DOCSLIB.ORG

Qaraqalpaq Tilinin Imla Sqzligi

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Qaraqalpaq Tilinin Imla Sqzligi QARAQALPAQ TILININ IMLA SQZLIGI Qaraqalpaqstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi tarepinen tastiyiqlangan NOKIS «BILIM» 2017 Oaraaalpaq tiling imla sozlig.. Uliwma UOK: 811.512.121-35(076.3)------------- ■ S 4 bcrctug.n mektepoqiwshihn KBK: 81.2 Q ar b.um Nokis, «B.I.m» baSpaSl, Q 51 2017-jil- 348 bet. UOK: 8X1.512-121-35 (076.3) KBK: 81.2 Qar Q—51 Diiziwshiler: Madenbay Dawletov Shamshetdin Abdinazimov, Aruxan Dawletova Pikir bildiriwshiler: n.Sevdallaeva. - Filologiya ilimleriniP kandIdaiti Z. Ismaylova - Qaraqalpaqstan RespAlikasXaliq bilimlendmw ministrliginin jetekshi qanigesi. QARAQALPAQ TILININ IMLA SOZLIGI Nokis —«Bilim» — 2017 Redaktorlar S. Aytmuratova, S. Baynazarova Kork.redaktor I. Serjanov Tex. redakton B. Tunmbetov Operatorlar N. Saukieva, A. Begdullaeva Original-maketten basiwga ruqsat etilgen waqti 30.10.2017-j. Formati 60x90 '/]6. Tip «Tayms» garniturasi. Kegl 12. Ofset qagazi. Ofset baspa usilinda basildi. Kolemi 21,75 b.t. 22,6 esap b.t. Nusqasi 4000 dana. Buyirtpa № 17-677. «Bilim» baspasi. 230103. Nokis qalasi, Qaraqalpaqstan koshesi, 9. «0‘zbekiston» baspa-poligrafiyaliq doretiwshilik uyi. Tashkent, «Nawayi» koshesi, 30. © M.Dawletov ham t.b., 2017. ISBN 978-9943-4442-0-1 © «Bilim» baspasi, 2017. QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASI MINISTRLER KENESININ QARARl 224-san. 2016-jil 5-iyul Nokis qalasi QARAQALPAQ TILININ TIYKARGI IMLA QAGIYDALARIN TASTIYIQLAW HAQQINDA Qaraqalpaqstan Respublikasi Joqargi Kenesinin 2016-jil 10-iyunde qabil etilgen «Qaraqalpaqstan Respublikasimn ayinm nizamlanna ozgerisler ham qosimshalar kirgiziw haqqinda»gi 91/IX sanli qarann onnlaw maqsetinde Ministrler Kenesi qarar etedi: 1. Latin jaziwina tiykarlangan Qaraqalpaq tiliniri tiykargi imla qagiydalar jiynagi tastiyiqlansm. 2. Respublika ministrlikleri, vedomstvalari, jergilikli hakimiyat ham basqariw organlan, galaba xabar qurallari latin jaziwina tiykarlangan qaraqalpaq dipbesindegi barliq turdegi xat jazisiwlarda, baspasozde, is jiirgiziwde usi qagiydalardi engiziw boymsha tiyisli ilajlardi islep shiqsin ham amelge asirsm. 3. Ozbekistan Respublikasi Ilimler akademiyasi Qaraqal­ paqstan boliminin Qaraqalpaq gumanitar ilimler ilim- izertlew instituti, Qaraqalpaq mamleketlik universiteti ham Nokis mamleketlik pedagogikaliq instituti mektepler ushin qollanba sipatinda qaraqalpaq tili boymsha tiyfsH sozliklfrdi tayarlasin ham olardi baspadan shigactw ilailann korsin. 3 ALG SOZ Uliwma bilim beretugin mektep oqiwshilari ushin qara­ qalpaq latm jaziwina tiykarlangan daslepki «Qaraqalpaq tilinin imla sozligi» Qaraqalpaqstan Respublikasi Ministr­ ler Kenesinin 1995-jil 30-dekabrdegi 281/12-sanli qararma muwapiq 1997-jil «Bilim» baspasmda 2000 nusqada basilip shiqqan edi. Bui mugdardagi sozlik respublikadagi 700 den aslam mektep oqiwshilari ushm jetkilikli ernes. Hazir mek­ tep oqiwshilarimn qolmda bir de imla sozligin ushirata al- maysah. Atalgan daslepki imla sozliginiri alipbe tartibine 32 harip kirgen edi. Alipbege ahngan 32 hariptin 5 haribi (a5, o’, u5, g’, n’) apostrof belgisi menen, bir harip (sh) kirill-rus jaziwindagi ч, ш, щ hariplerinin waziypasin atqaratugm etip alindi. Bui imla sozligin mektep oqiwshilari 20 jildan aslam qollanip keldi. Bui jillar ishinde alipbe ham imla qagiydalarina eki ret ozgerisler hamr qosimshalar kirgizilip, alipbenin imlasi biraz jetilistirildi. Alipbe ham imlani jane de jetilistiriw maqsetin- de sirttan kirgen ozlestirme sczlerdi duris jaziw ushin zarurli haripler qosildi ham olardin grafikaliq formasma ozgerisler kirgiziw kerek boldi. Usinday talaplarga bola Qaraqalpaqstan Respublikasi Joqargi Kenesi «Latm jaziwina tiykarlangan qaraqalpaq alipbesin engiziw haqqinda»gi Qaraqalpaqstan Respublikasi Nizamma ayirim ozgerisler menen qosimshalar haqqinda 2016-jil 10-iyunda qarar