DOCSLIB.ORG

Türk Xalqları Ədəbiyyatı

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Türk Xalqları Ədəbiyyatı TÜRKXALQLAfU eDƏfiİVYATI II cild Orta dövr Prof. Dr. Nizami Cəfərov Azorbaycan Rftspublıkası Preüidentıntn İdaroüi PREZİDENT KİTASXANAS! ÇAŞIOGLU Azərbaycanda AtatürK MərKƏZİ 2006 Kitabın nəşrinə sponsorluq etmiş, millət vəkili cənab Cavid Qurbanova təşəkkür edirik ÖN S ÖZ ü r K ədəbiyyatı tarixinin orta dövrü (XIII əsrdən XVI əsrin T sonu XVII əsrin əvvəllərinə qədər)türK xalqlarınm həyatm- da etnocoğrafi parçalanmalar, sülalə dövlətlərinin, imperiyala- rınm yaranması, islam dininin etnososial təfəKKÜrdə möhKəm- lənməsi, KÜtləviləşməsi ilə əlamətdardır. II minilliyin əvvəllə- rində TürKÜstandan (MərKƏzi Asiyadan) türKİərin (oğuz- səlcuqların) Qərbə doğru axınları Azərbaycanı, Kİçİk Asiyanı bütünlÜKİə türKİəşdirdi. Səlcuqlarm, onlarm ardmca isə osman- lılarm qurduqları möhtəşəm tü r K dövlətlərində mədəniyyətin, o cümlədən ədəbiyyatm (t ü r K müsəlman ədəbiyyatmm) inKİşafı TürK xalqları ədəbiyyatı. O rta dövr. üçün geniş şərait yarandı. VəbeləlİKİə, türK dünyası etnocoğra- Banı: Çaşıoğlu - Azərbaycanda AtatürK MərKƏzi, 2006. -320 s. fi baxımdan üç böyÜK regiona bölündü: 1. Şərq, yaxud TiirKÜstan; 2. Şimal-Qərb; ISBN 9952-27-037-2 3. Cənub-Qərb. Şərq, yaxud TürKÜstan tü r K dünyasınm etnososial baxımdan ən 4602020400-300 T ------------------------ rəngarəng regionu idi. Altaydan Xəzər dənizinə qədər uzanan regi- 0 8 2 -0 6 onda qədim dövrlərdən gələn ənənə ilə ən müxtəliftü r K etnosları ,(oğuzlar, qıpçıqlar, Karluq-uyğurlar və s.) yaşamaqda davam edirdi- lər. BöyÜK türK, yaxud Göy TürK (VI-VIII əsrlər), Uyğur (VIII-X əsr- lər) xaqanlıqlarmdan sonra burada iİK t ü r K müsəlman imperiyası ©“Çaşıoğlu”nəşriyyatı, 2006 olan Qaraxanlı dövləti (X-XIII əsrlər) yarandı. XIII əsrin əvvəllərin- © “Azərbaycanda AtatürK MərKəzi”, 2006 dən həmin dövlətçiÜK ənənələrini TürK-monqol imperiyası davam et- dirməyə başladı. İmperiyanm hüdudları tədricən Xəzər dənizindən Şimal-Qərbə və Cənub-Qərbə doğru genişlənərəK deməK olar kİ, bü- tüntürK dünyasını əhatə etdi. Əvvəl Çingiz xanm, sonra onun törə- mələrinin qurub idarə elədİKİəri TürK- monqol imperiyası parçalanıb zəiflədİKdə Şərqdən -TürKÜstandan daha bir böyÜK fateh-Teymur çıxdı. Çingiz xanm törəmələrinin pozduqları idarəçilİK harmoniyası- intensivliyi; nı bərpa eləməyə çalışan Əmir Teymur XV əsrin sonlarma doğru 3.Ərəb, fars, yunan və s. xalqlarla ədəbi-mədəni münasibətlər. qüdrətli bir tünc imperiyası yaratdı. LaKİn Çingiz xan Kimi Əmir Orta dövrdə Şərq (TürKÜstan) yazılı ədəbiyyatmm dili əsasən cı- Teymurun əsasmı qoyduğu dövlət də iddia edildiyi qədər davamlı ol- ğatay, Şimal-Qərb ədəbiyyatmm dili qıpçaq, Cənub-Qərb ədəbiyyatı- madı. Bütün türKİəri bir dövlət, yaxud imperiya, vahid idarəçilİK ət- nm dili isə oğuz türKCƏsində olsa da, bu türKCƏlər bir-birindən o qə- rafmda birləşdirməK cəhdləri özünü doğrultmadı. Həm Şərqdə, ya- dər də fəqlənmirdi. xud TürKÜstanda, həm də Şimal-Qərb və Cənub-Qərbdə regional türK ÜmumtürK ədəbi dili (türKİ) barədə aparılmış araşdırmalar (xü- dövlətləri yaranmağa başladı. susilə 50-ci illərdən sonra) gözlərimiz önündə, min ilə qədər tarixi Şimal-Qərbdə (Volqaboyu, Şərqi Avropa və Şimali Qafqazda) olan mÜKəmməl bir dil təzahürünün mənzərəsini cızır -həmin dil tə- türKİərinin qurduqları müxtəlif siyasi birlİKİər orta əsrlərin sonu zahürü orta əsrlər türK bədii, elmi, içtimai-siyasi... təfəKKÜrünün yeni dövrün əvvəllərinə qədər yaşasa da tədricən slavyanlarm nəza- əsas ifadə forması olmuş,XVII-XVIII əsrlərdə isə milli (müasir) türK rəti altm a Keçib məhv oldu. ədəbi dillərinin formalaşmasma əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Cənub-Qərbdə oğuz türKİəri səlcuqlardan sonra (XI-XIII əsriər) ÜmumtürK ədəbi dilinin (türKİnin) təşəKKÜlü, təKamülü gələ-gələ re- regionun ən möhtəşəm dövləti olan Osmanlı imperiyasmı yaratdılar. gional xüsusiyyətlər Kəsb etməsi, tənəzzülü-milli (müasir) türK ədə- Kİçİk Asiya yarımadasını əhatə edən, sonralar hüdudlarmı daha da bi dillərinin formalaşması türKOİogiyanm aKtual problemlərindən bi- genişləndirən imperiya orta əsrlərin sonlarmdan başlayaraq türKİü- ri olaraq qalır: ümumtürK ədəbi dili (türKİ) nə zaman, hansı linqvis- yün əsas siyasi özünüifadəsi oldu. XVI əsrin əvvəllərində Osmanlı tİK, etnoKUİturoloji, sosial-siyasi əsaslarüzərində təşəKKÜl tapır? Nə imperiyasmdan Şərqdə (Azərbaycanda) daha bir möhtəşəm türK döv- cür inKİşaf edir? Neçə regionlaşır? TürKİnin regionlaşması ilə milli ləti-Səfəvilər yarandı. (müasir) türK ədəbi dillərinin təşəKKÜlü arasmda hansı münasibətlər Şərq> yaxud TürKÜstan regionu qədim dövrdə olduğu Kİmi orta mövcuddur?..Kİmi suallar müasir türK dilçiliyini, ümumən filologi- dövrdə də türK ədəbiyyatmm etnİK baxımdan ən rəngarəng, tarixi yasını düşündürməKdədir. Və türKİnin ümumtürK mədəniyyəti tari- KÖKİərə ən çox bağlı coğrafiyasmı təşKİl edir. Altaylarm “Maday Qa- xində oynadığı rolun miqyasmı təsəvvür etməK üçünt ə K c ə onu de- ra”sı, qırğızlarm “Manas”ı, özbəKİərin “Alpamış”ı məhz bu dövrdə məK Kİfayətdir Kİ, II minilliyin əvvəllərindən (Y.Balasaqunlunun (və bu regionda) yaranır. Oğuz, qıpçaq, xüsusilə Karluq türKİərinin “Kutadqu biliq”indən, Ə. YüqnəKİnin “Atibətül-həqaiq”indən, Ə.Ya- bir sıra yazılı ədəbiyyat nümunələri meydana çıxsa da, ümumiyyət- səvinin “Divani-hİKmət”indən)XVII-XVIII əsrlərə (...Əbülqazi xanm lə orta dövr Şərq, yaxud TürKustan regionu ədəbiyyatmm ən böyÜK “Şəcəreyi~təraKİməsi”nə, bir sıra rəsmi-işgüzar sənədlərə) qədər yüz- hadisəsi Əlişir Nəvainin yardıcılığıdır. lərlə, minlərlə bu və ya digər dərəcədə mÜKəmməl yazılı abidələr Şimal-Qərb (qıpçıq) regionundan fərqli olaraq Cənub-Qərb (o- məhz bu dildə, yaxud onun müxtəlif (əsasən üç) regional təzahür ğuz) regionunda xalq ədəbiyyatı ilə yanaşı yazılı ədəbiyyatm da sü- formalarmda qələmə almmışdır. Orta əsrlər türK şairləri, mütəfəK- rətlə inKİşafı müşahidə edilir. Yunus Əmrə, İmadəddin Nəsimi...dən Kirləri, ictimai-siyasi (dövlət) xadimləri... türKİdə nə qədər böyÜK başlamış Baqi, Füzuliyə... qədər onlarla böyÜK türK şairi türK ədə- əsərlər yazmışlarsa, həmin əsrlərin türK Katibləri, xəttatları, rəs- biyyatı tarixinin orta dövründə yazıb yaratmışlar. samları da eyni dərəcədə böyÜK ustalıqla, şövqlə həmin əsərlərin üzünü KÖçürmüş, gözəl sənət nümunələri (əlyazma Kİtabları) yarat- XIII-XIV əsrlərdən başlayaraq türK ədəbiyyatmm nəinKİ Şimal- mışlar. Qərb (qıpçaq), hətta Şərq (TürKÜstan) regionu ilə müqayisədə daha LaKİn müəyyən cəhdləri çıxmaq şərti ilə, ümumtürK ədəbi dili çox məhz Cənub-Qərb (oğuz) regionunda inKİşafı aşağıdaKi amillərlə (türKİ) bugünə qədər ətraflı (və düzgün elmi metodologiya ilə) araş- bağlı idi: dırılmamışdır kİ, bunun da səbəbləri əsasən aşağıdamlardan ibarət- 1.Ədəbi mühitin varisliyini müdafiə edən mÜKəmməl (və ardıcıl) dir: dövlətçilİK mədəniyyətinin mövcudluğu; 1) ötənəsrin 30-cu illərindən etibarən türKOİogiyada hər bir mü- 2.TürK düşüncəsi ilə islam idealogiyasmm qarşılıqlı əlaqələrinin asir türK dilinin (eləcə də xalqının) tarixini “müstəqilləşdirməK”, fantİKİ olaraq ümumtürK KonteKstindən çıxarmaq, hər bir türK xal- TürKİnin təşəKKÜlünün etnolinqvistİK şərti,XI əsrin böyÜK tür- qı üçün “müstəqil” genezis uydurmaq tenedensiyası mövcud olmuş- Koloqu M.Kaşqarinin dahiyanə bir aydınlıqla göstərdiyi Kİmi, müx- dur; təlif türK tayfa dillərinin ədəbi səviyyədə təmərKÜzləşmə- 2) “sovet türKologiyası” üm um iyyətlə türKcənin tarixini canlı inteqrasiyasıdır -”Divani-lüğət-it-türK” müəllifi, əsərinin əsas ideya- funKsional bir proses Kİmi, Keniş mənada dünya m