Regiobeeld Noordoost Friesland Door Samenwerking En in Samenhang

Regiobeeld Noordoost Friesland Door samenwerking en in samenhang

Deze rapportage beschrijft een regiobeeld specifiek voor ouderenzorg voor de regio Noordoost Friesland. Dit betreft de gemeenten Noardeast-Fryslân, Dantumadiel, Tytsjerksteradiel, Achtkarspelen en de waddeneilanden Ameland en Schiermonnikoog. Dit regiobeeld is tot stand gekomen door samenwerking van verschillende regionale partners in de zorg en ondersteuning in Noordoost Friesland, De Friesland en Vektis.

Datum: 7 september 2020 Versie: eindconcept Inleiding

Veel professionals in de zorg en ondersteuning ervaren oplopende krapte: minder Het regiobeeld beschrijft veranderingen op de vlakken: demografie, tijd voor de patiënt terwijl de kosten blijven toenemen. Ook velen van hen weten gezondheidskenmerken, zorgvraag, zorgaanbod en zorggebruik voor de dat deze krapte naar verwachting in de toekomst verder toeneemt als gevolg van gemeenten Noardeast-Fryslân, Dantumadiel, Tytsjerksteradiel en de eilanden de dubbele vergrijzing. Maar welke uitdagingen komen we dan precies voor te Ameland en Schiermonnikoog. Het regiobeeld geeft inzicht in de gevolgen van staan? En wat moet er dan gebeuren om voorspelde knelpunten aan te pakken? In dubbele vergrijzing, ontgroening en krimp in de regio gesprek gaan over deze vragen is belangrijk, om regionaal effectief en efficiënt te werken aan toekomstbestendige zorg. Een regiobeeld is hierbij van groot belang, Pas door de data opgenomen in dit rapport in de context van de patiënten en de omdat dit toekomstige knelpunten en kansen in kaart brengt en zo helpt gericht zorgverleners te plaatsen, komen ze tot leven en krijgen ze betekenis. Tijdens het het gesprek over de toekomst te voeren. voeren van het dialoog over dit regiobeeld ontstaat het gezamenlijk gedragen beeld van de regio op basis waarvan beslissingen kunnen worden genomen om ‘te Om deze reden hebben de data specialisten in opdracht van de initiatieven doen’. Tevens zijn er regionaal en provinciaal allerlei initiatieven, die inzichten in dit Krachtig Verbindende Regiovisie Friesland, Regioplan Heerenveen, Project rapport kunnen verrijken of in een breder perspectief plaatsen. Zorglandschap Regio Noordoost Friesland en de huisartsencoöperatie Ferbynt van Noordoost Friesland onder leiding van De Friesland en ROS Friesland de krachten gebundeld om samen met Vektis in deze informatiebehoefte te voorzien. Hiervoor is de ZonMw voucher JZOJP ingezet.

Vektis heeft op basis van declaratiegegevens, die zij periodiek ontvangen van alle zorgkantoren (Wlz) en zorgverzekeraars (Zvw) en eenmalig hebben ontvangen van de gemeenten (WMO) in de regio, een beeld gegeven van het zorggebruik en de zorgkosten van inwoners in de regio. Dit regiobeeld is daarmee de eerste in Nederland waarin Vektis data van WMO, Zvw en Wlz heeft opgenomen. Voor wat betreft het proces is de doelstelling gehaald om een vliegwieleffect in de samenwerking te realiseren. Tijdens het ontwikkelen van het regiobeeld kwam al naar voren dat gezamenlijke data een vliegwieleffect geeft voor de domeinoverstijgende samenwerking. Zo was het aantal samenwerkende partijen groter dan vooraf gedacht. Dit vond eigenlijk spontaan plaats. Leeswijzer

Deze rapportage geeft een beeld van de ouderenzorg aan de hand van de volgende vijf thema’s:

1. Demografie en bevolkingsopbouw 2. Gezondheidskenmerken van de populatie 3. Zorgaanbod 4. Zorgvraag 5. Zorggebruik en Zorgkosten

U navigeert snel tussen verschillende hoofdstukken met behulp van de knoppen aan de onderkant van dit scherm.

De gepresenteerde informatie is afkomstig uit verschillende bronnen en zowel grafisch als met behulp van tabellen weergegeven. In de presentatie van informatie is onderscheid gemaakt tussen het ‘vaste land’ (de gemeenten Noardeast-Fryslân, Dantumadiel, Achtkarspelen, Tytsjerksteradiel) en de eilanden Ameland en Schiermonnikoog. In het geval informatie beschreven staat als ‘in de regio’, is informatie met betrekking tot de eilanden vaak niet aanwezig.

Informatie over de bronnen van opgenomen data staat onder ieder figuur beschreven. De data opgenomen in dit rapport zijn gedeeltelijk afkomstig uit openbare bronnen, zoals CBS Statline, Vektis data en de GGD Gezondheidsmonitor. De GGD gezondheidsmonitor vindt elke 4 jaar plaats en betreft een zelfrapportage. De meest recente informatie is uit 2016. De GGD Gezondheidsmonitor 2020 is nog niet beschikbaar.

4 1. Demografie en bevolkingsopbouw

Dit hoofdstuk beschrijft trends in de demografie en bevolkingsopbouw. Het geeft een beeld van de huidige situatie en prognoses tot 2050.

Omdat veel burgers gezonder oud worden, begint de ouderdom die met gebreken komt op steeds hogere leeftijd. Om die reden is bij de presentatie van data in dit hoofdstuk onderscheid gemaakt in verschillende leeftijdscategorieën, waar mogelijk. Veel data uit openbare bronnen zijn alleen beschikbaar voor de leeftijdscategorie 65+.

5 d

De komende jaren zal de regio Noordoost Friesland voor Vergrijzing, ingrijpende demografische verandering komen te staan. Door Prognose van het aantal inwoners de dubbele vergrijzing neemt het aantal 75-plussers in de 2020 2030 2040 2050 ontgroening regio sterk toe, terwijl het aantal jongeren en volwassenen Noardeast-Fryslân 44950 42880 40890 38360 [<65 jaar] sterk afneemt. Dit is een gevolg van een afname in Dantumadiel 18830 18080 17370 16470 geboorten en het vertrek van jongeren en jonge gezinnen uit Tytsjerksteradiel 31830 30990 30420 29420 en krimp de regio, ook wel ontgroening genoemd. Achtkarspelen 27800 26770 25770 24540

De afname van het aantal 65-minners is in de regio Noordoost Ameland 3680 3710 3640 3450 Friesland zo sterk, dat het totale inwoneraantal naar Schiermonnikoog 930 890 790 630 verwachting bijna 12% zal krimpen [Figuur 1]. Het aandeel Totaal 128.020 123.320 118.880 112.870 ouderen in de totale populatie neemt daardoor sterk toe, zoals te zien in Figuur 2. Voor Ameland en Schiermonnikoog is dit Figuur 1: Beschrijving van het aantal inwoners in de regio. effect sterker dan voor de andere gemeenten. Bron: CBS bevolkingsstatistiek, 2019.

Prognose van het aandeel ouderen in de totale bevolking Prognose van het aandeel ouderen in de totale bevolking in de regio Noordoost Friesland Ameland en Schiermonnikoog 35% 40%

36% 35% 30% 30% 30% 34% 33% 27% 30% 25% 27% 22% 25% 25% 20% 23% 19% 20% 21% 17% 15% 14% 15% Figuur 2: Aantal 10% 12% inwoners per 10% 10% gemeente. Bron: CBS 5% 5% bevolkingsstatistiek, 2019.

0% 0% 2020 2030 2040 2050 2020 2030 2040 2050

Percentage 65+ Percentage 75+ Percentage 65+ Percentage 75+

6 d

Hoe sterk het aantal ouderen [75+] in de regio toeneemt, staat beschreven in Aantal ouderen Figuur 3. In de gemeenten Noardeast Fryslân, Dantumadiel, Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen zijn nu 11.810 inwoners 75+. In 2050 zal dit bijna het dubbele zijn, in de regio namelijk 20.580 inwoners. Het aantal 65-plussers stijgt tot 2040 en neemt daarna af. Ook op de eilanden zal het aantal 75-plussers sterk toenemen. Het aandeel 65-plussers neemt in dezelfde periode sterk af.

Prognose van het aantal ouderen in de regio Prognose van het aantal ouderen Noordoost Friesland Ameland & Schiermonnikoog

25000 1000

900

20000 800

700

15000 600

500

10000 400 Prognose van het aantal ouderen [65+] in de regio

2020 2030 2040 2050 300 Prognose van het aantal ouderen [65+] in de regio 5000 Noardeast-Fryslân 9590 11350 12040 10980 200 2020 2030 2040 2050 Dantumadiel 4250 5120 5540 5200 100 Ameland 880 1070 1110 930 Tytsjerksteradiel 7530 8730 9540 9300 0 Schiermonnikoog 270 330 330 270 Achtkarspelen 5590 6650 7280 6800 0 2020 2030 2040 2050 Totaal 2020 20301150 1400 2040 1440 20501200 Totaal 26960 31850 34400 32280 65-74 jaar 75 + jaar 65-74 jaar 75 + jaar

Prognose van het aantal ouderen [75+] in de regio Prognose van het aantal ouderen [75+] in de regio

2020 2030 2040 2050 2020 2030 2040 2050

Noardeast-Fryslân 4290 5720 6740 7080 Ameland 390 630 710 650

Dantumadiel 1830 2620 3180 3370 Schiermonnikoog 120 220 210 200

Tytsjerksteradiel 3360 4620 5340 5900 Totaal 510 850 920 850

Achtkarspelen 2330 3310 3890 4230

Totaal 11810 16270 19150 20580 Figuur 3: Prognose van het aantal ouderen in de regio, per gemeente. Bron: ROS-Wijkscan | ABF Research – Primos prognose, 2019

7 d

Kwetsbaarheid Prognose van het aantal kwetsbare ouderen [65+] in de regio 2020 2030 2040 2050

Noardeast Fryslân 2209 2733 3042 3012

en thuiswonen Dantumadiel 954 1214 1385 1408

Tytsjerksteradiel 1669 2088 2393 2492

Achtkarspelen 1254 1593 1845 1866

Totaal 6086 7628 8665 8778

De kans op gezondheidsproblemen bij ouderen is gerelateerd aan de mate Prognose van het aantal kwetsbare ouderen [65+] in de regio van ‘kwetsbaarheid’. Ouderen kunnen kwetsbaar zijn door problemen 2020 2030 2040 2050 in lichamelijk, psychisch, cognitief en sociaal functioneren. Kwetsbare Ameland 203 283 307 265 ouderen hebben vaker te maken met meerdere chronische aandoeningen Schiermonnikoog 65 93 104 85 (comorbiditeit/multimorbiditeit), waardoor de complexiteit van de zorgvraag Totaal 268 376 411 350 toeneemt1.