qabil etti. Bui Nizamga tomendegi qosimshalar ham ozgerisler kirgizildi: 1) tupkilikli sozlerde soz basinda e, o, o’ hariplerinin «aldinan у ham w haribi qosilip, ye, wo, wo birikpesi tiirinde jaziladi» degen ozgeris alt nip taslandi; 4 i^i П’ I / . seslerin tanbalaytugin apostrof be ?l e,ri . } ? , anip’ bariptin ustine qoyilatugin akut (a, 0, u, g, П, I 1) belgisine ozgertildi* 3) hazirgi harekettegi dawisl, Г, i> hariplerindegi apostrof ham noqat belgilen alinip taslanip, 1 i tiirinde, yagmy bas haribi akut belgisi I, kishi haribi akutsiz i turinde jazilatugini berildi; Qaraqalpaqstan Respublikasimri 2016-jil 10-iyunm da qabil etilgen Nizaminda bunnan basqa ozgerisler bolgan joq. Hazirgi usinilip otirgan Qaraqalpaq tilinin imla sozligi joqarida atalgan ozgerisler tiykannda duzildi. Bunnan tisqan sozlikke burmgi imlada ts, sh haripleri turinde uyrenilip kelgen hariplerdiri ormna c, ch haripleri alipbe tartibi menen sozliktin quramina kirdi. Misali: cex, cement, cirkul, chek, chesnok, chempion t.b. Sonin menen qatar, imlada awizeki soylewge tiykarlamp har turli bolip jazilip jurgen basqa millet atlan ozinih jazba adebiy til normasina llayiq jaziliwi berildi. Misali: rus (oris ernes), koreys (karis ernes), nemec (nemis ernes), francuz t.b. Sonday-aq, jaziliwi qiyinshiliq tuwdiratugin ham qosim- talar qosilganda ozgeriske ushirap jazilatugan sozler sozlik­ tin oz ishinde korsetildi. Uliwma bilim beretugin mektep oqiwshilari ushin qol- lanba sipatinda duzilgen «Qaraqalpaq tilinin imla sozligi» Qaraqalpaqstan Respublikasi Ministrler Keriesinin latin jaziwma tiykarlan^an qaraqalpaq alipbesi ha*-1 imli • ■ ju r’^ iske asiriw boyinsha qabil etilgen qararma muwapiq duzildi. Sozlikke tiykannan, hazirgi qaraqalpaq adebiy tilinde jiyi qollanilatugin tupkilikli sozler, rus ham evropa tillermen ozlesip, hazirgi turm isim izda ken qollanilatugin sozler, jami- yetlik ozgerislerge baylanish geypara gonergen s z er e ir i. Latin jaziwma tiykarlangan hazirgi sozlik burmgi soz­ likke qaraganda adewir ozgesheliklerge lye. un a l qagiydalarmda qollanilatugin orFograFiyaliq prmcip er toliq saqlandi. Tdbir ham qosimtali sozlerdin jazi iw , q bolek jazilatugm, defis arqali jaziwlar, olarga qatnasli sbz- lerdiri imlasi bir izge tusirildi. Latin jaziwina otiwge baylanisli imla qagiydalan seslik- hariplik qatnasqa tiykarlanip jahasha duzildi. Sebebi, qaysi harip qanday sesti bildiretugmi imla qagiydalarmda toliq kdrinip turiwi tiyis. Mektep oqiwshilari ushin latm jaziwina tiykarlangan imla sozligin duziwde M.Dawletov, E.Dawenov tarepinen 1997-jih duzilgen «Qaraqalpaq tilinin imla sozligi», jamaat ilimpazlar tarepinen duzilgen akademiyaliq «Qaraqalpaq tilinin imla sozligi» (1980,1990), «Qaraqalpaq tilinin tusindirme sozligi» (tort tomliq 1982—1992-jillar), «Qaraqalpaq tilinin qaraqal- paqsha-russha», «russha-qaraqalpaqsha» sozlikleri h^m kun- delikli baspasoz maretiallannan paydalamldi. Sozliktin soninda latm jaziwina tiykarlangan «Qaraqalpaq tilinin imla qagiydalan» qosimsha retinde berildi. Sozlik tuwrali bzlerinin pikir-usmislarin bildirgen joldas- larga ulken minnetdarshiliq bildiremiz. Diiziwshiler 6 SOZLIKTE QOLLANILGAN qisqartiwlar arxeol. — arxeologiya termini poligr. — poligraFiyaliq arxitek. — arxitektura termini termin astr. — astronomiya termini psixol. — psixologiya adeb. — adebiyattaniw termini termini asker. — askeriy termin sport. — sport termini bal. — baliqtin ati tanl. — tarilaq sozler biol. — biologiya termini tex. — texnikaliq termin bot. — botanika termini zool. — zoologiya termini dial. — dialektlik soz din. — diniy soz ekon. — ekonomikaliq termin etn. — etnograFiyahq termin Fiz. — Fizika termini Fiziol. — Fizologiya termini Fllos. — FilosoFiyahq termin geogr. — geograFiya termini geom. — geometriya termini gone, — gonergen soz xim. — ximiya termini lnm. — lrim ati kas. — kasiplik soz kom. — komekshi soz kork. — korkem oner qus — qus ati lingv. — lingvistikahq termin