ədəniyyəti tarixi- sı olan həmin ədəbi təmərKÜzləşmə-inteqrasiya mövqeyində duraraq, nin üzvi tərKİb hissəsi Kİmi deyil, əlaqəsiz hadisələr yığım ı, bir növ müxtəlif türK tayfa dillərinə məxsus fonetİK, Iəksİk və qrammatİK “m uzey m aterialı” Kİmi təqdim etm iş, “tarixi qrammatİKa” hər yer- xüsusiyyətləri təbii haldan daha çox “normadan yaymma”, “norma- də “ədəbi dil tarixi”ni üstələm işdir; nı pozma” Kİmi şərh edir.Bu isə o deməKdir kİ, I minilliyin sonu II 3) ümumtürKOİoji miqyasda işləməyə, araşdırmalar aparmağa minilliyin əwəllərində (IX-XI əsrlərdə), bir tərəfdən, türK tayfa dil- qadir olan Kadrların yetişməsi üçün (xüsusi milli respublİKalarda) lərinin (oğuz, qıpçaq, Karluq-uyğur...) diferensiasiyası gedirsə (xalq nəinKİ şərait yaradılmamış, əKsinə, bu cür araşdırmalar MosKva tə- dili səviyyəsində), digər tərəfdən, ədəbi dil, yaxud yazı dili səviyyə- rəfindən ardıcıl olaraq məhdudlaşdırılmışdır. sində təmərKÜzləşmə-inteqrasiya güclənir. LaKİn bu bir həqiqətdir Kİ, ümumtürK ədəbi dili (tünd) düzgün V-X əsrlərdə MərKƏZi Asiyada geniş yayılan dialeKt fövqü (de- metodologiya ilə (və hərtərəfli) öyrənilməsə, müasir (milli) türK ədə- məK olar Kİ, ədəbi) dil təzahürləri türKİnin təşəKKÜlü üçün mənbə bi dillərinin mənşəyi, tipologiyası barədə az-çox elmi bir söz deməK olmuşdur - həmin dövrə aid yazılı abidələrin (qədim türK yazılı abi- çətindir. dələrinin) dili üzərindəKİ müşahidələr göstərir Kİ, qədim türKCƏ (tür- hər bir mÜKəmməl ədəbi dil təzahürü Kİmi türKİ də təşəKKÜl, tə- Kİyə qədərKİ yazılı türKçə) Kİfayət qədər yÜKSƏK normativliyə malİK Kamül və tənəzzül dövrləri Keçirmişdir: olub, hansısa siyasi hegemonluğa çatmış bir tayfanın dili, yaxud 1. TəşəkküI dövrü (IX-XII əsrlər). müxtəlif türK tayfa dillərinin mexanİKİ (necə gəldi) yığımı deyil, 2. TəKamül (regionlaşma) dövrü(XIII-XVI əsrlər). mÜKəmməl, mərKƏzləşmiş, hətta Konservativ bir epos dilidir.Bu dil 3. Tənəzzül (süqut) dövrü (XVII-XVIII əsrlər). ən azı şifahi şəKİldə, yaxud şifahi ədəbi dil olaraq min İİİİk bir təKa- Müşahidələr göstərir Kİ, ümumtürK ədəbi dilinin (türKİnin) İİk, mül dövrü Keçmişdir Kİ, onun da ən azı yarısı yazılı dövrdür: eyni zamanda yÜKSƏK normativliyə, funKsional-üslubi imKanlara
Load more

Recommended publications
  • D Ə D Ə Q O R Q U D a R a Ş D I R M a L a R I
    1 D Ə D Ə Q O R Q U D a r a ş d ı r m a l a r ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya •Pedaqogika, Fəlsəfə və Psixologiya Bakı- 2012 ADPU-nun nəşriyyatı “Dədə Qorqud elmi-tədqiqat Mərkəzi”nin dərgisi R E D A K S İ Y A H E Y Ə T İ: Yusif Məmmədov, AMEA-nın müxbir üzvü, f.-r. üzrə e. d., prof. (sədr) Vilayət Əliyev, fil. üzrə e. d., prof.(sədr müavini) Ramazan Qafarlı, fil. üzrə e. d., prof. (məsul redaktor) Buludxan Xəlilov, fil. üzrə e. d., prof. Əzizxan Tanrıverdi, fil. üzrə e. d., prof. Fərrux Rüstəmov, pedaq. üzrə e. d., prof. Füzuli Bayat, fil. üzrə e. d., prof. Himalay Qasımov, fil. üzrə e. d., prof. İbrahim Bayramov, fil. üzrə e. d., prof. İramin İsayev, prof. Qəzənfər Paşayev, fil. üzrə e. d., prof. Mahmud Allahmanlı, il. üzrə e. d., prof. Muxtar Kazımov, fil. üzrə e. d., prof. Nizami Cəfərov, AMEA-nın müxbir üzvü, fil. üzrə e. d., prof. Nizami Xudiyev, fil. üzrə e. d., prof. Rəfail Hüseynov, AMEA-nın müxbir üzvü, fil. üzrə e. d., prof. Paşa Əfəndiyev, fil. üzrə e. d., prof. Seyfəddin Rzasoy, fil. üzrə e. d. Tərlan Novruzov, fil. üzrə e. d., prof. Zahid Xəlil, fil. üzrə e. d., prof. Cavad Heyət (İran) Faiq Çələbiyev, sənətşünaslıq doktoru, prof. (Rusiya) Fikrət Türkmən, doktor-prof. (Türkiyə) Osman Sərtqaya, doktor- prof. (Türkiyə) Pərixanım Soltanqızı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Aynurə Əliyeva, elmi işçi Mehriban Sərdarova, elmi işçi (məsul katib) Dədə Qorqud araşdırmaları.- Bakı, ADPU-nun nəşriyyatı, 2012. - 310 s.
