MIASTO I GMINA KARCZEW Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego

Karta tytułowa

MIASTO I GMINA KARCZEW Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Część opisowa Studium

1. Część opisowa Studium stanowi ZAŁĄCZNIK Nr 1 do Uchwały Rady Miejskiej w Karczewie Nr XIX/100/2000 z dnia 25 stycznia 2000 r. 2. Tekst Studium podlegający uchwaleniu stanowi ZAŁĄCZNIK Nr 2 do Uchwały Rady Miejskiej w Karczewie Nr XIX/100/2000 z dnia 25 stycznia 2000 r. 3. Część graficzna Studium stanowi ZAŁĄCZNIK Nr 3 do Uchwały Rady Miejskiej w Karczewie Nr XIX/100/2000 z dnia 25 stycznia 2000 r.

I Karta tytułowa

Warszawa, pażdziernik 1999 r.

I Spis treści

1. Wstęp...... 1 1.1. Zawartość elaboratu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew.1 1.2. Podstawa formalna opracowania...... 1 1.3. Cel prac...... 1 1.4. Zakres prac ...... 2 1.4.1. Zakres przestrzenny...... 2 1.4.2. Zakres merytoryczny...... 2 1.5. Materiały wyjściowe...... 2 1.5.1. Podkłady mapowe...... 2 1.5.2. Opracowania i materiały planistyczne w kolejności ich powstawania...... 2 1.5.3. Wybrane akty prawne w kolejności ich powstawania...... 3 1.5.4. Wnioski zgłoszone do opracowania...... 4 1.6. Prace planistyczne w obszarze miasta i gminy...... 7 1.6.1. Lata 1987 - 1994...... 7 1.6.2. Lata 1995-1998...... 8 1.7. Uwarunkowania ustawowe sporządzania Studium i jego implikacje zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem. . 12 1.7.1. Znaczenie formalno - prawne Studium...... 12 1.7.2. Tryb i zakres sporządzania Studium...... 13 1.7.3. Zasady finansowe realizacji ustaleń Studium - renta planistyczna...... 14 1.8. Postulowane zmiany ustawodawstwa dotyczące Studium...... 15 1.9. Cele studium...... 15 1.10. Kolizje rozwoju...... 15 1.11. Wiadomości ogólne o mieście...... 16 1.11.1. Dane ogólne...... 16 1.11.2. Rys historyczny miasta i gminy Karczew...... 17 1.11.3. Charakterystyka miasta i gminy Karczew...... 18 1.11.3.1. Ukształtowanie terenu miasta i gminy, podstawowe elementy struktury przestrzennej ...... 18 1.11.3.2. Mikroklimat...... 18 1.11.3.3. Dotychczasowy sosób rozwoju miasta i gminy...... 19 1.11.3.4. Główne funkcje miasta i gminy...... 20 1.11.3.5. Miasto i gmina Karczew na tle gmin otaczających byłego województwa warszawskiego...... 20 1.11.3.6. Własność terenów w obszarze miasta i gminiy Karczew...... 22 1.11.3.7. Wartości przyrodnicze terenów miasta i gminiy Karczew...... 23 1.11.3.8. Wartości kulturowe terenów miasta i gminiy Karczew...... 25 1.11.3.9. Podstawowe cechy charakteryzujące miasto i gminę Karczew...... 26 1.11.3.10. Potencjalne czynniki rozwoju miasta i gminy Karczew...... 27 1.11.3.10.1. Urbanizacja stref zewnętrznych Warszawy...... 27 1.11.3.10.2. Stymulatory i efekty urbanizacji...... 28 2. Metodologia prac i sposób przedstawienia problematyki Studium...... 28 3. Szczegółowa charakterystyka obszaru miasta i jego otoczenia...... 31 3.1. Pradzieje obszaru Karczewa i ich implikacje dla zagospodarowania przestrzennego...... 31 3.1.1. Wykaz obiektów archeologicznych na terenie gminy Karczew...... 31 3.1.2. Wykaz obiektów archeologicznych na terenie miasta Karczew...... 32 3.1.3. Pradzieje obszaru Karczewa - ciągłość osadnictwa...... 32 3.1.3.1. Chronologia...... 32 3.1.3.2. Paleolit...... 33 3.1.3.3. Mezolit...... 35 3.1.3.4. Neolit...... 35 3.1.3.5. Epoka brązu...... 37 3.1.3.6. Epoka żelaza - okres halsztacki i lateński...... 38 3.1.3.7. Epoka żelaza - okres wpływów cesarstwa rzymskiego...... 38 3.1.3.8. Epoka żelaza - okres wędrówek ludów i okres wczesnośredniowieczny...... 41

II Spis treści

3.2. Fizjografia...... 42 3.2.1. Rzeźba terenu...... 42 3.2.2. Budowa geologiczna...... 43 3.2.3. Przydatność gruntów dla budowictwa...... 44 3.2.4. Wody powierzchniowe i czystość wód...... 45 3.2.4.1. Wody powierzchniowe...... 45 3.2.4.2. Czystość wód - rzeka Jagodzianka...... 45 3.2.4.3. Czystość wód - rzeka Wisła...... 46 3.2.5. Wody podziemne...... 46 3.2.6. Wydmy...... 48 3.3. Klimat...... 48 3.4. Gleby...... 48 3.5. Charakterystyka środowiska przyrodniczego...... 50 3.5.1. Położenie geograficzno - przyrodnicze i powiązania przyrodnicze z otoczeniem...... 50 3.5.2. Roślinność ...... 50 3.5.3. Szczególne wartości środowiska przyrodniczego obszaru Karczewa...... 51 3.5.4. Świat zwierzęcy...... 53 3.5.5. Stopnień synantropizacji obszaru...... 53 3.6. Ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego...... 54 3.6.1. Przepisy prawne dotyczące ochrony środowiska...... 54 3.6.1.1. Normy dopuszczalne zanieczyszczenia powietrza...... 54 3.6.1.2. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku...... 55 3.6.1.3. Ochrona przyrody i ochrona krajobrazu...... 56 3.6.1.3.1. Przepisy prawne...... 56 3.6.1.3.2. Ochrona wartości przyrodniczych i kulturowych obszaru o znaczeniu ponadlokalnym...... 58 3.6.1.3.2.1. Rezerwat przyrody "Na Torfach"...... 58 3.6.1.3.2.2. Rezerwat przyrody "Wyspy Świderskie"...... 58 3.6.1.3.2.3. Rezerwat przyrody "Łachy Brzeskie"...... 58 3.6.1.3.2.4. Mazowiecki Park Krajobrazowy...... 58 3.6.1.3.2.5. Obszar Chronionego Krajobrazu...... 59 3.6.1.3.2.6. Pomniki przyrody...... 59 3.6.1.3.3. Ochrona dóbr kultury...... 61 3.6.1.3.3.1. Zabytki...... 61 3.6.1.3.3.2. Strefy archeologiczne...... 61 3.6.1.3.3.3. Obiekty archeologiczne ...... 61 3.6.1.3.4. Lasy ochronne...... 62 3.6.1.3.5. Grunty chronione...... 63 3.6.2. Ocena skuteczności i sposób ochrony środowiska przyrodniczego...... 63 3.6.2.1. Dotychczasowe formy ochrony...... 63 3.6.2.2. Zagrożenia środowiska...... 66 3.6.2.3. Kolizje...... 66 3.6.2.4. Warunki ochrony wartości przyrodniczo - krajobrazowych...... 67 3.6.2.5. Zmiany form ochrony...... 67 3.7. Ekonomiczne podstawy rozwoju...... 68 3.7.1. Ponadlokalne podstawy rozwoju...... 68 3.7.1.1. Ludność - prognoza dla województwa warszawskiego do roku 2015...... 68 3.7.1.2. Nakłady inwestycyjne...... 69 3.7.1.3. Infrastruktura ekonomiczna...... 70 3.7.1.4. Przedsiębiorczość ekonomiczna...... 72 3.7.2. Lokalne podstawy rozwoju...... 73 3.7.2.1. Ludność...... 73 3.7.2.2. Struktura wieku...... 73 3.7.2.3. Struktura zatrudnienia...... 73 3.7.2.4. Bezrobocie...... 74 3.7.2.5. Rolnictwo...... 74 3.7.2.5.1. Ilość gospodarstw rolnych ...... 74 3.7.2.5.2. Struktura gospodarstw rolnych...... 74 3.7.2.6. Infrasruktura społeczna...... 74 3.7.2.6.1. Oświata - szkoły podstawowe i gimnazja...... 75 3.7.2.6.2. Oświata - szkoły średnie - zawodowe i licea...... 76 3.7.2.6.3. Oświata - przedszkola...... 76 3.7.2.6.4. Kultura - Miejsko - Gminny Ośrodek Kultury...... 78 III Spis treści

3.7.2.6.5. Kultura - biblioteki publiczne...... 78 3.7.2.6.6. Kultura - kościoły...... 79 3.7.2.6.7. Ochrona zdrowia...... 79 3.7.2.6.8. Ochotnicza straż pożarna...... 79 3.7.2.6.9. Kultura fizyczna i sport ...... 79 3.7.2.6.10. Media lokalne...... 79 3.7.2.7. Infrastruktura ekonomiczna...... 80 3.7.2.7.1. Budżet samorządu terytorialnego...... 80 3.7.2.7.2. Podmioty gospodarcze...... 80 3.8. Układ przestrzenny...... 81 3.8.1. Funkcje zewnętrzne obszaru...... 81 3.8.1.1. Tranzytowe ciągi infrastruktury technicznej...... 81 3.8.1.2. Obiekty o znaczeniu ponadlokalnym...... 81 3.8.1.3. Mieszkalnictwo...... 81 3.8.1.4. Funkcja przyrodnicza...... 83 3.8.2. Trendy rozwoju...... 83 3.8.3. Możliwości rozwoju przestrzennego i dostępność terenów dla inwestowania...... 84 3.8.4. Uwarunkowania i kolizje rozwoju...... 84 3.8.4.1. Uwarunkowania rozwoju...... 84 3.8.4.2. Kolizje...... 84 3.9. Obsługa ludności...... 85 3.9.1. Stan istniejący...... 85 3.9.2. Potrzeby terenowe...... 85 3.9.3. Program...... 85 3.10. Rolnictwo...... 86 3.10.1. Uwarunkowania rozwoju...... 86 3.10.2. Kierunki rozwoju...... 87 3.11. Obsługa obszaru miasta...... 88 3.11.1. Inżynieria...... 88 3.11.1.1. Wodociągi...... 88 3.11.1.1.1. Zasady obsługi...... 88 3.11.1.1.2. Standardy obsługi...... 88 3.11.1.1.3. Istniejące źródła zaopatrzenia w wodę...... 88 3.11.1.1.4. Ocena potrzeb rozwoju sieci wodociągowej...... 88 3.11.1.1.4.1. Miasto Karczew...... 88 3.11.1.1.4.2. Gmina Karczew...... 88 3.11.1.1.5. Strefy ochronne ujęć wody...... 92 3.11.1.2. Kanalizacja...... 93 3.11.1.2.1. Zasady obsługi...... 93 3.11.1.2.2. Stan istniejący obsługi kanalizacyjnej obszaru...... 93 3.11.1.2.3. Ocena potrzeb rozwoju sieci kanalizacyjnej...... 95 3.11.1.2.3.1. Miasto Karczew...... 95 3.11.1.2.3.2. Gmina Karczew...... 95 3.11.1.3. Zaopatrzenie w ciepło...... 98 3.11.1.4. Zaopatrzenie w gaz...... 98 3.11.1.4.1. Zasady obsługi...... 98 3.11.1.4.2. Standardy obsługi...... 99 3.11.1.4.3. Strefy bezpieczeństwa gazociągu...... 99 3.11.1.5. Zaopatrzenie w energię elektryczną...... 99 3.11.1.5.1. Stan istniejący...... 99 3.11.1.5.2. Zasady obsługi...... 99 3.11.1.5.3. Standardy obsługi...... 100 3.11.1.5.4. Uciążliwości elektroenergetycznych linii przesyłowych wysokiego napięcia...... 100 3.11.1.6. Telekomunikacja...... 100 3.11.1.7. Usuwanie odpadów...... 100 3.11.2. Komunikacja...... 100 3.11.2.1. Kolej...... 100 3.11.2.2. Autostrada A-2...... 101 3.11.2.2.1. Wprowadzenie - funkcje i cechy tras ruchu szybkiego...... 101 3.11.2.2.2. Autostrada A--2 w aglomeracji...... 101 3.11.2.2.2.1. Potrzeby komunikacyjne aglomeracji...... 101 3.11.2.2.2.2. Przebiegi autostrady A-2 w sąsiedztwie Warszawy i termin jej realizacji...... 102 3.11.2.2.3. Uwarunkowania prawne realizacji autostrady...... 104 IV Spis treści

3.11.2.2.4. Samorządowa koncepcja budowy autostrady A-2 na odcinku przebiegającym przez teren województw: skierniewickiego, warszawskiego i siedleckiego (z przejściem przez Wisłę w rejonie Góry Kalwarii)...... 105 3.11.2.2.4.1. Wiadomości wstępne...... 105 3.11.2.2.4.2. Cel i zakres opracowania koncepcji...... 105 3.11.2.2.4.3. Sposób prezentacji wyników projektowych...... 106 3.11.2.2.4.4. Podstawy formalno-prawne projektowania autostrady...... 106 3.11.2.2.4.5. Przebieg autostrady ...... 107 3.11.2.2.4.6. Wykorzystanie ogólnodostępnych dróg publicznych...... 111 3.11.2.2.4.7. Powiązania autostrady...... 111 3.11.2.2.4.8. Oszacowanie przewidywanego ruchu...... 113 3.11.2.2.4.9. Oszacowanie kosztu budowy autostrady w przebiegu przez Górę Kalwarię...... 116 3.11.2.2.4.10. Prawdopodobne kolizje ze środowiskiem budowy autostrady w przebiegu przez Górę Kalwarię...... 117 3.11.2.2.5. Funkcje autostrady...... 117 3.11.2.2.5.1. Autostrada w aglomeracji ...... 117 3.11.2.2.5.2. Autostrada w gminie Karczew...... 118 3.11.2.3. Drogi i ulice...... 119 3.11.2.3.1. Układ drogowy o znaczeniu ponadlokalnym...... 119 3.11.2.3.2. Ocena stanu istniejącego ponadlokalnego układu drogowego...... 120 3.11.2.3.3. Drogi lokalne...... 120 3.11.2.3.4. Podstawowe minimalne standardy obsługi obszaru...... 124 3.11.2.4. Uciążliwości hałasowe szlaków komunikacyjnych...... 124

V Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

1. Wstęp.

1.1. Zawartość elaboratu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew.

I. Część graficzna. A. Uwarunkowania obszaru: Rys. Nr 1A - stan formalno - prawny - skala 1:10.000 Rys. Nr 2A - rolnictwo, środowisko przyrodnicze i kulturowe - skala 1:10.000 Rys. Nr 3A - gleby ustawowo chronione - skala 1:10.000 B. Kierunki rozwoju obszaru Rys. Nr 1B - plansza podstawowa - kierunki rozwoju obszaru - skala 1:10.000 Rys. Nr 2B - schemat - komunikacja - skala 1:50.000 Rys. Nr 3B - schemat - rozmieszczenie ludności - skala 1:50.000 C. Polityka przestrzenna Rys. Nr 1C - schemat - podstawowe zadania polityki przestrzennej - skala 1:50.000 Rys. Nr 2C - aktualność ustaleń planu ogólnego miasta - skala 1:5.000 II. Część opisowa "Miasto i gmina Karczew - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego ", III. Tekst Studium podlegający uchwaleniu

1.2. Podstawa formalna opracowania.

Podstawą prowadzenia prac jest: a) Uchwała Rady Miejskiej w Karczewie z dnia 3 grudnia 1996 r. Nr XXXI/151/96 w sprawie przy- stąpienia do sporządzania Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Karczew, b) Umowa Nr N R 52 /U/ 98 z dnia 2 marca 1998 r. zawarta pomiędzy Gminą w Karczew z siedzi- bą przy ul. Warszawskiej 28, a Przedsiębiorstwem Projektowo - Usługowym "ALTERA", Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Warszawie. c) "Miasto i gmina Karczew - cele i kierunki polityki przestrzennej" - wniosek do Studium spo- rządzony przez Zarząd Miasta i Gminy Karczew przy udziale projektantów P.P.U. "ALTERA".

1.3. Cel prac.

Podstawowym celem prac jest określenie kierunków polityki przestrzennej w obszarze miasta na tle ist- niejących uwarunkowań i ograniczeń zagospodarowania obszaru, na podstawie możliwych do przyjęcia czynników rozwoju obszaru - dla spełnienia art. 67 ust. 3 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Dodatkowym celem opracowania jest stworzenie - w razie zmiany obowiązującego ustawodawstwa - ew. podstawy prawnej dla prowadzenia bieżącej polityki przestrzennej. W tym celu w tekście Studium podlegającym uchwaleniu przez Radę Miasta i Gminy Karczew dla wszystkich terenów objętych planami miejscowymi wykonanymi przed 1.01.1995 r. określono aktualność ustaleń w świetle przyjętej polityki rozwoju (zob. punkt 1.9).

1 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

1.4. Zakres prac

1.4.1. Zakres przestrzenny.

Miasto i Gmina Karczew w granicach administracyjnych.

1.4.2. Zakres merytoryczny.

Zgodnie z ustawą o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zm.), a mianowicie: 1. Uwarunkowania zagospodarowania obszaru wynikające z:

1) dotychczasowego przeznaczenia zagospodarowania i uzbrojenia terenu, w tym wynikają- cych z obowiązujących do końca 1999 r. planów ogólnych Miasta i Gminy Karczew, 2) występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów szczególnych, 3) stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, 4) prawa własności gruntów, 5) jakości życia mieszkańców, 6) zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych.

2. Kierunki rozwoju, w tym:

1) obszary objęte ochroną środowiska przyrodniczego i kulturowego, 2) lokalne wartości środowiska przyrodniczego i zagrożenia środowiskowe. 3) obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej, 4) obszary zabudowane, 5) obszary, które mogą być przeznaczone pod zabudowę, 6) kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym obszary, na których będą stosowane indywidualne i grupowe systemy oczyszczania ścieków. Ponadto w Studium określono zakres aktualności (obowiązywania ustaleń planów ogólnych (do wykorzystania w wypadku nadania rangi planów ustaleniom Studium zagospodarowania przestrzennego) oraz określono zakres przestrzenny koniecznych do wykonania planów miejscowych.

1.5. Materiały wyjściowe.

1.5.1. Podkłady mapowe.

a) Archiwalne podkłady w skali 1:5.000 i 10.000 (nieaktualny), b) Mapa obszarowa w skali 1:10.000 z aktualnym stanem zainwestowania (1991 r.) - mapa podstawowa opracowania, c) Mapa glebowo- rolnicza w skali 1:10.000 d) Mapy w skali 1:25.000

1.5.2. Opracowania i materiały planistyczne w kolejności ich powstawania.

a) Karczew - projekt planu szczegółowego i rewaloryzacji zagospodarowania przestrzennego hi- storycznego Karczewa - tekst i opis - (PKZ Warszawa, 1984), b) Plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Karczewa - z 28 maja 1987 r, opr. BPRW, c) Ocena aktualności planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Karczew - opracowanie BPRW, luty 1992 r. d) Zmiana planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Karczew na tle oceny jego aktualności - opr. BPRW z 1992 r., 2 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

e) Ocena aktualności planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Karczew - opracowanie BPRW z 1992 r., f) Koncepcja gospodarki wodno - ściekowej do zmiany planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Karczew - opr. mgr inż. Urszula Sołkiewicz, mgr inż. Stanisław Stolarz z lutego 1994 r. g) Zmiana planu w formie aneksu do planu z 87 r., obejmująca odpowiednio zestawienie treści nowo wprowadzonych lub zmienionych ustaleń tekstowych planu - 1994 r., opr. BPRW, h) Uwarunkowania z zakresu ochrony i kształtowania środowiska do planu zagospodarowania przestrzennego m. Karczewa - Warszawa, październik 1994 r., opr. BPRW, i) Zmiana planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Karczew, opr. BPRW z listopada 1994 r. j) Karczew - warunki geologiczno - gruntowe i wodne (W. J. Mróz, 1994), k) Ekspertyza urbanistyczna dotycząca uwarunkowań i możliwości przekształceń przestrzennych miasta i gminy oraz kierunków aktywizacji trzech wskazanych obszarów położonych na pograniczu miasta - opr. dr inż. arch. Anna Wieczorek i mgr inż. Julian Kołodziej, lipiec 1995 r. l) Autorski projekt przebiegu autostrady A-2 przez tereny województw: Skierniewickiego - War- szawskiego - Siedleckiego wraz z jej powiązaniami z układem drogowym Warszawy, zadanie I etap 3 - Studium przebiegu autostrady, opr. mgr inż. Zygmunt Użdalewicz z zespołem, styczeń 1997 r., m) Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m. st. Warszawy, opr. przez. prof. Zygmunta Ziobrowskiego z zespołem w 1998 r., n) Dzieje miasta i okolic - praca zbiorowa pod redakcją Leszka Podhorodeckiego, Karczew 1998 o) Raporty o stanie środowiska województwa stołecznego warszawskiego, opracowane przez Woje- wódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie i Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie, Biblioteka Monitoringu Środowiska.

1.5.3. Wybrane akty prawne w kolejności ich powstawania.

a) Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 4.04.1977 (M. Pol. 10/77, poz. 94) o utworzeniu rezerwatu "Na Torfach", b) Uchwała Rady Narodowej Miasta i Gminy Karczew z dnia 28 maja 1987 r. Nr XX/86/87 w sprawie zatwierdzenia miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Karczewa - opubl. Dz. Urz. W.S.W. Nr 14 poz. 101 (obowiązująca w części nie zmienionej zmianą planu z 1994 r.), c) Uchwała Rady Miejskiej w Karczewie z dnia 29. listopada 1993 r. Nr XLVII/173/93 w sprawie zatwierdzenia Miejscowego Planu Szczegółowego Zagospodarowania Przestrzennego w Karczewie - os. Ługi 2, d) Uchwała Rady Miejskiej w Karczewie z dnia 22. listopada 1994 r. Nr VII/40/94 w sprawie zatwierdzenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Karczew - opubl. Dz. Urz. Woj. Warszawskiego Nr 25 poz. 838, e) Uchwała Rady Miejskiej w Karczewie z dnia 22. listopada 1994 r. Nr VII/39/94 w sprawie zatwierdzenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Karczew - opubl. Dz. Urz. Woj. Warszawskiego Nr 25 poz. 836, f) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23.01.1996 r. w sprawie ustalenia sieci dróg ekspresowych (D.U. Nr 12 z dnia 6.02.1996 r.),

3 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

g) Porozumienie z dnia 2 lipca 1996 roku w sprawie opracowania i wdrożenia samorządowej koncepcji budowy autostrady A-2 na odcinku przebiegającym przez teren województw: Skier- niewickiego, Warszawskiego i Siedleckiego, h) Uchwała Nr 99 Sejmiku Samorządowego Województwa Warszawskiego z dnia 30 września 1996 roku w sprawie zaopiniowania przebiegu autostrady A-2 na terenie województwa warszawskiego, i) Uchwała Rady Miejskiej w Karczewie z dnia 3 grudnia 1996 r. Nr XXXI/151/96 w sprawie przystąpienia do sporządzania Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Karczew, j) Rozporządzenie Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 r. w sprawie utworzenia obszaru chronionego krajobrazu na terenie województwa warszawskiego (Dz.Urz.Woj.Warsz. z dnia 16.09.1997 r. Nr 43 poz. 149), k) Rozporządzenie Wojewody Warszawskiego z dnia 30.czerwca 1998 r. w sprawie Mazowiec- kiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Województwa Warszawskiego Nr 38, poz. 123.), l) Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn. 23.12.1998 r. (Dz. U. Nr 166, poz. 1224) w sprawie ustanowienia rezerwatu przyrody "Łachy Brzeskie", m) Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn. 23.12.1998 r. (Dz. U. Nr 166, poz. 1224) w sprawie ustanowienia rezerwatu przyrody "Wyspy Świderskie",

1.5.4. Wnioski zgłoszone do opracowania.

Wniosek ZAMAWIAJĄCEGO zawierający cele i kierunki polityki przestrzennej, w tym także zamierzenia inwestycyjne uwzględniające zgłaszane do Urzędu Miasta wnioski właścicieli doty- czące zabudowy uruchomienia nowych terenów inwestycyjnych. Wniosek, opracowany przy udziale projektantów P.P.U. "Altera", dotyczy następujących zagadnień: a) czynników wzrostu i progów rozwoju obszaru b) funkcji obszaru, c) zasad rozwoju infrastruktury technicznej i sieci komunikacyjnej, d) wnioski szczegółowe. We wniosku sformułowano, co następuje: 1. Czynniki wzrostu i progi rozwoju. Projektant na wstępie przedstawił zasadę formułowania w/w polityki, polegającą na wykreowaniu (wyodrębnie- niu) zewnętrznych czynników wzrostu (np. autostrada) lub wewnętrznych (np. rozwojowe funkcje podstawowe obszaru), zbadaniu, czy rozwój nie wymaga przekraczania progów rozwoju (znaczących inwestycji) oraz na określeniu zasadniczych zadań tej polityki. Realizacja zadań powinna wzmacniać czynniki wzrostu, umożliwiając realizację następnych zadań. Drugim elementem rozumowania przy formułowaniu polityki przestrzennej rozwoju powinno być wykrycie i mi- nimalizacja kolizji rozwoju.

2. Funkcje wiodące. Ustalono że celem polityki przestrzennej powinno być utrzymanie dotychczasowej funkcji rolniczej obszaru, z preferencją rolnictwa kubaturowego i innych jego intensywnych form. (Piotrowice, Całowanie, Łukówiec, Brzezinka, Janów, Sobiekursk). Rozwój tych funkcji bez działań prowadzą- cych do likwidacji kotłowni opalanych węglem, może być kolizyjny z wymogami ochrony powietrza. W tym kontekście rozważano możliwość przełączenia szklarni i innych obiektów wiejskich na tanie, zbiorcze źródła ciepła. Z przeprowadzonej rozmowy z Dyrektorem ciepłowni wynika, że praktycznie tego typu rozwiąza- nie jest nierealne. Ciepło odpadowe (tanie) można będzie ew. pozyskać z proj. kompostowni śmieci organicznych lub np. po zamia- nie ciepłowni miejskiej na spalarnię śmieci (lub elektrociepłownię). Jednak są to inwestycje na tyle niepewne i 4 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

mało jeszcze sprecyzowane, że nie można na nich budować konkretnych decyzji przestrzennych. Ponadto ograni- czeniem jest budowa bardzo drogiej sieci dosyłowej. Reasumując, obecnie ciepłownia ma rację bytu jedynie przy założeniu obsługi osiedla "Ługi" i terenów Otwocka.

5 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3. Infrastruktura techniczna. Omówiono stan i zamiary rozwoju sieci wod-kan w obszarze gminy na podstawie wykonanych opracowań. Należy przewidywać zakończenie uwodociągowienia obszaru gminy, w zakresie kanalizacji sanitarnej obecnie dostępny jest punkt zlewny na oczyszczalni. Nie wydaje się, by zagadnienia obsługi obszaru miasta i gminy infrastrukturą techniczną miały znaczący wpływ na rozwój obszaru.

4. Komunikacja. Podstawowymi inwestycjami, mogącymi całkowicie zmienić izochronę dojazdu z terenów Karczewa do centrum aglomeracji (a tym samym atrakcyjność obszaru gminy dla inwestowania i zamieszkania) są następujące zamierzenia:  budowa mostu przez Wisłę na przeprawie wojskowej,  budowa autostrady A-2 w obejściu południowym z realizacją MOP (Miejsca Obsługi Podróżnych) w Sobiekursku. Te dwie inwestycje powinny być podstawowe dla konstruowania polityki przestrzennej rozwoju gminy. Ponadto zaproponowano następujące korekty planowanego dotychczas układu komunikacyjnego:  przedłużenie ul Piłsudskiego do ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego,  wytrasowanie wschodniej obwodnicy Karczewa,  zweryfikowanie skrzyżowania Częstochowska - ulepszyć stary przebieg,  przedłużenie ul. Ochotników na odc. Leśna - Otwocka,  przedłużenie ul. Bohaterów Westerplatte, 5. Zagospodarowanie obszaru miasta Karczewa. a) W wyniku wytrasowania wschodniej obwodnicy Karczewa (nowe powiązanie komunikacyjne) poszerzona będzie Dzielnica Techniczna. Nowe obszary będą miały ustaloną funkcję usługowo-mieszkaniową. b) Rozważyć przeznaczenie terenu gminnego położonego przy ul. Karczówek i Wiślanej na cele mieszkaniowe (częściowo) i na cele rekreacji. z uwzględnieniem, że teren jest obniżony i częściowo zalewowy. c) Należy przeanalizować zasadność przeznaczenia terenów zieleni publicznej w planie ogólnym miasta. Wnio- skowane jest znaczne ograniczenie tych terenów. d) Dopuścić realizację zabudowy mieszkaniowej w terenie oznaczonym w planie ogólnym miasta symbolem PK 36 UPR. e) Nie przewidywać realizacji dalej niż do rzeki projektowanej w planie ogólnym miasta drogi przy terenie oznaczonym symbolem PK 36 UPR. f) Zaprojektować podłączenie do ul. Częstochowskiej drogi projektowanej w planie ogólnym miasta równolegle do tej ulicy (np. wzdłuż rowu). g) Przewidzieć realizację pawilonów handlowych wzdłuż ul. Mickiewicza (po wschodniej stronie ulicy). Przewi- dzieć możliwość skomunalizowania i wykorzystania sąsiadującego terenu leśnego na miejski park leśny z urządzonymi alejkami spacerowymi. h) W terenach dzielnicy technicznej trasować nową obwodnicę przez wydzielenie oznaczone w planie ogólnym miasta symbolem PK 21 (PK 22). i) Nie przewidywać dotychczasowego przeznaczenia terenu oznaczonego w planie ogólnym miasta symbolem G 8 ZL, jeśli nie jest gruntem leśnym. j) Uwzględnić w Studium realizację osiedli "Warszawska II" i "Ługi II" ("Ługi II" - zgodnie z opracowanym projektem zagospodarowania). k) Przewidzieć w Studium realizację funkcji sportu i rekreacji po zakończeniu zamierzonej eksploatacji istnieją- cych w rejonie m. Karczewa zasobów żwiru. l) Przenieść most składany (wojskowy) z ulicy Westerplatte w nowe miejsce (według poprzedniego planu per- spektywicznego), a wolny plac przeznaczyć pod działki. m) Przenieść filie Zarządu Dróg i Mostów z ulicy Westerplatte w nowe miejsce (znaleźć miejsce na pograniczu gminy z dala od centrum miasta. Uwolniony plac przeznaczyć na działki budowlane. n) Uwzględnić zgłoszone przez Zarząd miasta i gminy Karczew do Studium Otwocka postulaty. Są to:  Poszerzenie ul. Mickiewicza z urządzeniem ścieżki rowerowej,  Przebicie ul. Ługi do ul. Okrzei w Otwocku,  Odbiór ciepła z komunalnej ciepłowni w Karczewie przez Otwock, w tym podłączenie szpitala. o) Omówiono także aspekt prawny prowadzonych obecnie prac planistycznych. Wobec faktu, że zgodnie z ustawą o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zmianami) wykonane w BPRW w 1994 r. plany ogólne miasta i gminy przestaną obowiązywać w 2000 r., a opracowywane Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego nie jest podstawą prawną dla wydawania decyzji o ustalaniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, o warunkach podziału nieruchomości, czy pozwoleń na budowę oraz opiniowania zgodno- ści z prawem miejscowym sposobu użytkowania posesji (np. zmian funkcji obiektów istniejących), niesłychanie pil- nym staje się obecnie problem uzyskania nowej podstawy prawnej w formie planu miejscowego.

6 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W związku z tym ustalono, że:  W opracowywanym Studium, w części "ocena zmian w zagospodarowaniu przestrzennym obszaru miasta i gminy Karczew", która będzie przedstawiona Radzie Miasta i Gminy w Karczewie, zostanie wprowadzona propozycja objęcia planem miejscowym w skali 1:5.000 i 1:10.000 obszarów dopuszczonych w Studium do inwestowania kubaturowego wraz z projektem odpowiedniej uchwały o przystąpieniu do planu miejscowego. Ustalony uchwałą zasięg terenowy tego planu zostanie wprowadzony do Studium.  Opracowane Studium - po jego zaopiniowaniu przez Wojewodę Warszawskiego i sąsiednie gminy - będzie mogło służyć jako wstępny projekt tego planu. 6. Zagospodarowanie gminy Karczew. 1) W Studium zostanie przewidziana możliwość przeznaczenia części terenu Otwock Wielki - Osiny na cele rekreacyjne (sport). 2) Wiodącymi funkcjami wsi Brzezinki i Janów będzie rolnictwo kubaturowe (szklarnie). Południowe wsie gminy pozostaną zapleczem rolnym aglomeracji (uprawy polowe z kierunkiem warzywniczo - ogrodni- czym). 3) Przewidzieć możliwość realizacji produkcyjnych funkcji usługowych z możliwością realizacji towarzyszą- cej funkcji mieszkaniowej w terenach oznaczonym w planie ogólnym gminy symbolami C.11.1.D, C.10.2.D i C.8a.2.D (Całowanie). 4) Połączyć w jedną całość tereny położone w Sobiekursku i oznaczone w planie ogólnym gminy symbolami S.6.3b i Ł.9.3b (od Sobiekurska do Łukówca). 5) Zaprojektować rozwój ogólnodostępnych funkcji rekreacyjnych w rejonie pałacu w Otwocku Wielkim, z udostępnieniem do tych celów jeziora i zagospodarowaniem istniejących (i ew. wyznaczeniem nowych) kąpielisk oraz umożliwieniem wykorzystania dla celów rekreacyjnych (np. pole golfowe) terenów wspól- noty pastwiskowej w Otwocku Wielkim i Małym. Postuluje się udostępnienie (w sposób nie kolidujący z głównym przeznaczeniem - ośrodek URM) pałacu w Otwocku Wielkim dla ogólnodostępnej rekreacji po- bytowej, z przekształceniem obiektów obecnie użytkowanych przez wojsko na zaplecze kąpieliska. 6) Tereny przylegające do Mazowieckiego Parku Krajobrazowego i tereny samego parku we położone wsi Całowanie przeznaczyć na cele ośrodka rekreacyjnego i jego zaplecza terenowego, zgodnie z możliwo- ściami, jakie daje Uchwała Miejskiej Rady Narodowej m. st. Warszawy o ustanowieniu Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. 7) Przewidzieć adaptację i wykorzystanie wykonanej ostrogi (z ew. rozbudową do przystani jachtowej) istnie- jącej przystani WOPR we wsi Nadbrzeż. 8) Przeznaczyć pod zabudowę (do urbanizacji) obszar przylegający do obwodnicy między Karczewem a So- biekurskiem. 9) W rejonie wymienionym w punkcie 8. należy przewidzieć także tereny przemysłowe. 10) Usankcjonować ulicę Polną, 11) Przeznaczyć pod zabudowę tereny od strony Nadbrzeża. 12) Wyznaczyć teren pod cmentarz w Otwocku Wielkim. 13) Przeznaczyć ciąg terenów Otwock Mały - Wygoda na cele budowlane. Do aktualizacji planów miejscowych zgłaszano także wnioski indywidualne - w większości uwzględnione w 1994 r.

1.6. Prace planistyczne w obszarze miasta i gminy.

1.6.1. Lata 1987 - 1994.

W roku 1994 uchwalono dwa plany ogólne zagospodarowania przestrzennego: plan ogólny gminy (w formie całościowej zmiany planu) i plan ogólny miasta Karczewa - jako typową zmianę planu poprzedniego (z 1987 r.), zmieniającą tylko niewielkim stopniu część ustaleń planu poprzedniego. Opracowania te wykonano celem umożliwienia prowadzenia bieżącej polityki przestrzennej w najbliższych latach (do końca 1999 r.). W efekcie obszar objęty Studium dysponuje opracowaniem planistycznym wykonanym praktycznie w latach 80-tych, dostosowanym do wizji obszaru jako terenów peryferyjnie położonych w aglomeracji - o wiodącej funkcji rolniczej i mieszkaniowej (sypialnianej), realizowanej głównie w terenach osiedla Ługi (pogranicze Otwoc- ka i Karczewa). Bez zmian w obecnym ustawodawstwie plany te będą obowiązywały do 31.12.1999 r., jako opracowane pod rządami starej ustawy o planowaniu przestrzennym.

7 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

1.6.2. Lata 1995-1998.

Jest to okres sukcesywnego porządkowania problemów rozwoju przestrzennego obszaru. W związku ze zmianą uwarunkowań zewnętrznych rozwoju (załamanie się zapisanej w planach idei rozbudowy wspólnie z Otwockiem sieci infrastruktury technicznej i zagospodarowywania obszarów granicznych, zanik atrakcyjności dla mieszkańców rolniczego wykorzystania gruntów w wyniku konkurencji potencjalnych dochodów wynikających z możliwości ich zbywania) - za- częto szukać znaczących czynników rozwoju obszaru, które mogłyby umożliwić tak dokończenie zagospodarowywania już wyznaczonych w planach terenów inwestycyjnych, jak i stworzyć warunki dalszego rozwoju. Czynnik taki znaleziono w jednym z wariantów możliwego przebiegu autostrady A-2 w rejonie województwa warszawskiego. W związku z powyższym Władze Miasta i Gminy podjęły inicjatywę opracowania i wdrożenia samorządowej koncepcji budowy autostrady A-2 na odcinku przebiegającym przez teren woje- wództw: Skierniewickiego, Warszawskiego i Siedleckiego (z przejściem przez Wisłę w rejonie Góry Kalwarii). Zainteresowane Samorządy podpisały porozumienie o następującej treści: POROZUMIENIE z dnia 2 lipca 1996 roku W SPRAWIE OPRACOWANIA I WDROŻENIA SAMORZĄDOWEJ KONCEPCJI BUDOWY AUTOSTRADY A-2 NA ODCINKU PRZEBIEGAJĄCYM PRZEZ TEREN WOJEWÓDZTW SKIERNIEWICKIEGO, WARSZAWSKIEGO I SIEDLECKIEGO

Działając na rzecz przyśpieszenia budowy autostrady A-2, w obliczu licznych protestów gmin i organizacji społecz- nych przeciwko przeprowadzeniu trasy tej autostrady przez Warszawę, zainteresowane gminy województw skierniewickiego i warszawskiego zawierają następujące porozumienie: § 1. Strony postanawiają podjąć wspólne działanie na rzecz opracowania i wdrożenia samorządowej koncepcji budowy autostrady A-2 na odcinku przebiegającym przez teren województw Skierniewickiego, Warszawskiego i Siedleckie- go, wraz z jej powiązaniami z układem komunikacyjnym Warszawy. § 2. 1. Stronami porozumienia są, z zastrzeżeniem ust. 2: 1) gmina Celestynów, 2) gmina Godzianów, 3) gmina Karczew, 4) gmina Mszczonów, 5) gmina Skierniewice, 6) gmina Warszawa-Ursynów. 2. Porozumienie ma charakter otwarty i może do niego przystąpić każda gmina położona na terenie województwa skierniewickiego, warszawskiego lub siedleckiego, która akceptuje treść porozumienia. § 3. 1. Strony akceptują przedstawione przez firmę "Sigma-System" z siedzibą w Warszawie, ul. Mickiewicza 34/36 m. 1 autorskie opracowanie pt. Autorski projekt przebiegu autostrady A-2 przez tereny województw: Skierniewickiego, Warszawskiego i Siedleckiego wraz z jej powiązaniami z układem drogowym Warszawy - etap Założenia do projektu, stanowiące załącznik do niniejszego porozumienia. 2. Strony postanawiają zwrócić się do firmy wymienionej w ust. l. o wykonanie drugiej fazy projektu przebiegu autostrady pt. Studium przebiegu autostrady A-2 przez teren województw Skierniewickiego, Warszawskiego i Sie- dleckiego wraz z jej powiązaniami z układem komunikacyjnym Warszawy, jako kontynuacji wymienionego w ust. 1. opracowania autorskiego, z zastrzeżeniem że jego cena - wraz z materiałami geodezyjnymi i podatkiem VAT - nie przewyższy 45.000 złotych (czterdzieści pięć tysięcy złotych). 3. Zleceniodawcą opracowania, o którym mowa w ust. 2, będzie - w imieniu i na rachunek stron porozumienia - gmina Warszawa-Ursynów. 4. Umowa z wykonawcą opracowania zostanie zawarta na podstawie art. 71 ust. 1 pkt. 4 Ustawy z dn. 10.06.1994 r. o zamówieniach publicznych - w trybie z wolnej ręki. 5. Koszty wykonania opracowania strony porozumienia pokryją wspólnie - na zasadach określonych w § 4 ust. 2 pkt. 1. 6. Zleceniodawca zawrze z wykonawcą umowę niezwłocznie po przekazaniu przez strony porozumienia na rachunek zleceniodawcy kwoty stanowiącej 50 % ceny opracowania określonej w preliminarzu, o którym mowa w § 4 ust. 2 pkt. 1.

8 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

7. Pozostałe środki na rozliczenie umowy, o której mowa w ust. 6. strony zobowiązują się przekazać na rachunek zleceniodawcy w ciągu 14 dni od końcowego przejęcia opracowania, o którym mowa w § 4 ust. 2 pkt. 1.

9 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

§ 4. 1. Dla zapewnienia prawidłowego przebiegu działań objętych porozumieniem powołuje się Komitet Porozumienia, zwany dalej Komitetem, w skład którego wchodzą upoważnieni przez zarządy gmin przedstawiciele stron porozumienia - po jednym z każdej gminy. 2. Do kompetencji Komitetu należy: 1) prowadzenie spraw związanych z wykonaniem opracowania, o którym mowa w § 3 ust. 2, w tym m. in.  określenie zakresu i harmonogramu realizacji opracowania oraz preliminarza kosztów, z ich podziałem na poszczególne strony porozumienia,  monitorowanie przebiegu prac,  końcowe przyjęcie opracowania, 2) prowadzenie uzgodnień dotyczących przebiegu autostrady i jej powiązań z układem komunikacyjnym War- szawy - z gminami, przez których teren miałyby one przebiegać, a które nie są stronami porozumienia, a także z organami administracji rządowej właściwymi w zakresie projektowania i budowy autostrad i innych dróg publicznych oraz opracowywania planów zagospodarowania przestrzennego, 3) prowadzenie innych działań zmierzających do realizacji inwestycji. 3. Pracami Komitetu kieruje jego 3-osobowe Prezydium w składzie: przewodniczący i dwóch jego zastępców. 4. Członków Prezydium wybiera Komitet ze swego składu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 2/3 swego składu. 5. Szczegółowe zasady pracy Komitetu określa regulamin uchwalony przez Komitet zwykłą większością głosów w obecności co najmniej 2/3 swego składu. 6. Techniczną obsługę prac Komitetu i jego Prezydium zapewnia nieodpłatnie gmina Warszawa-Ursynów. § 5. 1. Porozumienie zostaje zawarte na czas nieokreślony. 2. W chwili zakończenia budowy autostrady A-2 na terenie województw skierniewickiego, warszawskiego i siedleckiego, wraz z jej powiązaniami z układem komunikacyjnym Warszawy, porozumienie wygasa na mocy uchwały Komitetu Porozumienia. 3. Każda ze stron porozumienia może je wypowiedzieć. O zamiarze wypowiedzenia porozumienia właściwy zarząd gminy zawiadamia Komitet na piśmie z 14 dniowym wyprzedzeniem. § 6. W sprawach nie uregulowanych niniejszym porozumieniem rozstrzygają przepisy Kodeksu Cywilnego. § 7. Porozumienie wchodzi w życie z dniem jego podpisania przez upoważnionych przedstawicieli wszystkich gmin wymienionych w § 2 ust. 1. § 8. Porozumienie sporządzono w 12-tu egzemplarzach, po dwa dla każdej ze stron. W tym samym roku Sejmik Samorządowy Województwa Warszawskiego w dniu 30 wrze- śnia 1996 roku przyjmuje uchwałę w sprawie zaopiniowania przebiegu autostrady A-2 na terenie województwa warszawskiego o następującej treści: Uchwała Nr 99 Sejmiku Samorządowego Województwa Warszawskiego z dnia 30 września 1996 roku w sprawie zaopiniowania przebiegu autostrady A-2 na terenie województwa warszawskiego Na podstawie art. 77 ust. 1 punkt 8) i 10) ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym (tekst jedno- lity Dz. U. Nr 13 z 1996 r., poz. 74 z późn. zm.) - Sejmik. Samorządowy - po rozpatrzeniu propozycji przebiegu projektowanej autostrady A-2 przez teren województwa warszawskiego, po otrzymaniu ekspertyz, informacji z zainteresowanych gmin oraz opinii komisji - uchwala, co następuje: § 1. Sejmik negatywnie opiniuje tzw. wariant północny przebiegu projektowanej autostrady ze względów zarówno komunikacyjnych, jak i ekologicznych. §2 Sejmik opiniuje pozytywnie tzw. wariant południowy pod następującymi warunkami: 1. Autostrada zostanie zaprojektowana i wybudowana w sposób zapewniający możliwie małe szkody ekologiczne i maksymalne zabezpieczenia miasta i jego mieszkańców przed szkodliwymi oddziaływaniami (do bezwzględnie koniecznych środków należy np. przeprowadzenie w tunelu odcinka autostrady w gęsto zamieszkanym obszarze Ursynowa, zainstalowanie skutecznych środków ochrony przed hałasem w obszarze Ursusa i Piastowa). 2. Równocześnie z budową autostrady przez Warszawę prowadzone będą prace studialne i przygotowawcze, w tym uzgodnienia i wykup gruntów, budowy przyszłej nitki nowego odcinka autostrady wschód-zachód, biegnącego w pobliżu południowej granicy województwa, a odciążającego warszawski odcinek A-2 od ruchu tranzytowego. 3. Zakończona zostanie budowa Trasy Armii Krajowej stanowiącej element wewnętrznej obwodnicy północno-zachodniej. 4. Rozpoczęte zostaną prace przy budowie połączenia Salomea - Janki oraz tzw. Trasy NS (m. in. wzdłuż linii kolejowej Warszawa - Radom).

10 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

5. Gminy warszawskie i podwarszawskie uzyskają realna pomoc przy rozbudowie i remontach dróg uzupełniających dojazdy i rozprowadzających ruch z autostrady. § 3. Sejmik zwraca uwagę, że budowa autostrady bez spełnienia przedstawionych warunków musi wywołać silne i uzasadnione protesty mieszkańców i gmin. § 4. Sejmik zwraca się do władz Rzeczypospolitej Polskiej z apelem, aby przy decyzjach. które są konieczne ze względów państwowych, uwzględniano podstawowe interesy zainteresowanych mieszkańców. § 5. Sejmik apeluje do Wojewody Warszawskiego, aby nie dopuścił do zlokalizowania autostrady na terenie wojewódz- twa bez spełnienia powyższych warunków. § 6. Wykonanie uchwały powierzyć Prezydium Sejmiku. § 7. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. UZASADNIENIE Negatywna opinia wobec obu rozwiązań byłaby jałowym sprzeciwem. Nasilenie ruchu w obszarze Warszawy i jej okolic (w tym ruchu tranzytowego) będzie rosnąć bez względu na zakres i rodzaj inwestycji drogowych oraz lokalnych protestów mieszkańców. Poszczególne punkty § 3 mają następujące uzasadnienie: Ad 1.Przedstawione wymagania muszą znaleźć się w założeniach projektowych. Budowa autostrady w tunelu jest je- dyną szansą dla Ursynowa sprowadzenia intensywnego ruchu pod ziemię. Gdyby autostrada nie była budowana, ul. Płaskowicka stałaby się drogą ekspresową, niewiele mniej uciążliwą, a przebiegającą na powierzchni. Ad 2.Budowa autostrady wymaga przygotowania. Rozpoczęcie budowy autostrady A-2 na obszarze województwa w najbliższych latach jest praktycznie możliwe tylko zgodnie z wariantem południowym. Jego odrzucenie spowoduje skierowanie całego ruchu do już przeciążonego układu komunikacyjnego Warszawy, i to na dłuższy czas, konieczny na przygotowanie i budowę autostrady na innej, obecnie dopiero dyskutowanej trasie. Prace studialne, uzgodnienia, wykup terenów projekt autostrady biegnącej na południe od Warszawy (np. w korytarzu obecnej drogi 717) zajmą prawdopodobnie niewiele mniej czasu. niż budowa odcinka warszawskiego. Ponieważ budowę autostrad w Polsce należy traktować jako proces ciągły, należy żądać, aby odcinek omijający Warszawę miał charakter priorytetowy. Po jego realizacji obecnie opiniowany odcinek wprowadzałby ruch dc Warszawy i stałby się elementem jej obwodnicy wewnętrznej. Ad 3.Budowa Trasy Armii Krajowej jest przygotowana pod każdym względem, jej wstrzymanie nastąpiło na skutek braku funduszy. Muszą się one znaleźć przed budową autostrady, ponieważ jest to niezbędny element rozprowadzenia ruchu zmierzającego do Warszawy. Ad 4.Budowa wspomnianych elementów układu komunikacyjnego wymaga dokończenia prac planistycznych i projektowych. Ad 5.Niewłaściwe byłoby obciążenie gmin pełnymi kosztami rozbudowy układu komunikacyjnego, niezbędnego przy wkraczaniu autostrady do wielkiego miasta. Bez takiej rozbudowy układ ten ulegnie całkowitemu zatkaniu, a w dalszej kolejności dewastacji. Jednocześnie z podjętymi uchwałami przystąpiono do prac studialnych. W 1997 r. opracowano Studium przebiegu autostrady przez tereny województw: Skierniewickiego, Warszawskiego i Siedleckiego - wraz z jej powiązaniami z układem drogowym Warszawy. "Zwiększenie dostępności Warszawy i jej obszaru metropolitalnego do kraju świata" było przedmiotem prac planistycznych prowadzonych przy Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m. st. Warszawy (opr. przez. prof. Zygmunta Ziobrowskiego z zespołem w 1998 r.). W opracowaniu tym (uchwalonym przez Radę m.st. Warszawy) preferowano realizację autostrady A- 2 w przebiegu "południowym" (poza obszarem W-wy), a w przypadku przyjęcia wariantu sieci dro- gowo - ulicznej z autostradą poza Warszawą, ustalono wykorzystanie kanału rezerwowanego dla autostrady A-2 dla potrzeb Trasy Niebieskich Migdałów o parametrach trasy głównej ruchu przyspieszonego. Ponadto z prac planistycznych mających wpływ na sporządzanie Studium należy wymienić opracowany w BPRW w 1994 r. na zlecenie Wojewody Warszawskiego projekt "Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu".