mat. — matematikaliq termin med. — medicinaliq termin met. — metall ati muz. — muzika termini miner. — mineralogiya termini oyin. — oyin ati os. — osimlik ati ped. — pedagogikahq termin А а X х N n V v в А а 11 0 о W w В 1) I i 0 o Yy D (1 J j Pp Z z Б е К к R r С с F F Q q S s Ch ch G g L 1 T t Sh sh Gg M m U u Н h N n U u 8 abadan adir A abadan, abadan turmis adagarba abadanlasiw adam abadanliq adamata abadansbiliq, abadanshiligi adamgershilik, abajur, -ga, -di, -i adamgershiligi abay, abay etiw adamgershilikli abaylaw, abaylamaw adamgershiliksiz abaysiz adamxor abaysizda adamxorhq abaysizliq, abaysizligi adamliq, adamligi abazin, abazinler adamsiz abbreviatura (lingv.) adamzat abxaz, abxazlar, abxaz tili adamsha abxazli adamshil abiray adamshihq, adamshiligi abirayh adastinw abiraysiz adasnv adasiwsbi abirji adawat abirjiliq, abirjiligi adawatli, adawatli kunler abir-sabir adawatliq, adawatligi abisin adawatsiz abism-ajin adawatshil abonement, -ke, -ti, -1 adekvat (lingv.) abonent, -ke, -ti, -i adekvatliq abonentlik adektiv (lingv.) abstrakt adigey, adigeyler abstraktli adim abstrakciya adinilaw abzac adimli abzacli adimsiz abzacsiz adir, adir minez ada, ada boliw, ada bolmaw 9 adiraq agaranlaw adiraq, adiraq koz aerostat adirayiw, adiray, adirayadi aerovokzal adiraytiw agent, -ke, -ti, -i adir-budir agentlik, agentligi adirliq, adirligi agrar adjar, adjarlar (xaliq) agrarli, agrarli xojaliq administrator agrarliq administraciya agregat admiral agregatli admiralliq, admiralligi agressiya adres, -ke, -ti, -i agressor adresli agrobank, -ke, -ti, -i adressiz agrobaza advokat agrobiolog, -qa, -ti, -1 advokatliq, advokathgi agrobiologiya advokatura agrobotanika adyutant agroFizik adyutanthq, adyutanthgi agroximik aerobus agronom aerodinamika agronomiya aerodrom agronomiyaliq, aeroFlot agronomiyaligi aeroklub agronomliq, agronomligi aerokosmos agrotexnik aeroliFt
Load more

Recommended publications
  • O'zbekiston Respublikasi Xalq Ta'limi Vazirligi
    O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI A. QODIRIY NOMLI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA INTSITUTI TABIATSHUNOSLIK VA GEOGRAFIYA FAKULTETI GEOGRAFIYA VA UNI O’QITISH METODIKASI KAFEDRASI O’RTA OSIYO TABIIY GEOGRAFIYASI FANIDAN REFARAT MAVZU: TURON PASTTEKISLIGI. BAJARDI: 307 – GURUH TALABASI ABDULLAYEVA M QABUL QILDI: o’qituvchi: G. XOLDOROVA JIZZAX -2013 1 R E J A: Kirish I. Bob. Turon pasttekisligining tabiiy geografik tavsifi. 1.1. Geografik o’rni va rel’efi 1.2. Iqlimiy xususiyatlari. 1.3. Tuproqlari, o’simlik va hayvonot dunyosi. II. Bob. Turon pasttekisligining hududiy tavsifi. 2.1. Qizilqum va Qoraqum. 2.2. To’rg’ay Mug’ojar. 2.3. Mang’ishloq Ustyurt. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar. 2 3 4 5 KIRISH. Tabiiy geografik rayonlashtirish deganda xududlarni ularni tabiiy geografik hususiyatlariga qarab turli katta-kichiklikdagi regional birliklarga ajratish tushuniladi. Tabiiy geografik rayonlashtirishda mavjud bo’lgan va taksonamik jihatdan bir-biri bilan bog’liq regional tabiiy geografik komplekislar ajratiladi, har-bir komplekis tabiatning o’ziga xos hususiyatlarini ochib beradi ular tabiatni tasvirlaydi hamda haritaga tushuriladi. Tabiiy geografik region nafaqat tabiiy sharoiti bilan balki o’ziga xos tabiiy resurslari bilan ham boshqalardan ajralib turadi. Shuning uchun tabiiy geografik rayonlashtirish har-bir hududning o’ziga xos sharoiti va reurslarini boxolashga imkon beradi. Uning ilmiy va amaliy ahamiyati, ayniqsa hozirgi vaqtda tabiatda ekologik muozanatni saqlash va ekologik muomolarni oldini olish dolzarb masala bo’lib turganda, juda kattadir. Tabiiy geografik rayonlashtirishni taksonamik birliklar sistemasi asosida amalgam oshirish mumkin. O’rta Osiyo hududini rayonlashtirish bilan ko’p olimlar shug’ulangan. Ular dastlab tarmoq tabiiy geografik; geomarfologik, iqlimiy, tuproqlar geografiyasi, geobatanik va zoogeografik rayonlashtirishga etibor berganlar.