    [Show full text]
  • Salam Qədirzadə 46 BƏNÖVŞӘ
    Salam Qədirzadə 46 BƏNÖVŞӘ (Povest) 1 downloaded from KitabYurdu.org Proloq Bir adsız әsәr var, onu mәndәn başqa һeç kәs oxumayıb. O getdi, әtri otaqda qaldı... Söһbәtimizi beşcә dәqiqә çәkdi. — Olarmı? — Buyurun. İçәri boylu-buxunlu, şux qaməlti, gözəl, cavan xanım girdi. — Salam. — Astaca dilləndi. — Әleykәssalam. Mәn qalxdım: — Әylәşin.. Ona kresloda yer göstәrdim. Oturdu. Vә yaxası qırmızı köbәli ağ paltarının әtәyini dizlәrinin üstünə çәkdi. Böyürdәn düyünlәnib ucları asıla qalmış ensiz kәmәri dә, һündürdaban zәrif tuflilәri dә qırmızı idi. Әlindә göyümtül üzlü iki qalın daftәr tutmuşdu. Nә deyәcәyini fikirlәşirmiş kimi uzun, qara kirpiklərini aşağı endirib xeyli susdu. Mәn ona diqqәt yetirdim. Gödәk vurulmuş xurmayı saçlarına özündәn xәbәrsiz dən düşmüşdü. Ancaq baxanda çox növrәstә görünürdü. Yaşı, mәncә, iyirmidәn artıq olmazdı. — Qulağım sizdәdir, xanım qız. 2 downloaded from KitabYurdu.org Tәravәtli sifәtindә bir uşaq mәsumluğu vardı. O, başını qaldırıb, candәrdi gülümsündü. — Düzü... bilmirәm nәdәn, necә başlayım. Mәn... — Dəftәrlәri stolumun üstünә qoydu. — İcazә verin, əvvәlcә tanış olaq... Azacıq dikәlәrәk әlini qabağa uzatdı: — Mәnzәrә. Doğrudan, elә nazik çatma qaşları, badamı qara közlәri әfsunlu bir mәnzәrә idi. Qönçә dodaqları od tutub yanırdı. — Salam Qәdirzadә. — Mәn tanıyıram sizi. Әsәrlәrinizin, bәlkә dә, һamısını oxumuşam. — Diqqətinizə görә tәşәkkür edirәm. — Bilirsinizmi, mәn... birinci dәfәdir redaksiyaya ayaq basıram. Belә yerlәrdә һeç olmamışam. Nә üçünsә, sizi özümә mәһrәm sandım. Bu, gәtirdiyim dәftәrlәr dә... Qoyun lap başdan danışım. — Necә xәtriniz istәyir... әsla sıxılmayın.... Yanaqlarına xәfif qızartı çökdü. Sağ birçәyində ağarmış iki tel, arxaya һamarlanan ipәk saçlarında qoşa cığır salmışdı. — Әslindә danışası bir sözum dә yoxdur. Tәkcә onu deyim ki, bu dәftәrlər mәnimki deyil, bir qızın xatirәlәridir. Daһa doğrusu, bacımınkıdır. Biz əkizik. Görsәniz bir-birimizә nә 3 downloaded from KitabYurdu.org qәdәr oxşayırıq, һeyrәtlәnәrsiniz.