Figuur 4: Prognose van het aantal kwetsbare ouderen in de regio tot 2050. In 2020 zijn 6.354 kwetsbare ouderen woonachtig in de totale regio [Figuur Bron: ROS-Wijkscan | ABF Research, 2019 4]. Dit is 23% van het totaal aantal 65-plussers. De verwachting is dat het aantal kwetsbare ouderen in 2050 ongeveer 9.128 zal zijn. Het aandeel

kwetsbare ouderen in de gemeenten Noardeast-Fryslân, Dantumadiel, Aantal zelfstandig wonende ouderen [75+] in de regio in 2019 Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen is dan 27%. Op Ameland is dit 28,3% en op Schiermonnikoog 32%. Noardeast Fryslân 916

Dantumadiel 886 Ouderen wonen steeds vaker en langer zelfstandig thuis, ook kwetsbare ouderen. Figuur 5 laat het aantal zelfstandig wonende ouderen [75+] zien, per Tytsjerksteradiel 939 1.000 inwoners van 75 jaar en ouder. De druk op de profesionals die ouderen Achtkarspelen 928 ondersteunen en verzorgen neemt toe. Zeker in relatie tot de voorspelde Ameland 938 krimp in de regio en voorspelde toename van het aantal oudere ouderen Schiermonnikoog 1000

i.v.m. de dubbele vergrijzing. Nederland 924

1 https://www.rivm.nl/ouderen-van-nu-en-straks/kwetsbare-ouderen Figuur 5: aantal zelfstandig wonende ouderen [75+] in de regio per 1000 inwoners. Bron: CBS – monitor sociaal domein WMO, 2019.

8 2. Gezondheid van de inwoners

In dit hoofdstuk komen de volgende determinanten van de (on)gezondheid van de oudere inwoners (65+) in de regio aan bod:

• Ervaren gezondheid • Psychische gezondheid • (Chronische) aandoeningen, ziekten en beperkingen • Leefstijl

Inzicht in deze determinanten vormt een belangrijk aangrijpingspunt voor preventie van zorg in een later stadium van het leven (met name chronische zorg als Diabetes, COPD, hart- en vaatziekten). Dit hoofdstuk onderstreept het belang van een goede verbinding van gezondheidszorg met het sociaal domein, zodat problemen op de juiste plek aangepakt kunnen worden.

9 Ervaren gezondheid

Ervaren gezondheid (goed/zeer goed) - 65+ jarigen

70% 70% 70% 69% 66% Het oordeel over de eigen 57% gezondheid berust op verschillende gezondheidsaspecten. Voor ouderen is de ervaren gezondheid afhankelijk van chronische aandoeningen, lichamelijke beperking en zorggebruik. Zoals Figuur 6 laat zien ervaart gemiddeld 69% van de ouderen [65+] in de regio zijn/haar gezondheid als (zeer) goed2. In Dantumadiel is de ervaren gezondheid significant lager dan het regionaal en het Fries Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland gemiddelde.

2 https://www.volksgezondheidenzorg.info/ onderwerp/ervaren-gezondheid/cijfers-context/ oorzaken-gevolgen#!node-factoren-gerelateerd-aan-ervaren-gezondheid Figuur 6: Goed/zeer goed ervaren gezondheid in de regio in de populatie 65+. Bron: GGD gezondheidsmonitor, 2016

10 Psychische gezondheid en eenzaamheid

Percentage ouderen [65+] - matig tot zeer eenzaam

46% 46% 46% Als mensen ouder worden neemt het risico op sociale problemen zoals eenzaamheid toe. Ouderen die eenzaam

zijn, hebben vaak meer zorg nodig. Figuur 7 geeft een 44% beeld van de ervaren eenzaamheid in de regio. Opvallend 43% is dat de ervaren eenzaamheid in Noardeast-Fryslân, Tytsjerksteradiel en op de Waddeneilanden significant 42% lager is dan het Fries gemiddelde.

Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland Figuur 7: ervaren eenzaamheid in de regio in de populatie 65+. Bron: GGD Gezondheidsmonitor, 2016

Geestelijke gezondheid - 65+ jarigen

43% Figuur 8 geeft een beeld van de geestelijke gezondheid van ouderen in de regio. In 36% 37% 37% 35% 35% Dantumadiel voelt een relatief hoog percentage ouderen zich gehinderd tijdens sociale activiteiten. Ook hebben deze ouderen meer 20% risico op een angststoornis of depressie dan in 16% 16% de rest van Friesland. Inwoners in Dantumadiel 13% 14% 13% hebbenm vaker dan elders in de provincie het 9% 8% 8% 8% 7% 7% 6% gevoel onvoldoende regie te hebben op het 4% 5% 5% 3% 3% eigen leven. Op de Waddeneilanden ervaren ouderen juist significant meer regie over het Matig tot hoog risisco op Gehinderd in sociale activiteiten Onvoldoende regie over eigen leven Suïcidale gedachten (laatste 12 mnd) eigen leven dan in de rest van Friesland. angststoornis of depressie

Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland

Figuur 8: Geestelijke gezondheid in de regio in de populatie 65+. Bron: GGD gezondheidsmonitor, 2016

11 Chronische aandoeningen, ziekten en beperkingen

Hoewel de gemiddelde leeftijd toeneemt, Figuur 9 geeft een beeld van het percentage worden ouderen maar beperkt ouder in goede ouderen [65+] per gemeente met één of meer gezondheid. Ouderen hebben vaak te maken met chronische aandoeningen. In de gemeenten (meerdere) chronische aandoeningen. Chronisch Achtkarspelen en Dantumadiel hebben ouderen zieken hebben een lagere kwaliteit van leven en vaker te maken met (meerdere) chronische een hoger zorggebruik3. aandoeningen dan in de rest van de provincie. Op de Waddeneilanden is dit percentage juist lager. 3 https://www.rivm.nl/nieuws/aantal-chronisch-zieken-neemt- toe

Percentage ouderen [65+] met één of meer langdurige ziekten of aandoeningen

59%

52% 47% 47% 45% 43%

Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland

Figuur 9: Percentage ouderen met één of meer chronische aandoeningen in de populatie 65+. Bron: GGD gezondheidsmonitor, 2016

12 Ervaren ziekte(n) en beperking(en)

Figuur 10 geeft een beeld van de ziekten, aandoeningen en (ervaren) beperkingen van de inwoners in de regio. Hieruit valt op dat oudere inwoners van de gemeente Dantumadiel vaker last hebben van één of meerdere chronische aandoeningen en zich ook vaker beperkt voelen, dan inwoners van de rest van Friesland. Ook in Achtkarspelen voelen ouderen zich iets vaker ziek en beperkt dan in de rest van Friesland.

Ziekten en beperkingen

48%

35% 36% 35% 32% 33% 27% 25% 24% 23% 23% 21% 22% 19% 18% 18% 17% 18% 14% 13% 12% 11% 12% 9%

Heeft langdurige ziekte(n) en is Eén of meer beperkingen met horen, Eén of meer beperkingen met alleen Beperkt bij één of meer van de tien (ernstig) beperkt in activiteiten zien of mobiliteit mobiliteit ADL-activiteiten

Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland

Figuur 10: Ziekten, aandoeningen en beperkingen in de regio in de populatie 65+. Bron: GGD gezondheidsmonitor, 2016

13 d

Leefstijl - Beweging en inactiviteit

Leefstijlfactoren hebben betrekking op het gedrag dat een gunstige of ongunstige invloed kan Beweging hebben op de gezondheid. Hieronder vallen de 83% aspecten beweeggedrag, overgewicht, roken en 76% 76% 77% 72% alcoholgebruik, beschreven op de volgende pagina’s. 69% 64% 66%

Mensen die voldoende sporten en bewegen hebben 49% 49% 51% minder kans op gezondheidsklachten4. Figuur 11 43% geeft weer in hoeverre inwoners met een leeftijd van 65 jaar of ouder voldoen aan gehanteerde beweegnormen: 11% 9% 9% 8% 9% 5% • Fitnorm 55+: Tenminste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar Voldoet aan norm gezond bewegen Voldoet aan fitnorm Inactiviteit: 0 dagen 30 minuten matig intensief intensieve lichamelijke activiteit (vanaf 5 MET). bewegen Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland • Norm gezond bewegen 55+: 30 minuten tenminste matig intensief bewegen (vanaf 3 Figuur 11: Lichaamsbeweging in de regio in de populatie 65+. Bron: GGD gezondheidsmonitor, 2016 MET) op minimaal 5 dagen per week.

• MET: metabool equivalent, de meeteenheid voor de hoeveelheid energie die fysieke inspanning kost.

4 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/sport-en-bewegen/ sport-bewegen-en-gezondheid

14 d

Leefstijl - Overgewicht

Figuur 12 geeft inzicht in het percentage 65-plussers met overgewicht in de regio. Hierbij is

onderscheid gemaakt in: Overgewicht

• Matig overgewicht: BMI tussen 25-30. 51%

• Ernstig overgewicht: BMI hoger dan 30. 45% 43% 44% 39% 37% Overgewicht hangt samen met tal van ziekten,

zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten 28% en beroerte. Daarnaast hangt het samen met 22% de ervaren gezondheid en de psychische 17% 16% 17% 13% gezondheid5.

