Wacław Szczeblewski - kierownik Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu, lato 20. XX w. Wacław Szczeblewski - Manager of the Pomeranian School of Fine Arts in Grudziądz, the l 920s Kfinigliche- Akademie der bildenden Kiinste zu Dr.asclen. l ' ···---..-..+·-·-· I ABGANGffZEUG NIS .......... ~-· der Studien a: s~: Anna Śliwa (Muzeum Miasta Gdyni) WACŁAW SZCZEBLEWSKI ARTYSTA Z POMORZA W galerii stałej malarstwa w Pałacu Opatów w Gdańsku Oliwie znajduje się obraz 1 przykuwający wzrok • Przedstawia portretowe popiersie kobiety w jasnej sukni w błękitne pionowe paski z ozdobnym, tryskającym kolorami żabotem. Refleksy żółci i błękitu znajdują odbicie w karnacji kobiety. Złoty blask pada na jej brązowe włosy oraz oświetlone słońcem partie twarzy, chłodny błękit zaś zatrzymuje się w ocieniqnych kącikach oczu, na skroniach, przy nosie i na szyi, w miejscu przysłonionym przez brodę. W tle widać ogrodzenie podwórka -parkan z drewnianych sztachet, niebieskie niebo i intensywną zieleń wiosennej trawy. Przedstawiona na obrazie kobieta to żona Wacława Szczeblewskiego, pianistka Maria Rappoldi-Szczeblewska, sportretowana przez męża w 1916 r. W Muzeum Miasta Gdyni o dorobku artysty przypomina archiwalna fotografia wyeksponowana na wystawie stałej, 2 prezentująca Szczeblewskiego w gronie uczniów • Na terenie Trójmiasta, Kaszub i Kociewia znajdziemy jeszcze więcej śladów obecności tego interesującego, silnie związanego z Pomorzem, malarza, rysownika, dekoratora wnętrz, a nade wszystko pedagoga - założyciela i dyrektora Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Jego imię nosi jedna z ulic w gdyńskiej dzielnicy Redłowo, a na budynkach przy ulicy Legionów 28 w Grudziądzu i ulicy Pomorskiej 18 w Gdyni, ~dzie niegdyś mieściła się założona przez niego szkoła, umieszczono pamiątkowe tablice3 . Obecnie, nieliczni żyjący świadkowie pracy i dokonań artysty dobiegają sędziwego wieku. Mimo prób przywracania pamięci o nim, Wacław Szczeblewski wydaje się odchodzić wraz z tymi, którzy go znali i szanowali. Dlaczego tak się dzieje? Co spowodowało, że na przykład Marian Mokwa, malarz z tej samej generacji (1889-1987), jest znacznie bardziej rozpoznawalny społecznie niż Wacław Szczeblewski? Nie zadecydowała o tym edukacja artystyczna obu twórców. Przypomnijmy, że Mokwa, choć podjął studia w akademiach sztuki w Norymberdze, Berlinie i Monachium, nie uzyskał dyplomu4, Szczeblewski zaś ukończył Królewską Akademię Sztuk Piękr1ych w Dreźnie z wyróżnieniem. Ponadto, gdy w 1921 r. na Wystawie Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich (eksponowanej od 7 czerwca do l września), uroczyście otwartej Wacław Szczeblewski - kierownik Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziąd z u , lata 20. XX w. w Muzeum grudziądzkim przez marszałka Józefa Piłsudskiego, Szczeblewski wystawił najwięcej Wadow Szczeblewski · manager of the Pomeranian obrazów spośród wszystkich uczestników, bo aż 29 (w tym 16 portretów), Marian Mokwa Schaal of Fine Arts in Gru dziądz, the 1920s 5 zaprezentował ich niemal o połowę mniej (16 prac) . Pozostali artyści, z małymi wyjątkami, eksponowali przeważnie po trzy, cztery obrazy. Szkoła, którą malarz założył w Grudziądzu, a następnie w Gdyni była pierwszą tego typu placówką na Pomorzu. W