Studia Sandomierskie
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
STUDIA SANDOMIERSKIE TEOLOGIA – FILOZOFIA – HISTORIA TOM XXI 2014 STUDIA SANDOMIERSKIE TEOLOGIA – FILOZOFIA – HISTORIA TOM XXI 2014 Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 2014 Na okładce: Kard. Adam Kozłowiecki, fot. ze zbiorów s. Oktawii Kozłowieckiej OSU Redaktor naczelny: ks. Bogdan Stanaszek (UP JPII Kraków) Kolegium redakcyjne: ks. Leon Siwecki (KUL JPII Lublin – WSD Sandomierz), ks. Kazimierz Skawiński (WSD Sandomierz), ks. Leszek Pachuta (Wydawnictwo Diecezjalne Sandomierz); sekretarz redakcji: ks. Piotr Tylec (UP JPII Kraków) Rada naukowa: prof. dr Marko Jacov (Uniwersytet Salento, Lecce), ks. prof. dr hab. Kazimierz Łatak (UKSW, Warszawa), prof. dr Edouardo de Torres (Papieski Uniwersytet Świętego Krzyża, Rzym), ks. dr hab. Zbigniew Waleszczuk (Katholische Universität, Eichstätt), ks. prof. dr hab. Zygmunt Zieliński (Lublin) Redaktorzy językowi: język polski: Joanna Sarwa język angielski (native speaker): Sydney Sadowski język włoski (native speaker): s. dr hab. Susi Ferfoglia Redakcja techniczna: Leokadia Wilk SNMPN Recenzenci 2014 r.: dr hab. Ryszard Gryz, prof. UJK, ks. prof. dr hab. Stanisław Kowalczyk, ks. prof. dr hab. Józef Krasiński, o. prof. dr hab. Jarosław Kupczak OP, ks. dr hab. Jacek Łapiński, prof. KUL, prof. dr hab. Zdzisław Pietrzyk, dr hab. Irena Rolska, prof. KUL, ks. dr hab. Jan Daniel Szczurek, prof. UP JPII, ks. dr hab. Kazimierz Talarek, ks. dr hab. Robert Tyrała, ks. prof. dr hab. Andrzej Witko, ks. dr hab. Jan Witold Żelazny, prof. UP JPII Projekt współfinansowany z dotacji na utrzymanie potencjału badawczego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie przyznanej przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku 2014 Wersją podstawową czasopisma jest wersja papierowa ISSN 0208-7626 Za zezwoleniem Władzy Diecezjalnej © Copyright by Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 2014 Adres redakcji: ul. Żeromskiego 6, 27-600 Sandomierz Adres internetowy: [email protected] e-mail: [email protected], http://historia.upjp2.edu.pl/info/czasopisma/studia-sandomierskie Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, ul. Żeromskiego 4, 27-600 Sandomierz, tel. 15 64-40-400; fax 15 832-77-87; www.wds.pl HISTORIA WOJCIECH KĘDER Studia Sandomierskie UP JPII, Kraków 21 (2014) KARDYNAŁ ANGELO MARIA DURINI I JEGO BIBLIOTEKA – IL FONDO DURINI W BIBLIOTECA NAZIONALE BRAIDENSE W MEDIOLANIE 1. Kardynał Angelo Maria Durini i jego udział w życiu intelektualnym Italii w drugiej połowie XVIII wieku Jednym z wybitnych przedstawicieli katolickiego oświecenia w Europie drugiej połowy XVIII w., w szczególny sposób związanym z Polską, był pochodzący z Lombardii kardynał Angelo Maria Durini. Dyplomata, poeta i mecenas więk- szość swojego aktywnego życia spędził w służbie dyplomatycznej Stolicy Apostol- skiej na placówkach w Paryżu, Warszawie oraz Avignonie, osiadając na ostatnie dwadzieścia lat życia – już po otrzymaniu kapelusza kardynalskiego z rąk papieża Piusa VI – w swojej przepysznej willi Balbianbello (obecnie willa Arconati) nad jeziorem Como, gdzie gromadził na spotkaniach literackich elitę intelektualną nie tylko ówczesnej Lombardii, lecz