Ο Όμηρος Και Η Ελληνική Σκέψη / Homer and Greek Thought», Την 22/05/2019, Στις Εγκαταστάσεις Του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Στην Αθήνα
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Ο Ομηροσ και η Ελληνικη Σκεψη Eναρκτηρια διαλεξη: Diane Cuny Επιμελητεσ εκδοσης Γεωργιος Αραμπατζης Γεωργιος Βλαχακης Ευαγγελος Δ. Πρωτοπaπαδακησ 7 Aθηνα 2019 Ο Ομηροσ και η Ελληνικη Σκεψη Eναρκτηρια διαλεξη: Diane Cuny Επιμελητεσ εκδοσης Γεωργιος Αραμπατζης Γεωργιος Βλαχακης Ευαγγελος Δ. Πρωτοπαπαδακης isbn: 978-618-84298-5-7 Εκδοσεισ εργαστηριου μελετησ του Θεσμικου Λογου, ε.κ.π.α. aθηνα 2019 Προγραμμα Μεταπτυχιακων Σπουδων «Φιλοσοφια», ε.κ.π.α. Εργαστηριο Μελετης Θεσμικου Λογου Εργαστηριο Εφαρμοσμενης Φιλοσοφιας Eikaστικη επιμελεια - Ηλεκτρονικη σελιδοποιηση: Αχιλλεασ Κλεισουρασ Περιεχομενα Προλογοσ Πρωτο μεροσ Diane Cuny........................................................ 11 Ο Ομηροσ και η ελληνικη σκεψη: μερικοι στοχασμοι για τη συναντηση Αχιλλεα και Πριαμου (Ιλιασ, Ω΄) Homer and Greek Thought. Some reflections on the meeting between Achilleus and Priam in Iliad’s book 24................................................... 29 Γεωργιοσ Αραμπατζησ......................................... 43 Ti einai to Αρχικειμενο. μερικεσ σκεψεισ για τον Ομηρο και τη Βιβλο Γερασιμοσ Κακολυρησ......................................... 53 Η Φιλοξενια στην Ομηρου Οδυσσεια και τη Βιβλο Αχιλλεασ Κλεισουρασ.......................................... 63 Αchilles' journey of self-discovery: from Κλεοσ το Ελεοσ Ευαγγελοσ Δ. Πρωτοπαπαδακησ............................ 77 Αιασ Γεωργιοσ Στειρησ................................................. 85 Ο Ομηροσ στο δυτικο Μεσαιωνα και την Αναγεννηση Δευτερο Μεροσ Γεωργιοσ Βλαχοπουλοσ........................................ 95 Η Οδυσσεια του Ομηρου και η Οδυσσεια του διαστηματοσ του Στανλεϋ Κιουμπρικ Πεννυ Γρουβα.................................................... 105 Η εννοια της ψυχησ στα Ομηρικα Επη Παναγιωτησ Ι. Κωτσιρασ....................................... 111 Οι περι το «νοειν» εννοιεσ του Ομηρου και η λειτουργια αυτων Γιωργοσ Μπανιωκοσ............................................ 123 Η σημασια των διεργασιων του πενθουσ και του θρηνου στην Ιλιαδα του Ομηρου Γιωργοσ Μπιφησ................................................. 133 Η συνυφανση εσωτερικων και εξωτερικων δυναμεων στην Οδυσσεια: το προβλημα της ταυτοτητας Ελπινικη Α. Τσικλειδη......................................... 139 Η παιδαγωγικη αξια των επων του Ομηρου για την εφηβικη ηλικια Ταξιαρχησ Τσιμπερησ.......................................... 145 Βιοι παραλληλοι: ανθρωπινο και θειο στο Ομηρικο εποσ Φιλιπποσ Β. Φιλιοσ............................................. 153 Η εννοια τησ αρετησ στον Ομηρο Ο ΟΜΗΡΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Π ρ ό λ ό γ ό ς ο παρόν βιβλίο περιλαμβάνει, στο πρώτο Μέρος του, την κεντρική ομιλία της καθηγήτριας Τ κας Diane Cuny του Πανεπιστημίου François Rabelais της Tours (Γαλλία), καθώς και άλλες ειση- γήσεις που έγιναν κατά τη Στρογγυλή Τράπεζα «Ο Όμηρος και η Ελληνική Σκέψη / Homer and Greek Thought», την 22/05/2019, στις εγκαταστάσεις του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου στην Αθήνα. Στο δεύτερο Μέρος παρουσιάζονται ορισμένες από τις ει- σηγήσεις των φοιτητών του Προγράμματος Μεταπτυ- χιακών Σπουδών «Φιλοσοφία» που έλαβαν χώρα την 20-21/07/2018 