11 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Projekt ten - opracowany dla obszaru całego województwa - obejmujący tereny chronione z mocy ustaw i zarządzeń ustanawiających różne rangi ochrony, a także zawiera zalecenia, nakazy i zakazy co do możliwości zagospodarowania tych terenów - został zatwierdzony rozporządzeniem Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 r. w sprawie utworzenia obszaru chronionego krajobrazu na terenie województwa warszawskiego (Dz. Urz. Woj. Warsz. z dnia 16.09.1997 r. Nr 43 poz. 149). Ustalenia tego rozporządzenia nie są dostosowane do uwarunkowań lokalnych poszczególnych jednostek osadniczych i zostały oprotestowane przez gminy podwarszawskie. Obecnie prowadzone są prace nad korektą jego ustaleń. W 1998 r. przystąpiono do prac nad niniejszym Studium. W omawianym okresie kontynuowano także prace nad koncepcjami rozwiązań inżynieryjnej ob- sługi miasta.

1.7. Uwarunkowania ustawowe sporządzania Studium i jego implikacje zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem.

1.7.1. Znaczenie formalno - prawne Studium.

1. Unormowania ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zm.) zawarte w art. 6 ust. 1 wprowadzają istotne novum w planowaniu przestrzennym, jakim jest "studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy". Zawodne byłoby poszukiwanie podobieństwa pomiędzy studium a aktami plani- stycznymi funkcjonującymi pod rządem ustawy z 1984 r. Zawodne byłoby również porówny- wanie studium zarówno da dotychczasowego miejscowego planu ogólnego jak i do materia- łów planu ogólnego. Studium bowiem ze względu na unormowanie trybu jego uchwalenia oraz określenia celu, któremu ma służyć, jest nowym i samodzielnym aktem planistycznym, stanowiącym podstawę uchwalenia przyszłego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i stanowi ustawowo określony etap prac w planowaniu przestrzennym. 2. Przyjęcie, że studium jest aktem planowania przestrzennego, który poprzedza uchwalenie planu miejscowego, nie wyjaśnia jeszcze charakteru prawnego studium. Jeśli bowiem studium nie jest przepisem gminnym i nie stanowi podstawy do wydania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 6 ust. 7), to nasuwa się pytanie, czy można mówić o wiążącym charakterze studium dla organów gminy, a w szczególności, czy postanowieniami studium związana jest sama rada gminy na dalszym etapie prac planistycznych. Przy ocenie tego zagadnienia nie można również pominąć aspektów celowościowych, a także interesu prawnego i faktycznego rady gminy w uchwaleniu studium. Wszakże rada gminy z oczywistych względów przed uchwaleniem przepisu gminnego, jakim jest plan miejscowy, we własnym interesie zapewnia sobie wpływ na przyszłe rozwiązania wraz z ich ukierun- kowaniem. Temu właśnie celowi służy studium. Co więcej, z woli ustawodawcy rada gminy ma określić politykę zagospodarowania przestrzennego gminy. Jeśli tak, to jedynym sposobem wyrażenia tej woli i ukształtowania polityki przestrzennej jest uchwalenie studium. Z obowiązku uchwalenia studium wynikają określone konsekwencje. Studium należy nadać postać uchwały rady gminy (art. 6 ust. 6), uchwała ta zaś wiąże wszystkie organy gminy i jednostki organizacyjne podporządkowane radzie. Skoro studium zawiera normy określające kierunki dzia- łania, założenia polityki przestrzennej gminy i szereg innych obowiązków adresowanych do zarzą- du gminy, to tego rodzaju akt prawny z całą pewnością należy zakwalifikować do aktów kierow- nictwa wewnętrznego. Z kolei taki charakter aktu, wydanego z mocy upoważnienia ustawowego, wiąże wszystkie jednostki organizacyjne gminy, a co najistotniejsze wiąże również samą radę gminy, chyba że w terminie późniejszym dojdzie do zmiany studium.

12 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

1.7.2. Tryb i zakres sporządzania Studium.

1. Zapis art. 67 ust. 3 ustawy, zobowiązuje Radę Gminy przed utratą mocy obowiązującej dotychczasowych planów zagospodarowania przestrzennego do uchwalenia studium uwarun- kowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (ważność dotychczasowych pla- nów została przedłużona z mocy ustawy na okres pięciu lat od jej wejścia w życie, tzn. do końca 1999 r.). przy jednoczesnym braku sankcji w razie niewypełnienia tak określonego obowiązku. 2. Na zarząd gminy, przy sporządzaniu projektu studium, nałożony został obowiązek uwzględ- nienia uwarunkowań, celów i kierunków polityki przestrzennej państwa na obszarze woje- wództwa (art. 6 ust. 2). Uwarunkowania te określa wojewoda w strategii rozwoju zawar- tej w planie zagospodarowania przestrzennego województwa, wobec czego powstaje wąt- pliwość czy dopuszczalne jest sporządzenie studium gminnego, gdy jeszcze nie została ona określona. Wydaje się, że tak. W przeciwnym razie brak planu wojewódzkiego uniemożliwił- by zarządowi wywiązanie się z uchwały rady gminy o przystąpieniu do sporządzenia studium gminnego, a brak planu wojewódzkiego mógłby zahamować podjęcie prac przez zarząd gminy 3. Projekt studium gminnego, sporządzony przez zarząd gminy, podlega w myśl art. 6 ust. 3 ustawy zaopiniowaniu przez organy, o których mowa w art. 18 ust. 2 pkt. 4 ustawy. W toku opiniowania projektu studium gminnego zgłaszane uwagi mogą się wzajemnie wykluczać lub w znacznym stopniu różnić, co jest zrozumiałe przy kolizji interesów, a także odmiennej ocenie tych interesów. Czy zatem o zasadności lub bezzasadności zgłaszanych uwag (zastrzeżeń) rozstrzyga zarząd gminy, czy też tylko ogranicza się on do przedstawienia wyników uzgodnień radzie gminy? Kwestii tych ustawa nie rozwiązuje. Wydaje się, że skoro na zarząd gminy nałożony został obowiązek przygotowania studium, to w gestii zarządu gminy będzie leżało ustosunkowanie się lub zajęcie stanowiska w przedmiocie zgłoszonych uwag i wprowadzenie ich lub odmówienie ich wprowadzenia do projektu studium. W każdym razie oczywisty jest obowiązek przedstawienia radzie gminy sporządzonego studium wraz ze zgłoszonymi opiniami i stanowiskami zarządu gminy. 4. Organy opiniujące projekt studium gminnego mają obowiązek nadesłania opinii w terminie 21 dni od dnia udostępnienia studium (art. 6 ust. 3). Nie zachowanie terminu 21 dni do nadesłania opinii, w rozumieniu art. 6 ust. 3 ustawy, skutkuje możliwością uznania, że organ nie zgłosił uwag (brak uwag). 5. Przepisy art. e ust. 4 i 5 ustawy zawierają ogólne wskazania, które mogą, i w zależności od potrzeby powinny, znaleźć się w treści studium. Zapisy, że w studium "uwzględnia się" (ust. 4) albo że w studium "określa się" (ust. 5) świadczą o dużej swobodzie przy opracowywaniu studium z wyeks- ponowaniem pewnych warunków wyjściowych przy określaniu ramowych dziedzin ochrony prawnej (ochrona środowiska, stosunki własnościowe itp.). Zakres zatem ustaleń i treść projektu studium będzie zróżnicowany w zależności od konkretnych potrzeb gminy i uwarunkowań miejscowych, niejednokrotnie zindywidualizowanych. Ramowy charakter tych wskazań, m. in. poprzez przykładowe wyliczenia dziedzin ochrony prawnej, w przeciwieństwie do wyliczenia taksatywne- go, oznacza m. in., że projekt studium i uchwały rady gminy w sprawie uchwalenia studium będą się różniły pomiędzy sobą, co uznać należy za przejaw samodzielności gmin. W rezultacie projekt studium będzie typowym aktem planistycznym, określającym politykę zagospodarowania przestrzeni, związanym wyłącznie z obszarem danej gminy. 6. Studium nie jest przepisem gminnym (art. 6 ust. 7), co przesądza o tym, że uchwała rady gminy w sprawie przyjęcia studium nie wymaga ogłoszenia. Brak jest jednak argumentów przemawiających za niedopuszczalnością podania uchwały do publicznej wiadomości. Prze- ciwnie, jej upowszechnienie może być bardzo pożądane.

13 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Jednocześnie wydaje się, że jak każda uchwała organów gminy, uchwała u przyjęciu studium uwa- runkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy podlegać będzie reżimowi wyni- kającemu z rozdziału 10 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95 z późn. zmianami), więc poddana musi być ocenie zgodności z prawem. Dlatego też na podstawie rozstrzygnięcia nadzorczego możliwe będzie stwierdzenie nieważności uchwały w sprawie studium i nie można wyłączyć możliwości wniesienia skargi do sądu administracyjnego w sytuacji, o której mowa w art. 93 ust. 1 ustawy samorządowej i w zasadzie nie można wykluczyć możliwości skargi w trybie art. 101 ustawy samorządowej. Będą to jednak sytuacje zupełnie wyjąt- kowe, albowiem skarżący jedynie w nielicznych przypadkach zdoła wykazać, że uchwała taka, jako akt wewnętrzny, narusza jego interes prawny lub uprawnienie. 1.7.3. Zasady finansowe realizacji ustaleń Studium - renta planistyczna.

1. Realizacja zapisów Studium odbywa się poprzez zapisy planów miejscowych wykonanych w trybie określonym nową ustawią o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zmianami). 2. Uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego może powodować wzrost lub spadek wartości nieruchomości. Uregulowania zawarte w ust. 2 i 3 art. 36 obejmują tzw. rentę planistyczną, instytucję nie znaną dotychczas w ustawodawstwie polskim. Zmiana wartości nieruchomości jako następstwo uchwalonego, lub zmienionego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w myśl omawianych przepisów, może stanowić podstawę dochodzenia przez właściciela nieruchomości odszkodowania, gdy ma miejsce spadek jej war- tości, albo stanowi podstawę do obciążenia go opłatą w przypadku wzrostu jej wartości. 3. W obu przypadkach ustalenie tzw. renty planistycznej związane jest z tytułem własności nie- ruchomości. Z mocy przepisów ustawy tylko właściciel może dochodzić od gminy odszkodowania i tylko od niego może być pobrana opłata. Powstanie obowiązku (zapłaty odszkodowania lub uiszczenia opłaty) zależne jest od zaistnienia dwu przesłanek:  zmiany wartości nieruchomości w następstwie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub jego zmiany,  zbycia nieruchomości przed upływem 5 lat od daty wejścia w życie uchwalonego planu (ust. 5 i 6 art. 36). To zdarzenie prawne, jako warunek sine qua non, będzie determino- wało dochodzenie odszkodowania przez właściciela czy uprawnienie do pobrania od niego opłaty. Inaczej mówiąc, zachowanie właściciela nieruchomości jako dysponenta prawa własności będzie każdorazowo uruchamiać mechanizm ustalenia tzw. renty planistycznej. 4. Dla powstania po stronie właściciela (użytkownika wieczystego) uprawnienia do rekompensa- ty niezbędne jest zaistnienie koniunktywne dwóch przesłanek:  uchwalenie nowego planu zagospodarowania przestrzennego albo wprowadzenie zmian w planie dotychczasowym;  wprowadzenie w tym planie ustaleń, które powodują niemożność korzystania z nieru- chomości w dotychczasowy sposób, lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem, albo istotnie ograniczają dotychczasowy sposób korzystania z nieruchomości. Właściciel (użytkownik wieczysty) może domagać się alternatywnie (wybór należy do niego):  odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę,  wykupienia nieruchomości lub jej części,  zamiana nieruchomości na inną. Roszczenia te mają charakter cywilnoprawny. 5. Istotne różnice między tzw. rentą planistyczną, przypadającą na rzecz właściciela, a należną gminie opłatą dotyczą określenia ich wysokości oraz trybu ich ustalania. Właściciel nieruchomości może dochodzić od gminy odszkodowania z tytułu obniżenia wartości nieruchomości ustalonej we- dług zasad wymienionych w ust. 4 i 14 art. 36 w pełnej wysokości. Natomiast wysokość opłaty, jaką może być obciążony właściciel, jest ograniczona do procentowej stawki wzrostu warto- ści nieruchomości, przy czym nie może być ona wyższa niż 30 % wzrostu wartości. 14 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

6. Z treści ust. 1 i 2 art. 36 jednoznacznie wynika, że podmiotem zobowiązanym do spełnie- nia świadczeń, przewidzianych w tym przepisie, jest wyłącznie gmina. Dotyczy to również tych przypadków gdy zobowiązania te będą następstwem tych rozwiązań przyjętych w uchwalonym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, które zostały w nim wprowadzone z mocy art. 62 komentowanej ustawy w związku z art. 58 ust. 1 i 59 ust. 1 tejże ustawy (w wyniku wprowadzania do planów zadań rządowych), jak i wówczas, gdy plan ten został przyjęty w trybie art. 15 tejże ustawy (brak uchwały o przystąpieniu do planu w sytuacji, gdy ustawa do tego zobowiązuje, a plan został wykonany przez Wojewodę). Nieprzekazanie gminie środków na zaspokojenie tych roszczeń, stosownie do treści art. 62 ust. 2 ustawy, nie będzie jej zwalniało od spełnienia roszczeń, wynikających z art. 36 ust. 1 i 2 ustawy. 1.8. Postulowane zmiany ustawodawstwa dotyczące Studium.

Postulowane zmiany w obowiązującym ustawodawstwie mogą pójść w dwu kierunkach: 1. Przedłużenia obowiązywania planów zagospodarowania przestrzennego sporządzonych przed 1.01.1995 r. (brak podstaw prawnych do wydawania decyzji budowlanych zahamować może budownictwo w skali kraju), 2. Dowartościowania Studium zagospodarowania przestrzennego w takim zakresie, by jego ustalenia (w braku planu miejscowego) mogłyby być podstawą wydawania decyzji budowlanych (ostatnie na przykład zastąpiono w ustawodawstwie obowiązek sporządzania "Studium uwarun- kowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego województwa" obowiązkiem sporządzania "Planu zagospodarowania przestrzennego województwa". Plany te - ze swej istoty ogólne - będą jednak miały znaczenie prawne. Nie wykluczona jest także zmiana ustawodawstwa uwzględniająca oba w/w postulaty. W związku z powyższym - po określeniu uwarunkowań i pożądanych kierunków rozwoju obszaru - w części niniejszego Studium podlegającej uchwaleniu określono aktualność ustaleń planów obecnie obowiązujących, co w wypadku braku ustawowego przedłużenia ich ważności oraz zmiany ustawodawstwa dotyczącego "Studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego" powinno umożliwić użycie tych ustaleń do prowadzenia bieżącej polityki realizacyjnej oraz szybkie sporządzenie planów miejscowych (w zakresie przestrzennym określonym w Studium)

1.9. Cele studium.

Oprócz określenia uwarunkowań i kierunków rozwoju obszaru (z wybraniem czynników rozwoju i uwypukleniem ich możliwego wpływu na rozwój miasta) podstawowym celem opracowania jest umożliwienie szybkiego stworzenia podstawy prawnej dla prowadzenia bieżącej działalności realizacyjnej Urzędu Miasta i Gminy. Jest to o tyle ułatwione, że podstawowym czynnikiem większego rozwoju obszaru jest możliwość zrealizowania autostrady A-2 w przebiegu "południowym" (w rejonie Góry Kalwarii) - a jak dotąd jest to tylko jeden z trzech możliwych do zrealizowania wariantów jej przebiegu (nie licząc wariantu "północnego", już odrzuconego). Bez tej inwestycji obszar miasta i gminy Karczew nie będzie poddawany znaczącym naciskom in- westycyjnym i zakładane dotąd w planach tempo i zakres jego rozwoju nie będą w znaczniejszym stopniu zdezaktualizowane, mimo że obszar ten jest dobrze uzbrojony infrastrukturą techniczną. Wynika to z dużej obecnie izochrony dojazdu do terenów centralnych aglomeracji (brak kolei, Wał Miedzeszyński jest ostatnią niezmodernizowaną drogą wylotową z Warszawy).

1.10.Kolizje rozwoju.

Podstawowym narzędziem dla określenia prawidłowej polityki rozwoju przestrzennego jest określe- nie kolizji funkcjonalnych i przestrzennych występujących na danym obszarze, a celem prac planistycznych jest określenie sposobu ich rozwiązania.

15 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W wypadku pozostawienia obszaru Karczewa na peryferium aglomeracji - nie przewiduje się znaczniejszych kolizji związanych z jego rozwojem, ograniczonym w zasadzie do terenów już wyznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego. Jednak w wypadku realizacji autostrady A-2 w obszarze gminy Karczew wystąpi konieczność:  przecięcia terenów Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (po śladzie lub obok drogi Nr 717),  realizacji wschodniej obwodnicy m. Karczewa. Inwestycja ta (konieczna ze względu obsługę ruchu kołowego Otwock - centrum aglomeracji poprzez autostradę z mostem na Wiśle) w pewnym zakresie naruszy tereny Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, jednak także w zdecydowany sposób odgraniczy tereny leśne od inwestycyjnych (miejskich) co w efekcie ograniczy możliwą tendencję do zabudowy tych terenów (lasy na granicy z terenami otwartymi przeważnie są we władaniu prywatnym).  przewidywać można także tendencję do wyłączania z produkcji rolnej terenów położonych w górnym tarasie Wisły pomiędzy drogą Nr 801 a terenami leśnymi MPK. Jest to jednak nieunikniony efekt realizacji autostrady - niezależny od jakości gruntów - a już obecnie widać także w tym rejonie aglomeracji silną tendencję (mimo korzystnych warunków glebo- wych) do porzucania działalności rolniczej. Reasumując, realizacja autostrady - stwarzając bardzo silny bodziec rozwojowy dla terenów Kar- czewa (izochrona dojazdu zmniejszy się dwukrotnie i będzie niższa niż dla Otwocka) - umożliwi dokończenie rozpoczętych inwestycji infrastrukturalnych w mieście oraz zakończenie jego rozwoju przestrzennego, wygeneruje dużą ilość nowych miejsc pracy na miejscu (Karczew jest miastem o ogromnym bezrobociu) oraz spowoduje znaczny wzrost wartości nieruchomości. Korzyści te na pewno równoważą stosunkowo niewielkie straty środowiskowe, jakie wywołają opisane wyżej inwestycje. Ponadto w dużej części pogranicze terenów leśnych MPK i terenów rolnych stanowią grunty niebudowlane pochodzenia organicznego (nie nadające się dla celów budownictwa kubaturowego) co w naturalny sposób zabezpiecza tereny leśne przed degradacją wynikającą z ew. sąsiedztwa terenów zabudowanych

1.11.Wiadomości ogólne o mieście.

1.11.1. Dane ogólne.

Obszar Karczewa (miasta i gminy) leży w południowo-wschodniej części województwa warszawskiego i rozciąga się między Wisłą a pasmem lasów otwocko -celestynowskich. Miasto Kar- czew stanowi obecnie ostatni, południowy człon otwockiego pasma zurbanizowanego aglomeracji warszawskiej. Miasto i gmina Karczew graniczą w rejonie lasów otwocko - celestynowskich z miastem Otwoc- kiem i z gminą Celestynów, przez Wisłę - z gminą Góra Kalwaria i gminą Konstancin-Jeziorna. Południowa granica gminy stanowiła jednocześnie granicę starego województwa warszawskiego z województwem siedleckim (gmina Sobienie Jeziory). Obecnie Miasto i gmina Karczew należą do powiatu otwockiego. Powierzchnia jednostki administracyjnej w Karczewie stanowi 2,15% powierzchni województwa warszawskiego i wynosi 82 kilometry kwadratowe. Jest typową miejsko-wiejską gminą, do której należy 15 wsi, w tym o liczbie mieszkańców powyżej 500 - 5 wsi, a o liczbie mieszkańców poni- żej 100 - jedna wieś. Gmina i miasto Karczew należą do jednych z najciekawszych w województwie warszawskim. Karczew należy do najstarszych ośrodków południowego Mazowsza. Swoje powstanie i rozwój zawdzięcza dogodnemu położeniu: w sąsiedztwie koryta Wisły, gdzie przez bród w okolicy Przewozu Karczewskiego od wieków przeprawiały się karawany kupieckie i zbrojne zastępy.

16 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Ziemie te były zamieszkiwane od tysięcy lat. Świadczą o tym liczne wykopaliska archeologiczne występujące w Karczewie i jego najbliższym sąsiedztwie: Otwocku Wielkim, Całowaniu, Łu- kówcu i Glinkach. Tu też krzyżowały się ważne drogi handlowe. Z północy na południe wiódł szlak bursztynowy, ze wschodu na zachód prowadziła trasa kupców Rusi Kijowskiej. Dziś miasto i gminę Karczew zamieszkuje obecnie około 16.132 osób (w gminie - 5537). Powoli małe podwarszawskie miasteczko wychodzi z cienia i choć w sąsiedztwie wyrosły w ostatnich latach większe i liczniejsze ośrodki miejskie 450 lat historii, kultury i tradycji mobilizuje do opty- mistycznego patrzenia w przyszłość. Miasto i gmina Karczew posiada wiele atutów, które mogą jej ułatwić proces rozwoju. Dużym atutem jest położenie, ponieważ gmina znajduje się w południowo - wschodniej części woje- wództwa warszawskiego. Ponadto jest też dość dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna i spo- łeczna (rozbudowane szkolnictwo podstawowe). Lokalne zasoby środowiska przyrodniczego oraz rozwijająca się przedsiębiorczość to kolejne atuty miasta i gminy Karczew. Odpowiednio wykorzystane mogą wpłynąć na poprawę poziomu życia jej mieszkańców. 1.11.2. Rys historyczny miasta i gminy Karczew.

około 1300 roku Powstanie parafii w Karczewie, 1548 21 stycznia na Sejmie w Piotrkowie, Zygmunt 1 Stary nadaje Janowi i Francisz- kowi Karczewskim „ upoważnienie do założenia miasta Karczew” 1733 Rozpoczęcie budowy kościoła św. Wita (proj. Jakuba Fontany) 1737 Ukończenie budowy kościoła św. Wita 1768 Franciszek 3 Bieliński nadaje miastu Karczew nowe przywileje nawiązujące do przywilejów fundacyjnych Zygmunta 1 Starego. Na mocy przywileju miasto otrzymuje nowy herb: biały baranek na czerwonym polu nawiązuje on do herbu Bielińskich „Junosza” 1809 Bitwa o szaniec pod Ostrówkiem, 1869 Karczew traci prawa miejskie, 1906 Powołanie Karczewskiej Straży Ogniowej, 1915 Powołanie do życia Straży Obywatelskiej, 1928 Rada gminy Karczew nadaje Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu tytuł Pierwsze- go Honorowego Obywatela Gminy, 1944 Powołano Radę Gminną na czele której stanął wójt Bolesław Burkowski 1950 Rozpoczyna działalność pierwsza w historii Karczewa Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa 1952 Likwidacja Gminy Karczew. Powołano Dzielnicową Radę Narodową, a Karczew przemianowano na dzielnicę powiatu otwockiego. 1959 Podczas uroczystej sesji Karczew odzyskał prawa miejskie utracone w 1869 r. 1973 Reaktywowanie jednostki administracyjnej Gmina Karczew, 1978 Uruchomienie Zakładu Drobiarskiego wybudowanego w oparciu o technologię niemiecką 1979 Oddanie do użytku Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Karczewie 1985 Powołanie Towarzystwa Przyjaciół Karczewa 1987 Utworzenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, 1988 Ukazuje się pierwszy numer Głosu Karczewa, 1989 Uruchomienie Zasadniczej Szkoły Zawodowej przemianowanej następnie na Ze- spół Szkół Zawodowych w Karczewie, 1994 Oddanie do użytku nowej szkoły w Glinkach 1998 Rok obchodów 450-lecia nadania praw miejskich.

17 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

1.11.3. Charakterystyka miasta i gminy Karczew.

1.11.3.1. Ukształtowanie terenu miasta i gminy, podstawowe elementy struktury przestrzennej

Na omawianym terenie w okresie pleistocońskim w wyniku długotrwałej działalności erozyj- nej i akumulacyjnej Wisła utworzyła 3 tarasy:  zalewowy 1-3 m. znajdujący się na poziomie powodzi normalnej i chroniony wałami przeciwpowodziowym o szerokości 3 do 6 m.,  średni wznoszący się od 3 do 6m. znajdujący się na poziomie powodzi katastrofalnej  najwyższy wydmowy. Poza naturalnymi formami terenu jest tu wiele nasypów i wałów przeciwpowodziowych. Cały obszar ma stosunki hipsometryczne charakterystyczne dla obszarów Niziny Mazowiec- kiej. Najniżej położona jest zachodnia część terenu przylegająca do koryta Wisły. Wznosi się ona niewiele ponad 85 npm i związana jest z najniższymi częściami tarasu zalewowego. Dość znaczne powierzchnie związane z wysokością 90m. npm i powyżej występują w okolicy Karczewa i związane są z wydmowymi formami powierzchni. Cały teren pochylony jest zgodnie ze spadkiem doliny Wisły ku północnemu zachodowi. Budowa geologiczna terenu wiąże się z budową geologiczną Mazowsza. Znajduje się on w zasięgu zlodowacenia środkowo - europejskiego w odrębie stadiału mazowiecko - podlaskie- go. Omawiany obszar składa się z dwóch zasadniczych części: Wysoczyzny polodowcowej zbudowanej z glin zwałowych i rezydujących oraz fragmentu doliny Wisły z rozległym piaszczystym tarasem nadzalewowym. Piaski tego tarasu były źródłem materiału do powstania licznych wydm parabolicznych i wałów. Występują tu przeważnie gleby piaszczyste bielicowe o różnym stopniu wykształcenia. Miej- scami spotkać można tu, zwłaszcza na terenach niżej położonych, gleby brunatne kwaśne czarne zdegradowane, a także gleby bagienne. Duży procent gleb w obszarze gminy - to gleby prawnie chronione (V-VI klasa pochodzenia organicznego i zwarte kompleksy gleb III i IV klasy bonitacynej) W obszarze miasta i gminy Karczew ukształtowanie powierzchni odpowiada zasadniczo wy- różnianym makroelementom struktury przestrzennej obszarów aglomeracji, do których należą:  kompleks leśny lasów wawersko-otwockich, stanowiący fragment podstawowego w skali regionu i kraju ciągu ekologicznego,  zurbanizowane pasmo otwockie, stanowiące część warszawskiego układu osadniczego - do którego należą zainwestowane tereny miasta i (częściowo) wsi położone w obszarze gminy na górnym tarasie Wisły,  rolniczy obszar produkcyjny - do którego należą tereny rolne miasta i gminy (z Karcze- wem, jako ośrodkiem miejskim powstałym dla obsługi rolnictwa),  dolina Wisły - stanowiąca fragment podstawowego w skali regionu i kraju ciągu ekologicznego.

1.11.3.2. Mikroklimat.

Istniejące na omawianym terenie obszary leśne mają wpływ na kształtowanie się lokalnego klimatu. Wyraźny też modyfikujący kierunki wiatru, zwłaszcza zimą i jesienią jest wpływ doliny Wisły. Roczna suma opadów wynosi tu 580 mm przy czym na okres jesienno - zimowy przypada ich ok. 35% , średnia temperatura lutego wynosi -3,4 0C a lipca + 18,5 0C.

18 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Szczególną wartością środowiska przyrodniczego rejonu Karczewa jest mikroklimat obszarów le- śnych posiadający specyficzne właściwości lecznicze i rehabilitacyjne oraz korzystnie oddziaływu- jący na warunki klimatyczne w całej aglomeracji poprzez stymulację wymiany powietrza. Obszar źródłowy tego mikroklimatu stanowią omówione kompleksy leśne wraz z powiązanymi z nimi przyrodniczo czynnymi powierzchniami łąk, wód i naturalnej zieleni nadrzecznej znajdujące się na terenach miast Karczewa i Otwocka oraz gmin Celestynów i Karczew.

1.11.3.3. Dotychczasowy sposób rozwoju miasta i gminy.

Miasto Karczew - mimo o wiele bogatszej i dłuższej historii - było w okresie powojennym traktowane jako jeden zespół funkcjonalno - przestrzenny wraz z miastem Otwockie - co wy- raziło się przede wszystkim zaprojektowaniem (i częściowym zrealizowaniem) wspólnych urządzeń infrastruktury technicznej, wyznaczeniem wspólnych terenów rozwojowych dla mieszkalnictwa wielorodzinnego (tereny osiedla Ługi) oraz wyznaczeniem w obszarze Kar- czewa terenów przeznaczonych dla obsługi obu miast - w zakresie usług, przemysłu usługo- wego, zaplecza techniczno - obsługowego i zaplecza komunikacji (Dzielnica Techniczna). Wobec tego przy ustaleniu zasad rozwoju i przekształceń przestrzennych Karczewa dotychczas uwzględniano "interesy całości zespołu miejskiego" - najczęściej poprzez wyprowadzanie w ten obszar funkcji mających służyć przede wszystkim Otwockowi, mimo położenia Kar- czewa w rejonie o szczególnych walorach środowiska naturalnego (które z powodu ich znaczenia dla całej aglomeracji stołecznej powinny być specjalnie chronione), co zresztą było zapisane jako priorytetowa funkcja obszaru w planie ogólnym miasta.

19 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

1.11.3.4. Główne funkcje miasta i gminy.

GŁÓWNE FUNKCJE MIASTA KARCZEWA 1. FUNKCJA PRODUKCYJNA w zakresie przemysłu i drobnej wytwórczości obejmująca:  adaptację istniejących zakładów przemysłowych - przy założeniu ich modernizacji i op- tymalnego wykorzystania już istniejącego potencjału produkcyjnego, z możliwością rozbudowy uzależnioną od lokalnych warunków terenowych,  możliwość lokalizacji i realizacji na obszarze miasta nowych zakładów produkcyjnych z wyjątkiem: zakładów o technologii wymagającej poboru dużej ilości wody i obiektów szczególnie szkodliwych dla środowiska. Szczególnie popierany jest rozwój wszelkich form drobnej wytwórczości i rzemiosła produkcyjnego. 2. FUNKCJA MIESZKANIOWA, której skala rozwoju nie jest uzależniona wyłącznie od wielko- ści potrzeb miasta (wynikających z rozmiarów lokalnego rynku pracy), ale także od założenia, że może ona stanowić częściowo również tzw. funkcję sypialnianą dla innych obszarów (gmina, miasto Otwock, centralne rejony aglomeracji). Rozwój tej funkcji ograniczony jest głównie lokalnymi możliwościami terenowymi i technicznymi (uzbrojenie, komunikacja). 3. FUNKCJA USŁUGOWA dla terenu gminy w zakresie obsługi ludności i produkcji rolnej - w skali wynikającej z tych potrzeb. 4. FUNKCJA OBSŁUGI TECHNICZNEJ obszarów zurbanizowanych (urządzenia zaplecza budownictwa, gospodarki komunalnej, transportu i komunikacji, składy, magazyny hurtu handlowego itp.) zwłaszcza w zakresie wynikającym z potrzeb miast Karczewa i Otwocka oraz gminy Karczew. 5. FUNKCJA ROLNICZA terenów rolnych w południowej i zachodniej części miasta. FUNKCJE GMINY

1. Wiodącą funkcja obszaru gminy jest produkcja rolnicza (w tym intensywna) - ze względu na bardzo korzystne dla tej funkcji warunki przyrodnicze oraz brak występowania dotychczas istotniejszych przesłanek dla rozwoju funkcji konkurencyjnych. 2. Funkcjami uzupełniającymi gminy których rozwój jest podporządkowany funkcji wiodącej są:  funkcja mieszkaniowa - o skali rozwoju nieznacznie przekraczającej wielkość potrzeb mieszkaniowych dla istniejącej ludności nierolniczej,  funkcja usługowa w zakresie obsługi ludności i rolnictwa w gminie przy założeniu że większość urządzeń usługowych, zwłaszcza o ogólnogminnym zasięgu będzie nadal koncentrować się w ośrodku gminnym - mieście Karczewie,  funkcja obejmująca inne dziedziny działalności usługowej, rzemiosło, drobną produkcję oraz obsługę techniczną gospodarki, o rozwoju limitowanym możliwościami terenowymi i przyjętymi w planie ograniczeniami,  funkcja rekreacyjno - turystyczna o niewielkiej skali, obejmująca głównie turystykę in- dywidualną i urządzenia z nią związane.

1.11.3.5. Miasto i gmina Karczew na tle gmin otaczających byłego województwa warszawskiego.

Sieć osadni- - miasto Karczew (a także Góra Kalwaria, Józefów i Konstancin Jeziorna) w sieci cza osadniczej aglomeracji stanowią ośrodki o znaczeniu lokalnym, - miasta Otwock i Piaseczno - dla omawianego rejonu wytworzyły ośrodki o znaczeniu ponadlokalnym. Zaludnienie - w mieście Karczew kształtuje się w przedziale 10-20 tyś. Mk - podobnie jak w gminach Celestynów i Góra Kalwaria j Józefowie. - wyraźnie wyższą liczbę mieszkańców posiada m. Otwock (przedział 40-50 tyś. Mk) natomiast gmina Karczew i Konstancin-Jeziorna - niższą (poniżej 10 tyś.). Gęstość za- - ca 200 Mk/km2 plasuje obszar Karczewa wyraźnie wyżej niż gmin sąsiednich (z wy- ludnienia jątkiem Józefowa, Otwocka i części miejskiej Góry Kalwarii, posiadających gęstość zaludnienia pow. 500 Mk/km2). 20 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Dynamika - miasto Karczew (i gm. Celestynów) należą do niewielu rejonów aglomeracji war- zmian liczby szawskiej, gdzie zanotowano w latach 1990-1995 przyrost ludności (pow. 500 osób). ludności i Wskaźnik przyrostu kształtował się tam na poziomie ca 10 %. koncentracje - obszar gminy zanotował tylko niewielki kilkuprocentowy wzrost (i wraz z terenami przyrostu lud- gmin Konstancin Jeziorna, Góra Kalwaria i Józefów) stanowi strefę o niewielkim, ności lecz utrzymującym się przyroście ludności. - przeciwny trend natomiast zaobserwowano w Warszawie i Otwocku, gdzie nastąpił spadek liczby ludności, z zastanawiającym wypadkiem Wiązowny (o spadku powy- żej 10%). Dynamika - miasto i gmina Karczew - wraz z gminami Góra Kalwaria i Celestynów) notują w la- przyrostu te- tach 1990 - 1995 wyższą dynamikę przyrostu terenów osiedlowych (powyżej 100%) renów osie- niż pozostałe gminy rejonu (Otwock - tak jak Warszawa - do 5% przyrostu, Konstan- dlowych cin-Jeziorna i Piaseczno - ok. 10%), - generalnie w tym okresie w gminach podwarszawskich przyrost powierzchni terenów osiedlowych był dziewięciokrotnie większy niż w Warszawie. Liczba miejsc - gmina Karczew należy - wraz z obszarem gm. Celestynów i gm. Konstancin-Jeziorna pracy - do najsłabiej rozwiniętych pod tym względem w aglomeracji (poniżej 2500). - miasto Karczew ilością miejsc pracy dorównuje Górze Kalwarii (powyżej 2500) natomiast w omawianym obszarze dominuje koncentracja miejsc pracy w Otwocku (powyżej 20000). Nasycenie - mimo koncentracji miejsc pracy w Otwocku, miasto i gmina Karczew sytuują się pod miejsc pracy względem ilości miejsc pracy w stosunku do ludności (między 300 a 400 msc/1000 Mk) na tym samym poziomie co gminy Konstancin-Jeziorna, Józefów, Otwock i obszar miejski Góry Kalwarii - co wskazuje na bardzo dobry poziom rozwoju ekonomicznego obszaru w stosunku do innych wymienionych danych porównawczych. Struktura - gmina Karczew należy - wraz z obszarem gminnym Góry Kalwarii - do obszaru o rol- miejsc pracy niczej strukturze miejsc pracy. - miasto Karczew wykazuje (tak jak Józefów) przemysłową strukturę miejsc pracy (przy znacząco innej strukturze sektorowej) - pozostałe gminy otaczające Karczew - z wyjątkiem Otwocka, zaliczonego pod tym względem do miast charakteryzujących się przewagą miejsc pracy w usługach - ze względu na strukturę miejsc pracy są gminami usługowo-przemysłowo-rolniczymi. Warunki przy- - rejon lasów wawersko - otwockich charakteryzuje się w skali byłego województwa rodnicze dla warszawskiego wyraźnie niekorzystnymi warunkami dla rozwoju rolnictwa (więk- rozwoju rol- szość obszaru Otwocka, gminy Celestynów i tereny leśne miasta i gminy Karczew), nictwa - rejon doliny Wisły (po obu stronach rzeki) w skali byłego województwa warszawskiego posiada warunki sklasyfikowane jako korzystne przyrodniczo dla rozwoju rolnictwa, nie dorównujące jednak np. rejonowi Błonia i Ożarowa. - tereny górnego tarasu Wisły - mimo dużego udziału gleb chronionych - nie sklasyfi- kowano w żadnej z powyższych kategorii, co wskazuje na przeciętną przydatność do funkcji rolniczej (co może potwierdzać rozwój w tym rejonie gospodarstw ogrodni- czo-szklarniowych, obecnie przekształcanych stopniowo na obiekty usługowe). Zabytkowe - w omawianym rejonie tylko Karczew i Góra Kalwaria posiadają znaczniejsze w skali układy prze- byłego województwa warszawskiego, wymagające ochrony wartości kulturowe. strzenne Zasoby wód - obszar miasta i gminy - tak jak i obszary gmin sąsiednich - leży w głównym obszarze podziemnych zasobowym wód podziemnych, w tym tereny Józefowa, Otwocka i Karczewa, a także czwartorzę- duża część gminy Góra Kalwaria - należą do obszarów o najwyższych zasobach w dowego po- byłym województwie warszawskim. ziomu użyt- kowego

21 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Stan motory- - w mieście i gminie Karczew wskaźnik ten (w kształtujący się w przedziale 150-200 zacji - samo- sam/1000Mk) jest niewysoki w skali gmin byłego województwa warszawskiego, chody osobo- gdzie przeważa wskaźnik 300-400 sam/1000Mk), jest wyższy niż w gminie Celesty- we. nów, a wyraźnie natomiast niższy niż w Otwocku (200-250 sam/1000Mk), a przede wszystkim niż w Józefowie (powyżej 500 sam/1000Mk), - tempo przyrostu samochodów osobowych jest natomiast duże (dwukrotnie wyższe niż w Otwocku i tylko o ok. 1/3 niższe niż w Józefowie, gdzie wskaźnik sam/1000Mk jest najwyższy w byłym województwie warszawskim). Izochrony do- - miasto i gmina Karczew - wraz z Górą Kalwarią i gminą Celestynów - należą obecnie jazdu do cen- do najmniej atrakcyjnych pod tym względem obszarów w byłym woj. warszawskim. trum Warsza- (izochrona 60 - 90 min bez dojścia pieszego do przystanków). Otwock posiada obec- wy komuni- nie izochronę rzędu 45-60 min, Józefów natomiast - izochronę rzędu 30-45 min. kacją zbioro- wą Gęstość dróg - wskaźnik typowy dla tego rejonu strefy podmiejskiej (0,60-0,90 km/km2), w gminach krajowych i otaczających jest wyższy tylko w Otwocku i Józefowie (0,90-1,3 km/km2). wojewódzkich Abonenci te- - wskaźnik typowy dla tego rejonu strefy podmiejskiej, bardzo słabo obsłużonej siecią lefoniczni telekomunikacyjną, wynosi:  dla gminy Karczew 13-50 abonentów/1000Mk  w mieście Karczew (i gminie Celestynów) - 50-100 abonentów/1000Mk - podczas gdy wynosi on odpowiednio:  dla Otwocka i Góry Kalwarii - 100 - 150 abonentów/1000Mk  dla Józefowa i Piaseczna - 200 - 300 abonentów/1000Mk  dla Warszawy - powyżej 400 abonentów/1000Mk dane wg "Diagnozy stanu zagospodarowania przestrzennego województwa warszawskiego", BPRW 1988 r.

1.11.3.6. Własność terenów w obszarze miasta i gminy Karczew.

Według Wykazu Gruntów w dniu 1.01.1995 r. stan własności terenów przedstawiał się w mieście i gminie Karczew następująco: Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa, mienie komunalne, wspólnoty gruntowe: WYSZCZEGÓLNIENIE POWIE- GRUP REJESTRO- NR GRUPY REJESTROWEJ RZCHNIA WYCH TERENU W HA I Państwowe Gospodarstwa Rolne 0 II lasy państwowe 1441 III inne państwowe i społeczne gospodarstwa rolne 84 IV a grunty państwowe przekazane w zarząd lub użytkowanie 28 IV b grunty państwowe przekazane w wieczyste użytkowanie 80 IV c grunty państwowe będące w dyspozycji terenowych orga- 32 nów administracji państwowej przeznaczone na cele zabudowy (zasoby gruntów) IV d inne państwowe i społeczne grunty nie będące gospodar- 125 stwami rolnymi V rolnicze spółdzielnie produkcyjne 193 VI kółka rolnicze 2 VII ogródki działkowe 0 VIII wspólnoty gruntowe 82 IX Państwowy Fundusz Ziemi 579 X państwowe wody i rowy 10 XI drogi publiczne i inne drogi będące w powszechnym ko- 258 rzystaniu XII inne tereny komunikacyjne, kolejowe itp. 8 22 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

RAZEM 2922 Grunty stanowiące własność indywidualną: WYSZCZEGÓLNIENIE NR GRUPY REJESTROWEJ PO- GRUP REJESTRO- WIERZCH WYCH NIA TE- RENU W HA VI a indywidualne gospodarstwa rolne i leśne 4527 VI b inne grunty indywidualne 615 RAZEM 5142 Grunty będące własnością indywidualną zdecydowanie przeważają powierzchniowo nad gruntami stanowiącymi szeroko rozumianą własność społeczną. Zważywszy na fakt, że tereny będące wła- snością społeczną nie powinny w większości ze względów przyrodniczych podlegać przekształce- niom zmierzającym do ich zabudowania, budownictwo siłą rzeczy będzie powstawało na terenach prywatnych. Utrudnieniem może stać się znaczne rozdrobnienie własności - wąskie długie działki, na których nie sposób nie tylko się budować ale także racjonalnie prowadzić gospodarkę rolniczą lub leśną. Dlatego powinny nastąpić scalenia gruntów i ich wtórna parcelacja.

1.11.3.7. Wartości przyrodnicze terenów miasta i gminy Karczew.

Według wykazu gruntów na terenie miasta i gminy Karczew**: użytki rolne stanowią 4726 ha lasy i grunty leśne 1909ha grunty zadrzewione i zakrzewione 158 ha grunty pod wodami 486 ha tereny osiedlowe zieleni 6 ha Razem tereny biologicznie czynne 7285 ha Tereny biologicznie czynne, na wybranych obszarach. miasto i województwo Polska gmina Kar- warszawskie czew powierzchnia ogółem w ha 8156 378782 31268502 użytki rolne - powierzchnia w ha 4726 199369 18712799 % w stosunku do pow. ogółem 57.9 52.6 59.8 lasy i grunty leśne - powierzchnia w ha 1909 87153 8715024 % w stosunku do pow. ogółem 23 23 27,9 grunty zadrzewione i zakrzaczone - powierzchnia 158 5881 202136 w ha % w stosunku do pow. ogółem 1,94 0,24 0,52 grunty pod wodami - powierzchnia w ha 486 13684 829746 % w stosunku do pow. ogółem 5,96 3,61 2,65 tereny osiedlowe zieleni - powierzchnia w ha 6 2609 63803 % w stosunku do pow. ogółem 0,074% 0,689% 0,204% tereny biologicznie czynne - powierzchnia w ha 7285 308696 28523508 % w stosunku do pow. ogółem 88,874 80,139 91.074 */ Dane na koniec 1993 r. wg. "Ochrona środowiska 1994" GUS Warszawa 1994 r. **/ Dane na dzień 01.01.1995 r. wg. Wykazu gruntów Urzędu Miasta i Gminy Karczew Uwaga: w zestawieniu pominięto nieużytki z których część również jest cenna przyrodniczo (bagna) Z analizy powyższych danych liczbowych wynika, że:  ilość terenów biologicznie czynnych w mieście i gminie Karczew jest wprawdzie niższa niż średnia krajowa, ale znacznie przekracza średnią województwa warszawskiego,  w stosunku do średniej krajowej jak i średniej województwa warszawskiego Karczew ma przewagę w gruntach zadrzewionych i zakrzewionych oraz gruntach pod wodami,

23 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

 ilość użytków rolnych w mieście i gminie Karczew jest niższa niż średnia krajowa ale wyż- sza niż średnia województwa,  poniżej średniej krajowej kształtuje się lesistość w mieście i gminie Karczew,  w mieście i gminie Karczew zdecydowanie poniżej średniej krajowej jak i średniej woje- wództwa kształtuje się ilość terenów zieleni osiedlowej. Ponadto z danych Urzędu Miasta i Gminy Karczew wynika, że gleby słabe tzn. klasy V i VI stano- wią tylko około 28% (w tym grunty pochodzenia organicznego, chronione ustawowo) wszystkich użytków rolnych. Tym samym można uznać, iż gmina ma dobre warunki dla rozwoju rolnictwa.

24 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Z informacji zawartych na "Mapie ekologicznej województwa warszawskiego" wynika, że:  znaczne tereny miasta i gminy Karczew zajmują:  obszary o najwyższej bioróżnorodności (głównie użytki rolne),  obszary o najwyższym stopniu naturalności szaty roślinnej (głownie lasy Mazowieckie- go Parku Krajobrazowego i rezerwat "Na torfach").  środkowa część obszaru gminy Karczew objęta jest projektowanym (obecnie ustanowio- nym rozporządzeniem wojewody) obszarem chronionego krajobrazu (uwzględnionym w planie ogólnym gminy),  nie występują istotne zanieczyszczenia powietrza, gleb i wód powierzchniowych,  nie występują nadmierne hałasy wywoływane ruchem drogowym, kolejowym i lotniczym,  jedynym notowanym większym zagrożeniem dla środowiska jest istniejące i obecnie zamknięte zorganizowane wysypisko śmieci położone w rejonie północnej granicy miasta Karczewa. Dla porównania gminy warszawskie mają wszystkie wymienione uciążliwości nie oferu- jąc w zamian nic poza bliskością centrum. Należy uznać, że wartości środowiska są naturalnym bogactwem miasta i gminy Kar- czew i dlatego trzeba nimi gospodarować w taki sposób, aby nie niszcząc ich, osiągnąć dzięki nim określone korzyści. Plan ogólny miasta jako podstawowe ustalenie przyjmuje "priorytetową rangę ochrony środo- wiska", - „tą szczególną wartością środowiska przyrodniczego rejonu Karczewa jest mikroklimat obszarów leśnych, posiadający specyficzne właściwości lecznicze i rehabilitacyjne oraz korzystnie oddziaływujący na warunki klimatyczne w całej aglomeracji poprzez stymulację wymiany powietrza. Obszar źródłowy tego mikroklimatu stanowią duże kompleksy leśne wraz z powiązanymi z nimi przyrodniczo - czynnymi powierzchniami łąk, wód i naturalne zieleni nadrzecznej, znajdujące się na terenach miast Karczewa i Otwocka oraz gmin Celesty- nów i Karczew. Uznaje się zatem, że właściwym przedmiotem ochrony jest cały układ wyżej wymienionych obszarów... ". Również sporo miejsca w planie ogólnym gminy .poświęcono ochronie środowiska "Na terenie gminy wyznacza się obszary chronionego krajobrazu (głównie w pasie terenów wzdłuż Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, łącznie z jego otuliną oraz w pasie wiążącym te dwa układy), obejmujące tereny o wysokich walorach przyrodniczo - krajobrazowych, szczególnie znaczące dla wartości i trwałości lokalnych i ponadlokalnych systemów ekologicznych.”.

1.11.3.8. Wartości kulturowe terenów miasta i gminy Karczew.

Miasto Karczew. Podstawowymi elementami układu przestrzennego miasta charakteryzującymi jego historię i czytelnymi do dnia dzisiejszego są:  droga biegnąca ze wschodu na zachód ku Przewozowi na Wiśle,  trzy place usytuowane wzdłuż głównej ulicy - Plac. wokół kościoła (osada przedlokacyjna)  "Stare Miasto", rynek (z okresu lokacji miasta w XVI w.) oraz plac targowy z polowy XVIII w., którego pierzeje nigdy nie zostały do końca ukształtowane (obecnie stoi tu budynek Urzędu Miasta i Gminy). W latach 1732-37 wzniesiono według projektu arch. Jakuba Fontany budynek kościoła parafialne- go, stanowiącego do dzisiaj główną dominantę historycznej części miasta. Również w XVIII w. wybudowano w centrum miasta karczmę, która ulęgła zniszczeniu najprawdopodobniej w czasie I wojny światowej. W XIX w. miasto zabudowane było parterowymi drewnianymi budynkami o konstrukcji ryglowej, krytymi gontowymi dachami i zwykle posiadającymi ganek. "Przetrwałe do dzisiaj przykłady drewnianej zabudowy wykazują podobieństwa do typowego dworku mazowieckiego zarówno w kalenicowym ustawieniu, ogólnym gabarycie jak i w spadzistych dachach i ozdobnych, trójkątnie zwieńczonych gankach oraz dekoracji stolarki 25 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

drzwiowej i okiennej. Nieliczna, murowana zabudowa w dużej mierze nawiązywała ogółem oraz detalem architektonicznym do wspomnianej drewnianej." Czynnikiem miastotwórczym było rzemiosło i handel znajdujący się głównie w rękach ludno- ści żydowskiej, stanowiącej znaczny procent mieszkańców Karczewa. "Pierwsze udokumentowane informacje o budynkach należących do gminy żydowskiej w Karczewie, służących rozmaitym celom religijnym pochodzą z lat 1846-48. (wymienione są: Bożnica, szkoła, szpital, mykwa i szkółka, gdzie indziej też mała Bożnica, ( ... ). Nie wiemy od kiedy istniały, można tylko domniemywać, ze co najmniej od końca XVIII w." Mieszkańcy Karczewa i ich domy: rok ilość mieszkańców ilość domów 1819 971 101 1820 996 109 1965 1702 117 1882 2265 123 1897 2861 786 1921 3266 836 1941 4211 1025 "Zapewne w XIX w. wytyczono w północnej części miasta cmentarz żydowski zaś we wschodniej cmentarz katolicki" [Lewicka]. "Natomiast pod koniec XIX w. założono drugi cmentarz żydowski przy tzw. Czerwonej Drodze ok. 2 km na północny wschód od Karczewa, w miejscu nazwanym Anielin, zapewne na cześć Anieli Kurtz. Był on przeznaczony raczej dla zaczynającego się wówczas rozwijać nowego miasta Otwocka i beznadziejnie chorych na gruźlicę Żydów..." Jak widać z powyższego wywodu Karczew posiada własną historię wyróżniającą go od innych miast. Spuścizna historyczna daje się odczytać w jego układzie przestrzennym. Zachowały się również niektóre obiekty dokumentujące ślady przeszłości (budynki, cmentarze). Ocalał także charakter architektury - drobnej skali parterowe domy, często drewniane ze spa- dzistymi dachami i gankiem. Wiele z nich mieści, prócz mieszkania właściciela, także, jego warsztat pracy. Zachowane gabaryty i charakter architektury nadają miastu niepowtarzalny klimat. Są szczególnie cenne, ponieważ w sposób pozytywny wyróżniają miasto od innych miejscowości podwarszawskich zabudowanych budynkami znacznie wyższymi i o większych gabarytach. Szczęśliwie historyczna część Karczewa uchroniła się od zabudowy blokowej. Należy uznać, podobnie jak w przypadku wartości przyrodniczych, że wartości kulturowe miasta są jego bogactwem. Nie wolno ich zniszczyć, przeciwnie należy je pielęgnować i pró- bować dzięki nim wyciągnąć korzyści dla przyszłego rozwoju miasta. Gmina Karczew. Na terenie gminy występują niezwykle cenne obiekty archeologiczne z których najwcześniej- sze pochodzą z okresu 9600 lat p.n.e. " Badania w Całowaniu prowadzone w latach 1963-69 przez Romualda Schilda z Polskiej Akademii Nauk przy współudziale geologów, palinologów i specjalistów innych jeszcze nauk stały się ważnym wydarzeniem w skali europejskiej. Sta- nowisko w Całowaniu leży na piaszczystej wyspie pośród torfowisk dawnego koryta Wisły. Bardzo bogata stratygrafia tego wyjątkowego na całym niżu europejskim stanowiska dało podstawy chronologii nie tylko polskiego późnego paleolitu ale i całego, środkowego odcinka niżu."

