DOCSLIB.ORG

D Ə D Ə Q O R Q U D a R a Ş D I R M a L a R I

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
D Ə D Ə Q O R Q U D a R a Ş D I R M a L a R I 1 D Ə D Ə Q O R Q U D a r a ş d ı r m a l a r ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya •Pedaqogika, Fəlsəfə və Psixologiya Bakı- 2012 ADPU-nun nəşriyyatı “Dədə Qorqud elmi-tədqiqat Mərkəzi”nin dərgisi R E D A K S İ Y A H E Y Ə T İ: Yusif Məmmədov, AMEA-nın müxbir üzvü, f.-r. üzrə e. d., prof. (sədr) Vilayət Əliyev, fil. üzrə e. d., prof.(sədr müavini) Ramazan Qafarlı, fil. üzrə e. d., prof. (məsul redaktor) Buludxan Xəlilov, fil. üzrə e. d., prof. Əzizxan Tanrıverdi, fil. üzrə e. d., prof. Fərrux Rüstəmov, pedaq. üzrə e. d., prof. Füzuli Bayat, fil. üzrə e. d., prof. Himalay Qasımov, fil. üzrə e. d., prof. İbrahim Bayramov, fil. üzrə e. d., prof. İramin İsayev, prof. Qəzənfər Paşayev, fil. üzrə e. d., prof. Mahmud Allahmanlı, il. üzrə e. d., prof. Muxtar Kazımov, fil. üzrə e. d., prof. Nizami Cəfərov, AMEA-nın müxbir üzvü, fil. üzrə e. d., prof. Nizami Xudiyev, fil. üzrə e. d., prof. Rəfail Hüseynov, AMEA-nın müxbir üzvü, fil. üzrə e. d., prof. Paşa Əfəndiyev, fil. üzrə e. d., prof. Seyfəddin Rzasoy, fil. üzrə e. d. Tərlan Novruzov, fil. üzrə e. d., prof. Zahid Xəlil, fil. üzrə e. d., prof. Cavad Heyət (İran) Faiq Çələbiyev, sənətşünaslıq doktoru, prof. (Rusiya) Fikrət Türkmən, doktor-prof. (Türkiyə) Osman Sərtqaya, doktor- prof. (Türkiyə) Pərixanım Soltanqızı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Aynurə Əliyeva, elmi işçi Mehriban Sərdarova, elmi işçi (məsul katib) Dədə Qorqud araşdırmaları.- Bakı, ADPU-nun nəşriyyatı, 2012. - 310 s. “Dədə Qorqud Elmi-tədqiqat Mərkəzi”nin yeni dərgisinin ilk buraxılışında türk mədəniyyətinin tarixinə və ədəbi-nəzəri problemlərə həsr olunan apaşdırmalar top- lanmışdır. © Dədə Qorqud araşdırmaları - 2012 Redaktordan «Dədə Qorqud» kitabı Azərbaycan türklərinin dünya mədəniyyəti xəzinəsinə bəxş etdiyi ən möhtəşəm abidələrdən biridir. Heç bir xalqda analoqu tapılmayan elə bir ədəbi sənət nümunəsidir ki, onda xalqımızın ilkin dünyagörüşündən başlamış orta çağla- rın tarixi hadisələrinə qədər əksər sosial ins- titutların izləri əks olunur. İlk növbədə Qaf- qaz türkünün milli xarakteri, psixologiyası, əski adət-ənənələri, dini, fəlsəfi görüşləri, əxlaqı, dövlət quruculuğu, qəhrəmanlıq salnaməsi, ailə münasibətləri (ər-arvad, ata- oğul), Vətənə, torpağa bağlılığı, qonşularla münasibətləri, ritualları, məişəti və yaşayış tərzinin əksər atributları, daxili və xarici düşmənlərlə mübarizəsi, müxtəlif təbəqələrə və yaş dövrlərinə məxsus insanlarının dav- ranışı, şifahi və yazılı dilinin tarixi özünə yer tapır. Epos dünya xalqlarının yaratdığı epik əsərlərdən həm strukturuna, həm də məzmununa görə əsaslı şəkildə fərqlənir. Elə bir dastan göstərmək olmaz ki, orada «Dədə Qorqud»da olduğu qədər bir-birindən seçilən xarakterlər iştirak etsin, hadisələr xalq məişətinə yaxın olsun, gerçəkliklə yoğ- rulsun. Dastanda mifoloji qatların çoxluğu- na baxmayaraq hadisələr reallığını itirmir. Dünya ədəbiyyatı xəzinəsində nə «Dədə Qorqud»adək, nə də ondan sonra sistemi, 3 DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI süjet özəllikləri və poetik strukturuna ilə uyğunlaşan başqa əsərə rast gəlmirik. Onun üçün də «Dədə Qorqud» öz orijinal- lığı ilə dünyamızın yeni-yeni ölkələrini fəth etməkdədir. Əgər Azərbaycan türkləri tarixdə yaşadıqları uzun çağlar ərzində digər bədii sənət nümunəsi yaratmayıb, təkcə «Dədə Qorqud»la ktfayətlənsəydi belə, öz böyüklüyünü, istedadının ecazkarlığını nümayiş etdirmiş olardı. Lakin xalqımızın həm şifahi, həm də yazılı ədəbiyyat ənənəsinin mayasında «Dədə Qorqud» durduğu üçün yaratdıqları Nizami, Nəsimi, Füzuli, Vaqif, Axundov, Sabir, Mirzə Cəlil, Səməd Vurğun, Bəxtiyar Vahabzadə zirvəsindədir. Stefan Sveyq sənətkar «ulduz»ların doğulduğu anları dün- yanın ən xoşbəxt günləri hesab edirdi. Bu mənada «Dədə Qor- qud» abidəsini yaradan xalqımız dünyamıza bir xoşbəxt an deyil, min, bəlkə