Opvallend is het hoge percentage ouderen in Noardeast-Fryslân met matig overgewicht en het Matig overgewicht Ernstig overgewicht hoge percentage ouderen in Dantumadiel met Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland ernstig overgewicht. In Tytsjerksteradiel hebben Figuur 12: Matig en ernstig overgewicht in de regio in de populatie 65+. significant minder ouderen ernstig overgewicht Bron: GGD Gezondheidsmonitor, 2016 dan in de rest van Friesland.

5 https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/overgewicht/cijfers-context/gevolgen#node-samenhang-met-psychische-gezondheid

15 d

Leefstijl - Roken

Roken

Roken is veruit de belangrijkste 56% 55% 55% 53% 54% oorzaak van ziekte en sterfte in 51% Nederland6. Een op de vijf Friezen rookt.

Figuur 13 geeft een beeld van het percentage rokers en ex-rokers in de regio. Opvallend is het hoge percentage rokers op de 16% Waddeneilanden. 12% 12% 13% 12% 10%

Roker Ex-roker

Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland

6 https://www.loketgezondleven.nl/gezonde-gemeente/leefstijlthemas/tabak/ cijfers-en-feiten/gevolgen-van-roken-en-mee- roken Figuur 13: Rokers en ex-rokers in de regio in de populatie 65+. Bron: GGD Gezondheidsmonitor, 2016

16 d

Leefstijl - Alcoholgebruik

Figuur 14 geeft inzicht in het alcoholgebruik in de regio. Alcoholgebruik • Overmatige drinker: meer dan 14 glazen (man)

dan wel 7 glazen (vrouw) per week. 25%

• Zware drinker: minstens een keer per week 18% minstens 6 (man) dan wel 4 (vrouw) per dag. 17% 15% 14% 13% Opvallend is dat in bijna de gehele regio minder overmatige drinkers zijn dan in de rest van 7% Friesland. Op de Waddeneilanden ligt het aantal 6% 6% 5% overmatig en zware drinkers significant hoger. Wat 3%

ook opvalt is dat het percentage zware drinkers in 0% Dantumadiel significant lager is dan in de rest van Overmatige drinkers Zware drinkers de provincie. Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland

Alcoholgebruik heeft invloed op bijna alle organen in het lichaam en hangt samen met ongeveer 60 aandoeningen (chronische aandoeningen, acute aandoeningen en verwondingen)7.

Figuur 14: Alcoholgebruik in de regio in de populatie 65+. Bron: GGD Gezondheidsmonitor, 2016

7 https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/alcoholgebruik/cijfers-context/gevolgen#!node-alcoholgebruik-en-gezondheid

17 3. Zorgaanbod

De verwachte toename van het aantal (kwetsbare) ouderen in combinatie met het beleid dat ouderen steeds langer thuis wonen, heeft tot gevolg dat de druk op de zorg toeneemt. In dit hoofdstuk wordt gekeken naar het arbeidspotentieel en het mantelzorgpotentieel, als maat voor het aantal inwoners dat de toenemende zorgvraag kan opvangen.

18 d

Formele zorg

Hoewel de zorgvraag in krimpgebieden als Noordoost Friesland sterk toeneemt als gevolg van de dubbele vergrijzing, neemt het zorgaanbod af. Dit komt doordat de demografische verandering ook hier zijn weerslag heeft: door vergrijzing gaan Prognose van het arbeidspotentieel in de regio Noordoost Friesland

zorgprofessionals met pensioen en door ontgroening en krimp Jaar 2020 2025 2030 2035 2040 zijn nieuwe zorgprofessionals moeilijk te vinden. Leeftijdscategorieën 15-64 65+ 15-64 65+ 15-64 65+ 15-64 65+ 15-64 65+

Aantal personen 75770 26960 72180 29550 68000 31850 63840 33680 61040 34400 De zogenaamde ‘grijze druk’, weergegeven in Figuur 15 en 16 is het aantal personen van 65 jaar en ouder als percentage Arbeidspotentieel 2,8 2,4 2,1 1,9 1,8

van het aantal personen van 20-64 jaar. Te zien in dat deze Grijze druk 36% 41% 47% 54% 58% in de gehele regio sterk toeneemt. Minder werkenden zullen als zorgprofessional de ‘formele zorg’ voor ouderen op zich Figuur 15: prognose van arbeidspotentieel en grijze druk in de regio. nemen. Bron: ROS Wijkscan | ABF Research, 2019

Zorgpleinnoord heeft voor het Friese zorgen welzijnspersoneel met een verplegend, verzorgend of Prognose van het arbeidspotentieel op Ameland en Schiermonnikoog sociaal agogisch beroep van mbo-niveau 1 t/m hbo-niveau 2020 2025 2030 2035 2040 arbeidsmarktprognoses gemaakt. In september 2018 Jaar werken er ongeveer 52.500 mensen in de Friese zorgen Leeftijdscategorieën 15-64 65+ 15-64 65+ 15-64 65+ 15-64 65+ 15-64 65+ welzijnssector. 40% van de werknemers in de zorg, werkt in de Aantal personen 2790 1150 2710 1320 2620 1400 2440 1490 2350 1440

ouderenzorg (verpleging, verzorging en thuiszorg). Voor de Arbeidspotentieel 2,4 2,1 1,9 1,6 1,6 meeste kwalificaties wordt een oplopend tekort aan personeel Grijze druk 41% 49% 53% 61% 61% verwacht. Daarbij zijn de verwachte personeelsoverschotten in een aantal sociaal agogische beroepen onvoldoende om de Figuur 16: prognose van arbeidspotentieel en grijze druk op Ameland en Schiermonnikoog tekorten in de zorgberoepen op te vangen. Bron: ROS Wijkscan | ABF Research, 2019

19 Informele zorg

Informele zorg krijgt een steeds grotere rol. Burgers worden door Figuur 17 geeft een beeld van het aantal potentiële mantelzorgers de overheid aangespoord een actieve bijdrage te leveren aan zorg in de regio. Tot 2020 neemt dit meer dan 50 procent af. De en welzijn. In Nederland blijken de meeste mantelzorgers tussen mantelzorg zal onder druk komen en dit heeft impact op de de 50 en 75 jaar oud te zijn en de mensen die mantelzorg nodig (over-)belasting van mantelzorgers. Figuur 18 geeft het percentage hebben meestal 85-plussers8. Het mantelzorgpotentieel wordt mantelzorgers (19+) dat aangeeft zich door die zorg ‘tamelijk berekend aan de hand van het Oldest Old Support Ratio, waarbij zwaar belast’, ‘zeer zwaar belast’ of ‘overbelast’ te voelen. In het aantal mensen in de leeftijdsklasse 50 tot en met 75 jaar wordt de gemeenten Achtkarspelen en op de Waddeneilanden ligt gedeeld door het aantal mensen van 85 jaar en ouder. dit percentage significant hoger dan het Fries gemiddelde. In Tytsjerksteradiel ligt dit percentage significant lager. 8 https://www.scp.nl/Nieuws/Sterke_daling_van_potenti_le_mantelzorgers_in_de_toe- komst Percentage zwaar tot overbelaste mantelzorgers (19-64 jaar)

Mantelzorgpotentieel COROP Noord Friesland 20% 16 18% 14

10 12% 12% 12%

6 7%

0 2020 2025 2030 2035 2040 Noardeast-Fryslân Dantumadiel Tytsjerksteradiel Achtkarspelen Waddeneilanden Friesland

Figuur 17: prognose van het mantelzorgpotentieel in de gemeente Heerenveen: het aantal inwoners Figuur 18: overbelaste mantelzorgers in de regio ouder dan 19 jaar. tussen de 50 en de 75, potentieel in staat om informele zorg te bieden aan iedere 85-plusser. Bron: GGD Gezondheidsmonitor volwassenen (en ouderen), 2016 Bron: CBS , 2019

20 4. Zorgvraag

In dit hoofdstuk worden gegevens gepresenteerd over de zorgvraag van de oudere inwoners in de regio en de te verwachten ontwikkeling daarin. Beschreven zijn onder meer percentage kwetsbare ouderen en het aantal personen met een bepaalde ICPC-code als maat voor de zorgvraag van thuiswonende ouderen, inclusief prognoses. Ook de drie aandoeningen die naar verwachting in 2040 de grootste ziektelast met zich meebrengen worden in dit hoofdstuk beschreven.

21 d Prognose aandoeningen

Figuur 19 en 20, weergegeven op de volgende bladzijde, geven Het gaat hierbij onder andere om specialistische zorg, een prognose van de zorgvraag tot 2040 voor oudere [65+] verpleeghuiszorg, geestelijke gezondheidszorg, thuiszorg inwoners in de regio. Te zien is dat naar verwachting iedere en dagbesteding. Het aantal dementie diagnoses zal naar huisartsendiagnose vaker zal voorkomen. verwachting stijgen met 16,7% in de regio en 23,7% op de eilanden. Voor drie aandoeningen is onderstaand een toelichting gegeven, namelijk: dementie/alzheimer, cerebrovasculair accident (CVA) Cerebrovasculair accident en artrose. Voor deze aandoeningen wordt in 2040 de hoogste Bij een beroerte valt plotseling een deel van de functie van de ziektelast verwacht: de impact van een ziekte of aandoening op hersenen uit door een herseninfarct, TIA of hersenbloeding. Het het leven van mensen op populatieniveau is dan hoog. Het gaat risico op een beroerte stijgt met de leeftijd, vooral bij mensen hierbij om vroegtijdig overlijden door de aandoening en het boven de 65 jaar. Bij een beroerte is er verlies aan gezonde verlies aan gezonde jaren. jaren, hierbij kan gedacht worden aan (gedeeltelijke) verlamming of blijvende moeite met spraak en taal10. Het aantal CVA’s zal Dementie naar verwachting stijgen met 8,0% in de regio en 19,2% op de De kans op het krijgen van dementie stijgt naar mate de leeftijd eilanden. vordert. Dementie is een verzamelnaam voor een groot aantal hersenaandoeningen waarbij het (neuro-)cognitieve functioneren Artrose (het verwerken van informatie door de hersenen) achteruitgaat, Ook artrose wordt gezien als ouderdomsaandoening die voor een zoals de ziekte van Alzheimer9. Deze hersenaandoeningen hoge ziektelast in de bevolking zorgt. Bij artrose is er verlies aan hebben een grote impact op de samenleving en de gezonde jaren door pijnklachten. Het aantal artrose diagnoses gezondheidszorg. zal naar verwachting stijgen met 4,2% in de regio 9,8% op de eilanden.

