Viltet I Vaksdal Kartlegging Av Viktige Viltområde Og Status for Viltartane

Viltet i Vaksdal Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane

Vaksdal kommune og Fylkesmannen i Hordaland 2004

MVA-rapport 8/2004

Viltet i Vaksdal

Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane

Vaksdal kommune og Fylkesmannen i Hordaland 2004

MVA-rapport 8/2004

Foto på framsida frå toppen (namn på fotograf i parentes): Hjort (Tore Wiers), rein (Tore Wiers), dvergspett ved reirhol (Tore Wiers), frosk (Tore Wiers), spelande tiur (Sveinung Klyve), smålom (Sveinung Klyve).

Ansvarlege institusjonar og finansiering: Rapport nr: Vaksdal kommune og Fylkesmannen i Hordaland, miljøvernavdelinga MVA-rapport 8/2004

Tittel: ISBN: 82-8060-033-7 Viltet i Vaksdal. Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane ISSN: 0804-6387

Forfattarar: Tal sider: Olav Overvoll og Tore Wiers 36 + vedlegg

Kommunalt prosjektansvarleg: Dato: Sveinung Klyve, miljøvernrådgjevar 20.08.2004

Samandrag: Vaksdal kommune har i samarbeid med nabokommunane Modalen og Osterøy gjennomført ei kartlegging av viktige viltområde. Målet med kartlegginga har vore å gje kommunen ei oppdatert oversikt over viktige viltområde til bruk i arealforvaltinga og å presentere ein kunnskapsstatus for viltet i kommunen. Medan det gamle viltkartet nesten utelukkande omhandla jaktbare artar, omfattar den nye oversikta alle viltartar i høve til det utvida viltomgrepet: Alle artar innan gruppene amfibiar, krypdyr, fugl og landpattedyr. Eit utval av artar og funksjonsområde er kartlagt. Når det gjeld småviltet er det lagt særleg vekt på trua og sårbare artar (raudlisteartar) og fåtalige artar med spesielle habitatkrav. Kartverket er delt i fire tema: 1) hjortevilt, 2) småvilt, 3) opplysningar unnateke offentlegheit og 4) prioriterte viltområde (viktige- og svært viktige viltområde). Av desse vil oversikta over prioriterte viltområ- de vil vere det viktigaste kartet i overordna plansamanheng. Hjorteviltkartet og kartet over prioriterte viltområde er vedlagt denne viltrapporten. Rapporten er eit viktig supplement til karta og inneheld generelt stoff om viltforvalting, litt om korleis kartlegginga i Vaksdal har blitt gjennomført, ein omtale av dei prioriterte viltområda og ei oversikt over alle viltartar som er registrerte i kommunen. Seks område i Vaksdal er rekna som svært viktige viltområde og 19 som viktige. Det er registrert 165 viltartar i kommunen: 2 amfibium, 1 krypdyrart, 134 fugleartar og 28 pattedyrartar. Situasjonen for viltet kan endre seg, både naturleg og som ein følgje av tekniske inngrep og endra arealbruk. Det er difor naudsynt å oppdatere kartverket med jamne mellomrom, både for å fange opp endringar i arealbruk og ny kunnskap om viltet. Ein har hatt avgrensa ressursar til kartleggingsarbeidet og resultatet kan difor ikkje reknast som fullstendig. Gjennom oppdateringar ved supplerande feltundersøkingar og opplysningar frå lokalkjende, vonar ein at kartverket over tid kan bli både meir presist og meir komplett.

Referanse: Overvoll, O. & Wiers, T. 2004. Viltet i Vaksdal. Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane. – Vaksdal kommune og Fylkesmannen i Hordaland, MVA-rapport 8/2004: 36 s. + vedlegg.

Emneord: Viltkartlegging, biologi, zoologi, vilt, amfibiar, krypdyr, fuglar, pattedyr

Vaksdal kommune Fylkesmannen i Hordaland Konsul Jebsensgt. 16 Miljøvernavdelinga 5722 Dalekvam Postboks 7310 5020 Bergen

Tlf: 56 59 44 00, Fax: 59 59 44 01 Tlf: 55 57 22 00, Fax: 55 57 22 01

www.fylkesmannen.no/hordaland www.vaksdal.kommune.no www.miljostatus.no/hordaland

FORORD

I ei tid då stadig nye naturområde blir utsette for inngrep av ulike slag, er det viktig å skaffe seg ei oversikt over område som er særleg viktige for det biologiske mangfaldet. Sidan ein stor del av arealplanlegginga skjer på kommunalt nivå, er det naturleg at også ei kartlegging av det biologiske mangfaldet skjer på dette nivået. I 1992 gav Noreg si tilslutning til Riokonvensjonen, ein internasjonal avtale der deltakarlanda forpliktar seg til å få oversikt over-, og ta vare på biologisk mangfald innan landegrensene sine. Nettopp den lokale forankringa i arbeidet med forvalting av biologisk mangfald vart un- derstreka i dette dokumentet.

Som eit første steg på vegen mot å få ei betre oversikt over viktige naturområde har Osterfjordregio- nen med Vaksdal, Osterøy og Modalen kommunar, gjennomført ei kartlegging av viktige område for viltet (Dei same kommunane har også samarbeidd om kartlegging av naturtypar, og resultata frå dette arbeidet vil også bli publisert i 2004). Viltet følgjer ikkje kommunegrensa, men lever fritt i terrenget og brukar eigna leveområde der dei finst. T.d. brukar hjorten ofte tradisjonelle trekkruter som kryssar fleire kommunar. Samarbeid om viltkartlegging over kommunegrensene er difor ofte rasjonelt og effektivt for å få god oversikt over viltet sine leveområde, og sikrar dessutan at kartlegginga blir gjennomført på ein mest mogleg einsarta måte.

Viltkartlegginga i Vaksdal, Osterøy og Modalen kommunar vart sett i gang hausten 1997 etter initiativ frå kommunane sjølve. Me var dei første kommunane i Hordaland som samarbeidde om eit slikt prosjekt. Kartlegginga har vore eit samarbeid mellom kommunane og Fylkesmannen i Hordaland si miljø- vernavdeling, både når det gjeld praktisk arbeid og økonomisk. Tore Wiers vart engasjert som pro- sjektleiar til å gjennomføre viltkartlegginga i samarbeid med kommunen sin miljøansvarlege og ei eiga prosjektgruppe. Wiers har stått for innsamling av data og utarbeiding av manuskart. Innsamling av data har først og fremst skjedd gjennom intervju av lokale ressurspersonar med god kjennskap til lokale viltforhold. Me ønskjer å rette ei stor takk til alle informantar! Ein del område er sjekka i etterkant for å sjå om sårbare og truga artar framleis er å finna i områda.

Karta er digitaliserte av Bloms Oppmåling AS og Fylkesmannen i Hordaland. Olav Overvoll ved Fyl- kesmannen si miljøvernavdeling stått for skriving og framstilling av rapporten og har gjort ein flott jobb for oss i sluttfasen.

Me vonar viltkartlegginga kjem til nytte i den kommunale arealplanlegginga. Me vonar òg at grunneigarar ser på kartverket som ei moglegheit til å ta omsyn, og ikkje som eit hinder for næringsverksemd. Dei avmerka viltområda tyder ikkje vern, men bør sjåast på som ein ”ver varsam” plakat, der ein øn- skjer at viltinteressene skal bli tekne særskilt omsyn til. Det er òg eit ønskje at viltrapporten skal vere med å auke kunnskapen og interessa for vilt blant kommunen sine innbyggjarar.

Dalekvam 8.7.2004

Sveinung Klyve Vaksdal kommune, miljøvernrådgjevar Kristin Nåmdal Modalen kommune, miljøansvarleg Sture Helle Osterøy kommune, miljø- og viltansvarleg

INNHALD

FORORD...... 5 INNHALD ...... 7 1. INNLEIING ...... 9 BAKGRUNN ...... 9 LOVGRUNNLAG ...... 9 INTERNASJONALE AVTALAR ...... 9 ANDRE SENTRALE DOKUMENT ...... 9 KVIFOR SIKRE EIT MANGFALD AV VILTARTAR...... 10 2. FRAMSTILLING OG BRUK AV VILTKART ...... 11 PRAKTISKE PROBLEM VED VILTKARTLEGGING ...... 11 KVA SKAL KARTLEGGAST? ...... 11 UTFORMING AV VILTKARTVERKET...... 11 KORLEIS BRUKE VILTKARTA?...... 12 VILTRAPPORTEN ...... 12 BRUKARAR AV KARTFESTA INFORMA-SJON OM VILTET ...... 12 OPPDATERING OG REVISJON AV VILTKARTA...... 12 3. METODIKK FOR ARBEIDET I VAKSDAL ...... 13 STYRING/ORGANISERING AV PROSJEKTET...... 13 INNSAMLING AV INFORMASJON...... 13 INFORMANTAR ...... 13 KARTFRAMSTILLING ...... 13 4. NATURGRUNNLAGET...... 14 GEOGRAFI OG AREALBRUK...... 14 LANDSKAP OG GEOLOGI...... 14 KLIMA...... 14 VEGETASJON ...... 14 5. PRIORITERTE VILTOMRÅDE I VAKSDAL...... 15 SVÆRT VIKTIGE VILTOMRÅDE ...... 15 VIKTIGE VILTOMRÅDE ...... 16 6. TRUA OG SÅRBARE ARTAR I VAKSDAL...... 18 RAUDLISTER ...... 18 VIKTIGE TRUGSMÅL MOT VILTET...... 18 7. STATUS FOR VILTET I VAKSDAL ...... 20 AMFIBIAR ...... 20 KRYPDYR...... 20 FUGLAR...... 20 PATTEDYR ...... 29 KVA BØR KARTLEGGAST BETRE? ...... 32 8. BRUKARINTERESSER I NATUREN OG KONFLIKTAR I FORHOLD TIL VILTET...... 33 SKOGBRUK ...... 33 JORDBRUK ...... 33 FRILUFTSLIV OG FERDSEL ...... 33 JAKT ...... 34 FAUNAKRIMINALITET...... 34 BUSTADOMRÅDE OG INDUSTRI...... 34 VEGAR ...... 34 VASSKRAFTUTBYGGING ...... 34 KRAFTLEIDNINGAR ...... 35 AVFALL...... 35 OPPDRETTSANLEGG ...... 35 9. LITTERATUR ...... 36 VEDLEGG I. ARTSLISTE ...... 37 VEDLEGG II. KART ...... 41

1. INNLEIING

BAKGRUNN ressene i arealplanlegginga krev solid kunnskap om viltet i det aktuelle planområdet. Kunnskapen om ulike funksjons- Naturområda våre blir i aukande grad utsett for område må vere kartfesta, slik at arealplanleggjarar i sitt inngrep av ulike slag. Bygging av bustadfelt, in- daglege arbeid kan ta dei naudsynte omsyn. • Plan- og bygningslova av 1985 pålegg kommunen m.a. å dustri og infrastruktur utgjer eit stadig større press utarbeide kommuneplanar for arealdisponeringa der alle på areala. I denne samanheng er det viktig også samfunnsinteresser, også viltinteressene, skal vurderast. å integrere viltinteressene i planarbeidet. Bak- • Skoglova av 1965 legg rammene for bruk og utnytting av grunnen for å kartlegge viktige viltområde er eit skogareala. Lova sitt føremål er å fremje skogproduksjon, ønskje om at viltinteressene i større grad skal bli skogreising og skogvern, men lova fastslår òg at det skal leggjast vekt på skogen sin funksjon som livsmiljø for tatt omsyn til i arealforvaltinga, først og fremst på plantar og dyr og som område for jakt og fiske. I Horda- lokalt nivå gjennom kommuneplanen sin arealdel, land er ein relativt liten del av arealet skogkledd (ca. men òg på regionalt- og nasjonalt nivå. Dei of- 17%), men skogsmiljøa er viktige viltbiotopar. Forvalting fentlege brukarane av viltkarta vil først og fremst og drift av desse områda er difor svært viktige i viltforvalt- ingssamanheng. vere kommunen, Fylkeskommunen, Fylkesman- • Naturvernlova. Områdevern og vern av enkeltobjekt skjer nen og Direktoratet for naturforvaltning. Men med heimel i naturvernlova. Områdevern er eit viktig verke- kartverket vil òg være tilgjengelig for t.d. konsu- middel for å sikre spesielle naturområde. lentar i samband med konsekvensutgreiingar og • Friluftslova skal først og fremst avklare forholdet mellom grunneigarar og friluftsfolk, men lova nemner òg at ferdsel i private reguleringsplanar. utmark skal føregå omsynsfullt overfor grunneigarar, brukarar og andre. Ein skal difor òg ta omsyn til viltet ved ferdsel i Det er òg eit ønskje at viltkartverket skal vere skog og mark. med å auke kunnskapen og interessa for vilt • Lov om motorferdsel i utmark av 1977 har som utgangs- punkt at motorisert ferdsel i utmark skal vere forbode. Lova blant kommunen sine innbyggjarar. Difor er det sitt føremål er å regulere motorferdsel i ”utmark og vassdrag viktig at kart og viltrapport blir tilgjengeleg for sku- med sikte på å verne om naturmiljøet og fremme trivselen”. lar og naturinteresserte i kommunen. To tilhøyrande forskrifter av 1988 er òg sentrale her.