    [Show full text]
  • Qaraqalpaq Tilinin Imla Sqzligi
    QARAQALPAQ TILININ IMLA SQZLIGI Qaraqalpaqstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi tarepinen tastiyiqlangan NOKIS «BILIM» 2017 Oaraaalpaq tiling imla sozlig.. Uliwma UOK: 811.512.121-35(076.3)------------- ■ S 4 bcrctug.n mektepoqiwshihn KBK: 81.2 Q ar b.um Nokis, «B.I.m» baSpaSl, Q 51 2017-jil- 348 bet. UOK: 8X1.512-121-35 (076.3) KBK: 81.2 Qar Q—51 Diiziwshiler: Madenbay Dawletov Shamshetdin Abdinazimov, Aruxan Dawletova Pikir bildiriwshiler: n.Sevdallaeva. - Filologiya ilimleriniP kandIdaiti Z. Ismaylova - Qaraqalpaqstan RespAlikasXaliq bilimlendmw ministrliginin jetekshi qanigesi. QARAQALPAQ TILININ IMLA SOZLIGI Nokis —«Bilim» — 2017 Redaktorlar S. Aytmuratova, S. Baynazarova Kork.redaktor I. Serjanov Tex. redakton B. Tunmbetov Operatorlar N. Saukieva, A. Begdullaeva Original-maketten basiwga ruqsat etilgen waqti 30.10.2017-j. Formati 60x90 '/]6. Tip «Tayms» garniturasi. Kegl 12. Ofset qagazi. Ofset baspa usilinda basildi. Kolemi 21,75 b.t. 22,6 esap b.t. Nusqasi 4000 dana. Buyirtpa № 17-677. «Bilim» baspasi. 230103. Nokis qalasi, Qaraqalpaqstan koshesi, 9. «0‘zbekiston» baspa-poligrafiyaliq doretiwshilik uyi. Tashkent, «Nawayi» koshesi, 30. © M.Dawletov ham t.b., 2017. ISBN 978-9943-4442-0-1 © «Bilim» baspasi, 2017. QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASI MINISTRLER KENESININ QARARl 224-san. 2016-jil 5-iyul Nokis qalasi QARAQALPAQ TILININ TIYKARGI IMLA QAGIYDALARIN TASTIYIQLAW HAQQINDA Qaraqalpaqstan Respublikasi Joqargi Kenesinin 2016-jil 10-iyunde qabil etilgen «Qaraqalpaqstan Respublikasimn ayinm nizamlanna ozgerisler ham qosimshalar kirgiziw haqqinda»gi 91/IX sanli qarann onnlaw maqsetinde Ministrler Kenesi qarar etedi: 1. Latin jaziwina tiykarlangan Qaraqalpaq tiliniri tiykargi imla qagiydalar jiynagi tastiyiqlansm. 2. Respublika ministrlikleri, vedomstvalari, jergilikli hakimiyat ham basqariw organlan, galaba xabar qurallari latin jaziwina tiykarlangan qaraqalpaq dipbesindegi barliq turdegi xat jazisiwlarda, baspasozde, is jiirgiziwde usi qagiydalardi engiziw boymsha tiyisli ilajlardi islep shiqsin ham amelge asirsm.
    [Show full text]
  • Theoretical & Applied Science
    ISRA (India) = 4.971 SIS (USA) = 0.912 ICV (Poland) = 6.630 ISI (Dubai, UAE) = 0.829 РИНЦ (Russia) = 0.126 PIF (India) = 1.940 Impact Factor: GIF (Australia) = 0.564 ESJI (KZ) = 8.716 IBI (India) = 4.260 JIF = 1.500 SJIF (Morocco) = 5.667 OAJI (USA) = 0.350 QR – Issue QR – Article SOI: 1.1/TAS DOI: 10.15863/TAS International Scientific Journal Theoretical & Applied Science p-ISSN: 2308-4944 (print) e-ISSN: 2409-0085 (online) Year: 2020 Issue: 05 Volume: 85 Published: 17.05.2020 http://T-Science.org Manzura Yusupova Bukhara State University World History department WEDDING CEREMONY AND DISHES: MODERNISM AND SPECIFIC FEATURES Abstract: This article studies the Uzbek wedding ceremonies, rituals and customs which take place during the ceremony. Traditions of each district of Uzbekistan are widely described. Parts of wedding ceremony is depicted thoroughly. Key words: wedding, ceremony, ritual, tradition, bride, groom, custom, marry, marriage. Language: English Citation: Yusupova, M. (2020). Wedding ceremony and dishes: modernism and specific features. ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85), 271-276. Soi: http://s-o-i.org/1.1/TAS-05-85-54 Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2020.05.85.54 Scopus ASCC: 1202. Introduction house. In essence, this stage is the culmination of the The wedding is a wedding that takes place in wedding. several stages, with the permission and blessing of the The third stage is called the end of the wedding. parents. Marriage is a custom that embodies universal “opening”, “face-opening” or “bride greetings”, values, a custom that originated in the last period of “bridegroom greetings”, “bridegroom greetings”, primitive society and later took the form of a legalized “bed gathering” or “charbon or talbon in Bukhara”, ceremony in writing.
    [Show full text]
  • Anadolu Ve Kazan Tatar Türk Geleneklerinde Yeme Içme
    Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 10 Sayı: 51 Volume: 10 Issue: 51 Ağustos 2017 August 2017 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581 Doi Number: http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2017.1862 ANADOLU VE KAZAN TATAR TÜRK GELENEKLERİNDE YEME İÇME KÜLTÜRÜNÜN YERİ THE STATUS OF EATING AND DRINKING TRADITIONS OF ANATOLIAN AND KAZAN TATAR TURKS Çiğdem SABBAĞ * Ramilya YARULLİNA YILDIRIM ** Öz Orta Asya’dan Anadolu’ya göç edip yerleşen Türkler beraberlerinde binlerce yıla dayanan yaşam kültürlerini de yanlarında getirmişlerdir. Göçler sonrası farklı kültürlerle etkileşime girmiş olmalarına rağmen, Anadolu ve Kazan Tatar Türkleri özgün kültürlerini kuşaktan kuşağa aktarmayı sürdürmüşlerdir. Özellikle uzun yıllardır farklı milletlerle yan yana yaşayan Tatar Türkleri, bayramlarda bir araya gelerek, kendi kültürlerini ve milli kimliklerini korumayı başarmışlardır. Orta Asya’da, Anadolu’da ve Orta İdil (Volga) bölgesinde zengin coğrafyanın oluşturduğu geniş yiyecek olanakları, Türk topluluklarında yeme içmenin zengin bir çeşitliliğe sahip olmasına yol açmıştır. Bölgelerin iklim özellikleri nedeniyle yetişen ürünler o yörenin mutfağını oluşturmuştur. Anadoluda hazırlanan yemek çeşitleri yöreden yöreye farklılık göstermektedir. Kıyı bölgelerde sebze ve deniz ürünleri başlıca gıdalar iken iç bölgelerde hamur ve et yemekleri öne çıkmaktadır. Geçmişte koyun ve kuzu etinden yemekler hazırlanırken günümüzde daha az yağlı olduğundan sıklıkla sığır eti tercih edilmektedir. Anadolu’da tatlılar oldukça çeşitlidir. Başlıca tüketilen tatlılar hamurlu, şerbetli ve sütlü tatlılar yaygın olup bunu meyve tatlıları izlemektedir. Kazan Tatarlarında ise ahududu çileği gibi meyvelerden hazırlanan meyveli turtalar, çek çek gibi balla yapılan hamur tatlıları yaygın olarak gün içinde tüketilmektedir. Anadolu’nun doğu ve iç Anadolu bölgelerine benzer olarak Kazan tatarlarının yaşadığı yerin soğuk sert iklimi nedeniyle enerji değeri yüksek hamur işleri ve etlerden oluşan yiyecekler tüketilmektedir.
    [Show full text]
  • Tatarça-Törekçä Süzlek GƏCİL
    Tatarça-Törekçä süzlek GƏCİL www.gajil.20m.com email:[email protected] abağa eğrelti, eğreltiotu abağa çäçäk açkaç balık kavağa çıkınca, çıkmaz ayın çarşambası abağasımannar eğreltigiller abajur abajur abaw abo! abov! abaylamastan dikkatsizce, dikkatsiz biçimde abaylamíça dikkatsizce, dikkatsiz biçimde abaylaw dikkatli olmak, dikkatli davranmak, uyanık olmak abaylaw sezmek, sezinlemek, farkına varmak, farketmek abelxayat bengisu, abıhayat äber-çeber abur cubur abí ağabey, abi äbi ebe, büyükanne, nine abına-yığıla sendeleye sendeleye, düşe kalka abınu yıkılmak, sürçmek, tökezlemek, sendelemek abort çocuk aldırma, kürtaj abrikos kayısı, zerdali abruy itibar, prestij, saygınlık, nüfuz abruy yetke, sulta, otorite abruylı yetkeli, sultalı, otoriteli, otoriter abruylı saygın, nüfuzlu, itibarlı, prestijli absurd saçma, zırva, absürd abzar ahır abzar ağıl abzí ağabey, abi abzí beyefendi abzí daha yaşlı adam abzí keşe saygın kişi, saygıdeğer kişi aç aç (karnı) aç küz açgözlü aç küzlelek açgözlülük acağan şimşek äcäl ecel açan evren, alem, kainat äcät borç äcätkä alu borç almak äcätkä birü borç vermek äcättä bulu borçlu olmak acdaxa canavar, ejderha äçe ekşi, acı äçelek ekşilik, acılık açı acı açı badäm acıbadem açığu acıkmak açılt acımsı, acımtırak açılu açılmak açındıru acındırmak açınu acınmak açıp salu açığa çıkarmak açıq açık açıq açık, berrak açıq räweştä açıkça açıq süzle açıksözlü açıq xat açık mektup açıqlaw açıklamak açıqtan-açıq açıktan açığa, açıktan, alenen, açıkça açış vahiy, açım, keşif açıtqı maya açıtu mayalamak açıtu acıtmak,
    [Show full text]
  • Xiii. Yüzyildan Günümüze Eskġġehġr Yöresġnde Tatarlar
    T.C. ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH (GENEL TÜRK TARĠHĠ) ANABĠLĠM DALI XIII. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE ESKĠġEHĠR YÖRESĠNDE TATARLAR Doktora Tezi Cemile ġAHĠN Ankara - 2011 T.C. ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH (GENEL TÜRK TARĠHĠ) ANABĠLĠM DALI XIII. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE ESKĠġEHĠR YÖRESĠNDE TATARLAR Doktora Tezi Cemile ġAHĠN Tez DanıĢmanı Prof.Dr. Üçler BULDUK Ankara - 2011 T.C. ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH (GENEL TÜRK TARĠHĠ) ANABĠLĠM DALI XIII. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE ESKĠġEHĠR YÖRESĠNDE TATARLAR Doktora Tezi Tez DanıĢmanı : Prof. Dr. Üçler BULDUK Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı Ġmzası .................................................................... ........................................ .................................................................... ........................................ .................................................................... ........................................ .................................................................... ......................................... .................................................................... ......................................... .................................................................... …………………………….. …………...................................................... …………………………….. Tez Sınavı Tarihi ............................................. TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik
    [Show full text]
  • An Uzbek Glossary
    AN UZBEK GLOSSARY Compiled by Hervé Guérin 1 To all those who helped me with that glossary © 2002-2005 Hervé Guérin Last updated: 1 November 2005 2 Contents Arrangement and Usage ........................................................................................... i The object of this glossary ...............................................................................................................i What this glossary does not deal with ..............................................................................................i General arrangement.......................................................................................................................i First column....................................................................................................................................ii Second column.............................................................................................................................. iii Third column..................................................................................................................................vi Fourth column................................................................................................................................vi Materials used for this glossary..................................................................................................... vii Basic Concepts......................................................................................................... 1 Entities and Existence.....................................................................................................................1
    [Show full text]
  • O'zbekiston Respublikasi Oliy Va O'rta Maxsus Ta'lim
    O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ALIShER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI OZIQ-OVQAT TOVARShUNOSLIGI VA OVQAT TAYYoRLASh JARAYoNI (laboratoriya mashg’ulotlari uchun uslubiy qo’llanma) SAMARQAND-2012 1 Tuzuvchi mualliflar: M.Raxmatov, Alisher Navoiy nomidagi Samarqand Davlat universiteti «Umumtexnika fanlari kafedrasi» dotsenti, o’qituvchi R.Jiyanqulova, Pastdarg’om pedagogika va sport kolleji direktor o’rinbosari G.Qo’chqorova . Taqrizchilar : Samarqand Iqtisodiyot va Servis institute”Xizmat ko’rsatish –servis va uni tashkil etish” kafedrasi mudiri t.f.d.prof.J.M.Qurbanov Samarqand 1-son pedagogika kasb-hunar kolleji maxsus fan o’qituvchisi “Mehnat ta’limi kafedrasi” mudiri M.Rasulova. Ushbu uslubiy qo’llanma oziq-ovqat mahsulotlari tovarshunosligi va ovqat tayyorlash jarayonlari bo’yicha laboratoriya mashg’ulotlarini bajarish uchun uslubiy ko’rsatmalarni o’z ichiga oladi.Uslubiy qo’llanmada asosan xamir mahsulotlar tayyorlash, suyuq taomlar, milliy taomlar, baliq va go’shtdan taomlar, yaxna va shirin taomlar tayyorlash jarayonlari keltirilgan.Uslubiy qo’llanmadan nafaqat 5142000-mehnat ta’limi ixtisosligi bo’yicha ta’lim olayotgan baklavrlar,balki mehnat ta’limi o’qituvchilari, kasb-hunar va umumta’lim maktab o’quvchilari va shu soha bo’yicha shug’ullanayotganlar ham foydalanishi mumkin. ________________________________________________________________ Mazkur uslubiy qo’llanma «Umumtexnika fanlari»kafedrasining 2012 yil 30 dekabrdagi 4- sonli yig’ilishida ko’rib chiqilgan va nashrga tavsiya etilgan. 2 Kirish. Respublikamiz mustaqillikka erishgandan keyin xalq xo’jaligining barcha sohalarida, jumladan ta’lim sohasida ham ma’lum bir islohotlar o’tkazildi va o’tkazilmoqda. Mamlakatimizda yoshlarni kasbga yo’llash malakali mutaxassis etib tayyorlash ishlari maktablardanoq boshlanadi. Ana shu ishlarni bajarishda mehnat ta’limi o’qituvchilariga ham ko’p narsa bog’liq bo’ladi.
    [Show full text]
  • Dilçilik Institutunun Əsərləri
    Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu DİLÇİLİK İNSTİTUTUNUN ƏSƏRLƏRİ №1 «Елм вя тящсил» Бакы – 2018 Dilçilik İnstitutunun əsərləri – 2018 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Elmi Şurasının 01 iyul 2016-cı il tarixli (protokol №7) qərarı ilə çapı tövsiyə edilmişdir. BAŞ REDAKTOR: akademik Möhsün Nağısoylu REDAKSİYA HEYƏTİ: fil.ü.f.d., dos. Baba Məhərrəmli (redaktor müavini), fil.ü.e.d. Mayıl Əsgərov (məsul katib), fil.ü.e.d., prof. Roza Eyvazova, fil.ü.e.d., prof. Sevil Mehdiyeva, fil.ü.e.d., prof.Qəzənfər Kazımov, fil.ü.e.d., prof. Qara Məşədiyev, fil.ü.e.d., prof. İsmayıl Məmmədli, fil.ü.e.d., prof. Sayalı Sadıqova, fil.ü.e.d., prof. Məsud Mahmudov, fil.ü.e.d., prof. İsmayıl Kazımov, fil.ü.e.d. İlhami Cəfərsoy, fil.ü.e.d. İlham Tahirov, fil.ü.e.d. Kamilə Vəliyeva, fil.ü.e.d. İdris Abbasov, fil.ü.f.d., dos. Aynel Məşədiyeva, fil.ü.f.d., dos. Vahid Adilov, fil.ü.f.d., dos. Gülşən Axundova. Buraxılışa məsul: Vəfa İbişova Dilçilik İnstitutunun Əsərləri Bakı, “Elm və təhsil”, 2018, 392 səh. Ünvan: Bakı şəh., H.Cavid prospekti 115, 5-ci mərtəbə, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, “Dilçilik İnstitutunun Əsərləri” əlaqə:537-04-46 © «Elm və təhsil» nəşriyyatı, 2018 2 Dilçilik İnstitutunun əsərləri – 2018 MÜNDƏRİCAT Dil tarixi və dialektologiya Möhsün Nağısoylu. Orta əsrlərdə Azərbaycan türkcəsini zənginləşdirən qaynaqlar haqqında............................................... .6 İsmayıl Məmmədli. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının lüğət tərkibində maddi-mənəvi leksika .................................................. 18 Gülsüm Hüseynova. İran dillərində hal kateqoriyası .................. 25 Könül Səmədova. Azərbaycan dilinin Şimal qrupu dialektlərində cümlə üzvləri, cümlə tipləri və onlarda qıpçaq elementləri ........................................................................
    [Show full text]
  • Food and Environment in Early and Medieval China
    22770 Anderson_FoodEnvironmentChina_FM.indd 6 4/18/14 10:08 AM 22770 Food and Environment in Early and Medieval China Anderson_FoodEnvironmentChina_FM.indd 1 4/18/14 10:08 AM 22770 ENCOUNTERS WITH ASIA Victor H. Mair, Series Editor Encounters with Asia is an interdisciplinary series dedicated to the exploration of all the major regions and cultures of this vast continent. Its timeframe extends from the prehistoric to the contemporary; its geographic scope ranges from the Urals and the Caucasus to the Pacific. A particular focus of the series is the Silk Road in all of its ramifications: religion, art, music, medicine, science, trade, and so forth. Among the disciplines represented in this series are history, archeology, anthropology, ethnography, and linguistics. The series aims particularly to clarify the complex interrelationships among various peoples within Asia, and also with societies beyond Asia. A complete list of books in the series is available from the publisher. Anderson_FoodEnvironmentChina_FM.indd 2 4/18/14 10:08 AM 22770 FO O D anD Environment IN earLY AND meDIEVAL CHINA E. N. ANDERSON university of pennsylvania press philadelphia Anderson_FoodEnvironmentChina_FM.indd 3 4/18/14 10:08 AM 22770 Copyright © 2014 University of Pennsylvania Press All rights reserved. Except for brief quotations used for purposes of review or scholarly citation, none of this book may be reproduced in any form by any means without written permission from the publisher. Published by University of Pennsylvania Press Philadelphia, Pennsylvania 19104-4112
    [Show full text]
  • Yüklənmə, Təhvil Verilmə Və Ya Qiymətləndirmə Üçün Nəzərdə Tutulan Eyni Müəssisədə Bir Gündə Və Bir Növbədə Istehsal Olunan Müəyyən Miqdarda Eyni Sort Undur
    Prof., t.e.n. Əhmədov Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu B.e.n., baş müəllim Qurbanova Alilə Alı qızı Kitabın çapında göstərdiyi dəstəyə görə müəlliflər «Azərsun Holding» AZƏRBAYCAN ÇÖRƏYİ Şirkətlər qrupunun idarə Heyətinin sədri Abdolbari Goozal bəyə səmimi qəlbdən minnətdarlıq bildirir və Böyük Yaradanımızdan ona möhkəm cansağlığı, işlərində uğurlar diləyirlər. В А К 1-2010 Az 2 ON SOZ Ə 96 Rəyçilər: Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti «Ərzaq malları əmtəəşünaslığı və ekspertizası» Çörək - un, su, duz, acıxəmrə, yaxud maya ilə süd, kafedrasının dosenti, t.e.n. A.Ə.Hüseynov şəkər, yağ və digər məhsullar əlavə edilməklə (və ya əlavə Azərbaycan Kooperasiya Universiteti olunmadan) yoğrulmuş xəmirdən bişirilmiş qida məmu­ «Əmtəəşünaslıq və ekspertiza» latıdır. Çörək, adətən buğda, çovdar, bəzi hallarda isə arpa kafedrasının müdiri, b.e.n. , dos.A.H.Xəlilov və qarğıdalı unlarından da hazırlanır. Çörək gündəlik qida Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti rasionunda mühüm yer tutur. «Qida məhsullarının texnologiyası» İnsanlar hələ 15 min il bundan əvvəl - Mezolit döv­ kafedrasının dosenti, t.e.n. E.M.Ömərova ründə yabanı dənli bitkilərdən qida kimi istifadə etmişlər. Sonralar dəni daş ilə narın hala salaraq su ilə qarışdırmaqla Elmi redaktoru: t.e.n. dos. N.X.MUSAYEV duru unlu-dənli sıyıq hazırlamışdılar. Daş dövründə ya­ Ə 96 Əhmədov Ə-C.İ., Qurbanova A.A. Azərbaycan çörəyi şamış insan daha sonra müəyyən elmişdir ki, yabam dənlər qovrularkən daha asanlıqla yarma halına salınır və ondan (Monoqrafiya). Bakı, «Gənclik», 2010. 260 səh. hazırlanmış sıyıq daha dadlı olur. Kitabın birinci və ikinci fəslində çörək-kökə məmulatının xammalı, Bir neçə minilliklər ötmüş, əkinçilik inkişaf etmişdir. istehsalı üsulları, çeşidi və keyfiyyət göstəriciləri geniş ədəbiyyat məlumatları Qədim insan bir dəfə öz buğdasını əkib becərdiyi yerdə öz əsasında yazılmışdır.
    [Show full text]