10 https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/beroerte/cijfers-context/oor- 9 https://www.vtv2018.nl/ouderdomsziekten zaken-en-gevolgen#node-risicofactoren-voor-beroerte

22 Prevalentie huisartsendiagnoses ouderen [65+] in de regio Noordoost Friesland Prevalentie huisartsendiagnoses ouderen [65+] op Ameland en Schiermonnikoog

2020 2030 2040 2020 2030 2040

Anemie (B) 47,7 50,3 52,8 Anemie (B) 49,7 55,6 60,0

Staar (F) 73,5 77,8 81,6 Staar (F) 76,4 85,2 91,2

Doofheid (H) 108,3 114,1 118,6 Doofheid (H) 112,0 125,9 135,0

Acuut myocardinfarct (K) 40,4 41,4 42,4 Acuut myocardinfarct (K) 41,5 45,7 48,3 Andere/chronische ischemische hartziekte (K) Andere/chronische ischemische hartziekte (K) 40,7 42,2 43,4 42,1 46,7 49,5

Angina Pectoris (K) 92,8 96,0 98,8 Angina Pectoris (K) 96,2 105,5 112,4

Cerebrovasculair accident (CVA) (K) 59,8 62,4 64,6 Cerebrovasculair accident (CVA) (K) 62,0 69,1 73,9

Decompensatio cordis (K) 57,2 61,5 64,7 Decompensatio cordis (K) 60,3 69,9 76,8

Hartritmestoornissen (K) 77,2 81,6 85,1 Hartritmestoornissen (K) 79,8 89,6 95,8

Perifere ziekten van de slagaderen (K) 80,7 81,9 83,4 Perifere ziekten van de slagaderen (K) 83,0 88,8 93,5

Artrose (L) 218,2 222,6 227,4 Artrose (L) 222,9 234,1 244,8

Osteoporose (L) 83,7 85,4 87,3 Osteoporose (L) 85,7 88,9 92,9

Dementie/alzheimer (P) 26,3 28,9 30,7 Dementie/alzheimer (P) 27,6 32,9 36,5 Chronische bronchitis, emfyseem, COPD (R) Chronische bronchitis, emfyseem, COPD (R) 105,5 107,0 109,0 109,0 116,4 122,8

Diabetes mellitus (T) 187,6 188,2 190,8 Diabetes mellitus (T) 191,9 199,4 207,8

Urine-incontinentie (U) 35,4 36,7 38,0 Urine-incontinentie (U) 36,6 39,5 42,4

Prostaatklachten (Y) 15,9 16,6 17,2 Prostaatklachten (Y) 16,1 18,2 19,1

Benigne prostaathypertrofie (Y) 27,8 29,5 30,7 Benigne prostaathypertrofie (Y) 28,3 32,6 34,6

Verlies/overlijden of ziekte partner (Z) 27,6 28,4 29,3 Verlies/overlijden of ziekte partner (Z) 28,3 30,4 32,3

Depressie (P) 36,2 35,6 35,5 Depressie (P) 36,6 36,4 37,1

Verhoogde bloeddruk (K) 464,5 467,8 473,8 Verhoogde bloeddruk (K) 471,3 488,3 506,6

Figuur 19: Prognose van het aantal huisartsendiagnoses tot 2040, per 1.000 inwoners in de gemeenten Noardeast- Figuur 20: Prognose van het aantal huisartsendiagnoses tot 2040, per 1.000 Fryslan, Dantumadiel, Achtkarspelen, Tytsjerksteradiel. Bron: ROS Wijkscan | NIVEL Zorgregistratie Eerstelijn 2018 inwoners op Ameland en Schiermonnikoog. Bron: ROS Wijkscan | NIVEL

23 5. Zorggebruik en zorgkosten

Dit laatste hoofdstuk van het regiobeeld geeft inzicht in het zorggebruik en de zorgkosten van inwoners in de regio. Opgenomen Vektis data in dit hoofdstuk is niet openbaar beschikbaar. Deze data is beschikbaar gekomen middels een initiatief zoals in de inleiding is beschreven. De data geeft veel mogelijkheden tot het samenstellen van grafieken op gewenste onderwerpen. In deze rapportage is een selectie gepresenteerd aan de hand van de Nederlandse stelselwetten en de zorgsoorten binnen deze wetten. Het gaat om de Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet langdurige zorg (Wlz) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).

24 d

Zorggebruik per domein

Zorggebruik 65+

Figuur 21 geeft het zorgen

ondersteuningsgebruik in de gemeenten in 82% 82% de regio weer. Ouderen in de regio maakten in 2016 het minst gebruik van ondersteuning vanuit het sociaal wijkteam en het meest van de huisarts. Tussen de gemeenten is geen 62% 58% verschil te zien gekeken naar het gebruik van zorg per domein.

Een verklaring voor het feit dat ouderen weinig contact hadden met het gebiedsteam, kan zijn dat het gebiedsteam in 2016, één jaar na introductie, nog onbekend was. Bij publicatie van de GGD Gezondheidsmonitor 2020 zal gekeken kunnen worden of dit een 8% 8% verklaring kan zijn.

Contact met sociaal wijkteam (laatste 12 mnd) Contact met huisarts (laatste 12 mnd) Contact met medisch specialist (laatste 12 mnd)

Gemeenten Friesland

Figuur 21: Contact met sociaal domein en de huisarts (laatste 12 mnd) in de regio in de populatie 65+. Bron: GGD gezondheidsmonitor, 2016

25 d

Zvw - Zorgkosten

De zorgverzekeringswet (Zvw) verplicht Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten per inwoner [65+] – alle Nederlanders zich te verzekeren en in de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden € 2.800 € 2.800 alle verzekerden hebben recht op zorg uit het basispakket. Zvw zorg is gericht op genezing en wordt ook wel ‘curatieve € 2.700 € 2.700 zorg’ genoemd. De zorgkosten van de Zvw, per inwoner, zijn weergegeven in Figuur € 2.600 € 2.600 22. Op de Waddeneilanden zijn de kosten per inwoner (65+) lager dan in de rest van € 2.500 € 2.500 Nederlanden.

€ 2.400 € 2.400 In de figuur lijkt voor het jaar 2019 een

afname in kosten te zien. In werkelijkheid € 2.300 € 2.300 is dit waarschijnlijk niet het geval. De zorgkosten binnen de Zvw nemen jaarlijks € 2.200 € 2.200 toe. De reden voor de lage kosten in 2019 is dat ten tijde van publicatie € 2.100 € 2.100 van dit regiobeeld, de declaraties van het jaar 2019 nog niet volledig zijn € 2.000 € 2.000 afgerond. Dit heeft met name te maken 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 met de declaratiesystematiek van de gespecialiseerde GGZ.

Figuur 22: zorgkosten Zvw zorg per inwoner [65+]. Bron: Vektis, 2019

26 d

Binnen de Zvw vallen onder meer huisartsenzorg, In de zorg voor ouderen geven we het meeste uit aan zorg Zvw - Kosten verloskundige zorg, kraamzorg, de meeste medisch- in het ziekenhuis, wijkverpleging en extramurale farmacie. specialistische zorg, genees- en hulpmiddelen, de geestelijke In de regio Noordoost Friesland geldt dat voor bijna alle per zorgsoort gezondheidszorg (ggz) voor volwassenen, een deel van zorgsoorten de kosten per inwoner hoger liggen dan in fysiotherapie en een deel van de tandheelkundige zorg voor de rest van Friesland. Voor de Waddeneilanden geldt dat jeugd tot achttien jaar. Figuur 23 geeft een weergave van met name de kosten voor huisartsenzorg en medisch de kosten per zorgsoort voor de gemeenten Noardeast, specialistische zorg iets hoger ligt dan in de rest van Dantumadiel, Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen [links] en de Friesland. De kosten voor wijkverpleging en extramurale Waddeneilanden [rechts]. farmacie liggen op de Waddeneilanden lager dan in de rest van Friesland.

Zvw - Kosten per zorgsoort per inwoner [65+] Zvw - Kosten per zorgsoort per inwoner [65+] in de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden

Figuur 23: zorgkosten per Zvw zorgsoort per gemeente. Bron: Vektis, 2019

27 d

Zvw - Medisch Specialistische Zorg (MSZ)

Op hogere leeftijd nemen het aantal chronische ziekten en de functionele beperkingen toe en groeit het aantal ziekenhuisbehandelingen en opnamen11. Figuur 24 en 25 laten zien dat oudere inwoners in de regio Noordoost Friesland in 2019 het vaakst in het ziekenhuis behandeld werden voor het zenuwstelsel en zintuigen, hartvaatstelsel en nieuwvormingen. De zorgsoort nieuwvormingen betreft ziekelijke weefselontaarding dat gepaard gaat met het optreden van goedaardige of kwaadaardige gezwellen. Oudere inwoners uit Noordoost Friesland werden vaker in het ziekenhuis behandeld dan leeftijdsgenoten in de rest van Friesland. Voor de Waddeneilanden is dit beeld voor de verschillende typen zorg meer wisselend.