Tidlegare viltkart har vore prega av einsidig foku- INTERNASJONALE AVTALAR sering på det jaktbare viltet. Dei nye viltkarta er Noreg har ratifisert (underteikna og gitt si tilslut- meir omfattande og skal i prinsippet omfatte alle ning til) fleire internasjonale avtalar som er sette i viltlevande landpattedyr, fuglar, amfibiar og kryp- verk for å sikre det biologiske mangfaldet. Inter- dyr. Dette er i tråd med det såkalla utvida viltom- nasjonale avtalar forpliktar også på lokalt plan, grepet (jamfør viltlova sin § 2). Det er ikkje øko- fordi det er her den praktiske forvaltninga finn nomisk mogleg å kartleggje alle viltartar, det er stad. Dei viktigaste internasjonale avtalene med heller ikkje praktisk forvaltningsmessig sett. Difor relevans for viltet er: er det gjort eit utval over kva artar og artsgrupper ein ut frå lokale, forvaltningsmessige omsyn mei- • Ramsarkonvensjonen (1975) gjeld vern av våtmarksområ- ner det er viktig å få kartlagt. Typiske døme er de, særleg med tanke på fuglar. vinterbeite og viktige trekkvegar for hjort, hekke- • Washingtonkonvensjonen – CITES (1975) regulerer den plassar for rovfugl, spelplassar for storfugl, sjø- internasjonale handelen med trua og sårbare viltartar. fuglkoloniar, våtmarkslokalitetar og spettelier • Bernkonvensjonen (1979) har som føremål å verne euro- peiske artar av ville dyr og plantar, og leveområda deira. (skogslier med gammal skog, eldre ospeholt og • Bonnkonvensjonen (1979) gjeld vern av trua og sårbare god tilgang på død ved). Førekomstar av trua- viltartar som regelmessig kryssar landegrensene (trekkjande og sårbare artar står sjølvsagt òg sentralt. På artar). denne måten ønskjer ein å kartfeste område som • Riokonvensjonen eller biodiversitetskonvensjonen (1993) legg opp til nasjonale prosessar der partane sjølv må identi- er av særskilt verdi for ulike viltartar, og som ein fisere biologisk mangfald som krev bevaringstiltak. Partane difor bør ta spesielle omsyn til i arealplanleg- er dessutan forplikta til å utvikle nasjonale strategiar for be- ginga. rekraftig bruk og bevaring av biologisk mangfald. Riokon- vensjonen er den som i størst grad har konsekvensar på lokalt plan fordi den understrekar verdien av lokalt biologisk LOVGRUNNLAG mangfald. Denne konvensjonen har truleg vore ei viktig år- At ein skal ta omsyn til viltet og viltet sine leve- sak til at den nasjonale forvaltninga ønskjer å satse på ei landsdekkjande, kommunevis kartlegging av biologisk område er grunnfesta i lovverket. Viltlova er den mangfald. mest sentrale, men fleire andre sektorlover har relevans for viltforvaltinga. ANDRE SENTRALE DOKUMENT

• Viltlova legg rammer for forvaltninga og utøving av jakt og Fleire dokument utgjevne av styresmaktene er fangst. Sentralt står føremålsparagrafen, §1, som fastslår sentrale i forhold til viltforvalting. Gjennom stor- at viltet og viltet sine leveområde skal forvaltast slik at na- tingsmeldingane gir styresmaktene uttrykk for turen sin produktivitet og artsmangfald blir bevart. §7 fast- korleis ein ønskjer å forme politikken på spesi- set at omsynet til viltinteressene skal innpassast i arealplanlegginga i kommune og fylke. Innpassing av viltinte- elle område i åra framover. Her uttrykkjer ein

gjerne politiske målsetjingar og kva verkemiddel utvikling. Husdyra våre er framavla frå eit fåtal ein vil setje i verk får å nå desse. ville artar. Ved stadig seleksjon på enkelte eigenskapar dukkar det nesten alltid opp uforutsette • St. melding nr. 13 (1992-93) om FN konferansen om miljø problem, ved at visse uønskte eigenskapar føl- og utvikling i Rio de Janeiro gjer dei ønskte. Seleksjon på eit fåtal eigenska- • St. prp. 56 (1992-93) Om samtykke til ratifisering av konvensjonen om biologisk mangfald par fører òg til tap av genetisk variasjon. Ville po- • St. melding nr. 31 (1992-93) Den regionale planleggingen pulasjonar kan i denne samanheng vere viktig og arealpolitikken som kjelde til ”nytt” genetisk materiale. Gen- • Miljøverndepartementet sitt rundskriv til kommunane (T-937) forsking på ville dyr kan òg vere viktig i samband ”Tenke globalt - handle lokalt” med vidare husdyravl fordi det hjelper oss til å • St. melding nr. 58 (1996-97) Miljøvernpolitikk for en bære- forstå dei naturlege seleksjonsmekanismene. kraftig utvikling. Dugnad for framtida. • St. melding nr. 8 (1999-2000) Regjeringens miljøvernpoli- Kulturelle- og estetiske argument: Storviltjakta tikk og rikets miljøtilstand • St. melding nr. 42 (2000-2001) Biologisk mangfald. Sektor- kan vere ein økonomisk viktig ressurs, men det ansvar og samordning er neppe økonomien som er drivkrafta bak jegeren sin motivasjon for å drive jakt. Jakt har lange KVIFOR SIKRE EIT MANGFALD AV kulturelle tradisjonar, og det å drive jakt er kan- VILTARTAR skje òg ein del av mennesket sin nedarva biologi. Men både for jegeren og andre natur- og frilufts- Grunnen til at vern av viltet har blitt gjenstand for interesserte, er opplevinga av naturen i seg sjølv både internasjonale- og nasjonale lovverk og av- ofte det viktigaste. Sjølv om særinteressene er talar er mange, men dei fleste er bygde på er- mange, er eit mangfald av viltartar ofte ei kjelde til kjenninga at vi sjølve er ein del av naturen og er rikare naturoppleving. heilt avhengige av naturprodukt for å overleve. Grovt sett kan argumenta delast inn i tre hovud- Etiske- og moralske argument: Mennesket er den grupper: einaste dyrearten som med fullt medvit kan ut- rydde andre artar, dette gir oss eit særskilt an- Økonomiske- og materielle argument: Menneska svar. Mange hevdar at alle levande organismar har til alle tider vore avhengig av viltet for å over- har den same retten til eksistens, uavhengig av leve, og i nyare tid har viltet mange stader blitt ein om dei synes til nytte eller skade for mennesket. viktig økonomisk ressurs. Sjølv om ikkje alle dy- Vi har òg eit ansvar i forhold til framtidige genera- reartar er like viktige økonomisk og materielt i sjonar sine moglegheiter for naturbruk og natur- dag, kan mange artar truleg bli viktige for oss i opplevingar. framtida. Eit genetisk mangfald er òg av betydning for menneska si materielle og økonomiske

2. FRAMSTILLING OG BRUK AV VILTKART

PRAKTISKE PROBLEM VED lige artar med spesielle biotopkrav. Slike artar VILTKARTLEGGING knyter det seg ofte store forvaltingsmessige ut- fordringar til fordi leveområda, grunna storleiken, Dei ulike viltartane set ulike krav til leveområda ofte blir utsett for fragmentering. Blant dei mest sine. Eit leveområde skal dekke fleire funksjonar, aktuelle artane i Hordaland er villrein, hønsehauk, først og fremst næring, hekke-/yngleplass og storfugl og kvitryggspett. skjul. Nokre artar er spesialiserte, medan andre artar er meir tilpasningsdyktige og kan finnast i ei Andre område som er stabile over fleire år og let- rekkje ulike biotopar. Enkelte små plante- og inte å kartfeste blir òg gjerne registrerte under vilt- sektetarar kan klare seg med leveområde på ber- kartlegginga, slik som hekkekoloniar av gråhegre re nokre titals kvadratmeter, medan t.d. hønse- og sandsvale og reirplassar for ravn. Desse om- hauken gjerne brukar eit areal på 20-50 km2. Dei råda vil vanlegvis ha låg forvaltingsmessig inte- store rovdyra er ekstreme i sitt krav til storleik på resse. leveområde. T.d. reknar ein med at ei familie- gruppe av gaupe (ho med to ungar) treng eit le- UTFORMING AV VILTKARTVERKET veområde på ca. 500 km2. Einslege hanngauper kan ha leveområde på opptil 1500 km2. Alle kommunar som har gjennomført viltkart- Det som først og fremst bestemmer storleiken på legging har dei kartfesta opplysningane på digital leveområdet er næringstilgangen. Kor stort leve- form. På denne måten kan kartdata lett tilpassast område eit individ eller eit ynglepar med ungar kommunen sitt kartinnsynsverkty og kommunen treng kan variere geografisk, alt etter lokal næ- kan framstille kart med ulike tema etter behov. ringstilgang. For mange artar forandrar kravet til leveområde seg også med årstidene, både når Å samle alle viltopplysningane på eit kart fører det gjeld storleik og kvalitet. ofte til at kartet blir lite lesbart fordi det inneheld for mykje informasjon. Ved utskrift av viltkart er KVA SKAL KARTLEGGAST? det vanleg å dele informasjonen på fire temakart:

Momenta nemnde ovanfor gjer viltkartlegginga 1) Hjortevilt. Oversikt over hjorteviltet sine vikti- komplisert og det er umogleg å fange opp alle gaste beiteområde og trekkvegar. Når det gjeld viktige funksjonsområde for alle artar. Alle artar beiteområde for hjort kan enkelte vinterbeite vere krev heller ikkje like store omsyn. Ein har difor viktige å få kartfesta. Dette gjeld helst i område gjort eit utval av artar og funksjonsområde som der det er sannsynlig at tilgang på vinterbeite kan skal kartleggast. Område ein ser det som viktig å vere ein minimumsfaktor i snørike vintrar. få oversikt over i Hordaland er: 2) Småvilt. Oversikt over viktige førekomstar og • Særleg viktige vinterbeite og særleg viktige trekkvegar for funksjonsområde for småviltet. I praksis dreier hjort og evt. elg og rådyr. Vinterbeite er berre interessant i denne informasjonen seg stort sett om fuglar. kommunar i indre delar av fylket, der snørike vintrar kan føre til næringsmangel. Men spesielt viktige førekomstar av amfibiar kan • Alle funksjonsområde for villrein (kalvingsområde, beiteom- òg vere viktig å kartfeste (t.d. alle førekomstar av råde, trekkvegar). stor salamander og særleg store yngleplassar for • Viktige funksjonsområde for ”sjøfugl” (m.a. viktige hekkeom- frosk og padde). råde og større, årvisse konsentrasjonar i samband med rast- ing eller overvintring). 3) Skjerma opplysningar. Nokre opplysningar er • Viktige funksjonsområde for ”våtmarksfugl” (m.a. hekkeom- unnateke offentlegheit fordi det kan tenkast at råde for sjeldne og fåtalige artar, viktige raste- og overvint- ringsområde). opplysningane kan bli misbrukt og at allmen • Viktige funksjonsområde for spettar (”spettelier”). Eldre skog kjennskap til dei kan vere til skade for den aktuel- på høg bonitet med godt innslag av eldre lauvtre (særleg le arten. Dette gjeld m.a. hekkeplassar for enkelte osp) og god tilgang på død ved. rovfuglartar og spelplassar for storfugl og orrfugl. • Spelplassar for storfugl (og orrfugl dersom dei har høgt tal Opplysningane er tilgjengelege for sakshandsa- på fuglar og er velavgrensa). • Hekkeplassar for rovfuglar og hubro. marar i kommunen og hos Fylkesmannen, og vil • Viktige funksjonsområde for raudlisteartar først og fremst bli nytta i tilfelle der ein står fram- for konkrete arealinngrep.

Nokre funksjonsområde er relativt enkle å av- 4) Prioriterte viltområde. Dette temaet er framstilt grense, som t.d. artsrike våtmarksområde, faste med grunnlag i dei tre andre og viser område der hekkeplassar, rasteområde og spelplassar. Det viltet bør ha høg prioritet. Kartet over prioriterte er atskillig verre å avgrense ein art sitt leveområ- viltområde vil vere det viktigaste når det gjeld å de, og ei slik avgrensing vil vere skjønsmessig. trekke opp dei store linjene i arealplanlegginga. Når det gjeld leveområde har ein lagt vekt på å Ein deler dei prioriterte viltområda i to kategoriar; kartfeste område for arealkrevjande og/eller fåta- svært viktige viltområde og viktige viltområde.

Svært viktige viltområde VILTRAPPORTEN Dette er område som ut frå artsførekomstar og funksjon blir Viltrapporten er ein viktig del av viltkartverket. Her vurderte å vere spesielt viktige. I desse områda bør viltinteressene bli tillagt avgjerande vekt i arealplanlegginga. Tekniske finn ein mellom anna ein kort omtale av dei priori- inngrep som fører til forringing av områda sin verdi for viltet er terte viltområda med ei grunngjeving for kvifor dei uønskt. Det same gjeld tiltak som fører til auka ferdsel og for- har fått høg prioritet. I tillegg blir alle dei ulike ar- styrringar i området. Ved planlegging av tiltak eller aktivitetar i tane som er registrert i kommunen omtala. Nokre slike område er det viktig at viltansvarlege på kommune- og fylkesnivå og blir kontakta tidleg i planprosessen slik at nega- artsomtalar gir viktig bakgrunn for å kunne sette tive konsekvensar blir så små som mogleg. artsinformasjonen på karta i rett perspektiv.