    [Show full text]
  • Türk Xalqları Ədəbiyyatı
    TÜRKXALQLAfU eDƏfiİVYATI II cild Orta dövr Prof. Dr. Nizami Cəfərov Azorbaycan Rftspublıkası Preüidentıntn İdaroüi PREZİDENT KİTASXANAS! ÇAŞIOGLU Azərbaycanda AtatürK MərKƏZİ 2006 Kitabın nəşrinə sponsorluq etmiş, millət vəkili cənab Cavid Qurbanova təşəkkür edirik ÖN S ÖZ ü r K ədəbiyyatı tarixinin orta dövrü (XIII əsrdən XVI əsrin T sonu XVII əsrin əvvəllərinə qədər)türK xalqlarınm həyatm- da etnocoğrafi parçalanmalar, sülalə dövlətlərinin, imperiyala- rınm yaranması, islam dininin etnososial təfəKKÜrdə möhKəm- lənməsi, KÜtləviləşməsi ilə əlamətdardır. II minilliyin əvvəllə- rində TürKÜstandan (MərKƏzi Asiyadan) türKİərin (oğuz- səlcuqların) Qərbə doğru axınları Azərbaycanı, Kİçİk Asiyanı bütünlÜKİə türKİəşdirdi. Səlcuqlarm, onlarm ardmca isə osman- lılarm qurduqları möhtəşəm tü r K dövlətlərində mədəniyyətin, o cümlədən ədəbiyyatm (t ü r K müsəlman ədəbiyyatmm) inKİşafı TürK xalqları ədəbiyyatı. O rta dövr. üçün geniş şərait yarandı. VəbeləlİKİə, türK dünyası etnocoğra- Banı: Çaşıoğlu - Azərbaycanda AtatürK MərKƏzi, 2006. -320 s. fi baxımdan üç böyÜK regiona bölündü: 1. Şərq, yaxud TiirKÜstan; 2. Şimal-Qərb; ISBN 9952-27-037-2 3. Cənub-Qərb. Şərq, yaxud TürKÜstan tü r K dünyasınm etnososial baxımdan ən 4602020400-300 T ------------------------ rəngarəng regionu idi. Altaydan Xəzər dənizinə qədər uzanan regi- 0 8 2 -0 6 onda qədim dövrlərdən gələn ənənə ilə ən müxtəliftü r K etnosları ,(oğuzlar, qıpçıqlar, Karluq-uyğurlar və s.) yaşamaqda davam edirdi- lər. BöyÜK türK, yaxud Göy TürK (VI-VIII əsrlər), Uyğur (VIII-X əsr- lər) xaqanlıqlarmdan sonra burada iİK t ü r K müsəlman imperiyası ©“Çaşıoğlu”nəşriyyatı, 2006 olan Qaraxanlı dövləti (X-XIII əsrlər) yarandı. XIII əsrin əvvəllərin- © “Azərbaycanda AtatürK MərKəzi”, 2006 dən həmin dövlətçiÜK ənənələrini TürK-monqol imperiyası davam et- dirməyə başladı. İmperiyanm hüdudları tədricən Xəzər dənizindən Şimal-Qərbə və Cənub-Qərbə doğru genişlənərəK deməK olar kİ, bü- tüntürK dünyasını əhatə etdi.