κατά το ΚΒ΄ Παγκόσμιο Συνέδριο της Euroclassica (=ΟΜΙΛΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΘΗΓΗ- ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ) και της Ομη- ρικής Ακαδημίας, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η επίδραση του ομηρικού έργου στην παγκόσμια λογοτεχνία είναι χωρίς παράλληλο και τόσο η Ιλιάδα όσο και η Οδύσσεια έθεσαν δυο βασικά λογοτεχνικά αρχέτυπα – την κατάληψη μιας πόλης-κάστρου ή το πνευματικό ταξίδι – που κατά τον 20ό αιώνα βλέπουμε [ 5 ] ΠΡΟΛΟΓΟΣ να πραγματώνονται αριστουργηματικά, για παράδειγ- μα, στον Πύργο του Φραντς Κάφκα ή στον Οδυσσέα του Τζαίημς Τζόυς. Η σημασία, ωστόσο, του Ομήρου είναι πολύ δραματικότερη. Σύμφωνα με τον Harold Bloom, όλοι εμείς οι εγγράμματοι του Δυτικού κόσμου είμαστε γιοί και κόρες του Ομήρου (βλ. A Map of Misreading, Oxford, Oxford University Press, 1975, 33). Ο Bloom επαναλαμβάνει, στο έργο του αυτό, τη διαπίστωση που κάνει ο Eric Α. Havelock, ότι τα ομηρικά έπη απε- τέλεσαν την παγκόσμια είσοδο στον κόσμο της εγ- γραμματωσύνης και τη βίαιη αποκοπή από τον κόσμο της προφορικότητας (The Alphabetization of Homer, στο: Communication Arts in the Ancient World, εκδ. Havelock and Hershbell, New York, Hastings House, 1978, 3-21), μια διαδικασία που πήρε πολλούς αιώνες να επικρατήσει και που συνεχίζεται, πιθανότατα, ακόμη και σήμερα και η οποία υποσημαίνει την επικυριαρχία του Δυτικού κόσμου επί του συνόλου του πλανητικού πολιτισμού. Αν ο Όμηρος σημάδεψε τη γενική ανθρώπινη σκέψη ως δυνατότητα και δύναμη, όπως λέχθηκε παραπάνω, επηρέασε, επίσης καίρια, τον ελληνικό αναστοχασμό. Παρ’όλες τις επικρίσεις του Ηράκλειτου, του Ξενοφάνη και του Πλάτωνος, η ομηρική ποίηση έθεσε, εν πολλοίς, το πλαίσιο μιας στοχαστικής δύναμης, που παρόμοια δεν είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο κόσμος. Το πλαίσιο αυτό ήταν η «ευρύχωρη Ελλάδα» για την οποία μιλά ο παιδαγωγός του Αχιλλέα, ο Φοίνικας (Ιλ., Ι’,478), την οποία δεν πρέπει να εννοήσουμε με αποκλειστικά γεωγραφικούς όρους αλλά ως το χώρο ανάδειξης του κλέους του Οδυσσέα (Οδ., α, 344), ως πεδίο, δηλαδή, άσκησης μιας ιδιαίτερης δύναμης της διάνοιας. Η δύ- ναμη αυτή επηρέασε τις καθημερινές ακόμη εκφράσεις της πνευματικότητας έτσι ώστε να τη διακρίνουμε και στη σημερινή κοινωνική ζωή, τόσους αιώνες μετά την εμφάνιση των ομηρικών αριστουργημάτων. Ο ΟΜΗΡΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Επιπρόσθετα, το ομηρικό έργο μελετώμενο και από πιο ειδικές οπτικές μπορεί αναμφίβολα να αποτελέσει πηγή πολύτιμων πληροφοριών όχι μόνο για την κοινω- νική οργάνωση αλλά και για το κλίμα, τις περιβαλλο- ντικές συνθήκες γενικότερα, την τεχνολογία και αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε ενδιαφέρον για την κατανόη- ση της φύσης ακριβώς σε μια περίοδο που ο γραπτός λόγος δεν μπορεί να μας δώσει τέτοια στοιχεία και πρέπει να τα αναζητήσουμε αλλού. Ο παρών τόμος είναι μάλλον η έκφραση του θαυ- μασμού, καθηγητών όπως και φοιτητών, μπροστά στο αρχετυπικά γόνιμο έργο του Ομήρου και τις πολλα- πλές διαστάσεις και επιδράσεις του στην πνευματική δημιουργία παρά η άσκηση μιας λογιοσύνης στο χώρο των ομηρικών σπουδών· να υπενθυμίσουμε, όμως, ότι ο θαυμασμός είναι το κατεξοχήν φιλοσοφικό αίσθημα και ότι η προσπάθεια γίνεται προς την κατεύθυνση της φιλο- σοφικής ανάγνωσης των ομηρικών διατυπώσεων. Πριν παραδώσουμε το σώμα του βιβλίου στον αναγνώστη, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα την Δρα Μα- ρία-Ελευθερία Γιατράκου της Ομηρικής Ακαδημίας για τη θερμή υποδοχή της φιλοσοφίας στο συνέδριο-θεσμό που υποστηρίζει με θαυμαστό τρόπο στο ωραίο νησί της Χίου. Επίσης, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών, Π.