də, iki min illik sevincli çağlar bəxş etmişdir. Çünki bu möhtəşəm abidə bir ildə, beş ildə yaranmayıb, neçə-neçə əsr ərzində formalaşıb. “Kitab”ın əlyazmasının üzərində qeyd olunduğu kimi, oğuz tayfalarının dilində yaranıb yazıya alındıqdan sonra müəyyən obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən bir neçə yüz il yaddaş- lardan silinməsinə baxmayaraq, XIX əsrin əvvəllərində (1815) Avropada tapılması ilə yenidən doğulmuş, bütün dünyanı heyrətə gətirmişdir. Azərbaycan, anadolu türklərinin, türkmənlərin və qaqa- uzların ulu babaları - oğuzlar haqqında ilk yazılı tarixi mənbə Orxon-Yenisey daş kitabələri hesab edilir. «Göytürk imperator- luğu dövründəki türk ellərindən biri də doqquz boydan ibarət oğuzlar idi. Onlar VII əsrin II yarısı ilə VIII əsrin I yarısı ara- sında Tula çayı boyunda yaşayırdılar. Doqquzoğuzlar türk eli ilə birlikdə Göytürk dövlətinin əsasını təşkil edən ikinci ünsürdür. Bunlar göytürklərin siyasi xələfləri olan uyğurlar dövründə də eyni mahiyyətdə bir rol oynamışlar. Oğuzlara XI əsrdə türkmən 4 Redaktordan və türk deyilmişdir. «Oğuz» sözü dastanlarda xatirəsi yaşadılan əcdadlarının adı kimi xalq arasında uzun müddət işlədilmişdir. Oğuzlar orta çağlarda dünya tarixində böyük rolu olan səlcuq, atabəylər, qaraxanilər, osmanlı, ağqoyunlu və səfəvi kimi qüdrətli imperiyalar yaratmışlar. Lakin «Dədə Qorqud» dastanını oğuz- larla məhdudlaşdırmaq düz deyil. Başqa sözlə, «oğuz» adının tarix meydanında göründüyü əsrlərlə – VI –VII yüzilliklərdə durğunlaşdırmaq onu Qafqaz, Azərbaycan mühitindən ayırmaq təşəbbüsündən başqa bir şey deyil. Əslində oğuzların ulu baba- larının – hunların, saka türklərinin, massagetlərin, albanların ta- rixin müxtəlif aşırımlarında doğma ellərindən uzaqlaşıb yenidən geri dönmələri ilə gen yaddaşında yaşatdıqları dastanlaşmış tarixlərinin məhz yarandığı məkanda orta çağlarda yazıya alın- masıdır. Faktlar onu göstərir ki, Qafqazda və Yaxın Şərqdə yaşayan türklərin yazısı və ana dilli ədəbiyyatı çox qədim zamanlardan mövcud olmuşdur. Belə ki, XIV yüzillikdə Misirdə yaşamış, turk- səlcuq mənşəli Əbu-Bəkr ibn Abdullah ibn Aybək əd-Davadarinin məlumatından aydın olur ki, oğuzların erkən orta əsrlərə aid ya- zılı abidələri var idi. O, 1309-cu ildə tamamladığı «Dürər-ət ti- can və təvarix qürar əz-zaman», yəni «Şöhrətlilərin tarixindən mirvarilər» adlı ərəb dilində yazılmış kiçik həcmli xronikasında göstərir ki, Əbu Müslüm Xorasaninin (755-ci ildə öldürülmüş- dür) xəzinəsindən bir kitab tapılmışdır. Orta fars dilində yazılan bu kitab Ənuşirəvan Sasaninin (531-579-cu illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) məşhur vəziri mərvli Buzurq Mihr Baxtxana məxsus imiş. Türk dilindən tərcümə olunan kitab «Ulu xan ata Bitigçi» ad- lanırdı. Harun-ər Rəşidin hakimiyyəti illərində (763-809) suriyalı Cəbrayıl Bəhtaşi tərəfindən ərəb dilinə çevrilmişdi. S.Əlizadənin qənaətinə görə, «VIII əsrdə ərəb dilinə tərcümə edilən bu əsər ağızlarda dolaşan şifahi ədəbiyyat - folklor dilindən tərcümə edilə 5 DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI bilməzdi. O, yazılı bir əsər olmalı idi. Deməli, hələ o vaxt «Dədə Qorqud kitabı»nın müəyyən hissələri mövcud imiş...» Bunu «Dədə Qorqud»un hissələri kimi qələmə vermək həqiqətdən uzaq olsa da, onun variantı, yaxud müəyyən boylarla səsləşən müstəqil oğuznamələr olması şübhəsiz idi. “Dədə Qorqud” elmi-tədqiqat mərkəzi (laboratoriya- sı) ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə məhz “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının 1300 illiyi ərəfəsində ya- radılmışdır. 1997-ci il 20 aprel tarixli Prezident fərmanından sonra respublikanın hər yerində olduğu kimi, universitetimizdə də yubileyə hazırlıq işləri başlanmış və ali təhsil ocaqları ara- sında ilk irimiqyaslı elmi konfrans məhz ADPU-da təşkil olun- muşdur. Bütün fakultələrdə “Dədə Qorqud” dərsləri keçilmiş, elmi məcmuələr, toplular çap edilmişdir. Görülən tədbirlərin ən mühümü isə 2000-ci ilin dekabr ayında “Dədə Qorqud elmi- tədqiqat mərkəzi”nin (laboratoriyası) yaradılması olmuşdur. İctimai elmlər sahəsi üzrə uzun illər fəaliyyət göstərən üç problem laboratoriyasının bazası əsasında təşkil edilən “Dədə Qorqud elmi-tədqiqat mərkəzi”nin ilk rəhbəri prof. Bulud- xan Xəlilov olmuşdur. Həmin çağdan başlayaraq universitetdə “Dədə Qorqud” məcmuəsi nəşrə başlamış və bu günədək 28 bu- raxılışı işıq üzü görmüşdür. 