samej Gdyni, w ciągu sześciu lat kształciło się w niej ponad osiemdziesięciu uczniów. Czym wytłumaczyć więc późniejsze milczenie o artyście, a nawet swojego rodzaju niechęć wobec niego, pogardliwe określanie go mianem 11 malarza kościelnego 11 ? Faktem jest też, że Szczeblewski nigdy nie zaprezentował swojej twórczości na indywidualnej wystawie. Czy należy w tym widzieć niesprawiedliwość, jak by chciała Krystyna Fabjańska-Przybytko 6 , a może fatum historii - efekt li wojny światowej, która wiele zniszczyła, zmarnowała niejeden talent? O randze malarza przypominają głównie jego dzieła. Szczeblewski nie miał jednak szczęścia do własnej twórczości. W jego wypadku świadków świetności brakuje. Osiemdziesiąt obrazów, w tym dużych, ekspozycyjnych prac, namalowanych jeszcze w Dreźnie, zostało skonfiskowanych przez hitlerowców w 1939 r. Zostały nieliczne obrazy, zaledwie odprysk tego, o czym informują wzmianki prasowe, katalogi wystaw, dokumenty, zdjęcia archiwalne. 1 Oddział Sztuki Wspólciesnej Muzeum Narodowego w Gdar'lsku, nr inw. MNG/ SW/1055/MR; olej, płótno, 52,3 x 41,3 cm. MMG, Dział Dokumentaqi Historii Miasta i Portu, MMG/HM/11/2262/1 2 W listopadzie 1987, w 65. rocznicę powstania Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych (PSSP) _w Grudziądzu, odsłonięto tablicę ku czci Szczeblewskiego oraz wybito okolicznośc1owy medal w brązie upamiętniający działalność artysty w Grudziądzu. 3 W Gdyni o Szczeblewskim i gdyr'lskiej PSSP przypomina tablico z brązu odsłonięta dn. 11 VI 1990, zaprojektowano przez Eugeniusza Lodemonno i Zdzisławo Kosedę . Wacław Szczeblewski z żoną Marią z domu Rappoldi, ok. 1920 r. 4 R.T. Bławat, Sto/em z morza i Kaszub. Życie i twóraość Mariana Mokwy (1889-1987), Pel pin 20 l 1, s. 53. Zdaniem Wojciecha Zmorzyńskiego dla kształtującej się osobowości artystycznej Mokwy istotniejsze od studi_ów okazały się Szczeblewski with his wife Wacław podróże po Bawarii i Brodenburgii. Por. W. Zmorzyr'lski, Marian Mokwo. Malarstwo, Pelpin 2003, s. 8. Morion Mokwa: Maria nee Rappoldi, co. 1920 katalog wystawy iubileuszowe;. Muzeum Narodowe w Gdarlsku, lipiec - sierpier\ 1979, oprac. K. Fob1m'isko-Przybytko, . Gda~sk 1979; K. Wójcicki, Rozmowy z Mokwą, Gdar'lsk 1989; Mo kwo, t. 1 Akwarele, tekst K. Wó1c1ck1, zd1ęcio W. Górski i M. Zok, Bydgoszcz 1992. 5 Wystawa Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich. Muzeum w Grudziądzu 7 Vl-1 IX 1921, Grudziądz 1921, s. 9- 13. 6 K. Fobjor'lska-Przybytko, Wstęp, w: Katalog wystawy Wadow Szczeblewski i Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Gdyni. Muzeum Miasta Gdyni czerwiec-sierpier\ 1995, Gdynio 1995, s. l. 7 Lewicki po ukończeniu w 1869 r. studiów w Rzymie, osiedli/ się w Pelplinie i utrzymywał się głównie z zamówień od władz kościelnych. Uprawiał malarstwo religijne, historyczne, był także dobrym portrecistą. W Pe lplinie przepro_wodz1ł m. in. renowaqę malowideł w kruzgonkoch byłego opactwo cysterskiego. Por. J. Borzyszkowski, /nteligencia polska w Prusach Zachodnich 1848- 1920, Gdańsk 1986, s. 83, 161, 1 77; J. _Borzyszkowski, Polscy przedstawiciele wolnych zawodów w Prusach Zochodn,ch w drug1e1 _po/owie XIX_wieku, w: lnteligenqo P;?lska XIX i,XX wieku. Studia 3, pod red. R. Czepul1s-Rosten1s, Warszawo 1983, s. 92-93; R. Szwach_, Ludzie pędzla I pióro rodem z Koc1ew10, Pom. Gd. 1984, nr 3, s. 4 7-48; Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, pod red. S. G1erszewsk1ego, t. Ili L-P, Gdor'lsk 1997, s. 59-6 1. J. Karnowski, Moja drogo kaszubsko, oprac. J. Borzyszkowski, Gdor'lsk 1981 8 C. Obracht-Prondzyr'lski, Jan Karnowski (1886-1939), Gdańsk 1999. 