(08) Mehmet Ali Kirpik
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Journal of Arts and Sciences Say›: 4 / Aral›k 2005 Ankara, K›r›kkale, Çank›r› ‹lleri Pepsinae ve Ceropalinae (Insecta: Hymenoptera: Pompilidae) Türleri Üzerine Faunistik Araflt›rmalar Mehmet Ali KIRPIK* Özet Bu çal›flmada Ankara, K›r›kkale ve Çank›r› illerinin Pepsinae ve Ceropalinae (Insecta:Hymenoptera: Pompilidae) türleri faunistik yönden araflt›r›lm›fl, türlerin Dünya ve Türkiye yay›l›fl› verilmifltir. Çal›flma sonunda araflt›rma bölgesinden 14 tür tespit edilmifl olup bunlardan 13 tanesi bölge faunas› için yeni kay›tt›r. Anahtar kelimeler: Insecta, Hymenoptera, Pepsinae, Ceropalinae, Pompilidae, Fauna, Ankara, K›r›kkale, Çank›r›, Türkiye Abstract In this study, species of Pepsinae and Ceropalinae (Insecta:Hymenoptera:Pompilidae) of the provinces Ankara, K›r›kkale, and Çank›r› were studied faunisticaly and distribution of species in Turkey and in the world are given. At the end of study, totaly 14 species have been determined from the studied area. Of 14 species, 13 are new record for the fauna of the region. Key words: Insecta, Hymenoptera, Pepsinae, Ceropalinae, Pompilidae, Fauna, Ankara, K›r›kkale, Çank›r›, Turkey. 1. G‹R‹fi Pompilidae Hymenoptera tak›m› içinde önemli familyalardan biridir. Ço¤unlukla soliter çok az bir k›sm› sosyal yaflar. Soliter yaflayanlar›n büyük bir k›sm› topra¤a yuva kazd›¤› halde, toprak çatlaklar›na, tafl yar›klar›na, a¤aç kabuklar›na, kurumufl bitki –––––––––––––––––––––––––––––– * Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü. Kars-Türkiye 71 Ankara, K›r›kkale, Çank›r› ‹lleri Pepsinae ve Ceropalinae gövdesine, terk edilmifl akrep, kemirgen ve farkl› böcek yuvalar›n› kullananlar da vard›r. Sosyal yaflayanlar kumluk alanda birbirine çok yak›n olarak yuva kazarlar. Baz›lar› ise örümce¤i yuvas›nda sokup larvas›na besin sa¤lamakta ve kendiside onun yuvas›n› kullanmaktad›r (Day 1988). Pompilidlerin erginlerinin ço¤u nektarla beslenir. Ço¤u korollas› k›sa olan Compositae (Asteracea), Euphorbiaceae (F›ç›otugiller) ve Umbelliferae (Apiaceae) familyalar› bitkilerinden nektar al›rlar. Ceropales cinsine ait bireylerden çok az bir k›sm›n›n soktu¤u örümce¤in vücut s›v›s›n› emerek beslendi¤i bildirilmifltir (Day 1988). Öldükten sonra diflilerin antenlerinin koç boynuzu gibi k›vr›lmas›yla karakteristik olan Pompilidae türleri, larvalar› içinde örümcekleri avlamalar›yla örümcek ar›lar› olarak ta bilinirler. Ülkemizde ve çal›flma bölgesinde Pompilidae familyas› ile ilgili olarak flu ana kadar üç yabanc› ve bir yerli araflt›r›c›n›n çal›flmas› mevcuttur. 1961-1997 y›llar›n› kapsayan bu araflt›rmalar daha çok tarihi ve turistik bölge habitatlar›nda yap›lm›flt›r. Faunistik kay›t niteli¤i tafl›yan bu araflt›rmalar› yapan yabanc› araflt›r›c›lar flunlard›r: Moczar 1986, 1987, 1988; Türkiye’den toplam sekiz kay›t vermifl ve bunlardan bir tanesi bölgeye aittir. Priesner 1966, 1968; Türkiye’den toplam 71 tür kayd› vermifl ve bunlardan bir tanesi bölgeye aittir. Wolf 1966a, 1966b, 1971, 1981, 1985, 1987, 1988a, 1988b, 1990a, 1990b, 1990c; Türkiye’den toplam 86 tür kayd› vermifl ve bunlardan 33 tanesi bölgeye aittir. Familya ile ilgili faunistik çal›flma tek yerli araflt›r›c› olarak, Özbek vd (1999, 2000) taraf›ndan yap›lm›flt›r. Bu yay›nlara göre 1965-1997 y›llar› aras›nda seyahat a¤›rl›kl› ve gezi amaçl› örnekler toplanarak de¤erlendirilmifltir. Sonuçta Türkiye’den toplam 230 tür kayd› verilmifl olup, bunlardan 50 tanesi bölgeye aittir. 2. MATERYAL VE METOT 1999-2003 tarihleri aras›nda atrapla toplanan örnekler, KCN ve Etilasetta öldürülmüfl olup laboratuarda müze materyali haline getirilmifltir. Prior marka binoküler mikroskopta incelenen türlerin teflhisinde Berland (1925), de Beumont (1970), Day (1988), Haupt ve Halle (1927), Muesebeck ve Krombein (1951), Özbek ve di¤erleri (1999, 2000), Leley (1987), Smith (1871), Wolf (1966a, 1971, 1986, 1992, 1993), Yevropoeyskoy (1978)’den yararlan›lm›flt›r. Teflhis edilen örneklerin kontrolü ve teflhisinde güçlük çekilen türler için Prof. Dr. Heinrich WOLF (Almanya)’dan yard›m al›nm›flt›r. 72 Mehmet Ali KIRPIK 3. ARAfiTIRMA BULGULARI Pepsinae Ashmead 1900 Cins: Priocnemis Schioedta 1837 Tür: Priocnemis parvula (Dahlbom 1845) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 2 ƂƂ) : Ankara: Etimesgut: Yaprac›k 1000 m 09. 08. 2000 1 Ƃ , Haymana: Merkez 1100 m 14. 07. 2001 1 Ƃ . Dünyadaki yay›l›fl›: Norveç, ‹sveç, Finlandiya, ‹rlanda, Danimarka, ‹spanya, Fas, Korsika Adas›, Sardunya adas›, ‹talya, Yugoslavya, Arnavutluk, Macaristan, Romanya, Rusya, Türkmenistan, ‹ngiltere, ‹skoçya, ‹zlanda, Romanya, (Day 1988, Scobiola- Palade 1967, Wolf 1971). Türkiye’deki yay›l›fl›: Asiatik Türkiye, Erzurum, Samsun, Mersin (Özbek ve di¤erleri 1999, Priesner 1968, Wolf 1971). Tür: Priocnemis minuta (Vander Linden 1827) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 3 ƂƂ , 1 ƃ ): Ankara: Haymana: Merkez 1110 m 09. 08. 2000 1 Ƃ , Kalecik: Merkez 700 m 24. 06. 2001 1 Ƃ , 1 ƃ ; Çank›r›: Çerkefl: Merkez 1000 m 26. 06. 