Π.Σ. «Ελληνικός Πολιτι- σμός», του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, για τη φιλική φιλοξενία. Γεωργιος Αραμπατζης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεωργιος Ν. Βλαχακης Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Ευαγγελος Δ. Πρωτοπαπαδακης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών [ 7 ] Πρωτο Μεροσ Ο ΟΜΗΡΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Ο Ομηρος και η ελληνικη σκεψη: Μερικοι στοχασμοι για τη συναντηση Αχιλλεα και Πριαμου (Ιλιας, Ω΄) Diane Cuny Mετάφραση: Γ. Αραμπατζης την αρχή της ραψωδίας Ω΄, ο Αχιλλέας εξακολουθεί να είναι ένας βίαιος άνθρωπος, γεμάτος σκληρή αγριότητα. Ο θάνατος Σ του Έκτορα και η κηδεία του Πατρόκλου δεν αρκούν για να τον κατευνάσουν. Μέρα με τη μέρα, ζευγώνει το άρμα του και σέρνει τον Έκτορα γύρω από τον τάφο του Πατρόκλου. Αλλά αυτή η φρικτή εκδίκηση τον αφήνει ανικανοποίητο. Από την άλλη πλευρά, οι θεοί αι- σθάνονται οίκτο για τον Έκτορα: «Έβλεπαν οι μακάριοι θεοί και τον λυπούνταν». Στέλνουν, λοιπόν, την Θέτιδα στον Αχιλλέα για να του παραγγείλουν να επιστρέψει το σώμα του Έκτορα στον πατέρα του. Σε αυτό το σημείο του έπους, ο αναγνώστης / ακροατής περιμένει από τον Αχιλλέα να επιστρέψει το σώμα του. Αυτό που δεν περιμένει είναι η συμπάθεια που αισθάνεται ο Αχιλλέας, η συγκράτησή του, η θέλησή του να βοηθήσει τον εχθρό του. Δεν περιμένει τον αμοιβαίο θαυμασμό που αισθάνονται οι δύο άνδρες. Αυτή η σκηνή γεμάτη συναισθήματα φαίνεται να δίνει μια μεγαλειώδη κατάληξη σε ολόκληρο το επικό ποίημα. Εδώ, θα ήθελα να μελετήσω τα διδάγματα που φαίνεται να εκφράζει η συνάντηση μεταξύ Αχιλλέα και Πριάμου στο τέλος της Ιλιάδας. Η άποψή μου είναι ότι μπορούμε να επισημάνουμε τρία βασικά διδάγματα σε αυτό το απόσπασμα. Αυτά τα τρία διδάγματα προλέγονται ήδη στον ψόγο του Απόλλωνα για τους θεούς, στην αρχή του βιβλίου (Ιλ., Ω΄, 39-54):1 1 Ιλ., Ω΄, 23, μτφρ. Καζαντζάκη-Κακριδή (την ίδια μετάφραση θα χρησιμοποιούμε παντού στο παρόν κείμενο). [ 11 ] DIANE CUNY ἀλλ' ὀλοῷ Ἀχιλῆϊ θεοὶ βούλεσθ' ἐπαρήγειν, ᾧ οὔτ' ἂρ φρένες εἰσὶν ἐναίσιμοι οὔτε νόημα γναμπτὸν ἐνὶ στήθεσσι, λέων δ' ὣς ἄγρια οἶδεν, ὅς τ' ἐπεὶ ἂρ μεγάλῃ τε βίῃ καὶ ἀγήνορι θυμῷ εἴξας εἶσ' ἐπὶ μῆλα βροτῶν ἵνα δαῖτα λάβῃσιν· ὣς Ἀχιλεὺς ἔλεον μὲν ἀπώλεσεν, οὐδέ οἱ αἰδὼς γίγνεται, ἥ τ' ἄνδρας μέγα σίνεται ἠδ' ὀνίνησι. μέλλει μέν πού τις καὶ φίλτερον ἄλλον ὀλέσσαι ἠὲ κασίγνητον ὁμογάστριον ἠὲ καὶ υἱόν· ἀλλ' ἤτοι κλαύσας καὶ ὀδυράμενος μεθέηκε· τλητὸν γὰρ Μοῖραι θυμὸν θέσαν ἀνθρώποισιν. αὐτὰρ ὅ γ' Ἕκτορα δῖον, ἐπεὶ φίλον ἦτορ ἀπηύρα, ἵππων ἐξάπτων περὶ σῆμ' ἑτάροιο φίλοιο ἕλκει· οὐ μήν οἱ τό γε κάλλιον οὐδέ τ' ἄμεινον. μὴ ἀγαθῷ περ ἐόντι νεμεσσηθέωμέν οἱ ἡμεῖς· κωφὴν γὰρ δὴ γαῖαν ἀεικίζει μενεαίνων. Το 'χετε κάλλιο να συντρέχετε τον άσπλαχνο Αχιλλέα, που είναι η καρδιά του πάντα αμέρωτη στα στήθη, κι είναι ο νους του γεμάτος αδικιά, κι η γνώμη του σκληρή, καθώς του λιόντα, που η γαύρη του τον σπρώχνει δύναμη κι η πέρφανη καρδιά του στου κόσμου τα κοπάδια πέφτοντας να φάει και να χορτάσει· παρόμοια κι ο Αχιλλέας συμπόνεση καμιά δεν έχει, μήτε ντροπή, που αλί στον που την έχασε, χαρά στον που την έχει!