11 https://ccforum.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13054-015-1061-z

Zvw - MSZ - Kosten per zorgsoort per inwoner [65+] Zvw - MSZ - Zorggebruik per zorgsoort per inwoner [65+] in de gemeenten NO/D/A/T in de gemeenten NO/D/A/T

Figuur 24: zorgkosten per Zvw zorgsoort per gemeente. Bron: Vektis, 2019

28 Zvw - MSZ - Kosten per zorgsoort per inwoner [65+] Zvw - MSZ - Zorggebruik per zorgsoort per inwoner [65+] op de Waddeneilanden op de Waddeneilanden

Figuur 25: zorgkosten per Zvw zorgsoort per gemeente. Bron: Vektis, 2019

29 d

25% van de 65-plussers in de regio Noordoost Friesland is in 2019 Op de Waddeneilanden zijn juist minder inwoners in het ziekenhuis Zvw - MSZ in het ziekenhuis gezien in verband met hartvaatziekten (HVZ). behandeld voor hart- en vaatziekten en pijn op de borst dan in de Het vaakst - in bijna 22% van de gevallen - in verband met pijn rest van Nederland (Figuur 27). Ook de kosten voor deze zorgsoort HVZ op de borst.Zvw Totaal In Noordoost– Kosten per Frieslandinwoner [65+] komt – dit vaker voor dan in de lagenZvw intotaal 2019 – Kostenop de per Waddeneilanden inwoner [65+] – onder het Nederlands- en rest van Nederland.in de gemeenten De totaleNO/D/A/T kosten voor deze zorg per inwoner Fries gemiddelde.op de Waddeneilanden In 2017 was een piek te zien voor deze zorg op € 2.800 € 2.800 lijken de laatste twee jaren sterk gedaald en nu weer rond het Fries de Waddeneilanden. gemiddelde te liggen, zoals weergegeven in Figuur 26. € 2.700 € 2.700

Zvw - MSZ - Zorggebruik per zorgsoort per inwoner [65+] in de gemeenten NO/D/A/T € 2.600 € 2.600

MSZ – Hartvaatstelsel – kosten per inwoner [65+] MSZ – Hartvaatstelsel – inwoners met zorg [65+] MSZ – Hartvaatstelsel – kosten per patient [65+] € 760 € 2.500 30,0% € 2.500 € 3.000

€ 740 € 2.900 € 2.400 25,0% € 2.400 € 720 € 2.800 € 700 20,0% € 2.300 € 2.300 € 680 € 2.700 15,0% € 660 € 2.200 € 2.200 € 2.600 € 640 10,0% € 2.500 € 620 € 2.100 € 2.100 5,0% € 2.400 € 600

€ 580 € 2.000 0,0% € 2.000 € 2.300 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

MSZ – HVS Pijn op de borst -kosten per inwoner [65+] MSZ – HVS Pijn op de borst –inwoners met zorg [65+] MSZ – HVS Pijn op de borst –kosten per patiënt [65+]

€ 480 25,00% € 2.500

€ 2.400 € 460 20,00% € 2.300 € 440 15,00% € 2.200 € 420 € 2.100 10,00% € 400 € 2.000 5,00% € 380 € 1.900

€ 360 0,00% € 1.800 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

Figuur 26: Zorggebruik en zorgkosten MSZ zorg m.b.t. Hartvaatstelsel in de gemeenten NO/D/A/T. Bron: Vektis, 2019

30 d Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten per inwoner [65+] – op de Waddeneilanden Zvw - MSZ - Kosten per zorgsoortin de gemeenten per inwonerNO/D/A/T [65+] € 2.800 € 2.800 op de Waddeneilanden

€ 2.700 € 2.700

MSZ – Hartvaatstelsel – kosten per inwoner [65+] MSZ – Hartvaatstelsel – inwoners met zorg (65+) MSZ – Hartvaatstelsel – kosten per patiënt (65+) € 2.600 € 2.600 30,0% € 3.500 € 800 € 2.500 € 2.500 € 3.000 € 700 25,0%

€ 600 € 2.500 € 2.400 20,0% € 2.400 € 500 € 2.000 € 2.300 15,0% € 2.300 € 400 € 1.500 € 300 € 2.200 10,0% € 2.200 € 1.000 € 200 € 2.100 5,0% € 2.100 € 100 € 500

€ 0 0,0% € 2.000 € 2.000 € 0 2015 2016 2017 2015 2018 2016 2019 2017 20182015 20192016 2017 20182015 20192016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

MSZ – HVS Pijn op de borst – kosten per inwoner MSZ – HVS Pijn op de borst – inwoners met zorg MSZ – HVS Pijn op de borst - kosten per patiënt [65+] [65+] [65+] € 500 21,00% € 3.000 € 450 20,00% € 2.500 € 400 € 350 19,00% € 2.000 € 300 € 250 18,00% € 1.500 € 200 17,00% € 1.000 € 150 € 100 16,00% € 500 € 50 € 0 15,00% € 0 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

Figuur 27: zorgkosten per Zvw zorgsoort per gemeente. Bron: Vektis, 2019

31 d

Wijkverpleging - Kosten per inwoner [65+] Wijkverpleging – kosten per inwoner (65+) in de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden € 1.400 € 1.400 Zvw - € 1.200 € 1.200 € 1.000 € 1.000

Wijkverpleging € 800 € 800

€ 600 € 600

€ 400 € 400 Sommige zorg wordt voornamelijk gebruikt € 200 € 200 door ouderen. Zo ook wijkverpleging - zorg voor Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten per inwoner [65+] – mensen die thuis verzorging of verpleging nodig € 0 in de gemeenten NO/D/A/T € 0 op de Waddeneilanden hebben. € 2.800 2015 2016 2017 2018 2019 € 2.800 2015 2016 2017 2018 2019

In de regio Noordoost Friesland en op de € 2.700 € 2.700 Wijkverpleging – percentage inwoners [65+] met zorg Wijkverpleging – percentage inwoners [65+] met zorg Waddeneilanden maakt ongeveer 15% van de in gemeenten NO/D/A/T Op de Waddeneilanden 65-plussers gebruik van wijkverpleging. Dit zijn € 25,0%2.600 25,0%€ 2.600 ongeveer 4.200 ouderen. Oudere inwoners van € 2.500 € 2.500 Friesland maken vaker gebruik van wijkverpleging 20,0% 20,0% dan in de rest van Nederland (Figuur 28). € 2.400 € 2.400 Opvallend is dat op de Waddeneilanden ouderen 15,0% 15,0% in 2018 en 2019 minder gebruik hebben gemaakt € 2.300 € 2.300 van wijkverpleging dan in eerdere jaren. 10,0% 10,0% € 2.200 € 2.200 De kosten per inwoner (65+) van wijkverpleging

zijn in Noordoost Friesland de afgelopen jaren 5,0% 5,0% € 2.100 € 2.100 toegenomen en liggen inmiddels boven het Friese gemiddelde. Dit in tegenstelling tot de € 2.0000,0% €0,0% 2.000 Waddeneilanden, waar de kosten per inwoner 20152015 20162016 20172017 20182018 20192019 20152015 20162016 2017 20182018 20192019 zijn afgenomen. Dit kan verband houden met het dalende aantal gebruikers in de regio.

Figuur 28: gebruik en kosten van wijkverpleging in de regio. Bron; Vektis, 2019

32 d

Ouderen wonen naar verwachting steeds vaker en langer met gezondheidsproblemen In Figuur 29 is te zien dat ouderen in de regio veel vaker gebruik maken van thuis. Het gebruik van wijkverpleging neemt de komende jaren naar verwachting wijkverpleging - zorg in natura, dan van een PGB. Op de Waddeneilanden ligt het aantal daarom toen. Een verzekerde kan kiezen voor wijkverpleging kiezen voor zorg in natura ouderen dat in 2019 gebruik heeft gemaakt van Wijkverpleging - PGB zelfs lager dan (ZIN) of kan een persoonsgebonden budget (PGB) aanvragen bij de zorgverzekeraar12. 10, waardoor de gegevens niet kunnen worden getoond in dit regiobeeld. Over de Bij zorg in natura heeft de zorgverzekeraar een overeenkomst met de zorgaanbieder, jaren is het gebruik van Wijkverpleging ZIN in Nederland verder toegenomen en het die de zorg zal leveren. Bij een PGB kan een verzekerde zelf zorgaanbieders kiezen en gebruik van PGB afgenomen. De kosten van Wijkverpleging - PGB liggen regionaal een met hen overeenkomsten sluiten. stuk lager dan in de rest van Nederland, maar zijn een stuk hoger dan zorg in natura. Van ZIN zijn de kosten per patiënt de afgelopen jaren wel afgenomen, maar liggen nog steeds hoger dan het landelijk gemiddelde. 12 https://www.zorginstituutnederland.nl/Verzekerde+zorg/wijkverpleging-zvw

Wijkverpleging – PGB – Percentage inwoners [65+] Wijkverpleging – ZIN – Percentage inwoners [65+] Wijkverpleging – ZIN – Percentage inwoners [65+] met zorg in de gemeenten NO/D/A/T met zorg in de gemeenten NO/D/A/T met zorg op de Waddeneilanden 0,5% 20,0% 20,0% 0,5% 19,0% 19,0% 0,4% 18,0% 18,0% 0,4% 17,0% 17,0% 0,3% 16,0% 16,0% 15,0% Zvw Totaal – Kosten per 0,3%inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten15,0% per inwoner [65+] – in de gemeenten NO/D/A/T0,2% op de Waddeneilanden14,0% 14,0% € 2.800 0,2% € 2.800 13,0% 13,0% 12,0% 0,1% 12,0% 11,0% 11,0% € 2.700 0,1% € 2.700 10,0% 0,0% 10,0% 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 € 2.600 € 2.600

Wijkverpleging – PGB – Kosten per patiënt [65+] Wijkverpleging – ZIN – Kosten per patiënt [65+] in Wijkverpleging – ZIN – Kosten per patiënt [65+] € 2.500 € 2.500 In de gemeenten NO/D/A/T de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden € 15.000 € 9.000 € 9.000 € 2.400 € 14.000 € 2.400 € 8.500 € 8.500 € 13.000 € 8.000 € 8.000 € 2.300 € 12.000 € 2.300 € 7.500 € 7.500 € 11.000 € 7.000 € 7.000 € 2.200 € 10.000 € 2.200 € 9.000 € 6.500 € 6.500 € 8.000 € 6.000 € 6.000 € 2.100 € 2.100 € 7.000 € 5.500 € 5.500 € 6.000 € 5.000 € 5.000 € 2.000 € 2.000 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

Figuur 29: zorggebruik en zorgkosten van wijkverpleging ZIN / PGB voor populatie 65+ ten opzichte van de provincie Friesland. Bron: Vektis, 2019