BRUKARAR AV KARTFESTA INFORMA- Viktige viltområde SJON OM VILTET Også i desse områda bør ein gi viltinteressene høg prioritet i arealsaker. Desse områda har ikkje like avgjerande kvalitetar Viltkarta er først og fremst meint å vere ein rei- for viltet som dei svært viktige viltområda. Likevel gjeld dei skap til bruk i arealplanlegginga. Kommunen er same retningslinjene her. difor viktigaste brukar, men også anna offentleg og privat forvalting vil kunne bruke desse dataset- Også i områda utanfor dei prioriterte viltområda ta i ulike samanhengar. Særleg når det gjeld vik- pliktar ein, jf. Viltlova, å ta normale omsyn til viltet! tige viltområde i skog, er det viktig at aktuelle grunneigarar blir informert og får tilgang til rele- Mange mindre område som ikkje har kome med i vante opplysningar. Skular bør få tilgang til rap- viltkartlegginga kan òg reknast som viktige viltbio- port og kart til bruk i lokalundervisninga. Relevan- topar. Dette gjeld t.d. område med frodig skog i te lag, organisasjonar eller enkeltpersonar vil, kantar mot kulturmark, kantskog langs elvar og gjennom kjennskap til kart og rapport, kunne bekkar, mindre vatn/tjørn og område med rik kome med konstruktive innspel til endringar og ny lauvskog i kulturlandskapet. Sjølv om desse om- informasjon. råda ikkje er med på viltkartet, er det viktig å vere Gjennom Fylkesmannen si miljøvernavdeling og klar over verdien slike område kan ha både som Direktoratet for naturforvaltning blir datasetta fag- leveområde og såkalla spreiingskorridorar for vil- leg vurderte og lagt inn i Naturbasen. Naturbasen tet. er ein nasjonal database for kartfesta naturinfor- masjon som no er tilgjengeleg over internet. KORLEIS BRUKE VILTKARTA? Viltopplysningane kan ha mange bruksområde, OPPDATERING OG REVISJON AV men er først og fremst tenkt brukt i kommunal VILTKARTA arealforvalting. Oversikta over prioriterte viltom- Jamleg oppdatering av viltkartverket er viktig for råde eignar seg best når dei store linjene i kom- å 1) påføre ny kunnskap og 2) fange opp even- muneplanarbeidet skal trekkjast. Dei prioriterte tuelle endringar i viltet sin bruk av arealet, anten viltområda tyder ikkje vern, men bør sjåast på det skuldast naturlege endringar eller endringar som ein ”ver varsam plakat”, der ein ønskjer at som følgje av tekniske inngrep. Det blir tilrådd viltinteressene skal bli tekne særskilt omsyn til. ein årleg gjennomgang av viltopplysningane i Dersom det likevel skal gjerast større arealinn- samråd med Fylkesmannen, for påføring av nye grep i slike område, bør dei meir detaljerte opp- opplysningar og korrektur. Det blir òg tilrådd ein lysningane frå dei andre temakarta nyttast for å hovudrevisjon kvart fjerde år i samband med prøve å gjere konfliktane så små som råd. revisjon av kommuneplanen. I mange tilfelle vil det vere naudsynt med supp- Ein har hatt avgrensa ressursar til kartleggings- lerande undersøkingar i forkant av større areal- arbeidet og det er viktig å vere klar over at re- inngrep. Dette gjeld særleg der dei underlig- sultatet ikkje er fullstendig. Ved kartfestinga er gande artsopplysningane er usikre og mangel- det gjort skjønsmessige vurderingar, som nok fulle. kan vere gjenstand for diskusjon. Gjennom re- Dei prioriterte viltområda legg ikkje formelle rest- videringar, som både inkluderer informasjon frå riksjonar på vanleg næringsverksemd som t.d. publikum og feltarbeid utført av fagfolk, vonar skogsdrift. Men ved planlegging av større inngrep ein at presisjonen i viltkartverket vil bli betre i slike område oppfordrar ein den enkelte grunn- med tida. eigar til å ta særlege omsyn og å rådføre seg Både kommunen og Fylkesmannen si miljøvern- med personar med fagkompetanse innan viltbio- avdeling tek gjerne imot ny informasjon og for- logi. Også i slike tilfelle vil det ofte vere naudsynt slag til endringar. med supplerande undersøkingar.

3. METODIKK FOR ARBEIDET I VAKSDAL

STYRING/ORGANISERING AV PROSJEKTET Artslista er utarbeidd av Fylkesmannen si miljø- vernavdeling på grunnlag av generell kunnskap Viltkartlegginga har vore eit samarbeid mellom om fuglefaunaen i kommunen, opplysningar frå kommunane Modalen, Osterøy og Vaksdal. Før Zoologisk Museum Bergen og gjennomgang av oppstart vart rammene for viltkartlegginga disku- litteratur. Mykje opplysningar er funne ved gjen- tert i ei arbeidsgruppe med representantar frå nomgang av ”Krompen”, Norsk Ornitologisk kvar kommune, Fylkesmannen og prosjektlei- Forening sitt regionaltidsskrift for Hordaland. ar/viltkartleggar:

Interkommunal arbeidsgruppe INFORMANTAR

Sveinung Klyve Ei rekkje personar fortener takk for nyttige opp- Vaksdal kommune lysningar: Tore Solberg Osterøy kommune Dag Brekke DBR Sverre Langhelle SLA Sture Helle David Blomdal DBL Truls Langhelle TLA Osterøy kommune Jarle Blomdal JBL Odd Nese ONE Kristin Nåmdal Sigbjørn Dale SDA Gunnar Jarle Nesheim GJN Modalen kommune Reidar Fjellanger RFJ Rune Nesheim RNE Tore Wiers Andreas Fossmark AFO Knut Rødland KRØ Viltkartleggar John Fossmark JFO Karin R. Sandven KRS Ingrid Danielsen Helge Furnes HFU Jørgen Skjærve JSK Fylkesmannen si miljøvernavdeling (til 1999) Olav Overvoll Endre Helle EHE Per Småbrekke PSM Fylkesmannen si miljøvernavdeling (frå 1999) Knut Hesjedal KHE Jean-Pierre Soulere JPS Sveinung Klyve SKL Magne E. Straume MES Per Kulshamar PKU Terje Torsvik TTO I tillegg har følgjande personar deltatt på eit eller Terje D. Kvamme TDK Terje Vedå TVE fleire møte undervegs:

Dag Brekke, Vaksdal kommune Rune Nesheim, Vaksdal kommune KARTFRAMSTILLING Terje Danielsen Kvamme, Vaksdal kommune Vurdering av grenser og verdisetting av viltområ- Åsild Lien, Vaksdal kommune da er gjort i samarbeid mellom viltkartleggar og Per Nordmark, Vaksdal og Modalen kommunar fylkesmannen si miljøvernavdeling. Manuskarta er digitaliserte av Bloms Oppmåling AS etter manuskart i målestokk 1:50 000 utar- INNSAMLING AV INFORMASJON beidd av viltkartleggar. Nokre område er sidan Innsamling og kartfesting av viltopplysningar har justerte og digitaliserte på nytt ved fylkesmannen blitt gjennomført av viltkartleggjar. Følgjande in- si miljøvernavdeling. formasjonskjelder er nytta: Den generelle metoden for kartframstilling er • Områdeopplysningar Fylkesmannen si miljøvernavdeling skildra i DN-handbok 11 (DN 1996). Her legg ein • Intervju med ansvarlege for hjortevald og andre personar opp til at karta over prioriterte viltområde blir med god kjennskap til lokale viltførekomstar framstilt ved såkalla overlayanalyse. Denne me- • Gamle viltkart toden er ikkje brukt i Vaksdal. Her er avgrensinga • Litteratur • Eigne feltregistreringar av prioriterte viltområde gjort med fagleg skjøn, på grunnlag av opplysningar om artsførekomstar Intervjua vart i hovudsak gjennomførte våren og og kunnskap om dei aktuelle artane sine habitat- hausten 1997, det meste av feltarbeidet vart krav. gjennomført sommaren same år.

4. NATURGRUNNLAGET

GEOGRAFI OG AREALBRUK 2500 mm, men topografien gjer at det lokalt kan vere nokså store variasjonar. Det er også stor Vaksdal kommune ligg i nordlege del av Horda- lokal variasjon når det gjeld temperaturar. Ved land fylke (sjå kart på framsida) og grensar til målestasjonen på Dale, 50 moh. er gjennom- Lindås og Osterøy kommunar i vest, Bergen, snittleg månadstemperatur for kaldaste måna- Samnanger og Kvam i sør, Voss i aust og Mo- der (januar og februar) -3 °C og varmaste må- dalen og Vik (Sogn og Fjordane) i Nord. Kommunen sitt areal er ca. 738 km2 og talet på nad (juli) 15 °C. Årsmiddeltemperaturen er 5,5 innbyggjarar ca. 4150. Jordbruksarealet utgjer °C, men ligg sjølvsagt vesentleg lågare i fjellet. omlag 1% av totalarealet og omlag 9% er pro- Dei indre dalføra og høgareliggande delane av duktiv skog. kommunen kan ha eit nokså langvarig snødek- ke og Gullbrå, øvst i Eksingedalen er kjent for å kunne ha store snømengder. Kystnærleiken LANDSKAP OG GEOLOGI gjer at snødekket i låglandet som regel er tynt og meir kortvarig, men også her er det store lo- Landskapet i Vaksdal er prega av store høgde- kale variasjonar. forskjellar med fjell opp mot 1200 moh. og dju- pe fjordlandskap. Markerte landskapstrekk er indre delar av Osterfjordsystemet med Sør- VEGETASJON fjorden og Veafjorden langs Osterøy, Bolstad- fjorden mot Voss og dalføra Vaksdal/Herfinn- Vaksdal har nokså variert vegetasjon avhengig dalen, Bergsdalen, Hesjedalen og Eksinge- av topografiske, lokalklimatiske og geologiske dalen. Frå dalføra stig landskapet bratt opp mot forhold. Plantelivet er generelt rikast langs fjellområde på rundt 1000 moh. Kommunen sitt vassdraga og sørvendte dalsider og fjordlier. høgaste punkt er Skjerjevasshovden, 1264 Som dei fleste andre stader i Hordaland ber moh. i nordaust. skogen sterkt preg av tidlegare utnytting, både Berggrunnen er for det meste prega av harde til ved, tømmer og stadvis lauvsanking og hus- grunnfjellsbergartar, men enkelte stader finn ein dyrbeite. Verkeleg gammal skog i økologisk for- meir lettforvitra kambrosilurske bergartar som stand finst ikkje, men ein del gamle lauvtre står fylitt. att hist og her, og ein del av furuskogen er godt over 100 år. Furuskogen er mest utbreidd i dei lågareliggan- KLIMA de områda rundt indre Osterfjorden. Furusko- gen har mange stader godt innslag av lauvtre, Sjølv om Vaksdal ligg eit stykke frå den ytre særleg bjørk og osp, men stadvis også ei og kysten, ligg det meste av kommunen ei sone anna eik. Bjørk er vanlegaste treslag og domi- med klart kystpåverka klima, typisk for ytre og nerer i dei indre og høgareliggande delane av midtre fjordstrøk på Vestlandet (Moen 1998). kommunen. I sørvendte lier finn ein innslag av Ved kysten er klimaet prega av milde vintrar og edellauvskog. kjølige somrar, medan det i typiske innlandskli- Skoggrensa går ved omlag 500 m i ytre delar ma er varme somrar og kalde vintrar. Vaksdal av kommunen og omlag 700 m i indre delar. ligg ein stad imellom desse ytterpunkta. Omlag 60% av kommunen sitt areal ligg over Området Vaksdal ligg i er prega av mange da- skoggrensa (Kart 1, Vedlegg II). gar med nedbør, vanlegvis meir enn 200 dagar i året (Moen 1998). Årsnedbøren er høg, rundt

5. PRIORITERTE VILTOMRÅDE I VAKSDAL

Det avgrensa 25 prioriterte viltområde i Vaksdal: funne svært mange spettehol og truleg hekkar 6 svært viktige- og 19 viktige. I det følgjande blir både kvitryggspett, flaggspett, dvergspett, grå- kvart enkelt av dei prioriterte viltområda gitt ein spett og grønspett i området. I lia opp mot Store- kort omtale. Numra på dei ulike viltområda viser fjellet er det relativt gammal bjørkeskog, som tru- til områdenumra på kartet over prioriterte viltom- leg òg er eit godt spetteområde. Området omfat- råde bak i rapporten (Kart 3). tar også ein hekkelokalitet for hønsehauk. Målet med viltkartlegginga har vore å plukke ut dei områda ein meiner har størst verdi for viltet. 9. Bukkstein - Toskedalen At ein har lukkast med dette hundre prosent er Området omfattar eit område mellom Bukkstein tvilsamt. Naturareala i Vaksdal er store og mange og Toskedalsvatnet. Lia ned mot fjorden er lauv- område er svært utilgjengelege. Det finst nok om- dominert, men har innslag av blandingsskog med råde utanfor dei prioriterte viltområda som nok furu. Området på ”platået” er variert og inneheld kunne ha vore med, og det er nok område innan- både furuskog og bjørkeskog. Viktig område for for dei prioriterte viltområda som er mindre viktige spettefuglar. Særleg lia med rik bjørkeskog vest for viltet. Kartlegginga må difor sjåast på som eit for Bukksteinsvatnet blir framheva som ein god første steg på vegen mot ei betre oversikt over spettebiotop (Mjøs & Håland 1999). Kvitryggspett viktige viltområde i kommunen. Etter kvart som er funne hekkande i området, medan gråspett og ein får ny informasjon og aktuelle område blir bet- dvergspett hekkar sannsynleg. Viktig leveområde re undersøkte, vil det danne grunnlag for juster- for storfugl. Det er registrert ein spelplass i områ- ing av dagens viltområde, både når det gjeld av- det. Smålom hekkar også innan området. grensing og verdivurdering. Dei store viltområda i høgfjellet og i skog (Kart 3) 15. Grøssvik er eit signal om at området inneheld vesentlige Område med ganske gammal furuskog på kvalitetar for arealkrevjande artar. Men særleg grensa mot Osterøy. Hekkeområde for hønse- når det gjeld skogområda, er det ønskjeleg med hauk og leveområde og sannsynleg hekkeom- ei, om mogleg, meir detaljert stadfesting av ver- råde for storfugl og kvitryggspett. Viktig beite- diar innanfor dei prioriterte områda (her vil m.a. område for hjort. skogbruksnæringa sine MiS-registreringar kunne vere til hjelp). Dei store prioriterte viltområda er 16. Gammersvik først og fremst aktuelle når kommunen skal trek- Furuskogsområde frå 100 til omlag 300 m o.h. kje dei store linjene i arealplanlegginga. For and- sør for Gammersvik. Truleg eit av dei viktigaste re aktørar, t.d. skogbruksnæringa, er dei prioriter- leveområda for storfugl i kommunen. Den størs- te viltområda eit signal om at det innanfor desse te kjende tiurleiken i kommunen ligg i dette om- områda finst viktige verdiar ein bør ta omsyn til. rådet, på denne er det registrert opptil tolv spelande fuglar (år 2000).

SVÆRT VIKTIGE VILTOMRÅDE 17. Stamnesfjellet - Austerliåsen Variert furuskogsområde på varierande bonitet.

Stadvis nokså storvaksen furuskog i dei nedre 2. Lauvtjørnane delane, men meir glissent i høgda. Området in- Område i skoggrensa med furuskog, myrar og neheld m.a. ein hekkeplass for hønsehauk og fleire vatn og tjørn. Området har først og fremst spelplassar for både storfugl og orrfugl. Dverg- verdi som hekkeplass for smålom. Dette er ein spett er registrert i området og kvitryggspett er svært fåtalig art i Hordaland og han er svært var konstatert hekkande. Det hekkar også smålom for forstyrringar på hekkeplassen. Smålom som innan området. I området ved Stamnesfjellet vart årleg blir sett på næringssøk i Austre- og Vest- det sommaren 2004 registrert skogsnipe med revatnet på Osterøy, er truleg hekkefuglar frå hekkeåtferd. Sannsynleg hekking av skogsnipe dette området. er berre registrert to stader i Vaksdal kommune.

