PDF Van Tekst

Voortgang. Jaargang 22 bron Voortgang. Jaargang 22. Stichting Neerlandistiek VU, Amsterdam / Nodus Publikationen, Münster 2004 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_voo004200401_01/colofon.php © 2011 dbnl i.s.m. 7 De Middelnederlandse Parthonopeus van Bloys Een getrouwe bewerking met een eigenzinnig einde1. Viorica Van der Roest Abstract - The 13th-century Middle Dutch romance Parthonopeus van Bloys, an adaptation of the 12th-century Old French Partonopeu de Blois, is nowadays not very well-known among Dutch scholars, although the text was most popular in the Low Countries during the Middle Ages. The 20th century did not see much research with regard to this text, probably because only fragments have survived and a proper edition has never been published. However, when all fragments (8966 verses in full) are put in order, Parthonopeus van Bloys appears to be a surprisingly readable, complete, and exciting text. The Dutch poet has shown his creativity in an otherwise faithful adaptation by writing an original ending to the probably unfinished Old French continuation. Bedi hebben sijs cranke ere Die bouke makeden van Arture Van Partonopeuse van Somagure Si en hadden des mans daet,2. ghescreven Ende groten prijs ghegheven Jacob van Maerlant, Alexanders Geesten Boek V, vers 1210-1214 De 13e-eeuwse Middelnederlandse roman Parthonopeus van Bloys gaat over de liefdesgeschiedenis van Parthonopeus en Melior. Het is een bewerking van de 12e-eeuwse Oudfranse roman Partonopeu de Blois. Hoewel de roman in de Middeleeuwen zeer populair was in de Nederlanden, hebben tegenwoordig maar weinig mensen van Parthonopeus gehoord. In de Medioneerlandistiek is er dan ook lange tijd weinig aandacht besteed aan de Parthonopeus. Ten dele is dat te wijten aan de fragmentarische overlevering van de roman. Daarnaast bestaat er geen recente, goede editie van de Parthonopeus, wat het kennis nemen van de tekst bemoeilijkt. Toch blijkt er, zoals te zien is in het inhoudsoverzicht van de roman in paragraaf 2 van dit artikel, een prettig leesbaar en spannend verhaal te ontstaan wanneer alle fragmenten, die samen toch nog 8966 verzen omvatten, achter elkaar worden gezet en de hiaten worden aangevuld met de inhoud van de Oudfranse roman Partonopeu de Blois, waarvan de Middelnederlandse roman een bewerking is. Het onderzoek naar de Parthonopeus van Bloys heeft onlangs een nieuwe impuls gekregen door de dissertatie van Reynders (2002), waarin zij de bewerkingstechniek van de Middelnederlandse dichter van de Parthonopeus onderzoekt. Voortgang. Jaargang 22 8 1 De Oudfranse Partonopeu de Blois en de Middelnederlandse Parthonopeus van Bloys De Oudfranse Partonopeu de Blois werd geschreven rond 1180 door een ons onbekende dichter, vermoedelijk in opdracht van het hof van de graven van Blois. Er zijn in totaal negen manuscripten overgeleverd van de roman: zeven min of meer complete handschriften, één fragment en één excerpt. Deze handschriften zijn vervaardigd in de 13e en 14e eeuw.3. Een aantal van de handschriften waarin de Partonopeu is overgeleverd, bevat ook een continuation, die vertelt over de gebeurtenissen na het huwelijk tussen Partonopeu en Melior. Over de ontstaansgeschiedenis van de roman bestaan verschillende opvattingen. Reynders (2002, p. 45) sluit zich aan bij Smith, die meent dat de continuation later vervaardigd is dan de oorspronkelijke roman. Zij verwerpt de mening van Fourrier, die meent dat roman en continuation één geheel waren. Op basis van onderzoek van Walters en Smith neemt zij aan dat de continuation rond 1230 geschreven is. In navolging van Reynders acht ook ik het waarschijnlijk dat het deel van de roman dat eindigt met het huwelijk tussen Partonopeu en Melior, eerder is geschreven dan de continuation. Het feit dat er een continuation van de roman is gemaakt, wijst op een grote populariteit. Het hoge aantal overgeleverde manuscripten van de Oudfranse roman duidt eveneens op populariteit. Ter vergelijking: van een roman van Chrétien de Troyes zijn meestal ongeveer vijf of zes manuscripten overgeleverd. Daarnaast is de roman vertaald of bewerkt in het Middelhoogduits, Middelnederlands, Middelengels, Italiaans, Deens en IJslands. De Middelnederlandse bewerking, de Parthonopeus van Bloys, omvat zowel de inhoud van de oorspronkelijke roman als die van de continuation, en is rond 1260 geschreven (Reynders, 2002). Er zijn vijf Middelnederlandse handschriften en één Ripuarisch handschrift van de roman overgeleverd (Kienhorst, 1988). De Middelnederlandse handschriften zijn alle uit Vlaanderen afkomstig en dateren van de 14e eeuw; het Ripuarische handschrift dateert van de 15e eeuw. Alle handschriften zijn fragmentarisch overgeleverd. In totaal zijn er 41 fragmenten van de roman bewaard gebleven, die, wanneer de overlappingen tussen sommige fragmenten niet worden meegeteld, in totaal 8966 verzen tellen. Uit vergelijking van de overlappende fragmenten blijkt dat alle manuscripten redacties vertegenwoordigen van dezelfde versie van de