    [Show full text]
  • Water Resources Lifeblood of the Region
    Water Resources Lifeblood of the Region 68 Central Asia Atlas of Natural Resources ater has long been the fundamental helped the region flourish; on the other, water, concern of Central Asia’s air, land, and biodiversity have been degraded. peoples. Few parts of the region are naturally water endowed, In this chapter, major river basins, inland seas, Wand it is unevenly distributed geographically. lakes, and reservoirs of Central Asia are presented. This scarcity has caused people to adapt in both The substantial economic and ecological benefits positive and negative ways. Vast power projects they provide are described, along with the threats and irrigation schemes have diverted most of facing them—and consequently the threats the water flow, transforming terrain, ecology, facing the economies and ecology of the country and even climate. On the one hand, powerful themselves—as a result of human activities. electrical grids and rich agricultural areas have The Amu Darya River in Karakalpakstan, Uzbekistan, with a canal (left) taking water to irrigate cotton fields.Upper right: Irrigation lifeline, Dostyk main canal in Makktaaral Rayon in South Kasakhstan Oblast, Kazakhstan. Lower right: The Charyn River in the Balkhash Lake basin, Kazakhstan. Water Resources 69 55°0'E 75°0'E 70 1:10 000 000 Central AsiaAtlas ofNaturalResources Major River Basins in Central Asia 200100 0 200 N Kilometers RUSSIAN FEDERATION 50°0'N Irty sh im 50°0'N Ish ASTANA N ura a b m Lake Zaisan E U r a KAZAKHSTAN l u s y r a S Lake Balkhash PEOPLE’S REPUBLIC Ili OF CHINA Chui Aral Sea National capital 1 International boundary S y r D a r Rivers and canals y a River basins Lake Caspian Sea BISHKEK Issyk-Kul Amu Darya UZBEKISTAN Balkhash-Alakol 40°0'N ryn KYRGYZ Na Ob-Irtysh TASHKENT REPUBLIC Syr Darya 40°0'N Ural 1 Chui-Talas AZERBAIJAN 2 Zarafshan TURKMENISTAN 2 Boundaries are not necessarily authoritative.
    [Show full text]
  • D Ə D Ə Q O R Q U D a R a Ş D I R M a L a R I
    1 D Ə D Ə Q O R Q U D a r a ş d ı r m a l a r ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya •Pedaqogika, Fəlsəfə və Psixologiya Bakı- 2012 ADPU-nun nəşriyyatı “Dədə Qorqud elmi-tədqiqat Mərkəzi”nin dərgisi R E D A K S İ Y A H E Y Ə T İ: Yusif Məmmədov, AMEA-nın müxbir üzvü, f.-r. üzrə e. d., prof. (sədr) Vilayət Əliyev, fil. üzrə e. d., prof.(sədr müavini) Ramazan Qafarlı, fil. üzrə e. d., prof. (məsul redaktor) Buludxan Xəlilov, fil. üzrə e. d., prof. Əzizxan Tanrıverdi, fil. üzrə e. d., prof. Fərrux Rüstəmov, pedaq. üzrə e. d., prof. Füzuli Bayat, fil. üzrə e. d., prof. Himalay Qasımov, fil. üzrə e. d., prof. İbrahim Bayramov, fil. üzrə e. d., prof. İramin İsayev, prof. Qəzənfər Paşayev, fil. üzrə e. d., prof. Mahmud Allahmanlı, il. üzrə e. d., prof. Muxtar Kazımov, fil. üzrə e. d., prof. Nizami Cəfərov, AMEA-nın müxbir üzvü, fil. üzrə e. d., prof. Nizami Xudiyev, fil. üzrə e. d., prof. Rəfail Hüseynov, AMEA-nın müxbir üzvü, fil. üzrə e. d., prof. Paşa Əfəndiyev, fil. üzrə e. d., prof. Seyfəddin Rzasoy, fil. üzrə e. d. Tərlan Novruzov, fil. üzrə e. d., prof. Zahid Xəlil, fil. üzrə e. d., prof. Cavad Heyət (İran) Faiq Çələbiyev, sənətşünaslıq doktoru, prof. (Rusiya) Fikrət Türkmən, doktor-prof. (Türkiyə) Osman Sərtqaya, doktor- prof. (Türkiyə) Pərixanım Soltanqızı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Aynurə Əliyeva, elmi işçi Mehriban Sərdarova, elmi işçi (məsul katib) Dədə Qorqud araşdırmaları.- Bakı, ADPU-nun nəşriyyatı, 2012. - 310 s.
    [Show full text]
  • Salam Qədirzadə 46 BƏNÖVŞӘ
    Salam Qədirzadə 46 BƏNÖVŞӘ (Povest) 1 downloaded from KitabYurdu.org Proloq Bir adsız әsәr var, onu mәndәn başqa һeç kәs oxumayıb. O getdi, әtri otaqda qaldı... Söһbәtimizi beşcә dәqiqә çәkdi. — Olarmı? — Buyurun. İçәri boylu-buxunlu, şux qaməlti, gözəl, cavan xanım girdi. — Salam. — Astaca dilləndi. — Әleykәssalam. Mәn qalxdım: — Әylәşin.. Ona kresloda yer göstәrdim. Oturdu. Vә yaxası qırmızı köbәli ağ paltarının әtәyini dizlәrinin üstünə çәkdi. Böyürdәn düyünlәnib ucları asıla qalmış ensiz kәmәri dә, һündürdaban zәrif tuflilәri dә qırmızı idi. Әlindә göyümtül üzlü iki qalın daftәr tutmuşdu. Nә deyәcәyini fikirlәşirmiş kimi uzun, qara kirpiklərini aşağı endirib xeyli susdu. Mәn ona diqqәt yetirdim. Gödәk vurulmuş xurmayı saçlarına özündәn xәbәrsiz dən düşmüşdü. Ancaq baxanda çox növrәstә görünürdü. Yaşı, mәncә, iyirmidәn artıq olmazdı. — Qulağım sizdәdir, xanım qız. 2 downloaded from KitabYurdu.org Tәravәtli sifәtindә bir uşaq mәsumluğu vardı. O, başını qaldırıb, candәrdi