2011-ci ilin oktyabrından mərkəzə prof. Ramazan Qafar- lı rəhbərlik edir. Bu ildən kollektiv dərginin adını dəyişmək məcburiyyətində qaldı. Ona görə ki, AMEA-nın Folklor İnstitu- tunda fəaliyyət göstərən “Dədə Qorqud” şöbəsinin nəşr etdirdi- yi toplu da “Dədə Qorqud” adlanırdı. “Dədə Qorqud elmi-tədqiqat mərkəzi”ndə dünya mədəniyyətinin şah əsərlərindən sayılan “Kitabi-Dədə Qor- qud” eposu, qədim türk yazılı abidələri və folkloru bir neçə istiqamətdə hərtərəfli araşdırılır. 6 Redaktordan Mərkəz müvafiq olaraq üç bölməyə ayrılır.“Onamastika, di- alektologiya, etimalogiya” bölməsinə uzun illər AMEA-nın müx- bir üzvi, prof. A.Qurbanov rəhbərlik etmişdir. Hazırda bölmədə dörd elmi işçi (A.Əliyeva, B.Məmmədov, M.Seyidov, Ə.Cəfərov) və iki böyük laborant (G.Balayeva, M.Əliyeva) çalışırlar. 1990- cı ildə R.Qafarlının rəhbərliyi ilə yaradılmış “Folklorşünaslıq” problem laboratoriyasının bazası əsasında 1997-ci ildə “Folk- lor, etnoqrafiya, mifologiya” bölməsi təşkil edildi. Bölməyə əvvəl prof. M.Həkimov, sonra isə prof. P.Əfəndiyev rəhbərlik et- mişdir. Bölmədə iki böyük elmi işçi (P.Hüseynova, X.Əliyeva), iki kiçik elmi işçi (Ş.Allahverdiyeva, S.Babayeva), bir bö- yük laborant (Ü.İsmayılova) işləyir. Pedaqogika, psixologi- ya, fəlsəfə” bölməsinə son illərədək prof. F.Rüstəmov rəhbərlik etmişdir. Bölmədə bir baş elmi işçi (Oqtay Pza), üç kiçik elmi işçi (T.Əsgərova, M.Sərdarova, S.Məmmədova), beş böyük labo- rant (S.Muradova, N.İsmayılova, N.Qurbanova M.Abdullayeva, G.Mehdizadə) fəaliyyət göstərirlər. Son iki ildə bölmə əməkdaşları “Dədə
Load more

Recommended publications
  • Türk Xalqları Ədəbiyyatı
    TÜRKXALQLAfU eDƏfiİVYATI II cild Orta dövr Prof. Dr. Nizami Cəfərov Azorbaycan Rftspublıkası Preüidentıntn İdaroüi PREZİDENT KİTASXANAS! ÇAŞIOGLU Azərbaycanda AtatürK MərKƏZİ 2006 Kitabın nəşrinə sponsorluq etmiş, millət vəkili cənab Cavid Qurbanova təşəkkür edirik ÖN S ÖZ ü r K ədəbiyyatı tarixinin orta dövrü (XIII əsrdən XVI əsrin T sonu XVII əsrin əvvəllərinə qədər)türK xalqlarınm həyatm- da etnocoğrafi parçalanmalar, sülalə dövlətlərinin, imperiyala- rınm yaranması, islam dininin etnososial təfəKKÜrdə möhKəm- lənməsi, KÜtləviləşməsi ilə əlamətdardır. II minilliyin əvvəllə- rində TürKÜstandan (MərKƏzi Asiyadan) türKİərin (oğuz- səlcuqların) Qərbə doğru axınları Azərbaycanı, Kİçİk Asiyanı bütünlÜKİə türKİəşdirdi. Səlcuqlarm, onlarm ardmca isə osman- lılarm qurduqları möhtəşəm tü r K dövlətlərində mədəniyyətin, o cümlədən ədəbiyyatm (t ü r K müsəlman ədəbiyyatmm) inKİşafı TürK xalqları ədəbiyyatı. O rta dövr. üçün geniş şərait yarandı. VəbeləlİKİə, türK dünyası etnocoğra- Banı: Çaşıoğlu - Azərbaycanda AtatürK MərKƏzi, 2006. -320 s. fi baxımdan üç böyÜK regiona bölündü: 1. Şərq, yaxud TiirKÜstan; 2. Şimal-Qərb; ISBN 9952-27-037-2 3. Cənub-Qərb. Şərq, yaxud TürKÜstan tü r K dünyasınm etnososial baxımdan ən 4602020400-300 T ------------------------ rəngarəng regionu idi. Altaydan Xəzər dənizinə qədər uzanan regi- 0 8 2 -0 6 onda qədim dövrlərdən gələn ənənə ilə ən müxtəliftü r K etnosları ,(oğuzlar, qıpçıqlar, Karluq-uyğurlar və s.) yaşamaqda davam edirdi- lər. BöyÜK türK, yaxud Göy TürK (VI-VIII əsrlər), Uyğur (VIII-X əsr- lər) xaqanlıqlarmdan sonra burada iİK t ü r K müsəlman imperiyası ©“Çaşıoğlu”nəşriyyatı, 2006 olan Qaraxanlı dövləti (X-XIII əsrlər) yarandı. XIII əsrin əvvəllərin- © “Azərbaycanda AtatürK MərKəzi”, 2006 dən həmin dövlətçiÜK ənənələrini TürK-monqol imperiyası davam et- dirməyə başladı. İmperiyanm hüdudları tədricən Xəzər dənizindən Şimal-Qərbə və Cənub-Qərbə doğru genişlənərəK deməK olar kİ, bü- tüntürK dünyasını əhatə etdi.