1.11.3.9. Podstawowe cechy charakteryzujące miasto i gminę Karczew.

Podstawowe cechy charakteryzujące obszar miasta i gminy to: 1. Duży udział terenów leśnych, których ochrona ustawowa - w przeciwieństwie do terenów leśnych innych gmin i miast objętych ochroną związaną z utworzeniem Mazowieckiego Parku Krajobrazowego nie koliduje z trendami rozwojowymi obszaru - a dzięki b. dużemu 26 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

udziałowi gruntów państwowych, oraz brakowi parcelacji budowlanych występujących gdzie indziej w Parku - będzie możliwa do prowadzenia w przyszłości. 2. Korzystny mikroklimat, znaczne wartości środowiska przyrodniczego, jednak wymagające ochrony głównie ze względu na konieczność zachowania makroprzestrzennych powiązań przyrodniczych) 3. Tendencja do koncentracji zabudowy związana z występującymi w dolnym tarasie Wisły złymi warunkami budowlanymi, 4. Dobrze wykształcony ośrodek miejski, o tradycjach historycznych posiadający własne zaplecze w postaci terenów wiejskich gminy, z ukształtowanymi od dawna terenami zabudowy siedliskowej (głównie ulicówki), 5. Dobrze rozwinięta infrastruktura społeczna, drogowa i techniczna (z wyjątkiem telekomu- nikacji i zbiorowego zaopatrzenie w wodę terenów wiejskich), 6. Brak znaczniejszych progów rozwoju dla urbanizacji obszaru, 7. Utrzymujący się stan zaludnienia obszaru, z wyraźną tendencją wzrostową zauważalną w dłuższym przedziale czasowym (mimo złych izochron dojazdu do centrum aglomeracji), co wiązać można na razie raczej z ruchami migracyjnymi ludności spoza strefy aglomeracji w kierunku Warszawy, niż z tendencją odwrotną, zauważalną już w innych pasmach zurbanizowanych, 8. Wyczerpywanie się czynników wzrostu obszaru wynikających z możliwości wewnętrznych miasta i gminy. Zanik atrakcyjności gospodarczej funkcji rolniczej, brak inwestycji komunikacyjnych "przybliżających" obszar Karczewa do centralnych części aglomeracji powo- dują, że obszar ten nie wytrzymuje konkurencji z innymi obszarami, położonymi w podobnej odległości od centrum. 9. Duży udział gruntów chronionych ustawowo, 10.Zróżnicowana struktura zatrudnienia (rolnictwo i leśnictwo 15 %, edukacja, ochrona zdrowia i opieka socjalna 20 %, przemysł, budownictwo 30 % handel, usługi 35 %) 11.Zauważalna tendencja do zmiany struktury zatrudnienia w mieście, mimo utrzymywania się niekorzystnej bazy zatrudnienia (duże - w skali tego rejonu - zakłady stanowiące bazę sektora przemysłowego). Dla porównania Józefów, także posiadający podobne ukierunkowanie przemysłowe, liczbę ludności oraz liczbę miejsc pracy - posiadając kilkakrotnie większą ilość podmiotów gospodarczych - dominuje w opisywanym rejonie pod względem zamożności, wyrażającej się np. we wskaźniku ilości samochodów osobowych/1000Mk - najwyższym w byłym woj. warszawskim

1.11.3.10. Potencjalne czynniki rozwoju miasta i gminy Karczew.

1.11.3.10.1.Urbanizacja stref zewnętrznych Warszawy.

Usytuowanie, jako zobiektywizowana cecha każdego miasta wiąże się z jego dostępnością i osiągalnością komunikacyjną. Znaczenie podstawowe uzyskują więc powiązania transportowe, których jakość, częstotliwość oraz ukierunkowanie jest miernikiem jego rangi - a w efekcie - możliwości rozwojowych. Urbanizacja stref zewnętrznych Warszawy przeważnie przybiera formę dekoncentracji we- wnętrznej, polegającej na odśrodkowym powiększeniu się pola koncentracji. W ostatnich 15 latach nie spotęgowały się w Warszawie procesy koncentracji liniowej, która była zakładana wzdłuż Wisły. Okres formowania się aglomeracji warszawskiej na kanwie pasm rozwojowych powoli traci na znaczeniu. gdyż trasy kolejowe, podstawowe wyznaczniki koncentracji liniowej, przegrywają na rzecz sieci dróg samochodowych.

27 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Narastający trend do obudowy dróg, przy spontanicznych procesach urbanizacji terenów rolnych, przebiega w przestrzeni wielokierunkowo wytwarzając sieci ciągów zabudowy, po- wiązane z już rozwiniętymi ośrodkami miejskimi. Prywatyzacja wymiany towarowej, sprzyjają powstawaniu nowych koncentracji usługowych. Wartość terenu, jego dostępność komunikacyjna, tradycja miejsca i inicjatywa prywatnego sektora określają punkty korzystne dla inwestycji w zakresie handlu, składów, magazynów i związanych z nimi biur, agencji, banków, zakładów ubezpieczeń oraz produkcji. Zalążki takich ośrodków powstają w rejonach węzłów drogowych. Wymownym przykładem mogą być Janki w gminie Raszyn, które w oczach zmieniają swoje oblicze.

1.11.3.10.2.Stymulatory i efekty urbanizacji.

Stymulatorów urbanizacji strefy podmiejskich należy upatrywać w:  bliskości Warszawy, która jest największym ośrodkiem pracy, usług i kultury,  rozbudowującym się układzie drogowym zewnętrznych powiązań komunikacyjnych, szczególnie na głównych kierunkach tych powiązań,  względnej dostępności rezerw funkcjonalnych i terenowych gmin podwarszawskich,  taniej i licznej sile roboczej, skupionej na terenach mieszkaniowych stref podmiejskich,  otwartym rynku nieruchomości, szczególnie w podwarszawskich gminach wiejskich. Efektami urbanizacji strefy podmiejskiej Warszawy będzie przede wszystkim:  umacnianie się miejskich form życia i zagospodarowania terenu,  rozwój przedsiębiorczości indywidualnej (handel, rzemiosło, drobna wytwórczość, po- średnictwo), sprzyjającej powstawaniu elit lokalnych,  stopniowa rozbudowa lokalnej infrastruktury technicznej, sprzyjająca podnoszeniu stan- dardów zagospodarowania i tworzącej magnes dla działań inwestycyjnych,  zmiana charakteru gospodarczego, wyrażająca się w pierwszej fazie tendencjami wyłą- czania terenów z gospodarki rolnej oraz wzmożonym obrotem nieruchomościami (zie- mią). Karczew - posiada wszystkie wymienione wyżej stymulatory rozwoju, zwielokrotnione po ew. wybudowaniu autostrady A-2. 2. Metodologia prac i sposób przedstawienia problematyki Studium.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, jak to opisano wyżej, stanowi istotne novum w zakresie planowania przestrzennego - nie tylko dla władz państwowych i samorzą- dowych wszystkich szczebli - lecz także dla sporządzających te opracowania. Dla spełnienia wymogów ustawowych zapisanych w art. 6 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zmianami) i umożliwienia oceny zgodności Studium z obowią- zującym prawem przy opracowywaniu niniejszego studium przyjęto następujący sposób prezentacji tematu. 1. Usystematyzowano problematykę Studium dotyczącą oceny stanu istniejącego, przesądzeń projektowych obszaru oraz innych uwarunkowań na następujące części, przedstawione na kolejnych planszach Studium oznaczonych literą A. I tak: Plansza 1 A - przedstawia uwarunkowania obszaru wynikające ze stanu formalno - prawnego terenu (przepisów wyższego rzędu oraz obowiązującego prawa miejscowego w mie- ście i gminie Karczew Plansza 2 A - przedstawia fizjografię terenu, podstawowe wartości stanowiące o rolnictwie, śro- dowisku przyrodniczym i kulturowym obszaru, ograniczenia tworzone przez te wartości dla zainwestowania kubaturowego wynikające z przepisów prawnych oraz zagrożenia tych wartości.

28 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Plansza 3 A - przedstawia zakres przestrzenny ochrony ustawej gruntów w obszarze miasta i gminy Plansze te - wraz z tekstową charakterystyką obszaru i określeniem celów rozwoju - dając obraz stanu obecnego - uwidaczniają problemy, których sposób rozwiązania - poprzez określenie zasad i kierunków rozwoju obszaru i uwarunkowań realizacji - przedstawiono w następnej części opracowania. 2. Problematykę zasad i kierunków rozwoju miasta przedstawiono na planszach oznaczonych literą B. Decyzje programowe i przestrzenne określone na tych planszach zapewniają realizację ponadlokalnych celów planistycznych oraz zamierzeń inwestycyjnych - dostosowując je do warunków lokalnych - a także zapewniają realizację sformułowanych na wstępie lokalnych celów i uwarun- kowań rozwoju miasta. Podstawową przesłanką przy określaniu zakresu i sposobu rozwoju obszaru (a także jego ograniczenia) było - obok dążenia do minimalizacji kolizji związanych z rozwojem - wykreowanie czynników wzrostu związanych z uwarunkowaniami zewnętrznymi, niezależnymi od czyn- ników lokalnych, które - jak stwierdzono - nie są dostateczną przesłanką dla znaczniejszego rozwoju obszaru. Na rozwój obszaru miasta i gminy zewnętrzne czynniki wzrostu mogą oddziaływać:  poprzez stymulowanie rozwoju dobrze przygotowanego do inwestowania obszaru miasta i gminy, opartego jednak na ogólnym i długotrwałym procesie wzrostu aglomeracji i inwestycjach "przybliżających" obszar Karczewa do centrum (udrożnienie przeprawy przez Wisłę, udrożnie- nie ul. Wał Miedzeszyński, budowa mostu przez Wisłę w Józefowie, itp.).  przez wprowadzenie w obszar Karczewa bardzo silnego stymulatora wzrostu, bezpośrednio od- działowującego na ten obszar (realizacja autostrady A-2 w przebiegu "południowym" przez Gó- rę Kalwarię, realizacja MOP-u). Ponieważ w/w czynniki mogą wywoływać znacząco inne (szczególnie w obszarze gminy Kar- czew) zagospodarowanie obszaru, dla określenia jednoznacznej polityki przestrzennej (wy- maganej ustawowo dla umożliwienia oceny pod tym kątem wykonywanych po uchwaleniu Studium planów miejscowych) - w części Studium podlegającej uchwaleniu zamieszczono wytyczne dla opracowania planów miejscowych, w formie oceny aktualności obecnie obo- wiązujących planów miejscowych w stosunku do ustalonej polityki przestrzennej. Wytyczne te oparto o następujące przesłanki:  zagospodarowanie przestrzenne obszaru miasta i gminy określane będzie przez funkcje wiodą- ce, z dopuszczeniem w poszczególnych terenach funkcji uzupełniających,  zagospodarowanie przestrzenne obszaru miasta obejmie tereny wykazane w Studium, skala rozwoju w stosunku do dotąd przewidywanego znacząco nie zmieni się (ca 20.000 Mk), natomiast zależnie od przyłożonych czynników wzrostu - może różnicować się tempo realizacji planowanego zainwestowania, ew. funkcje uzupełniające dopuszczone w danym terenie mogą zdominować funkcje wiodącą,  zagospodarowanie obszaru gminy obejmie (z niewielkimi korektami) tereny wykazane w obo- wiązującym planie miejscowym i bez realizacji autostrady - tereny te zostaną zainwestowane (obecna chłonność - ca 50% pow.), co upoważnia do przyjęcia rozwoju obszaru wyrażonego wielkością 12.000 Mk (obecnie ok. 6.000 Mk),  tak w obszarze miasta, jak i gminy wybrano tereny niezbędne dla umożliwienia realizacji nowych funkcji obszaru (autostrada A-2, MOP, wschodnia obwodnica Karczewa, rozwój funkcji usługowych w obszarze gminy) - stanowiące ofertę Studium dla funkcji zewnętrznych. Ko- nieczność ich realizacji (przede wszystkim układów pasmowych - tzn. nowych dróg i MOP-u) powinna być uwzględniona z aktualizacji obecnie obowiązujących planów zagospodarowania przestrzennego. Natomiast zmiana sposobu zagospodarowania terenów gminy położonych na górnym tarasie Wisły - oparta o postulowaną realizację autostrady i MOP-u w Sobiekursku - zostanie uwzględniona w następnych edycjach planów miejscowych, po przesądzeniu wariantu przebiegu autostrady w rejonie aglomeracji warszawskiej.

29 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

 założone dostosowanie terenów górnego tarasu Wisły do realizacji funkcji związanych z auto- stradą A-2 nie zmieni w znaczący sposób programu ludnościowego (wyznaczenie w Studium nowych terenów budowlanych kompensuje ubytki związane z przekształceniem do funkcji usługowych części terenów udostępnionych obecnie inwestowaniu). Aktualność obowiązujących obecnie planów miejscowych obrazują plansze 2C i 3C Studium.

30 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3. Podstawowe zadania polityki przestrzennej władz miasta (nie wyczerpując oczywiście całości zagadnienia) przedstawia plansza oznaczona literą 1 C 4. Jednocześnie ze względu na opisane w punkcie 1.7. Uwarunkowania ustawowe sporządzania Stu- dium i jego implikacje - zasadą przyjętą w niniejszym Studium jest, że jego zapisy mają charakter ramowy, celem umożliwienia realizacji w miarę elastycznej polityki przestrzennej - bez koniecz- ności wprowadzania stałych korekt do tego opracowania. Wyjątek stanowią tu ustalenia dotyczące obszarów wykluczeń zabudowy oraz zasad realizacji inwestycji ponadlokalnych w obszarze miasta (jako obowiązującej wytycznej dla Zarządu Miasta do negocjacji z władzami i instytucjami rządowymi przy wprowadzaniu tych zadań do planów miejscowych). 3. Szczegółowa charakterystyka obszaru miasta i jego otoczenia.

3.1. Pradzieje obszaru Karczewa i ich implikacje dla zagospodarowania przestrzennego.

Bardzo interesująca historia osadnictwa w obszarze miasta i gminy Karczew tworzy w czasach obecnych znaczące uwarunkowania na sposób prowadzenia inwestycji w tym obszarze, bardzo bogatym w udokumentowane stanowiska archeologiczne objęte ochroną prawną. Obszary te uwidocz- niono na planszy 1A i 2A Studium. Obejmują one:

3.1.1. Wykaz obiektów archeologicznych na terenie gminy Karczew.

Nr ob. na rys. planu Nr ewidencyjny obiektu Nr ob. na rys. planu Nr ewidencyjny obiektu 1. 60 - 69/16 79. 61 - 69/2 2. 60 - 69/17 80. 61 - 69/3 3. 60 - 69/15 81. 61 - 69/4 4. 60 - 69/14 82. 61 - 69/5 5. 69 - 69/4 83. 61 - 69/11 6. 60 - 69/13 84. 61 - 69/12 7. 60 - 69/7 85. 61 - 69/14 8. 60 - 68/40 86. 61 - 69/13 9. 60 - 69/24 87. 61 - 69/78 10. 60 - 69/23 88. 61 - 69/77 11. 60 - 69/8 89. 61 - 69/79 12. 60 - 69/20 90. 61 - 69/30 13. 60 - 69/19 91. 61 - 69/32 14. 60 - 69/18 92. 61 - 69/33 15. 60 - 69/43 93. 61 - 69/46 16. 60 - 69/21 94. 61 - 69/31 17. 60 - 69/11 95. 61 - 69/44 18. 60 - 69/9, 60 - 69/10 96. 61 - 69/34 19. 60 - 69/12 97. 61 - 69/40 20. 60 - 69/22 98. 61 - 69/38 21. 60 - 69/25 99. 61 - 69/43 22. 60 - 69/27 100. 61 - 69/45 23. 60 - 69/23 101. 61 - 69/42 24. 60 - 68/38 102. 61 - 69/41 25. 60 - 68/39 103. 61 - 69/39 26. 60 - 68/37 104. 61 - 69/57 27. 60 - 68/36 105. 61 - 69/58 28. 60 - 68/35 106. 61 - 69/52 29. 60 - 68/34 107. 61 - 69/56 30. 60 - 68/41 108. 61 - 69/55 31. 60 - 69/30 109. 61 - 69/54 32. 60 - 69/29 110. 61 - 69/59 33. 60 - 69/28 111. 61 - 69/53 34. 60 - 69/6 112. 61 - 69/61 35. 60 - 69/33 113. 61 - 69/88 36. 60 - 69/34 114. 61 - 69/63 37. 60 - 69/40 115. 61 - 69/64 38. 60 - 69/39 116. 61 - 69/87 39. 60 - 69/38 117. 61 - 69/62 40. 60 - 69/36 118. 61 - 68/90 41. 60 - 69/31 119. 61 - 68/91 42. 60 - 69/32 120. 61 - 68/92 43. 60 - 69/35 121. 61 - 68/93 44. 60 - 69/37 122. 61 - 69/80 45. 61 - 69/20 123. 61 - 68/100 46. 61 - 69/15 124. 61 - 68/95 31 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

47. 61 - 69/16 125. 61 - 68/94 48. 61 - 69/19 126. 61 - 68/99 49. 61 - 69/18 127. 61 - 68/96 50. 61 - 69/17 128. 61 - 68/98 51. 61 - 69/21 129. 61 - 68/97 52. 61 - 68/80 130. 61 - 68/101 53. 61 - 68/81 131. 61 - 69/74 54. 61 - 68/79 132. 61 - 69/75 55. 61 - 68/55 133. 61 - 69/76 56. 61 - 68/86 134. 61 - 69/81 57. 61 - 68/82 135. 61 - 69/82 58. 61 - 68/83 136. 61 - 69/73 59. 61 - 69/9 137. 61 - 69/83 60. 61 - 69/7 138. 61 - 69/84 61. 61 - 69/8 139. 61 - 69/72 62. 61 - 69/22 140. 61 - 69/92 63. 61 - 69/27 141. 61 - 69/89 64. 61 - 69/28 142. 61 - 69/66 65. 61 - 69/26 143. 61 - 69/65 66. 61 - 69/25 144. 61 - 69/71 67. 61 - 69/24 145. 61 - 69/69 i 70 68. 61 - 69/23 146. 61 - 69/85 69. 61 - 69/29 147. 61 - 69/86 70. 61 - 69/35 148. 61 - 69/90 71. 61 - 69/36 149. 61 - 69/91 72. 61 - 69/37 150. 62 - 69/5 73. 61 - 68/89 151. 62 - 69/4 74. 61 - 68/88 152. 62 - 69/3 75. 61 - 68/85 153. 62 - 69/2 76. 61 - 68/84 154. 62 - 69/1 77. 61 - 69/1 155. 61 - 69/93 78. 61 - 69/10 156. 61 - 69/60

3.1.2. Wykaz obiektów archeologicznych na terenie miasta Karczew.

Nr ob. na rys. planu Nr ewidencyjny obiektu 1. 60 - 68/32 2. 60 - 68/31 3. 60 - 68/30 4. 60 - 68/18 5. 60 - 68/19 6. 60 - 68/20 7. 60 - 68/28 8. 60 - 68/27 9. 60 - 68/29 10. 60 - 68/26 11. 60 - 68/25 12. 60 - 68/21 13. 60 - 68/23 14. 60 - 68/22 15. 60 - 68/24 16. 60 - 69/1 17. 60 - 69/3 18. 60 - 69/2 19. 60 - 69/6 20. 60 - 69/5 21. 60 -69/4 22. 60 - 69/43

3.1.3. Pradzieje obszaru Karczewa - ciągłość osadnictwa.

W roku 1998 Karczew, jedno z najstarszych miast południowego Mazowsza, obchodzi jubileusz 450-lecia uzyskania praw miejskich. Jednak historia osadnictwa na tym obszarze jest dużo starsza, a okolice Karczewa należą do nielicznych w Polsce, gdzie udowodniono ciągłość osadnictwa, sięgającą czasów prehistorycznych

3.1.3.1. Chronologia.

EPOKA KAMIENIA 1. Paleolit (ok. 230 000 - 8 000 lat p.n.e.) 2. Mezolit (ok. 8 000 - 4 500 lat p.n.e.) 3. Neolit (ok. 4 500 -1 800 lat p.n.e.) 32 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

EPOKA BRĄZU (ok. 1 800 - 700 lat p.n.e.) EPOKA ŻELAZA 1. Okres halsztacki (700 - 400 lat p.n.e.) 2. Okres lateński (400 lat p.n.e. - pocz. n.e.) 3. Okres wpływów rzymskich (pocz. n.e. - pocz. V w.) 4. Okres wędrówek ludów (V - VI w.) 5. Okres wczesnośredniowieczny (VI w. - XII w.)

3.1.3.2. Paleolit.

Ślady osadnictwa w okolicach Karczewa uchwytne są już w najstarszym okresie epoki kamienia - paleolicie, a konkretnie w najmłodszej jego fazie. Wtedy to na ziemiach polskich następują zasadnicze zmiany klimatyczne, związane z końcem pleistocenu i początkiem holocenu - epoce klima- tycznej, w której i nam przyszło żyć. Powietrze zaczynało się ochładzać, dając kres gęstym, sosnowym borom oraz ich mieszkańcom. Tundra ogarnęła ponownie wielkie połacie Niżu Środkowoeu- ropejskiego, a wraz z nią wkroczyły niezliczone stada reniferów, przemieszczające się z terenów zachodniej Europy w kierunku północno-wschodnim w poszukiwaniu chrobotka zwanego renife- rowym, który był głównym składnikiem ich pożywienia. Stało się to około 11 tysięcy lat temu. Osadnictwo w pradziejach (i nie tylko) zawsze związane było z bliskością wody, niezbędnej człowiekowi do życia. Jak łatwo się domyśleć w okolicach Karczewa skupiska ludzkie kon- centrowały się w sąsiedztwie dwóch rzek Wisły i Świdra. W ślad za reniferami na tereny Polski przybywały dość liczne, ruchliwe grupy łowców tundry. Setki ich obozowisk znane są z terenów całego kraju, a ponieważ jednym z pierwszych miejsc, w którym natrafiono na pozostałości ich działania, były okolice ujścia rzeki Świder do Wisły, archeolodzy nazwali ich umownie ludnością kultury świderskiej. W literaturze spotkać można również mniej spopularyzowaną nazwę tej kultury określanej mianem cyklu mazow- szańskiego. Pierwsze wyroby krzemienne, zebrane na stanowiskach Świdry Wielkie I i II zgromadził w swojej bogatej kolekcji prof. K. Stołyhwa w 1912 roku. Jednakże początek badań nad kulturą świderską wiąże się z głośnymi odkryciami obozowisk na wydmach w Świdrach Wielkich i Małych w latach 1919 - 1934. Odkryć tych dokonali archeolodzy Ludwik Sawicki i Stefan Krukowski. Tu warto zrobić krótką dygresję dotyczącą dwóch wyżej wspomnianych badaczy. Krukowski znany był ze swego porywczego charakteru. W okresie międzywojennym słynna była historia pojedynku na pistolety, w którym wziął udział Stefan Krukowski i jego naukowy rywal - Lu- dwik Sawicki. Przyczyną starcia był konflikt na tle... podziału obfitującej w paleolityczne znaleziska podwarszawskiej wydmy. Na szczęście walka nie skończyła się dla nich tragicznie. Owa porywczość charakterów była jednakże tylko kolorytem w porównaniu z ogromnymi umiejętnościami badaczy. Kultura świderska należała do kręgu kultur z liściakami europejskich społeczeństw tundro- wych. Warto zdawać sobie sprawę, że obok kultury lyngbijskiej (od stanowiska Norre Lyngby w Danii) z południowej Skandynawii i kultury ahrensburskiej (od stanowiska Ahrensburg koło Hamburga) z obszarów położonych na północ od Alp i Karpat, kultura świderska jest najważ- niejszą kulturą dla tego okresu pradziejów Europy Środkowej. W niedługim czasie ludność ta opanowała tereny od Odry po dorzecze Niemna. Ostrza świderskie znane są z tak odległych miejsc jak np. Olenij Ostrow nad jeziorem Onega w Rosji, gdzie na cmentarzysku wyposażonych było w nie kilkudziesięciu odsłoniętych osobników. Osadnictwo omawianej kultury stwierdzono również na stanowiskach w Czechach i Rumunii. Tryb życia łowców był w pełni uzależniony od polowań na renifery. Ciekawą rzeczą jest fakt, iż "nasi" łowcy byli tak wy- specjalizowani w łowach tylko na te zwierzęta, jak żadne inne plemiona łowieckie znane nam z prahistorii czy badań etnologicznych. Stopień ich specjalizacji łowieckiej można przyrównać do plemion północnoamerykańskich Indian prerii, polujących na bizony. 33 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Łowcy śledzili dokładnie zwyczaje zwierząt, wiedzieli kiedy wędrują latem na północ, a zimą na południe, kiedy cofają się przed letnimi plagami much. Domami późnopaleolitycznych łowców reniferów były namioty ze skór tego zwierzęcia układane na konstrukcjach z drew- nianych żerdzi. Miały one stożkowaty kształt wigwamu. Wewnątrz mieściła się rodzina liczą- ca zapewne 5 - 6 osób, złożona z rodziców, dzieci i niekiedy dziadków. Zimą ognisko paliło się wewnątrz namiotu i tam też zapewne przygotowywano jedzenie, produkowano lub napra- wiano broń i narzędzia oraz szyto skórzaną odzież. Latem życie przenosiło się wraz z ogniskiem na zewnątrz. Zimą używano także ziemianek, czyli mieszkań zagłębionych częściowo w ziemi. Bardzo popularny na polowaniach musiał być łuk, z którego wypuszczano strzały zakończone grotami z krzemiennych wiórów o kształcie smukłego liścia wierzby. Bronią równie skuteczną wydaje się być także oszczep. Na całość inwentarza składają się wyroby reprezentujące cało- kształt procesu wytwarzania narzędzi krzemiennych. Najliczniej występują odłupki i wióry, które stanowią obok rdzeni produkt celowy (półfabrykat). Wióry mają często charakter narzę- dzi, np. noży. Obecność płaskich, bocznych rdzeni zasługuje na uwagę, gdyż nie jest wyklu- czone, że reprezentują one prototyp rdzeni płaskich, bocznych mezolitycznych i neolitycz- nych, znanych z terenów Azji Mniejszej i Syberii. Bardzo liczną grupę narzędzi stanowią ostrza świderskie zwane liściakami. Na stanowiskach występują również noże półtylcowe oraz ostrza mikrolityczne z trzonkiem. Ostrzom towarzy- szyły rylce węgłowe, drapacze i rzadziej przekłuwacze wykonane z wiórów krzemiennych. Zapotrzebowanie na dobry technicznie surowiec kamienny zmusiło ludność do rozwinięcia kopalnictwa. Świderscy łowcy używali wyłącznie bardzo wysokiej jakości krzemienia juraj- skiego tzw. czekoladowego, pochodzącego z odległych Gór Świętokrzyskich. Skupienie wyrobów krzemiennych znalezionych u ujścia Świdra do Wisły świadczy o istnie- niu osady, w której wyrób wspomnianych narzędzi obliczony był prawdopodobnie na znaczny obszar zbytu. W Państwowym Muzeum Archeologicznym (PMA) znajdują się narzędzia krzemienne z ba- dań Ludwika Sawickiego (1948 r.), których wykonawcami byli także "świderczycy". Znale- zione zostały one w północnej części Karczewa, w rejonie zwanym "Górki", gdzie występują piaszczyste pagórki wydmowe, w widłach obecnych ulic Mickiewicza i Świderskiej. Teren ten poza wyniosłą wydmą ze śladami zdewastowanego cmentarza żydowskiego jest niedostępny (zabudowany, zalesiony). Bardzo atrakcyjne dla osadnictwa musiały być w tych czasach liczne kępy i wyspy ukryte wśród zastoisk "martwej" Wisły na całym jej odcinku od Karczewa do Wilgi. Rewelacyjne stanowisko z tego samego okresu odkryto na wydmie Pękatka we wsi Całowanie gm. Karczew, otoczonej rozległymi, podmokłymi łąkami i torfowiskami. Ogromnie ważnym wydarzeniem archeologicznym w skali europejskiej stały się badania prze prowadzone na tym stanowisku przez Romualda Schilda w latach 1963 - 69, przy współudziale specjalistów innych jeszcze nauk, tj. geologów, palinologów. Zastosowano tam wiele najnowszych metod badawczych, wykonano specjalistyczne analizy między innymi datowanie poszczególnych warstw stanowiska metodą węgla radioaktywnego C-14. Bardzo dobra stratygrafia (układ warstw ziemi) dały podstawy do ustalenia chronologii dla całego Niżu Polskiego. W Całowa- niu wydzielono 8 poziomów osadniczych, w tym 6 dotyczyło kultury świderskiej. W gminie Karczew poza Całowaniem stanowiska z wyrobami krzemiennymi wystąpiły także w Otwocku Wielkim i Małym, Janowie, Wygodzie i Ostrówcu. O natężeniu osadniczym w tych punktach niewiele jednak wiadomo, gdyż były to znaleziska przypadkowe, nie badane wykopaliskowe. Cały obszar pomiędzy Wisłą a Świdrem, był jak można sądzić ze znalezisk archeologicznych, chętnie zasiedlany przez wszystkie fazy epoki kamienia, pomimo radykalnie zmie- niających się warunków klimatycznych. 34 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.1.3.3. Mezolit.

Po całkowitym ustąpieniu lodowca, kiedy laso-tundra została zastąpiona przez lasy zbliżone do obecnych (z przewagą sosny), nastąpił nowy okres w dziejach ludzkości zwany mezolitem albo środkową epoką kamienia. Człowiek, który znalazł się w tym zupełnie nowym środowisku, musiał je gruntownie poznać i zacząć żyć w inny sposób. Inaczej bowiem poluje się na renifery, a inaczej na niedźwiedzie czy sarny. Część łowców zapewne podążyła na północ za renami. Niektórzy jednak pozostali, przyjmując taki sposób życia, jaki uprawiali myśliwi leśni wkraczający na nasze ziemie z zachodu i południa, w miarę porastania borem sosnowym coraz to większych obszarów. Cała działalność grupy odbywała się na ograniczonym obszarze, zakładano więc bardziej trwałe osady-bazy na okres kilku miesięcy, a nawet kilku lat, z których w miarę potrzeb robio- no wypady w okoliczne zakątki. Ślady takich trwalszych konstrukcji mieszkalnych, odkryto na wydmach w dolinie Wisły w Całowaniu (2 najmłodsze poziomy osadnicze). Mieszkały tu dwie rodziny, każda w osobnym szałasie. Były to budowle okrągłe, nieco wgłębione w podło- że, otoczone kamiennym kręgiem, często z korytarzem wejściowym i ogniskiem w środku. Zamieszkiwano je głównie w okresie jesienno-zimowym, o czym świadczy fakt, że większość znalezisk była wewnątrz budowli. Stanowiska pokrewne mezolitycznej osadzie w Całowaniu, wystąpiły także we wcześniej wspomnianych Świdrach Wielkich i Małych, obszarach obfitujących w rozwiane wydmy na krawędzi tarasu nadzalewowego Wisły. Stanowiska te eksplorowane były głównie w okresie międzywojennym (L. Sawicki, S. Krukowski). Przy ujściu Świdra do Wisły natrafiono ponad- to na ślad osadnictwa mezolitycznego. Odkrywcą był p. L. Domaradzki z Otwocka, który przekazał do PMA fragment czaszki ludzkiej. Na terenie Karczewa w rejonie zwanym "Górki" obok narzędzi krzemiennych z paleolitu, wy- stąpiły także zespoły z mezolitu, co może świadczyć o ciągłości osadniczej na tym terenie, wynikającej z dogodnych warunków. Znaleziska te pochodzą z okresu międzywojennego (badania S. Krukowskiego). Z północnej części Karczewa pochodzą także zespoły krzemieni mezolitycznych z daru p. Stefana Szuki. Nowością mezolitu były masowe połowy ryb. W okolicach Karczewa rzek nie brakowało, toteż osadnictwo koncentrowało się głównie w dolinach rzecznych, obramowanych wałami wydmowymi. Ślady takiego osadnictwa ze środkowej epoki kamienia wystąpiły w szeregu wsi gminy Kar- czew: Brzezince, Ostrówcu, Rosłonkach, Wygodzie, Sobiekursku, Piotrowicach. Przeprowadzone były tam badania powierzchniowe w latach 1988 - 89 pod kierownictwem Stefana Woydy, które pozwoliły na wykrycie stanowisk niemal ze wszystkich okresów polskich pradziejów.

3.1.3.4. Neolit.

Pierwsze kultury neolityczne pojawiły się na naszych ziemiach około 6500 lat temu. W epoce tej dawnych myśliwych zastąpili półosiadli rolnicy, którym nie obca była hodowla zwierząt, a także lepienie naczyń z gliny. Najwcześniejszą w neolicie była kultura ceramiki wstęgowej (rytej lub kłutej), zwana tak od ornamentu występującego na naczyniach glinianych. Kultura ta przywędrowała z kręgu nad- dunajskiego i przyjęła się przede wszystkim w Polsce południowej. W okolicach Karczewa dobiegały końca kultury mezolityczne oraz nastąpiło znaczne rozrzedzenie osadnictwa. Cera- mikę wstęgową znamy tylko z jednego stanowiska w samym Karczewie. Ludność tej kultury znała uprawę pszenicy, jęczmienia, żyta oraz grochu, soczewicy i lnu.

35 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Pierwszą społecznością na ziemiach polskich stosującą rolnictwo sprzężajne jest ludność należąca do bardzo ciekawej kultury pucharów lejkowatych. W tym to czasie na dużą skalę wydobywano i przetwarzano krzemień ze znanych kopalń w Krzemionkach Opatowskich i Świeciechowie. Spe- cjalnością były siekiery krzemienne. Ludność osiedlała się zazwyczaj na wysokich cyplach lesso- wych (np. tarasy nadrzeczne). Społeczności kultury pucharów lejkowatych zasłynęły również ze specyficznej formy pochówku. Wznosiły one ogromne (ponad 100 m długości) kamienno - ziemne grobowce, zwane megalitami kujawskimi albo też polskimi piramidami. W okolicach Karczewa znamy kilka stanowisk tej tajemniczej kultury. W międzyrzeczu Wisły i Świdra występuje ceramika w Świdrach Wielkich i Małych na trzech stanowiskach, bada- nych jeszcze w latach dwudziestych przez Stefana Krukowskiego. W starej dolinie wiślanej stanowiska tej kultury występują w Otwocku Małym za terenami Traktorexportu. W północnej części wsi Janów zlokalizowano osadę, po której pozostały resztki w postaci fragmentów ceramiki i odłupków krzemiennych. Ślady osadnictwa stwierdzono również w Ostrówcu i Całowaniu, a także w Brzezince, gdzie zlokalizowano osadę kultury pucharów lejkowatych oraz kultury ceramiki grzebykowo - dołkowej. Pozostała po niej ceramika i narzędzia krzemienne. Ceramikę twórców polskich piramid znaleziono również w 1950 roku we wsi Łukówiec "5 km od Karczewa, 100 m od wsi", na wydmie zwanej "Koński cmentarz". Odkrywcą był T. Strzembosz. Miejsce odkrycia trudne jest dziś do ustalenia, gdyż nazwa "Koński cmentarz" poszła w za- pomnienie i nie jest znana miejscowej ludności. Inną kulturą neolityczną znaną z okolic Karczewa jest kultura amfor kulistych, którą przynio- sła ludność przybyła zza Odry, preferująca hodowlę trzody i bydła rogatego. Znamy ją tylko z jednego stanowiska z okolic Świdrów Wielkich, gdyż jest kulturą słabo poznaną na Mazow- szu. Mniej więcej w tym samym czasie (połowa III tysiąclecia p.n.e.) w okolice Karczewa dociera- ją z północnej Europy myśliwskie grupy koczowników z kręgu kultury z ceramiką o zdobie- niach grzebykowo - rolkowych. Obozowiska tej kultury są trudne do uchwycenia archeolo- gicznie, gdyż były przeważnie krótkotrwałe. Niemniej jednak dość licznie występuje ona w okolicach Karczewa. Jej ceramikę spotyka się na większości z wcześniej wymienionych stanowisk w dolinach Świdra i Wisły. Wystąpiła ona także niedaleko skrzyżowania Świdry Wielkie - Otwock - Karczew, na wydmie "Kresy", gdzie znaleziono aż 1,3 kg ceramiki tej kultury. W samym Karczewie ślady osadnictwa koczowników uchwytne były w znanej nam już północnej części miasta, w rejonie zwanym "Górki". Z terenów gminy ceramikę grzebykowo - dołkową znamy z wyżej wspomnianej wsi Brzezinki, gdzie zlokalizowano osadę. U schyłku neolitu ziemie polskie zajęła kultura ceramiki sznurowej. Rozciągała się ona od Szampanii po Dniepr, od południowej Skandynawii po Alpy i Karpaty, tworząc tzw. horyzont paneuropejski (wszecheuropejski). Charakterystycznym inwentarzem tej kultury, znajdowa- nym przez archeologów, są amfory turyńskie i kamienne topory bojowe. "Sznurowcy" byli pa- stersko-nomadzkimi plemionami, znającymi konia i wiele rodzajów broni. Ich grobami były kurhany, w których chowano zmarłych w pozycji skurczonej na boku. W późnej fazie kultury ceramiki sznurowej wytworzył się tzw. horyzont środkowoeuropejski, dając początek lokalnym odmianom kultur późnosznurowych (np. kultury rzucewska i złoc- ka). Materiał archeologiczny pochodzi głównie ze znalezisk grobowych, bowiem osady "sznu- rowców" są do tej pory słabo poznane. Ceramikę zdobioną odciskami sznura znajduje się na wielu wydmowych stanowiskach nad- świdrzańskich np. w Świdrach Wielkich lub Woli Karczewskiej. W Szkole Podstawowej w Otwocku Wielkim wśród tak zwanych "okazów" znajduje się toporek kamienny, wykonany ze skały wulkanicznej, o nieregularnie zwężonym obuchu zaokrąglonym u góry z otworem na trzonek. Jest to tzw. topór typu A kultury ceramiki sznurowej.

36 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.1.3.5. Epoka brązu.

Około 1800 roku p.n.e. ziemie polskie objęła nowa epoka w dziejach ludzkości - Dawny surowiec - kamień - nadal był jeszcze w użyciu, ale powoli wypierał go metal. Wczesny okres epoki brązu charakteryzuje się przewagą wyrobów miedzianych, z których wyrabiane były broń i narzędzia. Rewolucja w gospodarce i sztuce wojennej następuje dopiero wraz z upo- wszechnieniem się hutnictwa brązu. Na omawianych terenach osadnictwo z wczesnej epoki brązu występuje bardzo intensywnie. Pojawia się ono na starych stanowiskach w Świdrach Wielkich, w zachodniej części Karcze- wa, a także w rejonach dzisiejszego zakładu Sobiesława Zasady-Mercedes. Ślad osadnictwa z wczesnej epoki brązu znany jest także z okolic Otwocka Wielkiego. W 1931 roku p. S. Roel otrzymał od kierownika szkoły w Otwocku Wielkim p.Wiewiórkowskiego siekierkę z krzemienia pasiastego znalezioną "na polach Otwocka". Jednocześnie kierownik szkoły przecho- wywał inną siekierkę kamienną z neolitu, z wcześniej omawianej kultury ceramiki wstęgowej. Osadnictwo wczesnej epoki brązu ogarnęło niemal cały obszar gminy Karczew. Ślady po nim uchwytne są w każdej z dotychczas omawianych miejscowości, ze szczególnym natężeniem w rejonie wsi: Otwock Wielki i Mały, Wygoda, Brzezinka i Ostrówiec. W czasie trwania na ziemiach polskich wczesnych kultur brązowych, w dorzeczu Wisły trwają wciąż silne tradycje kultur postsznurowych (k. mierzanowicka, k. strzyżowska), na których podłożu uformowała się kultura trzciniecka, sięgająca od środkowej Warty, górnej i środkowej Wisły, aż po Dniepr. Należy ona do wielkiego kręgu kultur mogiłowych, rozciągającego się od Alzacji po środkową Europę. Nazwa ich pochodzi od panującego obyczaju chowania zmar- łych pod kurhanami czyli mogiłami. Osady tej kultury wykazują znaczną długotrwałość. Zabudowane są półziemiankami lub do- mostwami naziemnymi. Mieszkająca w nich ludność trudniła się rolnictwem i hodowlą zwie- rząt domowych. Z Mazowsza i wschodniej Wielkopolski znane są liczne stanowiska tej kultury, sytuowane na wydmach w pobliżu nadrzecznych łąk i lżejszych gleb uprawnych. Z okolic Karczewa ślady osadnictwa kultury trzcinieckiej znamy z okolic Świdrów Wielkich, a także z wydmy "Kresy" niedaleko skrzyżowania Świdry Wielkie - Otwock - Karczew, gdzie ceramikę tej kultury odkrył w 1958 roku p. J. Siciński. Występuje ona także na podniesionych krawędziach tarasu nadzalewowego Wisły, w okolicach Otwocka Wielkiego oraz niedaleko Całowania (Pękatka). Pomimo gęstego osadnictwa nie stwierdzono na terenach południowego Mazowsza większego zaangażowania w przemianach, w których niewątpliwie dużą rolę odegrała Wisła. Brak tu okazalszych stanowisk, a także większej ilości przedmiotów importowanych. Okolice te mu- siały posiadać bardziej puszczański charakter niż inne centra, znane z terenów Polski. Kulturą związaną z końcem epoki brązu i początkiem epoki żelaza jest kultura łużycka, daw- niej łączona ze Słowianami, co dziś jest całkowicie zakwestionowane. Jej cechy charakterystyczne to duże osady otwarte i grody np. Biskupin, gospodarka rolniczo - hodowlana oraz pochówek na ogół w obrządku ciałopalnym. Kultura ta należała do wielkiego kręgu pól popielnicowych, rozciągającego się od Hiszpanii po wschodnie Karpaty i po Bug. Ilość zbadanych wykopaliskowo cmentarzysk na Mazowszu jest stosunkowo duża. Z rejonu Karczewa znamy szereg stanowisk, niestety tylko z badań powierzchniowych. Należą do nich osada "przy trakcie" w okolicach Świdrów Wielkich, badana jeszcze w latach 20-tych przez L. Sawickiego, a także kilkadziesiąt fragmentów ceramiki i całe naczynie pochodzące również z tych terenów. Znanych jest także kilkanaście stanowisk z Otwocka Wielkiego i Małego, Ja- nowa, Brzezinki, Wygody i innych wsi doliny "martwej Wisły". W Państwowym Muzeum Archeologicznym znajdują się materiały (naczynia, stopy brązowe, fragmenty ceramiki) z samego Karczewa odkryte przez Ludwika Sawickiego w 1948 roku "w jarze wydmowym", w północnej części miasta, obecnie całkowicie niedostępnej (zabudowa). 37 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.1.3.6. Epoka żelaza - okres halsztacki i lateński.

Wraz z kulturą łużycką wchodzimy w ostatni okres pradziejów - epokę żelaza, która zaczyna się umownie około 700 roku p.n.e., a związana jest z najazdem koczowniczego ludu Kimme- rów na Europę. To właśnie teraz w kulturze łużyckiej zamiast osad otwartych, pojawiają się obronne grody, których przykładem jest Biskupin. Pierwszą fazą epoki żelaza jest okres halsztacki, zwany tak od stanowiska w Halstatt w Au- strii, zaś drugą okres lateński, zwany także przedrzymskim. Ceramikę z tych okresów znamy ze Świdrów Wielkich oraz z badań powierzchniowych przeprowadzonych w 1975 roku przez Jerzego Głosika w rejonie dawnego wysypiska śmieci w Otwocku, gdzie na wysokim, płaskim tarasie, blisko krawędzi starej doliny Wisły wystąpiła ceramika. Z Karczewa warto wspomnieć stanowisko w pasie przykrawędnym tarasu nadzalewowego Wisły, gdzie wystąpiła ceramika na polach ornych, do których jednak sukcesywnie z południa zbliża się zabudowa miasta. W okresie halsztackim na Mazowszu panuje nadal kultura łużycka, która upada dopiero pod koniec tego okresu. Jej miejsca zasiedleń nakładają się na wyżej omawianą, wcześniejszą fazę tej kultury. Pod koniec okresu halsztackiego formuje się w dorzeczu środkowej Wisły nowa kultura, która od formy grobu popielnicowego, nakrytego dużym naczyniem zasobowym - kloszem, zyskała miano kultury grobów kloszowych. Znamy ją głównie z cmentarzysk, gdyż jej osady są nieu- chwytne lub nie były badane. Na terenie województwa warszawskiego i siedleckiego występu- je najwięcej jej stanowisk. Cmentarzyska tej kultury ulegają łatwo zniszczeniu, gdyż zalegają płytko pod ziemią, dlatego też służby konserwatorskie starają się reagować na każde doniesie- nie o przypadkowych odkryciach, by móc przeprowadzić ratownicze badania archeologiczne. Prace takie były przeprowadzone w kilku miejscowościach omawianego rejonu np. w Kar- czewie (1928 i 1948 r.), Otwocku Wielkim (1951 r.) czy Łukówcu (1950 r.). W północnej części Karczewa zlokalizowane i zbadane zostało w 1928 roku przez wybitnego archeologa Romana Jakimowicza cmentarzysko kultury grobów kloszowych. Znaleziono wtedy we "wschodniej części wydmy" kilkanaście ułamków klosza, popielnicę, misę i kubek. Potwierdzeniem szerokiego osadnictwa na tym terenie były materiały z badań powierzchniowych "z jaru wydmowego na obszarze Karczewa" prowadzone przez Ludwika Sawickiego w 1948 roku. Badania przeprowadzono także w okolicach Łukówca, gdzie w 1950 roku T. Strzembosz, obok wyżej wspomnianej ceramiki kultury pucharów lejkowatych znalazł 8 kg ceramiki i jedno naczynie kultury grobów kloszowych. Cmentarzysko zlokalizowano również i badano w latach 1958 i 1989 na terenie wsi Janów. Najciekawszą jednak miejscowością związaną z osadnictwem kultury grobów kloszowych jest niewątpliwie Otwock Wielki. W 1951 roku archeolog A. Gardawski prowadził tu badania ratownicze cmentarzyska zlokalizowanego na piaszczystym wzgórzu otoczonym łąkami w pół- nocno - wschodniej części wsi. Uzyskał on materiały z trzech grobów - tj. 3 popielnice, 2 mi- sy, kilkadziesiąt ułamków kloszy. W 1988 roku archeolog dr Stefan Woyda stwierdził, że niemal całe wzniesienie zostało zniwelowane po wydobyciu z niego piasku, zaś pozostałe skrawki wydmy są zalesione. Warto również zdawać sobie sprawę, iż niemal cała wieś poło- żona jest na cmentarzysku grobów kloszowych.

3.1.3.7. Epoka żelaza - okres wpływów cesarstwa rzymskiego.

Około III/II wieku p.n.e. ludność kultury grobów kloszowych uległa częściowo rozproszeniu lub wtopieniu się w napierający od południowego zachodu germański lud kultury przeworskiej. W I wieku p.n.e. kultura ta zajęła obszary prawie całej Polski. Początki jej wiążą się z silnymi wpływami Celtów (Gallów), którzy oddzielali w okresie lateńskim (zwanym także celtyckim) barbarzyńską środkową Europę od kultur basenu Morza Śródziemnego.

38 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Pierwsze cztery wieki naszej ery to okres wpływów rzymskich, które promieniowały na całą barbarzyńską Europę. W ich zasięgu znalazła się również kultura przeworska. W tym okresie na ziemiach polskich działają dwa wielkie ośrodki hutnicze w Górach Świętokrzyskich i na zachodnim Mazowszu, które do wytopu żelaza używają miejscowych rud darniowych. Rozwi- ja się także kowalstwo, bednarstwo, rogowiarstwo, jubilerstwo i inne. Ludność kultury przeworskiej, znana ze źródeł pisanych pod nazwą Lugiów (nazwa celtycka), uczestniczyła w handlu z Cesarstwem Rzymskim, którego prowincje znacznie zbliżyły się do granic dzisiejszej Polski.