7. Tettaneset-Åsen-Kleivfjellgjelet 19. Elvika-Simmenes-Eidslandet Skogområde som strekkjer seg frå Tettaneset og Stort, furudominert skogområde nord for indre Åsen ved Stanghelle innover langs nordvestsida Osterfjorden og Eidsfjorden. Området er veg- av Dalevågen mot Kleivfjellet. Skogbiletet er vari- laust (med unntak av vegen frå fjorden opp til ert og inneheld både furuskog og lauvskog. Tet- Mellesdalen) og vanskeleg tilgjenge. Som i dei taneset og Åsen er furudominert, med innslag av fleste furuskogsområda i Hordaland er lauvinn- eik i sørvest mot fjorden. Det er også fleire fine slaget stadvis godt og enkelte stader er det rein ospeholt i området. Lia ned mot Hellestræet er lauvskog. Mykje av skogen er relativt skrinn, lauvrik, og med godt innslag av osp. Her er det

men meir storvaksen skog finst stadvis. Områ- 6. Dalevågen det er ikkje godt undersøkt, men er truleg, Overvintringsområde for andefugl. Laksand, grunna storleiken, eit av dei viktigaste leveom- kvinand, siland, toppand og stokkand. Det er ik- råda for storfugl i Vaksdal. Ein leik er registrert, kje snakk om store mengder, men det ligg nesten men truleg ligg minst tre leikar i området. Om- alltid fugl her. Talet på laksand ligg ofte på 10-20 rådet er òg eit viktig leveområde for hjort. Både individ. Dei siste vintrane har opptil ni songsvanar dvergspett og kvitryggspett er registrert hek- hatt tilhald i Dalevågen. Fossekallen nyttar òg kande og det er fleire fine ospeholt i området. ofte området i elveosen og langs land for næ- Området har truleg potensial som hekkeområde ringssøk vinterstid. Siland og stokkand hekkar i for hønsehauk, men konkrete registreringar fø- tilknytning til området. religg ikkje. Området er vurdert som svært viktig grunna 8. Øyane storleiken, vanskeleg tilgang (og dermed også Elveslette med stadvis tette vierkratt ved Øye i lite inngrep) og påvist hekking av kvitryggspett Bergsdalen. Området har truleg god insektpro- og dvergspett. Ein grundigare gjennomgang av duksjon, noko som saman med godt skjul, gjer området i felt er ønskjeleg. området attraktivt for sporvefuglar. Det er imidlertid ikkje gjort systematiske registreringar i områ- det som understøttar dette. VIKTIGE VILTOMRÅDE 10. Brattlia-Kvåstaddalen-Kvamslia

Bratt fjordli med lauvskog og innslag av blan- 1. Lia aust for Austrevatnet dingskog på austsida av Veafjorden. Rekna som Lia langs austsida av Austrevatnet, går opp til ca. eit viktig område for spettefuglar. Kvitryggspett 350 m o.h. i den sørvestlege delen. Lia er domi- hekkar sannsynleg i området. Området er òg ak- nert av furuskog med spreidde innslag av lauvtre. tuelt for både gråspett, grønspett og dvergspett, Delar av skogen er relativt gammal og enkelte men observasjonar av desse artane manglar. stader, litt nede i lia, ganske storvaksen. Vinterbeite for hjort. Området blir rekna som eit viktig leveområde for storfugl. Både gråspett og kvitryggspett nyttar 11. Stamnessundet jamleg området for næringssøk. Begge artane Beiteområde for dykkender, særleg vinterstid, hekkar truleg innan området, men dette er ikkje men tala er små. Mest kvinand, men òg siland stadfesta. og stundom laksand. Stokkand blir ofte obser-

vert i den grunne vika ved Fethaugen. Det 3. Heggebotn langgrunne strandområdet har òg ein viss verdi Området må sjåast i samanheng med område 1. som næringsøksområde for vadefuglar, vipe, Relativt gammal furuskog, men jamt over noko raudstilk og strandsnipe er observert fåtalig. I skrinnare mark enn i område 1. Viktig leveområ- berget bak stranda hekkar nokre få par fiske- de for storfugl, og mogleg hekkeområde for kvit- måse. ryggspett.

12. Bolstadstraumen 4. Fokstad-Moldargjelet Beiteområde for dykkender, særleg vinterstid, Bratt, austvendt li, på Osterøy vis a vis Stanghel- men små tal. Mest kvinand, men òg siland og le. Dei øvre delane av området har furuskog på stundom laksand. Siland er registrert med kull i litt varierande bonitet. Langs fjorden er det mest området. Fossekall kan òg av og til sjåast langs lauvskog, også parti med edellauvskog. land vinterstid. Området er eit viktig leveområde og sannsynleg hekkeområde for kvitryggspett og er elles eit viktig vinterbeiteområde for hjort.

5. Stanghellebukta med Holmen Viktig overvintringsområde for andefuglar, først og fremst kvinand, men òg stundom siland og stokkand. Det er sjeldan snakk om store mengder, kanskje opp til 40-50 kvinender på det meste. Holmen er ein av dei få hekkekoloniane for fiskemåse i Vaksdal. Kolonien er ikkje stor, rundt 10 par. Det er òg registrert hekking av tjeld her. Det har stundom vore problem med at folk har gått i land på holmen i hekketida. Bolstadstraumen ved Stamnes. Foto: Sveinung Klyve.

13. Vest for Bolstadfjorden og Vikafjorden 23. Nesheimsvatnet Skogområde dominert av furu, men innslag av Mosaikkprega våtmarksystem på Nesheim i lauvtre, m.a. ospeholt. Leveområde for storfugl, Eksingedalen. Omfattar også Nesheimsvatnet to leikar er registrert i området. Gråspett er på- naturreservat. Vegetasjonen er prega av starr- vist hekkande og sannsynleg hekkar også kvit- område, belte med elvesnelle, høgtvakse vier- ryggspett. kratt, bjørkekratt og fuktig grasmark i overgang- en mot dyrka mark (Fylkesmannen i Hordaland 14. Dyvikadalane-Tyssebrua 1991). Dei viktigaste ornitologioske kvalitetane Furuskogsområde, men ein del lauvinnslag i ligg innanfor reservatgrensene. Av andefuglar sørlege del. Det skal vere ein gammal hekke- er stokkand, krikkand og brunnakke er registrert plass for hønsehauk i området, men det er hekkande, av vadarar enkeltbekkasin, raudstilk usikkert om denne lokaliteten framleis er intakt. og strandsnipe (og vipe i tilknytning til dyrka Ved Tyssebrua skal det vere registrert hekkan- mark). Ein god del sporvefuglar nyttar og områ- de dvergspett og kvitryggspett er sannsynleg det som hekke og næringsøksområde. Av våt- hekkefugl. Området er eit viktig beiteområde for markstilknytta artar hekkar blåstrupe og hjort. sivsporv.

18. Nedre Hesjedalen Område med furu og blandingskog. Av lauvtre er det mest bjørk, men også noko rogn, hegg osp og eik. Det er ein del gadd i området, for det meste av ung bjørk. Det er registrert hekking av kvitryggspett og grønspett her, men om dette området er viktigare enn andre liknan- de område i Hesjedalen er usikkert. Området er for lite til å dekke kvitryggspetten sitt behov, men førekomsten av død ved og osp gjer nok i alle fall delar av området til ein attraktiv spettebiotop.

Nesheimsvatnet. Foto: Sveinung Klyve. 20. Teinledhaugane Furuskogsområde sør for Eidslandet. Laveom- råde for storfugl og beiteområde for hjort. 24. Trefalldeltaet Sannsynleg hekkeområde for kvitryggspett. Frodig våtmark med tette, stadvis høgvakse vierkratt. Hekke- og næringsøksområde for spor- 21. Nesøyane vefuglar, m.a. våtmarkstilknytta artar som blå- Våtmark. Øvre del av Nesevatnet i Eksingeda- strupe og sivsporv. Mogleg interessant trekklo- len. Grunt område med mudderbotn. Rasteom- kalitet, men dette er ikkje nærmare underøkt. råde og hekkeområde for andefugl, først og fremst stokkand og krikkand. Stjertand er ob- 25. Fjellområda rundt Eksingedalen servert i området i trekktida. Bakgrunnen for avgrensinga av desse store fjellområda som prioriterte viltområde, er at dei 22. Flatekvål inngår som del av Fjellheimen villreinområde. Våtmarksområde. Raste og yngleområde for Men områda innanfor Vaksdal kommune er andefuglar, mest stokkand og krikkand i små nokså marginale i forhold til reinen sin område- tal. Brunnakke er registrert hekkande i området, bruk (sjå artsomtale). men status for denne arten i dag er usikker.

6. TRUA OG SÅRBARE ARTAR I VAKSDAL

RAUDLISTER Ei raudliste inneheld òg ei oversikt over såkalla ansvarsartar. Dette gjeld artar som det aktuelle For å oppnå større fokus på artar som er sjeldne, landet har eit spesielt forvaltningsansvar for, truga eller i tilbakegang, er det utarbeidd spesiel- fordi store delar av bestanden på gitte tidspunkt le oversikter over slike artar med ei vurdering av oppheld seg i landet. Ansvarsartar treng ikkje dagens status (bestand og bestandsutvikling). vere sjeldne eller truga. Døme på norske an- Det er dette som blir kalla raudlister. IUCN (Inter- svarsartar som er vanlege er fjellrype og berg- national Union for the Conservation of Nature) gir irisk. ut slike lister på verdsbasis og mange land har gitt ut nasjonale raudlister. Den offisielle norske VIKTIGE TRUGSMÅL MOT VILTET raudlista blir utgitt av Direktoratet for Naturforvalt- ning. Dei siste åra har også enkelte Fylkesmenn Mange plante- og dyreartar er naturleg sjeldne, utgitt fylkesvise (regionale) raudlister. Meininga men mange er i tilbakegang som følgje av men- med regionale raudlister er å rette fokus på regi- neskeleg aktivitet. Her er lista opp nokre viktige onal bestandssituasjon og dermed sikre at tiltak trugsmål mot biologisk mangfald: blir gjennomført for å sikre levedyktige bestandar Handel med ville dyr er den tredje største illegale også på lokalt og regionalt plan. Nokre artar på marknaden på verdsbasis. Særleg i tropiske den nasjonale raudlista kan vere relativt vanlege strøk kan samling vere eit problem for allereie få- regionalt og lokalt. I slike tilfelle har det aktuelle talige artar. Ville artar i Noreg som kan vere att- fylket eller den aktuelle kommunen eit særskilt raktive i denne samanheng er m.a. jaktfalken. forvaltingsansvar. Ei raudliste kan òg innehalde Men her i landet er nok problemet først og fremst artar som er i framgang, men som i nær fortid har aktuelt i samband med ulovleg import av viltartar hatt sterkt reduserte bestandar (t.d. havørn). som kjæledyr.

Raudlistene må reviderast etterkvart som kunn- Intensiv jakt eller forfølging har ført til at enkelte skapen om artane aukar. Bestandssituasjonen dyreartar har blitt utrydda eller gått kraftig tilbake. for enkelte artar kan òg endre seg relativt raskt. Døme frå vårt land er fjellrev og dei store rovdyra Nasjonale raudlister blir gjerne reviderte kvart gaupe, ulv, bjørn og jerv. femte år. Raudlista denne rapporten byggjer på Miljøgifter utgjer eit alvorleg trugsmål mot enkelte er Nasjonal rødliste for truede arter i Norge 1998 artar. Rovdyr er spesielt utsette, fordi giftstoffa blir (DN 1999). Det er òg utarbeidd ei regional raud- meir konsentrerte for kvart ledd i næringskjeda. liste for Hordaland: Handlingsplan for truete og Vandrefalken er eit klassisk døme på dette: Bruk sårbare viltarter i Hordaland (Danielsen 1996). av DDT i landbruket førte til at vandrefalken fekk Dei ulike kategoriane ein finn i den siste utgåva problem med reproduksjonen (eggskalfortyn- av den nasjonale raudlista er definerte under. ning), og bestanden vart kraftig redusert. Etter at

bruken av DDT vart forbode har bestanden tatt

seg opp att og er framleis i vekst. Utrydda - Ex (Extinct) Artar som har forsvunne som reproduserande i landet. Innføring av framande artar. På mange av Stille- Omfattar vanlegvis artar som ikkje har vore påvist dei siste havsøyane står mange bakkerugande fugleartar i 50 åra. ferd med å forsvinne som ei følgje av introduk- Direkte trua - E (Endangered) sjon av katt og rotter. I vårt land er minken eit Artar som står i fare for forsvinne i nær framtid dersom dei døme på introduksjon av ein art som har fått negative faktorane held fram. uheldige følgjer Mange sjøfuglkoloniar på øyar Sårbar - V (Vulnerable) nær fastlandet lid periodevis store tap grunna Artar med sterk tilbakegang, som kan gå over i gruppa direkte trua dersom dei negative faktorane held fram. minken sin predasjon på egg og ungar.

Sjeldan - R (Rare) Øydelegging av naturtypar og leveområde. Det Artar som ikkje er direkte trua eller sårbare, men som like- hjelper lite å verne artar dersom ein samtidig vel er i ein utsett situasjon, fordi dei er knytt til eit avgrensa ikkje vernar områda artane er avhengige av. geografisk område eller ein liten bestand med spreidd og sparsam utbreiing. Her i landet er problemstillinga først og fremst aktuell i samband med reduksjon i arealet av Omsynskrevjande - DC (Declining, care demanding) Artar som ikkje tilhøyrer føregåande kategoriar, men som våtmark og gammalskog og bortfall av enkelte grunna tilbakegang krev spesielle omsyn og tiltak. kulturlandskapstypar som følgje av endra drifts- former i landbruket. Bør overvakast - DM (Declining, monitor species) Artar som har gått tilbake, men som ikkje vert rekna som trua. For desse er det grunn til å halde eit auge med bes- Innføring av framande artar og øydelegging av tandssituasjonen. leveområde blir rekna som dei største trugs- måla mot biologisk mangfald.

Tabell 1. Raudlista viltartar og ansvarsartar i Vaksdal.

Status i Noreg Art Førekomst i Vaksdal Moglege trugsmål lokalt

Direkte trua (E) Åkerrikse Yngla sannsynleg fåtalig for 30 år • Omleggingar i landbruket til maskinell sidan. drift og tidleg slått

Sårbar (V) Hønsehauk Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av gammalskog Jaktfalk Mogleg fåtalig hekkefugl • Forstyrring på hekkeplass • Faunakriminalitet Vandrefalk Mogleg fåtalig hekkefugl • Forstyrring på hekkeplass • Faunakriminalitet Hubro Fåtalig hekkefugl • Kraftliner Vendehals Fåtalig hekkefugl • Bortfall av beitemark og skogsbeite? Kvitryggspett Fåtalig til vanleg hekkefugl • Reduksjon i areal av gammalskog (mangel på død ved) • Mangel på død ved Bjørn Siste individ skoten i 1884 - Sjeldan (R) Songsvane Årviss, fåtalig vintergjest • Kraftlinjer Stjertand Sjeldan og sporadisk trekkgjest • Bortfall av grunne ferskvassområde Kongeørn Fåtalig hekkefugl • Forstyrring på hekkeplass • Faunakriminalitet Jerv Tilfeldig streifdyr • Jakt Omsynskrevjande (DC) Smålom Fåtalig hekkefugl • Forstyrring på hekkeplass • Vassdragsregulering • Drukning i fiskegarn Storlom Fåtalig hekkefugl (ikkje årviss) • Forstyrring på hekkeplass • Vassdragsregulering • Drukning i fiskegarn Havørn Mogleg fåtalig hekkefugl • Forstyrring på hekkeplass Gråspett Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av eldre lauv- og blandingsskog • Mangel på død ved Dvergspett Fåtalig til vanleg hekkefugl • Reduksjon i areal av eldre lauv- og blandingsskog • Mangel på død ved Bør overvakast (DM) Sjøorre Sjeldan trekkgjest • Drukning i fiskegarn Trane Sjeldan trekkgjest - Piggsvin Fåtalig • Påkjørslar Skjeggflaggermus Fåtalig • Ukjent Dvergflaggermus Truleg relativt vanleg • Ukjent

Ansv. hekkebestand Havørn Observerast regelmessig • Forstyrring på hekkeplass • Faunakriminalitet Jaktfalk Fåtalig hekkefugl • Faunakriminalitet Fjellrype Ganske vanleg hekkefugl i fjellet • Høgt jakttrykk • Kraftlinjer i fjellet Raudstilk Fåtalig hekkefugl - Skjerpiplerke Fåtalig vintergjest - Svartbak Streif vinter, fåtalig - Bergirisk Fåtalig hekkefugl, streif vinter - Ansv. vinterbestand Storskarv Fåtalig vintergjest • Drukning i fiskegarn Siland Fåtalig hekkefugl - Fjøreplytt Mogleg fåtalig hekkefugl - Ansv. heile året Lemen Vanleg i fjellet -

7. STATUS FOR VILTET I VAKSDAL

AMFIBIAR som krev godkjenning av desse komiteane. Artsfunn blir publiserte i årlege rapportar i lokal- Frosk Rana temporaria tidsskriftet for NOF-Hordaland, Krompen, av Vanleg i tilknytning til myrar, vatn og vassdrag. LRSK og i NOF sitt nasjonale tidsskrift, Ornis Kan opptre nokså talrikt i område med gamle Norvegica, av NSKF. Desse publikasjonane in- torvdammar, grunne og stilleståande tjørn o.l. neheld òg observasjonsdato, observasjonsstad Utbreidd over det meste av kommunen. og namnet på observatør.

Denne viltrapporten følgjer NOF sin praksis på Padde Bufo bufo dette feltet. Blant artar som krev godkjenning er Er mellom anna registrert på Herlandsnesjane difor berre artar med funn godkjent av LRSK (Byrkjeland 1999) i Osterøy kommune og finst eller NSKF omtalte og rekna som offisielle. For difor truleg andre stader også i Vaksdal sin del desse blir det referert til aktuelle publikasjonar av Osterøy. Utbreiing og førekomst i resten av frå sjeldanhetiskomitéane. For enkelte uvanlege kommunen er usikker. Mindre vanleg enn frosk. eller spesielle observasjonar som ikkje krev

godkjenning, er det referert til andre rapportar i NOF-Hordaland sitt lokaltidsskrift eller til obser- vatør.

Meir stoff om LRSK sitt arbeid finn du på NOF-Hordaland sine internettsider. Her er det m.a. lagt ut oppdaterte lister over artar som må godkjennast og rapporteringsskjema for nedlasting: http://cyberbirding.uib.no/nof/lrsk/.

LOMMAR

Smålom Gavia stellata Omsynskrevjande (DC) Fåtalig hekkefugl i høgareliggande område, Padda si utbreiing i Vaksdal er dårleg kjent. Ho finst i ytre delar av kommunen, og er i alle fall kjent frå Osterøy. Foto: m.a. på Osterøy. Sky. Hekkar gjerne i avsides- Sveinung Klyve. liggjande, mindre vatn og tjørn. Hekking og mogleg hekking er kjent frå 7 lokalitetar. KRYPDYR

Hoggorm Vipera berus Vanleg art i det meste av kommunen.

FUGLAR Blant landlevande virveldyr står fuglane i ei særstilling når det gjeld utbreiing og artsrikdom. I Vaksdal er det registrert 134 fugleartar. Av desse er omlag 90 artar hekkefuglar (sjå artslista Vedlegg I).

Kvalitetssikring av fugleobservasjonar Sju hekkelokalitetar for smålom er kjende i Vaksdal. Vaks- Å artsbestemme fuglar i felt kan ofte vere svært dal er dermed truleg ein av dei ”beste” smålomkommunane i fylket. Hordalandsbestanden tel kanskje 15-20 par, men vanskeleg, sjølv for erfarne ornitologar. Enkelte arten hekkar oftast i avsidesliggande vatn og tjørn og er sky artar er svært like av utsjånad, og faktorar som og vanskeleg å kartlegge. Foto: Sveinung Klyve. lysforhold, observasjonsavstand og observa- sjonstid gjer artsbestemminga ofte svært vans- Storlom Gavia arctica Omsynskrevjande (DC) keleg. For å kvalitetssikre fugleobservasjonar Fåtalig hekkefugl. Det er kjent berre ein hekke- har Norsk Ornitologisk Forening, NOF, difor plass i Vaksdal og denne har ikkje vore i bruk oppretta to ekspertutval som vurderer innrap- årleg. Storlomen er knytt til uregulerte, fiskerike porterte observasjonar. Det regionale/fylkesvise ferskvatn, helst med holmar for plassering av organet for kvalitetssikring heiter LRSK (Lokal reiret. Nyttar typisk større vatn enn smålomen. rapporterings- og sjeldenhetskomite). Enkelte Begge lomartane er svært sky ved hekkeplas- artsfunn må imidlertid godkjennast av ein na- sen og hekking kan difor vere vanskelig å stad- sjonal komité NSKF (Norsk Sjeldenhetskomité feste. Av same grunn er dei svært vare for for- for fugl). Det er utarbeidd lister over kva artar styrring.

SKARVAR til i Søraust-Asia, men blir mykje brukt som parkfugl i Europa. Observasjonar av denne ar- Storskarv Phalacrocorax carbo Ansv. vinterbestand ten i Noreg dreier seg truleg alltid om rømte Blir observert fåtalig men regelmessig på fjor- fangenskapsfuglar eller fuglar frå ein liten, for- den vinterstid. Arten hekkar hos oss frå Trønde- villa europeisk bestand. lagskysten og nordover. Brunnakke Anas penelope Fåtalig hekkefugl i Eksingedalen (m.a. ei ho HEGRER med to ungar ved Flatekvål 30/6-1999 (Falken- berg 2000) og Bergsdalen (ved Småbrekke/ Gråhegre Ardea cinerea Rødland). Førekjem regelmessig i lågt tal både ved fjorden og langs elvar og vatn. Hekking er ikkje Krikkand Anas crecca kjent. Regelmessig men fåtalig også vinterstid. Fåtalig hekkefugl ved fleire vatn og tjørn.

Stokkand Anas platyrhynchos ANDEFUGLAR Relativt vanleg hekkefugl ved vatn og tjørn og den vanlegaste andearten i kommunen. Også Songsvane Cygnus cygnus Sjeldan (R) ganske vanleg vinterstid, og småflokkar blir ob- Fåtalig vintergjest. Ein flokk på opptil 9 individ servert både i sjøen og i isfrie ferskvatn. har dei siste åra overvintra regelmessig i Dale- vågen (TWI). Elles av og til i Heiebotsvatnet på Stjertand Anas acuta Sjeldan (R) Osterøy og Vikavatnet i Hesjedalen (SKL). Sjeldan gjest under trekket. Observert ein gong i Nesedeltaet i Eksingedalen.

Toppand Aythya fuligula Blir observert fåtalig heile året, men oftast om vinteren. Største ansamling er utanfor Vaksdal Mølle, der flokkar på over 300 fugl er observer- te vinterstid.

Ærfugl Somateria molissima Eit myteområde der ein del hannar samlast på seinsommaren, ligg frå Padøyna og Hokøyna i Lindås, innover mot Romarheimsfjorden og Ind- re Osterfjorden, utanfor Grøssvik og Gammers-

Opptil ni songsvaner har overvintra i Dalevågen dei siste vik. Elles sporadisk på fjorden vinterstid, er m.a. åra. På bildet sjåast tre vaksne og fem ungfuglar. Foto: sett utanfor Stanghelle. Sveinung Klyve. Sjøorre Melanitta fusca Bør overvakast (DM) Er observert på Vikavatnet i Hesjedalen, men Grågås Anser anser hekking er ikkje kjent frå Vaksdal. Hekkar typisk Blir årleg observert under trekket. Rastar sjel- i fjellvatn med god tilgang på botnlevande dan i Vaksdal, men er m.a. observert på Rød- krepsdyr. I Hordaland er arten registrert fåtalig land i Bergsdalen (25 ind. 9/9-1980, JPS). hekkande på Hardangervidda.

Kanadagås Branta canadensis Kvinand Bucephala clangula Kanadagåsa vart innført til Noreg og sett ut Småflokkar og enkeltindivid blir observert jam- med tanke på jakt. Arten har no etablert seg leg i vinterhalvåret, både i fjorden og i ferskvatn. som hekkefugl fleire stader i landet. Så langt Fast vintergjest m.a. i Dalevågen, ved Stang- føreligg det ikkje hekkefunn frå Vaksdal, men helle og ved Stamnes. arten blir observert frå tid til anna. Siland Mergus serrator Ansvarsart vinterbestand Kvitkinngås Branta leucopsis Fåtalig hekkefugl. Kull er m.a. registrert ved Har blitt observert under trekket. Trekkruta går Straume, Stamnes. vanlegvis nærmare kysten. Laksand Mergus merganser Mandarinand Aix galericulata Er funnen hekkande i Hordaland berre to gong- To hannar vart observert ved Rødland, Bergs- er, begge funna er gjort i Vaksdal, ved Lavik i dalen i perioden 1/5-30/6-1999 (SKL, Falken- Eksingedalen. Første gong i 1988 (Osaland berg 2000). Mandarinanda høyrer opphaveleg

1989) og andre gong i 1994 (Pedersen 1995). plantefelt av gran i hogstklasse III-IV. Blir re- Opptrer elles fåtalig men regelmessig i elvar og gelmessig observert nær busetnad vinterstid. vatn utanom hekketida, m.a. i Eksingedalen, i Dalevågen og på Stamnes/Straume. Fjellvåk Buteo lagopus Til tider ein av dei vanlegaste rovfuglane i kommunen, men bestanden varierer i forhold til ROVFUGLAR smågnagarsyklusen. Knytt til områda ovanfor skoggrensa. Havørn Haliaeetus albicilla Omsynskrevjande (DC) Ansvarsart hekkebestand Kongeørn Aquila chrysaetos Sjeldan (R) Blir observert fåtalig heile året m.a. ved Stam- Fåtalig hekkefugl. Hekkebestanden ligg truleg nes, men det føreligg ikkje hekkefunn i Vaksdal. på 3-4 par. Kongeørna er knytt til fjellområda og Havørna er ein kyst- og fjordfugl som opptrer det er difor ikkje knytt store forvaltingsmessige mest talrik i øyrike område og ytre fjordstrok. konfliktar til arten på kommunalt nivå. Det kan Vel helst kuperte kystskogsområde og fjordlier stundom vere ein viss konflikt i forhold til saue- som hekkeområde, helst gammal furuskog eller hald, men normalt kan denne konflikten reknast blandingsskog. Arten er svært sårbar for forstyr- som liten. ring i hekketida. Trugsmål mot havørna er menneskeleg aktivitet i hekkeområdet, miljøgif- Fiskeørn Pandion haliaetus ter og hogst av gammal furuskog. Bestanden Sjeldan trekkgjest. 1 individ vart observert på har sidan fredinga i 1968 vore i vekst, og i Hor- Lavik i Eksingedalen 9/9-2001 (Falkenberg daland var bestanden pr. 2000 anslått til 50-70 2002). 1 individ i Hesjedalen ved Stamnes vå- par (Folkestad & Sleire 2000). ren 2002 (PKU).

Tårnfalk Falco tinnunculus Ein av dei vanlegaste rovfuglane i kommunen, men må likevel reknast som relativt fåtalig. Hek- kar i tørre og solvarme, høge bergveggar, gjerne med vegetasjonsrike hyller. Først og fremst knytt til fjellet, der smågnagarar er viktigaste næring, men ein kjenner òg til hekkeplassar langs fjorden.

Dvergfalk Falco columbarius Fåtalig hekkefugl ved skoggrensa og i fjellet. Er m.a. observert i Eksingedalen og i Bergsdalen i tillegg til indikasjonar på hekking ved Dale (SKL) og Kallandsklubben (TWI).

Jaktfalk Falco rusticolus Sårbar (V) Havørna er enno ikkje funne hekkande i Vaksdal, men sjå- Ansvarsart hekkebestand ast ganske ofte. Vaksne fuglar som denne, er lette å kjenne Fåtalig hekkefugl. Berre ein hekkeplass er at på heilt kvit, nokså kort stjert, men ungfuglar blir ofte forveksla med kongeørn. Foto: Sveinung Klyve. kjent, Knytt til fjellområda. Byggjer ikkje reir sjølv og er difor avhengig av ravne- og fjellvåk- reir. På landsbasis har jaktfalken vore i tilbake- Hønsehauk Accipiter gentilis Sårbar (V) gang, utan at ein er sikker på årsakene til dette. Fåtalig hekkefugl. Berre tre hekkelokalitetar er Jaktfalken er avhengig av ryper som næring og sikkert påviste i dei seinare åra, men sannsyn- noko av årsakene til tilbakegangen kan vere å leg hekkar 5-6 par i kommunen. Hønsehauken finne i rypebestandane. er knytt til gammal, hogstmogen naturskog og nesten utelukkande furu- og furublandingskog. Vandrefalk Falco peregrinus Sårbar (V) Difor er dette ein av dei artane som ofte kjem i Mogleg fåtalig hekkefugl. Det er gjort observa- konflikt med skogbruksinteresser. Hogst av sjonar nær potensielle hekkeplassar på 3-4 gammalskogen er det største trugsmålet mot stader i Vaksdal, men hekking er ikkje konsta- hønsehauken på landsbasis. tert. Etter å ha vore bortimot utrydda på grunn av miljøgifter er bestanden no aukande og tra- Sporvehauk Accipiter nisus disjonelle hekkeplassar blir igjen tekne i bruk. Sannsynleg ein av dei vanlegaste rovfuglane i Allsidigheit i næringsvegen og val av hekke- kommunen, men må likevel reknast som relativt plass gjer at det ikkje er knytt spesielle forvalt- fåtalig. Hekkar helst i relativt tett skog, gjerne ingsmessige konfliktar til arten på lokalt nivå.

HØNSEFUGLAR RIKSER

Lirype Lagopus lagopus Åkerrikse Crex crex Direkte truga (E) Vanleg hekkefugl i fjellbjørkeregionen og vier- Var tidlegare truleg fåtalig hekkefugl i slåt- beltet. teenger. Etter mekaniseringa av landbruket har arten forsvunne som hekkefugl dei fleste stader Fjellrype Lagopus mutus Ansvarsart hekkebestand og hekkar no nærmast berre sporadisk i Noreg. Vanleg hekkefugl i fjellet. 1 individ vart høyrt ropande ved Nesheim 18/6- 2002 (Falkenberg 2003). Orrfugl Tetrao tetrix Vanleg hekkefugl i store delar av kommunen. Trane Grus grus Bør overvakast (DM) Helst i litt høgareliggande, glissen skog rundt Svært sjeldan trekkgjest. Observert over skoggrensa. Bestanden varierer sterkt, både i Bergsdalen i 1967, to individ i Bergsdalen 2000 lokal utbreiing og talmessig frå år til år. Orrfug- (TTO) og eit individ ved Gammersviktjørna i mai len føretrekker variert skog med stort innslag av 2002 (TWI). bjørk og god tilgang på opne parti. Myrkantar og skogkantar mot gamle utslåttar med god tilgang på lauvtre og rik undervegetasjon er att- VADEFUGLAR raktive biotopar (Pedersen 1994). I skogbrukssamanheng kan det , med tanke på orrfuglen, Tjeld Haematopus ostralegus vere fordelaktig å setje att store gamle bjørker Hekkar spreidd og fåtalig langs fjorden. med raklar. Generelt er orrfuglen i mindre grad knytt til økonomisk drivverdig skog enn storfug- Sandlo Charadrius hiaticula len. Sjeldan trekkgjest. 1 individ vart observert på Ekse 1/7-1988 (Osaland 1989). Storfugl Tetrao urogallus Fåtalig hekkefugl. Dei beste storfuglbiotopane Boltit Charadrius morinellus finn ein i større, samanhengande område med Observert ein enkelt gong på Hamlagrøhorn gammal furuskog. Ti leikar er kjende Vaksdal, under vårtrekket i april (TTO). men truleg finst det nokre til. Tiuren beitar gjerne i høgareliggjande, glissen, Heilo Pluvialis apricaria gammal furuskog medan røya helst vi ha litt Ganske vanleg hekkefugl på myr og vidder i yngre, nokså tett furuskog. Som oppvekstområ- fjellet. Sjåast ofte på dyrka mark i Bergsdalen de for kyllingane er gammal sumpskog med og Eksingedalen i trekktidene. stor insektproduksjon og blåbærfuruskog på høge bonitetar viktig (Pedersen 1994). Vipe Vanellus vanellus Flatehogst i dei aktuelle skogtypane vil ofte vir- Fåtalig hekkefugl i tilknyting til dyrka mark m.a. i ke avgrensande for utbreiing og bestandsstor- Bergsdalen og Eksingedalen. Flokkar blir jam- leik hos storfugl. Ein bør difor søke råd og rett- leg observert i trekktidene. leiing når ein planlegg hogst i nærleiken av storfuglleikar. Temmincksnipe Calidris temminckii Sjeldan trekkgjest. 1 individ vart observert på Ekse 15/6-1995 (Mjøs & Frantzen 1996).

Fjøreplytt Calidris maritima Ansv. vinterbestand Mogleg fåtalig hekkefugl i fjellet. Hekka sannsynleg på Veafjellet på Osterøy i 1994 (TBR), men lokaliteten er ikkje kontrollert etter dette.

Enkeltbekkasin Gallinago gallinago Ganske fåtalig hekkefugl i tilknyting til våt- marksområde.

Rugde Scolopax rusticola Fåtalig hekkefugl. Hekkar helst i fuktig lauvskog på moldjord. Storfuglen er tilknytt større, samanhengande område med gammal furuskog. Leikar og vinterbeite ligg gjerne litt høgt i terrenget, der skog og busksjikt ikkje er for tett. Dei beste Storspove Numenius arquata oppvekstområda ligg gjerne lågare, i område med blåbærfu- Sjåast av og til på dyrka mark i trekktidene, ruskog. Ti tiurleikar er kartfesta i Vaksdal. Foto: Sveinung men hekking er ikkje kjent. Klyve.

Raudstilk Tringa totanus Ansvarsart hekkebestand Stanghelle skule (SKL). Sjåast ofte på nærings- Ganske vanleg hekkefugl ved våtmark og dyrka søk i kulturlandskapet. mark nokre stader i kommunen. M.a. på Nes- heim og Ekse i Eksingedalen og Li i Bergsda- len. GAUKAR

Gluttsnipe Tringa nebularia Gauk Cuculus canorus Er observert under hausttrekket (PKU). Ganske vanleg hekkefugl over det meste av kommunen. Heipiplerka er ein av dei mest nytta Skogsnipe Tringa ochropus vertsartane. Mogleg hekkefugl. Observert med åtferd som kan tyde på hekking i Toskedalen dei tre siste åra (TWI) og ved Stamnesfjellet juni 2004 UGLER (PKU). Eit individ vart observert på Ekse 11- 12/5-1989 (Anon. 1990). Hubro Bubo bubo Sårbar (V) Fåtalig hekkefugl. Fleire eldre hekkeplassar er Strandsnipe Actitis hypoleucos kjende, men dei fleste av desse står i dag truleg Vanleg hekkefugl ved vatn og vassdrag. tomme. Høgspentlinjer er eit alvorleg trugsmål. Hubroen brukar gjerne høgspentmaster som utkikkspost og får elektrisk støyt (elektrokusjon) JOAR, MÅSAR OG TERNER under landing og letting når vingane røyrer ved to leidningar samstundes. Ein annan negativ Dvergmåse Larus minutus faktor kan vere endringar i landbruket. Færre Svært sjeldan streifgjest. Eit individ vart skote enger og opne hamnehagar og raskt attgroande ved Vaksdal 25/10-1971 (LRSK-arkiv). seterlandskap har gitt dårlegare jaktforhold for hubroen, som har ein stor andel smågnagarar i Fiskemåse Larus canus dietten. Blir observert vanleg, men er nok relativt fåtalig som hekkefugl. Hekkar enkelte stader langs fjorden og i dalføra.

Sildemåse Larus fuscus intermedius Individ på streif sjåast av og til langs fjorden, men arten hekkar neppe i kommunen. Sildemå- sen er trekkfugl, som forlet landet vårt i august/september og returnerer i mars/april. Overvintrar langs kysten av Nordvest-Afrika og Sørvest-Europa og returnerer normalt ikkje til vårt land før tidlegast i 2-3 årsalderen.

Gråmåse Larus argentatus Blir observert relativt vanleg gjennom heile året. Hekking er mogleg, men er ikkje konstatert.

Svartbak Larus marinus Ansvarsart hekkebestand Førekjem fåtalig heile året, men helst om vinte- Nokre få hubropar hekkar framleis i Vaksdal. Fleire gamle ren. Hekkar neppe i Vaksdal. hekkeplassar er kjende, men dei fleste står tomme i dag. Arten er svært utsett for kollisjonar med høgspentlinjer. Fo- to: Sveinung Klyve (biletet er teke i ein dyrepark). Makrellterne Sterna hirundo Sjåast av og til langs fjorden sommarstid. Snøugle Nyctea scandiaca Hekka mogleg tidlegare i fjellet i gode smågna- DUER garår. Sikre, stadfesta observasjonar av snøug- le frå Vaksdal er ikkje gjort sidan 1942 (LRSK- Bydue Columba livia arkiv), men enkeltindivid på streif førekjem nok Nokre par hekkar ved Vaksdal Mølle. år om anna.

Ringdue Columba palumbus Haukugle Surnia ulula Fåtalig hekkefugl. Hekkar gjerne i granplante- Såkalla invasjonsart som enkelte år kan opptre i felt. Hekking m.a. registrert i eit granfelt ovanfor relativt stort tal i Noreg. Slike invasjonar skjer

etter gode hekkeår austpå (Russland) og etter- Flaggspett Dendrocopos major følgjande samanbrot i smågnagarbestanden. Er Fåtalig hekkefugl. Flaggspetten er nokså allsi- observert fleire gonger i Vaksdal haust og vinter dig i kosten og er difor mindre utsett for hogst i samband med slike invasjonar. av gammalskog enn dei andre spettane. Mel- lom anna er flaggspetten spesialist på konglefrø Kattugle Strix aluco (såkalla spettesmier er det alltid flaggspetten Fåtalig, men utbreidd hekkefugl. Vanlegaste som står bak). ”Våre” flaggspettar er stort sett ugle i Vaksdal. Kattugla hekker hovudsakelig i stasjonære om vinteren, men fuglar frå popula- eldre lauvskog med hole tre og i tilknyting til kul- sjonar lenger aust kan førekomme invasjonsar- turlandskap. Kan gjerne hekke i løer og uthus ta om hausten. og i gamle skjorereir. Kvitryggspett Dendrocopos leucotos Sårbar (V) Jordugle Asio flammeus Fåtalig til vanleg hekkefugl i eldre skog med ri- Det føreligg ein enkeltobservasjon frå Bergsda- keleg tilgang på ståande død ved. Fordi arten len (TTO). Jordugla opptrer nok av og til på krev relativt store område med gammalskog og streif, særleg etter gode smågnagarår. Er helst god tilgang på død ved, er skogsdrift mange tilknytt område ovanfor tregrensa. stader eit trugsmål. Kvitryggspetten førekjem truleg dei fleste stader i Vaksdal der ein finn Perleugle Aegolius funereus større areal med eldre skog, og truleg er det ein Det føreligg nokre få observasjonar av perleug- god bestand i kommunen. le frå Vaksdal, men ingen er tid- eller stadfesta. Perleugla er kjent for å kunne opptre invasjonsarta år om anna. Er normalt tilknytt område med eldre barskog.

RÅKEFUGLAR

Hærfugl Upupa epops Svært sjeldan trekkgjest. To stadfesta observasjonar føreligg frå Vaksdal: 1 ind. Bergsdalen, sept. 1934 (Haftorn 1971) og 1 ind. Nesheim, Eksingedalen, 15/9-1990 (Mjøs 1991).

SPETTAR

Vendehals Jynx torquilla Sårbar (V) Fåtalig hekkefugl, helst i open lauv- eller lauv- blanda barskog, gjerne i tilknyting til kulturmark. Hekkar gjerne i fuglekasser. Har gått kraftig tilbake på landsbasis dei seinare åra. Kanskje som ei følgje av endra beitebruk (attgroing av gammal beitemark), men vel så sannsynleg ligg årsaka i overvintringsområda i tropisk Afrika. Siste sikre observasjon vart gjort i Toskedalen Om vinteren lever kvitryggspetten for det meste av trebo- på Osterøy 25/6-1999 (Falkenberg 2000). rande billelarvar og er difor heilt avhengig av å ha ein del død ved innanfor leveområdet sitt. Djuphakk i døde tre, som Gråspett Picus canus Omsynskrevjande (DC) på bildet, er det oftast kvitryggspetten som står bak. Foto: Ingvar Grastveit. Fåtalig hekkefugl i eldre lauv- og barblan- dingskog med tilgang på eldre ospeholt. Kan dukke opp på fuglebrettet om vinteren. Dvergspett Dendrocopos minor Omsynskr. (DC) Relativt fåtalig hekkefugl. Dvergspetten føre- Grønspett Picus viridis trekker skog dominert av lauvtre og med god Hekkefugl i lauv- eller blandingskog, helst med tilgang på død ved. Arten kan bli negativt på- tilgang på osp. Truleg vanlegaste spetteart i verka av skogbruket gjennom reduksjon av Vaksdal. Maurspesialist som lagar karakteris- mengda av lauvtre i forfall og fjerning av eigna tiske groper i maurtuene. skog i kantsoner og restbiotopar.

SPORVEFUGLAR er observert ein gong: På Rødland i Bergsdalen 24/5-2001 (Falkenberg 2002). Songlerke Alauda arvensis Er observert ein gong på Rødland, Bergsdalen, Sidensvans Bombycilla garrulus under vårtrekket, medio mai 1974 (JPS). Opptrer relativt regelmessig i flokkar på 10-30 individ vinterstid. Sandsvale Riparia riparia Hekkar i koloniar i sandtak. Den einaste intakte Fossekall Cinclus cinclus kolonien i Vaksdal ligg på Straume (ca. 50 par i Ganske vanleg hekkefugl ved rennande vatn. 2003). Bestanden i Vaksdal er relativt godt kartlagt både gjennom oppdragsforsking (Håland & Mjøs 2001) og ideelt arbeid (Overvoll & Reigstad 2000). Omlag 90 hekkeplassar er kjent i kommunen, men det faktiske talet ligg truleg nærmare 120. Talet på hekkepar om vå- ren varierer ein god del i forhold til temperatur og islegging vinteren før, men i eit normalår hekkar truleg 60-80 par i Vaksdal. I eigna vassdrag er det gjerne 1-1.5 km mellom para. Ein del individ overvintrar lokalt, m.a. i Daleelva, men ringmerking har vist at fuglar frå Vaksdal overvintrar både meir kystnært i Hordaland og i Sør-Sverige og Danmark. Ein del fuglar utanfrå,

Fangst av sandsvale for ringmerking i kolonien på Straume. kan òg trekkje til Vaksdal om vinteren. Slike koloniar vil forsvinne ei stund etter at drifta av sandta- ket har opphøyrt. Kantane vil då etterkvart bli for slake til at sandsvalene kan hekke der. Problema har alt vist seg i denne kolonien, der fleire av reira er gravne ut, truleg av katt. Foto: Tore Wiers.

Låvesvale Hirundo rustica Hekkar fåtalig i tilknytning til kulturlandskapet.

Taksvale Delichon urbica Hekkar relativt fåtalig i tilknyting til kulturlandskap og busetnad, m.a. 10-15 par på fabrikken på Dale. Hekkar òg i bergveggar, m.a. i tunne- len i Bergsdalen.

Trepiplerke Anthus trivialis Vanleg og ganske talrik hekkefugl i nesten all slags skog. Vel helst litt open skog eller skogkantar ut mot myrområde. Sjølv om mange fossekallar overvintrar i opne vassdrag i Vaksdal, trekkjer mange bort om vinteren, enkelte heilt til dei sørlege delane av Østersjøen. Det skjer òg ei utskifting Heipiplerke Anthus pratensis av fugl både lokalt og regionalt om hausten. Foto: Sveinung Vanleg og talrik hekkefugl i bjørkebeltet og i fjel- Klyve. let. Vil helst ha område med låg vegetasjon.

Skjærpiplerke Anthus petrosus Ansv. hekkebest. Gjerdesmett Troglodytes troglodytes Blir observert fåtalig langs fjorden vinterstid. Vanleg hekkefugl i skog og kantvegetasjon.

Vintererle Motacilla cinerea Jernsporv Prunella modularis Mogleg fåtalig og sporadisk hekkefugl i godt Vanleg hekkefugl i skog og kantvegetasjon, skjerma elvekløfter i låglandet. Ein hann vart gjerne i nærleiken av dyrka mark. observert ved Dale 21/5 og 14/6-1996 (Mjøs & Frantzen 1997). Raudstrupe Erithacus rubecula Vanleg hekkefugl i skog og kantvegetasjon. Linerle Motacilla alba Vanleg hekkefugl i tilknyting til dyrka mark og Blåstrupe Luscinia sveicica vassdrag. Underarten svartryggerle M. a. yarrellii Fåtalig hekkefugl, først og fremst knytt til våt- marksnære bjørke- og vierkratt.

Raudstjert Phoenicurus phoenicurus Tornsongar Sylvia communis Fåtalig hekkefugl. Karakterart for skrinn, høga- Hekkar truleg fåtalig i kant- og buskvegetasjon religgande furuskog, men hekkar òg i open, eld- rundt opne område som eng og beitemark. re bjørkeskog i bjørkebeltet. Er registrert m.a. i Blomdalen på Osterøy (TBR) og på Stamnes- Hagesongar Sylvia borin fjellet (PKU). Truleg fåtalig hekkefugl i rik lauvskog og kantskog. Buskskvett Saxicola rubetra Ganske fåtalig hekkefugl ved kulturmark, kant- Munk Sylvia atricapilla skog og våtmarker i låglandet. Vanleg hekkefugl i lauvskog og kantskog.

Steinskvett Oenanthe oenanthe Bøksongar Phylloscopus sibilatrix Relativt fåtalig hekkefugl i områda ovanfor Sjeldan art som mogleg kan hekke sporadisk. skoggrensa. Karakterart for seterlandskapet, Helst knytt til open skog med lite undervegeta- men har truleg gått tilbake dei seinare åra. sjon. 1 syngande observert i Vaksdal 23/5-1997 (Falkenberg 1999). Ringtrast Turdus torquatus Ganske vanleg hekkefugl ved skoggrensa. Sjå- Gransongar Phylloscopus collybita ast ofte på dyrkamark i Bergsdalen og Eksinge- Relativt fåtalig hekkefugl i skog, gjerne litt eldre dalen i trekktidene, særleg om våren. lauv- og blandingskog.

Svarttrast Turdus merula Lauvsongar Phylloscopus trochilus Vanleg og talrik hekkefugl i skog. Svært talrik hekkefugl i all slags skog. Den de- sidert mest talrike fuglearten sommarstid. Gråtrast Turdus pilaris Vanleg hekkefugl. Ofte kolonihekkar. Særleg i Fuglekonge Regulus regulus skogkantar i nærleiken av dyrka mark eller and- Relativt vanleg hekkefugl i barskog. re opne område. Gråflugesnappar Muscicapa striata Relativt vanleg hekkefugl i open, frodig skog, ofte i nærleiken av kulturmark.

Svartkvit flugesnappar Ficedula hypoleuca Ganske vanleg hekkefugl i lauv- og blandingskog, ofte i nærleiken av busetnad. Holru- gar som gjerne hekkar i kasser.

Stjertmeis Aegithalos caudatus Relativt fåtalig hekkefugl i lauv- og blandingsskog. Sjåast ofte i småflokkar som streifar rundt vinterstid.

Sjølv om dette reiret ligg for seg sjølv, hekkar gråtrasten ofte i glisne koloniar. Her forsvarar dei seg gjerne med Lauvmeis Parus palustris ”bomber” frå eigen tarm. Foto: Sveinung Klyve. Truleg relativt vanleg hekkefugl i lauv- og blandingsskog. Holrugar.

Måltrast Turdus philomelos Granmeis Parus montanus Vanleg hekkefugl i skog. Vanleg og talrik hekkefugl. Holrugar som gjerne hakkar ut reirholet i ein roten stubbe sjølv. Raudvengetrast Turdus iliacus Vanleg og talrik hekkefugl i skog. Toppmeis Parus cristatus Relativt fåtalig hekkefugl i furuskog. Holrugar Gulsongar Hippolais icterina som gjerne hakkar ut reirholet i ein roten stubbe Relativt fåtalig hekkefugl. Er særleg knytt til sjølv. oreskog langs elvar og vatn, og er her ein karakterart. Svartmeis Parus ater Relativt fåtalig hekkefugl i bar- og blandingskog. Møllar Sylvia curruca Vil helst ha tilgang på gran. Holrugar som gjer- Eit syngande individ vart registrert på Rødland i ne hekkar i kasser. Kan òg hekke i naturlege Bergsdalen 29/5-1977 (Anon. 1977). holrom på bakken.

Blåmeis Parus caeruleus Gråsporv Passer domesticus Vanleg og talrik hekkefugl. Holrugar som gjerne Relativt vanleg hekkefugl i tilknyting til kultur- tek i bruk kasser og andre kunstige reirplassar. landskap og bustadområde.

Bokfink Fringilla coelebs Vanleg og talrik hekkefugl i all slags skog.

Bjørkefink Fringilla montifringilla Vanleg og til tider talrik hekkefugl i bjørkebeltet.

Grønfink Carduelis chloris Truleg relativt fåtalig hekkefugl i tilknytning til kulturlandskap. Opptrer gjerne i småflokkar vinterstid og oppsøkjer gjerne fuglebrettet.

Grønsisik Carduelis spinus Vanleg hekkefugl i skog. Blåmeisa er ein av dei artane det er lettast å få til å hekke i fuglekasser. Foto: Sveinung Klyve. Bergirisk Carduelis flavirostris Ansv. hekkebestand

Relativt fåtalig hekkefugl, truleg mest vanleg

like ovanfor tregrensa. På seinsommaren sjåast Kjøtmeis Parus major bergirisken ofte i småflokkar på næringssøk i Vanleg og talrik hekkefugl. Holrugar som gjerne kulturlandskapet. tek i bruk kasser og andre kunstige reirplassar.

Brunsisik Carduelis cabaret Spettmeis Sitta europaea Truleg relativt vanleg hekkefugl. Arten var inntil Relativt vanleg hekkefugl i litt rikare lauvskog. nylig rekna som ein underart av gråsisik, men Hekkar i naturlege trehol og gamle spettehol. både utbreiing draktforskjellar og storleik gjer at Kan òg hekke i kasser. brunsisiken no har fått status som eigen art (men dei kan ikkje skiljast på lyd, og det er ofte svært vanskelig å Trekrypar Certhia familiaris skilje dei på draktkarakterar også). Brunsisiken er knytt Fåtalig hekkefugl i all slags skog, men ser ut til til kystnære furuskogsområde i Sør-Noreg. Ar- å føretrekke eldre barskog. ten opptrer også vanleg i større og mindre flokkar i trekktidene og om vinteren, gjerne i bland- Nøtteskrike Garrulus glandarius ingsflokkar med gråsisik. Fåtalig hekkefugl i barskog. Oppsøkjer gjerne fuglebrettet om vinteren. Gråsisik Carduelis flammea Truleg vanleg hekkefugl i fjellbjørkeskogen. Har Skjor Pica pica som hekkeart langs kysten ei meir nordleg ut- Vanleg hekkefugl i tilknyting til kulturlandskap breiing enn brunsisiken, og er i vårt fylke knytt og bustadområde. til bjørkeskogen i indre fjordstrøk og områda opp mot bjørkebeltet. Arten opptrer også vanleg Nøttekråke Nucifraga caryocatactes i større og mindre flokkar i trekktidene og om Observert fåtalig, men er ikkje funne hekkande i vinteren, gjerne i blandingsflokkar med brun- Vaksdal. sisik.

Kråke Corvus corone Grankorsnebb Loxia curvirostra Vanleg hekkefugl i tilknyting til kulturlandskap Truleg fåtalig hekkefugl i eldre barskog. In- og bustadområde. vasjonsart som enkelte år kan opptre i store tal utanfor hekketida. Ravn Corvus corax Fåtalig hekkefugl i høgareliggande område, og Furukorsnebb Loxia pytopsittacus eigna fjellveggar ved fjorden. Truleg fåtalig hekkefugl i eldre barskog. Kan òg opptre ganske talrikt i vinterhalvåret, men opp- Stare Sturnus vulgaris trer ikkje like invasjonsarta som grankorsnebb. Vanleg hekkefugl i tilknyting til kulturlandskapet. Dompap Pyrrhula pyrrhula Rosenstare Sturnus roseus Fåtalig hekkefugl i barskog. Mindre flokkar blir Eit individ observert på Nesheim, Eksingedalen jamleg observert vinterstid, og dompapen er for 28/7-1981 (LRSK-arkiv). mange ein kjærkomen gjest på fuglebrettet.

Lappsporv Calcarius lapponicus Vaksdal kommune. To av artane er oppførte i Mogleg fåtalig hekkefugl i vierregionen, men ein kategorien DM (bør overvakast) på raudlista. kjenner ikkje til hekking i Vaksdal. Eit individ Dette er først og fremst eit uttrykk for at ein har observert på Ekse 12/5-1989. lite kunnskap om dei. Flaggermus er elles i ein spesiell forvaltingssituasjon, i og med at både Snøsporv Plectrophenax nivalis dag-, vinter- og barselkoloniar ofte er knytte til Ganske vanleg hekkefugl i fjellet. bygningar.

Meir informasjon om flaggermus finn du på internettsidene Gulsporv Emberiza citrinella til Norsk Zoologisk Forening. Her ligg det òg mykje informa- Hekkar truleg spreidd og fåtalig ved opne om- sjon om dei andre norske pattedyrartane: råde med spreidd buskvegetasjon, gjerne i til- http://www.zoologi.no knyting til kulturlandskapet og på hogstflater. Vannflaggermus Myotis daubentonii Sivsporv Emberiza schoeniclus Truleg relativt vanleg art. Fleire funn vart gjort Fåtalig hekkefugl i buskvegetasjon ved våt- av Syvertsen m.fl. (2000) i 1999. mark. Skjeggflaggermus Myotis mystacinus Bør overvakast (DM)

Truleg relativt fåtalig. Er berre funne nokre få PATTEDYR stadar i Hordaland, men er truleg meir utbreidd enn funna skulle tilseie. Fire individ vart funne INSEKTETARAR på loftet i Stamnes kyrkje 16.07.1999 (Syvert-

sen m.fl. 2000) og det finst eit belegg ved Zoo- Piggsvin Erinaceus europaeus Omsynskr. (DM) logisk Museum Bergen. Ubestemte Myotis- Fåtalig. Knytt til lauvskog og kulturmark i låg- individ vart observert to andre stader i kommu- landet. nen av Syvertsen m.fl. (2000). Skjeggflagger-

musa er svært lik Brandtflaggermus Myotis brand- Vanleg spissmus Sorex araneus tii, og desse kan berre artsbestemmast dersom Vanleg art over heile kommunen under skog- ein har dyra i handa. Brandtflaggermusa er grensa. imidlertid ikkje funne på Vestlandet, så mest

sannsynleg dreier også desse funna seg om Dvergspissmus Sorex minutus Skjeggflaggermus. Truleg nesten like vanleg som vanleg spissmus.

Dokumentert med fleire belegg ved Zoologisk Nordflaggermus Eptesicus nilssonii Museum, Bergen (ZMB). Vanlegaste flaggermusart i Noreg, og sikkert

også i Vaksdal. Det føreligg fleire funn frå Vannspissmus Meomys fodiens kommunen (Stormark 1996, Syvertsen m.fl. Fåtalig art langs vassdrag. Arten er lett å over- 2000). sjå og er dessutan vanlegvis relativt fåtalig.

Dvergflaggermus Pippistrellus pygmaeus Bør overvakast (DM) FLAGGERMUS Truleg relativt vanleg art. Fleire funn vart gjort Flaggermus er ei dyregruppe ein lenge har visst av Syvertsen m.fl. (2000) i 1999. relativt lite om både når det gjeld utbreiing og økologi. Fram til 1989 var samlingane ved Zoo- logisk Museum Bergen den viktigaste kjelda til kunnskapen vår om førekomst og utbreiing av dei ulike flaggermusartane i Hordaland. I 1989 og utover på 1990-talet gjennomførte Tor Stor- mark feltundersøkingar i samband med ei ho- vudfagsoppgåve. Han gjennomførte òg under- søkingar finansiert av Fylkesmannen si miljø- vernavdeling (ei oppsummering er gitt i Stor- mark 1996). I 1998 og 1999 gjennomførte Norsk Zoologisk Forening, på oppdrag frå Fyl- kesmannen si miljøvernavdeling, ei fylkesdek- kande undersøking av flaggermus (Syvertsen m.fl. 2000). Desse undersøkingane har gitt my- Flaggermus er ei dyregruppe ein veit relativt lite om. Fire av kje ny kunnskap om utbreiing og førekomst av i alt sju artar funne i Hordaland er òg registrerte i Vaksdal. flaggermus i Hordaland, og til no er sju artar re- Dyret på bildet er dødt og er ei nordflaggermus. Foto: Svei- nung Klyve. gistrerte i fylket. Fire av desse er òg påviste i

ROVDYR Fjellrotte Microtus oeconomus Truleg relativt vanleg art i fjellet, i alle fall i dei Raudrev Vulpes vulpes indre delane av kommunen (belegg ved Zoolo- Vanleg over heile kommunen. gisk Museum, Bergen).