33 d

Zvw - Huisartsenzorg

De huisarts is in Nederland het eerste aanspreekpunt voor Multimorbiditeit en polyfarmacie zijn bij ouderen eerder problemen met mobiliteit en gemis aan sociale contacten. patiënten met vragen of problemen rondom gezondheid regel dan uitzondering. Oudere patiënten komen Huisartsen hebben in hun praktijk veel te maken met en ziekte. Huisartsenpraktijken vormen de spil in de dan ook vaak in contact met de praktijkondersteuner ouderen met complexe problematiek. Zorg voor ouderen eerstelijnszorg en vervullen een poortwachtersrol in het somatiek, gespecialiseerd op de zorg voor patiënten in ANW-uren kan een grote uitdaging zijn, juist omdat zorgsysteem13. Huisartsen besteden een groot deel van met een chronische aandoening of psychische klachten. ingewikkelde problematiek in een spoedsituatie soms niet hun tijd aan contact met ouderen en omgekeerd geldt In Friesland ontvangt ongeveer 75% van de ouderen te overzien is1415. dat bijna alle ouderen gebruik maken van huisartsenzorg. zorg van de praktijkondersteuner somatiek. Ook hebben

ouderen veelal contact met de huisarts in verband met 14 https://www.henw.org/system/files/download/hw0913-626.pdf 15 https://www.nhg.org/sites/default/files/content/nhg_org/uploads/vi- 13 https://www.igj.nl/zorgsectoren/huisartsenzorg welzijnsproblemen als eenzaamheid, verlies van partner, sie_huisartsen_voor_ouderen_2017_web_0.pdf

Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw – Huisartsenzorg – Kostenin de gemeentenper inwonerNO/D/A/T[65+] Zvw – Huisartsenzorgop de Waddeneilanden– Kosten per inwoner [65+] € 2.800 in de gemeenten NO/D/A/T € 2.800 op de Waddeneilanden

€ 500 € 500 € 2.700 € 2.700 € 450 € 450

€ 400 € 2.600 € 400€ 2.600

€ 350 € 350 € 2.500 € 2.500

€ 300 € 300

€ 2.400 € 2.400 € 250 € 250

€ 200 € 2.300 € 200€ 2.300

€ 150 € 150 € 2.200 € 2.200 € 100 € 100

€ 2.100 € 2.100 € 50 € 50

€ 0 € 2.000 €€ 02.000 2015 20162015 20162017 2017 2018 2018 20192019 20152015 20162016 2017 2017 2018 20182019 2019

Figuur 30: Gebruik en kosten van huisartsenzorg in de regio. Bron: Vektis, 2019.

34 Zvw - Huisartsenzorg

Figuur 30 op de vorige pagina geeft inzicht in het kosten van huisartsenzorg in de regio. Op de Waddeneilanden liggen deze kosten vanwege het ontbreken van tweedelijnszorg hoger dan in de rest van de regio.

Figuur 31 geeft inzicht in het gebruik van de verschillende soorten huisartsenzorg. Te zien is dat huisartsen in Noordoost Friesland en op de Waddeneilanden vaker M&I verrichtingen toepassen dan gemiddeld in Friesland. M&I staat officieel voor Modernisering & Innovatie Verrichtingen. Het gaat om kleine verrichtingen die een huisarts doet bij de patiënt, bijvoorbeeld om zorg in het ziekenhuis te voorkomen. Veelvoorkomende voorbeelden zijn kleine chirurgische ingrepen, een therapeutische injectie, een longfunctiemeting of een bloeddrukmeting. Dat M&I verrichtingen in de huisartsenpraktijken in de regio vaker wordt toegepast dan in de rest van Friesland is een typisch beeld passend bij een plattelandsgemeente en in het bijzonder de Waddeneilanden.

Figuur 31: percentage patiënten 65+ per categorie huisartsenzorg in de regio ten opzichte van de provincie Friesland. Bron: Vektis, 2019

35 d Zvw - Huisartsenzorg

Zvw – Huisartsenzorg – Consulten - % inwoners [65+] met zorg Verdeling totale kosten zorgstroom naar Consulten op de Waddeneilanden leeftijdscategorie 92,00% 100%

90% 91,00%

Figuur 32 geeft een beeld van het percentage oudere inwoners (65+) dat ieder jaar 80% gebruikt maakt van een consult bij de huisarts. In de gemeenten Noordoost90,00% Friesland, 70% Dantumadiel, Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen ligt het percentage ouderen dat gebruik 89,00% maakt van een huisartsenzorg - consulten rond het Fries gemiddelde, maar onder 60% het Nederlands gemiddelde. Voor de Waddeneilanden is dit percentage altijd hoger 65 jaar en ouder 88,00% 50% geweest dan gemiddeld, in verband met het ontbreken van tweedelijns voorzieningen. 18 t/m 64 jaar 0 t/m 17 jaar 40% 87,00%

Verdeling totale kosten zorgstroom naar 30% Zvw – Huisartsenzorg – Consulten - % inwoners [65+] met zorg Zvw – Huisartsenzorg – Consulten - % inwoners [65+] met zorg Verdeling totale kostenVerdeling zorgstroom totale naar kosten zorgstroom naar 86,00% leeftijdscategorieZvw – Huisartsenzorg – Consulten - % inwoners [65+] met zorg in de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden leeftijdscategorie leeftijdscategorie Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten per inwoner100% [65+] – in de gemeenten NO/D/A/T 92,00% 92,00% 92,00% 20% 100% 100% in de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden

€ 2.800 € 2.800 85,00% 90% 10% 90% 90% 91,00% 91,00% 91,00%

€ 2.700 € 2.700 84,00% 80% 0% 80% 80% 2015 2016 2017 2018 2019 Waddeneilanden Friesland 90,00% 90,00% 90,00% 70% € 2.600 € 2.600 70% 70%

89,00% 89,00% 89,00% 60% 60% 60% € 2.500 € 2.500 65 jaar en ouder 65 jaar en ouder 65 jaar en ouder 50% 88,00% 88,00% 88,00% 50% 50% 18 t/m 64 jaar 18 t/m 64 jaar 18 t/m 64 jaar € 2.400 € 2.400 0 t/m 17 jaar 0 t/m 17 jaar 0 t/m 17 jaar 40% 40% 40% 87,00% 87,00% 87,00% € 2.300 € 2.300 30% 30% 30%

86,00% 86,00% 86,00% € 2.200 € 2.200 20% 20% 20%

85,00% 85,00% 85,00% € 2.100 € 2.100 10% 10% 10%

0% 84,00% 84,00% 84,00% 0% 0% € 2.000 € 2.000 Noordoost Friesland Friesland 2015 2016 2017 2018 2019 2015 20152016 20172016 20182017 20192018 2019Waddeneilanden NoordoostFriesland Friesland Friesland 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

Figuur 32: zorggebruik van huisartsenzorg - consulten in de regio in de populatie 65+ ten opzichte van de provincie Friesland. Bron: Vektis, 2019

36 d Zvw - Huisartsenzorg

Zvw – Huisartsenzorg – Visites - % inwoners [65+] met zorg Verdeling totale kosten zorgstroom naar op de Waddeneilanden leeftijdscategorie Visites 30,00% 100%

90%

25,00% Naast dat de patiënt bij de huisarts kan komen, bezoekt de huisarts de de Waddeneilanden iets minder vaak. In Friesland worden visites vaker80% patiënt ook. Dit wordt dan een visite genoemd. Zoals in Figuur 33 in de toegepast dan in de rest van Nederland. De gemiddelde kosten per meest rechtse tabel te zien is, worden visites met name ingezet voor inwoner (65+) van Noordoost Friesland steeds dichter opschuift naar70% het 20,00% ouderen. Jaarlijks ontvangen rond de 25% van de ouderen in de regio Friese gemiddelde. Op de Waddeneilanden liggen de kosten van deze 60% en op de Waddeneilanden huisartsenzorg in de vorm van een visite. In zorg lager dan het Friese gemiddelde. 65 jaar en ouder 15,00% 50% de regio Noordoost Friesland vaker dan het Fries gemiddelde en op 18 t/m 64 jaar 0 t/m 17 jaar 40%

10,00% 30% Zvw – Huisartsenzorg – Visites - % inwoners [65+] met zorg VerdelingZvw –totaleHuisartsenzorg kostenZvw zorgstroom–– VisitesHuisartsenzorg naar- % inwoners – Visites[65+]- % met inwoners zorg [65+] met zorg Verdeling totale kostenVerdeling zorgstroom totale kosten naar zorgstroom naar in de gemeenten NO/D/A/T leeftijdscategorieop de Waddeneilandenin de gemeenten NO/D/A/T leeftijdscategorie leeftijdscategorie 20% 30,00% 30,00% Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten per5,00%30,00% 100%inwoner [65+] – 100% 100% in de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden € 2.800 € 2.800 10% 90% 90% 90%

25,00% 0,00%25,00% 25,00% 0% 80% € 2.700 € 2.700 2015 2016 2017 2018 2019 80% Waddeneilanden80% Friesland

70% 70% 70% € 2.600 20,00% € 2.600 20,00% 20,00%

60% 60% 60% € 2.500 € 2.500 65 jaar en ouder 65 jaar en ouder 65 jaar en ouder 15,00% 15,00%50% 15,00% 50% 50% 18 t/m 64 jaar 18 t/m 64 jaar 18 t/m 64 jaar

€ 2.400 € 2.400 0 t/m 17 jaar 0 t/m 17 jaar 0 t/m 17 jaar 40% 40% 40%

10,00% 10,00% 10,00% € 2.300 € 2.300 30% 30% 30%

20% 20% € 2.200 € 2.200 20% 5,00% 5,00% 5,00%

10% 10% 10% € 2.100 € 2.100

0,00% 0,00%0% 0,00% 0% 0% Noordoost Friesland Friesland 2015 2016 2017 2018 2019 Noordoost2015 Friesland 20162015Friesland 20172016 20182017 20192018 2019 Waddeneilanden Friesland € 2.000 € 2.000 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

Figuur 33: zorggebruik van huisartsenzorg - visites in de regio in de populatie 65+ ten opzichte van de provincie Friesland. Bron: Vektis, 2019