9 L. Roppel, O Wacławie Szczeblewskim w SO-lecie założenia Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Grudziądzu i Gdyni, 1974 (msp), s. 4. JO Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzetbiarze, graficy: t. 2 D-G, red. J. Mourin-Biołostocko [et al.], Wroclow 1975, s. 95; Slowni/e Biogrofiany Pomorza Nodwiślarlskiego, pod red. S. G1erszewsk1ego, I. I A-F, Gdar'lsk 1997, s. 349-350. 2 Wacław Szczeblewski z żoną Marią, ok. 1 920 r. PELPLIN Wacław Szczeblewski with his wife Morio, co. 1920 Przenieśmy się jednak do miasta, w którym wszystko dla artystycznej drogi Szczeblewskiego się zaczęło. Wacław Bernard Szczeblewski urodził się \ 11 czerwca 1888 r. w Pelplinie, jako syn Józefa (1848- 1921 ), c~łopa, \ a następnie właściciela karczmy, i Marianny z Krajewskich (1855-1912). Wychowywał się w rodzinie wielodzietnej, jako jedno z jedenaściorga dzieci, z których dwoje przedwcześnie zmarło. W 1908 r. ukończył Collegium Marianum, w którym około osiemdziesięciu procent stanowili Polacy, a wśród nauczycieli przeważali polscy księża. Warto podkreślić, że nauczano w nim języka polskiego, mimo że w publicznych szkołach zaboru pruskiego było to zabronione. Pierwsze nauki malarstwa Szczeblewski 7 pobierał u Stefana Lewickiego ( 1834-1912) , wykształconego w Rzymie pelplińskiego malarza i z zainteresowaniem przyglądał się pracom konserwatorskim prowadzonym przez swojego nauczyciela w krużgankach katedry Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Spędzał tam każdą wolną chwilę. Na młodego chłopca oddziaływało też zapewne piękno zgromadzonych w katedrze zabytków, w tym wysokiej klasy obrazów Hermana Hana i Bartłomieja Strobla. Zgodnie z relacją syna artysty, Bernarda, Wacław od najmłodszych lat wykazywał zdolności organizacyjne i przywódcze. Podczas chłopięcych zabaw potrafił zebrać kolegów z sąsiedztwa (rodzina zamieszkiwała przy ulicy Kościuszki 9) i jako dowódca prowadził "wojnę" przeciw chłopcom z rywalizującej ulicy. Znaczenie dla twórczości Szczeblewskiego miała znajomość z Janem Karnowskim 8, późniejszym poetą kaszubskim, który zaszczepił Wacław Szczeblewski, 9 młodemu artyście przywiązanie do folkloru kaszubskiego • Młody artysta lata 20. XX w. Wacław Szczeblewski, zetknął się też zapewne z braćmi Władysławem ( 187 6- 1961) i Leonem the l 920s 10 (1885-1970) Drapiewskimi , znanymi na Pomorzu twórcami polichromii kościelnych. 3 Portret Żony I Portrait of wife, 1916 olej, p łót no I oil, canvas; 52,3 x 41,3 cm DREZNO ( wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku I property of Nati onal Museum in Gdańsk) Na Wielkanoc 1908 r. Szczeblewski rozpoczą ł studia w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie. Podjęcie edukacji artystycznej było możliwe dzięk i finansowemu wsparciu bp Augustyna Rosentretera (1844-1926, bp chełmiński w latach 11 1898-1926) , który - zapewne pod wpływem pozytywnej opinii Lewickiego - docenił talent młodego