roman. Het aantal overgeleverde manuscripten duidt ook in het geval van de Middelnederlandse roman op grote populariteit. Een andere aanwijzing voor die populariteit is een aantal verwijzingen naar de Parthonopeus van Bloys in de Middelnederlandse literatuur. De meeste van deze verwijzingen zijn van de hand van Jacob van Maerlant; hij maakt zich vooral kwaad over de fictionaliteit van de Parthonopeus van Bloys. In de Historie van Troyen (circa 1264) bijvoorbeeld spreekt hij van ‘Perthenopeus die favelare’.4. Voortgang. Jaargang 22 9 2 Inhoud van de Parthonopeus van Bloys5. Parthonopeus van Bloys is de favoriete neef van koning Clovis. Wanneer oom en neef samen op jacht zijn in de Ardennen, verdwaalt Parthonopeus in het woud. Na een nacht door de Ardennen te hebben gezworven, komt hij bij de kust, waar een schip aangemeerd ligt. Er is niemand aan boord, dus Parthonopeus besluit een kijkje te gaan nemen op het schip. Hij legt zich ter ruste en valt in slaap. Wanneer hij weer wakker wordt, bevindt het schip zich in volle zee, bestuurd door een onzichtbare bemanning. Uiteindelijk meert het schip aan in een prachtige stad, waar Parthonopeus echter ook niemand ziet. Hongerig en vermoeid dwaalt hij door de straten van de stad, totdat hij ten slotte het mooiste en grootste paleis binnengaat. Hier wordt hem door onzichtbare handen een heerlijke maaltijd geserveerd, waarna hij door twee zwevende lantaarns naar een prachtige slaapkamer wordt gebracht. Hoewel Parthonopeus bang is dat er kwade toverij in het spel is, gaat hij toch in het bed liggen, maar zijn angst belet hem om in slaap te vallen. Na enige tijd komt er iemand de kamer binnen, die bij Parthonopeus in bed stapt. Het blijkt een meisje te zijn, en wanneer zij Parthonopeus in haar bed aantreft, eist ze uitleg van hem. Eerst wil ze dat hij vertrekt, maar als hij alles heeft uitgelegd, verandert ze van mening. Parthonopeus zoekt toenadering tot zijn bedgenote en ze beleven een liefdesnacht. Daarna vertelt het meisje wat meer over zichzelf. Ze heet Melior en is een machtige keizerin. Ze biecht nu op dat ze Parthonopeus zelf door middel van toverij naar haar paleis heeft gelokt, omdat ze hem als haar echtgenoot wil. Omdat hij daar echter nog te jong voor is, moet hij twee en een half jaar in het geheim haar minnaar zijn. Na deze periode zal ze hem aan haar raadsheren presenteren als haar aanstaande echtgenoot. In de komende twee en een half jaar zal hij haar alleen 's nachts ontmoeten, en zal hij haar niet mogen zien. Overdag mag hij in haar land gaan en staan waar hij wil, maar hij zal er geen mensen zien en de inwoners van het land zullen hem ook niet kunnen zien. Parthonopeus stemt in met dit voorstel. Melior vertelt ook nog dat de stad waar Parthonopeus zich nu bevindt, Chiefdore heet, en de hoofdstad is van haar rijk. Een tijd lang houdt de overeenkomst tussen Melior en Parthonopeus stand. Overdag vermaakt Parthonopeus zich met jagen, varen of het land bekijken, en 's nachts is hij Meliors minnaar. Hij mag zelfs twee keer zijn vaderland, Frankrijk, bezoeken, omdat hij heimwee heeft. Melior drukt hem echter wel beide keren op het hart dat hij zich door niemand moet laten overhalen om te proberen haar te zien. Wanneer Parthonopeus voor de tweede keer terugkomt uit Frankrijk, is er ongeveer anderhalf jaar voorbij sinds hij bij Melior is gaan wonen. Parthonopeus keert deze keer echter terug met een boos plan. Zijn moeder, die bang is dat hij in de macht is van een kwade fee, heeft hem een magische lamp gegeven, en heeft hem overgehaald om Melior met de magische Voortgang. Jaargang 22 10 lamp te beschijnen. De nacht van zijn terugkomst doet hij dat dan ook. Zodra Melior in bed is gestapt, haalt hij de lamp onder de dekens vandaan. Half verwachtend een duivels gedrocht te zien te krijgen, schrikt hij als hij Melior ziet: ze is de mooiste vrouw die hij kent. Hij beseft dat hij een fout heeft gemaakt en gooit de lamp kapot tegen de muur. Maar het is al te laat: Melior is woedend en wil niets meer met hem te maken hebben. Ze vertelt Parthonopeus nu dat ze keizerin van Constantinopel is. Als dochter van de keizer heeft ze een uitgebreide universitaire opleiding genoten, en omdat haar vader voorzag dat ze misschien ooit alleen zou moeten regeren, heeft hij haar ook onderwijs laten volgen in de ‘nigromantie’ (zwarte kunst). Nu Parthonopeus echter zijn belofte aan haar heeft verbroken, is ze haar toverkracht kwijt. Hoewel de hofhouding, nu Parthonopeus voor hen niet langer onzichtbaar is, erachter dreigt te komen dat de keizerin een vreemde man in haar slaapkamer heeft, doet Melior niets om Parthonopeus te helpen. Haar zuster, Urake, heeft echter medelijden met hem en smokkelt hem uit het kasteel. Op een schip van Urake ontkomt Parthonopeus naar Frankrijk. In zijn kasteel te Bloys sluit hij zich op in zijn kamer en weigert te eten, omdat hij wil sterven. Maar als de dood niet snel genoeg komt naar zijn zin, besluit hij naar de Ardennen te gaan om zich te laten verslinden door de wilde dieren.

Load more