39 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Duże znaczenie miał szlak bursztynowy z licznymi faktoriami handlowymi na południu ziem polskich oraz na Kujawach, który prawdopodobnie kontrolowany był przez ludność celtycką. Chociaż szlak ten omijał środkowy odcinek Wisły, zapewne i Mazowsze uczestniczyło w daleko- siężnej wymianie handlowej. Świadczy o tym wyraźny wzrost poziomu życia ludności mieszkają- cej w tym regionie, przejawiający się występowaniem dużej ilości wyrobów z żelaza (broń, ozdoby, narzędzia) oraz importami z prowincji rzymskich (paciorki, naczynia szklane, broń). Żadna z licznych osad kultury przeworskiej koło Karczewa nie była badana wykopaliskowo, toteż znamy je jedynie z badań powierzchniowych prowadzonych w 1988 roku przez Stani- sława Zapaśnika i Stefana Woydę. Taką osadę zlokalizowano na terenie Karczewa w połu- dniowej części wielkiego, prawie płaskiego płata tarasu nadzalewowego. Stanowisko zajmuje powierzchnię nieco ponad 1 hektara. Na większej jego części ceramika nieliczna i sporadycz- na, w partii przyzałomowej bardziej liczna. Tu także wystąpiły smugi ciemnej warstwy kulturowej, liczne przepalone kamienie i fragmenty polepy (z podłogi). Niedaleko tego stanowiska stwierdzono drugi obszar występowania ceramiki kultury przeworskiej. W 1969 roku p. Hipolit Bąk z Otwocka odkrył bardzo ciekawy obiekt osadniczy, który został objęty badaniami ratowniczymi prowadzonymi przez PMA. Obiekt ten znajdował się na skar- pie wiślanej nad starorzeczem, za osiedlem mieszkaniowym "Warszawska" w Karczewie. Był to duży piec wapienniczy, stojący być może w obrębie osiedla lub bliżej nieznanego ośrodka produkcyjnego. Wapna w okresie rzymskim używano w procesie wytopu żelaza z rud darniowych jako reduktora fosforu osłabiającego żelazo. Podobne piece odkryto niedaleko Pruszkowa, - rejonu stanowiącego centrum hutnicze na Mazowszu. Odkryty podczas prac ra- towniczych piec (160 cm x 100 cm) składał się z kamiennego paleniska, zapewne rusztu lub podobnej konstrukcji kopuły glinianej. Obiekt znajdował się w otoczeniu piaszczystym, a ca- łość piecowiska otoczona była połupanymi kamieniami granitowymi. Odkryty piec datowany jest na początek naszej ery (późny okres lateński i wczesny okres wpływów rzymskich). Zapewne z obiektem tym związana jest ceramika i fragment żużla dy- markowego, znalezione w 1975 roku przez Jerzego Głosika - 120 metrów na wschód od pieca wapiennego. Być może w miejscu tym istniało jakieś znaczniejsze centrum hutnicze kultury przeworskiej. Ślady osadnicze z czasów kultury przeworskiej były szczególnie liczne na obrzeżach obecnego Karczewa. Zanotowano co najmniej cztery osady ciągnące się wzdłuż krawędzi tarasu wiślanego od Świdrów Wielkich do Karczewa. W okolicach Świdrów Wielkich natrafiono na ślad osadniczy z tego okresu w postaci monety - srebrnego denara cesarza Trajana (97 - 117 n.e.) bitego w Rzymie. Osadę kultury przeworskiej zlokalizowano także na tarasie rzeki Jagodzianki np. w okolicy wsi Janów, gdzie znaleziono ceramikę, polepę (przepaloną glinę) oraz osełkę kamienną. W części wsi Sobiekursk stwierdzono miejsce produkcji żelaza (bryłki żużla). Inną osadę przewor- ską spotykamy na terenie wsi Ostrówiec. Obejmuje ona obszar około 3,5 ha. Na powierzchni, wi- doczne są smugi warstw kulturowych ziemi. Znaleziono polepę (z podłogi), przepalone kamienie, w północno-wschodniej części obiektu - żużle, liczną ceramikę i jeden przęślik tkacki. Podobną do wyżej wspomnianej osadę zlokalizowano na terenie wsi Glinki, gdzie materiał starożytny miesza się z pozostałościami zabudowań dworskich (cegły). Centrum stanowiska pokrywa młody sad. W 1962 roku obok miejsca, w którym prowadzono później badania, właściciel pola p. E. Drewicz odkrył grób ciałopalny wojownika, wyposażony bardzo bogato w broń, między którą znalazł się inkrustowany srebrem żelazny grot oszczepu, obosieczny miecz o długości 80 cm oraz okucie tarczy. Grób ten datowano na II wiek n.e.

40 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Pierwsze prace wykopaliskowe na stanowisku w Glinkach przeprowadzone były w 1963 roku przez ówczesnego wojewódzkiego konserwatora zabytków - Andrzeja Kempistego na terenie dużego cmentarza z początków naszej ery. Odkryto 20 pochówków popielnicowych i jamowych wyposażonych na ogół niezbyt obficie. Jednakże kilka pochówków popielnicowych za- wierało naczynia, przedmioty metalowe, w tym także broń: miecz, groty oszczepów i dziry- tów. Pośród ozdób znaleziono fibule (zapinki do spinania szat), które pozwoliły na dokładne datowanie stanowiska (pocz. I w. n.e.). Ceramika nosiła jeszcze cechy późnego okresu lateń- skiego. Część stanowiska znajdowała się pod zabudową. Dalsze prace na stanowisku w Glinkach kontynuowane były w latach 1982 - 1986 przez Przemysława Wielowiejskiego z Uniwersytetu Warszawskiego. Teren eksplorowany w 1963 roku został obsadzony sadem, toteż wykopaliska prowadzono na polach sąsiednich. Badania przyniosły odsłonięcie dalszych 50 grobów, wyposażonych oprócz ceramiki także w różne przedmioty żelazne jak groty oszczepów i okucia tarcz, noże, krzesiwa, sprzączki do pasów, zapinki (fibule) i inne ozdoby. Łącznie w trakcie systematycznych prac terenowych w Glinkach odkopanych zostało 70 gro- bów popielnicowych i jamowych kultury przeworskiej. Nie określono jednak zasięgu całego stanowiska, zaś obecny stan badań pozwala nam przyjąć, że zajmuje ono powierzchnię 1 ha. W pobliskim Całowaniu miały miejsce nie mniejsze niż w Glinkach odkrycia archeologiczne, dotyczące omawianego odcinka pradziejów. Wiosną 1948 roku p. Jan Żelazo za pośrednic- twem kierownika Szkoły Podstawowej w Warszawicach p. B. Podogrodzkiego, zawiadomił o przypadkowym odkryciu grobu na jego gruntach podczas kopania dołów pod budowę domu. Badaniami w Całowaniu zajęła się archeolog Anna Kietlińska. Ustaliła ona, że był to grób po- pielnicowy ze szczątkami stosu. W wyposażeniu grobu znajdywały się między innymi duże naczynia, popielnica dwustożkowa, naczynia baniaste, nóż żelazny, główka żelaznego gwoź- dzia, a głębiej fragment brązowej zapinki (broszki). Prawdopodobnie z tego cmentarzyska pochodzi wcześniej znaleziona zapinka żelazna. Pod koniec II wieku n.e. przesuwające się z Pomorza w kierunku Morza Czarnego plemiona germańskich Gotów (kultura wielbarska) wyparły całkowicie ludność przeworską z Mazowsza wschodniego. W okolicach Karczewa należy się liczyć z pustką osadniczą trwającą aż do VI/VII wieku, tj. do początków osadnictwa wczesnosłowiańskiego. Wcześniejsze znaleziska luźne mogą świadczyć o krótkotrwałym pobycie jakichś grup ludzkich z przeżywających się kultur archeologicznych. Należą do nich: brązowa zapinka "z wydmy między Całowaniem a Łukówcem" znaleziona przez Romana Jakimowicza w 1921 roku, datowana na III wiek n.e., a także dwie monety rzymskie znalezione w Glinkach i pochodzące z IV wieku n.e. Warto również przypomnieć, że potwierdzone jest istnienie szlaku bursztynowego Cesarstwa Wschodniego (po 395 roku), który prowadził wzdłuż Dniestru, Sanu i Wisły, aż po Bałtyk. Obejmował on zatem tereny obecnej gminy Karczew, w której należy spodziewać się w naj- bliższych latach znalezisk związanych z tym ważnym szlakiem handlowym.

3.1.3.8. Epoka żelaza - okres wędrówek ludów i okres wczesnośredniowieczny.

Paradoksalnie okres wczesnośredniowieczny znajdujący się bliżej naszych czasów, poznany jest dużo gorzej niż okresy wcześniejsze, zyskując w polskich pradziejach miano "wieków ciemnych". Związane jest to w dużej mierze ze stanem badań nad naszymi bezpośrednimi przodkami, a także z mniej trwałą kulturą materialną pozostawioną przez pierwszych Słowian. Z "Rocznika Warszawskiego" z 1966 roku dowiadujemy się, że w okolicach Karczewa odkry- to w bliżej nieokreślonym miejscu (prawdopodobnie tereny Otwocka - Śródborowa) kilka grobów ciałopalnych datowanych na VI - VII wiek. Podobnie datuje się pozostałości osady z okolic Całowania. Byłyby to najstarsze ślady z czasów bytności Słowian na tym terenie. W czasach powstania państwa polskiego Mazowsze było jakby na uboczu "areny dziejów", toteż i z tego okresu nie posiadamy ważniejszych znalezisk. 41 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Wszystkie inne znane stanowiska z okolic Karczewa datowane są znacznie później, bo od XII do XVI wieku. Pochodzą one już z czasów pisanych, ułatwiających odtwarzanie przeszłości. Są to zapewne ślady wsi, folwarków, ośrodków rzemieślniczych ziemi czerskiej. Osady z te- renów Karczewa lokują się zazwyczaj w przykrawędnych partiach tarasu nadzalewowego, które są naturalnie obronne. Oprócz fragmentów naczyń znajdywane są kawałki silnie przepalonych cegieł i dużo połupanych, także przepalonych kamieni, co może świadczyć o niepoko- jach tamtych czasów (np. najazdy z północnego-wschodu Jaćwingów i Litwinów) jak również o kamienno - ceglano - drewnianej zabudowie ówczesnej osady. Ślady osadnictwa zlokalizowano na terenie osiedla mieszkaniowego "Częstochowska". Stanowisko uchwycono na małej, kilkumetrowej powierzchni, gdzie pod usuniętą darnią wystąpiły dość licznie fragmenty naczyń. Prawdopodobnie odkryto tylko nieznaczny kawałek obiektu, rozciągającego się wzdłuż partii załomowej tarasu przy rzeczce Jagodziance. Podobne ślady osady z XIV wieku uchwycono w okolicach plebanii w Karczewie, która leży na tarasie nadzalewowym Wisły, od po- łudnia podciętym rzeczką Jagodzianką. Analogiczne osady namierzone zostały na całej długości rz. Jagodzianki, co skłania do wniosku, iż sprzyjała ona osadnictwu na tym terenie. W Państwowym Muzeum Archeologicznym znajduje się średniowieczna ceramika pochodzą- ca z Karczewa "z wydmy za cmentarzem żydowskim". Najwięcej stanowisk średniowiecznych z okresu XII do XVI wieku skupia się na wyższym tarasie wiślanym na obrzeżach obecnego Karczewa. Występują one jednak i niżej sytuując się niemal w całej gminie Karczew, co świadczy, iż przynajmniej od XII wieku ziemie te zamieszkiwane są przez współczesną nam ludność.

3.2. Fizjografia.

Zagadnienia fizjograficzne pokazano na planszy 2A Studium.

3.2.1. Rzeźba terenu.

Karczew położony jest w obrębie mezoregionu fizyczno - geograficznego zwanego Doliną Środ- kowej Wisły. Ukształtował się on jako duża jednostka geomorfologiczna w pleistocenie, począw- szy od recesji lądolodu zlodowacenia Warty i holocenie, pod wpływem dominujących tu proce- sów erozji i akumulacji rzecznej. Jedynie niewielki fragment na wschodzie położony jest już na równinie morenowej. W rejonie Karczewa występują wszystkie poziomy tarasowe doliny Wisły - od tarasu zalewowego poprzez tarasy nadzalewowe do tarasu wydmowego. Kulminację terenu notuje się przy wschodniej granicy miasta, na wydmie (120 m n.p.m.), najniższe rzędne terenu występują w zachodniej części, w strefie korytowej Wisły (poniżej 86 m n.p.m.). Na obszarze Karczewa mamy do czynienia z dwoma najmłodszymi tarasami doliny Wisły. W części zachodniej jest to taras zalewowy osiągający tu szerokość od 1 km na północy miasta, do 3,5 km na południu, gdzie szerokim łukiem zakolowym wrzyna się on w głąb tarasu starszego. Przeważająca część tarasu zalewowego wznosi się na wys. 87 - 90 m n.p.m. W jego obrębie wy- różnić można współczesną dolinę Wisły, tj. wąską strefę korytową wznoszącą się do 1,5 m nad średni stan wody w rzece i oddzieloną stromą, 1-3 metrową krawędzią od starszej części tarasu. Aktualnie trwają tu procesy erozji i akumulacji rzecznej. W części południowej miasta rozległe obniżenie wykorzystywane jest przez północny odcinek rzeki Jagodzianki. Taras zalewowy w granicach miasta jest praktycznie pozbawiony zabudowy.

42 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Zabudowa miejska koncentruje się na tarasie nadzalewowym ukształtowanym u schyłku pleistocenu. Jego powierzchnia wznosi się na wysokość 91-94 m n.p.m. i oddzielona jest od tarasu zalewowego 2-3 metrową krawędzią. Taras nadzalewowy nosi tu nazwę tarasu karczewskiego. Jest on odpowiednikiem tarasu praskiego w Warszawie. Powierzchnia w części zachodniej tarasu karczewskiego jest na ogół wyrównana, przecięta jedynie do- liną Jagodzianki. W części wschodniej występuje płytkie, rozległe, wielkoprzestrzenne obniżenie, (kontynuacja bagna "Całowanie"). Jest to porzucone, zabagnione koryto Wisły z okresu pleistocenu. Obecnie jest to wyraźna w sensie morfologicznym forma o łagodnych zboczach. Obniżenie to sięga w swej południowej części na wysokość wsi Całowanie. W granicach miasta kończy się systemem dużych dolin przelewowych. Poza omawianą formą na północ od miasta występowało także dość rozległe obniżenie podstokowe, kształtem przypominające zakole; zostało ono w znacznej części zniwelowane. Zabudowę miasta przecina niewielkich rozmiarów dolina Jago- dzianki. Obok dolinki Jagodzianki powierzchnię tarasu nadzalewowego urozmaicają słabo wykształcone wydmy i pola piasków eolicznych. Taras wydmowy, zalesiony, jest wyższy od tarasu nadzalewowego o 2 - 4 m. Granica tarasu jest na ogół czytelna w terenie, wyraźna zwłaszcza w pobliżu jeziora Torfy. Wysokość zbocza sięga tu 3 - 3,5 m. W obrębie całego tarasu wydmowego występują formy eoliczne różnych kształtów i wysokości, największe i najlepiej wykształcone w części wschodniej. Wysokości względne wydm dochodzą tu do 15 m wysokości. W rejonie wschodniej granicy miasta przebiega granica pradoliny Wisły i równiny morenowej (lodowcowej). Zbocze krawędzi równiny morenowej jest na tym odcinku wyraźne, z łagodnym nachyleniem stoku poniżej 10o. Jest ono rozcięte kilkoma bocznymi dolinkami, w strefie przy- krawędziowej występują również formy wydmowe.

3.2.2. Budowa geologiczna.

Dolina środkowej Wisły została ukształtowana w pleistocenie począwszy od recesji lądolodu zlodowacenia Warty i w holocenie pod wpływem dominujących tu procesów erozji i akumulacji rzecznej. Osady czwartorzędu na terenie miasta, to praktycznie wyłącznie utwory rzeczne (tarasu zalewowego i nadzalewowego) oraz eoliczne (tarasu wydmowego). Osady rzeczne osiągają miąższość 40 - 60 m, a leżą na iłach pstrych pliocenu. Są to piaski. różnych frakcji z przewarstwieniami żwirów, a sporadycznie mułków, reprezentują- ce aluwia interglacjałów mazowieckiego i eemskiego, zlodowacenia bałtyckiego i holocenu. Na powierzchni występują osady rzeczne zlodowacenia bałtyckiego na tarasie karczewskim i holocenu na tarasie zalewowym. Taras nadzalewowy , na którym skupia się zabudowa miasta, zbudowany jest z osadów peryglacjalnej rzeki roztokowej. Są to piaski, sporadycznie żwiry o miąższości 5 -6 m (maksymalnie do 10 m), w przewadze średniozagęszczone, o korzystnych parametrach wytrzymałościowo - odkształceniowych. W stropie występuje fragmentami pokrywa mad (pyły, pyły piaszczyste i piaski gliniaste) o miąższości do 1,5 m. I te grunty odznaczają się dobrymi parametrami geotechnicznymi. Starsza część tarasu zalewowego zbudowana jest z utworów serii korytowej (do 8-10 m miąższo- ści) reprezentowanych przez piaski śrdnioziarniste, na których spoczywa warstwa mad ciężkich facji zalewowej. Mady o miąższości od 0 do 2 m wykształcone są przeważnie jako gliny pylaste, miejscami przechodzące w namuły pylaste w stanach od plastycznych do twardoplastycznych. Są one słabszym podłożem budowlanym. W obrębie starorzeczy na tarasie zalewowym mamy do czynienia z torfami i namułami torfiasty- mi o miąższości do 3-4 m. Są to grunty niebudowlane.

43 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Starsza część tarasu zalewowego jest wynikiem akumulacji rzeki meandrującej. Najbliżej koryta Wisły, na obszarze współczesnych aluwiów rzeki, występują głównie piaski serii korytowej miejscami z przewarstwieniami mad pyłowych. 3.2.3. Przydatność gruntów dla budownictwa.

W obszarze Karczewa podłoże budowlane stanowią grunty rzeczne, a miejscami także eoliczne. Plei- stoceńskie grunty tarasu nadzalewowego to piaski średnie lub grube często z domieszką żwiru, w przewadze średniozagęszczone, o bardzo korzystnych parametrach wytrzymałościowo - odkształce- niowych. Występujące lokalnie w stropie piasków pyły, pyły piaszczyste i piaski gliniaste o miąższości do 1,5 m także odznaczają się dobrymi parametrami geotechnicznymi. Są to grunty małospoiste, wy- stępujące w stanie twardoplastycznym i półzwartym. Drobnoziarniste piaski eoliczne o niskim stopniu zagęszczenia (luźne) tworzą cienkie (1-1,5 m) pokrywy w stropie pleistoceńskich gruntów rzecznych na stosunkowo niewielkim obszarze. Stanowią one słabsze podłoże budowlane ze względu na możli- wość powstawania nadmiernych osiadań. Z uwagi na ich znikomą miąższość zaleca się w tym wypadku posadawianie budynków na niżej leżących gruntach rzecznych. Grunty tarasu zalewowego są silnie zróżnicowane ze względu na ich przydatność do posadawiania obiektów budowlanych. Najkorzystniejsze warunki geotechniczne stwarzają piaski serii korytowej. Występują one w stanie luźnym i średniozagęszczonym i są dość dobrym podłożem budowlanym. Utrudnieniem przy posadawianiu budynków na tarasie zalewowym jest obecność mad. Są to prze- ważnie gliny pylaste, a w przypadku większych domieszek części organicznych namuły. Występują w stanie plastycznym i twardoplastycznym w zależności od ich miąższości i położenia względem zwier- ciadła wody gruntowej. Stopień plastyczności ulega zmianie pod wpływem aktualnej wilgotności. Ge- neralnie mady są słabym podłożem budowlanym, a bezpośrednio posadawiać na nich można tylko lekką zabudowę o konstrukcji odpornej na nierównomierne osiadania. Warunki gruntowe tarasu zalewowego uzależnione są od miąższości pokrywających piaski korytowe spoistych mad. Stosunkowo korzystne pod tym względem są te partie tarasu, gdzie miąższość mad jest niewielka, co umożliwia bezpośrednie posadowienie na występujących głębiej piaskach, a jednocześnie zwierciadło wody gruntowej jest na tyle głęboko, że stropowa partia piasków serii korytowej jest niezawodniona. Stosunkowo słabe rozpoznanie geologiczne tarasu zalewowego nie pozwala na precyzyjne wyznaczenie takich obszarów. Ogólnie jednak można stwierdzić, że są to te partie tarasu zalewowego, gdzie woda gruntowa występuje głębiej niż 1,5-2 m p.p.t. Najsłabsze grunty tarasu zalewowego występują w wypełnionych osadami organicznymi starorzeczach. Torfy i namuły tam występujące nie nadają się do posadawiania jakiejkolwiek zabudowy. WNIOSKI Zróżnicowanie warunków gruntowo - wodnych Karczewa pokrywa się ściśle z jego ukształtowa- niem geomorfologicznym. A. W obrębie pleistoceńskiego tarasu nadzalewowego występują nośne grunty o korzystnych parametrach geotechnicznych. O warunkach budowlanych tego obszary decyduje głębokość do zwierciadła wody gruntowej (np. warunki wodne wschodniej i północno-wschodniej części miasta umożliwiają jedynie spłycone podpiwniczenie). B. W zachodniej części obszaru Karczewa - na tarasie zalewowym, chronionym wałem przeciwpowodziowym - panują trudne warunki budowlane ze względu na:  występowanie plastycznych mad o zróżnicowanej miąższości i słabych parametrach geotechnicznych,  obecność gruntów organicznych w starorzeczach we wschodniej części tarasu,  wysoki poziom wód gruntowych,  niebezpieczeństwo zalania podczas katastrofalnej powodzi. Względnie najkorzystniejsze do zainwestowania partie tarasu zalewowego to obszary położone w kierunku południowo-zachodnim od miasta, na zachód od obwodnicy. 44 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Obszar za wałem przeciwpowodziowym nie nadaje się do jakiegokolwiek zainwestowania 3.2.4. Wody powierzchniowe i czystość wód.

3.2.4.1. Wody powierzchniowe.

Głównym akwenem miasta jest Wisła, stanowiąca zachodnią jego granicę. Rzeka płynie w zasadzie naturalnym korytem, taras zalewowy jest natomiast chroniony wałem przeciwpowodziowym. Przy tzw. średniej wysokiej wodzie, występującej teoretycznie co roku, a ostatnio praktycznie co 3 - 5 lat, zalewana jest większa część międzywala. Przy stanach powodziowych (powyżej 600 cm) wody Wisły podnoszą się do rzędnej 90 m n.p.m., a więc około 2 m poniżej korony wału. Rzeka Jagodzianka (kanał Bilińskiego) przecinająca miasto, bierze początek poza granicami woje- wództwa, wykorzystując na znacznym przebiega obniżenie pleistoceńskie w obrębie tarasu nadzalewowego, następnie przecina taras nadzalewowy w obrębie zabudowy miasta, płynie z kolei obni- żeniem podskarpowym tarasu zalewowego na północ, by zmieniwszy kierunek na południowy na wysokości oczyszczalni ścieków w Otwocku, ujść do Wisły na wysokości m. Karczewa. Do Jagodzianki uchodzi "Kanał Ulgi", płynący od Nadbrzeża, oraz szereg drobnych bocznych ka- nałów melioracyjnych. Z wód stojących najważniejszym jest jezioro Torfy. Ma ono powierzchnię ponad 7 ha, słup wody 1- 2 m, linię brzegową dość rozwiniętą. Jest chronione jako rezerwat przyrody. W obniżeniu podskarpowym tarasu zalewowego poza licznymi kanałami występuje szereg drobnych zbiorników wodnych, z których największe, to jeziora: jezioro Otwockie, Jezioro Torfy, Moczydło i Jeziorko. Największym z nich jest jezioro Otwockie na południe od miejscowości Otwock Wielki. Je- zioro Torfy na północny wschód od Karczewa jest florystyczno - faunistycznym rezerwatem przyrody. Inne jeziorka znajdują się w pobliżu miejscowości Karczew (jezioro Moczydło), Nadbrzeż (jezioro Nadbrzeż), Glinki, Julianowo, Piotrowice, Ostrówek. Całość uzupełnia sieć rowów melioracyjnych odprowadzających wodę do głównych cieków.

3.2.4.2. Czystość wód - rzeka Jagodzianka.

Rzeka Jagodzianka jest prawostronnym dopływem Wisły, do której uchodzi w km 488,7. Całkowita jej długość wynosi ok. 34 km, z tego w woj. warszawskim ok. 15 km. Raport o stanie środowiska województwa stołecznego warszawskiego w 1994 r. informuje: Rzeka Jagodzianka nie została sklasyfikowana. W p.p.-k. powyżej ujścia Kanału Bielińskiego jakość wody odpowiadała III klasie czystości ze wzglę- du na stężenia charakterystyczne tlenu rozpuszczonego (raz), ekstraktu eterowego (raz), miana Coli typu kałowego (2 razy). Stężenia średnioroczne wszystkich wskaźników odpowiadały I i II klasie czy- stości. W porównaniu z ubiegłym rokiem, kiedy tylko miano Coli zadecydowało o zakwalifikowaniu wody do III klasy, oznacza to niewielkie pogorszenie jakości wody w tym p.p.-k. W p.p.-k. poniżej Kanału Bielińskiego zarówno stężenia średnioroczne, jak i charakterystyczne w 1994 r. odpowiadały I i II klasie czystości. W porównaniu z ubiegłym rokiem, kiedy jednorazowo stwierdzono III klasę w zakresie ekstraktu eterowego, nie zaszły ' większe zmiany. Woda Kanału Bielińskiego badana w p.p.-k. powyżej jego ujścia do Jagodzianki (m. Karczew) prze- kraczała warunki III klasy jedynie w zakresie tlenu rozpuszczonego (raz non). Stężenia charakterystyczne pozostałych wskaźników odpowiadały I i II klasie. Stężenia średnioroczne wszystkich oznaczanych wskaźników odpowiadały I klasie czystości. Jakość wody w porównaniu z ubiegłym rokiem, kiedy zaliczono ją do III klasy, nie uległa większej zmianie.

45 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W p.p.-k. powyżej oczyszczalni miejskiej w Otwocku jakość wody ze względu na stężenie charakterystyczne ekstraktu eterowego zakwalifikowana została do III klasy (2 razy na 12 analiz). Pozostałe wskaźniki od- powiadały I i II klasie czystości. W porównaniu z 1993 r. (II klasa) oznacza to nieznaczne pogorszenie jako- ści wody. W p.p.-k. przy ujściu Jagodzianki do Wisły wzrosło znacznie zanieczyszczenie rzeki po dopływie, poprzez Łachę Zakrzewskiego, ścieków z oczyszczalni miejskiej w Otwocku. Stwierdzono przekroczenia warunków III klasy czystości w zakresie stężeń charakterystycznych następujących wskaźników: tlenu rozpuszczonego (raz), azotu amonowego (5 razy), fosforanów (6 razy), fosforu ogólnego (6 razy), cynku (raz), ołowiu (raz), miana Coli typu kałowego (3 razy). Stężenia średnioroczne fosforanów i fosforu ogólnego także przekraczały wartości dopuszczalne dla III klasy czystości. W porównaniu z ubiegłym rokiem, kiedy woda w tym p.p.-k. także była pozakla- sowa, nastąpiło pogorszenie jakości wody, gdyż stwierdzono przekroczenia w zakresie cynku i ołowiu. Raport o stanie środowiska w województwie stołecznym warszawskim w 1996 r. informuje: Dla rzeki Jagodzianki nie została określona wymagana klasa czystości wód. W roku 1996 Jagodzianka była badana łącznie z dopływem - Kanałem z Anielina (wcześniej mylnie nazywanym Kanałem Bielińskiego) w 5 ppk.:  Janów - powyżej ujścia Kanału z Anielina - km 7,7  Kanał z Anielina - powyżej ujścia do Jagodzianki - km 0,1  Karczew - poniżej ujścia Kanału z Anielina - km 4,1  Karczew - powyżej oczyszczalni w Otwocku - km 1,5  Karczew - ujście do Wisły - km 0,0 W ppk. Janów wody Jagodzianki zostały zakwalifikowane do III klasy ze względu na wskaźniki: ekstrakt eterowy, utlenialność, zawiesiny oraz wskaźnik bakteriologiczny - miano Coli typu kałowego. W ppk, zlokalizowanym na Kanale z Anielina stężenie ekstraktu eterowego zdyskwalifikowało wody do pozaklasowych. W kolejnym ppk, na Jagodziance - poniżej ujścia Kanału z Anielina wody zostały zakwalifikowane do III klasy ze względu na ekstrakt eterowy, zawiesiny, utlenialność oraz miano Coli typu kałowego. W następnym ppk. - powyżej oczyszczalni dla Otwocka tylko ze względu na ekstrakt eterowy wody zostały ocenione jako pozaklasowe. W ostatnim punkcie - na ujściu Jagodzianki do Wisły (zlokalizowanym przed łachą wiślaną) 6 wskaź- ników: fosfor ogólny, fosforany, BZTS5, azot amonowy, ekstrakt eterowy oraz miano Coli typu kało- wego zdyskwalifikowało wody do pozaklasowych. Jak stąd wynika, w porównaniu z 1994 i 1995 r. nastąpiło pogorszenie jakości wód w ppk. powyżej oczyszczalni w Otwocku.

3.2.4.3. Czystość wód - rzeka Wisła.

Czystość wód rzeki Wisły w rejonie Karczewa nie jest związana z zagospodarowaniem tego obszaru. Generalne wody te klasyfikuje się jako odpowiadające III klasie czystości.

3.2.5. Wody podziemne.

Wody podziemne na terenie miasta występują w miąższej 40 - 60 metrowej warstwie dobrze przepuszczalnych piasków i żwirów rzecznych. Tworzą one jedną warstwę wodonośną o prze- ważnie swobodnym zwierciadle. Wody podziemne drenowane są przez Wisłę. Powierzchnia pie- zometryczna zwierciadła wód gruntowych pochylona jest na zachód, ku Wiśle. Zasilanie warstwy wodonośnej następuje w wyniku infiltracji opadów atmosferycznych, dopływu ze wschodu (z wysoczyzny) i południa (wzdłuż doliny Wisły). Z uwagi na jakość wody podziemne Karczewa określono jako mało zmienione antropogenicznie.

46 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Jednak są one bardzo podatne na zanieczyszczenie z uwagi na brak warstwy izolującej od powierzchni. Celem ochrony wód podziemnych w zbiorniku doliny Wisły wyznaczono Obszar Wy- sokiej Ochrony (OWO), obejmujący swym zasięgiem cały obszar miasta. Na terenie OWO obo- wiązuje zakaz lokalizacji nowych i obowiązek likwidacji istniejących obiektów mogących być źródłem zanieczyszczenia wód podziemnych. Wahania poziomu zwierciadła wód gruntowych na tarasie nadzalewowym i większej, chronionej wałem przeciwpowodziowym części tarasu zalewowego zależą głównie od okresowego bilansu opadów atmosferycznych i parowania, a w dalszej kolejności od stanów wód w Wiśle. W rejonie Karczewa systematyczne obserwacje stanów wód gruntowych prowadzone były w Jó- zefowie i Jabłonnie k. Otwocka. Na podstawie danych z tych studni obserwacyjnych można przy- jąć, że średnioroczne w wahania zwierciadła wody gruntowej wynoszą 50 - 80 cm, a w przypadkach ekstremalnych do 1,5 - 2 m. Większe wahania obserwuje się w zachodniej części miasta. W ostatnim dziesięcioleciu wobec panującej suszy hydrologicznej średni poziom wód gruntowych obniżył się o 50-60 cm. Sytuacja ta może ulec zmianie w przyszłości. Na załączonej mapie przedstawiono obraz zwierciadła wód gruntowych przy stanie zbliżonym do średniego wielolet- niego. Przy stanach wysokich możliwe jest podniesienie się zwierciadła wody gruntowej do 0,5 m. Na wschodnich krańcach miasta zwierciadło wody gruntowej znajduje się na rzędnej ok. 91 m n.p.m. i obniża się do ok. 86 m n.p.m. przy Wiśle. Na obszarze na zachód od wału przeciwpowodziowego, poziom zwierciadła wód gruntowych w de- cydującej mierze zależy od stanu wód Wisły. Przy stanie wody w rzece określanym jako średnia woda (213 cm na wodowskazie Nadwilanówka) lustro wody Wisły znajduje się na rzędnej ok. 86,0 m n.p.m. a zwierciadło wody gruntowej na tej części. tarasu występuje na głębokości do 2,5 m p.p.t. Stan określany mianem - średnia wysoka woda (492 cm), a teoretycznie występujący co roku sprawia, że lustro wody w Wiśle podnosi się do poziomu 88,8 m n.p.m. zalewając większą część międzywala. Przy stanach powodziowych (powyżej 600 cm) wody Wisły podnoszą się do rzędnej powyżej 90 m n.p.m., a więc ok. 2 m poniżej korony wału przeciwpowodziowego. Wysokie stany wody w Wiśle są krótkotrwałe, stąd ich oddziaływanie na wody gruntowe tarasu zalewowego na wschód od wału, ogranicza się do stosunkowo wąskiego pasa (100 - 200 m). W sierpniu 1970 r. na wodowskazie Nadwila- nówka zanotowano maksymalny stan wód powodziowych Wisły (717 cm). Pomiary prowadzone są tam od 1962 roku. Na wodowskazie Warszawa - Port Praski notowano stan jeszcze ok. 0,5 m wyższy. W przypadku powtórzenia się powodzi o skali katastrofalnej w rejonie Karczewa rzędna lustra wody Wisły sięgnęłaby 91,5 m n.p.m., a więc wysokość korony wału przeciwpowodziowego. W takiej sytuacji przerwanie wału byłoby bardzo prawdopodobne. Pod wodą znalazłby się cały taras zalewowy. Dolina Jagodzianki jest podmokła na całym swym przebiegu. Wysoki poziom wód występuje również we wschodniej, zabudowanej części miasta. Generalnie jednak tereny zabudowy miejskiej są dość suche, z wodą gruntową na głębokości 2 - 3 m p.p.t., a w centrum miasta na głębokości 3 - 4 m p.p.t. Na terenie gminy poziom występowania wód gruntowych jest zróżnicowany. Obszar zalegania wód gruntowych na głębokości większej niż 2,5 m znajduje się w centralnej części gminy i sięga od Kar- czewa do Sobiekurska. Jest to najlepsza głębokość zalegania wód gruntowych dla celów budowlanych. Tereny położone w dolinie rzeki Wisły charakteryzują się poziomem występowania wód gruntowych od 0 do 2,5 m. Zwierciadło wód gruntowych występuje najpłycej na tarasie zalewowym i na ogół nie przekracza tam 0,5 m. Płytko także zalegają wody gruntowe w pobliżu skarpy tarasu nadzalewowego Wisły, ciągnącego się wzdłuż wsi: Wygoda, Ostrówiec, Rosłonki i Piotrowice.

47 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Płytko zalegają również wody gruntowe na wschód od wsi Janów, Dąbrowa, Brzezinka, Ko- złówka, Łukówiec, Całowanie, na obszarze torfowiska "Całowanie". Poziom ich występowania jest tu na ogół płytszy niż 0,5 m. Na pozostałym obszarze tarasu nadzalewowego poziom występowania wód gruntowych waha się od 0,5 do 2,5 m. Tereny na których woda gruntowa występuje płycej niż 0,5 m nie nadają się do zabudowy.

3.2.6. Wydmy.

Układ wydm (w podziale na formy pierwszo i drugorzędne) obrazuje plansza A 2 Studium. Zgodnie z ustaleniami obowiązujących planów miejscowych są one chronione przed degradacją, zabroniona jest eksploatacja piasku itp. działania prowadzące do zmiany ukształtowania terenu. 3.3. Klimat.

Warunki topoklimatyczne miasta ocenić należy jako przeciętne. Tereny zabudowy są średniosuche, dość ciepłe, dobrze przewietrzane. Lasy wschodniej części miasta stanowią w kompleksie z lasami gmin przyległych bazę zasilającą aglormerację w czyste powietrze (tlen). Stanowią one również zaplecze dla walorów sanatoryjnych Otwocka, posiadając korzystny mikroklimat. Istniejące obszary leśne mają wpływ na kształtowanie się lokalnego klimatu. Wyraźny też modyfi- kujący kierunki wiatru, zwłaszcza zimą i jesienią jest wpływ doliny Wisły. Klimat gminy Karczew charakteryzuje się dobrymi warunkami klimatu lokalnego. Korzystny jest dla upraw sadowniczo - warzywniczych i rolnych. Liczba dni z opadem atmosferycznym jest dość niska (104,6 - Świder), przy czym na okres jesienno - zimowy przypada ich ok. 35%. Suma opadów atmosferycznych jest jednak wyższa od przeciętnej dla pasa Wielkich Dolin i wynosi około 580 mm. Najwięcej dni z opadem notuje się w lipcu, najmniej w marcu i kwietniu. Rocznie występuje 85,5 dni z pokrywą śnieżną. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,4oC. Najzimniejszym miesiącem jest luty (-3,4 oC), najcieplejszym lipiec (18,3 oC). Przeważają wiatry zachodnie i podłuniowo - zachodnie, z dużym udziałem wiatrów wschodnich w okresie wiosennym i jesiennym. Obszary bardziej wilgotnych łąk i pól charakteryzuje niższa temperatura powietrza, mniejsze dobo- we wahania temperatury, oraz duża wilgotność powietrza. Są to tereny na których często występują zamglenia i przechłodzenia, a w okresie pogody gorącej stany parności. Tereny takie nie są wskazane dla upraw sadowniczych.

3.4. Gleby.

W omawianym obszarze występują przeważnie gleby piaszczyste bielicowe o różnym stopniu wy- kształcenia. Miejscami spotkać można, zwłaszcza na terenach niżej położonych, gleby brunatne kwaśne czarne zdegradowane, a także gleby bagienne. Na tarasie zalewowym dominują gleby o wysokich walorach uprawowych. Na tarasie nadzalewowym są one zróżnicowane: od słabych kl. V do fragmentarycznie występującej kl. III. Dominują gleby brunatne (mady), pyłowo - gliniaste i piaszczysto - gliniaste, przewarstwione pia- skami. W obniżeniach występują gleby torfowe. Duży procent gleb w obszarze gminy - to gleby prawnie chronione (V-VI klasa pochodzenia organicznego i zwarte kompleksy gleb przeważnie IV i III klasy bonitacynej).

48 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Najlepsze gleby I-III kl. znajdują się w jej zachodniej części - w okolicy wsi Nadbrzeż, Otwock Wielki, Władysławów, Glinki, Ostrówek. Bardziej na południe w pobliżu wsi Kosumce obok gleb kl. III występują duże płaty gleb kl. IV i miejscami V. W dolinie Wisły bardziej wilgotne tereny zajmują duże płaszczyzny dobrych łąk i pastwisk, głównie III Kl. bonitacyjnej. W centralnej i zachodniej części gminy Karczew dominują gleby kl. IVa i IVb, z niewielkimi en- klawami gleb klasy V i VI. W kierunku wschodnim zwiększa się udział gleb V i VI kl. W południowo - zachodniej części gminy - w obrębie podmokłego torfowiska "Całowanie" - wystę- pują łąki IV i V kl. bonitacyjnej. Tylko około 28% użytków rolnych to gleby klasy V i VI (łącznie ponad 1300 ha) Zasięgi występowania gruntów chronionych pokazano na planszy 3A Studium

49 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.5. Charakterystyka środowiska przyrodniczego.

Zagadnienia związane z ochroną środowiska przyrodniczego pokazano na planszy 2A Studium.

3.5.1. Położenie geograficzno - przyrodnicze i powiązania przyrodnicze z otoczeniem.

Według regionalizacji fizyczno - geograficznej w układzie dziesiętnym (wg J. Kondrackiego) obszar Karczewa położone jest w Dolinie Środkowej Wisły (mezoregion 318.75), która obejmuje odcinek dolny ciągnący się od Warszawy do Puław. Miasto obejmuje pełny profil doliny, tj. taras zalewowy, nadzalewowy i wydmowy. Jedynie niewielki fragment w części wschodniej leży już na równinie morenowej. Karczew stanowi istotne ogniwo w systemie przyrodniczym województwa, poprzez to, że:  stanowi fragment tzw. Pasa otwockiego - kompleksu lasów i osiedli leśnych o specyficznych walorach klimatyczno - uzdrowiskowych,  kompleks lasów Mazowieckiego Parku Krajobrazowego stanowi podstawową bazę zasilającą w systemie nawietrzania Warszawy, a wschodni fragment miasta (tereny leśne) wchodzą w jego obręb,  przez tereny leśne MPK przebiega ponadregionalny ciąg przyrodniczy. Jest to pasmo leśne ciągnące się od Garwolina po Puszczę Białą.  Wisła stanowi jednocześnie ciąg przyrodniczy o znaczeniu krajowym. Międzywale Wisły włączono w tzw. strefę szczególnej ochrony ekologicznej w obrębie utworzonego w na obszarze woj. warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu,  Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje tereny otuliny MPK, tj. fragmenty łąk w części po- łudniowo - wschodniej obszaru oraz dolinę Wisły w granicach międzywala, z powiązaniem tych obszarów terenami rolnymi dolnego tarasu Wisły, w których przebiega w kierunku W-S ciąg przyrodniczy o znaczeniu ponadlokalnym (powiązanie terenów Mazowieckiego i Choj- nowskiego Parku Krajobrazowego).

3.5.2. Roślinność

W obszarze Karczewa występuje zróżnicowana roślinność. We wschodniej części miasta Kar- czewa, a częściowo także i gminy Karczew występuje duży kompleks leśny, wchodzący w skład Pasma Otwockiego, gdzie przeważają bory sosnowe. Zróżnicowanie ekologiczne tych borów obejmuje całą skalę zmienności wilgotnościowej. Spotyka się cztery typy borów. Przeważają suche bory sosnowe z domieszką brzozy. Zbiorowiska te charakteryzują się korzystnym dla zdrowia człowieka mikroklimatem. Roślinność bo- rów sosnowych wydziela do atmosfery substancje o działaniu dezynfekującym, pobudzającym wydzielanie śluzu, lekko uspokajającym, rozszerzającym naczynia krwionośne, obniżającym ciśnienie krwi, oraz przyspieszających wytwarzanie przeciwciał w organizmie człowieka. Ze względu na te zdrowotne właściwości bory stanowią bardzo wartościową, unikalną w skali krajowej bazę uzdrowi- skową. Mniejsze powierzchnie na terenie gminy zajmują bory świeże i wilgotne, a sporadycznie - w za- głębieniach terenu - spotyka się bory bagienne. Bardziej na zachód - na terenach wilgotnych - występują lasy mieszane i liściaste o charakterze łęgów olszowo - jesionowych i bogatym składzie florystycznym z sosną, brzozą, topolą, osiką, olszą, jesionem i leszczyną. W miejscach bardziej podmokłych spotyka się olsy o typowo doli- nowo - kępowej budowie. Taki właśnie ols znajduje się w rezerwacie "Na Torfach". We wschodniej części gminy Karczew znajdują się łąki wilgotne wchodzące w skład torfowiska "Całowanie". Zbiorowiska te występują na glebach podmokłych, o dużych wahaniach poziomu wody, często woda stagnuje tu na powierzchni. Duże kompleksy łąk, przeważnie świeżych i wilgotnych, znajdują się także w dolinie Wisły.

50 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Lasy Pasma Otwockiego oraz łąki torfowiska "Całowanie" na terenie gminy Karczew wchodzą w skład Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Na obszarze gminy Karczew znajdują się cztery parki wiejskie:  w Całowaniu,  w Sobiekursku,  w Glinkach oraz  w Otwocku Wielkim (dec. Kons. Zabytków nr 1072 1946 r.). W mieście Karczew cenna roślinność tego typu występuje przy kościele św. Wita.

3.5.3. Szczególne wartości środowiska przyrodniczego obszaru Karczewa.

1. Szczególnymi wartościami przyrodniczymi w skali Kraju charakteryzuje się dolina środkowej Wisły. Naturalne koryto, naturalna zieleń i bogata awifauna predysponuje ten fragment rzeki do objęcia ochroną rezerwatową i utworzenia postulowanego parku krajobrazowego Doliny Środkowej Wisły. Szczególną wartością, ostatnio bardzo podnoszoną przez ekologów, jest naturalny charakter koryta środkowej Wisły, w tym w rejonie Karczewa. Wartości przyrodnicze ma kompleks elemen- tów kształtujących charakter rzeki, w tym: rzeźba, roślinność, fauna. Na wysokości Karczewa utworzono w 1998 r. rezerwat przyrody "Wyspy Świderskie" (część północna koryta Wisły po ujście Jagodzianki). Bezpośrednim celem rezerwatu jest ochrona miejsc gniazdowania i żerowania rzadkich gatunków ptaków, ostoi bogatej fauny związanych ze środowiskiem wodnym. Ochroną rezerwatową objęto tu:  291,57 ha terenów położonych w granicach administracyjnych gminy Konstancin Jeziorna,  67,67 ha terenów położonych w granicach administracyjnych miasta Karczewa,  32,81 ha terenów położonych w granicach administracyjnych miasta Otwocka,  180,23 ha terenów położonych w granicach administracyjnych miasta Józefowa. Także w 1998 r. w korycie Wisły (obszar gminy) utworzono rezerwat przyrody "Łachy Brzeskie". Ochroną rezerwatową objęto tu:  249,60 ha terenów położonych w granicach administracyjnych gminy Karczew,  226,71 ha terenów położonych w granicach administracyjnych gminy Góra Kalwaria. 2. Rezerwat "Na Torfach". Został utworzony w roku 1977 na powierzchni 21,13 ha. Celem ochrony jest zachowanie jeziora i fragmentu lasu - ostoi licznych gatunków zwierząt. Należy do rezerwatów typu faunistycznego. Jest rezerwatem zamkniętym. Centralna część rezerwatu, to jezioro o powierzchni ponad 7 ha, zasilane licznymi źródłami. Bogata jest tu roślinność i fauna wodna, awifauna, a także liczne gatunki ssaków, gadów i płazów. Wśród roślinności dominuje drzewostan w wieku 60 -100 lat. Siedliska są zróżnicowane: zespoły łęgu przystrumieniowego, bagiennej olszyny, boru mieszanego sosnowo - dębowego, boru świeżego. 3. Lasy wschodniej części obszaru administracyjnego miasta Karczewa wchodzą w obręb Ma- zowieckiego Parku Krajobrazowego. MPK został utworzony na mocy uchwały nr 207 Rady Narodowej m.st. Warszawy. z dn. 17.XII.1987 r. (Dz. Urz. Woj. Warszawskiego 9/88). Park ten o ogólnej powierzchni ponad 14 tys. ha obejmuje oprócz fragmentu m. Karczewa części 6 gmin w woj. warszawskim. 25% parku znajduje się w woj. siedleckim. Park został utworzony w celu ochrony szczególnych wartości krajobrazowych, przyrodniczych i klimatycznych. Obejmuje głównie kompleksy leśne różnych siedlisk. Park posiada strefę ochronną wprowadzoną równolegle z jego utworzeniem. W Karczewie do MPK włączone są zwarte kompleksy leśne położone na wschód od zabudowy miasta. Otulina Parku obejmuje teren leśny między ul. Mickiewicza i Drogą Czerwoną oraz pas szerokości 150 - 400 m przyległy do kompleksu leśnego na południe od dzielnicy przemysłowej. Granica otuliny biegnie tu lokalnym ciekiem, dopływem Jagodzianki.

51 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

4. Podstawowym walorem przyrodniczym obszaru Karczewa, rozpatrywanego w pełnych granicach administracyjnych są lasy. Stanowią one fragment wielkiego kompleksu lasów Pasa Otwockiego i wchodzą w skład Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

52 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Przeważają tu następujące siedliska leśne, o zasięgu uwidocznionym na planszy 2A Studium:  BS - bory suche najniższych klas bonitacyjnych,  BŚW - bory suche wyższych klas bonitacyjnych, bory świeże,  BW - lasy świeże, lasy wilgotne, bory wilgotne,  OL - olsy, bory bagienne. 5. O walorach przyrodniczo-krajobrazowych obszaru decyduje też różnorodność krajobrazów, w tym fragmenty o znacznym stopniu naturalności, jak na przykład koryto Wisły. Obserwuje się tu pełny przekrój jednostek morfologicznych, z charakterystycznymi krajobrazami: koryto Wi- sły z zielenią naturalną, krajobrazy rolnicze i łąkowe tarasu zalewowego i nadzalewowego, le- śne krajobrazy tarasu wydmowego z licznymi formami rzeźby eolicznej. 6. Mikroklimat. Szczególną wartością środowiska przyrodniczego rejonu Karczewa jest mikroklimat obszarów le- śnych, posiadający specyficzne właściwości lecznicze i rehabilitacyjne (roślinność borów sosnowych wydziela do atmosfery substancje o działaniu dezynfekującym, pobudzającym wydzielanie śluzu, lekko uspokajającym, rozszerzającym naczynia krwionośne, obniżającym ciśnienie krwi, oraz przyspieszających wytwarzanie przeciwciał w organizmie człowieka) oraz korzystnie oddzia- ływujący na warunki klimatyczne w całej aglomeracji poprzez stymulację wymiany powietrza. Obszar źródłowy tego mikroklimatu stanowią duże kompleksy leśne wraz z powiązanymi z nimi przyrodniczo - czynnymi powierzchniami łąk, wód i naturalnej zieleni nadrzecznej, znajdujące się na terenach miast Karczewa i Otwocka oraz gmin Celestynów i Karczew.

3.5.4. Świat zwierzęcy.

Największe skupisko zwierząt występują na terenie rezerwatów przyrody. Gnieżdżą się tu ptaki wodne i błotne: kaczki łyski, trzciniaki, bywają sarny, dziki i łosie. Żyją tu także żmije zygzako- wate, sporadycznie spotkać można zaskrońca.

3.5.5. Stopień synantropizacji obszaru.

Synantropizacją nazywamy zmiany zachodzące we faunie, florze, roślinności lub w krajobrazie pod wpływem działalności człowieka. Na terenie Karczewa występują wszystkie trzy wymienione rodzaje synantropizacji. Dla celów niniejszej pracy znaczenie mają jednak tylko przemiany roślinności i krajobrazu. Wynikiem przemian roślinności pod wpływem człowieka (antropopresji) na terenie Karczewa jest:  ustępowanie leśnych zbiorowisk naturalnych i wpółnaturalnych,  powstawanie leśnych zbiorowisk zastępczych,  powstawanie leśnych zbiorowisk zdegradowanych, a głównie dużych obszarów monokultur sosnowych,  powstawanie zbiorowisk antropogenicznych na terenach osiedli i w ich pobliżu; w tym zbiorowisk nieużytków, zbiorowisk segetalnych i komunikacyjnych. Ze zmianami roślinności związane są też przekształcenia krajobrazu naturalnego na kulturowy i miejscami zdewastowany. Ze względu na stopień synantropizacji obszaru Karczewa wyróżnić można generalnie: 1. Obszary o małej synantropizacji i dużych (w stosunku do okolic Warszawy) walorach przyrodniczych, do których zaliczyć można:  tereny MPK z roślinnością leśną o składzie gatunkowym drzewostanów zgodnym i częściowo zgodnym z warunkami siedliskowymi i znacznym udziałem drzewostanów starszych klas wieku;  tereny torfowisk przylegających do terenów leśnych MPK,  tereny o krajobrazie naturalnym położone na zachód od wału przeciwpowodziowego.

53 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

2. Obszary o średniej synantropizacji i o średnich walorach przyrodniczych, do których zali- czyć można:  tereny MPK z ubogą roślinnością leśną o składzie gatunkowym zgodnym i częściowo zgodnym z warunkami siedliskowymi na siedliskach ubogich oraz zniekształconych (czę- sto porolnych w lasach o własności prywatnej);  tereny górnego tarasy Wisły, częściowo zurbanizowane, w tym tereny z przewagą gruntów rolnych,  łąki i pastwiska dolnego tarasu Wisły z pojedynczą roślinnością wysoką. 3. Obszary o dużej synantropizacji i małych walorach przyrodniczych, do których można zali- czyć tereny inwestycyjne budowy nowych osiedli z ubogą roślinnością wysoką, zapuszczone nieużytki i dzikie wysypiska.

3.6. Ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego.

3.6.1. Przepisy prawne dotyczące ochrony środowiska.

3.6.1.1. Normy dopuszczalne zanieczyszczenia powietrza.

Dopuszczalne stężenia substancji zanieczyszczających powietrze określa Rozporządzenie Mi- nistra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 lutego 1990 r. Odno- szą się one do trzech okresów uśredniania: 30 minut, 24 godziny i rok. Dopuszczalne stężenia 24 - godzinne zanieczyszczeń uważa się za dotrzymane. jeżeli są prze- kraczane co najwyżej w ciągu 2% czasu w roku. Dopuszczalne stężania zanieczyszczeń doty- czą obszarów specjalnie chronionych i obszarów. Wartości dopuszczalnych stężeń zostały przedstawione w poniższej tabeli. DOPUSZCZALNE STĘŻENIA SUBSTANCJI ZANIECZYSZCZAJĄCYCH POWIETRZE DLA OBSZARÓW [g/m3] Lp Nazwa substancji Stężenia 30 min 24 h średniorocznie 1 Dwutlenek azotu 500,0 150,00 50,00 0 2 Dwutlenek siarki 600,0 200,00 32,00 0 3 Pył zawieszony - 120,00 50,00 4 Ołów - 1,00 0,20 5 Kadm - 0,22 0,01 6 Ozon 100,0 30,00 - 0 7 Toluen 300,0 200,00 50,00 0 8 Benzen - 10,00 2,05 9 Formaldehyd 50,00 20,00 3,80 DOPUSZCZALNE OPADY SUBSTANCJI ZANIECZYSZCZAJĄCYCH POWIETRZE DLA OBSZARÓW Lp Rodzaj zanieczyszczenia Norma 1 Pył ogółem 200 g/m2 rok 2 Kadm 10 g/m2 rok W rejonie Karczewa przekroczenia powyższych norm nie występują.