37 d

Figuur 34 geeft een beeld van overige soorten dagelijkse levensverrichtingen. Bij complexe zorg worden Zvw - Overige eerstelijnszorg, waar ouderen relatief weinig gebruik van levensverrichtingen tijdelijk overgenomen door een maken. Eerstelijnsverblijf (ELV) is één van deze zorgsoorten professional. Palliatieve zorg omvat alle zorg voor mensen eerstelijnszorg en kan worden ingezet wanneer ouderen na bijvoorbeeld die ongeneeslijk ziek zijn. een operatie kortdurend verblijf nodig hebben om te herstellen en dat thuis niet mogelijk is. Sinds 1 januari Figuur 34 laat zien dat in 2019 ongeveer 1% van de 2017 wordt ELV vanuit de Zvw bekostigd. In 2015 en 2016 65-plussers gebruik heeft gemaakt van eerstelijnsverblijf. werd deze zorg bekostigd vanuit een subsidieregeling Het gaat om ongeveer 281 ouderen. Op de vanuit de Wlz. ELV kent 3 categorieën: laag complexe zorg, Waddeneilanden zijn de kosten voor ELV logischerwijs veel hoog complexe zorg en palliatieve zorg. Laag complexe hoger dan landelijk gemiddeld vanwege het ontbreken van zorg is kortgezegd alle zorg die door de huisarts geleverd tweedelijns voorzieningen. kan worden en de patiënt ondersteunt bij algemene

Zvw - Overige Eerstelijnszorg - Percentage patiënten [65+] Zvw - Overige Eerstelijnszorg - Percentage patiënten [65+] in de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden

Figuur 34: zorgkosten en zorggebruik van overige eerstelijnszorg voor het percentage ouderen in de regio - ten opzichte van Friesland. Bron: Vektis, 2019

38 d

Zvw - Extramurale farmacie

ZvwZvw ––EExtramuralextramuralefarmaciefarmacie––kostenkostenperper inwonerinwoner[65+][65+] in de Zvw – Extramurale farmacie – kosten per inwoner [65+] Zvw – Extramurale farmacie – kosten per inwoner [65+] in de Zvw - Extramurale farmacie - Kosten per patiënt [65+] gemeenten NO/D/A/T op degemeenten WaddeneilandenNO/D/A/T op de Waddeneilanden € 800 € 800 € 800

Extramurale geneesmiddelen zijn € 700 geneesmiddelen die op recept van een arts € 700 € 700

verkrijgbaar zijn bij de apotheek. Gemiddeld Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten per inwoner [65+] – slikt 90% van de ouderen één of meer in de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden € 600 € 2.800 € 600 € 2.800 € 600 medicijnen die via de basisverzekering worden vergoed16 en veel 65-plussers gebruiken € 2.700 € 2.700 € 500 dagelijks 5 of meer verschillende € 500 € 500 geneesmiddelen (polyfarmacie)17. € 2.600 € 2.600 € 400 € 400 € 400

Figuur 35 geeft een beeld van de kosten per € 2.500 € 2.500 patiënt [65+] voor extramurale farmacie. € 300 € 300 € 300 De grijze lijn geeft informatie weer van de € 2.400 € 2.400 gemeenten Noardeast-Fryslân, Dantumadiel,

€ 200 Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen. De groene € 2.300 € 200 € 2.300 € 200 lijn representeert De Waddeneilanden. Te zien

is dat op de Waddeneilanden de kosten voor € 2.200 € 2.200 € 100 € 100 € 100 extramurale farmacie lager zijn dan in de rest van Nederland. € 2.100 € 2.100 € 0 € 0 € 0 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 16 https://www.vektis.nl/uploads/Publicaties/Zorgthermome- € 2.000 € 2.000 ter/Zorgthermometer%20Ouderenzorg.pdf 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 17 https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/080027001. pdf Figuur 35: zorgkosten Extramurale farmacie - in de regio ten opzichte van Friesland. Bron: Vektis, 2019

39 d

Figuur 36 geeft het gebruik van extramurale farmacie Zvw - Extramurale binnen de verschillende categorieën weer. Te zien is dat ouderen het vaakst medicijnen slikken voor het farmacie hartvaatstelsel, maagdarmkanaal en metabolisme en bloed en bloedvormende organen. Het percentage inwoners (65+) dat gebruikt maakt van geneesmiddelen voor het hart- en vaatstelsel ligt in Noordoost Friesland hoger dan gemiddeld. Voor de Waddeneilanden ligt het percentage juist onder het Fries gemiddelde.

Figuur 36: overzicht van het zorggebruik van extramurale farmacie per categorie, regionaal en ten opzichte van Friesland. Bron: Vektis, 2019

40 d

Zvw - Extramurale Zvw – Extramurale farmacie – Maagdarmkanaal en metabolisme – Zvw – Extramurale farmacie – Maagdarmkanaal en metabolisme – Zvw – Extramurale farmacie – Maagdarmkanaal en metabolisme – Zvw – Extramurale farmacie – Maagdarmkanaal en metabolisme – percentage inwoners [65+] met zorg op de Waddeneilanden DiabetesmiddelenZvw - Extramurale Farmacie– % inw - Diabetes. [65+] Medicatie met zorg - Percentageop de gebruikersWaddeneilanden [65+] percentage inwoners [65+]farmacie met zorg in de - gemeenten NO/D/A/T Diabetesmiddelen – % inw. [65+] met zorg in de gemeenten NO/D/A/T 65,0% 65,0% 18,00%18,00% Diabetes 16,00%16,00%

63,0% 63,0% 14,00%14,00%

Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten per inwoner [65+] – in de12,00% gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden € 2.800 12,00% € 2.800 61,0% 61,0% Figuur 37 beschrijft het percentage ouderen [65+] die gebruik maakt van diabetes medicatie.€ 2.700 10,00%10,00% € 2.700 De grijze lijn geeft informatie weer van de gemeenten Noardeast-Fryslân, Dantumadiel, € 2.600 8,00% € 2.600 8,00% 59,0% Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen. De groene lijn 59,0% representeert De Waddeneilanden. Te zien is dat€ 2.500 € 2.500 6,00% in de gemeenten Noardeast-Fryslân, Dantumadiel, 6,00% Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen meer inwoners€ 2.400 € 2.400 diabetes medicatie slikken dan in de rest van 4,00% 57,0% € 2.300 4,00% € 2.300 57,0% Friesland en Nederland. Op de Waddeneilanden ligt dit gebruik lager dan het Fries en Nederlands 2,00% € 2.200 € 2.200 gemiddelde. 2,00%

55,0% € 2.100 0,00% € 2.100 55,0% 2015 2016 2017 2018 2019 0,00% 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 € 2.000 2019 2015 2016 € 2.000 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

Figuur 37: overzicht van het zorggebruik van extramurale farmacie - diabetes medicatie, regionaal en ten opzichte van Friesland. Bron: Vektis, 2019

41 d

De Wlz is per 1 januari 2015 van kracht en regelt de In de regio maakt ongeveer 2% van de oudere inwoners Wlz-zorg meest zware en intensieve zorg voor mensen die 24 uur gebruik van Wlz zorg. Op de Waddeneilanden liggen per dag zorg en toezicht nodig hebben. Deze zorg kan de kosten en het gebruik van Wlz zorg lager dan in de zowel thuis als in een instelling ontvangen worden. In de regio Noordoost Friesland. Dit komt onder andere omdat praktijk ontvangen met name ouderen en gehandicapten tweedelijnsvoorzieningen in mindere mate of niet aanwezig zorg uit de Wlz. Figuur 38 beschrijft het zorggebruik en de zijn. De kosten per inwoner in Noordoost Friesland ligt rond zorgkosten per inwoner voor Wlz zorg. De grijze lijn geeft het Fries gemiddelde. De kosten voor Wlz zorg per inwoner informatie weer van de gemeenten Noardeast Fryslân, zijn de laatste jaren sterk toegenomen. Dantumadiel, Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen. De groene lijn representeert De Waddeneilanden.

Wlz Totaal – Percentage inwoners [65+] met zorg WlzWlzWlz -Totaal TotaalPercentage ––PercentagePercentage inwonersWlz Totaal inwonersinwoners met – Kosten [65+][65+]zorg met[65+]metper zorginwonerzorg [65+] Wlz Totaal – Percentage inwonersWlz Totaal[65+]Wlz - met –KostenKosten zorg per per inwonerinwoner [65+] Wlz Totaal – Kosten per inwoner [65+] in de gemeenten NO/D/A/T in deop gemeentende Waddeneilandenin deNO/D/A/T gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilandenin deop gemeentende Waddeneilanden NO/D/A/T op de Waddeneilanden 3,0% 3,0%3,0% € 1.600 3,0% € 1.600 € 1.600

Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – € 1.400 Zvw totaal – Kosten per inwoner [65+] – € 1.400 € 1.400 2,5% in de gemeenten NO/D/A/T2,5%2,5% op de Waddeneilanden 2,5% € 2.800 € 2.800 € 1.200 € 1.200 € 1.200

€ 2.700 € 2.700 2,0% 2,0%2,0% 2,0%

€ 1.000 € 1.000 € 1.000 € 2.600 € 2.600

1,5% 1,5%1,5% 1,5% € 2.500 € 800 € 2.500 € 800 € 800

€ 2.400 € 2.400 1,0% 1,0%1,0% € 600 1,0% € 600 € 600

€ 2.300 € 2.300

€ 400 € 400 € 400

0,5% € 2.200 0,5%0,5% € 2.200 0,5%

€ 200 € 200 € 200 € 2.100 € 2.100

0,0% 0,0%0,0% 0,0% 2015 2016 2017 2018 2019 20152015 20162016 20172017 20182018 20192019 2015 2016 2017 2018 2019 € 2.000 € 0 € 2.000 € 0 € 0 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 Figuur 38: Kosten per inwoner [65+] voor WLZ zorg in de regio, ten opzichte van Friesland. Bron: Vektis, 2019

42 d

Wlz - thuis en in Wlz instelling – percentage inwoners [65+] Wlz instelling – kosten per patient [65+] met zorg op de Waddeneilanden op de Waddeneilanden een instelling 8,0% € 70.000 7,0% € 60.000

6,0% € 50.000

5,0% Het percentage mensen met een Wlz indicatie dat thuis woont, is € 40.000 laag [Figuur 39]. De gemiddelde kosten van deze groep liggen veel 4,0% lager dan de groep die in een instelling verblijft [Figuur 40]. Voor de € 30.000 3,0% Waddeneilanden is geen informatie opgenomen over Wlz-zorg thuis, € 20.000 vanwege het te lage aantal inwoners dat daar gebruik van maakt. De 2,0%

kosten van patiënten die in een instelling verblijven, liggen rond het Friese € 10.000 1,0% en Nederlandse gemiddelde en nemen sterk toe.

