Wirtschaftshauptsadt und des Boi duo n T., Nowy bedeker kaszubski, Gd. 1997, s. 362; Małkowski I., Bedeker kaszubski, Gdańsk 197 4, s. 414-415; The New Grove Dictionary of anstrebte, an. Ostrowsko R., Trojanowska wichtigen kulturellen Zentrums in Pommern Music and Musicians, [vol.] 15, ed. by S. Sodie, London 1980. \ Wohrend der festlichen Eroffnung der ersten Kunstausstellung der Pommerschen Kunstler entwickelte sich die Idee der Katalogi wystaw . Terrasse 8. Jun i bis_ 15 September 1919, Dresd_en 1919, s. 21; Wystawa Sztuk Entstehung der Pommerschen Kunstschule in Graudenz. Kunst Ausstellung. Bruehlsc_he Pięknych Artystów Pomorskich. Muzeum w Grudziądzu 1 VI- 7 IX 792 7, Grudz1qdz 1921, s. 11- 13; Koto log unter der Leitung Arr1 1. November 1922 wurde die Schule Wystawy Sztuk Pięknych. Pierwsza Pomorsko Wystawo Rolnictwo i Przemysłu w Grudziądzu. Muzeum w von Wacław Szczeblewski eroffnet. Im Zeitraum von zehn Grudziądzu Vl-\;'11 1925, Grudziądz 1925, s. 4; Katalog wystawy w ramach uroczystości Kongresu . 4; 60 lat malarstwa gdyńskiego . Pawilon Jahren beteiligte sich Szczeblewskis Schule an den zahlreichen z;ednoczenia. Swietlica Z.Z.PS. i UP. XI/ 7948,.Gdynia 1948, s wystawowy PSP XI! 1978, Gdynio 1978, s. 5; Zycie kulturalne Grudziądza w latach międzywo;ennych. Muzeum Kulturereignissen in der Stadt. Sie fuhrte die Dekoration der w Grudziądzu IV-VI 1983, Grudziądz 1983, s. 11-13 (fot., reprod.); Widoki Grudziądza. Muzeum w Grudziądzu Garnisonskirche in Graudenz durch und pri:isentierte regelmi:il3ig VI-IX 1992, Grudziądz 1992, s. 7; Wacław Szczeblewski i Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Gdyni. Muzeum die Arbeiten ihrer Schuler auf den alljohrlichen Ausstellungen. Miasta Gdyni czerwiec-sierpień 1995, Gdynia 1995 (reprod.) . Szczeblewski leitete die Schule, hielt die Zeichnung- und oprocowonio, maszynopisy Graudenz und fuhrte Artykuły, Malereivorlesungen im Lehrerseminar Bławat M., Zycie farbami pisane, "Pielgrzym" 1995 nr 8, s. 7; Borzyszkowski J., lnteligenc;a polska w Prusach Kurs zur angewandten Kunst fur Handwerker und Arbeiter durch. Zachodnich 7848-1920, Gdańsk 1986, s. 83; Chruściński K., Półwiecze życia kulturalnego w Gdyni (] 926-1976). 6. Materiały z sympoz;um 1932 veranstaltete die Schule aus Anlass des zehnten Jahrestages Próba bilansu dokonań i potrzeb, w: SO-lecie miasta Gdyni 1926- l 97 naukowego 29-30 IX 1976, Gdynio 1976, s. 16-17; Czuwa; Gdynia. Wspomnienia gdyńskich harcerek i harcerzy ihres Bestehens die Jubili:iumsausstellung, die zuerst in Gdingen 7928-2011, red. J. Rybo, [Gdynio] 2011; Fobijońsko-Przybytko K., Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych Wacława und spćiter in Graudenz pri:isentiert wurde. Unter Berucksichtigung Szczeblewskiego w Gdyni, "Gdańskie Studio Muzealne", Gdańsk 197 6, t. l , s. 99-125, 279-298; Fobiońsko-Przybytko des fernen Schicksals der Schule erwies sich die Gdinger K., Kartka z dzieiów Gdyni. Pomorska Szkoła Sztuk Pi~knych, "Dziennik Bałtycki" 1983 nr 221; Gdynio. Sylwetki ludzi. red. A Bukowski, Gdańsk 1979, s. 146-147, 175, Ausstellung wichtiger. Sie kundigte die Verlegung der Schule im Oświata i nauka. Literatura i kultura, 234; Grot E., Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego w Grudziądzu i Gdyni w latach 1922-1939, neu entstandenes urbanes Zentrum. Jahre 1933 in das Rocznik Gdyński" nr 15, s. 151-166 (bibliogr.); Jojkowsko B., Zyciorys wymalowany kaszubskimi barwami, "Dzien. Bałtycki" 2003 z 26 I, s. 8-9; Klugowski P., Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu (] 922-1933), Toruń 1985 (mps procy magistersiej UMK; zestawienie literatury i źródeł); Kociewie li, "Pomorze Gdańskie" nr 17, Wrocław-Warszawo-Kroków 1992; Kościelecka A, Wacław Szczeblewski i ;ego uczniowie, "Pomeranio" 1995 nr 7/8, s. 65; Łozo S., Czy wiesz kto to jest?, Warszawo 1938, s. 715; Na stare; fotografii. Szczeblewscy, "Informator pelpliński. Pismo Rody Miejskiej Pelplin", 2002 nr 3, s. 24; Niewiadomy G., Wacław Szczeblewski twórca zapomniany, "Delto. Dodatek społeczno-kulturalny Głosu Wybrzeża" 1988 nr 65, s. 1-2; Parafi·a pelplińska i ;e; duszpasterze w XIX i XX wieku, red . J. Borzyszkowski, Gdańsk-Pelplin 2007; Roppel L., O Wacławie Szczeblewskim w SO-lecie założenia Pomorskie; Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu i Gdyni, 1974 (msp; bibliogr.); Sobociński L., Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu, "Księga pamiątkowa Pomorza 1920-1930', s. 370-372. 95 Wacław Szczeblewski. Artysta z Pomorza Wacław Szczeblewski. An artist from Pomerania Wystawa artystyczna I Artistic exhibition Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu 16 czerwca - 2 września 2012 The Museum Władysław Łęg a in Grudziądz 16 June - 2 September 2012 Wystawa plenerowa I Outdoor exhibition Przestrzeń miejska Gdyni 18 czerwca - 2 września 2012 The outdoor space in Gdynia 18 June - 2 September 2012 Twórcy wystawy artystycznej w Grudziądzu I Authors of ortistic exhibition in Grudziądz Anno Śliwo (Muzeum Miasta Gdyni) - kurator, scenariusz I curator, exhibition concept Emilia Markot (Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu) - kurator, audiodeskrypcje I curator, audio descriptions Jacek Staniszewski - aranżacja I design of the exhibition Jacek Dworakowski - film dokumentalny I a documentary film Zespół projektowy I Project team Muzeum Miasta Gdyni I Museum of the City of Gdynia: Marzena Markowska, Anna Spychalska, Moniko Zakroczymska, Grzegorz Skwarliński współpraca, wybór dokumentów i fotografii, audiodeskrypcje, multimedia I cooperation, selection of documents and photographs, audiodescriptions, media Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu I The Museum Władysław Łęga in Grudziądz: Marta Mogryś - współpraca, audiodeskrypcje I cooperation, audio descriptions Obiekty no wystawę artystyczną użyczyły instytucje: I Objeds on the ortistic exhibition lent by institutions: Biblioteka Miejsko im. Wiktora Kulerskiego w Grudziądzu, Centrum Kultury i Promocji Gminy w Barczewie, Muzeum Miasto Gdyni, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Muzeum Kaszubskie w Kartuzach, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Parafia rzymskokatolicka p.w. św. Katarzyny w Łasinie oraz kolekcjonerzy prywatni: I and private collectors: Marek Szczeblewski, Apolonio Jażdżewska, Danuta Kopacz, Urszula Niemierze, Janusz Różkowski, Elżbieto Śróbka, Małgorzata Śróbka-Kubiak, Michał Śróbko, Mario Wilczewska, Zofia Zagłoba