54 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.6.1.2. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku.

Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku regulowane są obecnie nowym rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r. (Dz.U. z dnia 1 czerwca 1998 r., Nr 66 poz.436). Załącznik do tego rozporządzenia - Tabela Nr 1 - określa dopuszczalne poziomy hałasu w środowi- sku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych. Tabela Nr 1 - DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W ŚRODOWISKU Lp Dopuszczalny poziom ha- Pozostałe obiekty i grupy

łasu wyrażony równo- źródeł hałasu

ważnym poziomem

dźwięku A w dB drogi

lub linie kolejowe*) Przeznaczenie terenu pora dnia - pora nocy - pora dnia - pora nocy - przedział przedział przedział przedział czasu od- czasu od- czasu od- czasu od- niesienia niesienia niesienia niesienia równy 16 równy 8 równy 8 równy 1 godzinom godzinom najmniej najmniej korzystnym korzystnej godzinom godzinie dnia nocy 1 a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej 50 40 40 35 b. Tereny szpitali poza miastem 2 a. Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne 55 45 45 40 poza miastem b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej c. Tereny zabudowy związanej ze sta- łym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży d. Tereny domów opieki e. Tereny szpitali w miastach 3 a. Tereny zabudowy mieszkaniowej 60 50 50 40 wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieśl- niczymi c. Tereny zabudowy zagrodowej 4 a. Tereny w strefie śródmiejskiej miast 65 55 55 45 powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych *) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym. Załącznik do tego rozporządzenia - Tabela Nr 2 - określa dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych.

55 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Tabela Nr 2 Lp Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony długotrwałym, średnim po-

ziomem dźwięku A w dB, ekspozycyjnym poziomem dźwięku A w

dB i równoważnym poziomem dźwięku A w dB

Przeznaczenie terenu starty, lądowania i przeloty statków linie elektroenergetyczne powietrznych długotrwały, średni po- ekspozycyj- równoważny poziom ziom dźwięku A w dB ny poziom dźwięku A w dB dźwięku A w dB pora dnia - pora nocy - pora nocy pora dnia - pora nocy - przedział przedział przedział przedział czasu od- czasu od- czasu od- czasu od- niesienia niesienia niesienia niesienia równy 16 równy 8 równy 16 równy 8 godzinom godzinom godzinom godzinom 1 a. Obszary A ochrony 55 45 83 45 40 uzdrowiskowej b. Tereny szpitali, domów opieki, zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i mło- dzieży 2 a. Tereny zabudowy 60 50 83 50 45 mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej oraz zabudowy zagrodowej b. Tereny wypoczyn-

kowo-rekreacyjne poza miastem

3.6.1.3. Ochrona przyrody i ochrona krajobrazu.

3.6.1.3.1. Przepisy prawne.

Istniejące akty prawne służą zachowaniu wytworów przyrody, kształtowaniu właściwego wykorzystania zasobów, a także odnawianiu wszelkich składników. Formy i warunki ochrony przyrody podaje ustawa z dnia 16.10.1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z dnia 12.12.1991 r., Nr 114, poz. 492; zm.: Dz. U. z 1992 r., Nr 54, poz. 254) stanowiąc: Art. 3. Ochrona przyrody jest obowiązkiem każdego obywatela, organów państwowych oraz samorządu terytorialnego, a także jednostek organizacyjnych oraz osób prawnych i fizycznych prowadzących działalność wpływającą na przyrodę.

56 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Art. 4. 1. Ustalenia zawarte w planie ochrony, dotyczące obszaru poddanego ochronie, są wiążące przy sporządzaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w skład którego wchodzi ten obszar. 2. Ustalenia zawarte w rozporządzeniu wojewody, dotyczące zagospodarowania obszaru poddanego ochronie, uwzględnia się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, w skład którego wchodzi ten obszar. 3. Przepis ust. 2 stosuje się do przedmiotów poddanych ochronie Także szczególne formy ochrony podaje w/w ustawa o ochronie przyrody wymieniając, wg ustanowionych rang ochrony: 1) parki narodowe, 2) rezerwaty, 3) parki krajobrazowe, 4) obszary chronionego krajobrazu, 5) ochronę gatunkową roślin i zwierząt, 6) ochronę indywidualną poprzez uznanie za:  pomnik przyrody,  stanowisko dokumentacyjne,  użytki ekologiczne,  zespoły przyrodniczo - krajobrazowe. Park narodowy obejmuje obszar chroniony, wyróżniający się szczególnymi wartościami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Utworzenie parku następuje na drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Objęcie ochroną rezerwatową następuje przez rozporządzenie Ministra Ochrony Środowi- ska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze względu na wartości przyrodnicze. histo- ryczne i kulturowe, a celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania. Utworzenie parku krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie tych systemów powinno zapewnić stan względnej równowagi ekologicznej. Obszar chronionego krajobrazu uwzględnia się w planach zagospodarowania przestrzennego. Ochrona gatunkowa ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin i zwierząt, a w szczególności gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem, jak też zachowanie różno- rodności gatunkowej i genetycznej. Listę gatunków objętych ochroną określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zaso- bów Naturalnych i Leśnictwa w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościo- wej. Wprowadzenie form ochrony indywidualnej następuje w drodze rozporządzenia wojewody. a) Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno - pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa oraz krzewy gatunków rodzimych i ob- cych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie.

57 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

b) Stanowiskami dokumentacyjnymi przyrody nieożywionej są nie wyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do udostępnienia, ważne pod względem naukowym i dydak- tycznym miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych oraz fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. c) Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mają- cych znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne "oczka wodne", kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce. d) Zespół przyrodniczo - krajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości estetycznych. Istotną rolę odgrywają również tereny zieleni miejskiej wpływające na kształtowanie mikroklimatu oraz tworzące naturalne korytarze ekologiczne, które umożliwiają wymianę gatun- ków roślinnych i zwierzęcych, a także powietrza Tereny te zapewniają właściwe warunki zdrowotne i wypoczynkowe mieszkańcom miast i podlegają prawnej ochronie - ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. z dnia 15.04.1994 r., Nr 49, poz. 196, rozdz. 6).

3.6.1.3.2. Ochrona wartości przyrodniczych i kulturowych obszaru o znaczeniu ponadlokalnym.

3.6.1.3.2.1. Rezerwat przyrody "Na Torfach".

Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 4.04.1977 (M. Pol. 10/77, poz. 94) o utworzeniu rezerwatu "Na Torfach", ochroną rezerwatową objęto 21,13 ha te- renów w całości położonych w granicach miasta Karczewa. Granicę rezerwatu pokazano na planszach: 1A, 2A i 1B.

3.6.1.3.2.2. Rezerwat przyrody "Wyspy Świderskie".

Na wysokości Karczewa rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Na- turalnych i Leśnictwa z dn. 23.12.1998 r. (Dz. U. Nr 166, poz. 1224) w sprawie ustanowienia rezerwatu przyrody "Wyspy Świderskie", utworzono w 1998 r. rezerwat przyrody "Wyspy Świderskie", o łącznej powierzchni 572,28 ha. Bezpośrednim celem rezerwatu jest ochrona miejsc gniazdowania i żerowania rzadkich gatunków ptaków. Granicę rezerwatu pokazano na planszach: 1A, 2A i 1B.

3.6.1.3.2.3. Rezerwat przyrody "Łachy Brzeskie".

W gminie Karczew rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Natural- nych i Leśnictwa z dn. 23.12.1998 r. (Dz. U. Nr 166, poz. 1224) w sprawie ustanowienia rezerwatu przyrody "Łachy Brzeskie", utworzono w 1998 r. rezerwat przyrody "Łachy Brzeskie", o łącznej powierzchni 476,31 ha. Bezpośrednim celem rezerwatu jest ochrona miejsc gniazdowania i żerowania rzadkich gatunków ptaków. Granicę rezerwatu pokazano na planszach: 1A, 2A i 1B.

3.6.1.3.2.4. Mazowiecki Park Krajobrazowy.

58 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Mazowiecki Park Krajobrazowy powołano uchwałą Rady Narodowej Miasta Stołeczne- go Warszawy Nr 207 z dnia 17.12.1987 r. 1988 r. (Dz. U. WSW Nr 9, poz. 81). W związku z zmianą przepisów prawnych zostało wydane nowe, obecnie obowiązujące, rozporządzenie wojewody warszawskiego z dnia 30.czerwca 1998 r. w sprawie Mazo- wieckiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Województwa Warszawskiego Nr 38, poz. 123.). Granicę parku i jego otuliny w przebiegu przyjętym do adaptacji w planach miejscowych na obszarze miasta i gminy Karczew pokazano na planszach: 1A, 2A i 1B. 3.6.1.3.2.5. Obszar Chronionego Krajobrazu.

Rozporządzeniem Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 r. w sprawie utworzenia obszaru chronionego krajobrazu na terenie województwa warszawskiego (Dz.Urz.Woj.Warsz. z dnia 16.09.1997 r. Nr 43 poz. 149), ustanowiono także w obszarze Karczewa obszar chronionego krajobrazu. Granicę obszaru chronionego krajobrazu w przebiegu przyjętym do adaptacji w planach miejscowych na obszarze miasta i gminy Karczew pokazano na planszach: 1A, 2A i 1B.

3.6.1.3.2.6. Pomniki przyrody.

WYKAZ POMNIKÓW PRZYRODY - MIASTO KARCZEW W obrębie miasta znajduje się 1- pomnik przyrody: Lp Nr reje- Lokalizacja pomnika przy- Opis pomnika przy- Obwód na Wyso- . stru woj. rody rody wys. 130 cm kość 1. 184 Karczew - obok kościoła Lipa drobnolistna 3,6 m 25 m Zieleń otaczająca kościół parafialny, z w/w lipą - pomnikiem przyrody - objęta jest ochroną prawną konserwatora zabytków - nr rej. 1043/104. WYKAZ POMNIKÓW PRZYRODY - GMINA KARCZEW Lp Lokalizacja pomnika przyrody Opis pomnika przyrody 1. Glinki - obok mostu kolejowego Topola biała "Maryna" 2. Glinki - obok zabudowań J. Fabianika dąb szypułkowy zw. "Janem" 3. Ostrówek - wzdłuż drogi wiejskiej pozostałość alei: 5 jesionów wyniosłych, 3 lipy drobnolistne, 3 dęby szypułkowe, klon zwyczajny, topola biała 4. Ostrówek - wzdłuż drogi wiejskiej 12 kasztanowców zwyczajnych tworzących aleję 5. Ostrówek - wzdłuż drogi wiejskiej topola biała, wierzba biała - odmiana pła- cząca, lipa drobnolistna 6. Ostrówek - obok zabudowań W. Badow- 2 lipy drobnolistne skiej przy drodze 7. Wzdłuż drogi łączącej wsie Otwock Mały - 81 lip drobnolistnych (aleja), dąb szypułko- Otwock Wielki - wy 8. Otwock Wielki - w zabytkowym parku ob- jesion wyniosły ok pałacu 9. Otwock Wielki - w zabytkowym parku ob- dąb szypułkowy ok pałacu 10. Otwock Wielki - w zabytkowym parku ob- 2 dęby szypułkowe ok pałacu na wyspie 11. Otwock Wielki - na polu w pobliżu bramy 2 dęby szypułkowe wjazdowej do parku Parametry pomników przyrody - wg stanu w dniu uznania.

59 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Opisane wyżej drzewa podlegają szczególnej ochronie polegającej na zakazie wycięcia, niszczenia lub uszkodzenia, zrywania pączków, kwiatów, owoców i liści, nacinania drzew, rycia napisów i znaków, umieszczania tablic oraz wszelkich innych znaków i przedmiotów. Zabrania się także zanieczyszczania terenu w pobliżu drzew, wzniecania ognia, wcho- dzenia na drzewa oraz wznoszenia jakichkolwiek obiektów budowlanych w promieniu 15 m od pnia drzew.

60 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.6.1.3.3. Ochrona dóbr kultury.

3.6.1.3.3.1. Zabytki.

Miasto Karczew - wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków.  ul. Kościuszki Nr Nr: 10, 12, 14, 20, 29;  Pl. Rewolucji Październikowej Nr Nr: 14, 15, 21;  ul. Stare Miasto Nr Nr: 2, 7, 17;  ul. Warszawska Nr Nr: 29, 33, 35, 36;  ul. Żaboklickiego Nr Nr: 11, 12, 13, 14,19, 21, 22, 23, 28, 30, 32, 42, kościół parafialny św. Wita, kapliczka przydrożna;  cmentarz parafialny: kaplica Bielińskich.  zieleń otaczająca kościół parafialny, z lipą - pomnikiem przyrody (Nr rej. 1043/104)  teren upamiętnienia byłego cmentarza żydowskiego (w jego pierwotnych granicach - poza narożnikiem od strony zachodniej) - obiekt wpisany do rejestru zabytków (decyzja z dn. 26.07.1989 r. nr rej. 1377). Gmina Karczew - wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków.  Otwock Wielki - zespół pałacowo - parkowy (na terenie byłego ośrodka URM),  Sobiekursk - b. dwór i pozostałości parku dworskiego,  Całowanie - b. park dworski,  Glinki - pozostałości parku dworskiego,  Ostrówek - kościół parafialny,  Ostrówek - cmentarz parafialny. W stosunku do istniejących obiektów o wartościach kulturowych, objętych ochroną konserwatorską, istnieje obowiązek uzgadniania z Konserwatorem Zabytków m. st. Warszawy wszystkich remontów i modernizacji, przebudów, zmian sposobu użytko- wania itp. Teren upamiętnienia byłego cmentarza żydowskiego wymaga uporządkowania i zagospodarowania w porozumieniu z właścicielem terenu.

3.6.1.3.3.2. Strefy archeologiczne.

Wyznaczone strefy archeologiczne uwzględniono w obowiązujących planach zagospodarowania przestrzennego (ozn. A na rys. planu). Dla uwidocznionych stref archeologicznych istnieje obowiązek informowania Woje- wódzkiego Konserwatora Zabytków o zamiarze rozpoczęcia wszelkich prac ziemnych - w tym związanych z realizacją uzbrojenia technicznego terenu, budową ulic, realizacją wykopów pod budynki, odwodnieniem terenu, eksploatacją zasobów naturalnych (rowy, stawy itp.) - na dwa tygodnie przed ich rozpoczęciem. Zgodnie z obowiązującymi przepisami szczególnymi i odrębnymi w wyniku powyż- szego zawiadomienia Wojewódzki Konserwator Zabytków może ustanowić nadzór archeologiczny nad prowadzonymi pracami ziemnymi. Obowiązek powyższy skutkować powinien odpowiednimi informacjami zawartymi w wydawanych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz pozwoleniach na budowę, które muszą być przesyłane do wiadomości Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

3.6.1.3.3.3. Obiekty archeologiczne

Ustanowione obiekty archeologiczne pokazano na planszach 1A i 2A Studium. 61 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Dla obiektów archeologicznych (których wykaz zamieszczono w punkcie 3.1.2. tekstu Studium) - w terenach uwidocznionych na planszach 1A i 2A Studium - istnieje obo- wiązek informowania Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o zamiarze rozpoczęcia wszelkich prac ziemnych - w tym związanych z realizacją uzbrojenia technicznego terenu, budową ulic, realizacją wykopów pod budynki, odwodnieniem terenu, eksploatacją zasobów naturalnych (rowy, stawy itp.) - na dwa tygodnie przed ich rozpoczęciem, oraz obowiązek uzgadniania z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków tych inwestycji. Zgodnie z obowiązującymi przepisami szczególnymi i odrębnymi w wyniku powyższe- go zawiadomienia Wojewódzki Konserwator Zabytków ma obowiązek ustanowić nad- zór archeologiczny nad prowadzonymi pracami ziemnymi, może prowadzić badania wykopaliskowe lub interwencyjne wyprzedzających działania inwestycyjne. W związku z powyższym planowane działania inwestycyjne powinny uwzględniać se- zonowy charakter badań archeologicznych, które mogą być prowadzone wyłącznie od maja do września. Obowiązek powyższy skutkować będzie odpowiednimi informacjami zawartymi w wydawanych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz pozwoleniach na budowę, które muszą być przesyłane do wiadomości Wojewódzkiego Konserwatora Zabyt- ków. W uzgodnieniach z Konserwatorem należy powoływać się na numer ewidencyjny obiektu, podany w wykazie, zamieszczonym w punkcie 3.1.2. tekstu Studium.

3.6.1.3.4. Lasy ochronne.

Lasy na terenie Karczewa mają status lasów ochronnych od 1982 roku z mocy ustawy z 26.03.1982 r. "O ochronie gruntów rolnych i leśnych" z racji tego, że są położone "....w od- ległości do 10 km od granic administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców". Wymieniona ustawa straciła moc wraz z ukazaniem się nowej ustawy "O ochronie gruntów rolnych i leśnych" 3.02.1995 r. (art. 36). Niemniej status lasów ochronnych dla obszarów gdzie obowiązywał wcześniej (od 1982 r.) podtrzymuje Ustawa "O lasach" z dnia 28.09.1991 r. w artykule 77. który brzmi: " Lasy zaliczone do lasów ochronnych na podstawie przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych stają się lasami ochronnymi w rozumieniu ustawy". Nowe ustawy "O lasach" z 1991 r." i "O ochronie gruntów rolnych i leśnych z 1995 r." mó- wią o sposobie wprowadzania ochrony lasów spełniających warunki lasów ochronnych, a także o odwołaniu tej rangi ochrony przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Natural- nych i Leśnictwa. Może się to odbyć na wniosek Dyrektora Generalnego, po zasięgnięciu opinii zarządu gminy - w odniesieniu do lasów stanowiących własność skarbu państwa, lub na wniosek wojewody uzgodniony z właścicielem lasu i zarządem gminy - w odniesieniu do lasów nie stanowiących własności skarbu państwa - lasów prywatnych. Nowa ustawa "O ochronie gruntów rolnych i leśnych" w art. 9 ust. 2 mówi, że w lasach ochronnych mogą być wznoszone budynki służące gospodarce leśnej, obronności i bezpieczeństwu pań- stwa, oznakowaniu nawigacyjnemu, geodezyjnemu, ochronie zdrowia oraz urządzenia służące tu- rystyce. Ustęp 3 tego artykułu daje możliwość zmiany "...w przypadkach uzasadnionych ważnymi względami społecznymi i brakiem innych gruntów, lasy ochronne mogą być, po uzyskaniu zgody, przeznaczone na inne cele niż określone w ust. 2". Obecnie organem wydającym zgody na zmianę przeznaczenia gruntów leśnych jest Woje- woda Mazowiecki.

62 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.6.1.3.5. Grunty chronione.

Większość gruntów w gminie Karczew oraz część gruntów leżących w granicach administracyjnych miasta Karczewa - to grunty chronione w rozumieniu ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 16 z 22. lutego 1995 r., poz. 78 z późn. zmianami). Przeznaczenie w planie miejscowym gruntów rolnych klas I-III o pow. powyżej 0,5 ha, grun- tów rolnych klasy IV o pow. powyżej 1 ha na cele nierolnicze wymaga uzyskania odpowiednich zgód na zmianę przeznaczenia gruntów. Takiej samej zgody wymaga przeznaczenie w planie miejscowym na cele budowy zbiorni- ków wodnych, eksploatacji kopalin oraz budowy dróg publicznych i linii kolejowych grun- tów klas V i IV pochodzenia organicznego, torfowisk i oczek wodnych. Obecnie organem wydającym zgody na zmianę przeznaczenia gruntów jest Wojewoda Ma- zowiecki.

3.6.2. Ocena skuteczności i sposób ochrony środowiska przyrodniczego.

3.6.2.1. Dotychczasowe formy ochrony.

Znaczna część obszaru miasta Karczewa leży w opisanych wyżej strefach objętych specjalny- mi formami ochrony środowiska. 1. Wschodni obszar miasta zajmuje się Mazowiecki Park Krajobrazowy i jego otulina (MPK). Park wraz z otuliną został powołany uchwałą 207 RN Miasta Stołecznego Warszawy 17.12.1988 r. Mimo istnienia MPK formalnie już od 11 lat, dotąd nie sporządzono planu ochrony dla tego obiektu, do czego obliguje ustawa z dnia 16 października 1991 r. "O ochronie przyrody". Art. 24 p. 9 ustawy mówi: "dla parku krajobrazowego wraz z otuliną sporządza się plan ochrony. Plan ten zatwierdzany jest przez Wojewodę. Ustalenia zawarte w tym planie są wiążące przy sporządzaniu planów zagospodarowania przestrzennego". Brak planu ochrony dla MPK utrudnia zagospodarowanie gminy na tym terenie - tak aby mogły być spełniane warunki ochrony. Rozporządzenie Wojewody Warszawskiego z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie Mazo- wieckiego Parku Krajobrazowego, zmieniło na terenie Parku i jego otuliny dotychczas ob- owiązujące nakazy i zakazy dotyczące zagospodarowania obszaru. W otulinie parku nie ma zakazu lokalizacji budownictwa, a w samym Parku - dopuszcza się realizację siedlisk. Dla prawidłowego określenia możliwości zagospodarowania terenów Parku i jego otuliny potrzebny jest plan ochrony, który następnie powinien być uwzględniony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Plan ochrony MPK jest obecnie opracowywany. Otulina MPK i przygraniczna część terenów leśnych leżących w granicach MPK leży niemal w całości na gruntach prywatnych, osób fizycznych i prawnych, co może spo- wodować w przyszłości - w miarę rozwoju zagospodarowywania obszaru - dosyć silny trend do zabudowy terenów przyleśnych - tak, jak to się dzieje w innych gminach (Warszawa-Wawer, Wesoła, Józefów). 2. Nie sporządzono planów ochrony opisanych wyżej rezerwatów przyrody, do czego obliguje ustawa z dnia 16.10.1991 r. "O ochronie przyrody" art. 23 ust. 4. Ustalenia zwarte w planie ochrony są wiążące przy sporządzaniu operatów leśnych i gospodarce służb leśnych. 3. Lasy na terenie Karczewa mają status lasów ochronnych i są chronione drogą ustawową. 4. "Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu" objął tereny chronione z mocy ustaw i za- rządzeń ustanawiających różne rangi ochrony. Obejmuje więc MPK z otuliną, rezerwaty i lasy ochronne.

63 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Jednak dopiero po jego wprowadzeniu do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego będzie można ustalić sposób zagospodarowania tych terenów, gdyż wszelkie wska- zówki, zalecenia, nakazy i zakazy zawarte w rozporządzeniu Wojewody Warszaw- skiego są ogólnikowe i odnoszą się do całego województwa, nie uwzględniając specy- fiki poszczególnych rejonów. Ponadto Wojewoda Warszawski wykroczył poza uprawnienia ustawowe w § 4 rozporządze- nia, - nakazującym uwzględnianie jego ustaleń w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, a rozporządzenie - w szczególności zał. Nr 3 część A pkt. V oraz części B i C - narusza także sferę kompetencji zarezerwowaną ustawowo dla samorządów terytorialnych. Rozporządzenie nie bierze także pod uwagę zmiany art. 26 ustawy o ochronie przyrody, dokonanej ustawą z dnia 7 lipca 1994 o zagospodarowaniu przestrzennym - co stwierdza wyraźnie Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy w piśmie do Wojewody z dn. 6.11.1997 r., znak GP/WM/0712/125/97. W związku z powyższym rozporządzenie Wojewody z dnia 29.08.1997 r. w sprawie utworzenia obszaru chronionego krajobrazu na terenie województwa warszawskiego w zakresie przyjętych granic oraz ustaleń dotyczących warunków zagospodarowanie terenów zostało oprotestowane przez szereg gmin województwa (np. Wiązowna), a Wojewoda został wezwany w sposób formalny do usunięcia wykazanych wad prawnych rozporządzenia. Są to: A) Rozporządzenie nie określa dokładnego przebiegu granic Obszaru Chronionego Krajo- brazu i wyodrębnionych w nim obszarów podlegających szczególnym zasadom ochrony. W szczególności w rozporządzeniu brak jest szczegółowego opisu przebiegu granic. B) Załącznik graficzny opublikowano w skali, która jest nieadekwatna do wprowadzonego w § 5 rozporządzenia obowiązku uwzględniania ustaleń rozporządzenia w planach zagospodarowania przestrzennego i w decyzjach ustalających warunki zabudowy i zagospodarowania terenu, bowiem nie pozwala na określenie w sposób jednoznaczny przebiegu granic zarówno Obszaru Chronionego Krajobrazu jak i obszarów szczególnej ochrony - przy mapie w skali 1:25000 linia na mapie grubości 1 mm w terenie oznacza 250 m. C) Rozporządzenie wykracza poza zakres kompetencji ustawowych: art. 32 i 37 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 114 poz. 492 z późn. zmianami), na podstawie których został wydany katalog zakazów, nakazów i ograniczeń stanowiący za- łącznik nr 3 do rozporządzenia; art. 7 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 16 poz. 78 z późn. zmianami), który mówi, że przeznaczenie grun- tów rolnych i leśnych na cele nierolne i nieleśne dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, sporządzonym w trybie określonym w przepisach o zagospodarowaniu przestrzennym; art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 89 poz. 415 z późn. zmianami), który mówi, że ustalanie przeznaczenia i zasad zagospodarowania terenu należy do zadań własnych gminy. Do powyższego katalogu niedomagań można dodać jeszcze następujące wady prawne: 1. Ustawa o ochronie przyrody - podstawa prawna Rozporządzenia Wojewody - (Dz.U. Nr 114 poz. 492 z późn. zmianami) stwierdza wyraźnie w art. 4., że tylko:  ustalenia zawarte w planie ochrony, dotyczące obszaru poddanego ochronie, są wią- żące przy sporządzaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w skład którego wchodzi ten obszar. natomiast:  ustalenia zawarte w rozporządzeniu wojewody, dotyczące zagospodarowania obszaru poddanego ochronie, tylko uwzględnia się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, w skład którego wchodzi ten obszar.

64 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

2. Ograniczenia (nakazy i zakazy) wynikające z zał. Nr 3 do rozporządzenia są dużo ostrzejsze, niż wynikające z późniejszego rozporządzenia - dla otuliny MPK - objętej generalnie chronionym krajobrazem - przy czym, ustawa o ochronie środowiska wyraź- nie określa rangi ochrony, co wskazuje na to, że ważniejsze są ustalenia dotyczące wyż- szej formy ochrony (np. ustanowienie w obszarze MPK nowego rezerwaty przyrody automatycznie nie tylko podwyższa rangę ochrony, lecz także dla określonego obszaru - zmienia zakazy i nakazy dotyczące użytkowania terenu).

65 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Przy wymienionych wyżej niedociągnięciach Rozporządzenia, nie ma więc możliwości merytorycznej (ani konieczności wynikającej zacytowanych wyżej przepisów) bezwa- runkowego wprowadzania wszystkich przesądzeń rozporządzenia do planów miejscowych, gdyż w z cytowanej wyżej ustawy wynika, że jedynie ustalenia planów ochrony " są wiążące przy sporządzaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego", a ustawodawca przewidział konieczność dostosowywania ograniczeń wynikających z rozporządzenia wojewody do warunków miejscowych.

3.6.2.2. Zagrożenia środowiska.

Dla zrealizowania ochrony wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego trzeba możliwie skutecznie przeciwdziałać następującym zagrożeniom:  uszczuplaniu i degradacji powierzchni leśnej wynikających z zaśmiecenia, złego lub katastrofalnego stanu sanitarnego drzewostanów (brak pielęgnacji lasów prywatnych powoduje w wielu miejscach konieczność wymiany drzewostanów),  nadmiernej fragmentacji powierzchni leśnej, zwłaszcza przegradzaniu jej barierami (szcze- gólnie w obszarze ciągów ekologicznych)  degradacji wydm,  wprowadzaniu form gospodarowania o znacznej uciążliwości dla środowiska (zanieczyszczenie wód, powietrza, hałas),  obniżaniu poziomu wód gruntowych i ich zanieczyszczaniu, obserwowanemu już przy obecnym zagospodarowaniu terenu (szczególnie w zmeliorowanych obszarach MPK),  tendencji degradacji terenów biologicznie czynnych obszaru - głównie w wyniku zaśmie- cenia, złego lub katastrofalnego stanu sanitarnego drzewostanów,  zmianie charakteru rozbudowy jednostek osadniczych przez wprowadzenie obiektów wiel- kokubaturowych i wysokich,  degradacji siedlisk leśnych w wyniku protegowania monokultur sosnowych,  degradacji roślinności leśnej i obniżania walorów krajobrazowych na skutek ich nadmiernej (dla ich obecnego stanu) penetracji pieszej.  ochrony przed występującymi zagrożeniami pożarowymi. Zakres i zasięg wykrytych zagrożeń środowiska pokazano na planszy 2A opracowania. Są to:  obszary lasów o drzewostanach martwych,  rejony degradacji wydm,  lokalne źródła zanieczyszczeń powietrza,  dzikie wysypiska śmieci wymagające likwidacji.

3.6.2.3. Kolizje.

W Studium określono następujące kolizje istniejącego zagospodarowania i użytkowania tere- nów oraz trendów urbanizacyjnych z wartościami środowiska przyrodniczego i kulturowego, przedstawione na planszy 2 A. 1. Obszary wzmożonej degradacji terenów leśnych wynikającej z braku lub wadliwej ich pie- lęgnacji - w tym drzewostany uszkodzone lub martwe, 2. Rejony lokalizacji dzikich wysypisk śmieci 3. Rejony degradacji wydm, 4. Lokalne źródła zanieczyszczeń powietrza, 5. Dzikie wysypiska śmieci wymagające likwidacji.

66 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Ponadto - w wyniku planowanego (i koniecznego w związku z budową autostrady) rozwoju układu dróg ponadlokalnych przewiduje się: 1. Poszerzenie pasa drogowego drogi Nr 717 o ca 50-60 m dla umożliwienia przeprowadzenia autostrady A-2 przez tereny leśne parku. Mimo to - z rozpatrywanych wariantów przebiegu autostrady w rejonie Warszawy - przebieg autostrady ustalony w Studium jest najmniej kolizyjny. 2. Realizację wschodniej obwodnicy Karczewa - z pozostawieniem fragmentu terenów le- śnych w granicy funkcjonalnej miasta, 3. Występowanie nadmiernego hałasu (istn. i przewidywane) - generowane przez ponadlokalne szlaki komunikacyjne w ustalonych przepisami prawa liniach zabudowy.

3.6.2.4. Warunki ochrony wartości przyrodniczo - krajobrazowych.

Aby prawidłowo określić warunki i sposób ochrony wartości przyrodniczo - krajobrazowych należy sprecyzować jakie elementy wymagają szczególnej ochrony. Są to bądź fragmenty większych struktur mających znaczenie ponadlokalne, jak i cenne przyrodniczo tereny kształ- tujące przede wszystkim krajobraz Karczewa. Ochrony wymagają: a) ponadlokalne i lokalne powiązania przyrodnicze, wymienione w punkcie 3.5.1.tekstu Stu- dium i pokazane Studium na planszy 2A (w tym dolina Wisły i dolina Jagodzianki), b) Szczególne wartości środowiska przyrodniczego obszaru Karczewa, wymienione w punkcie 3.5.2.tekstu Studium, W szczególności ochrony wymagają: a) fragment zwartego ciągu leśnego na piaszczystych tarasach Wisły, ciągnącego się od ujścia Wieprza do Zalewu Zegrzyńskiego. Tworzy on ważną strukturę przyrodniczą o ogól- nopolskiej, a nawet międzynarodowej, ogólnoeuropejskiej randze. Zachowanie tego fragmentu jest ważne ze względu na ciągłość przestrzenną i funkcjonalną całości tej cennej struktury. W studium przewiduje się pełną ochronę tego ciągu leśnego położonego poza granicami funkcjonalnymi karczewskiej jednostki osadniczej. b) cenne elementy strukturalne kompleksu leśnego MPK - chronione przez Zarząd MPK c) lasy na wydmach - jako typowe dla całego kompleksu leśnego - są najwłaściwszą formą użytkowania tego typu siedlisk. Są wrażliwe na wszelkie zagrożenia. W Studium adaptowano ochronę terenów wydmowych ustaloną w planach zagospodarowania przestrzennego. d) tereny podmokłe i bagienne położone w otulinie MPK (bagno "Całowanie"), e) specyficzne funkcje ochronne lasów w rejonie aglomeracji warszawskiej, w szczególności służących poprawie warunków aerosanitarnych i wodnych. zasilaniu układów biotycznych miasta oraz zapewniających tereny wypoczynku o walorach zdrowotnych, estetycznych i poznawczych, wraz z ich mikroklimatem, f) eksponowane, o zachowanych walorach widokowych fragmenty doliny Wisły.

3.6.2.5. Zmiany form ochrony.

W świetle przeprowadzonej w Studium oceny zagrożeń i kolizji stan obecny - poza nie- licznymi wyjątkami pokazanymi na planszy 2A Studium - zapewnia skuteczną ochronę wartości przyrodniczo - krajobrazowych obszaru.

67 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W układzie prawnym natomiast na pewno wymagać będzie korekty:  granica MPK - z dostosowaniem do granic funkcjonalnych miasta,  rozporządzenie Wojewody Warszawskiego w sprawie obszaru chronionego krajobrazu w zakresie tak warunków ochrony jak i granic. Wymagane korekty przedstawiono na planszy 1B studium oraz w ustaleniach Studium podlegających uchwaleniu. Podsumowując można stwierdzić, że wobec skomplikowanych uwarunkowań i narastających konfliktów interesów na różnych szczeblach decyzyjnych, zachodzi obawa, że uzgodnienie jednolitej koncepcji ochrony środowiska między wszystkimi zainteresowanymi podmiotami może być bardzo trudne. Dlatego w studium przedstawiono konkretną propozycję rozgraniczenia "stref wpływu" - sprowadzającą się w efekcie do określenia granicy funkcjonalnej karczewskiej jednostki osadniczej (zasięg rozbudowy infrastruktury drogowej, technicznej i rozwoju zabudowy) oraz za- sięgu obszarów prawnie chronionych (granice MPK, granice strefy chronionego krajobrazu), Można stwierdzić, że w w/w granicach obecne wymogi ochrony środowiska mogą być zreali- zowane w zasadzie bezkonfliktowo.

3.7. Ekonomiczne podstawy rozwoju.

3.7.1. Ponadlokalne podstawy rozwoju.

3.7.1.1. Ludność - prognoza dla województwa warszawskiego do roku 2015.

Wg danych WUS z 1993 r w województwie warszawskim zamieszkuje 2.412.747 osób, w tym w Warszawie 1.642.694 osób a w pozostałych miastach województwa 498.836 osób. BILANS DEMOGRAFICZNY DLA WOJEWÓDZTWA WARSZAWSKIEGO opracowany dla trzech scenariuszy, prognoza pomigracyjna w tys. osób: LUDNOŚĆ obszar stan 1992 prognoza prognoza pomigracyjna wg. Scenariuszy biologiczna rozwoju stagnacji regresu 2015 saldo ludność saldo ludność saldo ludność wojewódz- 2409 2214 +436 2650 +196 2410 +196 2410 two Warszawa 1644 1427 +273 1700 +203 1630 +93 1520 strefa 765 786 +164 950 - 6 780 +104 890 PROGNOZA BIOLOGICZNA ZMIAN DEMOGRAFICZNYCH W WOJ. WARSZAWSKIM DO ROKU 2015 przyrost ludności grupy wiekowe liczby ludności w tys. osób w latach 1993-2015 w tys. osób 1 2 3 ogółem województwo 2409 2348 2214 -195 0-17 570 463 403 -167 18-64 m. / 59 k 1459 1466 1321 -138 65 m. / 60 k 380 419 490 +110 ogółem Warszawa 1644 1576 1427 -217 0-17 360 279 227 -133 18-64 m. / 59 k 1007 991 853 -154 65 m. / 60 k 277 306 347 +70 ogółem strefa 765 772 787 +32 68 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

0-17 209 184 176 -32 18-64 m. / 59 k 452 475 486 +16 65 m. / 60 k 103 113 143 +40 Oceniono, że:  wystąpi ujemny przyrost naturalny ludności w Warszawy, rzędu 213 tys. osób oraz niewielki dodatni przyrost na powstałym obszarze województwa rzędu 17 tys. osób  odnotuje się naturalny ubytek liczebności dzieci i młodzieży - województwo 29%, War- szawa 15%, strefa 3% - oraz wysoki przyrost roczników emerytalnych - województwo 29%, Warszawa 25% , strefa 39%  rok 2005 będzie ważną cenzurą czasową, w którym w wiek emerytalny zaczną wchodzić roczniki wyżu urodzeń z lat 50, liczba emerytów tym samym przewyższy liczbę dzieci i młodzieży, zaś liczba osób wchodzących w wiek produkcyjny będzie niższa od liczby osób wiek ten opuszczających. Narastające procesy starzenia się ludności, wynikające nie z przedłużenia życia lecz wchodze- nia w wiek emerytalny coraz liczniejszych roczników, powodują rosnące obciążenia dla bu- dżetu państwa, tym istotniejsze, że starzenie obejmie również roczniki produkcyjne. Zmniej- sza to naturalnie mobilność zawodową całej grupy produkcyjnej i jest w kolizji z potrzebami gospodarki.

3.7.1.2. Nakłady inwestycyjne.

Odnotowane w latach 1991 - 1992 zróżnicowanie dochodów gmin województwa warszawskiego charakteryzuje rozpiętość wyrażająca się stosunkiem 1: 200 (gmina Leoncin do gminy Śródmieście). Przyczyna tak znacznych zróżnicowań tkwi w różnych potencjałach demogra- ficzno - gospodarczych, ich strukturze, stopniu urbanizacji a także statusie formalno prawnym. W przeliczeniu na mieszkańca to zróżnicowanie jest dużo łagodniejsze i wynosi jak 1 : 7. Wy- znacznikiem samodzielności finansowej i polityki rozwojowej gmin jest udział ich dochodów własnych w dochodach ogółem. Udział ten wahał się w latach 1991-1992 od 90 % do 45 %. Środki wyrównawcze przekazywane gminom z budżetu państwa mają na celu wyrównanie ich sytuacji finansowych oraz finansowanie ich zadań zleconych (infrastruktura społeczna). Od 1985 roku ogólne nakłady przeznaczone na finansowanie rozwoju województwa systema- tycznie rosły. W celu ustalania na co przeznaczane były zwiększone nakłady przeprowadzono podział gospodarki województwa na pięć zasadniczych sfer. 1. Do pierwszej sfery produkcji materialnej sensu stricto zaliczono działy w których wytwarza się konkretne dobra materialne (przemysł, budownictwo, rolnictwo, leśnictwo). 2. Do drugiej sfery dystrybucji dóbr materialnych zaliczono: transport, łączność (częściowo), handel, gospodarkę komunalną i mieszkaniową. 3. Do trzeciej sfery kulturowej, reprezentującej działalność twórczą zaliczono działy: naukę i rozwój techniki oraz kulturę i sztukę 4. Do czwartej sfery kulturowej, ale mającej w przeważającej części charakter odtwórczy zaliczono: oświatę i wychowanie, ochronę zdrowia i opiekę społeczną, kulturę fizyczną, tury- stykę i wypoczynek. 5. Do piątej sfery organizacji i zarządzania zaliczono administrację, wymiar sprawiedliwości, wojsko, aparat porządku publicznego a także instytucje finansowe. NAKŁADY INWESTYCYJNE WEDŁUG SFER GOSPODARKI Sfery gospodarki w odsetkach Polska województwo warszawskie 1992 1991 1992 1993 Ogółem 100 100 100 100 I. Sfera produkcji materialnej 43,1 26 25,4 25 II. Sfera dystrybucji dóbr materialnych 44,3 56,4 52,3 51,8 III.Sfera kulturowa działalności twórczej 0,9 3,4 3,8 3,7

69 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

IV.Sfera kulturowa działalności odtwór- 5,4 5,5 4 3,9 czej V. Sfera organizacji i zarządzania 6,3 8,7 14,5 15,6 3.7.1.3. Infrastruktura ekonomiczna.

Rozwój ekonomiczny uzależniony jest od licznych czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Do pierwszych należałoby zaliczyć zmieniające się koniunktury na rynkach światowych, przede wszystkim Europy oraz sytuacje polityczne sprzyjające współpracy międzynarodowej. Do drugiej należy zaliczyć czynniki determinujące rozwój Polski, zarówno te o wymiarze poli- tycznym jak i ekonomicznym. Szerokim i wieloaspektowym działaniem jest pobudzanie indywidualnej przedsiębiorczości ekonomicznej. Zwiększanie aktywności ekonomicznej należałoby wiązać z kreacją na rynku nowych podmiotów gospodarczych, wzrostem ich dynamizmu, zacieśnianiem się wzajemnych powiązań kooperacyjnych, jak również poszerzaniem o kontakty międzynarodowe. Pomoc- nym w tym procesie byłoby przyspieszenie prywatyzacji gospodarki a także ostateczne roz- strzygnięcie reprywatyzacji. Rozwój jednostek osadniczych zależny jest od:  modernizacji lokalnej infrastruktury technicznej,  przygotowania terenów pod aktualne i przyszłe inwestycje,  tworzenia warunków restrukturyzacji zdekapitalizowanych przedsiębiorstw,  tworzenia warunków i promocji rozwoju działalności gospodarczej sektora prywatnego,  sprawnego systemu zarządzania ułatwiającego rozwój przedsiębiorczości gospodarczej,  poprawy efektywności funkcjonowania zakładów i instytucji podległych władzom miejskim,  oraz innych działań na rzecz uzyskiwania zwiększonych wpływów budżetowych. Wymienione zadania przy dzisiejszym stanie finansów lokalnych są zepchnięte wobec zadań bieżących na margines. Tworzenie modelu pożądanego finansowania zadań rozwojowych w gminach musi być rozpatrywane z dwóch pozycji: samodzielności finansowej gmin i gminnej polityki wobec podmiotów gospodarczych. W obecnej fazie rozwoju gospodarczego istnieje potrzeba właściwej promocji gmin na ze- wnątrz, ponieważ jest to istotnym czynnikiem ich rozwoju. Celem działań promocyjnych jest przyciągnięcie kapitału pochodzącego spoza gminy, w tym zagranicznego. Promocja gminy powinna być zawarta w odpowiednio przedstawionej ofercie marketingowej, która jest rekla- mą potencjału gminy. W ofercie tej możliwości gminy należy potraktować jako towar, który chce się sprzedać. Gmina oferuje wykorzystanie zasobów ludzkich, rzeczowych, przyrodniczych swym potencjalnym klientom, którzy kupując je przyniosą gminie korzyści polegające na zainwestowaniu kapitału, w rezultacie czego powstaną nowe miejsca pracy w gminie, zwiększą się dochody ludności, a to z kolei przyczynia się do powiększania lokalnego popytu. Umiejętna promocja jest bardzo ważnym elementem w rozwoju gmin, gdyż:  powoduje wzrost zainteresowania gminą potencjalnych inwestorów,  następuje ilościowy wzrost odwiedzających gminę w celach turystycznych lub gospodarczych. Władze lokalne pobudzające rozwój przedsiębiorczości na swoim terenie mogą wykorzystać róż- nego rodzaju działania edukacyjne. Podstawowe programy edukacyjne, realizowane przez szkoły zawodowe, są ustalane centralnie jednak władze gmin mają wpływ na kierunki kształcenia i otwie- ranie szkół zgodnie z zapotrzebowaniem, wynikającym z rozwijanego na danym terenie określone- go rodzaju działalności gospodarczej. Ponadto władze gminy mają duży wpływ na doradztwo, także rolnicze, o wiele większy niż na szkolnictwo. Dzięki doradztwu można organizować oświatę pozaszkolną, szkolenia, doskonalenie zawodowe i dokształcanie. Podstawowym zadaniem doradztwa rolniczego jest pomoc zapewniają- ca poprawę efektywności produkcji rolniczej lub co najmniej nie zmniejszanie jej poziomu. Odby- 70 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

wa się to poprzez dostarczanie informacji o wynikach badań naukowych, innowacjach technicznych, usprawnieniach organizacyjnych, danych o sytuacji ekonomicznej w otoczeniu rolnictwa oraz działalność edukacyjną.

71 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W aspekcie wyzwań rynku ważną rolę odgrywa przedsiębiorczość. Ze względu na sferę, której dotyczy można wyróżnić przedsiębiorczość produkcyjną i organizacyjną. Nie kwestionując wagi przedsiębiorczości produkcyjnej wydaje się, że potencjalne możliwości tkwią w rozwija- niu przedsiębiorczości organizacyjnej, z której mogą wynikać różne pomysły dotyczące form inicjatywy lokalnej, np. w zakresie spółek, spółdzielni czy zrzeszeń. Władze lokalne powinny wspierać rozwój przedsiębiorczości. Bardzo ważnym elementem w procesie rozwoju są banki, które są instytucjami przyjmującymi de- pozyty, a zyski jakie otrzymują są pochodnymi operacji kredytowania po wyższej stopie procentowej niż wynosi oprocentowanie depozytów. Zatem zyski banków zależą od sytuacji materialnej ich klientów. Gospodarka rynkowa stawia przed bankami nowe wyzwania. Banki powinny przygoto- wać się do nowego rodzaju działalności, która polega na podejmowaniu działań mobilizujących przyszłych przedsiębiorców do produkcji właściwych towarów w sposób efektywny. Banki prowa- dząc popularyzację nowoczesnej przedsiębiorczości mogłyby zrealizować jednocześnie dwa cele: dać impuls do powstawania podmiotów gospodarczych oraz kredytować te przedsięwzięcia, bo właśnie z działalności kredytowej pochodzi główna część zysków banku.

3.7.1.4. Przedsiębiorczość ekonomiczna.

Sektor prywatny w gospodarce rynkowej trudny jest do objęcia konkretnymi zadaniami roz- wojowym. W wielu przypadkach podmioty gospodarcze tego sektora podejmują działania nie przewidywane w planie. Władze miasta mogą tylko w sposób pośredni wpływać na działal- ność tego sektora, tworząc i kontrolując odpowiednie warunki rozwojowe. Szerokim i wieloaspektowym działaniem, być może najważniejszym obecnie, jest pobudzanie indywidualnej i grupowej przedsiębiorczości ekonomicznej. Zwiększanie aktywności gospodarczej na terenie miasta należałoby wiązać z kreacją na rynku nowych podmiotów gospodarczych, wzrostem ich dynamizmu, zacieśnianiem się wzajemnych powiązań kooperacyjnych, jak również poszerzaniem powiązań o kontakty międzynarodowe. Pomocnym w tym procesie byłoby przyspieszenie prywatyzacji gospodarki, a także ostateczne rozstrzygnięcie reprywatyzacji na terenie Warszawy. Gospodarka wymaga przemian jakościowych, aby skutecznie rywalizować na rynkach międzyna- rodowych. Dysponując Stosunkowo dobrze wykwalifikowanym zapleczem społecznym ma pod- stawę szybkiego uruchomienia produkcji w działach wymagających zaawansowanych technologii. Powstanie małych i średnich, wysoko wyspecjalizowanych i konkurencyjnych przedsiębiorstw, za- trudniających 200-250 pracowników otworzyłoby niewątpliwie drzwi do nowoczesności Konieczne jest zapewnienie gospodarce większej stabilności, a ludności miasta wyższych standar- dów jakościowych. Cele te można osiągnąć przez dalszą modernizację gospodarki komunalnej, a także instytucji obsługi finansowej. Tworzenie nowych rynków kapitałowych takich jak: rynek pa- pierów wartościowych i rynek nieruchomości powinno przełamać stagnację inwestycyjną. Zwięk- szone np. na rynek nieruchomości podaż terenów budowlanych, mieszkań, lokali biurowych i usłu- gowych, hal produkcyjnych i magazynowych powinno spowodować obniżenie się ich cen rynko- wych do rozsądnego poziomu, a także ułatwiłaby ich ekonomiczniejsze wykorzystanie. Usamodzielnienie i uniezależnienie się struktur samorządowych wymaga uzyskania przez gminy zwiększonych:  kompetencji w wykonywaniu zadań własnych (zmniejszenie ogólnokrajowych ograniczeń prawnych na rzecz stanowienia prawa miejscowego) (statutu gminnego),  uprawnień w zakresie dochodów i budżetu (prawa ustanawiania stawki podatkowej od działalności gospodarczej i nieruchomości oraz opłat za usługi komunalne),  transferów dochodów (środków finansowych) w celu wyrównywania dochodów,  udziału w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa przez wzrost subwencji ogól- nych (spadek dotacji celowych),

72 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Równocześnie w odniesieniu do podmiotów gospodarczych powinno nastąpić zdecydowane odejście od systemu drenażu podatników przez:  spadek podatków i opłat od nieruchomości i wzrost ulg za różnego rodzaju działalność go- spodarczą i inwestycyjną,  przyciąganie podmiotów gospodarczych stwarzając im szereg udogodnień: oferta uzbrojo- nych terenów, dogodnie powiązanych komunikacyjnie, zasilanych energetycznie, o korzystnych warunkach środowiskowych i niższych opłatach,  ściąganie migracji oferując mieszkania i miejsca pracy w gminach,  tworzenie modelu upowszechniania własności kapitału i produkcji sprzyjającego rozwojowi średnio dochodowej grupy podatników,  ograniczenie spekulacji nieruchomościami na rzecz operowania wartościami opartymi na równowadze rynkowej, w której podaż nie byłaby sztucznie ograniczona.

3.7.2. Lokalne podstawy rozwoju.

3.7.2.1. Ludność.

Ogółem w mieście i gminie Karczew mieszka około 16.297 osób. Obecnie liczba ludności miasta Karczewa wynosi - 10.750 osób (w tym osiedle Ługi - 4 220 osób) a gminy Karczew - 5.547 osób w tym (wg danych na dzień 31.12.1997 r.):  wieś Brzezinka 190 osób,  wieś Całowanie 594 osób,  Glinki 634 osób,  Janów 205 osób,  Kępa Nadbrzeska 194 osób,  Kosumce 285 osób,  Łukówiec 401 osób,  Nadbrzeż 648 osób,  Ostrówek 373 osób,  Otwock Mały 465 osób,  Otwock Wielki 678 osób,  Piotrowice 341 osób,  Sobiekursk 268 osób,  Władysławowo 30 osób,  Wygoda 80 osób.

3.7.2.2. Struktura wieku.

miasto Karczew gmina Karczew wiek kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni 0-6 355 417 258 241 7-15 795 825 399 414 16-19 394 424 179 175 20-60 3208 3260 1315 1588 Pow. 60 752 320 598 320 Ogółem 5504 5246 2809 2738

3.7.2.3. Struktura zatrudnienia.

Liczba czynnych zawodowo mieszkańców miasta i gminy Karczew (od 20 do 60 lat) wynosiła w 1998 r. 3276 osób. Wg danych z 1995 r. liczba miejsc pracy wynosiła 3945.

73 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Struktura zatrudnienia kształtowała się następująco:  rolnictwo i leśnictwo 15 %  edukacja, ochrona zdrowia i opieka socjalna 20 %  przemysł, budownictwo 30 %  handel, usługi 35 %

3.7.2.4. Bezrobocie.

Liczba bezrobotnych z obszaru miasta i gminy Karczew zarejestrowanych w Rejonowym Urzędzie Pracy w Otwocku wynosiła: 3.340 osób - na koniec 31. 03. 1997 r. (w tym bezrobotni z miasta Karczewa - 2.000, a z gminy Karczew - 1.241 osób). 566 osób - w 1998 r. Obszar miasta i gminy Karczew charakteryzuje się dużym przyrostem miejsc pracy w zakła- dach powyżej 5 zatrudnionych (wg diagnozy stanu zagospodarowania przestrzennego woje- wództwa warszawskiego, BPRW, 1998 r - odpowiedni wskaźnik dla tego obszaru wynosi 1,6., co pokrywa się z danymi o gwałtownym spadku bezrobocia. Jednocześnie rośnie liczba jednostek prowadzących działalność gospodarczą. W 1998 r. się- gnęła ona liczby 1315. Ponadto w celu przeciwdziałaniu bezrobociu organizuje się szkolenia w celu uzyskania przez bezrobotnych dodatkowych kwalifikacji.

3.7.2.5. Rolnictwo.

3.7.2.5.1. Ilość gospodarstw rolnych

W 1998 r w obszarze Karczewa było:  1580 gospodarstw rolnych.  62 gospodarstwa prowadzące produkcję rolną w działach specjalnych rolnictwa.

3.7.2.5.2. Struktura gospodarstw rolnych.

Struktura gospodarstw rolnych na terenie gminy Karczew przedstawia się następująco:  555 gospodarstw o powierzchni od 1,0 l do 1,99 ha,  566 gospodarstw o powierzchni od 2,00 do 4,99 ha  222 gospodarstwa o powierzchni od 5,00 do 9,99 ha  29 gospodarstw o powierzchni od 10,00 do 19,99 ha Rozdrobnienie gospodarstw rolnych nie jest przeszkodą dla ekologicznego modelu rolnictwa. Teren gminy charakteryzuje się niskim poziomem zanieczyszczenia środowiska, co kwalifikuje znajdujące się tu gospodarstwa rolne do podjęcia produkcji zdrowej żywności - z przeznaczeniem na rynek warszawski.

3.7.2.6. Infrastruktura społeczna.

Infrastruktura społeczna jest podsystemem społeczno - ekonomicznym. Ujmuje instytucje i urządzenia przeznaczone do świadczenia usług dla ludności w określonych dziedzinach takich jak: oświata, kultura, zdrowie i wypoczynek czyli działalność infrastruktury społecznej skie- rowana jest na człowieka jako jednostkę społeczeństwa. Rozpatrując rolę usług świadczonych przez urządzenia i instytucje infrastruktury społecznej, wyróżnia się jej funkcję ekonomiczną (gospodarczą, produkcyjną) i społeczną (konsumpcyjną, humanistyczną, kulturową). Ponieważ oba te rodzaje funkcji realizują się pośrednio - przez

74 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

człowieka, w procesie konsumpcji usług świadczonych przez innego człowieka, a ich efekt jest niematerialny - są nazywane usługami społecznymi. Funkcja ekonomiczna usług infrastruktury społecznej wyraża się we wpływie, jaki wywierają usłu- gi społeczne i ich efekty na wzrost intensywności i wydajności pracy, oraz na wzrost produkcji, czyli w konsekwencji na rozwój gospodarczy. Oddziaływanie to dokonuje się przede wszystkim poprzez rozwój podstawowego czynnika produkcji, jakim jest człowiek wraz ze swoimi zdolno- ściami wytwórczymi. Funkcja ekonomiczna usług społecznych może być rozpatrywana w aspek- tach reprodukcyjnym i motywacyjnym. Aspekt reprodukcyjny wyraża się w tym, że konsumpcja usług kulturalno-edukacyjnych przybiera charakter inwestycji w człowieka, decyduje o jego repro- dukcji rozszerzonej w sensie intelektualnym, konsumpcja zaś usług leczniczo-socjalnych wpływa dodatnio na stopę aktywizacji zawodowej i wydłużenie okresu aktywności społeczno-zawodowej. Aspekt motywacyjny usług społecznych polega na wpływie konsumpcji usług społecznych na ilość i jakość pracy, gdyż rozbudzanie aspiracji i kształtowanie potrzeb wyższych skłaniają one ludzi do intensywniejszej pracy, zwiększają przedsiębiorczość itp. W warunkach zaś współczesnego rozwoju gospodarczego elementy sił wytwórczych kształtowane przez te usługi nabierają decydującego znaczenia, gdyż to one właśnie determinują dynamizm innowacyjny, adaptacyjne i absorpcyjne zdolności systemu gospodarczego. Gospodarcze oddziaływanie kultury wyraża się w kształtowaniu przez nią postaw twórczych i skłonnych do innowacji, niezbędnych dla procesów rozwoju. Ekonomiczne znaczenie zdrowia przyczynia się w postaci przedłużonego okresu aktywności zawodowej czy skróconego okresu utraty zdolności do pracy. W podobny sposób można rozpatrywać ekonomiczne znaczenie tu- rystyki i wypoczynku. Cechą szczególną potrzeb zaspakajanych przez usługi wytwarzane w działach infrastruktury społecznej jest to, iż nie ma określonych pułapów ich nasycenia. Z tego też względu znaczenie infrastruktury społecznej rośnie w miarę przechodzenia na wyższy etap rozwoju. Ich znaczenie zwiększa się w miarę wzrostu aspiracji społeczeństwa w zakresie wiedzy, wykształcenia, zdrowia, co wyraża się w zapotrzebowaniu na nowe formy kształcenia, urozmaicone potrzeby wypoczynku czy nowoczesne usługi ochrony zdrowia. Społeczna funkcja infrastruktury społecznej przejawia się nie tylko w zaspakajaniu potrzeb, ale także w kształtowaniu i upowszechnianiu nowych potrzeb, wytwarzaniu określonego systemu wartości, motywacji i zachowań jednostki, co w konsekwencji prowadzi do kształtowa- nia nowego jakościowo społeczeństwa. Wyrazem jej realizacji jest m.in.:  zmniejszanie umieralności niemowląt i umieralności w innych grupach wiekowych czy zawodowych nie uzasadnionej względami biologicznymi,  współudział w tworzeniu wzorców konsumpcji i stylów życia przez propagowanie właściwego trybu życia, pożądanych sposobów spędzania wolnego czasu, aktywnych rodzajów rekreacji itp.,  powiększanie zasobów wiedzy, kwalifikacji i możliwości twórczych człowieka (poprzez kształcenie następuje przyspieszenie rozwoju intelektualnego, zmienia się osobowość, system wartości, rodzaje motywacji, sposoby zachowań),  rozwijanie potrzeb ludzkich, zwłaszcza potrzeb wyższego rzędu, a więc potrzeby wiedzy, rozrywki itp. (zaspokojenie tych potrzeb prowadzi do zadowolenia z życia). Świadomość funkcji spełnianych przez infrastrukturę społeczną w gospodarce narodowej powinna być punktem wyjścia prawidłowej alokacji środków na jej rozwój.

3.7.2.6.1. Oświata - szkoły podstawowe i gimnazja.

Na terenie Karczewa funkcjonuje 5 szkół podstawowych i jedno Gimnazjum (przy ul. Bielińskie- go w Karczewie). W 1997 r. na terenie miasta i gminy funkcjonowały:  szkoła podstawowa Nr 1 im. Bolesława Prusa w Karczewie,  szkoła podstawowa Nr 2 im. Bohaterów Westerplatte w Karczewie, 75 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

 szkoła podstawowa w Otwocku Wielkim,  szkoła podstawowa im. Andrzeja Kukuczki w Sobiekursku,  szkoła podstawowa im. Batalionów Chłopskich w Glinkach,  szkoła podstawowa w Nadbrzeżu. Od 1990 roku rozpoczęły się istotne zmiany w funkcjonowaniu szkół. Uzyskały one większą samodzielność, ale i ponoszą większą odpowiedzialność. Podstawowe wydatki związane z działalnością placówek oświatowych pokrywa gmina.

Szkoły Podstawowe miasta i gminy Karczew w liczbach 1984 1988 1991 1992 1996 oddz uczn n-li. oddz uczn n-li. oddz uczn n-li. oddz uczn n-li. oddz uczn n-li. Szkoła nr 1 w 16 410 22 16 403 21 17 426 31 19 476 31 17 392 24 Karczewie Szkoła nr 2 w 21 590 40 23 693 42 27 797 47 29 843 46 35 898 53 Karczewie Szkoła w 8 198 13 9 227 14 13 260 19 12 285 17 12 290 17 Otwocku Wiel- kim Szkoła w Sobie- 10 253 15 10 271 16 12 2287 22 11 294 18 12 987 18 kursku Szkoła w Glin- 3 49 3 3 59 3 4 51 4 4 69 4 9 165 11 kach Szkoła w Nad- 4 62 5 4 52 4 5 85 5 5 91 5 5 73 5 brzeżu Razem. 62 1562 98 65 1705 100 78 1906 128 80 2058 121 90 2105 128 Z powyższych danych wynika, że w mieście i gminie Karczew w szkołach podstawowych jest 2105 dzieci i 128 nauczycieli.

3.7.2.6.2. Oświata - szkoły średnie - zawodowe i licea.

1 września 1989 roku uroczyście otwarto Zasadniczą Szkołę Zawodową o specjalności naprawa i eksploatacja pojazdów samochodowych. Od 1 września 1992 roku otworzono technikum samo- chodowe. 21 października 1996 roku zaczęto budować nowy budynek szkoły, gdyż szkoła miała swoją siedzibę w budynku dzierżawionym od firmy „Super-Drob”. Nowy budynek szkolny wg projektu będzie miał powierzchnię użytkową przeszło 4000 m2. Oprócz obecnego Zespołu Szkół Zawodowych powołane zostanie liceum ogólnokształcące i liceum ekonomiczne. W planach jest uruchomienie w niedalekiej przyszłości średniej szkoły muzycznej.

3.7.2.6.3. Oświata - przedszkola.

Na terenie miasta i gminy Karczew funkcjonują 4 przedszkola, w tym jedno we wsi Nad- brzeż. W 1997 r. na terenie miasta i gminy funkcjonowały następujące przedszkola: Przedszkola miasta i gminy Karczew Przedszkole 1986 1988 1990 1994 1996 oddz. osób oddz. osób oddz. osób oddz. osób oddz. osób nr 1 w Karczewie 5 169 4 118 5 146 5 145 5 124 nr 2 w Karczewie 5 155 5 151 6 165 6 169 6 170 nr 3 w Karczewie 2 64 2 76 3 82 3 81 w Sobiekursku 2 58 2 59 2 53 1 21 w Otwocku Wlk. 2 53 2 57 2 59 2 43 2 47 w Nadbrzeżu 2 51 2 54 2 53 2 24 1 34 w Glinkach 1 30 1 32 Razem 17 516 18 535 19 552 17 424 18 477

76 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Z powyższych danych wynika, że do przedszkoli w mieście i gminie Karczew uczęszcza 477 dzieci.

77 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.7.2.6.4. Kultura - Miejsko - Gminny Ośrodek Kultury.

Pod koniec lat 70-tych powstała instytucja, która zajęła się programowaniem i organizacją działalności kulturalnej na terenie miasta i gminy. Od początku nosiła nazwę Miejsko - Gminny Ośrodek Kultury. W statucie tej organizacji jest zapisane: „Podstawowym zadaniem ośrodka jest edukacja i upowszechnianie kultury poprzez rozpoznawanie i rozbudzanie zain- teresowań i potrzeb kulturalnych oraz kształtowanie aktywnego uczestnictwa w kulturze”. Ośrodek organizuje w ramach edukacji kulturalnej całej społeczności, uroczystości okolicz- nościowe, koncerty estradowe, spotkania autorskie, spektakle teatralne dla dzieci, a także wyjazdy na spektakle teatralne do teatrów społecznych. Oferta dla dzieci jest bardzo bogata. Prowadzona jest nauka języków, gry na instrumentach, kółko plastyczne, teatralne i tanecz- ne. Zajęcia w grupach dla dzieci w różnym wieku prowadzą przygotowani instruktorzy i pomyślane są dla różnych grup wiekowych. Najczęściej w zajęciach uczestniczą dzieci w wieku 6-15 lat. Bardzo cieszy fakt, że głównymi odbiorcami działań Ośrodka Kultury są dzieci i młodzież szkolna. Dzięki temu kształtuje się ich przyzwyczajenia kulturalne, w przyszłości sami staną się być może animatorami życia kulturalnego w mieście. Dużym zain- teresowaniem cieszą się festyny z okazji „Dni Karczewa” czy „Pożegnania lata”. Imprezą o zasięgu krajowym jest organizowany przez Radę Miejską, Ośrodek Kultury, „Głos Karcze- wa” oraz Towarzystwo Przyjaciół Karczewa Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Jana Krzewniaka. Rozwija się także zespół wokalno - taneczny, który liczy 120 osób w wieku od 5-ciu do 18- stu lat. Głównym celem zespołu jest prowadzenie działalności wychowawczej oraz uczest- nictwo w życiu kulturalnym kraju. Obecnie głównym organizatorem pracy kulturalnej na wsi jest ośrodek kultury. Nowością ostatnich lat są świetlice wiejskie. Każda wieś dysponuje odpowiednim lokalem, w którym prowadzone są różnego rodzaju zajęcia dla dzieci i młodzieży. Wspólnie z ośrodkiem kultury społeczności wiejskie przygotowują wszystkie imprezy związane z dożynkami i świętem ludowym. Są to okazje które mieszkańców wsi mobilizują do aktywnego uczestnictwa w przygotowaniach i integracji środowiskowej. Przy takich okazjach widać duże możliwości, a jednocześnie potrzeby uczestniczenia w życiu kulturalnym. Działacze kultury, pracownicy Ośrodka marzą o nowym obiekcie kulturalnym, w którym na różnych imprezach mieszkańcy będą spędzać swój wolny czas.

3.7.2.6.5. Kultura - biblioteki publiczne.

Bardzo ważnymi placówkami życia kulturalnego miasta i gminy są biblioteki. Największą jest Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy wraz z 5-cioma filiami i dwoma punktami bibliotecznymi. Działa także Biblioteka Parafialna. Różne pod względem wielkości są biblioteki szkolne np. funkcjonująca w szkole Nr 2 dysponuje dziewięcioma tysiącami woluminów, a czytelnia setkami czasopism i dziesiątkami encyklopedii i słowników. Biblioteka Publiczna powstała w 1949 r. Publiczna biblioteka miasta i gminy Karczew w liczbach lata 1953 1962 1985 1996 woluminy 3572 8000 21874 51675 czytelnicy 324 923 1839 2907 wypożyczenia 4057 18108 39473 62038 nowe woluminy 521 500 1800 1351 Samorząd Miasta i Gminy Karczew przeznacza znaczne kwoty z budżetu na rozwój życia kulturalnego. Wg Skarbnika Zarządu udział procentowy w dziale „kultura i sztuka” ciągle rośnie. W ostatnich latach przejawia się to następująco:

Rok 1989 1991 1994 1995 1996 1997 78 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

% w budżecie 2,51 2,54 3 3,06 3,22 3,25 3.7.2.6.6. Kultura - kościoły.

Obszar miasta i gminy Karczew obejmują swoim zasięgiem następujące parafie kościoła ka- tolickiego:  parafia św. Wita w Karczewie,  parafia św. Izydora w Ostrówku,  parafia w Otwocku Wielkim.  parafia Miłosierdzia Bożego (teren Zagór w Karczewie - oś. Ługi).

3.7.2.6.7. Ochrona zdrowia.

W Karczewie działa Sam. Publ. Zespół Opieki Zdrowotnej. Ponadto na terenie miasta i gminy Karczew działa 1 Miejsko - Gminny ośrodek pomocy spo- łecznej, z siedzibą w Urzędzie Miasta i Gminy.

3.7.2.6.8. Ochotnicza straż pożarna.

Została powołana w 1906 r. W 1989 r. prezesem został Roman Wojciechowski, naczelni- kiem - Marian Żelazko. Na mocy nowej ustawy o ochronie przeciwpożarowej OSP w Kar- czewie została włączona do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, uznana za organiza- cję wyższej użyteczności publicznej i zarejestrowana w Sądzie w Otwocku.

Nowa ustawa nałożyła na władze terenowe obowiązek zaopatrzenia OSP w sprzęt ratunko- wo-gaśniczy. W związku z tym Urząd Miasta zakupił na potrzeby OSP nowy sprzęt i pokrył koszty remontu samochodów. OSP miała wówczas 24 przeszkolonych strażaków i ponad 30 chłopców drużyny młodzieżowej. Za udział w akcjach gaszenia pożarów strażacy mieli otrzymywać z budżetu miasta niewielkie wynagrodzenie. OSP także organizuje imprezy kulturalno-towarzyskie w mieście, uczestniczy w wielu uroczystościach lokalnych, integruje społeczeństwo, chroni mienie obywateli przed pożarami. Na terenie miasta i gminy Karczew istnieje 7 remiz OSP

3.7.2.6.9. Kultura fizyczna i sport

W Karczewie działa Ludowy Klub Sportowy „MAZUR-KARCZEW”. Od sezonu 1996-97 karczewscy piłkarze występują po raz drugi w trzeciej lidze. Poza piłkarzami karczewscy sportowcy odnosili sukcesy w podnoszeniu ciężarów, w zapasach, szachach, sportach wodnych i zimowych. Jednak piłka nożna zawsze cieszyła się w Karczewie największym powo- dzeniem i miała najliczniejsze grono sympatyków.

W obszarze gminy we wsi Nadbrzeż działa klub sportowy "Vistula", a w Otwocku Wielkim - klub sportowy "Rokola"

3.7.2.6.10. Media lokalne.

Miasto Karczew posiada lokalną telewizję kablową i lokalną prasę w postaci miesięcznika „Głos Karczewa”

79 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.7.2.7. Infrastruktura ekonomiczna.

3.7.2.7.1. Budżet samorządu terytorialnego.

Budżet samorządu terytorialnego(na koniec 1997 r.) wynosił 16,2 tys. zł, z tego podatki i opłaty lokalne stanowiły 20 % i subwencje, dotacje z budżetu państwa 80 %. Wydatki bu- dżetowe bieżące stanowiły 75 % a inwestycyjne 25 %. Wydatki budżetowe na 1 mieszkańca gminy wynosiły 0,99 tys. zł. PLAN DOCHODÓW BUDŻETU MIASTA I GMINY KARCZEW NA ROK 1997. Lp. Źródła dochodu Plan (w złotych) I Dochody z podatków ogółem 2.749.811 . II Dochody z majątku gminy 3.731.091 III Pozostałe dochody 152.786 I + II + III Razem dochody własne 6.633.688 IV i V Udział w podatkach stanowiących do- 7.947.705 chód państwa VI Subwencje i dotacje 1.895.529 Dochody ogółem 16.476.922 PLAN WYDATKÓW BUDŻETU GMINY W KARCZEWIE NA ROK 1997 (w zł) dział Nazwa działu Wydatki ogółem Z tego bieżące Inwestycje 40 Rolnictwo 684.044 118.044 53000 45 Leśnictwo 3.000 3.000 50 Transport 5.000 5.000 70 Gospodarka komunalna 3.267.680 1.174.280 2.093.400 74 Gospodarka mieszkaniowa, niema- 295.800 295.800 terialne usługi 79 Oświata i wychowanie 6.008.955 5.428.955 580.000 83 Kultura i sztuka 546.164 546.164 85 Ochrona zdrowia 772.756 762.156 10.600 86 Opieka społeczna 1.408. 167 1.408.167 87 Kultura fizyczna i sport 255.000 255.000 89 Pozostała działalność 3.150 3.150 91 Administracja państwowa i samo- 2.798.898 2.748.898 50.000 rządowa 93 Bezpieczeństwo publiczne 20.000 20.000 94 finanse 52.000 52.000 97 Różne rozliczenia 75.508 75.508 I Razem działy 16.196.122 12.896.122 3.300.000

3.7.2.7.2. Podmioty gospodarcze.

Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w gminnym rejestrze wynosiła 2234, z tego wykreślonych zostało 834 (stan na koniec 1997 r.). Obecnie (w 1999 r.) liczba podmiotów gospodarczych wynosi 1315. Działalność w zakresie drobnej wytwórczości, handlu, usług i rzemiosła jest prowadzona przede wszystkim przez prywatne podmioty gospodarcze. W grupie pośrednictwa i doradztwa działa praktycznie tylko Bank Spółdzielczy w Karcze- wie z ajencją na osiedlu Ługi (Zagóry). Ponadto na terenie miasta i gminy Karczew znajduje się kilka większych zakładów przemy- słowych. Są to: 1. Zakłady Chemiczne "GEMI" (dawne Zakłady INCO), 80 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

2. Zakłady Drobiarskie "Super Drob"(dawne Warszawskie Zakłady Drobiarskie), 3. Centrum "Sobiesław Zasada" (były Polmozbyt) 4. Ośrodek Techniczny ZSRR "Traktoeksport" 5. Zakłady mleczarskie "RAISIO FOODS - POLSKA" 6. "PAKPOL" (dawny P.O.M) 7. Zakłady "MARPLEX" i "BAS" w Dzielnicy Technicznej, 8. "ŁUKOMET" (w Całowaniu) 3.8. Układ przestrzenny.

Położenie miasta, rozwój historyczny oraz jego strukturę osiedleńczą i funkcje opisano w punkcie 1.11.

3.8.1. Funkcje zewnętrzne obszaru.

3.8.1.1. Tranzytowe ciągi infrastruktury technicznej.

Przez obszar Karczewa przechodzą następujące tranzytowe ciągi infrastruktury technicznej: 1. Gazociąg wysokiego ciśnienia  400 mm, 2. Linie napowietrzne 110 kV. 3. Ponadlokalne ciągi komunikacyjne (linia kolejowa Skierniewice - Łuków) i drogi Nr 717 (droga Góra Kalwaria - Mińsk Mazowiecki, obecne obejście Warszawy dla TiR-ów) i 801 (Warszawa-Dęblin),

3.8.1.2. Obiekty o znaczeniu ponadlokalnym.

W obszarze Karczewa istnieją następujące obiekty o znaczeniu ponadlokalnym: 1. Zakłady Chemiczne "GEMI" (dawne Zakłady INCO), 2. Zakłady Drobiarskie "Super Drob"(dawne Warszawskie Zakłady Drobiarskie), 3. Centrum "Sobiesław Zasada" (były Polmozbyt) 4. Ośrodek Techniczny ZSRR "Traktoeksport" 5. Zakłady mleczarskie "RAISIO FOODS - POLSKA" 6. "PAKPOL" (dawny P.O.M) 7. Ciepłownia miejska,

3.8.1.3. Mieszkalnictwo.

Na początku lat 80-tych wyznaczono tereny pod budownictwo spółdzielcze wysokie. Na ten cel przeznaczono ok. 40- stu hektarów terenów położonych na granicy m. Karczewa i m. Otwocka. Osiedle nazwano „Ługi 1”. Całe osiedle zrealizowano w technologii wielkopłyto- wej. Wyznaczono tereny pod szkoły, przedszkola i sklepy. Teren osiedla został w pełni uzbrojony w sieć wodociągową, kanalizacyjną cieplną, gazową, elektryczną i telefoniczną. „Ługi 2” to teren około 30 ha wokół obecnie budowlanej szkoły średniej (obecna nazwa - Za- góry). Według planów teren ten zostanie zabudowany budynkami jednorodzinnymi na dział- kach o powierzchni od 250 -800 m2. Wydzielono teren około 4 ha na działki przemysłowo - handlowo - usługowe. 100 działek przekazano właścicielom, a około 150 w drodze przydziału w użytkowanie wieczyste mieszkańcom Karczewa. Na osiedlu realizowana jest zabudowa wolnostojąca, bliźniacza oraz szeregowa. Budowane domy są piętrowe, jednorodzinne, mu- rowane o spadzistych dachach. Obecnie prace budowlane w terenie "Zagóry" właściwie zostały zatrzymane, a obszar ten będzie objęty aktualizacją planu miejscowego, która przesądzi ostatecznie o sposobie zabudowy terenu.

81 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Według Wykazu Gruntów w dniu 1.I.1995 r. tereny osiedlowe zabudowane zajmowały 376 ha, w tym:  w mieście 203 ha  w gminie 173 ha Jeśli przyjąć szacunkowo, że tylko połowa terenów osiedlowych zabudowanych zajęta jest przez budownictwo mieszkaniowe a statystyczne gospodarstwo domowe składa się z trzech osób, to uzyskujemy następujące wskaźniki:

82 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Miasto i gmina łącznie a) ilość terenów zajętych przez budownictwo mieszkaniowe 376 ha = 3760000 m2 : 2 = 1880000 m2 b) liczba domów/mieszkań 16576:3 = 5525 c) ilość m2 terenu przypadająca na jeden dom/mieszkanie 1880000 m2 : 5525 = 340 m2 Miasto a) ilość terenów zajętych przez budownictwo mieszkaniowe 203 ha = 2030000 m2 : 2 = 1015000 m2 b) liczba domów/mieszkań 11076:3= 3692 c) ilość m2 terenu przypadająca na jeden dom/mieszkanie 1015000 m2 : 3692 = 275 m2 Gmina a) ilość terenów zajętych przez budownictwo mieszkaniowe 173 ha = 1730000 m2 : 3 = 865000 m2 b) liczba domów/mieszkań 5500:3= 1833 c) ilość m2 terenu przypadająca na jeden dom/mieszkanie 865000 m2 : 1833 - 472 m2 Nawet z tak ostrożnego szacunku (tereny zajęte przez budownictwo mieszkaniowe zajmują więcej niż połowę terenów osiedlowych zabudowanych, znaczna część mieszkańców miasta mieszka w budownictwie wielorodzinnym - osiedle Ługi) wynika, że w chwili obecnej staty- styczny mieszkaniec miasta mieszka w domku jednorodzinnym na działce o pow. 275 m2, a mieszkaniec gminy na działce o pow. 472 m2. Zarówno plan ogólny miasta jak i plan ogólny gminy zakładają znaczne rozszerzenie terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe w stosunku do terenów osiedlowych zabudowanych przy niewielkim wzroście liczby mieszkańców w okresie ustawowej ważności obu planów tzn. do 2000 roku. Tym samym, nie zachodzi konieczność przeznaczania nowych te- renów pod zabudowę mieszkaniową zwłaszcza, że nie obserwuje się obecnie przyrostu ludno- ści wynikającej z napływu z zewnątrz. Innymi słowy obecnie nie ma czynnika stymulującego przekształcanie Karczewa w "sypialnię" dla Warszawy".

3.8.1.4. Funkcja przyrodnicza.

Funkcja ta polega głównie na położeniu większości terenów Karczewa w głównym obszarze strefy zasilania i regeneracji powietrza centralnej części aglomeracji. Pierwszorzędne wartości obszaru (opisane w pierwszej części Studium) leżą prawie w całości poza granicą funkcjonalną karczewskiej jednostki osadniczej.

3.8.2. Trendy rozwoju.

Obszar Karczewa - mimo położenia w sąsiedztwie Warszawy i dobrego uzbrojenia technicznego - nie wykazuje wzmożonych procesów urbanizacyjnych. Istotnym hamulcem urbanizacji jest tu obecnie duża izochrona dojazdu do centrum aglomeracji. Mimo to - w dłuższej perspektywie czasowej - obserwuje się przyrost mieszkańców obszaru (ok. 10%).

83 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Reasumując - w wypadku przyłożenia odpowiednio silnych czynników wzrostu - obszar Karcze- wa może stać się atrakcyjnym miejscem nowych inwestycji mieszkaniowych i usługowych.

3.8.3. Możliwości rozwoju przestrzennego i dostępność terenów dla inwestowania.

1. W wypadku przyłożenia odpowiednio silnych czynników wzrostu obszar Karczewa ma duże możliwości rozwoju (z obecnych ca 16.400 Mk do ok. 32.000 Mk, docelowo - w zależności od stopnia nasycenia obszaru funkcjami usługowymi związanymi z ew. możliwością budowy autostrady - nawet do ca 38-40 tyś Mk). 2. Potencjalna dostępność terenów w analizowanym obszarze jest duża, ze względu na dobre uzbrojenie i strukturę własności (większość gruntów dostępnych już obecnie inwestowaniu jest we władaniu prywatnym). Porolny układ własności może stanowić w niektórych terenach przejściową przeszkodę w inwestowaniu. 3. Nie przewiduje większego rozwoju przestrzennego zabudowy (poza terenami Otwocka Wiel- kiego, Otwocka Małego, Wygody i Janowa gdzie w Studium wykryto znaczniejszy - w skali gminy - trend budowlany).

3.8.4. Uwarunkowania i kolizje rozwoju.

3.8.4.1. Uwarunkowania rozwoju.

Rozwój obszaru miasta i gminy odbywać się może tylko dzięki zewnętrznym czynnikom wzrostu. Mogą one się wyrażać poprzez:  stymulowanie rozwoju dobrze przygotowanego do inwestowania obszaru miasta i gminy, opartego jednak na ogólnym i długotrwałym procesie wzrostu aglomeracji i inwestycjach "przybliżających" obszar Karczewa do centrum (udrożnienie przeprawy przez Wisłę, udrożnienie ul. Wał Miedzeszyński, budowa mostu przez Wisłę w Józefowie, itp.).  wprowadzenie w obszar Karczewa bardzo silnego stymulatora wzrostu, bezpośrednio od- działowującego na ten obszar (realizacja autostrady A-2 w przebiegu "południowym" przez Górę Kalwarię, realizacja MOP-u).

3.8.4.2. Kolizje.

Podstawowym narzędziem dla określenia prawidłowej polityki rozwoju przestrzennego jest określenie kolizji funkcjonalnych i przestrzennych występujących na danym obszarze, a celem prac planistycznych jest określenie sposobu ich rozwiązania. W obszarze Karczewa podstawową kolizję stanowi brak znaczniejszej ilości terenów nie chronionych prawnie przed inwestowaniem. Zidentyfikowane w Studium kolizje ze środowiskiem przyrodniczym są następujące (por. punkt 3.6.2.3 i 3.6.2.5): 1. Obszary wzmożonej degradacji terenów leśnych wynikającej z braku lub wadliwej ich pie- lęgnacji - w tym drzewostany uszkodzone lub martwe, 2. Rejony lokalizacji dzikich wysypisk śmieci 3. Rejony degradacji wydm, 4. Lokalne źródła zanieczyszczeń powietrza, 5. Dzikie wysypiska śmieci wymagające likwidacji. 6. Poszerzenie pasa drogowego drogi Nr 717 o ca 50-60 m dla umożliwienia przeprowadzenia autostrady A-2 przez tereny leśne parku. Mimo to - z rozpatrywanych wariantów przebiegu autostrady w rejonie Warszawy - przebieg autostrady ustalony w Studium jest najmniej kolizyjny. 7. Realizację wschodniej obwodnicy Karczewa - z pozostawieniem fragmentu terenów le- śnych w granicy funkcjonalnej miasta, 8. Występowanie nadmiernego hałasu (istn. i przewidywane) - generowane przez ponadlokalne szlaki komunikacyjne w ustalonych przepisami prawa liniach zabudowy. 84 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Ponadto można stwierdzić, że w określonych w Studium granicach funkcjonalnych karczewskiej jednostki osadniczej obecne wymogi ochrony środowiska mogą być zrealizo- wane w zasadzie bezkonfliktowo. Rozwiązanie kolizji nie zależy wyłącznie od władz lokalnych, gdyż - oprócz działań Zarządu Miasta i gminy Karczew mających na celu likwidację wykrytych kolizji - w świetle przepi- sów ustawowych zależy także od władz wojewódzkich (np.: korekta granic MPK).

3.9. Obsługa ludności.

3.9.1. Stan istniejący.

Karczew posiada wykształcony ośrodek usługowy. Obiekty usługowe koncentrują się wzdłuż ul. Warszawskiej i Żaboklickiego w starym Karczewie. Istnieją także usługi w pozostałych terenach jednostek mieszkaniowych, zapewniając obsługę ludności i w stosunku do stanu istniejącego zaspakajając prawie w całości potrzeby lokalne. Potrzeby związane z wyższymi stopniami obsługi ludności zaspakajane są poza obszarem opracowania - w Otwocku i w centralnych dzielnicach aglomeracji.

3.9.2. Potrzeby terenowe.

Wraz z rozwojem miasta wzrastać będzie konieczność prawidłowego kształtowania obsługi mieszkańców - w szczególności pozyskania czy utrzymania terenów komunalnych koniecznych dla ich rozwoju. Rozmieszczenie tych terenów nie może być - jak dotychczas - przypadkowe - i zapewnić powinno dobrą izochronę dojścia okolicznej ludności Potrzeby terenowe występują szczególnie w rejonie przewidywanego rozwoju przestrzennego miasta, tzn. w Zagórach i nowootwieranych terenach położonych przy wschodniej obwodnicy Karczewa. W związku z powyższym w Studium wskazano odpowiednie tereny preferowane do komunaliza- cji a należące obecnie do Skarbu Państwa.

3.9.3. Program.

PROGRAM MINIMUM OBSŁUGI LUDNOŚCI RODZAJ PRZYJĘTE RAZEM MIASTO I GMINA KARCZEW USŁUGI WSKAŹNIKI 32.000 Mk 1 2 3 Przedszkola 1.Odsetek dzieci w wie- 6 ob. x 120 msc, dz. 0,48 ha ku od 3 - 7 lat = 8 - 10% przyjęto 8 % 2.Odsetek uczestn. 40% - 60%, przyjęto 40 % Szkoły 1.Odsetek dzieci w wie- 4 ob. x 960 msc, dz. 1,44 ha, 2 ob. x 480 msc, dz. 1,00 ku podstawowa od 7 - ha 15 lat = 12- 16 %, przyjęto 16 % 2.Odsetek uczestnictwa 100 % Przychodnie Zdrowia 1 obiekt 500 m2 p.u., 2 obiekty po 350 m2 p.u Apteki 1 obiekt 200 m2 p.u., 2 obiekty po 160 m2 p.u. Handel, składy, hurtownie 200 m2 p.u./1000 Mk ca 6.400 m2 p.u. Gastronomia 50 m2 p.u./1000 Mk ca 1.600 m2 p.u. Rzemiosło, dr. przemysł nieu- 200 m2 p.u./1000 Mk ca 6.400 m2 p.u. ciążliwy, bazy, składy Administracja ca 1.300 m2 p.u. Policja 2 obiekty po 250 m2 p.u. 85 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Straż Pożarna 3 obiekty Bank 3 obiekty po 200 m2 p.u. Poczta 4 obiekty po 270 m2 Kościoły 4 obiekty

1 2 3 Kino 2 obiekty na 200 msc, 500 m2 p.u. każdy Biblioteka 2 obiekty po 400 m2 p.u. Kluby, Dom kultury 1.800 m2 p.u. Sport i wypoczynek 3 obiekty, dz. od 4.00 ha do 1,00 ha Baza oczyszczania miasta 1 obiekt (opcjonalnie) Baza zieleni miejskiej 1 obiekt (opcjonalnie) Cmentarze 3 tereny, 10,00 ha Parki miejskie 1 teren, dz. 0,35 ha

3.10.Rolnictwo.

Stan istniejący i uwarunkowania rozwoju, a także porównanie z innymi gminami byłego wojewódz- twa warszawskiego opisano w rozdziałach poprzednich. Zasięgi gleb ustawowo chronionych przedstawiono na Planszy 3 A Studium.

3.10.1. Uwarunkowania rozwoju.

Gminy województwa warszawskiego już obecnie charakteryzują się pewnymi odrębnościami. Ich wyrazem są: struktura zatrudnienia, działalność inwestycyjna, formy zagospodarowania przestrzennego, krystalizujące się opinie na temat lokalnych wartości środowiskowych. Pruszków, Grodzisk, Nowy Dwór Maz., Błonie, Legionowo, Wołomin, Piaseczno tworzą ośrodki usługowe, szczególnie handlowe, o ponadlokalnym zasięgu oddziaływania. Inne gminy preferują funkcje mieszkaniowe, sprzeciwia- jąc się równocześnie rozwojowi funkcji kolizyjnych dla mieszkalnictwa. Znacząca jest grupa gmin do- strzegających szanse rozwojowe związane z rekreacją i turystyką (Nieporęt, Celestynów). Konstancin- Jeziorna i Otwock przekonane są o celowości odbudowy ośrodków uzdrowiskowych. W procesie modernizacji rolnictwa wyodrębnią się gminy widzące swą przyszłość w tworzeniu mocnej strefy żywicielskiej dla aglomeracji (Ożarów, Karczew). Jednocześnie trendami, kolizyjnymi do tradycyjnego rolnictwa, a typowymi dla współczesnych aglomeracji są:  zacieranie się stref funkcjonalnych o jednorodnym charakterze zagospodarowania (mieszkanie, praca, wypoczynek),  rozrastanie się obszarów koncentracji, przez wypieranie ze strefy centralnej do strefy ze- wnętrznej mieszkalnictwa, usług produkcyjnych i niektórych miejsc pracy,  występowanie nasilonych ruchów w strefie obrzeżnej w okresach świątecznych i sobotnio niedzielnych, związanych z wypoczynkiem i turystyką. Także rozwój miejskich form mieszkalnictwa oraz związanych z nimi usług i produkcji dokonuje się kosztem rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Zarysowuje się konflikt pomiędzy rozwojem aglomeracji a rolnictwem. W latach 1988 - 92 tempo ubytku użytków rolnych wynosiło w skali byłego wojewódz- twa ok. 0.5% rocznie, w latach 1970 - 80 było jeszcze wyższe (1.0 %). Największe nasilenie tych pro- cesów odnotowuje się w jego lewobrzeżnej części, tej o najwyższych walorach rolniczych. W byłym województwie warszawskim przypada około 0.07 ha powierzchni żywicielskiej na jednego mieszkańca. Obszar ten więc nie może być samowystarczalny w produkcji żywności. Wzra- sta także procent terenów skażonych, na których produkcja żywności ze względów zdrowotnych nie jest wskazana. Ochrona ilościowa najlepszych gruntów rolnych może być osiągnięta przede wszystkim przez:

86 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

 racjonalne określenie w planach zagospodarowania przestrzennego oraz planach urządzenio- wo - rolnych większych areałów chronionych przed rozdrobnieniem parcelacyjnym oraz zabu- dową,  wdrażanie mechanizmów ekonomicznych sprzyjających nowoczesnej produkcji rolnej, o wyż- szym od średniej krajowej poziomie infrastruktury rolnej i intensywności upraw,  odformalizowanie trybu kształtowania cen gruntów i wolny obrót ziemią, pozwalający na ure- alnienie wartości rolniczej przestrzeni produkcyjnej.  odpowiednie wykształcenie i poziom kwalifikacji zawodowych, a ostatnio - także przez pre- dyspozycje menadżerskie. Także istotne znaczenie w zachowaniach przestrzennych ludności ma działalność inwestycyjna sektora prywatnego, szczególnie krajowego. Dysponując ograniczonym kapitałem, sektor ten lo- kuje go w przedsięwzięciach małych, przynoszących szybki zysk lub korzystną lokatę gotówki. Proces ten jest szczególnie odczuwalny w rejonach budownictwa jednorodzinnego i zagrodowe- go, których mieszkańcy odchodzą od rolnictwa i są zainteresowani wyłączaniem z gospodarki rolnej gruntów, celem ich parcelacji i sprzedaży. Ustawa o ochronie gruntów rolnych jest w tym procesie jedynym hamulcem spontanicznej parcelacji i zabudowy terenów rolnych. Liczni właściciele gruntów rolnych są zainteresowani sprzedażą swojej posiadłości i przeniesie- niem się do Warszawy, z kolei ludność nie posiadająca nieruchomości jest zainteresowana bu- dową możliwie taniego mieszkania lub uruchomieniem drobnej działalności gospodarczej. Także dawni rolnicy oraz chłopo-robotnicy są zainteresowani bardziej działalnością pozarolniczą. Dostęp do zdobyczy cywilizacyjnych takich jak: środki łączności i transportowe, zmechanizowa- ny sprzęt gospodarstwa domowego, większe możliwości technicznego uniezależnienia się od środowiska naturalnego powodują, że obszar w zasięgu 50 a nawet 100 km od dużego miasta jest jako całość atrakcyjnym rejonem zamieszkania, pracy i wypoczynku. Odpowiedzią na te procesy może być tylko modernizacja rolnictwa, w kierunku jego uno- wocześniania agrotechnicznego, zwiększenia gospodarstw rolnych, zmniejszenia zatrudnienia, rozwoju przetwórstwa i usług rolnych, z pełnym wykorzystaniem warunków naturalnych, w obszarze Karczewa korzystnych szczególnie w terenach doliny Wisły. W świetle prognozy, że rolnictwo i leśnictwo zmniejszą około 4-krotnie liczbę zatrudnionych do 2015 r. - są to warunki sine qua non utrzymania w obszarze Karczewa funkcji rolniczej jako wiodącej, zapewniającej jednocześnie godziwe warunki pracy i życia mieszkań- ców. Utrzymanie funkcji rolniczej wymaga więc daleko idącej przebudowy gospodarki żywno- ściowej, która może w obszarze Karczewa - tak jak w całym rejonie Warszawy sukcesywnie zanikać - jeżeli nie nastąpi jej unowocześnienie, zarówno na poziomie rolnictwa jak i prze- twórstwa rolnego.

3.10.2. Kierunki rozwoju.

Przewiduje się, że procesy opisane wyżej nie ominą także obszaru karczewskiej jednostki osadniczej. Mogą one przybrać dwojaki charakter:  sukcesywnego przekształcania obszaru (z stopniowym wprowadzaniem funkcji nierolniczych i restrukturyzacją pozostałych gospodarstw rolnych - nastawionych na rynek zbytu tworzony przez aglomerację warszawską,  gwałtownego przekształcenia charakteru obszaru (w wypadku realizacji autostrady A-2 w przewidywanym w Studium przebiegu). Jednak tereny najkorzystniejsze dla rolnictwa obszarowego - (południowa i zachodnia część gminy) pozostaną w małym stopniu przekształcone - i w wypadku stworzenia w miarę konkurencyjnych warunków w stosunku do innych form gospodarowania - funkcja rolnicza będzie się w tym obszarze utrzymywać i rozwijać. 87 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W Studium - poza niewielkimi zmianami w obszarze wsi położonych na górnym tarasie Wisły i bliżej Karczewa - nie przewiduje się znaczniejszych zmian zasięgów terenów inwestowania kubaturowego. (por. punkt 1.7.2. tekstu Studium podlegającego uchwaleniu. Ewentualność znacznego rozwoju przestrzennego funkcji nierolniczych (przewidywana także w Studium) - wymagać będzie odpowiedniego oprzyrządowania poprzez plany miejscowe.

3.11.Obsługa obszaru miasta.

3.11.1. Inżynieria.

3.11.1.1.Wodociągi.

3.11.1.1.1.Zasady obsługi.

Zakłada się w zaopatrzenie w wodę wszystkich terenów rozwoju zainwestowania typu miejskiego z istniejących i projektowanych w obszarze gminy ujęć lokalnych. Rozwój sieci odby- wać się będzie zgodnie z wykonanymi opracowaniami projektowymi.

3.11.1.1.2.Standardy obsługi.

Przewiduje się pokrycie zapotrzebowania mieszkańców na wodę z wodociągu komunalnego wg następujących wskaźników: - funkcja mieszkaniowa jednorodzinna i roln. 160 dm3/M/dobę Nd=1,30 Nh=1,60 - funkcja mieszkaniowa wielorodzinna 200 dm3/M/dobę Nd=1,30 Nh=1,30 - funkcje usługowe 50 dm3/M/dobę Nd=1,30 Nh=2,00

3.11.1.1.3.Istniejące źródła zaopatrzenia w wodę.

1. Obszar Karczewa obsługują następujące komunalne ujęcia wody:  podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę - istniejące ujęcie wody zlokalizowane na pograniczu miast Otwocka i Karczewa, zaopatrujące w wodę miasto Karczew poprzez rozbudowywaną sieć wodociągową,  ujęcie wody "Glinki" ze stacją wodociągową i wodociągiem grupowym obejmującym zasięgiem obsługi wsie: Nadbrzeż, Kępa Nadbrzeska, Glinki, Ostrówek i Kosumce.  uzupełniające źródła zaopatrzenia w wodę - mogące zaopatrywać w wodę obszar objęty Stu- dium to ujęcie wody dla instytutu jądrowego w Świerku (ozn. na rysunku planu Otwocka symbolem J 32 IWZ), istniejące w Dzielnicy Technicznej w Karczewie (PK14 IWZ) oraz istniejący wodociąg lokalny przy Ośrodku Wypoczynkowym we wsi Otwock Wielki, 2. Pozostali mieszkańcy oraz obiekty usługowe nie objęte zasięgiem działania istniejących wodociągów lokalnych zaopatrują się w wodę ze źródeł indywidualnych tj. studni wierconych lub kopanych (nieliczne) na działkach.

3.11.1.1.4.Ocena potrzeb rozwoju sieci wodociągowej.

3.11.1.1.4.1. Miasto Karczew.

Obszar m. Karczewa leży w zasięgu obsługi wymienionych wyżej rozbudowywanych komunalnych sieci wodociągowych.

3.11.1.1.4.2. Gmina Karczew.

W gminie Karczew funkcjonuje wodociąg miejski grupowy obejmujący zasięgiem ob- sługi wsie: Nadbrzeż, Kępa Nadbrzeska, Glinki, Ostrówek i Kosumce.

88 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Ujęcie wody "Glinki" ze stacją wodociągową. Ujęcie wody i stacja wodociągowa znajdują się we wsi Glinki. Woda pobierana jest naprzemiennie z jednej z dwu studni oligoceńskich: studni nr 2 o głębokości 226,2 m i studni nr 3 o głębokości 225,5 m. Studnie odwiercone zostały w 1989 r. Decyzja nr 58/90 z dnia 03.03.1990 r. zatwierdza zasoby eksploatacyjne ujęcia w kat. B w wysokości Qe = 78 m3/h przy depresji s = 21 m. Decyzją Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego - pismo OSL-I- 7211/1480/97/90 z dnia 21.02.1991 r. - udzielono pozwolenia wodnoprawnego na pobór wody w ilości max. 72,7 m3/h ze studni nr 2 i 3 pracujących naprzemiennie. Na taką wydajność została zaprojektowana stacja uzdatniania wody. Jest to automatycz- na stacja kontenerowa - AKSUW - 60. Proces uzdatniania wody polega na wstępnym utlenieniu za pomocą roztworu podchlo- rynu sodu, w dawce 2 mg C12/dm3, w zbiorniku reakcji o 10 minutowym czasie za- trzymania, po czym woda przepływa przez 2 poziome filtry z prędkością v = 12 m3/h. Wody technologiczne z płukania filtrów, po przetrzymaniu w osadniku, odpływają do pobliskiego rowu. Uzdatniona woda magazynowana jest w 6 zbiornikach poziomych o łącznej pojemności czynnej V = 265 m3, skąd pompami II-go stopnia tłoczona jest do sieci. Maksymalna wydajność godzinowa określona została w wysokości q-43,6 dm3/s= 60 m3/h. Obecnie nie jest wykorzystywana maksymalna wydajność stacji. Występująca nadwyżka wody będzie przeznaczona na zaspokojenie potrzeb wsi Sobiekursk i Piotrowice. Zamierzenie to znajduje się w fazie realizacji (przewód dosyłowy ze wsi Glinki i sieci rozprowadzające na terenie obu wsi). Pozostałe wsie zaopatrywane z wodociągu "Glin- ki" (wymienione na początku rozdziału) uzbrojone są w sieć wodociągową w wystarcza- jącym stopniu). Sieć wodociągowa. Jest to sieć z rur PCW o średnicach Dz 110 ÷ 225 mm. Zaopatrzenie w wodę całego pasa nadbrzeżnego uznać należy za prawidłowe i wystarczają- ce. W pozostałych wsiach w gminie nie ma zorganizowanych wodociągów miejskich. Lokalnie działają niewielkie systemy bazujące najczęściej na abisynkach (np. młyn we wsi Wygoda). Własny wodociąg posiada też Ośrodek Wypoczynkowy we wsi Otwock Wielki. Poza tym ludność zaopatruje się w wodę ze studni kopanych lub wierconych typu "abi- synka", znajdujących się na poszczególnych posesjach. Woda ujmowana jest z płytkiej przypowierzchniowej warstwy wodonośnej i jej jakość nie odpowiada obowiązującym normom jakości wody do picia i potrzeb gospodarczych. W wodzie tej stwierdza się przekroczenie dopuszczalnej zawartości związków żela- za, manganu, azotu oraz wskaźników mętności i barwy, co dyskwalifikuje ją jako źródło wody dla ludności. Z tego powodu stan zaopatrzenia w wodę na terenach poza zasięgiem obsługi wo- dociągu "Glinki" uznać należy za zły, wymagający szybkiej poprawy. Wytyczne z planów wyższego rzędu. Opracowaniem wyższego rzędu dot. gminy Karczew jest Program Ogólny wodociągu "Glinki" wraz z aktualizacją z 1992 r. Rozwiązuje on sprawę zaopatrzenia w wodę 7 wsi w zachodniej części gminy. Standardy obsługi.