    [Show full text]
  • Salam Qədirzadə 46 BƏNÖVŞӘ
    Salam Qədirzadə 46 BƏNÖVŞӘ (Povest) 1 downloaded from KitabYurdu.org Proloq Bir adsız әsәr var, onu mәndәn başqa һeç kәs oxumayıb. O getdi, әtri otaqda qaldı... Söһbәtimizi beşcә dәqiqә çәkdi. — Olarmı? — Buyurun. İçәri boylu-buxunlu, şux qaməlti, gözəl, cavan xanım girdi. — Salam. — Astaca dilləndi. — Әleykәssalam. Mәn qalxdım: — Әylәşin.. Ona kresloda yer göstәrdim. Oturdu. Vә yaxası qırmızı köbәli ağ paltarının әtәyini dizlәrinin üstünə çәkdi. Böyürdәn düyünlәnib ucları asıla qalmış ensiz kәmәri dә, һündürdaban zәrif tuflilәri dә qırmızı idi. Әlindә göyümtül üzlü iki qalın daftәr tutmuşdu. Nә deyәcәyini fikirlәşirmiş kimi uzun, qara kirpiklərini aşağı endirib xeyli susdu. Mәn ona diqqәt yetirdim. Gödәk vurulmuş xurmayı saçlarına özündәn xәbәrsiz dən düşmüşdü. Ancaq baxanda çox növrәstә görünürdü. Yaşı, mәncә, iyirmidәn artıq olmazdı. — Qulağım sizdәdir, xanım qız. 2 downloaded from KitabYurdu.org Tәravәtli sifәtindә bir uşaq mәsumluğu vardı. O, başını qaldırıb, candәrdi gülümsündü. — Düzü... bilmirәm nәdәn, necә başlayım. Mәn... — Dəftәrlәri stolumun üstünә qoydu. — İcazә verin, əvvәlcә tanış olaq... Azacıq dikәlәrәk әlini qabağa uzatdı: — Mәnzәrә. Doğrudan, elә nazik çatma qaşları, badamı qara közlәri әfsunlu bir mәnzәrә idi. Qönçә dodaqları od tutub yanırdı. — Salam Qәdirzadә. — Mәn tanıyıram sizi. Әsәrlәrinizin, bәlkә dә, һamısını oxumuşam. — Diqqətinizə görә tәşәkkür edirәm. — Bilirsinizmi, mәn... birinci dәfәdir redaksiyaya ayaq basıram. Belә yerlәrdә һeç olmamışam. Nә üçünsә, sizi özümә mәһrәm sandım. Bu, gәtirdiyim dәftәrlәr dә... Qoyun lap başdan danışım. — Necә xәtriniz istәyir... әsla sıxılmayın.... Yanaqlarına xәfif qızartı çökdü. Sağ birçәyində ağarmış iki tel, arxaya һamarlanan ipәk saçlarında qoşa cığır salmışdı. — Әslindә danışası bir sözum dә yoxdur. Tәkcә onu deyim ki, bu dәftәrlər mәnimki deyil, bir qızın xatirәlәridir. Daһa doğrusu, bacımınkıdır. Biz əkizik. Görsәniz bir-birimizә nә 3 downloaded from KitabYurdu.org qәdәr oxşayırıq, һeyrәtlәnәrsiniz.
