Hoe Scouts En Gidsen Vlaanderen Zingeving Beleven
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/134419 Please be advised that this information was generated on 2021-09-25 and may be subject to change. AUTHENTIEK EN VERBONDEN Hoe Scouts en Gidsen Vlaanderen zingeving beleven Werner Fierens 2015 AUTHENTIEK EN VERBONDEN Hoe Scouts en Gidsen Vlaanderen zingeving beleven Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Radboud Universiteit Nijmegen op gezag van rector magnificus Prof. dr. Th.L.M. Engelen, volgens besluit van het college van decanen in het openbaar te verdedigen op woensdag 25 februari 2015 om 16.30 uur precies door Werner Fierens geboren op 29 oktober 1962 te Mortsel, België Promotor Prof. dr. P.J.A. Nissen Co-promotor Dr. F.P.M. Jespers Manuscriptcommissie Prof. dr. H.J.M. Venbrux Prof. dr. G.A.F. Hellemans (Tilburg University) Prof. dr. A.J.M. van den Hoogen Aan Peter † 29-6-2010 INHOUD VOORWOORD 1 HOOFDSTUK 1 INLEIDING. SCOUTING IN EEN VERANDERENDE CULTUUR 3 1.1 Probleemstelling: transformatie en privatisering van religie 3 1.1.1 Opbouw van de studie 6 1.2 De reactie van de scoutsbeweging op culturele veranderingen 7 1.3 Onrust in christelijke kringen 10 1.3.1 Niet alles is kommer en kwel? 12 1.4 Naar een andere aanpak 15 1.4.1 Zingevingspraktijken een ervaringsbericht uit scouting 17 1.5 Aanleiding voor deze studie en onderzoeksvraag 20 1.6 Verdere uitwerking van de onderzoeksvraag en doelstelling van deze studie 22 1.6.1 Macroniveau: ontwikkelingen in de samenleving. 23 1.6.1.1 De secularisering in Vlaanderen 24 1.6.1.2 Genuanceerdere visies op secularisering 26 1.6.1.3 De pluralisering 28 1.6.1.4 De individualisering 32 1.6.2 Mesoniveau: de ontwikkelingen in sociale groepen 36 1.6.2.1 Sociaal kapitaal 36 1.6.2.2 Generationele overdracht 38 1.6.2.3 De rol van het onderwijs 41 1.6.2.4 De derde pijler 42 1.6.2.4.1 Subculturen 42 1.6.2.4.2 Leefstijlen als alternatief voor subculturen 43 1.6.2.4.3 De dominante invloed van nieuwe sociale media 45 1.6.3 Microniveau: zingeving en waardenbeleving op individueel vlak 48 1.6.4 Doelstellingen 52 1.7 Wetenschappelijke methode en rol van de onderzoeker in deze studie 53 1.7.1 Methode 53 1.7.2 Rol van de onderzoeker 54 1.8 Verdere begripsbepalingen 54 1.9 Operationalisering van het onderzoek 57 1.9.1 De geschiedenis van scouting in ons land 57 1.9.2 Een levensbeschouwelijke vergelijking tussen Scouts en Gidsen Vlaanderen en andere middenveldorganisaties in Vlaanderen 58 1.9.3 De levensbeschouwelijke identiteit van een hedendaagse scout of gids 58 HOOFDSTUK 2: SCOUTING EN ZINGEVING. HISTORIEK EN ACTUALITEIT VAN EEN BEWEGING 59 2.1 Inleiding 59 2.2 Het ontstaan en de doelstellingen van de scoutsbeweging: Baden-Powell en de scoutsmethode 60 2.3 De scoutsbeweging in België 63 2.3.1 De pioniersjaren 63 2.3.2 Handhaaf en bouw. De periode 1945-1960 69 2.3.3 Het Aggiornamento. De periode 1960-1972 70 2.3.4 Een onstuitbare evolutie richting pluralisme. De periode 1972-1990 73 2.3.5 Zingeving op de juiste weg? De periode 1990-2002 78 2.3.6 Een nieuwe naam, een nieuwe identiteit. De periode 2003 tot 2006 79 2.3.7. Het verhaal gaat verder. De periode 2007 tot heden 83 2.3.8 De plaats van religie en zingeving bij Baden-Powell 86 2.4 Scouts en Gidsen vandaag 88 2.4.1 Inleiding 88 2.4.2 De Kijk Op Scouting 88 2.4.2.1 De Missie van Scouts en Gidsen Vlaanderen 89 2.4.2.2 Thema’s 90 2.4.2.3 De basispijlers 92 2.4.2.4 Speelvelden 93 2.4.2.5 Groeikader 94 2.4.3. Leefwerelden en takwerking 94 2.4.4 Organigram van Scouts en Gidsen Vlaanderen 97 2.5 Conclusies 99 HOOFDSTUK 3: PARALLELLE ORGANISATIES IN HET MAATSCHAPPELIJKE MIDDENVELD 103 3.1 Inleiding: gerommel op het middenveld, de ‘K’ ter discussie 103 3.2 De Damiaanactie 104 3.3 Femma 106 3.4 De katholieke school in Vlaanderen 107 3.5 Het jeugdwerk in Vlaanderen: zingeving bij FOS en andere jeugdbewegingen 110 3.5.1 Historisch overzicht van het ontstaan en de evoluties bij de Federatie voor Open Scoutisme 110 3.5.2 Zingeving bij FOS vandaag 111 3.5.3 Zingeving en pluralisme in de Vlaamse jeugdbewegingen 113 3.6 Conclusies 115 HOOFDSTUK 4: LEIDING EN LEDEN AAN HET WOORD 117 4.1 Inleiding 117 4.2 Kwalitatief empirisch onderzoek 118 4.2.1 Verantwoording van de onderzoeksmethode 118 4.2.2 Interviews 119 4.2.2.1 Topics 120 4.2.3 De respondenten 122 4.2.4 Verwerking van de interviews en rol van de onderzoeker 124 4.3 Weergave van de interviews 125 4.3.1 Inleiding 125 4.3.2 Cluster 1: Scouting, jeugdbeweging voor specifieke doelgroep 125 4.3.2.1 Vroegere deelname van ouders en familie is bepalend voor lidmaatschap 125 4.3.2.2 Ouders stimuleerden en motiveerden om lid te worden van de scouts 127 4.3.2.3 Vrienden brengen nieuwe leden aan 127 4.3.2.4 Scouts en gidsen zijn hoog opgeleid 128 4.3.2.5 Scouts en gidsen vinden elkaar in dezelfde vormen van vrijetijdsbesteding 129 4.3.3 Cluster 2: Scouts en Gidsen, jeugdbeweging met een sterke identiteit 131 4.3.3.1 Engagement en motivatie 131 4.3.3.2 Gelijktijdige inzet voor leiding en leden 132 4.3.3.3 Scouting kleurt de identiteit van jonge mensen 132 4.3.3.5.1 Engagement, dienst, ploegwerk worden het meest vernoemd. 134 4.3.3.5.2 Basispijler zitten meestal impliciet in de werking. 134 4.3.3.4 Groepsverbondenheid is belangrijk 133 4.3.3.5 Pedagogisch project zit vervat in de basispijlers 134 4.3.3.6 Scouting is veelzijdig 135 4.3.3.7 Scouting is een sociale dienst aan de samenleving 136 4.3.3.8 Verminderend engagement brengt de eigenheid van scouting in gevaar 137 4.3.3.8.1 Aangeprate behoeften zet het vrijwilligerswerk onder druk. 138 4.3.3.8.2 Vorming is een noodzaak. 138 4.3.3.8.3 Kennis pedagogisch project is te vanzelfsprekend verondersteld. 