89 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Zasady zaopatrzenia w wódę ludności w gminie powinny być ustalone przy przyjęciu następujących założeń:  wszyscy mieszkańcy gminy na terenach objętych zasięgiem obsługi systemów wodo- ciągowych będą mieli możliwość korzystania z wody wodociągowej,  woda będzie doprowadzona do poszczególnych posesji,  budynki mieszkalne będą wyposażone w podstawowe urządzenia sanitarne: zlew ku- chenny, spłukiwany ustęp i urządzenia kąpielowe z lokalnym przygotowaniem cie- płej wody w piecykach gazowych lub fermach elektrycznych,  uwzględniono możliwość używania wody, poza zaspokojeniem potrzeb bytowo - gospodarczych, także do utrzymania gospodarstw, drobnego inwentarza, upraw przydomowych oraz maszyn i pojazdów rolniczych. Prognoza wielkości potrzeb Wielkość zapotrzebowania na wodę obliczono przy następujących założeniach:  tereny objęte zasięgiem obsługi wodociągowej będą docelowo skanalizowane,  przy planowanym stanie zagospodarowania przestrzennego gminy z wodociągów ko- rzystać będzie 95 % mieszkańców, wszystkie obiekty usług podstawowych, drobnej wytwórczości i rzemiosła oraz produkcji rolnej. Ponieważ wsie w gminie Karczew mają charakter rolniczy, jednostkowe wskaźniki zapotrzebowania na wodę przyjęto wg norm scalonych ustalonych dla rejonów wiejskich o przeciętnym rozwoju hodowli zwierząt i instytucji usługowych. Wskaźnik ten uwzględnia zapotrzebowanie na wodę dla celów pitnych i bytowo - gospodarczych w gospodarstwach domowych zagród wiejskich, dla potrzeb hodowli zwie- rząt, eksploatacji maszyn i pojazdów rolniczych, drobnych rozproszonych zakładów pracy i użyteczności publicznej oraz potrzeb własnych zakładu wodociągowego. W obliczeniach uwzględniono przewidywane większe skupiska rzemiosła zwiększając wartość jednostkowego wskaźnika. Odrębnie obliczono zapotrzebowanie wody na wodochłonne uprawy szklarniowe we wsiach Janów i Brzezinka. Obliczenia wykonano dla stanu docelowego w podziale terytorialnym na potencjalne obszary w zasięgu działania poszczególnych układów wodociągowych - obszary I, II i III. W globalnej ilości zapotrzebowanej wody zawarto straty wody w sieci wodociągowej w wysokości 10 % średniego dobowego zapotrzebowania. Ogólną wydajność wodociągu uzależnia się od wymaganych warunków zabezpieczenia przeciwpożarowego. Powinna być ona co najmniej o 25% wyższa od wydajności określonej do gaszenia pożaru. Dla wsi w gminie Karczew ilość wody do zewnętrznego gaszenia pożaru wynosi 5 dm3/s lub 50 m3 zapasu wody w naturalnych bądź p.pożarowych zbiornikach wodnych. Źródła wody. Jako źródła wody istniejące i potencjalne, przewidywane do zaopatrzenia w wodę tere- nów gminy, brane są pod uwagę:  istniejący wodociąg "Glinki" o wyd. do sieci 43,6 dm3/s  istniejący wodociąg lokalny przy Ośrodku Wypoczynkowym we wsi Otwock Wielki,  system wodociągu w Otwocku. Bilans potrzeb wodnych i źródeł zaopatrzenia. Bilans wykonano dla opisanych obszarów, przypisując im prawdopodobne źródła wody.

90 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Obszar I wsie pasa nadwiślańskiego w zachodniej części gminy: Nadbrzeż, Kępa Nadbrzeska, Glinki, Ostrówek, Kosumce oraz wsie środkowej części gminy: Sobiekursk i Piotrowice. Zapotrzebowanie na wodę dla tego obszaru wynosi:  dla urządzeń źródłowych - 45 m3/h,  dla pokrycia zapotrzebowania maksymalnego godzinowego - 105 m3/h = 30 dm3/s. Wydajność istniejącej stacji "Glinki", przewidzianej do zaopatrzenia obszaru I, wynosi 73 m3/h z możliwością dostarczenia. do sieci wody w ilo- ści ok. 160 m3/h = 44 dm3/s. W źródle tym występuje rezerwa w zasobach w ilości ok. 28 m3/h, którą można traktować jako rezerwę ogólnosystemową. Należy także wziąć pod uwagę wariant z wykorzystaniem tej nadwyżki dla zaopatrzenia w wodę najbliższych wsi i ewentualnie uwzględnić w opracowaniu koncepcyjnym zaopatrzenia w wodę całej gminy.

Obszar II wsie Janów, Brzezinkę, Łukówiec i Całowanie przewidziany jest do zaopatrzenia z systemu wodociągowego w Otwocku, za pośrednictwem sieci w Karczewie. Wymagana ilość wody dla zaspokojenia potrzeb w godzinie maksymalnego rozbioru wynosi:  dla wsi Janów i Brzezinka, które przewidziane są do zwodociągowania w pierwszej kolejności. Ilość wody - q = 10 dm3/s = 37 m3/h ; średnio q = 15 m3/h.  wsie Łukówiec i Całowanie brane pod uwagę w perspektywie realizacji wodociągowych wymagają dostarczenia wody w ilości q = 11 dm3/s = 40 m3/h; średnio 16 m3/h. Docelowo do obszaru II na leży doprowadzić wodę w ilości: q = 21,5 dm3/s = 80 m3/h ; średnio 35 m3/h. Obszar III północny fragment terenu gminy, obejmujący wsie: Otwock Wielki, Otwock Mały, Wygoda i Ostrówiec. Istnieje potencjalna możliwość zaopatrzenia tego obszaru z lokalnego wo- dociągu, funkcjonującego na terenie Ośrodka Wypoczynkowego URM w Otwocku Wielkim. Przy braku możliwości takiego rozwiązania woda będzie doprowadzona z systemu wodociągowego w Otwocku. Docelowe zapotrzebowanie na wodę, rozumiane jako ilość wody wtłacza- na bezpośrednio do sieci: q godz.max = 17,5 dm3/s = 60 m3/h ; średnio 30 m3/h. Zasady obsługi. System zaopatrzenia w wodę gminy Karczew będzie obejmować trzy niezależne układy wodociągowe, zasilane z dwóch bądź trzech niezależnych źródeł wody. Układy te w praktyce powinny posiadać powiązania sieciowe z odpowiednim systemem zasuw odcinających, co umożliwi zaopatrzenie w wodę gminy w sytuacjach awaryjnych, aczkolwiek z obniżonymi parametrami. Dla pojedynczych obiektów położonych zdecydowanie poza zasięgiem obsługi wodo- ciągowej dopuszcza się indywidualne zaopatrzenie w wodę ze studni przydomowych. Potrzeby terenowe i warunki lokalizacji. Na obszarze gminy nie przewiduje się lokalizowania obiektów wodociągowych, wyma- gających rezerwowania terenu. 91 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Odrębnym zagadnieniem są strefy ochrony sanitarnej ujęć wody, dla których należy określić ich rodzaj i zasięgi. Dotyczy to wszystkich istniejących ujęć wody. Sieć wodociągowa. Przewody wodociągowe będą lokalizowane głównie w pasach dróg i ulic, co nie wymaga rezerwowania dodatkowego terenu. Przy ewentualnym lokalizowaniu przewodów na terenach rolnych lub leśnych, należy brać pod uwagę konieczność zapewnienia dojazdu dla służb eksploatacyjnych na całej długości trasy przewodu.

3.11.1.1.5.Strefy ochronne ujęć wody.

Źródła wody - w/w komunalne ujęcia lokalne - nie posiadają określonych stref ochrony - wyznaczonych zgodnie z rozporządzeniem MOŚZNiL z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie zasad ustanawiania stref ochronnych źródeł i ujęć wodnych stanowiących podstawę zbiorowego zaopatrzenia w wodę ludności (Dz. U. Nr 116 z dn. 16.12.1991 r.). Zgodnie z tym rozporządzeniem dla poszczególnych studni ujęcia musi być ustanowiona strefa ochronna bezpośrednia, obejmująca teren o promieniu 8 + 10 m wokół studni. Natomiast potrzebę wyznaczenia strefy ochrony pośredniej należy ustalić w wyniku analizy lokalnych warunków środowiska, sposobu zagospodarowania i użytkowania gruntów oraz wa- runków hydrogeologicznych i hydrologicznych. W przypadku braku uzasadnienia możliwości wyznaczenia jedynie strefy bezpośredniej, nale- ży wykonać specjalistyczne opracowanie hydrogeologiczne obszaru zasobowego ujęcia i na jego podstawie ustanowić strefę ochrony pośredniej ujęcia z określeniem m. in. jej wielkości oraz wykazem robót i czynności które mogą być zabronione na terenie strefy, dla wyelimino- wania czynników powodujących zmniejszenie przydatności ujmowanej wody lub wydajności ujęcia. W wyżej cytowane Rozporządzenie obowiązuje od 31.12.91 r. Zgodnie z § 5.2 "Rozporządzenia", strefy ochronne wyznacza się na podstawie ustaleń zawartych w dokumentacji hydrogeologicznej obszaru zasobowego ujęcia wody. Poprzez strefę ochronną rozumie się obszar poddany nakazom, zakazom i ograniczeniom w zakresie użytkowania gruntów i korzystania z wody, obejmujący ujęcie wody oraz grunty przyległe. W w/w Rozporządzeniu wydzielone zostały następujące rodzaje stref ochronnych: 1) Teren ochrony bezpośredniej (obejmuje grunty, na których jest usytuowane ujęcie wody oraz otaczający je pas gruntu o promieniu 8 do 10 m o bardzo rygorystycznych zasadach użytkowania), 2) Teren ochrony pośredniej, a) wewnętrzny, przylegający do terenu ochrony bezpośredniej (przylega do terenu ochrony bezpośredniej i zabezpiecza ujęcie przed skażeniem bakteryjnym i wyznaczony jest 30 dniowym czasem przepływu wody w warstwie wodonośnej do ujęcia.), b) zewnętrzny (obszar zasilania ujęcia. Jeśli jednak czas przepływu wody od granicy zasilania do ujęcia jest dłuższy od 25 lat, strefa ta obejmuje obszar wyznaczony 25 letnim czasem wymiany wody w warstwie wodonośnej). W uzasadnionych przypadkach, po przeanalizowaniu warunków środowiska, sposobu zagospodarowania i użyt- kowania gruntów oraz warunków hydrologicznych i hydrogeologicznych, może być ustanowiona strefa ochronna obejmująca jedynie teren ochrony bezpośredniej. Zasady użytkowania terenu w obrębie stref ochronnych: 1) Teren ochrony bezpośredniej. a) Na terenie ochrony bezpośredniej o promieniu 10 m od studni znajduje się studnia wraz z obudową i urzą- dzeniami służącymi do poboru wody. Na terenie zabronione jest użytkowanie gruntów do celów nie zwią- zanych z eksploatacją ujęcia wody. Zgodnie z Rozporządzeniem MOŚZNiL, w sprawie zasad ustanawiania stref ochronnych źródeł i ujęć wody, na terenie ochrony bezpośredniej należy zapewnić:  odprowadzenie wód opadowych w taki sposób, aby nie mogły się one przedostawać do urządzeń słu- żących do poboru wody,  zagospodarowanie terenu zielenią,  szczelne odprowadzenie poza granicę strefy ochronnej ścieków z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy urządzeniach służących do poboru wody, 92 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

 ograniczenie niezbędnych potrzeb przebywania osób nie zatrudnionych stale przy urządzeniach służą- cych do poboru wody. b) Na terenie strefy ochrony bezpośredniej wprowadza się zakaz:  przebywania osób nieupoważnionych,  budowy urządzeń nie związanych bezpośrednio z poborem wody,  wykonywania czynności nie związanych bezpośrednio z poborem wody,  wykonywania czynności nie związanych bezpośrednio z eksploatacją lub remontem studni,  gromadzenia śmieci,  gromadzenia wszelkich środków chemicznych i łatwopalnych. Teren ochrony bezpośredniej należy ogrodzić i oznakować. 2) Wewnętrzny teren ochrony pośredniej. a) W obrębie terenu stanowiącego strefę wewnętrzną ujęć wód podziemnych nie należy:  wyprowadzać ścieków do ziemi i wód powierzchniowych,  przechowywać i składować substancji toksycznych czy promieniotwórczych lub ropopochodnych,  stosować nawozów i chemicznych środków ochrony roślin,  budować osiedli mieszkaniowych,  wykonywać robót melioracyjnych,  budować dróg publicznych,  lokalizować zakładów przemysłowych i ferm chowu zwierząt,  lokalizować wysypisk i wylewisk komunalnych i przemysłowych,  lokalizować cmentarzy. b) Strefa ochrony wewnętrznej powinna być oznakowana poprzez umieszczenie tablic ostrzegawczych z na- pisem: Uwaga: strefa ochronna wód podziemnych. c) Strefa podlega wzmożonemu nadzorowi organu ochrony środowiska. 3) Zewnętrzny teren ochrony pośredniej. a) W obrębie rozległego terenu ochrony zewnętrznej wprowadza się zakaz:  wyprowadzania ścieków do wód podziemnych,  zakładania wysypisk komunalnych, przemysłowych oraz wylewisk,  zakładania cmentarzy,  lokalizowania jakichkolwiek zakładów, wytwórni, magazynów itp. bez koniecznej opinii o wpływie obiektu na środowisko. Strefa ochrony zewnętrznej powinna być zaznaczona na planach zagospodarowania celem umożliwienia kon- trolowanego sposobu zagospodarowania terenu. W strefie ochrony zewnętrznej nie przewiduje się ograniczeń w budownictwie mieszkaniowym. Konieczne jest jednak, aby istniejąca jak i projektowana zabudowa trenu objęta tą strefą była dostosowana do jej wymagań. b) W obrębie terenu zabudowy należy:  śmieci i odpadki z gospodarstw domowych gromadzić w szczelnych pojemnikach,  odchody zwierzęce i odpady roślinne gromadzić w zbiornikach betonowych,  ścieki sanitarne, bytowe i produkcyjne odprowadzać do bezodpływowych zbiorników dostosowanych pojemnością do wielkości gospodarstw i zapewnić ich sprawny wywóz poza obręb strefy,  nie należy wywozić ścieków i odpadów na pola w obrębie strefy,  utrzymywać czystość na terenie obejścia i zabudowań gospodarskich. Najkorzystniej byłoby, gdyby tereny położone w strefie zewnętrznej były skanalizowane. Strefa ta powinna być objęta kontrolą jakości wód podziemnych i powierzchniowych.

3.11.1.2.Kanalizacja.

3.11.1.2.1.Zasady obsługi.

W perspektywie do 2020 roku należy przewidywać kanalizację w systemach rozdzielczych wszystkich zurbanizowanych obszarów. Do kanalizacji sanitarnej podłączone będą kanalizacje deszczowe tylko centralnych części Karczewa. Pozostałe obszary miasta i gminy nie będą posiadać kanalizacji deszczowej. Bu- dowa i rozwój kanalizacji odbywać się będzie zgodnie z opracowywaną obecnie koncepcją kanalizacji.

3.11.1.2.2.Stan istniejący obsługi kanalizacyjnej obszaru.

Odprowadzanie ścieków w mieście Karczew odbywa się w systemie rozdzielczym grawitacyjno - pompowym. 93 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Ścieki sanitarne odprowadzane są do wspólnej z Otwockiem oczyszczalni przy ul. Kraszew- skiego w Otwocku, deszczowe - do odrębnego układu sieci kanalizacji deszczowej. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest i pozostanie Wisła (za pośrednictwem ujściowych odcinków Jagodzianki i Świdra), a dla wód deszczowych z Karczewa - Jagodzianka. Oczyszczalnia ścieków w Otwocku przyjmuje także ścieki dowożone taborem asenizacyjnym z obszaru gminy i nieskanalizowanych części miasta Karczewa. Na terenie gminy Karczew nie ma komunalnych układów kanalizacyjnych. Jedynie Ośrodek Wypoczynkowy w Otwocku Wielkim posiada kanalizację zakładową, zakończoną mechaniczno - biologiczną oczyszczalnią ścieków o wydajności Qśrd - 15 m3/d. Oczyszczalnia składa się z osadnika. Imhoffa oraz złoża biologicznego. Zrzut oczyszczonych cieków kierowany jest do Jeziora Otwockiego. Ścieki komunalne z zabudowy mieszkaniowej, jednostek usługowych itp. odprowadzane są do zbiorników podziemnych, z których częściowo przenikają do gruntu, częściowo są wywożone taborem asenizacyjnym. Wody opadowe i roztopowe w sposób naturalny wsiąkają do gruntu bądź odpływają powierzchniowo do układu hydrograficznego. Podstawowy system cieków wodnych na terenie gminy tworzą Kanał Sobiekurski z Jeziorem Otwockim oraz rzeka Jago- dzianka. Ponadto są liczne rowy bez nazwy pełniące lokalne funkcje odwadniające.

94 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.11.1.2.3.Ocena potrzeb rozwoju sieci kanalizacyjnej.

3.11.1.2.3.1. Miasto Karczew.

Obszar m. Karczewa leży w zasięgu obsługi wymienionych wyżej i rozbudowywanych komunalnych sieci kanalizacyjnych. Przewiduje się rozbudowę istniejącego układu kanalizacji deszczowej o nowy odbiornik - oczyszczalnię ścieków deszczowych zlokalizowaną w południowej części Dzielnicy Technicznej.

3.11.1.2.3.2. Gmina Karczew.

Wytyczne z planów wyższego rzędu. Wg "Regionalnego Programu Kanalizacji Ścieków bytowo-gospodarczych z terenów wiejskich WSW", opracowanego w 1982 r. przez CBSiPWM "Bipromel", na terenie gminy Karczew przewidywano skanalizowanie części wiejskich jednostek osadniczych, obiektów usługowych i innych jednostek gospodarki uspołecznionej. Zaproponowano budowę dwóch zbiorczych układów kanalizacyjnych, zakończonych dwoma grupowymi oczyszczalniami ścieków w Otwocku Wielkim o wydajności 300 m3/d i Sobiekursku o wydajności 600 m3/d. Zasięg obsługi pierwszego układu obejmował miejscowości: Sobiekursk, Całowanie, Łukówiec, Ostrowiec i Wygodę z obiektami obsługi rolnictwa, drugi zaś Otwock Mały i Wielki z Ośrodkiem Wypoczynkowym. W pozostałych miejscowościach przewidywano rozwiązania indywidualne typu zbiorniki bezodpływowe z wywozem. Wobec zmian ustroju politycznego, systemu gospodarczego, przepisów dot. ochrony wód, szerokiego dostępu do najnowszych technologii, materiałów itp. w/w Program stracił aktualność i nie może stanowić wytycznych wyższego rzędu. Standardy obsługi. Jako standardy należy przyjmować:  procent mieszkańców korzystających z kanalizacji miejskiej,  stopień wyposażenia mieszkań w urządzenia sanitarne, wyrażony jednostkowym zu- życiem wody na mieszkańca. Powinny one wynosić odpowiednio 95 % i 200 dm3/M/d. Należy zakładać pełne wyposażenie budynków w urządzenia sanitarne z indywidualnym przygotowaniem wody ciepłej. Powyższy jednostkowy wskaźnik zużycia wody uwzględnia potrzeby mieszkańców. Nie uwzględnia potrzeb związanych z hodowlą zwierząt, eksploatacją maszyn i urządzeń gospodarskich - stąd jest on niższy od wskaźnika przyjętego przy bilansowaniu potrzeb wodnych gminy. Prognoza wielkości potrzeb i zasady obsługi. Bilans ilości ścieków wykonano dla okresu perspektywy w oparciu o planowaną ilość mieszkańców w gminie oraz w/w standardy. Obliczenia wykonano w podziale terytorialnym odpowiadającym zasięgom obsługi planowanych na obszarze gminy oczyszczalni ścieków. Do ilości ścieków komunalnych odprowadzanych siecią kanalizacyjną dodano wody infiltracyjne w wysokości 10 % średniodobowego odpływu ścieków. Rozwiązanie problemu odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków komunalnych po- wstających w gminie Karczew proponuje się rozwiązać poprzez budowę pięciu zbiorczych układów kanalizacyjnych z pięcioma grupowymi oczyszczalniami ścieków.

95 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Układ I obejmujący swym zasięgiem miejscowości Otwock Mały i Wielki oraz Nadbrzeż z grupową oczyszczalnią ścieków, zlokalizowana w rejonie wsi Otwock Wielki. Wy- dajność oczyszczalni - Qśrd - 400 m3/d. Odbiornik oczyszczonych ścieków - Jezioro Otwockie. Do tego układu przewidziano przełączenie Ośrodka Wypoczynkowego. Układ II obejmujący zasięgiem miejscowości: Kępa Nadbrzeska, Władysławów, Glinki, Ostrówek i Kosumce z grupową oczyszczalnią ścieków, zlokalizowaną w rejonie miejscowości Glinki. Wydajność oczyszczalni - Qśrd - 300 m3/d. Odbiornik oczyszczonych ścieków - rów melioracyjny, będący lewobrzeżnym dopływem Kanału So- biekurskiego. Układ III obejmujący zasięgiem miejscowości: Wygoda, Ostrówiec, Sobiekursk, Piotrowice z grupową oczyszczalnią ścieków, zlokalizowaną w miejscowości Sobiekursk. Wydaj- ność oczyszczalni - Qśrd 260 m3/d. Odbiornik oczyszczonych ścieków - Kanał Sobie- kurski. Układ IV obejmujący zasięgiem miejscowości: Janów, Brzezinka i Łukówiec z grupową oczyszczalnią ścieków o wydajności - Q śrd - 180 m3/d, zlokalizowaną w rejonie miejscowości Brzezinka. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków będzie rzeka. Jago- dzianka. Układ V o zasięgu obejmującym miejscowości Całowanie z lokalną oczyszczalnią ścieków zlokalizowaną w rejonie wsi Całowanie. Wydajność oczyszczalni - Q śrd = 120 m3/d. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych będzie kanał Sobiekurski. W zlewniach wszystkich oczyszczalni proponuje się budowę kanalizacji grawitacyjno - tłocznej, która umożliwia max. dopuszczalne wypłycenie sieci dla uniknięcia kosztow- nych i niebezpiecznych dla środowiska robót ziemnych i odwodnieniowych. Nie jest to klasyczne rozwiązanie w postaci sieci kanałów i konwencjonalnych prze- pompowni na wydzielonych działkach z 50 m strefą ochrony sanitarnej, a tylko rozwią- zanie uproszczone. Polega ono na instalowaniu bezskratkowych (rozdrabniających) pomp zatapialnych bez- pośrednio w studniach kanalizacyjnych w najniższym punkcie odcinka kanału i przyt- łoczeniu ścieków na wyższy poziom do następnego wypłyconego odcinka kanału. Praca pomp sterowana jest automatycznie. Taka przepompownia nie wymaga wydzielonej działki, a jej strefę ochrony sanitarnej można ograniczyć do 15 m. Proponuje się zastosowanie mechaniczno-biologicznych oczyszczalni ścieków o nowo- czesnych walorach technologicznych, które cechuje wysoka sprawność i niezawodność działania. Na polskim rynku jest szeroka oferta tego typu oczyszczalni (Bioblok, Biokon, BOS, Biorytm, Klarblok, Obra itp.). Wszystkim oczyszczalniom powinny towarzyszyć:  staw stabilizacyjny, zapewniający ciągły odpływ oczyszczonych ścieków o stałym składzie oraz  punkt zlewny dla ścieków dowożonych taborem asenizacyjnym. Staw taki może pełnić dodatkowo funkcję zbiornika p. poz. Wskazane jest etapowanie budowy oczyszczalni, wynikające z analizy potrzeb i możliwości finansowych. Jakość oczyszczonych ścieków, odprowadzanych do odbiorników, musi spełniać wymogi Rozporządzenia. MOŚZNiL z 5.11.1991 r. w/s klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi (Dz.U. Nr 116 z 16. 12.1991 r)

96 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Na terenie gminy nie przewiduje się budowy kanalizacji deszczowej. Spływy deszczowe i roztopowe należy odprowadzać do gruntu poprzez wspomaganą eksfiltrację, będącą wynikiem odpowiedniego ukształtowania i zagospodarowania terenu.

97 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Potrzeby terenowe i warunki lokalizacji. Dla projektowanych oczyszczalni ścieków niezbędne będą działki o powierzchni:  oczyszczalnia w Otwocku Wielkim - 0,5 ha (50 x 100 m)  oczyszczalnia w Glinkach - 0,4 ha (50 x 80 m)  oczyszczalnia w Sobiekursku - 0, 4 ha (50 x 80 m)  oczyszczalnia w Brzezince - 0,3 ha (50 x 60 m)  oczyszczalnia w Całowaniu - 0,3 ha (50 x 60 m) Dla w/w oczyszczalni, na obecnym etapie projektowania, proponuje się przyjęcie 100 m stref ochrony sanitarnej. Ostateczna szerokość tych stref powinna być ustalona w trakcie wykonywania PT. oczyszczalni, po uprzednim wykonaniu oceny uciążliwości omawianego obiektu dla środowiska. W zasięgu strefy nie można lokalizować budynków mieszkalnych, użyteczności publicznej, obiektów sportowych i rekreacyjnych oraz budynków produkcyjnych przem. spożywczego. Ponadto w strefie nie wolno zakładać sadów oraz uprawiać warzyw przeznaczonych do konsumpcji w stanie surowym.

3.11.1.3.Zaopatrzenie w ciepło.

Zaopatrzenie w ciepło części terenów m. Karczewa odbywa się za pomocą układu sieci ciepl- nych z centralną ciepłownią w Karczewie. Do czasu możliwości utrzymania opłacalności produkcji ciepła w systemie zbiorowego zaopatrzenia, adaptuje się obiekt ciepłowni miejskiej. Nie przewiduje się znacznego rozwoju istniejącego w m. Karczew systemu zaopatrzenia w cie- pło. Obecnie głównymi nowymi odbiorcami ciepła z ciepłowni miejskiej mogą być:  nowo lokalizowane zakłady w Dzielnicy Technicznej (należy preferować lokalizację zakła- dów zapewniających odbiór ciepła),  intensywna zabudowa realizowana w Zagórach (osiedle Ługi 2 po stronie Karczewskiej). Rozwiązaniem dla zwiększenia opłacalności produkcji ciepła może być przekształcenie cie- płowni w elektrociepłownię lub spalarnię śmieci dla potrzeb aglomeracji (przy zastosowaniu technologii zapewniającej bezpieczeństwo ludzi i środowiska przyrodniczego sąsiadujących te- renów leśnych MPK). W nieucieplownionych obszarach miasta i w terenach gminy Karczew przewiduje się utrzymanie istniejących, lokalnych źródeł ciepła, pod warunkiem zmiany dotychczasowego systemu opalania węglem na nośniki energii przyjazne środowisku. Dla nowo realizowanego zainwestowania ustala się indywidualny sposób ogrzewania z użyciem nośników energii nieuciążliwych dla środowiska. Powyższe nie dotyczy ciepłowni miejskiej, wyposażonej w odpowiednie urządzenia).

3.11.1.4.Zaopatrzenie w gaz.

3.11.1.4.1.Zasady obsługi.

Zakłada się gazyfikację wszystkich terenów zainwestowania typu miejskiego. Źródłem gazu dla terenów Karczewa są gazociągi wysokiego ciśnienia:   500 mm (obszar byłego ZSRR - Puławy - Warszawa - Gdańsk) - poprzez stacje reduk- cyjno - pomiarowe I stopnia: istniejącą "Świerk" i projektowaną "Wólka Mlądzka", oraz   400 mm Świerk-Mory - poprzez projektowaną stację I stopnia "Karczew".

98 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.11.1.4.2.Standardy obsługi.

Docelowo przewiduje się pokrycie zapotrzebowania mieszkańców na gaz wg następujących wskaźników:  przygotowanie posiłków - 0,030 m3/M.h  podgrzewanie wody użytkowej - 0,077 m3/M.h  ogrzewanie pomieszczeń - 0,375 m3/M.h

3.11.1.4.3.Strefy bezpieczeństwa gazociągu.

Na terenach przylegających do gazociągu wysokiego ciśnienia  400 mm, obowiązują odle- głości podstawowe obrysów obiektów terenowych od gazociągu (strefy bezpieczeństwa) wa- runkujące, których zachowanie warunkuje zarówno bezpieczeństwo ludzi, jak i prawidłową pracę tego gazociągu. Konieczne jest zachowanie następujących odległości pomiędzy ścianką zewnętrzną gazocią- gu a następującymi typami zabudowy:  usługi użyteczności publicznej (szkoły, kościoły itp.) i zamieszkania zbiorowego - 65,0 m,  zespoły budynków mieszkalnych o zwartej zabudowie - 50,0 m,  wolnostojące budynki mieszkalne jedno i wielorodzinne - 35,0 m  budynki usługowe - 50,0 m  budynki niemieszkalne i pomocnicze - 25,0 m Powyższe odległości podstawowe obrysów obiektów terenowych od gazociągu wysokiego ci- śnienia  400 mm mogą być weryfikowane w decyzjach administracyjnych o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenów zgodnie z przepisami szczególnymi i odrębnymi - w uzgodnieniu z PGNiG S.A. oddz. MOZG "Gazownia Warszawska" Rejon Sieci Tranzytowej i Przesyłowej w Rembelszczyźnie. Obecnie obowiązują w tym zakresie przepisy wykonawcze rozporządzenia Ministra Przemy- słu i Handlu z dn. 14.11.95 r. (D.U. Nr 139) z 7.12.1995 r.

3.11.1.5.Zaopatrzenie w energię elektryczną.

3.11.1.5.1.Stan istniejący.

Poprzez teren miasta i gminy Karczew przebiegają następujące linie elektroenergetyczne: 1. Miasto Karczew  jednotorowa linia napowietrzna 110 kV relacji "Józefów" - "Karczew"  jednotorowa linia napowietrzna 110 kV relacji "Karczew" - "Świerk"  dwutorowa linia napowietrzna 110 kV relacji "Karczew" - "Świerk" 2. gmina Karczew  jednotorowa linia napowietrzna 400 kV relacji "Kozienice" - stacja "Miłosna". W obszarze miasta jest zlokalizowana stacja elektroenergetyczna 110/15 kV "Karczew".

3.11.1.5.2.Zasady obsługi.

Źródłami energii elektrycznej dla istniejącego i projektowanego zainwestowania m. Karczewa są obecnie i nadal będą stacje: 110/30/15 kV "Otwock - Teklin", 110/15 kV "Karczew" oraz częściowo - 110/6 kV "'Świerk" i 110/15 kV "Józefów". W zakresie powiązań zewnętrznych adaptuje się istniejący układ i przebiegi linii wysokiego napięcia oraz przewiduje się budowę nowej linii 110 kV Piaseczno - Karczew, wciętej do linii Teklin - Józefów - Karczew w pasie terenów otwartych doliny Wisły.

99 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.11.1.5.3.Standardy obsługi.

Zaopatrzone w energię elektryczną będą wszystkie tereny przeznaczone do inwestowania. Przewiduje się pokrycie zapotrzebowania mieszkańców na energię elektryczną dla mocy szczytowej wg wskaźnika 750 W/M. Dodatkowo należy uwzględnić zużycie energii przez obiekty usług o znaczeniu ogólnomiejskim, usług nie wymagających koncentracji w ośrodkach, a także zużycie energii do celów komunalnych.

3.11.1.5.4.Uciążliwości elektroenergetycznych linii przesyłowych wysokiego napięcia.

Na terenach przylegających do wymienionych wyżej linii wysokiego napięcia obowiązują od- ległości minimalne pomiędzy osią linii a obiektami przeznaczonymi na stały pobyt ludzi. Celem zapewnienia zarówno bezpieczeństwo ludzi, jak i prawidłowej pracy linii wysokiego napięcia konieczne jest zachowanie następujących odległości minimalnych:  linie 400 kV - odległość około 43 m,  linie 220 kV - odległość około 34 m,  linie 110 kV - odległość ok. 19 m.  dla dwóch linii 110 kV - odległość ok. 70 m;  da jednej linii 400 kV i jednej 110 kV - odległość ok. 110 m. Powyższe strefy oddziaływania linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia - wynikające ze szkodliwego oddziaływania pola elektromagnetycznego - mogą być weryfikowane w decyzjach administracyjnych o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenów zgodnie z przepisami szczególnymi i odrębnymi. Obecnie obowiązują w tym zakresie przepisy wykonawcze (M.P. Nr 3 poz. 24 z 1985 r.) do rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 5 listopada 1880 r. w sprawie zasad ochrony przed elektromagnetycznym polem niejonizującym (Dz. U. Nr 25 poz. 101 z dn. 17 listopada 1980 r.).

3.11.1.6.Telekomunikacja.

Obsługę telefoniczną obydwu Otwocka i Karczewa przewiduje się ze wspólnej centrali "Otwock II" w systemie elektronicznym, zlokalizowanej w rejonie osiedla Ługi (teren oznaczony w rysunku planu symbolem 0 12 UŁ) oraz z istniejącej centrali "Otwock I". Przewiduje się pełne pokrycie zapotrzebowania mieszkańców na usługi telekomunikacyjne.

3.11.1.7.Usuwanie odpadów.

W chwili obecnej odpady płynne z nieskanalizowanych obszarów miasta i z obszaru gminy Karczew usuwane są taborem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków w Otwocku. Odpady stałe wywożone są na wysypisko rejonowe. Stwierdza się brak możliwości zorganizowania lokalnego wysypiska śmieci na obszarze miasta. Problem usuwania odpadów stałych musi być rozwiązany w porozumieniu z Warszawą lub są- siednimi jednostkami administracyjnymi.

3.11.2. Komunikacja.

3.11.2.1.Kolej.

Ponadlokalnym ciągiem komunikacyjnym w obszarze gminy Karczew jest linia kolejowa Skierniewice - Łuków.

100 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W Studium nie przewiduje się zmian w zakresie obowiązujących ustaleń planów miejscowych dotyczących kolei. Ew. modernizacja szlaków kolejowych w obszarze gminy podlegać ma między innymi rygorom zapewniającym zachowanie odpowiednich standardów akustycznych w terenach dopuszczonych tymi planami do inwestowania.

3.11.2.2.Autostrada A-2.

3.11.2.2.1.Wprowadzenie - funkcje i cechy tras ruchu szybkiego.

Trasy ruchu szybkiego na obszarach aglomeracji spełniają bardzo ważne funkcje. Przejmują znaczną część ruchu, który obecnie przechodzi przez zatłoczone obszary śródmieścia, wpro- wadzają ruch zewnętrzny do dzielnic miasta a także służą do przeprowadzenia tranzytowego ruchu krajowego i międzynarodowego w sposób najmniej uciążliwy dla mieszkańców aglomeracji. Trasy ruchu szybkiego służą też do sprawnego dojazdu z miast położonych w obszarze aglomeracji do centrum aglomeracji oraz terenu kraju. Główną cechą charakterystyczną tras ruchu szybkiego jest zasada ciągłości ruchu co powoduje (przy określonej liczbie przejazdów) mniejszą uciążliwość ruchu, zmniejszenie wypadkowo- ści, znaczną oszczędność czasu oraz oszczędności terenu, ponieważ dla przejęcia ruchu z jednej trasy ruchu szybkiego trzeba by było wybudować dwie trasy ruchu normalnego. Dobra obsługa układem drogowym jest niezbędnym warunkiem rozwoju ekonomicznego. Miasto pozbawione łatwego dojazdu z obszaru Europy będzie pustynią ekonomiczną i cywilizacyjną.

3.11.2.2.2.Autostrada A--2 w aglomeracji.

3.11.2.2.2.1. Potrzeby komunikacyjne aglomeracji.

Zmiany w strukturze gospodarczej, związane ze wzmocnieniem sektora prywatnego i uryn- kowieniem relacji cenowych wpłynęły na restrukturyzację potrzeb transportowych ludności, która w połączeniu ze wzrostem poziomu motoryzacji wpłynęła na zamiany podziału zadań komunikacyjnych i potrzeb przewozowych a także wzrost ruchliwości mieszkańców. W okresie 12 lat, między rokiem 1980 a 1992, liczba samochodów osobowych zarejestrowanych w Warszawie wzrosła ponad dwukrotnie. Spowodowało to 21-krotny wzrost wskaźnika motoryzacji, osiągając poziom najwyższy w Polsce. Wskaźnik motoryzacji w gminach województwa warszawskiego w latach 1985 - 1992 kształtował się następująco: samochody samochody motocykle Gminy osobowe / tys. os. ciężarowe / tys. os. / tys. os. 1985 1990 1992 1985 1990 1992 1985 1990 1992 Warszawy strefa I 192.5 281.5 329.3 19.8 26.9 37.9 4.8 6.5 6.4 podwarszawskie 123.0 194.0 310.0 21.0 31.0 45.0 15.0 20.0 19.0 strefa II obrzeżne strefa III 86.0 123.0 229.0 29.0 44.0 64.0 27.0 23.0 25.0 Wskaźnik ten nadal rośnie i na przykład w m. Józefowie przekroczył już 500 sam/1000Mk. Hipoteza motoryzacyjna opracowana dla województwa warszawskiego przyjmuje, że w roku 2020 wskaźnik motoryzacji dla samochodów osobowych osiągnie w Warszawie 500 - 600, w strefie II 600 - 700 a w strefie III 550 - 650 samochodów na tysiąc osób.

 Wyodrębniona przez BPRW strefa II - 31 gmin otaczających Warszawę,  Wyodrębniona przez BPRW strefa III -15 gmin peryferyjnych. 101 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Z badań ruchu, przeprowadzonych w 1993 r. (WBR - 93), wynika, że ruchliwość statystycz- na mieszkańca Warszawy wzrosła o 25 %.

3.11.2.2.2.2. Przebiegi autostrady A-2 w sąsiedztwie Warszawy i termin jej realizacji.

Drogi ruchu szybkiego w aglomeracji. Na tranzytowych kierunkach W - Z i Płn. - Płd. brakuje szybkich połączeń drogowych i kolejowych. Warszawa zbliżyła się, do groźnego w efektach, stanu paraliżu komunikacyjnego, powiększając negatywne skutki peryferyjnego w Europie położenia miasta. Na terenie byłego województwa warszawskiego przewiduje się przebieg następujących tras ruchu szybkiego:  autostrada A-2 Świecko - Poznań - Łódź - Warszawa - Terespol,  droga ekspresowa E-77 Gdańsk - Warszawa - Kraków - Chyżne,  droga ekspresowa E-67 Warszawa - Piotrków Trybunalski,  droga ekspresowa Nr 18 Warszawa - Białystok - Kuźnica Białostocka,  droga ekspresowa Nr 17 Warszawa - Lublin - Hrebenne. Znaczna część wymienionych dróg ma być przeprowadzona nowymi trasami lub wymaga przebudowy istniejących już połączeń. Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego m. st. Warszawy wyznaczył przebiegi tych tras. Tworzą one układ prostokątny o dwóch ciągach równoległych do Wisły, po jednym dla lewobrzeżnej i prawobrzeżnej Warszawy oraz dwóch ciągach pro- stopadłych do Wisły w północnej i południowej części miasta. W warszawskim węźle drogowym zbiega się 7 kierunków dróg ekspresowych i 2 kierunki autostrady A-2. Zaplanowano też zbudowanie 6 km drogi ekspresowej wewnątrz Warszawy nie połączonej bezpośrednio z siecią autostrad i dróg ekspresowych. Siedem dróg ekspresowych wprowadzonych jest do węzła czterema ramionami (w przyszłości pięcioma) co powoduje nadmierną koncentrację ruchu kołowego na wlotach do miasta. Pod tym względem szczególnie niekorzystna sytuacja występuje na południowej granicy Warszawy, ponieważ obecnie jednym wlotem (Al. Krakowską) wjeżdżają pojazdy z ok. 40% powierzchni kraju. W przyszłości ruch ten rozłoży się na 2 wloty. Przebiegi autostrady A-2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 stycznia 1996 r. w sprawie ustalenia sieci autostrad i dróg ekspresowych przewiduje realizację na terenie Rzeczypospolitej Polskiej 7 autostrad o łącznej długości ok. 2600 km oraz 17 dróg ekspresowych o łącznej długości ok. 4170 km. Przebieg autostrady zapisany został w załączniku nr 1 do w/w rozporządzenia jako: A-2 - (Berlin) Świecko - Poznań - Łódź - Warszawa - Bielsko-Biała - granica państwa (Mińsk). Spośród wymienionych miejscowości, według dotychczasowych planów autostrada ma przebiegać jedynie w granicach administracyjnych Poznania i Warszawy. Jak widać nie istnieje zasada według której autostrady i drogi ekspresowe muszą prze- biegać przez miasta wymienione w rozporządzeniu. Zapis ten określa jedynie orienta- cyjny kierunek przebiegu drogi. Obecnie rozważa się szczegółowy przebieg autostrady A-2 w obszarze Warszawy oraz związany z nim czasokres realizacji pozostałych tras ekspresowych. Generalnie zakładać można cztery zasadnicze możliwości przebiegu autostrady A-2 w rejonie Warszawy: 102 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

1) zgodny z planem ogólnym Warszawy tj. przez Ursynów, 2) z obejściem Ursynowa pomiędzy Lasem Kabackim a Konstancinem-Jeziorną, 3) Północny wzdłuż trasy AK. 4) południowy w pasie pomiędzy Piasecznem a Górą Kalwarią, Plan ogólny Warszawy z roku 1992 ustalił, że autostrada przebiegać będzie w rejonie południowej granicy Warszawy poprzez Ursynów, Wilanów i Miedzeszyn. Wobec sprzeciwu mieszkańców Ursynowa oraz ekologów zaniepokojonych możliwo- ścią degradacji chronionych terenów skarpy wiślanej i Lasu Kabackiego, w Biurze Pla- nowania Rozwoju Warszawy przeanalizowano cztery inne warianty przebiegu autostrady przez teren Warszawy i województwa stołecznego. Rozważano następujące alternatywy poprowadzenia autostrady oraz rozbudowy układu dro- gowo - ulicznego województwa stołecznego, nazwane scenariuszami rozwoju dla roku 2015:  Wariant 1 - trasa prowadzona według obowiązującego planu ogólnego Warszawy poprzez teren Ursynowa - Wilanowa - Miedzeszyna oraz budowa wschodniego odcinka trasy ekspresowej zamykającej obwód Warszawy w rejonie Stara Miłosna - Ząbki, powiązanej z trasą mostową Grota - Roweckiego.  Wariant 2 - trasa autostrady według planu ogólnego Warszawy - analogicznie jak w Wariancie l, lecz z pominięciem realizacji wschodniego odcinka trasy ekspresowej.  Wariant 3 - przebieg autostrady po stronie północnej Warszawy trasą mostową Grota - Roweckiego.  Wariant 4a - autostrada poprowadzona nową trasą przez Piaseczno - Konstancin - Jó- zefów a ponadto wybudowana zostaje nowa trasa ekspresowa łącząca węzeł - auto- stradowy w Józefowie z centrum lewobrzeżnej Warszawy.  Wariant 4b - przebieg planowanej autostrady przez Tarczyn - Górę Kalwarię - Sobie- kursk wraz z budową odcinka wschodniego trasy ekspresowej zamykającej obwód Warszawy Stara Miłosna - Ząbki. Stanowisko Sejmiku Samorządowego Województwa Warszawskiego z dnia 30 września 1996 roku w sprawie zaopiniowania przebiegu autostrady A-2 na terenie województwa warszawskiego: 1. Sejmik negatywnie opiniuje tzw. wariant północny przebiegu projektowanej autostrady ze względów zarówno komunikacyjnych, jak i ekologicznych, 2. Sejmik opiniuje pozytywnie tzw. wariant południowy pod następującymi warunkami:  autostrada zostanie zaprojektowana i wybudowana w sposób zapewniający możliwie małe szkody ekologiczne i maksymalne zabezpieczenia miasta i jego mieszkańców przed szkodliwymi oddziaływaniami (do bezwzględnie koniecznych środków należy np. przeprowadzenie w tunelu odcinka autostrady w gęsto zamieszkanym obszarze Ursynowa, zainstalowanie skutecznych środków ochrony przed hałasem w obszarze Ursusa i Piastowa).  równocześnie z budową autostrady przez Warszawę prowadzone będą prace studialne i przygotowawcze, w tym uzgodnienia i wykup gruntów, budowy przyszłej nitki nowego odcinka autostrady wschód-zachód, biegnącego w pobliżu południowej granicy wo- jewództwa, a odciążającego warszawski odcinek A-2 od ruchu tranzytowego.  zakończona zostanie budowa Trasy Armii Krajowej stanowiącej element wewnętrz- nej obwodnicy północno-zachodniej.  rozpoczęte zostaną prace przy budowie połączenia Salomea - Janki oraz tzw. Trasy NS (m. in. wzdłuż linii kolejowej Warszawa - Radom).  Gminy warszawskie i podwarszawskie uzyskają realna pomoc przy rozbudowie i remontach dróg uzupełniających dojazdy i rozprowadzających ruch z autostrady. 3. Sejmik zwraca uwagę, że budowa autostrady bez spełnienia przedstawionych warun- ków musi wywołać silne i uzasadnione protesty mieszkańców i gmin. 103 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

4. Sejmik zwraca się do władz Rzeczypospolitej Polskiej z apelem, aby przy decyzjach. które są konieczne ze względów państwowych, uwzględniano podstawowe interesy zainteresowanych mieszkańców. 5. Sejmik apeluje do Wojewody Warszawskiego, aby nie dopuścił do zlokalizowania autostrady na terenie województwa bez spełnienia powyższych warunków. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego War- szawy - przewidywano możliwość realizacji autostrady w przebiegu "południo- wym" (wg wariantu przez Górę Kalwarię). Termin realizacji autostrady A-2. W scenariuszu stagnacyjnym rozwoju aglomeracji dopuszcza się, że autostrada A-2 w obszarze Warszawy może być budowana dopiero po roku 2015. Z ostatni publikowanych informacji wynika, że prawdopodobnym okresem realizacji autostrady A-2 są okolice roku 1010.

3.11.2.2.3.Uwarunkowania prawne realizacji autostrady.

Ustawa z dnia 27.X.1994 r. o autostradach płatnych (Dz. U. nr 127 poz. 627) wprowadziła wyjąt- kowy tryb ustalania lokalizacji autostrad. Pierwszym etapem jest udzielenie na wniosek prezesa Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad wskazań lokalizacyjnych przez ministra - kierownika Centralnego Urzędu Planowania po ich uprzednim uzgodnieniu z ministrami: gospodarki przestrzennej i budownictwa, kultury i sztuki, obrony narodowej, ochrony środowiska ( ... ), rolnictwa i gospodarki żywnościowej, transportu i gospodarki morskiej oraz głównym inspektorem sanitar- nym. Wniosek o udzielenie wskazania lokalizacyjnego autostrady uzupełniają oceny jej oddziały- wania na środowisko, grunty rolne i leśne oraz na dobra kultury objęte ochroną a także opinie rad gmin i sejmików samorządowych. Oceny te będą podstawą do określenia przez wymienionych ministrów warunków, na jakich będzie możliwa budowa autostrady, m.in. niezbędnych środków technicznych i organizacyjnych ograniczających oddziaływania autostrady na otoczenie. Drugim etapem jest wydanie przez Wojewodę, na wniosek prezesa Agencji Budowy i Eksplo- atacji Autostrad, decyzji o ustaleniu lokalizacji. Tym samym samorządy gminne nie mają bezpośredniego wpływu na sprawę przebiegu autostrady a mogą jedynie uczestniczyć w procesie jej opiniowania. W związku z tym organy samorządowe - na podstawie cytowanego wyżej stanowiska sejmiku samorządowego - zaczęły działać w kierunku realizacji autostrady w przebiegu im odpowiadającym i podjęły działania opisane w punkcie 1.6.2. Studium (inicjatywę opracowania i wdrożenia samorządowej koncepcji budowy autostrady A-2 na odcinku przebiegającym przez teren województw: skierniewickiego, warszawskiego i Siedleckie- go - z przejściem przez Wisłę w rejonie Góry Kalwarii). Zainteresowane Samorządy to: 1) gmina Celestynów, 2) gmina Godzianów, 3) gmina Karczew, 4) gmina Mszczonów, 5) gmina Skierniewice, 6) gmina Warszawa-Ursynów.

104 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.11.2.2.4.Samorządowa koncepcja budowy autostrady A-2 na odcinku przebiegającym przez teren województw: skierniewickiego, warszawskiego i siedleckiego (z przejściem przez Wi- słę w rejonie Góry Kalwarii).

3.11.2.2.4.1. Wiadomości wstępne.

Koncepcję opracowano w 1997 r. w wyniku porozumienia z dnia 2 lipca 1996 r. w sprawie opracowania i wdrożenia samorządowej koncepcji budowy autostrady A-2 na odcinku przebiegającym przez teren województw: skierniewickiego, warszawskiego i siedleckiego w zespole autorskim kierowanym przez mgr inż. Zygmunta Użdalewicza. Opracowanie zawiera część opisową i następujące rysunki: 1. Projektowana sieć autostrad i dróg ekspresowych w Polsce (stan na 23.01.1996 r.) 2. Samorządowa koncepcja budowy autostrady A-2 - schemat ogólny przebiegu autostrady w odniesieniu do dotychczas planowanego i pozostałych elementów sieci, skala 1:750 000 3. Powiązania autostrady z układem drogowym Warszawy i innych miejscowości,. skala 1:200 000 4. Proponowany przebieg autostrady A-2 przez teren województw: skierniewickiego, warszawskiego i siedleckiego, skala 1:50 000 Na mapach w skali 1:10 000 wykonano także dokładną analizę przebiegu autostrady uwzględniając wszystkie zgłoszone uwagi, postulaty i sugestie gmin będących członka- mi porozumienia. Materiałem wyjściowym do koncepcji były opracowane przez firmę SIGMA-SYSTEM w czerwcu 1996 r. i założenia do projektu, przekazane nieodpłatnie stronom Porozu- mienia. Założenia te zawierały opisowe i rysunkowe (w skali 1:300000) sugestie doty- czące przebiegu autostrady, propozycje dalszych faz projektowych i sposobu ich realizacji oraz wstępne oszacowanie kosztów poszczególnych zadań. Koncepcję uzgodniono z gminami będącymi stronami Porozumienia.

3.11.2.2.4.2. Cel i zakres opracowania koncepcji.

Zgodnie z treścią "Porozumienia z dnia 2 lipca 1996 r. w sprawie opracowania i wdro- żenia samorządowej koncepcji budowy autostrady A-2 na odcinku przebiegającym przez teren województw: skierniewickiego, warszawskiego i siedleckiego" celem prac jest przyspieszenie budowy autostrady A-2, ponieważ w obliczu licznych protestów gmin i organizacji społecznych przeciwko przeprowadzeniu tej autostrady przez War- szawę, jej wybudowanie zgodnie z dotychczasowymi planami jest mało realne. Okazało się także (na podstawie opracowania wykonanego przez Biuro Planowania Rozwo- ju Warszawy), że nie jest możliwe wykonanie autostrady płatnej obsługującej równocześnie miasto na odcinku w granicach Warszawy według przebiegu zgodnego z Miejscowym Pla- nem Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego m. st. Warszawy z 1992 r. Oprócz tego przebieg według dotychczasowych planów wzbudził wątpliwości nie- których ministerstw i urzędów centralnych, których uzgodnienie musi być uzyskane przed wydaniem wskazania lokalizacyjnego dla autostrady. W tej sytuacji wariant prezentowany w koncepcji jest jak dotychczas jedyną pro- pozycją rozwiązania, które może ochronić Warszawę przed najgorszą z możliwych altematyw - doprowadzeniem autostrady do południowo-zachodniej granicy miasta bez rozwiązania problemu rozprowadzenia ruchu z autostrady w obszarze sto- licy. Celem merytorycznym koncepcji jest zbadanie możliwości zaprojektowania takiego przebiegu autostrady, który eliminowałby wady dotychczas rozważanych wariantów.