gülümsündü. — Düzü... bilmirәm nәdәn, necә başlayım. Mәn... — Dəftәrlәri stolumun üstünә qoydu. — İcazә verin, əvvәlcә tanış olaq... Azacıq dikәlәrәk әlini qabağa uzatdı: — Mәnzәrә. Doğrudan, elә nazik çatma qaşları, badamı qara közlәri әfsunlu bir mәnzәrә idi. Qönçә dodaqları od tutub yanırdı. — Salam Qәdirzadә. — Mәn tanıyıram sizi. Әsәrlәrinizin, bәlkә dә, һamısını oxumuşam. — Diqqətinizə görә tәşәkkür edirәm. — Bilirsinizmi, mәn... birinci dәfәdir redaksiyaya ayaq basıram. Belә yerlәrdә һeç olmamışam. Nә üçünsә, sizi özümә mәһrәm sandım. Bu, gәtirdiyim dәftәrlәr dә... Qoyun lap başdan danışım. — Necә xәtriniz istәyir... әsla sıxılmayın.... Yanaqlarına xәfif qızartı çökdü. Sağ birçәyində ağarmış iki tel, arxaya һamarlanan ipәk saçlarında qoşa cığır salmışdı. — Әslindә danışası bir sözum dә yoxdur. Tәkcә onu deyim ki, bu dәftәrlər mәnimki deyil, bir qızın xatirәlәridir. Daһa doğrusu, bacımınkıdır. Biz əkizik. Görsәniz bir-birimizә nә 3 downloaded from KitabYurdu.org qәdәr oxşayırıq, һeyrәtlәnәrsiniz.
    [Show full text]
  • 1 Water Intake Structures in Kyrgyzstan Technical Data
    Water intake structures in Kyrgyzstan Technical data Issyk-Kul province Purpose Away from Capacity n Name River (canal) (irrigation, River basin river/canal outlet Start-up year (m3/sec) municipal, other) (km) 1 Water-intake facility - Komsomolsky canal Djergalan river irrigation Issyk-Kul 42 20,8 1958 2 Head regulator (Sredne-Maevsky canal) Djergalan river irrigation Issyk-Kul 10 12,5 1945 3 Water-intake facility (Staro-Maevsky canal) Djergalan river irrigation Issyk-Kul 2 19,8 1954 4 Water-intake facility (Karadjal canal) Ak-Suu-Arashan river irrigation Issyk-Kul 15 18,7 1995 5 Water-intake facility (Ppobeda canal) Ak-Suu-Arashan river irrigation Issyk-Kul 15 13,7 1959 6 Head regulator (Spiridonov canal) Ak-Suu-Arashan river irrigation Issyk-Kul 5 13,7 1932 7 Head regulator (Sovety canal) Ak-Suu-Arashan river irrigation Issyk-Kul 5 13,7 1934 8 Head regulator (M.K-2 canal) Karakol river irrigation Issyk-Kul 2,5 8,8 1970 9 Head regulator (M.K-1 canal) Karakol river irrigation Issyk-Kul 3 3,3 1965 10 Water-intake facility (M.K-6 canal) Karakol river irrigation Issyk-Kul 12 5 1957 11 Water-intake facility (M.K-4 feeder canal) Irdyk river irrigation Issyk-Kul 3 0,25 1959 12 Head regulator (Ak-Kochkor canal) Jeti-Oguz river irrigation Issyk-Kul 2,5 0,336 1954 13 Head regulator (Say canal) Jeti-Oguz river irrigation Issyk-Kul 4 11,35 1930 14 Water intake structure (canals: Levaya magistral, Pravaya magistral) Jeti-Oguz river irrigation Issyk-Kul 5 1,8 1964 15 Head regulator – automatic machine (Polyansky canal) Chon Kyzyl-Suu river irrigation
    [Show full text]
  • Climate-Proofing Cooperation in the Chu and Talas River Basins
    Climate-proofing cooperation in the Chu and Talas river basins Support for integrating the climate dimension into the management of the Chu and Talas River Basins as part of the Enhancing Climate Resilience and Adaptive Capacity in the Transboundary Chu-Talas Basin project, funded by the Finnish Ministry for Foreign Affairs under the FinWaterWei II Initiative Geneva 2018 The Chu and Talas river basins, shared by Kazakhstan and By way of an integrated consultative process, the Finnish the Kyrgyz Republic in Central Asia, are among the few project enabled a climate-change perspective in the design basins in Central Asia with a river basin organization, the and activities of the GEF project as a cross-cutting issue. Chu-Talas Water Commission. This Commission began to The review of climate impacts was elaborated as a thematic address emerging challenges such as climate change and, annex to the GEF Transboundary Diagnostic Analysis, to this end, in 2016 created the dedicated Working Group on which also included suggestions for adaptation measures, Adaptation to Climate Change and Long-term Programmes. many of which found their way into the Strategic Action Transboundary cooperation has been supported by the Programme resulting from the project. It has also provided United Nations Economic Commission for Europe (UNECE) the Commission and other stakeholders with cutting-edge and other partners since the early 2000s. The basins knowledge about climate scenarios, water and health in the are also part of the Global Network of Basins Working context of climate change, adaptation and its financing, as on Climate Change under the UNECE Convention on the well as modern tools for managing river basins and water Protection and Use of Transboundary Watercourses and scarcity at the national, transboundary and global levels.