całej Italii, a spotkania te miały ogromne znacze- nie dla życia kulturalnego ówczesnych Włoch1. Dość świeżej arystokratycznej tradycji (od 1648 r. kiedy to protoplasta rodu – złotnik i bogaty kupiec Gian Giacomo Durini za 30 tys. dukatów zakupił tytuł hra- biów Monza) ród Durinich wywodzący się z okolic jeziora Como, osiadłszy w Mediolanie, dbał o swoją pozycję i prestiż w stolicy Lombardii. Przynależność do miejscowej elity zapewniał mu aktywny udział w życiu politycznym i kultural- nym stolicy Lombardii. Niewątpliwie w realizacji tych ambitnych zamierzeń po- mocna była świeżo zbudowana reprezentacyjna siedziba rodu – wspaniały Palazzo Durini (projektu Francesco Marii Richiniego (1584-1658) – najwybitniejszego w tym czasie architekta mediolańskiego), który szybko stał się centrum życia towa- 1 N. Raponi, Durini Angelo Maria, Dizionario Biografico degli Italiani (dalej cyt. DBI), t. 42, Roma 1993, s. 195-200; F. V e n t u r i , Settecento riformatore, t. 2, Torino 1976, s. 231-236. 6 WOJCIECH KĘDER rzyskiego, artystycznego i kulturalnego Mediolanu, jak również szerzej – Lombar- dii. Durini bardzo dużą wagę przykładali do starannego wykształcenia członków rodu, więc obcowanie na co dzień z książką nie było wśród członków tej rodziny rzadkością. Przedstawiciele rodu Durinich w XVIII w. dzięki bardzo dobrym stosunkom z papieżem Benedyktem XIV, a następnie papieżem Klemensem XIII (który swój ród podobnie jak Durini wywodził z Como, a z którym byli zaprzyjaźnieni), zaczęli robić szybko kariery kościelne. Pierwszym z nich był wuj Angelo Marii, Carlo Francesco Durini (1693-1769), wpierw gubernator kilku prowincji Państwa Ko- ścielnego oraz inkwizytor apostolski na Malcie, a następnie nuncjusz papieski w Szwajcarii oraz Francji, podniesiony 26 XI 1753 r. do godności kardynalskiej przez papieża Benedykta XIV2. Kolejnym członkiem rodu, który swoją karierę związał z Kościołem, był Ange- lo Maria. Urodzony 25 maja 1725 roku, syn hrabiego Giuseppe i contessy Costan- zy Barbavary, pierwsze nauki pobierał w Mediolanie u barnabitów od św. Alek- sandra w Mediolanie. Następnie przeniósł się do Rzymu, gdzie mocne oparcie za- pewniał mu bardzo dobrze widziany na papieskim dworze wuj i tam studiował teo- logię i prawo w słynnym Collegio Romano, co przygotowywało go do przyszłej kariery kościelnej. Gdy w 1744 roku Carlo Francesco został mianowany nuncju- szem we Francji, a nuncjatura paryska należała do czterech najbardziej prestiżo- wych nuncjatur pierwszej rangi w Europie, na których pobyt kończył się zwycza- jowo otrzymaniem kapelusza kardynalskiego i powrotem do Kurii Rzymskiej na odpowiedzialne stanowisko, młody Angelo Maria podążył wraz ze stryjem do sto- licy Francji, aby tam nabrać towarzyskiej ogłady, zapoznać się z modnymi prądami intelektualnymi nadającymi ton Europie i wejść do francuskiej society. Nie próżnując w trakcie swojego pobytu nad Sekwaną, młody Durini nie tylko wprowadził się w arkana życia dworskiego, będąc bardzo dobrze widzianym na dworze wersalskim (ten atut wykorzysta w późniejszym życiu w tym zwłaszcza w karierze dyplomatycznej), lecz także studiował łacinę i grekę, m.in. u jezuitów w Lyonie. Z tego też czasu pochodzą jego pierwsze poezje w języku łacińskim i te literackie