    [Show full text]
  • Qaraqalpaq Tilinin Imla Sqzligi
    QARAQALPAQ TILININ IMLA SQZLIGI Qaraqalpaqstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi tarepinen tastiyiqlangan NOKIS «BILIM» 2017 Oaraaalpaq tiling imla sozlig.. Uliwma UOK: 811.512.121-35(076.3)------------- ■ S 4 bcrctug.n mektepoqiwshihn KBK: 81.2 Q ar b.um Nokis, «B.I.m» baSpaSl, Q 51 2017-jil- 348 bet. UOK: 8X1.512-121-35 (076.3) KBK: 81.2 Qar Q—51 Diiziwshiler: Madenbay Dawletov Shamshetdin Abdinazimov, Aruxan Dawletova Pikir bildiriwshiler: n.Sevdallaeva. - Filologiya ilimleriniP kandIdaiti Z. Ismaylova - Qaraqalpaqstan RespAlikasXaliq bilimlendmw ministrliginin jetekshi qanigesi. QARAQALPAQ TILININ IMLA SOZLIGI Nokis —«Bilim» — 2017 Redaktorlar S. Aytmuratova, S. Baynazarova Kork.redaktor I. Serjanov Tex. redakton B. Tunmbetov Operatorlar N. Saukieva, A. Begdullaeva Original-maketten basiwga ruqsat etilgen waqti 30.10.2017-j. Formati 60x90 '/]6. Tip «Tayms» garniturasi. Kegl 12. Ofset qagazi. Ofset baspa usilinda basildi. Kolemi 21,75 b.t. 22,6 esap b.t. Nusqasi 4000 dana. Buyirtpa № 17-677. «Bilim» baspasi. 230103. Nokis qalasi, Qaraqalpaqstan koshesi, 9. «0‘zbekiston» baspa-poligrafiyaliq doretiwshilik uyi. Tashkent, «Nawayi» koshesi, 30. © M.Dawletov ham t.b., 2017. ISBN 978-9943-4442-0-1 © «Bilim» baspasi, 2017. QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASI MINISTRLER KENESININ QARARl 224-san. 2016-jil 5-iyul Nokis qalasi QARAQALPAQ TILININ TIYKARGI IMLA QAGIYDALARIN TASTIYIQLAW HAQQINDA Qaraqalpaqstan Respublikasi Joqargi Kenesinin 2016-jil 10-iyunde qabil etilgen «Qaraqalpaqstan Respublikasimn ayinm nizamlanna ozgerisler ham qosimshalar kirgiziw haqqinda»gi 91/IX sanli qarann onnlaw maqsetinde Ministrler Kenesi qarar etedi: 1. Latin jaziwina tiykarlangan Qaraqalpaq tiliniri tiykargi imla qagiydalar jiynagi tastiyiqlansm. 2. Respublika ministrlikleri, vedomstvalari, jergilikli hakimiyat ham basqariw organlan, galaba xabar qurallari latin jaziwina tiykarlangan qaraqalpaq dipbesindegi barliq turdegi xat jazisiwlarda, baspasozde, is jiirgiziwde usi qagiydalardi engiziw boymsha tiyisli ilajlardi islep shiqsin ham amelge asirsm.
    [Show full text]
  • Theoretical & Applied Science
    ISRA (India) = 4.971 SIS (USA) = 0.912 ICV (Poland) = 6.630 ISI (Dubai, UAE) = 0.829 РИНЦ (Russia) = 0.126 PIF (India) = 1.940 Impact Factor: GIF (Australia) = 0.564 ESJI (KZ) = 8.716 IBI (India) = 4.260 JIF = 1.500 SJIF (Morocco) = 5.667 OAJI (USA) = 0.350 QR – Issue QR – Article SOI: 1.1/TAS DOI: 10.15863/TAS International Scientific Journal Theoretical & Applied Science p-ISSN: 2308-4944 (print) e-ISSN: 2409-0085 (online) Year: 2020 Issue: 05 Volume: 85 Published: 17.05.2020 http://T-Science.org Manzura Yusupova Bukhara State University World History department WEDDING CEREMONY AND DISHES: MODERNISM AND SPECIFIC FEATURES Abstract: This article studies the Uzbek wedding ceremonies, rituals and customs which take place during the ceremony. Traditions of each district of Uzbekistan are widely described. Parts of wedding ceremony is depicted thoroughly. Key words: wedding, ceremony, ritual, tradition, bride, groom, custom, marry, marriage. Language: English Citation: Yusupova, M. (2020). Wedding ceremony and dishes: modernism and specific features. ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85), 271-276. Soi: http://s-o-i.org/1.1/TAS-05-85-54 Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2020.05.85.54 Scopus ASCC: 1202. Introduction house. In essence, this stage is the culmination of the The wedding is a wedding that takes place in wedding. several stages, with the permission and blessing of the The third stage is called the end of the wedding. parents. Marriage is a custom that embodies universal “opening”, “face-opening” or “bride greetings”, values, a custom that originated in the last period of “bridegroom greetings”, “bridegroom greetings”, primitive society and later took the form of a legalized “bed gathering” or “charbon or talbon in Bukhara”, ceremony in writing.