    [Show full text]
  • Hydrochemical Composition and Potentially Toxic Elements in the Kyrgyzstan Portion of the Transboundary Chu-Talas River Basin, C
    www.nature.com/scientificreports OPEN Hydrochemical composition and potentially toxic elements in the Kyrgyzstan portion of the transboundary Chu‑Talas river basin, Central Asia Long Ma1,2,3*, Yaoming Li1,2,3, Jilili Abuduwaili1,2,3, Salamat Abdyzhapar uulu2,4 & Wen Liu1,2,3 Water chemistry and the assessment of health risks of potentially toxic elements have important research signifcance for water resource utilization and human health. However, not enough attention has been paid to the study of surface water environments in many parts of Central Asia. Sixty water samples were collected from the transboundary river basin of Chu-Talas during periods of high and low river fow, and the hydrochemical composition, including major ions and potentially toxic elements (Zn, Pb, Cu, Cr, and As), was used to determine the status of irrigation suitability and risks to human health. The results suggest that major ions in river water throughout the entire basin are mainly afected by water–rock interactions, resulting in the dissolution and weathering of carbonate and silicate rocks. The concentrations of major ions change to some extent with diferent hydrological periods; however, the hydrochemical type of calcium carbonate remains unchanged. Based on the water-quality assessment, river water in the basin is classifed as excellent/good for irrigation. The relationship between potentially toxic elements (Zn, Pb, Cu, Cr, and As) and major ions is basically the same between periods of high and low river fow. There are signifcant diferences between the sources of potentially toxic elements (Zn, Pb, Cu, and As) and major ions; however, Cr may share the same rock source as major ions.
    [Show full text]
  • Statistical Forecast of Seasonal Discharge in Central Asia Using
    Hydrol. Earth Syst. Sci., 22, 2225–2254, 2018 https://doi.org/10.5194/hess-22-2225-2018 © Author(s) 2018. This work is distributed under the Creative Commons Attribution 4.0 License. Statistical forecast of seasonal discharge in Central Asia using observational records: development of a generic linear modelling tool for operational water resource management Heiko Apel1, Zharkinay Abdykerimova2, Marina Agalhanova3, Azamat Baimaganbetov4, Nadejda Gavrilenko5, Lars Gerlitz1, Olga Kalashnikova6, Katy Unger-Shayesteh1, Sergiy Vorogushyn1, and Abror Gafurov1 1GFZ German Research Centre for Geoscience, Section 5.4 Hydrology, Potsdam, Germany 2Hydro-Meteorological Service of Kyrgyzstan, Bishkek, Kyrgyzstan 3Hydro-Meteorological Service of Turkmenistan, Ashgabat, Turkmenistan 4Hydro-Meteorological Service of Kazakhstan, Almaty, Kazakhstan 5Hydro-Meteorological Service of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan 6CAIAG Central Asian Institute for Applied Geoscience, Bishkek, Kyrgyzstan Correspondence: Heiko Apel ([email protected]) Received: 15 June 2017 – Discussion started: 21 June 2017 Revised: 13 February 2018 – Accepted: 27 February 2018 – Published: 11 April 2018 Abstract. The semi-arid regions of Central Asia crucially els are derived based on these predictors as linear combi- depend on the water resources supplied by the mountain- nations of up to four predictors. A user-selectable number ous areas of the Tien Shan and Pamir and Altai moun- of the best models is extracted automatically by the devel- tains. During the summer months the snow-melt- and glacier- oped model fitting algorithm, which includes a test for ro- melt-dominated river discharge originating in the moun- bustness by a leave-one-out cross-validation. Based on the tains provides the main water resource available for agricul- cross-validation the predictive uncertainty was quantified for tural production, but also for storage in reservoirs for en- every prediction model.
    [Show full text]
  • Theoretical & Applied Science
    ISRA (India) = 4.971 SIS (USA) = 0.912 ICV (Poland) = 6.630 ISI (Dubai, UAE) = 0.829 РИНЦ (Russia) = 0.126 PIF (India) = 1.940 Impact Factor: GIF (Australia) = 0.564 ESJI (KZ) = 8.716 IBI (India) = 4.260 JIF = 1.500 SJIF (Morocco) = 5.667 OAJI (USA) = 0.350 QR – Issue QR – Article SOI: 1.1/TAS DOI: 10.15863/TAS International Scientific Journal Theoretical & Applied Science p-ISSN: 2308-4944 (print) e-ISSN: 2409-0085 (online) Year: 2020 Issue: 05 Volume: 85 Published: 17.05.2020 http://T-Science.org Manzura Yusupova Bukhara State University World History department WEDDING CEREMONY AND DISHES: MODERNISM AND SPECIFIC FEATURES Abstract: This article studies the Uzbek wedding ceremonies, rituals and customs which take place during the ceremony. Traditions of each district of Uzbekistan are widely described. Parts of wedding ceremony is depicted thoroughly. Key words: wedding, ceremony, ritual, tradition, bride, groom, custom, marry, marriage. Language: English Citation: Yusupova, M. (2020). Wedding ceremony and dishes: modernism and specific features. ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85), 271-276. Soi: http://s-o-i.org/1.1/TAS-05-85-54 Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2020.05.85.54 Scopus ASCC: 1202. Introduction house. In essence, this stage is the culmination of the The wedding is a wedding that takes place in wedding. several stages, with the permission and blessing of the The third stage is called the end of the wedding. parents. Marriage is a custom that embodies universal “opening”, “face-opening” or “bride greetings”, values, a custom that originated in the last period of “bridegroom greetings”, “bridegroom greetings”, primitive society and later took the form of a legalized “bed gathering” or “charbon or talbon in Bukhara”, ceremony in writing.