pasje i zamiłowania towarzyszyć mu będą później przez całe życie3. W trakcie pobytu w stolicy Francji Angelo Maria był stałym bywalcem salonów literackich, w tym m.in. słynnego i bardzo wówczas modnego w Paryżu salonu Madame Geoffrin, u której częstym gościem w swoim czasie bywał wcześniej również późniejszy król Polski – Stanisław Poniatowski. „…U pani Geoffrin gościli prawie wszyscy wybitni intelektualiści, elokwentni burzyciele starego świata, twórcy francuskiego oświecenia, autorzy słynnej Encyklopedii, ludzie two- 2 F. Satta, Durini Carlo Francesco, DBI, t. 42, Roma 1993, s. 203-206; R. C a l z i n i , P. Portaluppi, Il palazzo e la famiglia Durini in due secoli di vita milanese (1648-1848), Milano 1923. 3 N. R a p o n i , dz. cyt., s. 195. KARDYNAŁ ANGELO MARIA DURINI I JEGO BIBLIOTEKA 7 rzący republique de lettres, którzy stanowili trzon sławnej i osławionej republiki filozofów”4. Jakkolwiek obaj młodzi bywalcy, chłonący intelektualne nowinki u samego źródła, obracali się w Paryżu w tych samych kręgach intelektualnych i towarzy- skich, to nie mieli okazji spotkać się osobiście. W późniejszym czasie, gdy Angelo Maria będzie szykował się do wyjazdu na placówkę warszawską jako nuncjusz papieski, zabiegając o dobre przyjęcie na dworze warszawskim, postara się o list polecający Madame Geoffrin do króla, który traktował Madame jako swoją men- torkę5. Jakkolwiek zarówno Stanisław Poniatowski, jak i Angelo Maria Durini w swo- im rozwoju intelektualnym czerpali w Paryżu z tych samych źródeł, to należy wy- raźnie stwierdzić, iż drogi ich intelektualnego rozwoju z biegiem czasu zdecydo- wanie się rozeszły. O ile przyszłego króla Polski należy zaliczyć do klasycznego przedstawiciela oświeceniowej Europy, ulegającego intelektualnym wpływom Re- publiki Filozofów, co najmniej bardzo niechętnej Kościołowi katolickiemu, o tyle Angelo Maria pozostał wierny chrześcijańskim fundamentom kultury i był co prawda też wybitnym przedstawicielem oświecenia, lecz nie jego antykościelnego, wolteriańskiego nurtu, lecz oświecenia katolickiego, stojącego w zdecydowanej opozycji do tak modnych w owym czasie wrogim Kościołowi trendów, którym jednak ulegała część duchowieństwa. W 1755 roku po powrocie do Rzymu Angelo Maria swoje studia uniwersytec- kie uwieńczył doktoratem obojga praw, a w roku następnym znany ze swoich inte- lektualnych zamiłowań Durini przyjęty został do prestiżowej Accademia dell’Arkadia pod pseudonimem Chrisauro Filomuso. Benedyktowi XIV zawdzię- czał też swoje pierwsze nominacje kościelne, otrzymując godność prałata i stając się członkiem kurialnych kongregacji. U schyłku lat pięćdziesiątych powrócił na krótko do Paryża jako internuncjusz, a papieski Sekretariat Stanu, powierzając mu tę misję dyplomatyczną, brał pod uwagę jego znakomite relacje z elitą polityczną i intelektualną ówczesnej Francji. Pobyt w Paryżu młody dyplomata wykorzystał dla podtrzymania przyjaźni i znajomości nawiązanych w tych kręgach podczas wcze- śniejszego pobytu w tym mieście. Po śmierci Benedykta XIV (1758) jego następca – Klemens XIII dalej wspierał ród Durinich i młody Angelo Maria poszedł w ślady stryja Francesco, zostając in- kwizytorem apostolskim na Malcie. W ciągu sześciu lat pobytu na wyspie