0,0% € 0 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

Zvw Totaal – Kosten per inwoner [65+] – Zvw totaal – Kosten per inwoner [65+] – in de gemeenten NO/D/A/T op de Waddeneilanden Wlz thuiswonend – percentage inwoners€ 2.800 Wlz thuiswonend – kosten per patient [65+] € 2.800 Wlz instelling – percentage inwoners [65+] Wlz instelling – kosten per patient [65+] [65+] met zorg in de gemeenten NO/D/A/T in de gemeenten NO/D/A/T met zorg in de gemeenten NO/D/A/T in de gemeenten NO/D/A/T 2,5% € 30.000 8,0% € 70.000 € 2.700 € 2.700

7,0% € 60.000 € 2.600 € 25.000 € 2.600 2,0% 6,0% € 50.000 € 2.500 € 2.500 € 20.000 5,0% 1,5% € 40.000 € 2.400 € 2.400 € 15.000 4,0%

€ 30.000 € 2.300 € 2.300 1,0% 3,0% € 10.000 € 20.000 € 2.200 € 2.200 2,0%

0,5% € 5.000 € 10.000 € 2.100 € 2.100 1,0%

0,0% € 0 0,0% € 0 € 2.000 € 2.000 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019 2015 20162015 20162017 2017 20182018 20192019 2015 2016 2017 2018 2019

Figuur 39: Zorggebruik en zorgkosten Wlz zorg thuis [65+] in de regio, Figuur 40: Zorggebruik en zorgkosten Wlz zorg in instelling [65+] in de ten opzichte van Friesland. Bron: Vektis, 2019 regio, ten opzichte van Friesland. Bron: Vektis, 2019

43 d

Wmo - Begeleiding

De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) is per 1 januari 2015 van kracht en Kosten per inwoner – WMO - Begeleiding regelt dat kwetsbare mensen en mantelzorgers ondersteuning krijgen, zodat zij mee € 70 Kosten per inwoner – WMO - Begeleiding kunnen blijven doen in de samenleving en zo lang mogelijk voor zichzelf kunnen € 60 € 70 € 50 zorgen. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de wet en informatie € 60 € 40 opgenomen in dit regiobeeld is dan ook door de gemeenten bij Vektis aangeleverd € 50 € 30 voor analyse. Wanneer iemand ondersteuning nodig heeft bekijken de gebiedsteams € 40 € 20 € 30 vaak namens de gemeente welke ondersteuning de inwoner nodig heeft. De gemeente € 10 € 20 biedt verschillende voorzieningen, zoals: begeleiding en dagbesteding, huishoudelijke € 0 hulp, mantelzorgondersteuning en beschermd wonen voor mensen met psychische 2017 € 10 2018 2019 € 0 aandoeningen. Kosten per cliënt – WMO - Begeleiding Percentage inwoners – WMO - Begeleiding2017 2018 2019 € 9.000 0,9% Kosten per cliënt – WMO - Begeleiding Percentage inwoners – WMO - Begeleiding Figuur 41 geeft een€ 8.000beeld van de € 9.000 0,8% 0,9% ontvangen Wmo begeleiding aan € 7.000 € 8.000 0,7% 0,8% oudere inwoners [65+] in de regio. In de gemeente Tytsjerksteradiel€ 6.000 € 7.000 0,6% 0,7% ontvangen de minste ouderen Achtkarspelen € 5.000 € 6.000 0,5% 0,6% Wmo begeleiding (sinds 2018). Dantumadiel Achtkarspelen Verder valt op dat €Achtkarspelen 4.000 € 5.000 0,4% 0,5% Noardeast-Frysl?n Dantumadiel en Noardeast-Fryslan de sterkste Tytsjerksteradiel € 3.000 € 4.000 0,3% 0,4% Noardeast-FryslânNoardeast-Frysl?n stijging vertonen. Voor Ameland Tytsjerksteradiel en Schiermonnikoog€ 2.000 geldt dat er € 3.000 0,2% 0,3% minder dan 10 ouderen (65+) deze € 1.000 € 2.000 0,1% 0,2% zorg hebben ontvangen. Om deze reden worden er geen€ gegevens0 € 1.000 0,0% 0,1% getoond. 2017 2018 2019 2017 2018 2019 € 0 0,0% 2017 2018 2019 2017 2018 2019

Figuur 41: Zorggebruik en zorgkosten WMO begeleiding [65+] in de regio. Bron: Vektis, 2019

44 d

Wmo - Kosten per inwoner – WMO - Dagbesteding Dagbesteding € 140 € 120 € 100 Kosten per inwoner – WMO - Dagbesteding € 140 € 80 € 120 € 60 Ouderen kunnen gebruik maken van € 100 dagbesteding, waarbij zij ondanks € 40 € 80 € 60 een bepaalde beperking verschillende € 20 activiteiten kunnen ondernemen. € 40 Voor ouderen kan dat erg waardevol € 0 € 20 zijn, waarnaast het overbelasting van 2017 2018 € 02019 mantelzorger(s) kan voorkomen. 2017 2018 2019 Kosten per cliënt – WMO - Dagbesteding Percentage inwoners – WMO - Dagbesteding Figuur 42 geeft een beeld van de Kosten per cliënt – WMO - Dagbesteding Percentage inwoners – WMO - Dagbesteding € 8.000 2,5% Wmo dagbesteding in de regio. De € 8.000 2,5% € 7.000 gemeente Achtkarspelen heeft voor € 7.000 de zorgsoort dagbesteding de laagste 2,0% 2,0% € 6.000 € 6.000 kosten per inwoner, per cliënt en het Achtkarspelen laagste percentage inwoners 65+. € 5.000 Achtkarspelen1,5% € 5.000 Verder valt op dat de dalende lijn van Dantumadiel 1,5% € 4.000 2018 verandert in een stijgende lijn in Dantumadiel Noardeast-Frysl?nNoardeast-Fryslân 1,0% € 4.000 2019. Voor Schiermonnikoog geldt dat € 3.000 Tytsjerksteradiel Noardeast-Frysl?n er minder dan 10 ouderen (65+) van Ameland 1,0% € 2.000 Ameland € 3.000 Wmo dagbesteding gebruik hebben Tytsjerksteradiel0,5% € 1.000 gemaakt. Om deze reden worden er Ameland € 2.000 geen gegevens getoond. Voor Ameland 0,5% € 0 0,0% is het aantal inwoners 65+ met een 2017 2018 2019 2017 2018 2019 € 1.000 indicatie dagbesteding ook laag (tussen 11 en 16). Dit verklaart de grote jaarlijkse € 0 0,0% Figuur 42: Zorggebruik en zorgkosten WMO dagbesteding [65+] in de verschillen. regio. Bron: Vektis, 2019 2017 2018 2019 2017 2018 2019

45 d

Wmo - Hulp Kosten per inwoner – Wmo - Hulp bij het huishouden - Jaar 2019 € 400

bij het huishouden € 350 Achtkarspelen € 300 Dantumadiel € 250 Noardeast-Frysl?n € 200 Kosten per inwoner – Wmo - Hulp bij het Tytsjerksteradielhuishouden - Jaar 2019 € 150 Om zelfstandig thuis te kunnen blijven wonen wanneer de gezondheid achteruit gaat, € 400 Ameland € 100 ontvangen veel ouderen hulp in het huishouden. Hulp bij het huishouden is dan ook de € 350 € 50 Schiermonnikoog Achtkarspelen zorgsoort waar de meeste ouderen (65+) gebruik van maken. Figuur 43 geeft hiervan een € 300 € 0 Dantumadiel beeld. In de gemeente Achtkarspelen wordt het meeste gebruik gemaakt van hulp bij het € 250 Noardeast-Frysl?n huishouden. Op SchiermonnikoogKosten per het cliënt minst. Wmo In de Hulp gemeente bij het Tytsjerksteradiel zijn de kosten% inwoners met zorg - Wmo Hulp bij€ het 200 Tytsjerksteradiel per cliënt het hoogst en op Amelandhuishouden zijn deze - Jaar het laagst.2019 In Achtkarspelen zijn de kosten per huishouden - Jaar 2019 € 150 Ameland inwoner het €hoogst, 4.000 wat verklaard kan worden door het hoge percentage inwoners12,0% dat gebruik € 100 maakt van Wmo - hulp bij het huishouden in deze gemeente. € 50 Schiermonnikoog € 3.500 10,0% € 0 € 3.000 Achtkarspelen Kosten per cliënt Wmo Hulp bij het8,0% % inwoners met zorgDantumadiel - Wmo Hulp bij het € 2.500 huishouden - Jaar 2019 huishouden - Jaar 2019 Noardeast-Frysl?n € 2.000 € 4.000 6,0% 12,0% Tytsjerksteradiel € 1.500 € 3.500 4,0% 10,0% Ameland € 1.000 € 3.000 Schiermonnikoog Achtkarspelen 2,0% 8,0% Dantumadiel € 500 € 2.500 Noardeast-FryslânNoardeast-Frysl?n € 0 € 2.000 0,0% 6,0% Tytsjerksteradiel € 1.500 4,0% Ameland € 1.000 Schiermonnikoog 2,0% € 500

€ 0 0,0%

Figuur 43: Zorggebruik en zorgkosten WMO - Hulp bij het huishouden [65+] in de regio, ten opzichte van Friesland. Bron: Vektis, 2019

46 Contact

Ronald Wierstra [email protected] www.defriesland.nl

Jildou de Jong [email protected] www.ROSFriesland.nl

ROS Friesland en De Frieslanden werkt in deze opdracht samen met derden. Niets van deze presentatie mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming.