<<

RICHARD SÄMTLICHE BRIEFE

Band 14 Briefe des Jahres 1862

herausgegeben von Andreas Mielke

Redaktionelle Mitarbeit', _jÄä Kraft \

BREITKOPF & HARTEL WIESBADEN • Inhaltsverzeichnis

Vorwort 19 Benutzerhinweise 23

Briefe

1. Franz Schott, 1. Januar 1862 31 2. Josef Standthartner, 1. Januar 1862 34 3. Agnes Street-Klindworth, 1. Januar 1862 35 4. Minna Wagner, 4. Januar 1862 36 5. Cäcilie Avenarius, 7. Januar 1862 36 6. Hans von Bülow, 7. Januar 1862 38 7. Franz Schott, 7. Januar 1862 39 8. Minna Wagner, 7. Januar 1862 40 9. , 7. Januar 1862 41 10. , 9. Januar 1862 42 11. Minna Wagner, 12. Januar 1862 44 12. Eduard Avenarius, 15. Januar 1862 47 13. Cosima von Bülow, 15. Januar 1862 48 14. Minna Wagner, 15. Januar 1862 49 15. Gustave-Alexandre Flaxland, 17. Januar 1862 51 16. Franz Schott, 17. Januar 1862 53 17. Franz Schott, 22. Januar 1862 55 18. Franz Schott, 27. Januar 1862 56 19. Minna Wagner, 31. Januar 1862 56 20. *Eduard Avenarius, Januar 1862 57 21. *Cosima von Bülow, Januar 1862 58 22. Peter Cornelius, Januar 1862 58 23. *Friedrich I. und Luise von Baden, Januar 1862 58 24. Minna Wagner, 1. Februar 1862 58 25. Franz Schott, 2. Februar 1862 59 Inhaltsverzeichnis 26. Mathilde Wesendonck, 3. Februar 1862 60 27. Minna Wagner, 6. Februar 1862 61 28. Charles Nuitter, 7. Februar 1862 61 29. Otto Kitzler, 8. Februar 1862 62 30. Louis Schindelmeißer, 8. Februar 1862 63 31. Minna Wagner, 9. Februar 1862 64 32. Christian Krell, 12. Februar 1862 69 33. Louis Schindelmeißer, 13. Februar 1862 69 34. Mathilde Wesendonck, 13. Februar 1862 70 35. Otto Kitzler, 14. Februar 1862 71 36. Minna Wagner, 14. Februar 1862 71 37. Hans von Bülow, 16. Februar 1862 79 38. Mathilde Wesendonck, 16. Februar 1862 81 39. Betty Schott, 19. Februar 1862 82 40. Louis Schindelmeißer, 19. Februar 1862 82 41. Franz Schott, 26. Februar 1862 83 42. Betty Schott, 27. Februar 1862 84 43. Herr Strauß, 28. Februar 1862 85 44. Luise Dustmann-Meyer, 3. März 1862 85 45. Friedrich I. von Baden, 3. März 1862 87 46. Wilhelm Kalliwoda, 3. März 1862 88 47. Peter Cornelius, 4. März 1862 89 48. August Röckel, 6. März 1862 94 49. Hans von Bülow, 11. März 1862 97 50. Minna Wagner, 11. März 1862 98 51. Malwida von Meysenbug, 12. März 1862 103 52. Mathilde Wesendonck, 12. März 1862 106 53. Ignaz Lachner, 18. März 1862 108 54. Hans von Bülow, 21. März 1862 109 55. Minna Wagner, 22. März 1862 109 56. Johann I. von Sachsen, 25. März 1862 110 57. Betty Schott, 25. März 1862 111 Inhaltsverzeichnis 7 58. Minna Wagner, 25. März 1862 112 59. Agnes Street-Klindworth, 26. März 1862 113 60. Hans von Bülow, 29. März 1862 114 61. Anna von Pourtales, 31. März 1862 117 62. Franz Schott, 31. März 1862 118 63. »Friederike Meyer, März 1862 120 64. Betty Schott, März 1862 120 65. *Otto Wesendonck, März 1862 120 66. Minna Wagner, 3. April 1862 120 67. Johann Weißheimer, 3. April 1862 123 68. August Röckel, 5. April 1862 123 69. Johann Heinrich August von Behr, 9. April 1862 .... 124 70. Minna Wagner, 9. April 1862 126 71. Charles Nuitter, 10. April 1862 128 72. Anna von Pourtales, 12. April 1862 130 73. Minna Wagner, 21. April 1862 132 74. Friederike Meyer, 22. April 1862 135 75. Anna von Pourtales, 22. April 1862 135 76. Charles Nuitter, 23. April 1862 136 77. August Röckel, 23. April 1862 137 78. Hans von Bülow, 26. April 1862 138 79. Minna Wagner, 26. April 1862 138 80. Minna Wagner, 26. April 1862 140 81. Friedrich I. von Baden, 27. April 1862 141 82. *Musikverein in Chemnitz, April 1862 143 83. *Peter Cornelius und Karl Tausig, März/April 1862 . . 143 84. »Eduard Devrient, April 1862 143 85. »Eduard Devrient, April 1862 143 86. »Unbekannt, April 1862 143 87. * Wendelin Weißheimer, März/April 1862 143 88. *Otto Wesendonck, April 1862 143 89. Franz Schott, 2. Mai 1862 143 Inhaltsverzeichnis 90. Unbekannt, 2. Mai 1862 145 91. Minna Wagner, 8. Mai 1862 146 92. Minna Wagner, 13. Mai 1862 148 93. Eduard Devrient, 15. Mai 1862 151 94. Mathilde Maier, 18. Mai 1862 152 95. Wendelin Weißheimer, 18. Mai 1862 152 96. Minna Wagner, 19. Mai 1862 154 97. Mathilde Maier, 20. Mai 1862 154 98. Minna Wagner, 20. Mai 1862 155 99. Minna Wagner, 20. Mai 1862 155 100. Minna Wagner, 21. Mai 1862 156 101. Anna von Pourtales, 22. Mai 1862 159 102. Wendelin Weißheimer, 22. Mai 1862 160 103. Mathilde Wesendonck, 22. Mai 1862 160 104. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 25. Mai 1862 161 105. Mathilde Maier, 26. Mai 1862 162 106. Minna Wagner, 27. Mai 1862 162 107. Eduard Devrient, 31. Mai 1862 162 108. *Cosima von Bülow, Mai 1862 169 109. »Friedrich I. von Baden, Mai 1862 169 110. Anna von Pourtales, 1. Juni 1862 169 111. Joachim Raff, 2. Juni 1862 170 112. Clara Wolfram, 2. Juni 1862 171 113. Friedrich von Wickede, 4. Juni 1862 173 114. Wendelin Weißheimer, 6. Juni 1862 174 115. Franz Schott, 8. Juni 1862 174 116. Mathilde Maier, 9. Juni 1862 175 117. Mathilde Wesendonck, 9. Juni 1862 176 118. Mathilde Maier, 12. Juni 1862 178 119. Minna Wagner, 12. Juni 1862 178 120. Anton Pusinelli, 14. Juni 1862 180 121. Ignaz Lachner, 14. Juni 1862 183 Inhaltsverzeichnis 9

122. Malwida von Meysenbug, 15. Juni 1862 185 123. Wendelin Weißheimer, 15. Juni 1862 187 124. Kathinka Zitz, 16. Juni 1862 187 125. August Röckel, 17. Juni 1862 188 126. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 17. Juni 1862 189 127. Mathilde Maier, 20. Juni 1862 190 128. Josephine Maier, 20. Juni 1862 191 129. Minna Wagner, 27. Juni 1862 192 130. »Königl. Theater-Hauptkasse in , 27. Juni 1862 . 194 131. Eduard Devrient, 28. Juni 1862 194 132. Wilhelm Frickhöffer, 29. Juni 1862 195 133. Unbekannt, 30. Juni 1862 196 134. »Wilhelm Frickhöffer, Juni 1862 197 135. Mathilde Maier, Juni 1862 197 136. Mathilde Maier, Juni 1862 198 137. »Matteo Salvi, Juni 1862 199 138. »Wendelin Weißheimer, Juni 1862 199 139. »Wendelin Weißheimer, Juni 1862 199 140. Anton Pusinelli, 1. Juli 1862 199 141. Mathilde Maier, 8. Juli 1862 201 142. Minna Wagner, 9. Juli 1862 202 143. Clara Wolfram, 11. Juli 1862 204 144. Franz Schott, 12. Juli 1862 206 145. Otto Wesendonck, 13. Juli 1862 208 146. Mathilde Maier, 17. Juli 1862 210 147. Mathilde Maier, 21. Juli 1862 210 148. Franz Schott, 21. Juli 1862 212 149. Otto Wesendonck, 21. Juli 1862 213 150. Minna Wagner, 23. Juli 1862 214 151. Mathilde Maier, 24. Juli 1862 216 152. F. A. Hermann Müller, 26. Juli 1862 217 153. Otto Wesendonck, 26. Juli 1862 218 10 Inhaltsverzeichnis

154. Mathilde Maier, 29. Juli 1862 219 155. Hans von Bülow, Juli 1862 220 156. Ludwig u. Malvina Schnorr von Carolsfeld, Juli 1862 . 220 157. Ludwig u. Malvina Schnorr von Carolsfeld, Juli 1862 . 221 158. Ludwig u. Malvina Schnorr von Carolsfeld, Juli 1862 . 221 159. Ludwig u. Malvina Schnorr von Carolsfeld, Juli 1862 . 221 160. Ludwig u. Malvina Schnorr von Carolsfeld, Juli 1862 . 222 161. Mathilde Maier, 1. August 1862 222 162. Franz Schott, 1. August 1862 223 163. Unbekannt, 1. August 1862 223 164. Minna Wagner, 1. August 1862 223 165. Unbekannt, 2. August 1862 224 166. Mathilde Maier, 6. August 1862 225 167. Minna Wagner, 7. August 1862 225 168. Mathilde Maier, 14. August 1862 226 169. Georg Goltermann, 17. August 1862 226 170. Franz Schott, 21. August 1862 226 171. Minna Wagner, 21. August 1862 229 172. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 22. August 1862 .... 230 173. Mathilde Maier, 23. August 1862 230 174. Carl Schüler, 23. August 1862 231 175. Unbekannt, 23. August 1862 231 176. Franz Schott, 24. August 1862 232 177. Wendelin Weißheimer, 24. August 1862 233 178. Raphael von Erlanger, 28. August 1862 234 179. Carl Schüler, 29. August 1862 235 180. Wilhelm Frickhöffer, 30. August 1862 236 181. Mathilde Maier, August 1862 236 182. Ferdinand Praeger, August 1862 237 183. Hans von Bülow, 1. September 1862 238 184. Betty Schott, 1. September 1862 238 185. Wendelin Weißheimer, 1. September 1862 241 Inhaltsverzeichnis 11 186. Hans von Bülow, 2. September 1862 241 187. Pauline von Metternich, 3. September 1862 243 188. Franz Schott, 3. September 1862 244 189. Betty Schott, 3. September 1862 245 190. Minna Wagner, 3. September 1862 246 191. Hans von Bülow, 4. September 1862 247 192. Malvina Schnorr von Carolsfeld, 5. September 1862 . 248 193. Wendelin Weißheimer, 7. September 1862 248 194. Hans von Bülow, 8. September 1862 249 195. Wendelin Weißheimer, 8. September 1862 250 196. Mathilde Maier, 9. September 1862 250 197. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 9. September 1862 .. 251 198. Minna Wagner, 10. September 1862 252 199. Unbekannt, 15. September 1862 253 200. Minna Wagner, 15. September 1862 254 201. Mathilde Maier, 16. September 1862 256 202. C. von Sidorovic, 18. September 1862 256 203. Paul Josef Hysel, 20. September 1862 257 204. Cosima von Bülow, 21. September 1862 258 205. Heinrich Esser, 21. September 1862 259 206. Franz Müller, 23. September 1862 262 207. Carl Schüler, 23. September 1862 264 208. Josef Standthartner, 23. September 1862 265 209. Minna Wagner, 24. September 1862 266 210. Otto Wesendonck, 24. September 1862 267 211. Mathilde Maier, 25. September 1862 268 212. Unbekannt, 26. September 1862 268 213. Franz Schott, 29. September 1862 269 214. Otto Wesendonck, 29. September 1862 269 215. Minna Wagner, 30. September 1862 270 216. Wendelin Weißheimer, 30. September 1862 271 217. »Cosima von Bülow, September 1862 272 12 Inhaltsverzeichnis 218. Carl von Guaita, September 1862 272 219. »Richard von Metternich, September 1862 272 220. »Conrad Schleinitz, September 1862 272 221. »Wendelin Weißheimer, September 1862 272 222. Wendelin Weißheimer, 1. Oktober 1862 272 223. Minna Wagner, 3. Oktober 1862 273 224. »Luise Brockhaus, 5. Oktober 1862 273 225. »Anton Pusinelli, 5. Oktober 1862 273 226. Josef Standthartner, 5. Oktober 1862 274 227. Minna Wagner, 5. Oktober 1862 278 228. Wendelin Weißheimer, 5. Oktober 1862 279 229. Hans von Bülow, 6. Oktober 1862 280 230. Richard von Metternich, 9. Oktober 1862 282 231. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 9. Oktober 1862 ... 284 232. C. von Sidorovic, 9. Oktober 1862 286 233. Liederkranz in /Main, 12. Oktober 1862 . . . 287 234. Minna Wagner, 12. Oktober 1862 287 235. Minna Wagner, 12. Oktober 1862 289 236. Wendelin Weißheimer, 12. Oktober 1862 289 237. »Unbekannt, 12. Oktober 1862 291 238. Franz Müller, 13. Oktober 1862 291 239. Wendelin Weißheimer, 14. Oktober 1862 292 240. Cäsar Willich, 14. Oktober 1862 293 241. Josef Standthartner, 16. Oktober 1862 294 242. »Otto von Koenneritz, 16. Oktober 1862 298 243. Wendelin Weißheimer, 16. Oktober 1862 298 244. Wendelin Weißheimer, 17. Oktober 1862 298 245. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 19. Oktober 1862 . . 299 246. »Carl von Lanckoronski-Brzezie, 19. Oktober 1862 . . 300 247. Josef Standthartner, 19. Oktober 1862 300 248. »Matteo Salvi, 19. Oktober 1862 301 249. Franz Schott, 20. Oktober 1862 301 Inhaltsverzeichnis 13 250. Betty Schott, 21. Oktober 1862 303 251. Raphael von Erlanger, 22. Oktober 1862 303 252. Wendelin Weißheimer, 22. Oktober 1862 304 253. Heinrich Esser, 25. Oktober 1862 305 254. Josef Standthartner, 25. Oktober 1862 307 255. Mathilde Maier, 27. Oktober 1862 308 256. Wendelin Weißheimer, 27. Oktober 1862 308 257. Jules Guilliaume, 28. Oktober 1862 309 258. Minna Wagner, 28. Oktober 1862 311 259. »Hermann Brockhaus, 29. Oktober 1862 312 260. Mathilde Maier, 29. Oktober 1862 312 261. Minna Wagner, 30. Oktober 1862 313 262. Minna Wagner, 31. Oktober 1862 313 263. Joachim Raff, September/Oktober 1862 314 264. Stadttheater in Frankfurt/Main, Sept./Okt. 1862 314 265. Mathilde Maier, 6. November 1862 314 266. Carl A. von Sachsen-Weimar-Eisenach, 7. Nov. 1862 . 315 267. Franz Müller, 7. November 1862 316 268. Mathilde Maier, 8. November 1862 318 269. Unbekannt, 8. November 1862 319 270. Hermann Härtel, 9. November 1862 319 271. Mathilde Maier, 10. November 1862 319 272. Franziska Ritter, 10. November 1862 320 273. Mathilde Maier, 11. November 1862 321 274. »Karl Stör, 12. November 1862 321 275. Franz Müller, 12. November 1862 321 276. Joachim Raff, 12. November 1862 323 277. Minna Wagner, 12. November 1862 324 278. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 16. November 1862 . 325 279. Franziska Ritter, 17. November 1862 326 280. Minna Wagner, 17. November 1862 327 281. Johann Jakob Weber, 17. November 1862 328 14 Inhaltsverzeichnis 282. Mathilde Maier, 20. November 1862 328 283. Franziska Ritter, 21. November 1862 330 284. », 22. November 1862 332 285. Hans von Bülow, 22. November 1862 332 286. Wendelin Weißheimer, 22. November 1862 334 287. Heinrich Esser, 23. November 1862 335 288. Franz Müller, 23. November 1862 335 289. Friedrich Uhl, 24. November 1862 337 290. Minna Wagner, 24. November 1862 337 291. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 25. November 1862 . 338 292. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 25. November 1862 . 340 293. Friedrich Uhl, 25. November 1862 340 294. Friedrich Uhl, 26. November 1862 340 295. Wendelin Weißheimer, 27. November 1862 340 296. Mathilde Maier, 28. November 1862 341 297. Minna Wagner, 30. November 1862 342 298. »Bernhard Anton Herrmann, Okt./Nov. 1862 345 299. Josef Hellmesberger, 1. Dezember 1862 345 300. Johann Jakob Weber, 3. Dezember 1862 346 301. Hans von Bülow, 7. Dezember 1862 346 302. Franz Müller, 7. Dezember 1862 347 303. Luise Dustmann-Meyer, 9. Dezember 1862 348 304. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 10. Dezember 1862 . 348 305. Wendelin Weißheimer, 10. Dezember 1862 350 306. Karl Olschbauer, 11. Dezember 1862 351 307. Wendelin Weißheimer, 11. Dezember 1862 351 308. Mathilde Maier, 12. Dezember 1862 352 309. Malwida von Meysenbug, 12. Dezember 1862 354 310. Philharmon. Ges. in Petersburg, 12. Dezember 1862 . 355 311. Johanna Pichler-Bödog, 12. Dezember 1862 356 312. Johann Jakob Weber, 12. Dezember 1862 356 313. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 13. Dezember 1862 . 357 Inhaltsverzeichnis 15 314. Franz Müller, 13. Dezember 1862 359 315. Franz Schott, 13. Dezember 1862 360 316. Minna Wagner, 13. Dezember 1862 360 317. Ignatz Kuranda, 15. Dezember 1862 361 318. Peter Cornelius, 16. Dezember 1862 361 319. Unbekannt, 18. Dezember 1862 362 320. Johann Dubez, 20. Dezember 1862 362 321. Johann Hoffmann, 20. Dezember 1862 363 322. Josef Standthartner, 20. Dezember 1862 363 323. Wendelin Weißheimer, 20. Dezember 1862 363 324. Mathilde Wesendonck, 21. Dezember 1862 364 325. Otto Wesendonck, 21. Dezember 1862 364 326. Ludwig Schnorr von Carolsfeld, 22. Dezember 1862 . 365 327. Hans von Bülow, 25. Dezember 1862 366 328. Heinrich Esser, 25. Dezember 1862 366 329. Mathilde Maier, 25. Dezember 1862 367 330. Mathilde Maier, 27. Dezember 1862 367 331. Minna Wagner, 27. Dezember 1862 368 332. Fräulein Prager, 29. Dezember 1862 369 333. Franz Schott, 29. Dezember 1862 370 334. Unbekannt, 29. Dezember 1862 370 335. Johann Jakob Weber, 29. Dezember 1862 371 336. Königl. Theater-Hauptkasse in Berlin, 31. Dez. 1862 . 371 337. Peter Cornelius, Dezember 1862 371 338. Peter Cornelius, Dezember 1862 372 339. Josef Standthartner, Dezember 1862 372 340. »Unbekannt, Dezember 1862 372 341. Unbekannt, Dezember 1862 373 342. »Johann Weißheimer, Dezember 1862 373 343. »Seraphine Mauro, 1862 373

Anhang: Übersetzungen 374 16 Inhaltsverzeichnis Kommentare

Themenkommentar 1. Aufenthalte und Reisen 381 a) Paris 381 b) Karlsruhe, 382 c) Biebrich 382 d) Leipzig, 385 e) Wien 386 2. Wagner als politischer Flüchtling, die Amnestie 387 3. Das Ehepaar Wagner, die „Dresdener Niederlassung" 389 4. Besucher im Sommer 1862 391 a) Hans und Cosima von Bülow 392 b) Ludwig und Malvina Schnorr von Carolsfeld .... 393 c) August Röckel 393 d) Weitere Besucher 394 5. Wagner als Dirigent seiner Werke 395 a) in Karlsruhe 395 b) Konzert in Karlsruhe 397 c) Lohengrin in Frankfurt 399 d) Konzert in Leipzig 402 e) Konzerte in Wien 405 6. : Geplante Uraufführung 410 a) Karlsruhe, Dresden, Weimar 410 b) Wien 412 7. Die Meistersinger von Nürnberg 417 a) Allgemeines 417 b) Text 418 c) Lesungen 419 d) Musik 421 e) Vertrag mit Schott, Honorarvorschüsse 424 Kommentar zu den einzelnen Briefen 428 Inhaltsverzeichnis 17

Verzeichnisse und Register

Abbildungen 709 Adressaten 710 Namen Personen und Firmen . 713 Mythologische und biblische Gestalten 735 Tiere 735 Institutionen Musik und Theater 736 Sonstige 738 Zeitungen und Zeitschriften 739 Werke Richard Wagners Bühnenwerke 740 Entwürfe zu Bühnenwerken 744 Sonstige Werke 744 Schriften 744 Abkürzungen Allgemeines 745 Literatur 746 Fundorte 756 Autographenhandel 758