    [Show full text]
  • Anadolu Ve Kazan Tatar Türk Geleneklerinde Yeme Içme
    Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 10 Sayı: 51 Volume: 10 Issue: 51 Ağustos 2017 August 2017 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581 Doi Number: http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2017.1862 ANADOLU VE KAZAN TATAR TÜRK GELENEKLERİNDE YEME İÇME KÜLTÜRÜNÜN YERİ THE STATUS OF EATING AND DRINKING TRADITIONS OF ANATOLIAN AND KAZAN TATAR TURKS Çiğdem SABBAĞ * Ramilya YARULLİNA YILDIRIM ** Öz Orta Asya’dan Anadolu’ya göç edip yerleşen Türkler beraberlerinde binlerce yıla dayanan yaşam kültürlerini de yanlarında getirmişlerdir. Göçler sonrası farklı kültürlerle etkileşime girmiş olmalarına rağmen, Anadolu ve Kazan Tatar Türkleri özgün kültürlerini kuşaktan kuşağa aktarmayı sürdürmüşlerdir. Özellikle uzun yıllardır farklı milletlerle yan yana yaşayan Tatar Türkleri, bayramlarda bir araya gelerek, kendi kültürlerini ve milli kimliklerini korumayı başarmışlardır. Orta Asya’da, Anadolu’da ve Orta İdil (Volga) bölgesinde zengin coğrafyanın oluşturduğu geniş yiyecek olanakları, Türk topluluklarında yeme içmenin zengin bir çeşitliliğe sahip olmasına yol açmıştır. Bölgelerin iklim özellikleri nedeniyle yetişen ürünler o yörenin mutfağını oluşturmuştur. Anadoluda hazırlanan yemek çeşitleri yöreden yöreye farklılık göstermektedir. Kıyı bölgelerde sebze ve deniz ürünleri başlıca gıdalar iken iç bölgelerde hamur ve et yemekleri öne çıkmaktadır. Geçmişte koyun ve kuzu etinden yemekler hazırlanırken günümüzde daha az yağlı olduğundan sıklıkla sığır eti tercih edilmektedir. Anadolu’da tatlılar oldukça çeşitlidir. Başlıca tüketilen tatlılar hamurlu, şerbetli ve sütlü tatlılar yaygın olup bunu meyve tatlıları izlemektedir. Kazan Tatarlarında ise ahududu çileği gibi meyvelerden hazırlanan meyveli turtalar, çek çek gibi balla yapılan hamur tatlıları yaygın olarak gün içinde tüketilmektedir. Anadolu’nun doğu ve iç Anadolu bölgelerine benzer olarak Kazan tatarlarının yaşadığı yerin soğuk sert iklimi nedeniyle enerji değeri yüksek hamur işleri ve etlerden oluşan yiyecekler tüketilmektedir.
    [Show full text]
  • Tatarça-Törekçä Süzlek GƏCİL
    Tatarça-Törekçä süzlek GƏCİL www.gajil.20m.com email:[email protected] abağa eğrelti, eğreltiotu abağa çäçäk açkaç balık kavağa çıkınca, çıkmaz ayın çarşambası abağasımannar eğreltigiller abajur abajur abaw abo! abov! abaylamastan dikkatsizce, dikkatsiz biçimde abaylamíça dikkatsizce, dikkatsiz biçimde abaylaw dikkatli olmak, dikkatli davranmak, uyanık olmak abaylaw sezmek, sezinlemek, farkına varmak, farketmek abelxayat bengisu, abıhayat äber-çeber abur cubur abí ağabey, abi äbi ebe, büyükanne, nine abına-yığıla sendeleye sendeleye, düşe kalka abınu yıkılmak, sürçmek, tökezlemek, sendelemek abort çocuk aldırma, kürtaj abrikos kayısı, zerdali abruy itibar, prestij, saygınlık, nüfuz abruy yetke, sulta, otorite abruylı yetkeli, sultalı, otoriteli, otoriter abruylı saygın, nüfuzlu, itibarlı, prestijli absurd saçma, zırva, absürd abzar ahır abzar ağıl abzí ağabey, abi abzí beyefendi abzí daha yaşlı adam abzí keşe saygın kişi, saygıdeğer kişi aç aç (karnı) aç küz açgözlü aç küzlelek açgözlülük acağan şimşek äcäl ecel açan evren, alem, kainat äcät borç äcätkä alu borç almak äcätkä birü borç vermek äcättä bulu borçlu olmak acdaxa canavar, ejderha äçe ekşi, acı äçelek ekşilik, acılık açı acı açı badäm acıbadem açığu acıkmak açılt acımsı, acımtırak açılu açılmak açındıru acındırmak açınu acınmak açıp salu açığa çıkarmak açıq açık açıq açık, berrak açıq räweştä açıkça açıq süzle açıksözlü açıq xat açık mektup açıqlaw açıklamak açıqtan-açıq açıktan açığa, açıktan, alenen, açıkça açış vahiy, açım, keşif açıtqı maya açıtu mayalamak açıtu acıtmak,
    [Show full text]
  • Xiii. Yüzyildan Günümüze Eskġġehġr Yöresġnde Tatarlar
    T.C. ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH (GENEL TÜRK TARĠHĠ) ANABĠLĠM DALI XIII. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE ESKĠġEHĠR YÖRESĠNDE TATARLAR Doktora Tezi Cemile ġAHĠN Ankara - 2011 T.C. ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH (GENEL TÜRK TARĠHĠ) ANABĠLĠM DALI XIII. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE ESKĠġEHĠR YÖRESĠNDE TATARLAR Doktora Tezi Cemile ġAHĠN Tez DanıĢmanı Prof.Dr. Üçler BULDUK Ankara - 2011 T.C. ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH (GENEL TÜRK TARĠHĠ) ANABĠLĠM DALI XIII. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE ESKĠġEHĠR YÖRESĠNDE TATARLAR Doktora Tezi Tez DanıĢmanı : Prof. Dr. Üçler BULDUK Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı Ġmzası .................................................................... ........................................ .................................................................... ........................................ .................................................................... ........................................ .................................................................... ......................................... .................................................................... ......................................... .................................................................... …………………………….. …………...................................................... …………………………….. Tez Sınavı Tarihi ............................................. TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik
    [Show full text]
  • An Uzbek Glossary