139 4.3.4 Cluster 3: Waarden zijn belangrijk 139 4.3.4.1 Scouting, engagement dat niet vrijblijvend is 139 4.3.4.2 Scouting bepaalt de persoonlijke ontwikkeling 140 4.3.4.3 Scoutsvrienden zijn echte vrienden 141 4.3.4.4 Vriendschap creëert verbondenheid 141 4.3.4.5 Bij scouting ontmoet je nieuwe mensen en leer je samenwerken 142 4.3.4.6 Bij scouting verwerf je spelenderwijs competenties 142 4.3.4.6.1 Aandacht voor natuur en duurzaamheid. 142 4.3.4.6.2 Mondigheid en relativeringsvermogen. 143 4.3.4.6.3 Verantwoordelijkheid. 144 4.3.4.6.4 Organisatie, creativiteit, zelfstandigheid. 144 4.3.5 Cluster 4: Evolutie naar impliciete zingeving 145 4.3.5.1 Zingeving hoort bij scouting 145 4.3.5.2 Zingeving is stilstaan bij wat je doet als scout of gids 146 4.3.5.3 Rituelen horen bij de scoutscultuur 146 4.3.5.4 Belofte & totemisatie gaan over de essentie van scouting 147 4.3.5.5 Zingeving staat onder druk 147 4.3.5.6 Zingeving krijgt steeds minder aandacht in de groepen 148 4.3.5.7 Christelijke inspiratie 148 4.3.5.8 Het verdwijnen van de ‘K’ van katholiek 149 4.3.5.9 Verwijdering van de kerk, moeilijkheden met parochies 150 4.3.5.10 Creëert het verdwijnen van aalmoezeniers uit de beweging een leemte? 150 4.4 Analyse van de interviews 151 4.4.1 Inleiding 151 4.4.2 Lid zijn van scouting is een familietraditie en wordt van generatie op generatie doorgegeven 151 4.4.3 Scouting biedt waarden aan 152 4.4.3.1 Engagement 152 4.4.3.2 Vriendschap en verbondenheid 152 4.4.3.3 Verantwoordelijkheid en motivatie 153 4.4.3.4 Inzet voor de samenleving 153 4.4.3.5 Zorg voor natuur en duurzaamheid 154 4.4.4 Scouting kleurt de identiteit van haar leden 154 4.4.5 Zingeving wordt impliciet in de scoutswerking verwerkt 155 4.5. Conclusies 156 HOOFDSTUK 5: SCOUTS EN GIDSEN: EIGENTIJDS MAAR BEHOUDEND, AUTHENTIEK EN WAARDENBEWUST 159 5.1 Inleiding 159 5.2 Honderd jaar scouting weerspiegelt de evolutie en de transformatie van religie 159 5.3 Authenticiteit en sociale waarden bepalen de scoutsidentiteit 160 5.4 Zingeving bestaat uit humane waarden 162 5.5 Diversiteit geeft vorm aan het actief pluralisme 164 Nabeschouwing 167 Lijst met afkortingen 169 Lijst van gebruikte literatuur 171 Lijst van gebruikt archiefmateriaal 179 Lijst van geraadpleegde websites 180 Lijst met geïnterviewde gezagvolle getuigen 181 English Summary 183 Dankwoord 195 VOORWOORD 1 Voorwoord Op 15 januari 1913 erkende paus Pius X de scoutsbeweging als jeugdbeweging binnen de katholieke kerk.1 Dit eeuwfeest werd gevierd door de drie confessi- onele scoutsassociaties van België op 12 en 13 januari 2013 in Moeskroen, met een internationaal colloquium en een pontificale eucharistieviering in de kerk van de heilige Familie, voorgegaan door de bisschop van Doornik monseigneur Guy Harpigny. Op zich is het een klein wonder dat dit jubileum op deze wijze (nog) is gevierd, want wat betreft het religieus aanvoelen ligt er tussen 1913 en 2013 een wereld van verschil! Reeds een kwart eeuw ben ik werkzaam in het jongerenpastoraat in Vlaan- deren, meer bepaald in het bisdom Hasselt.