105 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Za najpoważniejsze z tych wad uznano:  konflikty z oczekiwaniami społecznymi dotyczącymi warunków życia i środowiska człowieka,  małą atrakcyjność komunikacyjną, powodującą obciążenie ruchem zbyt małe jak na oczekiwania potencjalnych koncesjonariuszy. Celem założonym przez autorów koncepcji jest zminimalizowanie tych wad:  w zakresie warunków życia i środowiska człowieka przez wytyczenie trasy omijają- cej lub minimalizującej negatywne wpływy autostrady, oraz równocześnie aktywizu- jącej gospodarczo tereny na południe od Warszawy;  w zakresie obciążenia ruchem przez zapewnienie bezpośrednich połączeń z różnymi rejonami Warszawy zachęcających do możliwie jak najdłuższych przejazdów auto- stradą użytkowników zainteresowanych częścią centralną lub wschodnią miasta. W związku z tym koncepcja nie pretenduje do poziomu tzw. materiałów lokalizacyjnych, których opracowanie jest obowiązkiem Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad. W szczególności nie wykonano też bardzo istotnych dla podjęcia ostatecznych decyzji ale równocześnie bardzo drogich jak na możliwości gmin prognoz ruchu dla sieci drogowej z uwzględnieniem nowego przebiegu autostrady A-2 oraz szczegółowej oceny wpływu autostrady na środowisko.

3.11.2.2.4.3. Sposób prezentacji wyników projektowych.

Podstawowym rysunkiem opracowania jest 8 map w skali 1:50 000 przedstawiających proponowany przebieg autostrady A-2 od km 371,0 (tj. od proponowanej zmiany trasy) do km 532,7 wg nowego pikietażu, gdzie nowy odcinek włącza się do dotychczas planowanego przebiegu autostrady. Materiałem uzupełniającym są 2 mapy w skali 1:200 000 przedstawiające powiązania autostrady A-2 z układem dróg ekspresowych tworzących Warszawski Węzeł Drogowy oraz rysunek przedstawiający planowaną sieć autostrad i dróg ekspresowych w Polsce, a także rysunek przedstawiający w skali 1:750 000 układ autostrad w pasie od Konina do Sie- dlec z uwzględnieniem dotychczas planowanego i nowego (tzw. samorządowego) przebiegu autostrady A-2.

3.11.2.2.4.4. Podstawy formalno-prawne projektowania autostrady.

Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych dzieli te drogi ze względu sto- pień dostępności i obsługi przyległego terenu na:  drogi ogólnodostępne;  drogi ekspresowe;  autostrady. Autostrada została zdefiniowana jako: "droga przeznaczona wyłącznie dla ruchu pojazdów samochodowych i nie obsługująca przyległego terenu: a) wyposażona przynajmniej w dwie trwale rozdzielone jednokierunkowe jezdnie; b) posiadająca wielopoziomowe skrzyżowania ze wszystkimi przecinającymi ją drogami komunikacji; c) wyposażona w urządzenia obsługi podróżnych, pojazdów i przesyłek przeznaczone wyłącznie dla użytkowników autostrady." Droga ekspresowa została zdefiniowana jako: "droga przeznaczona wyłącznie dla ruchu pojazdów samochodowych i nie obsługująca przyległego terenu: a) wyposażona w jedną lub dwie jezdnie;

106 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

b) posiadająca wielopoziomowe skrzyżowania z przecinającymi ją innymi drogami komunikacji, z dopuszczeniem wyjątkowo jednopoziomowych skrzyżowań z drogami publicznymi; c) wyposażona w urządzenia obsługi podróżnych, pojazdów i przesyłek przeznaczone wyłącznie dla użytkowników drogi." Zasady projektowania autostrad i dróg ekspresowych określają Wytyczne projektowania dróg I i II klasy technicznej (autostrady i drogi ekspresowe) - WPD-1, wprowadzone do sto- sowania zarządzeniem nr 5 Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z dnia 31 marca 1995 r. Z ustawy o drogach publicznych wyłączono autostrady (do wyłącznej kompetencji władz centralnych) w zakresie:  art. 14 ust. 1 pkt. 1 a) (zadania w zakresie budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony);  art. 19 ust. 1 pkt. 1 a) (planowanie i finansowanie);  art. 23 ust. 1 pkt. 1) (budowa, modernizacja, utrzymanie i ochrona). Dlatego też w Wytycznych projektowania ulic zatwierdzonych przez Generalnego Dy- rektora Dróg Publicznych 29 października 1991 r. nie występują autostrady w wydaniu miejskim a jedynie miejskie drogi ekspresowe (klasa E). Oprócz tego wytyczne projektowania dróg WPD-1 ustalają, że autostrada (droga kl. I) powinna mieć przedłużenie w granicach miasta jako autostrada, natomiast zamiejska droga ekspresowa (droga kl. II) - jako miejska droga ekspresowa (E). Ustawa z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych także w zasadzie ogranicza się do autostrad (art. 1 ust. 1 i 2), dopuszczając jedynie w uzasadnionych przypadkach (art. 1 ust. 3) rozciągnięcie jej przepisów w całości lub w części na drogi ekspresowe. W każdym z wymienionych przypadków decyzja należy do Rady Ministrów. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 stycznia 1996 r. w sprawie ustalenia sieci autostrad i dróg ekspresowych wydane na podstawie delegacji z ustawy o drogach publicznych (art. 4a) nie jest dokumentem wystarczającym do wprowadzenia opłat na autostradzie. W tej sprawie musi być odrębne rozporządzenie Rady Ministrów (na podstawie art. 1 ust. 2 ustawy o autostradach płatnych) określające autostradę lub jej odcinek, który będzie budowany i eksploatowany jako płatny. Bardzo istotny jest art. 1 ust. 4 ustawy o autostradach płatnych, który ustala, że określenie autostrad i dróg ekspresowych, które będą budowane i eksploatowane jako płatne, może nastąpić, jeżeli będzie możliwość korzystania z innej, ogólnodo- stępnej drogi publicznej. W koncepcji założono, że zgodnie z dążeniami Agencji Budowy i Eksploatacji Auto- strad, autostrada A-2 na całym analizowanym odcinku będzie drogą płatną. Oprócz tego zawarto sugestie co do możliwości pobierania opłat na niektórych odcinkach dróg ekspresowych współpracujących z autostradą. Parametry techniczne autostrady i dróg ekspresowych przyjęto zgodnie z wymienionymi wytycznymi WPD-1.

3.11.2.2.4.5. Przebieg autostrady

Przeprowadzone analizy W dotychczasowych opracowaniach przeanalizowano szczegółowo jedynie 2 warianty przebiegu autostrady przez teren województwa warszawskiego tzn. od węzła KONO- TOPA do wschodniej granicy województwa. Przeprowadzono też uproszczoną próbę określenia wielkości ruchu na ekranie Wisły przy ostrym odgięciu autostrady na połu- dnie od miejscowości Wiskitki do Mińska Mazowieckiego, oraz przy dalekim obejściu na północy. Wszystkie dotychczas znane warianty przewidywały obejście Warszawy na krótkim odcinku, co znacznie obniżało atrakcyjność komunikacyjną autostrady. 107 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Koncepcja jest więc faktycznie pierwszą analizą możliwości przeprowadzenia autostrady poza granicami administracyjnymi Warszawy w sposób nie obniżający atrakcyjności przy dojazdach do miasta. Wyciągając wnioski z błędów dotychczasowych opracowań przyjęto do analizy znacznie dłuższy odcinek autostrady, przebiegający przez 3 województwa. Ze względu na znaczenie i ustabilizowane od lat położenie węzła autostrad A-1 i A-2 założono, że zmiany możliwe są jedynie na wschód od Strykowa. Analizą objęto więc odcinek Stryków - Siedlce długości ok. 190 km. Znając obawy mieszkańców Warszawy, że wybudowanie autostrady spowoduje prze- niesienie się na nią a tym samym w granice miasta dalekobieżnego ruchu ciężarowego z drogi nr 717 (obecne obejście Warszawy dla TiR-ów) starano się wykorzystać je pozytywnie tzn. przeanalizować przebieg możliwe najbardziej zbliżony do tej trasy.

108 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Oprócz tego przyjęto dla określenia przebiegu autostrady następujące zasady:  nienaruszanie obszarów o intensywnej zabudowie;  ominięcie terenów parków narodowych, parków krajobrazowych i innych terenów chronionych lub ich przejście w istniejących czynnych korytarzach komunikacyjnych;  dobre powiązania autostrady prostopadłymi połączeniami z najważniejszymi ośrod- kami miejskimi leżącymi w szeroko rozumianym obszarze wpływu;  maksymalne wykorzystanie istniejących korytarzy komunikacyjnych;  maksymalne skrócenie przebiegu dla ruchu tranzytowego do przejścia granicznego. Bardzo pomocne w analizie okazały się uwagi i sugestie gmin, przez które założona trasa autostrady miałaby przebiegać. W efekcie zaproponowano nowy przebieg na długości 161,7 km zaczynając od km 371 w pobliżu miejscowości Dmosin. Nowy przebieg jest o ok. 4,3 km krótszy od wariantu południowego przejścia przez War- szawę i o ok. 20,8 km krótszy od wariantu północnego. Proponowany przebieg autostrady przez tereny województw: skierniewickiego, warszawskiego i siedleckiego. Na odcinku od Strykowa do 371 km nie proponuje się zmian dotychczasowego przebiegu. Na wysokości miejscowości Dmosin proponuje się odgięcie dotychczas planowanego przebiegu autostrady na wschód, a od przecięcia z drogą krajową nr 704 lekko na połu- dniowy wschód. Proponowana trasa autostrady przebiega na północ od miejscowości Teresin, od połu- dnia omija Lipce Reymontowskie i Godzianów. Od przecięcia z drogą nr 706 w miejscowości Byczki trasa przebiega wyraźnie na wschód aż do miejscowości Kowiesy. Dzięki temu autostrada nie narusza Bolimow- skiego Parku Krajobrazowego (Puszcza Bolimowska). W rejonie węzła Kowiesy, na długości ok. 1,5 km przebieg autostrady pokrywa się z przebiegiem drogi nr 8. Mniej więcej 3 km za przecięciem z drogą nr 8 (modernizowaną jako droga ekspresowa S-8) trasa przyjmuje wyraźnie kierunek północno - wschodni z lokalnymi odchyleniami dla ominięcia miejscowości. Zdecydowanie odchyla się dopiero w celu ominięcia Tarczyna od południa, a po przecięciu istniejącej drogi krajowej nr 7 i planowanej drogi ekspresowej S-7 aż do rejonu węzła kolejowego Czachówek ma kierunek zdecydowanie na wschód. Taki przebieg od miejscowości Many wyznacza istniejąca linia kolejowa, w której cieniu po południowej stronie proponuje się przeprowadzić autostradę zmniejszając tym samym pas terenu przeznaczony zazwyczaj na cele komunikacyjne oddzielnie dla linii kolejowej oddzielnie dla autostrady. Dzięki temu autostrada nie narusza także terenów Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. Autostrada przebiega równolegle do linii kolejowej na długości ok. 30 km. Linię kolejową autostrada powinna przekroczyć w rejonie miejscowości Kaczorówek i ominąć węzeł kolejowy Czachówek od północy. Omijając od północy miejscowość Góra Kalwaria autostrada wykorzystuje korytarze za- rezerwowane w planach miejscowych dla nowego przebiegu drogi nr 723. Trasa dla mostu przez Wisłę została wyznaczona prostopadle do rzeki na wysokości miejscowości Brzeście. Po przekroczeniu Wisły i ominięciu od północy miejscowości Sobiekursk do prze- cięcia z drogą krajową nr 17 (w przyszłości drogą ekspresową S-17) dla potrzeb autostrady zostanie wykorzystany korytarz zarezerwowany w planach miejscowych pod rozbudowę istniejącej drogi krajowej nr 717. 109 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Brak zabudowy mieszkaniowej umożliwia maksymalne zawężenie pasa terenu dla potrzeb autostrady nieomal do szerokości korony drogi przy miejscowych posze- rzeniach na rozwiązania przejść dla zwierząt. Do rozważenia jest też przeprowadzenie autostrady na niskiej estakadzie uznawane przez niektórych za rozwiązanie korzystniejsze dla zwierząt. Dzięki temu unika się dodatkowych przecięć Mazowieckiego Parku Krajobrazowego trasami komunikacyjnymi. Przebieg autostrady pokrywa się z obecną bardzo uciążliwą drogą nr 717 na długości ok. 13 km. Zwiększenie ruchu i szerokości zajętego pasa terenu w stosunku do stanu istniejącego byłoby zrekompensowane wyższym standardem rozwiązań stosowanych na tej klasy drogach (wygrodzenia chroniące zwierzęta przed wtargnięciem na jezdnię, bezkolizyjne przejścia poprzeczne). Wariant przewidujący odchylenie za mostem przez Wisłę na południe i poprowadzenie autostrady wzdłuż linii kolejowej Skierniewice - Pilawa został odrzucony ze względu na spustoszenie jakie powodowałby w Mazowieckim Parku Krajobrazowym przy zachowaniu wymaganych parametrów autostrady. Od skrzyżowania z drogą krajową nr 17 w pobliżu Kołbieli autostrada prowadzona jest możliwie najkrótszą trasą do przebiegu według dotychczasowych opracowań omijając od południa Mińsk Mazowiecki, Cegłów, Kałuszyn. Na 161,7 km nowego przebiegu (km 532,7 według nowego pikietażu) w pobliżu miejscowości Łączka kończą się pro- ponowane zmiany dotyczące autostrady A-2. Cały nowy przebieg zaplanowano jako drogę płatną z wyłączeniem odcinka Karczew - Kołbiel, dla którego proponuje się status nietypowy:  drogę płatną dla jadących na trasie dłuższej niż ten odcinek;  bezpłatną dla korzystających tylko z tego odcinka. Autorzy proponują aby pod względem formalnym był to odcinek płatny (tak samo jak dla całej autostrady) z koniecznością wykupienia biletu. Z tym, że dla przejazdu tylko na tym odcinku bilet kosztowałby "0". Przewidywane węzły i miejsca obsługi podróżnych Na nowej trasie zaproponowano 13 węzłów z wszystkimi przecinanymi drogami krajo- wymi i 1 drogą wojewódzką proponowaną do zmiany kategorii oraz 1 węzeł utworzony przez miejsce obsługi podróżnych (MOP). Wskazano też miejsca dla 6 innych obu- stronnych MOP-ów. Najmniejsza odległość między tymi obiektami wynosi 4,0 km, co gwarantuje zachowanie w pełni parametrów technicznych wynikających z wytycznych WPD-1. Najmniejsza odległość między węzłami wynosi 5,0 km. Przewidywane rozmieszczenie węzłów i MOP: Nazwa węzła i nr Odległość km MOP drogi w km 1 2 3 4 379+300 Brzeziny 704 384+000 Lipce Reymontowskie 4,7 393+000 Byczki 706 9,0 398+500 Żelazna 5,5 406+700 Skierniewice 707 8,2 412+500 Lisna 5,8 416+500 Kowiesy S-8 4,0 433+800 Mszczonów 717 17,3 438+000 Piotrkowice 4,2 452+700 Tarczyn S-7 14,7 457+700 Prażmów 722 5,0

110 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

465+500 Krępa 7,8 471+600 Baniocha 723 6,1

1 2 3 4 478+000 Góra Kalwaria 724 6,4 483+200 Karczew 801 5,2 490+400 Celestynów MOP ogólnodostępny na od- 6,8 cinku niepłatnym realizujący również funkcje węzła 496+200 Kołbiel S-17 5,8 506+700 Mińsk Maz. 802 10,5 516+200 Podsiadły 9,5 521+100 Mrozy dr. woje- 4,9 wódzka do zmiany kat.

3.11.2.2.4.6. Wykorzystanie ogólnodostępnych dróg publicznych.

Możliwość korzystania z ogólnodostępnej drogi publicznej na danym kierunku połą- czenia jest warunkiem zaliczenia przez Radę Ministrów danej autostrady lub jej odcinka do grupy dróg budowanych i eksploatowanych jako płatne. Możliwość taką dla proponowanego przebiegu autostrady A-2 zapewniają następujące drogi:  z rejonu Strykowa połączenie takie zapewnia droga nr 71 a od miejscowości Brzeziny do Jeżowa droga nr 72,  od Jeżowa proponuje się drogę nr 706 do Skierniewic a następnie drogę 719 do miejsco- wości Puszcza Mariańska,  proponuje się modernizację i podniesienie kategorii drogi wojewódzkiej łączącej Puszczę Mariańską z Mszczonowem,  od Mszczonowa do Mińska Mazowieckiego funkcję drogi dublującej (z przerwą na odcinek niepłatny Karczew - Kołbiel) będzie pełnić droga nr 717,  od Mińska Mazowieckiego w pobliżu autostrady przebiega droga nr 2, która przejmie funkcję ogólnodostępnej drogi równoległej. Zaproponowany ciąg dróg przeplatających się i co jakiś czas łączących się w węzłach z autostradą może być także wykorzystywany w przypadku karamboli, awarii, czy robót remontowych na autostradzie.

3.11.2.2.4.7. Powiązania autostrady.

Z układem drogowym Warszawy Podstawowe powiązania z układem drogowym Warszawy przewidziano drogami eks- presowymi mającymi swoją kontynuację w aglomeracji warszawskiej. Skrajne połączenia zapewniają drogi ekspresowe:  od zachodu S-8 o zmienionym przebiegu;  od wschodu S-17. Drogi te połączone są północną obwodnicą Warszawy utworzoną przez Trasę Armii Krajo- wej i Wschodnią Obwodnicę Warszawy. Od tego układu na północy odgałęzia się droga S- 18 w kierunku na Białystok (ewentualnie w przyszłym kierunku VIA BALTICA). Układ ten zagęszcza w części środkowej droga ekspresowa S-7 przebiegająca przez War- szawę jako trasa N-S (Mszczonowska) i mająca swoją kontynuację w kierunku północnym. Uzupełnienie tego układu stanowią istniejące drogi krajowe oraz południowe obejście Warszawy - Trasa Niebieskich Migdałów realizowana po śladzie dotychczas rezerwowanym dla autostrady jako trasa Klasy GP (główna ruchu przyspieszonego). 111 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Warunkiem prawidłowego funkcjonowania całego układu jest jego realizacja wraz z au- tostradą. Przy etapowej realizacji autostrady na odcinku do Kołbieli, warunek ten dotyczy dróg S- 8 i S-7 wraz z przebiegiem przez Warszawę. Nie jest to nierealne, jeżeli uwzględnimy fakt, że koszt budowy autostrady według proponowanego przebiegu wraz z niezbędnym układem uzupełniającym nie będzie wyższy niż koszt budowy samego tylko przejścia autostradowego przez Warszawę, w 78% przebiegu przez województwo niepłatengo! Oprócz tego drogi ekspresowe S-8 i S-7 mogą być zbudowane jako płatne conajmniej do granicy Warszawy. Mogłyby być objęte tą samą ofertą dla koncesjonariuszy, co gwa- rantowałoby równoczesną realizację całego układu. Droga ekspresowa S-8 W nowym układzie powstałym w wyniku przesunięcia autostrady na południe poza granice Warszawy pogarszają się warunki dojazdu do zachodniej i północnej części miasta. Brak ten może zrekompensować zmiana przebiegu drogi S-8 od węzła tej drogi ekspresowej w Radziejowicach przy wykorzystaniu kierunku istniejącej drogi 579, obchodząc od zachodu Grodzisk Mazowiecki do trasy rezerwowanej dotychczas dla autostrady A- 2. Kontynuacją tej drogi byłaby Trasa Armii Krajowej w Warszawie. Możliwe jest też przeanalizowanie budowy płatnej drogi ekspresowej od Strykowa w korytarzu rezerwowanym dla autostrady. Nie jest ona jednak altematywą dla odcinka Radziejowice - Grodzisk Mazowiecki. Droga ekspresowa S-7 Droga ekspresowa nie musi (w przeciwieństwie do autostrady) przebiegać nowym korytarzem. Może powstać w wyniku modernizacji istniejącej drogi. Takie są plany woje- wództwa radomskiego w stosunku do przeklasyfikowania drogi nr 7 na S-7. Warszawa natomiast potrzebuje nowego wylotu na Kraków, który rozładuje obecnie najbardziej obciążony wlot do miasta. W opracowaniu zaproponowano nowy przebieg drogi S-7 dopiero na północ od Grójca. Propozycja ta od miejscowości Kotorydz do Warszawy w całości pokrywa się z dotychczasowymi planami dotyczącymi tej drogi. Przez Warszawę będzie ona kontynuowana jako Trasa NS, a po wybudowaniu zachodniego obejścia Łomianek włączy się do już istniejącego odcinka drogi ekspresowej w kierunku Gdańska. Droga ekspresowa S-17 Jest obecnie najmniej rozpoznana. W opracowaniu zaznaczono ją po śladzie istniejącej drogi nr 17. Jeżeli zostaną przeprowadzone jakiekolwiek studia drogi ekspresowej: Warszawa - Lublin - Hrebenne (Lwów), schemat ten będzie wymagał korekt. Jeżeli mia- łaby to być również droga płatna (podobnie jak S-7 i S-8) konieczne byłoby zapewnienie możliwości przejazdu ogólnodostępnego. Trasa Niebieskich Migdałów Jej propozycja nie wynika bezpośrednio z potrzeb połączeń związanych z autostradą chociaż istnienie trasy południowej równoważnej do Trasy Armii Krajowej i Wschod- niej Obwodnicy Warszawy ułatwiłoby rozprowadzenie ruchu napływającego od strony autostrady w południowej części miasta. Wstępnie przewidziano Trasę Niebieskich Migdałów dokładnie w korytarzu rezerwowanym dla autostrady. Jednak znaczne obniżenie jej klasy a tym samym obniżenie wy- magań technicznych umożliwia istotne korekty, wykorzystanie istniejących odcinków ulic (ewentualnie po modernizacji) oraz zmniejszenie powierzchni rezerwowanego terenu. Połączenia z innymi miejscowościami

112 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Proponowany przebieg autostrady zapewnia bardzo dobre połączenia z następującymi miejscowościami położonymi w pobliżu tej trasy:  SKIEMIEWICE - nie ma niekorzystnych zmian w stosunku do dotychczas planowanego przebiegu, a nawet nastąpiło zbliżenie autostrady. Miasto uzyskuje 2 połącze- nia.  GRODZISK MAZOWIECKI - mimo oddalenia autostrady ma dobre połączenia dzięki zmianie przebiegu drogi ekspresowej S-8. Połączenie z Warszawą nie pogarsza się.  MSZCZONÓW - uzyskuje bardzo dobre połączenie drogą 717 i drogą ekspresową S- 8. Wyraźnie poprawia się dojazd do zachodniej części Warszawy.  TARCZYN - dużo zyskuje dzięki lokalizacji węzła autostradowego i lepszemu połą- czeniu z Warszawą drogą S-7  PIASECZNO - uzyskuje połączenia z 2 węzłów autostradowych: PRAŻMÓW - dro- gą 722 i BANIOCHA - drogą 723. Warunkiem koniecznym jest realizacja nowego przebiegu drogi 723 od Baniochy do węzła z drogą 724.  GÓRA KALWARIA - uzyskuje połączenia bezpośrednie z 2 węzłów: BANIOCHA i GÓRA KALWARIA. Konieczna jest realizacja obejścia Konstancina na drodze nr 724.  KARCZEW - uzyskuje bezpośrednie połączenie z węzła z drogą 801.  CELESTYNÓW - dzięki swemu położeniu w środku odcinka niepłatnego zyskuje połączenie poprzez ogólnodostępny MOP  MIŃSK MAZOWIECKI - uzyskuje połączenia z 2 węzłów drogami nr 717 i 802  KAŁU SZYN - uzyskuje połączenie z węzła MROZY po zmianie kategorii i zmo- dernizowaniu istniejącej drogi wojewódzkiej.

3.11.2.2.4.8. Oszacowanie przewidywanego ruchu.

Oszacowanie przewidywanych potoków ruchu na autostradzie A-2 dokonano na podstawie następujących danych:  materiałów lokalizacyjnych A-2 odc. Stryków - Konotopa opracowanych przez biuro projektowe "Transprojekt" w Warszawie we wrześniu 1994 r.,  materiałów lokalizacyjnych autostrady A-2 odc. Konotopa - granica województwa warszawskiego - opracowanych przez BPRW. w lipcu 1996 r.,  wyników generalnych pomiarów ruchu wykonanych w 1995 r. przez Generalną Dy- rekcję Dróg Publicznych;  innych pomocniczych materiałów np. badania ruchu tranzytowego na przejściach granicznych. Wszystkie poniżej przedstawione dane dotyczą perspektywy roku 2015 i podane są w pojazdach rzeczywistych na dobę dla obu kierunków ruchu. W opracowaniu "Transprojektu" założono, że 70 % prognozowanego ruchu w pasie autostrady A-2 będzie korzystać z autostrady płatnej, natomiast opracowanie BPRW. zakłada za- niechanie pobierania opłat na odcinku przebiegającym przez województwo warszawskie. W związku z tym otrzymano poniższe wielkości ruchu na poszczególnych odcinkach międzywęzłowych. Przy założeniu następującej struktury ruchu pojazdów:  samochody osobowe 65 % ruchu  samochody dostawcze 14 % ruchu  samochody ciężarowe 19 % ruchu  autobusy 2 % ruchu gr. woj. poznańskiego - Słupca 20.000 Słupca - Sługocin 20.500 Sługocin - Modła 19.700 Modła - Koło 16.800 Koło - Zgierz 14.700 113 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Zgierz - Stryków 11.800 Stryków - Nieborów 24.200 Nieborów - Bolimów 23.400 Bolimów - Żyrardów 26.000 Żyrardów - Grodzisk Maz. 32.500 Grodzisk Maz.- Pruszków 51.100 Pruszków - Konotopa (gr. woj. warsz.) 66.200 Konotopa - Al. Jerozolimski 62.800 Al. Jerozolimski - Opacz 64.100 Opacz - Al. Krakowska 65.200 Al. Krakowska - Lotnisko 81.400 Lotnisko - Puławska 119.600 Puławska - Rosoła 101.600 Rosoła - Przyczółkowa 120.800 Przyczółkowa - Czerniakowska-bis 98.800 Czerniakowska-bis - Most 114.300 Most - Patriotów 70.500 Patriotów - Trakt Lubelski 58.800 Trakt Lubelski - Konik 42.000 Konik - Mińsk Maz. 42200 Z pomiarów ruchu przeprowadzonego w 1995 roku średni potok pojazdów na drogach w obszarze oddziaływania autostrady A-2 wynosił:  Droga nr 2 Kutno - Łowicz 8.960 Łowicz - Sochaczew 10.100 Sochaczew - Błonie 15.400 Błonie - Ożarów Maz. 15.100 Ożarów Maz. - gr. m. Warszawy 18.200  Droga nr 71 Łódź - Łowicz 7.000  Droga nr 72 Łódź - Brzeziny 6.900 Brzeziny - Rawa Maz. 4.900  Droga nr 8 Rawa Maz. - Mszczonów 15.300 Mszczonów - Siestrzeń 14.400 Siestrzeń - Janki 20.200  Droga nr 717 Sochaczew - Mszczonów 4.200 Mszczonów - Grójec 4.600 Grójec - Góra Kalwaria 5.300 Góra Kalwaria - Sobiekursk 7.200 Sobiekursk - Kołbiel 5.200 Kołbiel - Mińsk Maz. 4.000  Droga nr 17 Garwolin - Kołbiel 9.900  Droga nr 2 Międzyrzec Podlaski - Siedlce 6.100 Siedlce - Mińsk Maz. 9.100 Mińsk. Maz. - gr. m. Warszawy 12.100  Droga nr 70 Łowicz - Mszczonów 1.500 114 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Oszacowanie ruchu dla prognozowanego przebiegu na południe od Warszawy wykonano biorąc za podstawę wnikliwą analizę prognoz wykonanych przez Transprojekt i BPRW, mając na uwadze istniejące obciążenie ruchem pasa terenu będącego w oddzia- ływaniu autostrady A-2.

115 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W tabeli nr 1 przedstawiono dla poszczególnych charakterystycznych przekrojów obcią- żenia ruchem w pojazdach rzeczywistych na dobę. Podane dane dotyczą odpowiednio:  potoków ruchu obserwowanych w 1995 r.  prognozy ruchu na autostradzie A-2 wykonanej przez Transprojekt i BPRW.  przewidywanych obciążeń ruchem autostrady A-2 przy jej lokalizacji na południu od Warszawy. Uzyskane wyniki wskazują na możliwość etapowania budowy autostrady. Jej odcinek od Strykowa do węzła "Kołbiel" na drodze do Lublina powinien być zbudowany w pierwszym etapie. Będzie on równomiernie obciążony ruchem w granicach 23-24 tys. pojazdów na dobę (prawie dwukrotnie większym niż na odcinku Koło - Stryków). Na- tomiast następny odcinek od węzła "Kołbiel" do wschodniej granicy państwa ze względu na niewielkie obciążenie ruchem może być zbudowany w okresie późniejszym. Tabl. 1 - OBECNE I PRZEWIDYWANE OBCIĄŻENIE RUCHEM KIERUNKU PŁATNEJ AUTOSTRADY A-2 W ZALEŻNOŚCI OD JEJ PRZEBIEGU W REJONIE WAR- SZAWY W POJAZDACH RZECZYWISTYCH NA DOBĘ WYSZCZEGÓLNIE- NUMER ODCINKA CHARAKTERYSTYCZNEGO NIE 1 2 3 4 5 6 7 8 Ruch w pasie wpływu - 15000 34600 66400 - 32100 16000 9000 (wg pomiarów 1995 r.) Przebieg przez W-wę 11600 25000 32500 59000 114300 58800 42200 - (Prognoza wykonana przez Transprojekt i BPRW.) Proponowany przebieg 11600 24200 25000 23000 24000 23000 14000 7000 (Przewidywane obcią- żenie ruchem) Oznaczenie odcinków: 1- Zwierz - Stryków (wspólny dla obu wariantów), 2 - Stryków - Żyrardów wg BPRW Stryków - Kowiesy wg SIGMA-SYSTEM, 3 - Żyrardów - Grodzisk wg BPRW, Kowiesy - Tarczyn wg SIGMA-SYSTEM, 4 - Grodzisk - Konotopa wg BPRW, Tarczyn - Góra Kalwaria wg SIGMA-SYSTEM, 5 - Most na Wiśle wg BPRW, Góra Kalwaria - Celestynów wg SIGMA-SYSTEM, 6 - Most- granica m. Warszawy wg BPRW, Celestynów - Kołbiel wg. SIGMA-SYSTEM, 7 - Granica m. Warszawy - Mińsk Mazowiecki wg BPRW, Kołbiel - Mińsk Mazowiecki wg SIGMA-SYSTEM, 8 - Mińsk Mazowiecki - Siedlce wg SIGMA-SYSTEM.

3.11.2.2.4.9. Oszacowanie kosztu budowy autostrady w przebiegu przez Górę Kalwarię.

Według Transprojektu - Warszawa średni koszt odcinka długości 234,8 km od Wrześni do węzła "Konotopa" na wschodniej granicy Warszawy wynosi 7,93 mln. zł. za kilometr (3,2 mln. $). Odcinek ten o długości 234,8 km ma 17 węzłów (średnio co 14 km) oraz 35,6 km istniejącej autostrady. Odcinek w granicach województwa warszawskiego o długości 45 km ma 12 węzłów (średnio co 3-4 km) oraz most prze Wisłę i tunel o długości 2 km. Średni koszt budowy 1 km A-2 na odcinku warszawskim wynosi 37,1 mln. zł., a bez mostu i tunelu 24,8 mln. zł. za 1 km autostrady. Należy przy tym zaznaczyć, że zdaniem autorów opracowania koszty te są prawdopodobnie zaniżone. Średni koszt budowy autostrady A-2 w jej wariancie na południe od Warszawy należy szacować na poziomie nieco wyższym niż koszt odcinka Września - Konotopa. Wystę- pują nieco trudniejsze warunki terenowe, bogatsze zagospodarowanie przestrzenne i większa liczba węzłów (średnio co 10 km).

116 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W związku z tym przyjęto koszt budowy 1 km autostrady według proponowanego przebiegu na poziomie 9 mln. zł. Oznacza to, że całkowity koszt budowy nowego odcinka długości 155 km wyniesie 1.400 mln. zł., tzn. mniej niż koszt budowy 45 km odcinka przez teren województwa warszawskiego według dotychczasowych planów wy- noszący 1630 mln. zł.

3.11.2.2.4.10.Prawdopodobne kolizje ze środowiskiem budowy autostrady w przebiegu przez Górę Kalwarię

Autostrada jest obiektem budowlanym, który z racji swojej konstrukcji i charakteru użytko- wego wpływa negatywnie na środowisko, szczególnie w swoim bezpośrednim sąsiedztwie. Korzyści dla środowiska wynikające z realizacji autostrady (np.: skanalizowanie ruchu - zwłaszcza ciężkiego w korytarzu łatwiejszym do ochrony, zmniejszenie liczby wypadków w sieci drogowej, zmniejszenie liczby spalin z wyjątkiem NOx itp.) są na ogół znacznie trudniejsze do zidentyfikowania i występują w większym obszarze. Charakterystyczne dla rozwiązań tego typu są na przykład zbliżone skutki wpływu na śro- dowisko obu wariantów (północnego i południowego) przebiegu przez Warszawę. Określenie przewidywanych skutków proponowanego przebiegu wymaga obszernej i wszechstronnej analizy, która powinna być wykonana na etapie koncepcji. Obecnie można jedynie powiedzieć, że w stosunku do 2 wariantów przebiegu przez Warszawę, dla którego wykonano takie analizy, proponowany przebieg jest korzyst- niejszy w następujących elementach: 1. Oddalenie od ścisłej zabudowy miejskiej; 2. Oddzielenie ruchu docelowego od ruchu wewnątrzmiejskiego, a tym samym wyraźne obniżenie prawdopodobieństwa zatłoczenia autostrady do granic zwiększających emisję spalin; 3. Równomierne rozłożenie ruchu dojazdowego z autostrady do różnych części War- szawy jeszcze przed jej granicami; 4. Równomierne rozłożenie ruchu dojazdowego do Warszawy również w relacji z południa; 5. Zminimalizowanie negatywnego wpływu inwestycji na zachodnią skarpę wiślaną dzięki uwolnieniu jej z części przebiegu autostrady (wg dotychczasowych planów); 6. Zminimalizowanie zajęcia terenu pod nowy korytarz komunikacyjny dzięki temu, że ponad 25 % trasy zaplanowano wzdłuż linii kolejowej lub po śladzie istniejącej, mocno obciążonej drogi; 7. Ominięcie parków i lasów uznanych za wartościowe lub ich przecięcie w miejscach istniejących przecięć.

3.11.2.2.5.Funkcje autostrady.

3.11.2.2.5.1. Autostrada w aglomeracji

Usytuowanie, jako zobiektywizowana cecha każdego miasta wiąże się z jego dostępnością i osiągalnością. Znaczenie mają tu naturalnie powiązania komunikacyjne, których jakość, czę- stotliwość, oraz ukierunkowanie może być miernikiem oddziaływania w skali światowej, kontynentalnej, krajowej i regionalnej. Warszawski węzeł komunikacji międzynarodowej nosi obecnie cechy prowincjonalne i mimo oddania nowego portu lotniczego na Okęciu, o większej przepustowości, nie uzyskuje właściwej rangi. Węzeł kolejowy i drogowy limito- wane są stanem infrastruktury komunikacyjnej, której przepustowość oraz standard techniczny decydują o rozkładzie powiązań transportowych w Europie.

117 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Prognozy, określające możliwe do uzyskania czasy podróży, zakładają, że najsilniejsze skrócenie prędkości podróżnych ma szanse zaistnieć w połączeniach kolejowych i drogowych. Na przykład czas podróży w przypadku zastosowania taboru kolejowego o zmiennym rozstawie kół będzie mógł być obniżony, na wszystkich połączeniach wschodnich o ponad połowę. Budowa zaś systemu autostradowego oraz skrócenie czasu odpraw granicznych do 15 min pozwoli na obniżenie czasu podróży w ruchu samocho- dowym co najmniej o jedną trzecią. Możliwości zatem wzmocnienia rangi międzynarodowej metropolii warszawskiej uzależnione są od zainteresowania naszym krajem zagranicy oraz od konsekwent- nej realizacji szybkich powiązań (o najwyższych standardach technicznych) kolejowych i drogowych przebiegających przez aglomerację warszawską. Autostrada A-2 ma przeprowadzać ruch tranzytowy przez Warszawę na kierunku wschód - zachód. Ma doprowadzić ruch zewnętrzny do poszczególnych obszarów miasta i strefy podmiejskiej i będzie to najważniejsza jej funkcja, gdyż ten ruch stanowi aż 95 % ruchu przekraczającego granicę aglomeracji.

3.11.2.2.5.2. Autostrada w gminie Karczew.

Autostrady są częścią sieci transeuropejskiej łączącej kraje Wspólnoty Europejskiej a Zachodu i Wspólnotę Niepodległych Państw na Wschodzie. Ze względu na to, że Polska znajduje się w środku tych tras, jest dla nas olbrzymia szansa, aby z tego skorzystać Wiadomo, że przy budowie autostrad mogą rozwijać się tereny przyległe, co przyczynia się do przyrostu miejsc pracy. Mogą rozwijać się istniejące przedsiębiorstwa i powsta- wać nowe. Przy trasach powstaną miejsca obsługi podróżnych MOP jak: hotele, stacje benzynowe. Ponadto skróci się czas przejazdu do Warszawy. Miejsce Obsługi Podróżnych (MOP - wypoczynkowo-usługowe o rozszerzonym pro- gramie usług). Zaplanowane MOP obsługiwać będą następujące rodzaje ruchu:  ruch dalekobieżny,  ruch tranzytowy krajowy,  ruch turystyczny zagraniczny,  ruch ciężarowy krajowy,  ruch ciężarowy zagraniczny,  ruch weekendowy; Zagospodarowanie MOP winno użytkownikom zapewnić:  zaparkowanie pojazdu,  odpoczynek i ewentualnie rekreacja,  spożycie posiłku,  uzupełnienie paliwa,  wykonanie (w razie potrzeby) pobieżnego przeglądu pojazdu.  zrobienie podręcznych zakupów,  skorzystanie z noclegu,  zasięgnięcie informacji turystycznej. MOP zawierająca rozszerzony zakres obsługi pojazdów i uczestników ruchu na autostradzie mogą zawierać w zależności od potrzeb:  parkingi krótkotrwałych postojów (dla pojazdów osobowych, ciężarowych i autobusów)  parkingi okresowych postojów (strzeżony, płatny),  stacja paliw,  stanowiska obsługi pojazdów (pomoc drogowa),  restauracja - bar, 118 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

 punkty handlowe,  łaźnia, umywalnia, WC,  motel-hotel,  miejsca postojowe dla pojazdów osób niepełnosprawnych,  stanowiska dla kontroli wagi pojazdów ciężarowych,  miejsca wypoczynku i rekreacji,  inne biura jak: intonacja turystyczna, ubezpieczenie pojazdów i osób, kantor wymiany walut, placówka pocztowa, bankowa itp. Wyposażenie każdego MOP nie może służyć celom handlowym nie związanym z obsługą pojazdów i osób w podróży, natomiast MOP nie wyklucza możliwości zjazdu z Autostrady do obiektów położonych poza MOP. Szanse rozwoju gminy Karczew po wybudowaniu autostrady. Możliwa realizacja autostrady i MOP-u w obrębie gminy Karczew (sołectwo So- biekursk) jest podstawową szansą promocji i rozwoju przestrzennego obszaru miasta i gminy. Rozwój ten będzie możliwy dzięki:  znaczącemu skróceniu czasu dojazdu do centralnych obszarów aglomeracji w wyniku lepszego skomunikowanie niż konkurencyjne tereny Otwocka,  konieczności obsługi spodziewanego ruchu lokalnego w relacji Otwock - Karczew - Warszawa,  rozwojowi funkcji miastotwórczych w rejonie MOP-u. Taki rozwój obszaru preferowany jest w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew.

3.11.2.3.Drogi i ulice.

3.11.2.3.1.Układ drogowy o znaczeniu ponadlokalnym.

Układ komunikacyjny obszaru Karczewa stanowi fragment systemu komunikacyjnego połu- dniowo-wschodniej części byłego województwa warszawskiego. Podstawowy system drogowy o znaczeniu ponadlokalnym stanowią:  Trakt Nadwiślański - droga Nr 801 Warszawa-Dęblin,  droga Nr 717 Góra Kalwaria - Mińsk Mazowiecki, obecne obejście Warszawy dla TiR-ów,  ul. Mickiewicza i ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego - przedłużenie ul. Świderskiej - za- pewniające powiązania drogowe z Otwockiem,  drogi gruntowe "Czerwona Droga" i "Gościniec Taborski"- zapewniające powiązania drogowe z gminą Celestynów. Ponadto w obszarze gminy istnieją ciągi drogowe tworzące powiązania uzupełniające tego układu. Są to:  ciąg dróg łączących wsie Nadbrzeż i Glinki,  ciąg dróg łączących wsie Janów i Całowanie,  oraz ciąg dróg spinający powyższe ciągi - poprzez istniejące powiązanie Nadbrzeż - Otwock Wielki - Wygoda. Pozostałe drogi spełniają funkcje lokalne.

119 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

3.11.2.3.2.Ocena stanu istniejącego ponadlokalnego układu drogowego.

Podstawowym mankamentem istniejącego układu dróg o znaczeniu ponadlokalnym jest ich nie- wydolność komunikacyjna w zakresie powiązań obszaru z centrum aglomeracji. Trakt Nadwiślań- ski - droga Nr 801 Warszawa-Dęblin od Otwocka do Saskiej Kępy jest jednoprzestrzenną drogą dwupasmową (w dużej części bez poboczy), która już dawno nie spełnia swoich zadań. Dla zapewnienia prawidłowych powiązań z centrum aglomeracji układ dróg ponadlokalnych powinien być rozbudowany. Propozycje niezbędnych inwestycji w obszarze Karczewa wymienione są w części Studium podlegającej uchwaleniu.

3.11.2.3.3.Drogi lokalne.

Miasto Karczew. 1. Przewiduje się, że podstawowy układ wewnętrznej komunikacji drogowej w mieście opar- ty będzie na następujących ciągach ulic: a) ciągi główne, zapewniające podstawowe powiązania Karczewa z drogą regionalną Warszawa - Dęblin (Traktem Nadwiślańskim), z Otwockiem i osiedlami otwockiego pasma aglomeracji warszawskiej:  droga Warszawa-Dęblin - projektowana wschodnia obwodnica Karczewa - ul. Mar- szałka Józefa Piłsudskiego - Droga Warszawa-Dęblin i przeprawa na Wiśle (War- szawa) z ulicami Świderską i Mickiewicza prowadzącymi do Otwocka,  droga Warszawa-Dęblin - ul. Wiślana - Warszawska - Żaboklickiego - Częstochow- ska - projektowana wschodnia obwodnica Karczewa. b) ciągi główne, zapewniające podstawowe powiązania Karczewa z urbanizującymi się terenami gminy:  projektowana wschodnia obwodnica Karczewa - droga do Brzezin  projektowana wschodnia obwodnica Karczewa - droga do Janowa  ul. Częstochowska - droga do Otwocka Małego i Otwocka Wielkiego,  ul. Wiślana - droga prowadząca ku przeprawie na Wiśle - Nadbrzeż (w skorygowa- nym w planie przebiegu). c) ulice stanowiące podstawowe powiązania między w/w ciągami głównymi:  ul. Świderska (w Karczewie),  ul. Mickiewicza (w Karczewie), ul Kościuszki i ul. Stare Miasto,  ul. Różana i ul. Bohaterów Westerplatte,  ul. Otwocka,  ul. Żaboklickiego na odcinku projektowana wschodnia obwodnica Karczewa - ul. Częstochowska  ul. Armii Krajowej i ul. Jagodne (przedłużona do granicy administracyjnej miasta) wraz z ul. Projektowaną łączącą ul. Jagodne z ul. Częstochowską,  we fragmentach pokazanych na rys. planu - ul Bilińskiego, ul. Kusocińskiego i ul. Karczówek, wraz z zaprojektowaną dla obsługi obszaru położonego pomiędzy ul Warszawską a drogą Warszawa - Dęblin siecią ulic.  ciąg ulic zapewniający powiązanie drogi prowadzącej z Nadbrzeża ku przeprawie na Wiśle a Otwockiem Małym i ul. Częstochowską,  wymagający wykształcenia ciąg ul. Kołłątaja - ul. Ługi, d) ulice uzupełniające układ podstawowy:  zaprojektowane przedłużenie ul. Częstochowskiej jako ciągu równoległego do drogi Warszawa-Dęblin, prowadzącego do Brzezinki i Łukowca, 2. Koniecznym elementem tego układu są dwupozimowe skrzyżowania drogi Warszawa - Dęblin z projektowaną wschodnią obwodnicą Karczewa i z ciągiem ul. Wiślana - przeprawa mostowa, z dopuszczeniem czasowego zastosowania na tych węzłach regulacji

120 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

świetlnej ruchu z możliwością pozostawienia jej na stałe w wypadku niezrealizowania autostrady A-2 w granicach Karczewa lub nieudrożnienia przeprawy mostowej.

121 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Gmina Karczew. W obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego ustalono następujące przebiegi dróg lokalnych: Ozna- Uwagi, wytyczne czenia Kategoria na Określenie trasy drogi rys. planu 08 Karczew - Otwock Wielki droga woje- Komunikacja autobusowa lokalna wódzka 09 od drogi Warszawa - Dęblin (03) do droga woje- drogi 011 przez Wygodę i Ostrówiec wódzka 010 Nadbrzeż - Karczew droga woje- wódzka 011 rz. Wisła - Nadbrzeż - Otwock Wielki - droga krajo- Komunikacja autobusowa lokalna do drogi Warszawa - Dęblin (03) wa 012 Nadbrzeż - Kępa Nadbrzeska - Glinki - droga woje- Komunikacja autobusowa lokalna do drogi Góra Kalwaria-Mińsk wódzka Maz.(04) 013 Otwock Wielki - Glinki droga woje- wódzka 014 Glinki - Sobiekursk droga gminna Wymaga regulacji i budowy na- wierzchni 015 Otwock Mały - Wygoda droga gminna Wymaga modernizacji 016 od drogi 04(Góra Kalwaria - Mińsk droga woje- Maz.) - Ostrówek - Kosumce - (Dzieci- wódzka nów) 017 Karczew - Janów - Brzezinka - Łukó- droga woje- Od granicy gminy do Karczewa prze- wiec - Całowanie - (Warszówka) wódzka wid. zmiana przebiegu (odc. projekto- wany). Odcinek Całowanie - War- szówka wymaga modernizacji. Komu- nikacja autobusowa lokalna 018 Od drogi 03 (Warszawa - Dęblin) - Ja- droga woje- Projekt. przebudowa wlotu do drogi nów - (Pogorzel) wódzka krajowej - przesunięcie do skrzyżowa- nia z drogą 011 019 Łukówiec - Sobiekursk droga woje- wódzka 020 droga przez Sobiekursk droga woje- Komunikacja autobusowa lokalna wódzka 021 Sobiekursk - Całowanie droga gminna Projekt. przebudowa wlotu do drogi krajowej od strony Całowania - połą- czenie z drogą 023 i wspólny wlot 022 Ostrówiec - Sobiekursk droga woje- Wymaga regulacji i budowy na- wódzka wierzchni, w części południowej (poza wsią) wytyczenia trasy 023 Sobiekursk - Piotrowice droga gminna Projekt. przebudowa wlotu do drogi Góra Kalwaria - Mińsk Maz. (por. 021) 024 Od drogi 018 - przez Brzezinkę do Łu- droga gminna kówca (skrót) 025 Karczew - do drogi Warszawa - Dęblin w razie uznania niezbędności tej trasy R(K) (przedłużenie ulicy Nowo-Brzozowej dla obsługi komunikacyjnej obszaru lub Jagodne) - rezerwa konieczne jest: a) wprowadzenie jej do planu b) wytrasowanie i opracowanie szczegółowe w skali 1:1000

122 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

W Studium nie przewiduje się znaczniejszych zmian w stosunku do ustalonych w planach miejscowych w przebiegów dróg lokalnych, z wyjątkiem adaptacji ul. Żaboklickiego, prowa- dzącej z Karczewa do Janowa.

123 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

Dodatkowo projektuje się realizację:  przedłużenia ul. Częstochowskiej - jako ciągu równoległego do drogi Warszawa-Dęblin, prowadzącego do Brzezinki i Łukowca i obsługującej ruch lokalny,  wytworzenie układu dróg lokalnych obsługujących MOP i tereny usługowe w rejonie Ca- łowania i Łukowca. Układ istniejących i projektowanych dróg lokalnych pokazano na planszy 1 B Studium.

3.11.2.3.4.Podstawowe minimalne standardy obsługi obszaru.

1. Czas dojazdu do Centrum Warszawy - max 30 minut. 2. Napełnienie środków transportu: autobus wielopojemny o napełnieniu 80 osób/wóz, 4 - 4,5 os/m2 powierzchni do stania (norma obecna 6,7 os/m2), 3. Strefa dojścia do przystanków - przystanki autobusowe max 500 m, 4. Obsługa towarowa - wg. dotychczasowych zasad (z uwagi na brak bocznicy na terenie miasta) 5. Zaplecze techniczne motoryzacji: Przy wskaźniku motoryzacji 220 samochodów osobowych na 1000 mieszkańców - 35 stanowisk obsługi samochodów, 2 stacje paliw. Spełnienie na terenie Karczewa powyższych wymogów (wynikających głównie z narzutów w skali województwa) pozwala na osiągnięcie następujących wskaźników:  ca 57 samochodów osobowych / stanowisko naprawcze,  ca 2,8 stanowisk naprawczych / 1000 mieszkańców,  ca 700 samochodów / 1 stacja paliw. 6. Miejsca parkowania pojazdów osób (firm), związanych interesami lub zamieszkaniem z danym obiektem, powinny być zapewnione w obrębie działki tegoż obiektu wg następują- cych wskaźników:  ca 2-3 miejsc parkingowych / domek lub segment (budynek jednorodzinny),  ca 1,5 miejsc parkingowych /mieszkanie o normalnym standardzie (w zabudowie MW),  ca 30 miejsc parkingowych /1000 m2 p.u. biur, usług i handlu,  ca 22 miejsc parkingowych /100 zatrudnionych w zakładach pracy,  ca 22-30 miejsc parkingowych /100 zatrudnionych w szkołach,  ca 10-14 miejsc parkingowych przy kościołach /1000 mieszkańców.

3.11.2.4.Uciążliwości hałasowe szlaków komunikacyjnych.

Zasięgi uciążliwości hałasowych szlaków komunikacyjnych określiły obowiązujące plany zagospodarowania przestrzennego. W tym zakresie obowiązują przepisy wymienione w punkcie 3.6.1.2. Studium. Zapewnienie ochrony terenów miasta przed uciążliwością hałasową modernizowanych i no- woprojektowanych szlaków komunikacyjnych powinno zostać uzyskane poprzez:  zamieszczanie w wydawanych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu informacji o możliwości wystąpienia przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku,  zakaz realizacji obiektów oświaty, służby zdrowia i opieki społecznej,  takie sytuowanie i rozplanowywanie budynków, aby co najmniej połowa pomieszczeń mieszkalnych miała okna wychodzące na stronę budynku przeciwległą do źródła hałasu.  dopuszczanie zabudowy pod warunkiem zastosowania rozwiązań zapewniających w po- mieszczeniach standardy akustyczne zgodne z ich przeznaczeniem i polską normą (np. za-

124 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Karczew

stosowanie w elewacjach od strony źródła hałasu technicznych zabezpieczeń akustycznych, wykonanie od strony źródła hałasu pasa zieleni izolacyjnej).

125