    AN UZBEK GLOSSARY Compiled by Hervé Guérin 1 To all those who helped me with that glossary © 2002-2005 Hervé Guérin Last updated: 1 November 2005 2 Contents Arrangement and Usage ........................................................................................... i The object of this glossary ...............................................................................................................i What this glossary does not deal with ..............................................................................................i General arrangement.......................................................................................................................i First column....................................................................................................................................ii Second column.............................................................................................................................. iii Third column..................................................................................................................................vi Fourth column................................................................................................................................vi Materials used for this glossary..................................................................................................... vii Basic Concepts......................................................................................................... 1 Entities and Existence.....................................................................................................................1
    [Show full text]
  • O'zbekiston Respublikasi Oliy Va O'rta Maxsus Ta'lim
    O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ALIShER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI OZIQ-OVQAT TOVARShUNOSLIGI VA OVQAT TAYYoRLASh JARAYoNI (laboratoriya mashg’ulotlari uchun uslubiy qo’llanma) SAMARQAND-2012 1 Tuzuvchi mualliflar: M.Raxmatov, Alisher Navoiy nomidagi Samarqand Davlat universiteti «Umumtexnika fanlari kafedrasi» dotsenti, o’qituvchi R.Jiyanqulova, Pastdarg’om pedagogika va sport kolleji direktor o’rinbosari G.Qo’chqorova . Taqrizchilar : Samarqand Iqtisodiyot va Servis institute”Xizmat ko’rsatish –servis va uni tashkil etish” kafedrasi mudiri t.f.d.prof.J.M.Qurbanov Samarqand 1-son pedagogika kasb-hunar kolleji maxsus fan o’qituvchisi “Mehnat ta’limi kafedrasi” mudiri M.Rasulova. Ushbu uslubiy qo’llanma oziq-ovqat mahsulotlari tovarshunosligi va ovqat tayyorlash jarayonlari bo’yicha laboratoriya mashg’ulotlarini bajarish uchun uslubiy ko’rsatmalarni o’z ichiga oladi.Uslubiy qo’llanmada asosan xamir mahsulotlar tayyorlash, suyuq taomlar, milliy taomlar, baliq va go’shtdan taomlar, yaxna va shirin taomlar tayyorlash jarayonlari keltirilgan.Uslubiy qo’llanmadan nafaqat 5142000-mehnat ta’limi ixtisosligi bo’yicha ta’lim olayotgan baklavrlar,balki mehnat ta’limi o’qituvchilari, kasb-hunar va umumta’lim maktab o’quvchilari va shu soha bo’yicha shug’ullanayotganlar ham foydalanishi mumkin. ________________________________________________________________ Mazkur uslubiy qo’llanma «Umumtexnika fanlari»kafedrasining 2012 yil 30 dekabrdagi 4- sonli yig’ilishida ko’rib chiqilgan va nashrga tavsiya etilgan. 2 Kirish. Respublikamiz mustaqillikka erishgandan keyin xalq xo’jaligining barcha sohalarida, jumladan ta’lim sohasida ham ma’lum bir islohotlar o’tkazildi va o’tkazilmoqda. Mamlakatimizda yoshlarni kasbga yo’llash malakali mutaxassis etib tayyorlash ishlari maktablardanoq boshlanadi. Ana shu ishlarni bajarishda mehnat ta’limi o’qituvchilariga ham ko’p narsa bog’liq bo’ladi.
    [Show full text]
  • Dilçilik Institutunun Əsərləri
    Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu DİLÇİLİK İNSTİTUTUNUN ƏSƏRLƏRİ №1 «Елм вя тящсил» Бакы – 2018 Dilçilik İnstitutunun əsərləri – 2018 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Elmi Şurasının 01 iyul 2016-cı il tarixli (protokol №7) qərarı ilə çapı tövsiyə edilmişdir. BAŞ REDAKTOR: akademik Möhsün Nağısoylu REDAKSİYA HEYƏTİ: fil.ü.f.d., dos. Baba Məhərrəmli (redaktor müavini), fil.ü.e.d. Mayıl Əsgərov (məsul katib), fil.ü.e.d., prof. Roza Eyvazova, fil.ü.e.d., prof. Sevil Mehdiyeva, fil.ü.e.d., prof.Qəzənfər Kazımov, fil.ü.e.d., prof. Qara Məşədiyev, fil.ü.e.d., prof. İsmayıl Məmmədli, fil.ü.e.d., prof. Sayalı Sadıqova, fil.ü.e.d., prof. Məsud Mahmudov, fil.ü.e.d., prof. İsmayıl Kazımov, fil.ü.e.d. İlhami Cəfərsoy, fil.ü.e.d. İlham Tahirov, fil.ü.e.d. Kamilə Vəliyeva, fil.ü.e.d. İdris Abbasov, fil.ü.f.d., dos. Aynel Məşədiyeva, fil.ü.f.d., dos. Vahid Adilov, fil.ü.f.d., dos. Gülşən Axundova. Buraxılışa məsul: Vəfa İbişova Dilçilik İnstitutunun Əsərləri Bakı, “Elm və təhsil”, 2018, 392 səh. Ünvan: Bakı şəh., H.Cavid prospekti 115, 5-ci mərtəbə, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, “Dilçilik İnstitutunun Əsərləri” əlaqə:537-04-46 © «Elm və təhsil» nəşriyyatı, 2018 2 Dilçilik İnstitutunun əsərləri – 2018 MÜNDƏRİCAT Dil tarixi və dialektologiya Möhsün Nağısoylu. Orta əsrlərdə Azərbaycan türkcəsini zənginləşdirən qaynaqlar haqqında............................................... .6 İsmayıl Məmmədli. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının lüğət tərkibində maddi-mənəvi leksika .................................................. 18 Gülsüm Hüseynova. İran dillərində hal kateqoriyası .................. 25 Könül Səmədova. Azərbaycan dilinin Şimal qrupu dialektlərində cümlə üzvləri, cümlə tipləri və onlarda qıpçaq elementləri ........................................................................