Twórcy wystawy plenerowej w Gdyni I Authors of outdoor exhibition in Gdynia Anna Śliwa - kurator, scenariusz I curator, exhibition concept Marzeno Morkowska, Anno Spychalska, Monika Zakroczymska, Grzegorz Skwarliński współpraca, wybór dokumentów i fotografii I cooperation, selection of documents and photographs Tłumaczenie na język angielski I Translation inte English: Skrivonek Sp. z o. o. Projekt graficzny I Graphic design: Jacek Staniszewski Fotografie I Photographs: Wioleta Ługowska, Moniko Zakroczymska, Bartłomiej Błażejowski Album I album Redakcja I Editor: Anna Śliwo Teksty I Texts: Emilio Markot, Anna Śliwa, Tomasz Rembelski Konsultacja naukowa, recenzja I Scientific consultation, review: prof. dr hab. Józef Borzyszkowski Redakcja językowa, korekta I Editorship, correction: Joanna Dąbrowska-Samaszko Tłumaczenie na język angielski I Translation into English: Skrivanek Sp. z o. o. Tłumaczenie na język niemiecki I Translation inte German: Joanna Wrycza-Bekier Projekt graficzny I Graphic design: Jacek Staniszewski Fotografie I Photographs: Wioleta Ługowska, Monika Zakroczymska, Bartłomiej Błażejowski Współpraca, wybór dokumentów i fotografii I Cooperation, selection of documents and photographs: Marzeno Markowska, Anna Spychalska, Monika Zakroczymska, Grzegorz Skwarliński ISBN 978-83-934781-1-8 Wydawca: I Editor: Muzeum Miasta Gdyni I Museum of the City of Gdynia ul. Zawiszy Czarnego 1, 81-374 Gdynia Współpraca: I Cooperation: Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu I The Museum Władysław Łęga in Grudziądz ul. Wodna 3/5, Grudziądz Druk: I Publication: W&P sp.j. Drukarnia - Waszkiewicz E., Panter A., Malbork Muzeum Miasta Gdyni składa serdeczne podziękowania autorom tekstów wspomnieniowych. Dziękujemy także rodzinie artysty, właścicielom prywatnym, Muzeum Narodowemu w Gdańsku, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie oraz Parafii rzymskokatolickiej p.w. św. Katarzyny w Łosinie za zgodę na reprodukowanie w albumie prac Wacława Szczeblewskiego. Osobno pragniemy podziękować wszystkim instytucjom i osobom prywatnym, które zgodziły się no użyczenie obiektów na wystawę artystyczną w Grudziądzu. Museum of the City of Gdynia would like to thank the authors of memoirs. We also thank the artist's fomily, private owners, National Museum in Gdańsk, Literalure ond Koshubian-Pomeranion Music Museum in Wejherowo, St. Catherine Church in Łasin for permission Io reproducethe Wadow Szczeblewski's works in the album. Separately, we would like to thank all institutions and individuals who have agreed to lend objeds Io the artistic exhibition in Grudziądz. 96 Artysta malarz Wacław Szczeblewski, lata 50. XX w. Wacław Szczeblewski, artis! pointer, the 1950s WQćtw S~w~~ !Uii(Ą MALA QSTtAO Orgonizotor I Orgonizotion Patronat honorowy I The honorory potronage Ministerstwo Kultury I Dziedzictwa Narodowego. Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwo Narodowego The project supported by the Ministry of Culture ond National Heritoge Patroni medialni I Media portnership ""'\...... Dziennil< GAZE'l'A NO-WO"CI art o.pl trojmiasto .pl Bałtycki._ r:::rn;rr;rn n cl Wrota !Omon,1 Patroni szlaku turystycznego "Śladami Wocłowo Szczeblewskiego" I Tourist portnership