2001 1 Ƃ . Dünyadaki yay›l›fl›: ‹sveç, Finlandiya, Hollanda, Belçika, Fransa, Almanya, Macaristan, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, ‹talya, ‹spanya, Portekiz, K›br›s, Suriye, Romanya (Scobiola-Palade 1967) Türkiye’deki yay›l›fl›: Antakya, Antalya, Bilecik, Erzurum, Hakkari, Isparta, Kars, Konya, Nevflehir, I¤d›r, Mersin, Sivas, Siirt, fianl›urfa, Kahramanmarafl (Özbek ve di¤erleri 1999). Tür: Priocnemis vulgaris (Dufour 1841) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 7 ƂƂ , 1 ƃ ): Ankara: Alt›nda¤: Çubuk I Baraj› 950 m 29. 09. 1998 1 ƃ , Bala: Beynam orman› 1400 m 19. 05. 2001 1 Ƃ , Çankaya: A. Ü. Fen Fakültesi Bahçesi 850 m 13. 04. 2001 1 Ƃ , Çubuk: Durhasan 1350 m 08. 09. 1999 1Ƃ , Hasano¤lan: ‹drisda¤› 1750 m 10. 07. 2001 1 Ƃ , Yenimahalle: Karfl›yaka 950 m 01. 05. 2000 1 Ƃ ; Çank›r›: Ilgaz: Merkez 800 m 29. 07. 2000 1 Ƃ , Merkez 950 m 30. 07. 2000 1Ƃ . Dünyadaki yay›l›fl›: Almanya, Romanya (Scobiola-Palade 1967). Türkiye’deki yay›l›fl›: Adana, Antalya, Artvin, Bolu, Bitlis, Burdur, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Isparta, ‹stanbul, Mersin, Kars, Konya, Nevflehir, Rize, Sivas, Van (Özbek ve di¤erleri 1999). 73 Ankara, K›r›kkale, Çank›r› ‹lleri Pepsinae ve Ceropalinae Tür: Priocnemis agilis (Shuckard 1837) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 1 Ƃ ,1 ƃ )): Ankara: Çubuk: Durhasan 1350 m 08. 09. 1999 1Ƃ ; Çank›r›: Ilgaz: Merkez 950 m 30. 07. 2000 1 ƃ .. Dünyadaki yay›l›fl›: ‹ngiltere, ‹zlanda (Day 1988) Türkiye’deki yay›l›fl›: I¤d›r, Uflak (Özbek ve di¤erleri 1999). Tür: Priocnemis perturbator (Harris 1776) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 1 ƃ ): Ankara: Alt›nda¤: Çubuk I Baraj› 850 m 26. 03. 2000 1 ƃ . Dünyadaki yay›l›fl›: Norveç, ‹sveç, Finlandiya, ‹ngiltere, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Fransa, ‹spanya, ‹talya, Arnavutluk, ‹skoçya, ‹rlanda, Almanya, Macaristan, Galler (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye’deki yay›l›fl›: ‹stanbul, Yalova (Özbek ve di¤erleri 1999). Tür: Priocnemis gracilis Haupt 1927 ‹ncelenen Materyal (Toplam: 1 Ƃ ): Ankara: Ayafl: Merkez 900 m 27. 06. 2000 1 Ƃ Dünyadaki yay›l›fl›: Finlandiya, ‹sveç, Hollanda, Belçika, Fransa, Almanya, Macaristan, ‹talya, Çekoslavakya, ‹ngiltere, ‹rlanda (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye’deki yay›l›fl›: Antakya, I¤d›r, Samsun, Sivas (Özbek ve di¤erleri 1999). Tür: Priocnemis propinqua (Lepeletier 1847) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 2 ƂƂ ): Ankara: Ayafl: Merkez: 850 m 27. 06. 2000 1 Ƃ , Keçiören: Etlik 850 m 11. 06. 2001 1 Ƃ . Dünyadaki yay›l›fl›: Fransa, ‹spanya, ‹ngiltere, Portekiz, Fas, Tunus, ‹talya, Çekoslavakya, Macaristan, Romanya, Yunanistan, Suriye (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye’deki yay›l›fl›: Ankara, Antalya, Mersin, Kahramanmarafl, Konya, fianl›urfa (Özbek ve di¤erleri 1999). Tür: Priocnemis fastigiata (Haupt 1934) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 1 ƃ ): Ankara: Haymana: Merkez 1100 m 14. 07. 2001 1 ƃ . Dünyadaki yay›l›fl›: ‹talya, Almanya, Çekoslavakya, Macaristan, Romanya, Yunanistan, ‹sveç, Fransa, ‹spanya, Portekiz, Cezayir (Priesner 1966, Wolf 1962, 1971). Türkiye’deki yay›l›fl›: Antakya, Erzurum, Konya, Samsun (Özbek ve di¤erleri 1999, Priesner 1968). 74 Mehmet Ali KIRPIK Tür: Priocnemis sulci (Balthasar 1943 ) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 1 Ƃ ): Ankara: Haymana: Merkez 24. 08. 2002 1 Ƃ . Dünyadaki yay›l›fl›: Avusturya, Çekoslavakya, Macaristan, Yugoslavya, Romanya, ‹srail (Wolf 1971). Türkiye’deki yay›l›fl›: Amasya, Hakkari, Mersin, Kars (Özbek ve di¤erleri 1999). Cins: Dipogon Fox 1897 Tür: Dipogon variegatus (Linnaeus 1758) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 3 ƂƂ ): Ankara: Çankaya: 850 m 16. 07. 2001 1 Ƃ , Yenimahalle: Çayyolu 800 m 24. 06. 1999 2 ƂƂ ) . Dünyadaki yay›l›fl›: Kuzey Avrupa, ‹ngiltere, Belçika, Fransa, Almanya, ‹sveç, ‹sviçre, Çekoslavakya, Macaristan, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan, Malta, Kuzey Afrika, M›s›r, K›br›s, ‹ran, ‹ngiltere, ‹skoçya, ‹rlanda, Galler, ‹skoçya (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye’deki yay›l›fl›: Antakya, Eskiflehir, Mu¤la, Tokat (Özbek ve di¤erleri 1999, Priesner 1968). Tür: Dipogon erythrepus (Kohl 1888) ‹ncelenen Materyal (Toplam: 2 ƂƂ ): Ankara: Akyurt: Merkez 850 m 28. 06. 1999 1 Ƃ , Ayafl: Merkez 800 m 23. 09. 1999 1 Ƃ . Dünyadaki yay›l›fl›: , Kuzey Afrika, M›s›r, K›br›s, ‹ran, ‹ngiltere, (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye’deki yay›l›fl›: Antakya, Ayd›n, Erzurum, Hakkari, Mersin, Kars (Özbek ve di¤erleri 1999, Priesner 1968). Ceropalinae Ashmed 1900 Cins: Caliadurgus Lepeletier 1845 Tür: Caliadurgus fasciatellus (Spinola 1808) ‹ncelenen Materyal ( Toplam: 3 ƂƂ ): Çank›r›: Merkez 840 m 30. 07. 2000 1 Ƃ , Ilgaz: Merkez 950 m 30. 07. 2000 2 ƂƂ . Dünyadaki yay›l›fl›: Galler (Day 1988). Türkiye’deki yay›l›fl›: Erzurum, Trabzon, Tokat (Özbek ve di¤erleri 1999). Cins: Ceropales Latreille 1796 Tür: Ceropales helveticus Tournier 1889 75 Ankara, K›r›kkale, Çank›r› ‹lleri Pepsinae ve Ceropalinae ‹ncelenen Materyal (Toplam: 2 ƂƂ ): Ankara: Alt›nda¤ Çubuk I Baraj› 900 m 01. 05. 2000 1 Ƃ , Çankaya: Keklikp›nar› 1250 m 30. 07. 1999 1 Ƃ . Dünyadaki yay›l›fl›: Fransa, Portekiz, ‹spanya, ‹talya, ‹sviçre, Çekoslavakya, Polonya, Romanya, Bulgaristan, Fas, Türkmenistan (Wolf 1971, 1995). Türkiye’deki yay›l›fl›: Asiatik Türkiye, Antakya, Mersin (Priesner 1968, Wolf 1971).