    [Show full text]
  • Food and Environment in Early and Medieval China
    22770 Anderson_FoodEnvironmentChina_FM.indd 6 4/18/14 10:08 AM 22770 Food and Environment in Early and Medieval China Anderson_FoodEnvironmentChina_FM.indd 1 4/18/14 10:08 AM 22770 ENCOUNTERS WITH ASIA Victor H. Mair, Series Editor Encounters with Asia is an interdisciplinary series dedicated to the exploration of all the major regions and cultures of this vast continent. Its timeframe extends from the prehistoric to the contemporary; its geographic scope ranges from the Urals and the Caucasus to the Pacific. A particular focus of the series is the Silk Road in all of its ramifications: religion, art, music, medicine, science, trade, and so forth. Among the disciplines represented in this series are history, archeology, anthropology, ethnography, and linguistics. The series aims particularly to clarify the complex interrelationships among various peoples within Asia, and also with societies beyond Asia. A complete list of books in the series is available from the publisher. Anderson_FoodEnvironmentChina_FM.indd 2 4/18/14 10:08 AM 22770 FO O D anD Environment IN earLY AND meDIEVAL CHINA E. N. ANDERSON university of pennsylvania press philadelphia Anderson_FoodEnvironmentChina_FM.indd 3 4/18/14 10:08 AM 22770 Copyright © 2014 University of Pennsylvania Press All rights reserved. Except for brief quotations used for purposes of review or scholarly citation, none of this book may be reproduced in any form by any means without written permission from the publisher. Published by University of Pennsylvania Press Philadelphia, Pennsylvania 19104-4112
    [Show full text]
  • Yüklənmə, Təhvil Verilmə Və Ya Qiymətləndirmə Üçün Nəzərdə Tutulan Eyni Müəssisədə Bir Gündə Və Bir Növbədə Istehsal Olunan Müəyyən Miqdarda Eyni Sort Undur
    Prof., t.e.n. Əhmədov Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu B.e.n., baş müəllim Qurbanova Alilə Alı qızı Kitabın çapında göstərdiyi dəstəyə görə müəlliflər «Azərsun Holding» AZƏRBAYCAN ÇÖRƏYİ Şirkətlər qrupunun idarə Heyətinin sədri Abdolbari Goozal bəyə səmimi qəlbdən minnətdarlıq bildirir və Böyük Yaradanımızdan ona möhkəm cansağlığı, işlərində uğurlar diləyirlər. В А К 1-2010 Az 2 ON SOZ Ə 96 Rəyçilər: Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti «Ərzaq malları əmtəəşünaslığı və ekspertizası» Çörək - un, su, duz, acıxəmrə, yaxud maya ilə süd, kafedrasının dosenti, t.e.n. A.Ə.Hüseynov şəkər, yağ və digər məhsullar əlavə edilməklə (və ya əlavə Azərbaycan Kooperasiya Universiteti olunmadan) yoğrulmuş xəmirdən bişirilmiş qida məmu­ «Əmtəəşünaslıq və ekspertiza» latıdır. Çörək, adətən buğda, çovdar, bəzi hallarda isə arpa kafedrasının müdiri, b.e.n. , dos.A.H.Xəlilov və qarğıdalı unlarından da hazırlanır. Çörək gündəlik qida Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti rasionunda mühüm yer tutur. «Qida məhsullarının texnologiyası» İnsanlar hələ 15 min il bundan əvvəl - Mezolit döv­ kafedrasının dosenti, t.e.n. E.M.Ömərova ründə yabanı dənli bitkilərdən qida kimi istifadə etmişlər. Sonralar dəni daş ilə narın hala salaraq su ilə qarışdırmaqla Elmi redaktoru: t.e.n. dos. N.X.MUSAYEV duru unlu-dənli sıyıq hazırlamışdılar. Daş dövründə ya­ Ə 96 Əhmədov Ə-C.İ., Qurbanova A.A. Azərbaycan çörəyi şamış insan daha sonra müəyyən elmişdir ki, yabam dənlər qovrularkən daha asanlıqla yarma halına salınır və ondan (Monoqrafiya). Bakı, «Gənclik», 2010. 260 səh. hazırlanmış sıyıq daha dadlı olur. Kitabın birinci və ikinci fəslində çörək-kökə məmulatının xammalı, Bir neçə minilliklər ötmüş, əkinçilik inkişaf etmişdir. istehsalı üsulları, çeşidi və keyfiyyət göstəriciləri geniş ədəbiyyat məlumatları Qədim insan bir dəfə öz buğdasını əkib becərdiyi yerdə öz əsasında yazılmışdır.
    [Show full text]