    [Show full text]
  • Water Management in Kazakhstan
    Industry Report WATER MANAGEMENT IN KAZAKHSTAN OFFICIAL PROGRAM INDUSTRY REPORT WATER MANAGEMENT IN KAZAKHSTAN Date: April 2017 Language: English Number of pages: 27 Author: Mr. Marat Shibutov Other sectorial Reports: Are you interested in other Reports for other sectors and countries? Please find more Reports here: s-ge.com/reports DISCLAIMER The information in this report were gathered and researched from sources believed to be reliable and are written in good faith. Switzerland Global Enterprise and its network partners cannot be held liable for data, which might not be complete, accurate or up-to-date; nor for data which are from internet pages/sources on which Switzerland Global Enterprise or its network partners do not have any influence. The information in this report do not have a legal or juridical character, unless specifically noted. Contents 5.2. State and Government Programmes _________ 19 1. FOREWORD____________________________ 4 5.3. Recommended Technologies and Technology 2. EXECUTIVE SUMMARY __________________ 5 Suppliers ___________________________ 21 2.1. Current Situation with Water Resources _______ 5 6. PROSPECTS FOR DEVELOPMENT IN WATER 2.1.1. General Situation ______________________ 5 RESOURCES __________________________ 23 2.1.2. Stream Flow Situation ___________________ 5 2.1.2.1. Main Basins __________________________ 6 6.1. Prospects in the sphere of hydraulic engineering 2.1.2.2. Minor Basins _________________________ 6 structures __________________________ 23 6.2. Prospects in Agriculture _________________ 24 2.2. Myths and Real Water Situation ____________ 8 6.3. Prospects in the housing and utility sector _____ 24 2.2.1. Need for Canals________________________ 8 6.4. Prospects in Industry ___________________ 24 2.2.2.
    [Show full text]
  • Jilili Abuduwaili · Gulnura Issanova Galymzhan Saparov Hydrology and Limnology of Central Asia Water Resources Development and Management
    Water Resources Development and Management Jilili Abuduwaili · Gulnura Issanova Galymzhan Saparov Hydrology and Limnology of Central Asia Water Resources Development and Management Series editors Asit K. Biswas, Lee Kuan Yew School of Public Policy, National University of Singapore, Singapore, Singapore Cecilia Tortajada, Institute of Water Policy, Lee Kuan Yew School of Public Policy, National University of Singapore, Singapore, Singapore Editorial Board Dogan Altinbilek, Ankara, Turkey Francisco González-Gómez, Granada, Spain Chennat Gopalakrishnan, Honolulu, USA James Horne, Canberra, Australia David J. Molden, Kathmandu, Nepal Olli Varis, Helsinki, Finland Hao Wang, Beijing, China [email protected] More information about this series at http://www.springer.com/series/7009 [email protected] Jilili Abuduwaili • Gulnura Issanova Galymzhan Saparov Hydrology and Limnology of Central Asia 123 [email protected] Jilili Abuduwaili and State Key Laboratory of Desert and Oasis Ecology, Xinjiang Institute of Ecology Faculty of Geography and Environmental and Geography, Chinese Academy of Sciences Sciences Al-Farabi Kazakh National University Urumqi Almaty China Kazakhstan and and Research Centre of Ecology and Research Centre of Ecology and Environment of Central Asia (Almaty) Environment of Central Asia (Almaty) Almaty Almaty Kazakhstan Kazakhstan Gulnura Issanova Galymzhan Saparov State Key Laboratory of Desert and Oasis Research Centre of Ecology and Ecology, Xinjiang Institute of Ecology Environment of Central Asia (Almaty) and Geography, Chinese Academy of U.U. Uspanov Kazakh Research Institute of Sciences Soil Science and Agrochemistry Urumqi Almaty China Kazakhstan ISSN 1614-810X ISSN 2198-316X (electronic) Water Resources Development and Management ISBN 978-981-13-0928-1 ISBN 978-981-13-0929-8 (eBook) https://doi.org/10.1007/978-981-13-0929-8 Library of Congress Control Number: 2018943710 © Springer Nature Singapore Pte Ltd.
    [Show full text]