Bjørn Ursus arctos Klatremus Clethrionomys glareolus I perioden 1802-1884 vart det skote 22 bjørnar i Vanleg art over heile kommunen (belegg ved området Modalen/Eksingedalen (Farestveit Zoologisk Museum, Bergen). 1990). Det vart skote flest i området ved Steins- land, opp mot Stølsheimen, i det som i dag er Gråsidemus Clethrionomys glareolus Modalen kommune. Siste bjørnen i Eksingeda- Er rapportert på faunakort ved Zoologisk Muse- len vart skoten i 1884. Siste bjørn i Hordaland um, Bergen, men førekomst og utbreiing er vart skoten ved Vallavik i Ulvik i 1905. Det har usikker. Er truleg ganske vanleg i fjellet. gått rykte om førekomst av bjørn i området Lemen Lemmus lemmus Ansvarsart Vaksdal/Voss også i nyare tid (på midten av Vanleg i fjellområda. Arten er kjend for sine sto- 1970-talet), men dette har aldri blitt stadfesta. re bestandssvingingar og er ein svært viktig Mink Mustela vison økologisk faktor i høgfjellet. Arten er ganske vanleg langs strandsoner og vassdrag over heile kommunen. Ville minkar er etterkomarar av dyr som har rømt frå pelsdyr- farmar.

Røyskatt Mustela ereminea Vanleg art både i skog og på fjellet.

Snømus Mustela nivalis Truleg relativt vanleg. Er særleg knytt til høga- religgande område. Dokumentert ved Zoologisk Museum Bergen.

Mår Martes martes Utbreidd, men relativt fåtalig art i skog over heile kommunen. Er først og fremst knytt til eldre skog. Sjølv om smågnagarane i forvaltingsmesseig samanheng Jerv Gulo gulo Sjeldan (R) har lita interesse, er dei svært viktige i økologisk forstand. Sjeldant og tilfeldig streifdyr i fjellområda. Nær- Særleg lemenet er kjent for sine store, sykliske bestands- maste kjende yngleområde ligg i Lærdalsfjella i svingingar som har mykje å seie for mange andre artar. Sogn og Fjordane. Foto: Frode Falkenberg.

HAREDYR HJORTEDYR

Elg Alces alces Hare Lepus timidus Vanleg art over det meste av kommunen, både Tilfeldige streifdyr blir observert frå tid til anna. i skog og på fjellet. Det ser ut til at observasjonar av elg har blitt hyppigare dei seinare åra, og dette er i tråd med bestandsutviklinga i fylket som er svakt GNAGARAR aukande. Elgen er ingen talrik art i Hordaland,

men ein liten bestand finst i indre delar av fyl- Ekorn Sciurus vulgaris Vanleg i skog over heile kommunen. ket. I Vaksdal kjem elgen oftast trekkande frå Voss, som har ein regulær bestand. Brunrotte Rattus norvegicus Finst truleg fåtalig i tilknytning til enkelte bu- Rådyr Capreolus capreolus stadområde og bossfyllingar. Innført art. Tilfeldig streifdyr. Hausten 1996 vart eit rådyr- kadaver funne på Dystingen 800-900 moh. Lita skogmus Apodemus sylvaticus Vanleg art i skog over heile kommunen. Tek Rein Rangifer tarandus Ansvarsart seg ofte inn i hus og blir dermed ofte forveksla Fjellområda rundt Eksingedalen, nord i Vaksdal med husmusa, som er ein svært sjeldan art i kommune, ligg i ytterkanten av Fjellheimen vill- Hordaland. reinområde, som omfattar eit område frå Fresvikbreen i Vik i Sogn, vestover til ei linje Markmus Microtus agrestis mellom Steinslandsvatnet i Modalen og Øystre- Vanleg art over heile kommunen (belegg ved bøvatnet i Høyanger. I sør blir området avgren- Zoologisk Museum, Bergen). sa av Vossadalføret frå Bolstad til Gudvangen.

Reinen i dette området har sitt opphav frå tam- resursen i kommunen, med 169 felte dyr i 2003 rein som vart sett ut på 1930-talet, men blir i (Figur 1). Dette utgjer ei slaktevekt på vel 10 dag forvalta som villrein. Dagens bestand i heile tonn og ein førstehands kjøtverdi på rundt området ligg truleg på 600-700 dyr, men fjell- 600.000 kr. områda rundt Eksingedalen blir stort sett berre Hjorten har lenge vore i vekst over heile Vest- sporadisk brukt av reinen. landet. Til no ser det ikkje ut til at denne veks- I fjellområdet vest for vegen over Nesheimfjellet ten har vore sterkt avgrensa av beitegrunnlaget. (mellom Teigdalen og Eksingedalen), går det Ein ytterlegare vekst vil imidlertid kunne endre ein liten flokk på omlag 25 dyr. Her har ein sett dette, noko som kan føre til redusert kondisjon ut dyr i fleire omgangar, men dyra ser ut til å ha og slaktevekter. ein tendens til å trekkje austover og ut av om- Hjorteforvaltinga er ein av dei store utfordringa- rådet. Området må nok reknast som marginalt ne i viltstellsamanheng. Kor stor ein ønskjer at for rein og kvaliteten på vinterbeitet er heller ik- hjortebestanden skal vere, blir ei avveging mel- kje utgreidd. lom ønsket om størst mogleg bestand i forhold Det er òg rein i området rundt Bergsdalen. Rei- til beitegrunnlaget og minst mogleg beiteskadar nen i dette området stammar frå utsetjingar i på skog og innmark. området rundt Bordalen i Voss. Voss- Å peike ut område som er spesielt viktige for Hardanger tamreinlag sette i gang tamreindrift hjorten er vanskeleg. Men generelt vil lågarelig- mot slutten av 1920-åra. Det har vore fleire ut- gjande, sørvendte lauvskogslier med tynt eller setjingar og ein reknar med at stamma no tel i kortvarig snødekke kunne vere ein minimums- underkant av 300 dyr. Dyra har spreidd seg faktor vinterstid, spesielt i snørike vintrar. over eit større område som omfattar Gråsida i I sommarhalvåret finst hjorten spreidd over hele Voss, mot Ålvik og Kvamskogen i Kvam og mot kommunen. Men særleg i vintrar med mykje Herfinndalen i Vaksdal. Dyr har òg kryssa snø, trekkjer hjorten ned mot fjordane der næ- Bergsdalen ved Holeberg og brukar området ringstilgangen er betre. Nokre av områda langs mellom Bergsdalen og Evanger. Området mel- fjordane er viktige beiteområde, ikkje berre for lom Bergsdalen og Herfinndalen blir i hovudsak lokale dyr, men for hjort frå heile regionen. Vik- brukt som vinterbeite. tige område er Veafjorden ved Fokstad som har Frå midten av 1970-talet vart det gjort ei end- vinterdyr frå Osterøy og Kvåstadlia ved Kvam- ring i lovgjevinga for tamrein, som gjorde at det me, områda rundt indre Osterfjord og ved Fur- ikkje lenger kunne dispenserast frå merkeplikta. nes i Bolstadfjorden som har vinterdyr frå Voss. Stamma følgjer difor ikkje lenger vilkåra for tam- Sesongtrekk oppstår som følgje av endringar i reindrift. I praksis blir stamma i dag forvalta som hjorten sin næringstilgang. Tilgangen på beite villrein, sjølv om området ikkje er formelt orga- er ofte bestemt av snødjupna, som gjerne er nisert som villreinområde. den utløysande faktoren for sesongtrekka. Meir lokale døgn- og beitetrekk føregår over heile Hjort Cervus elaphus kommunen. Trekka følgjer ofte meir eller mind- Vanleg over det meste av skogområda i kom- re faste trekkruter som ofte er dei same frå år til munen. Utnyttar òg beite i fjellet sommarstid. år. Hjorten er utan samanlikning den største jakt-

200 188 Tal felte dyr 178 Tildelte løyve 163 169 154 149 144 142 145 150 140 142 132 134 133 134 128 130 124 122 114 115 101 106 97 99 94 100 88 89

Tal dyr Tal 84 78 76 79 77 71 62 58 61 56 53 48 50

0 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Figur 1. Tal på felte hjort og tildelte løyve i Vaksdal 1984-2003.

KVA BØR KARTLEGGAST BETRE? reirfunn bør plottast med GPS, dvs. med ein presisjon på 10-15 meter. Ein slik presisjon Ein har hatt avgrensa ressursar til feltundersø- er nødvendig dersom ein skal kunne ta dei kingar i dette prosjektet. Ein del feltarbeid er nødvendige omsyn i skogbruket. naudsynt for å kvalitetskontrollere innsamla - Det er ønskjeleg med jamleg oppfølging av opplysningar og for å kunne gje ei fagleg vurde- eit utval storfuglleikar for å få eit mål på bes- ring av eit området som viltområde. Feltarbeid tandsutviklinga. vil dessutan alltid føre med seg konkrete obser- - Spelplassar for orrfugl bør kontrollerast og vasjonar som er viktig grunnlag ved den faglege vurderast. Berre større, faste spelplassar vurderinga av områda. I ein del tilfelle vil ein har interesse i viltkartleggingssamanheng. kunne gjere nye registreringar som kan danne • Det er ønskjeleg å få betre dokumentasjon på grunnlag for nye prioriterte viltområde og ei førekomsten og utbreiing av spettar, spesielt noko anna avgrensing av viltområda enn tilfella raudlisteartane kvitryggspett og gråspett. I er i dag. Ikkje minst vil feltarbeid kunne auke denne samanheng bør viktige spettebiotopar presisjonen av viltopplysningane, noko som er kartleggast meir presist. Større område med svært viktig for å kunne drive god og presis for- eldre skog er viktige, men desse kan vere valting. vanskeleg å handtere forvaltingsmessig. Difor Ved framtidige revisjonar av viltkartverket er det er det viktig innanfor desse områda å kartfes- naudsynt at feltregistreringar får ein større plass te konkrete hekkeplassar, eldre ospeholt og i kartlegginga. Her vil dagens kartlegging vere gammalskog med særleg god tilgang på gadd eit viktig grunnlag for vidare arbeid. Under er (ståande død ved). det foreslått nokre konkrete felt ein ønskjer meir • Ein gjennomgang av ein del ferskvatn og våt- kunnskap om. markslokalitetar i fjellet er ønskjeleg. Spesielt med tanke på hekkande lom, men òg for å få • Avgrensinga av ein del funksjonsområde bør betre dokumentasjon på fuglefaunaen gene- om mogleg bli meir presis. Dette gjeld særleg relt. større skogområde (beite- og leveområde for • Førekomsten av amfibiar og til dels småpatte- storfugl, spettar og hjort). Dagens avgrensing dyr er dårlig dokumentert. Nokre av desse ar- av desse områda bør vurderast på grunnlag tane kan kanskje registrerast gjennom skule- av synfaringar og feltundersøkingar i ynglepe- prosjekt, med registrering av froskeegg/ rum- rioden. petroll og sporteikn. Opphenging av nokre • Det er behov for ein gjennomgang av eksiste- kattugleholkar ulike stader i kommunen vil rande opplysningar om trua- og sårbare artar kunne vere til god hjelp, fordi kattugla sine og nykartlegging: gulpebollar kan gi nyttig informasjon om føre- Fordi hønsehauken er sårbar i forhold til - komst av små pattedyr. skogbruk, er det ønskjeleg å få ei betre oversikt over hekkeområde. Kvart enkelt

8. BRUKARINTERESSER I NATUREN OG KONFLIKTAR I FORHOLD TIL VILTET

SKOGBRUK • Sumpskog bør i størst mogleg grad sparast for hogst. Sumpskog er ofte svært viktig som beiteområde og hek- Omlag 9% av arealet i Vaksdal, eller omlag keområde for fugl. Det er òg ein relativt sjeldan naturtype. 65000 daa) er produktiv skog, dvs. skog som • Ein bør unngå grøfting av myr og ”vassjuk mark”. veks raskt nok til å kunne danne grunnlag for • Sett igjen nokre store tre som får sjansen til å bli verkeleg gamle. lønsamt skogbruk. Mange av dei truga og sårba- • Sett igjen døde tre og store lauvtre, særleg osp, som re viltartane er knytt til dei produktive skogsmil- reirtre og ”spiskammers” virvellause dyr og spettar. jøa og difor har den enkelte skogeigar ei viktig • Unngå treslagsskifte i frodige lauvskogsområde og områ- rolle når det gjeld forvalting av viltet sine leve- de med eldre blandingsskog. område. • Ta omsyn til funksjonsområde for spesielle artar, som reir- område for rovfugl og leikområde for storfugl. Dagens konflikt mellom viltinteresser og skog- • Ved vegframføring og hogst i viktige og svært viktige vilt- bruksinteresser er knytt til intensiv utnytting av område er det viktig at viltmyndigheitene blir tatt med i skogareala på høge bonitetar for tømmerpro- planlegginga på eit tidleg stadium. duksjon. Slike konfliktar har til no vore relativt små i Vaksdal, først og fremst fordi bratt terreng JORDBRUK har gjort rasjonell skogsdrift vanskeleg. Også jordbrukslandskapet er svært viktig for Dei artane som først og fremst blir rekna som mange viltartar. Jordbrukslandskapet er kjenne- sårbare i forhold til skogbruket er artar som krev teikna ved høg primærproduksjon, noko som større, samanhengande område med gammal også viltet kan dra nytte av (Jordbruksområda furuskog. Hønsehauk og storfugl er blant dei får kunstig høg planteproduksjon ved gjødsling, mest utsette, fordi dei områda som er mest att- og i tillegg er jordbruksareala som regel lagt til raktive for desse artane samstundes er dei mest dei frå før mest produktive områda). Mange av attraktive i skogbrukssamanheng. Bestandstil- viltartane finst truleg i høgare tal i jordbruksland- bakegangen hos desse artane på landsbasis skapet enn dei ville ha gjort naturleg. Enkelte har truleg først og fremst skjedd etter ca. 1950, i artar ville ha vore sjeldne eller kanskje heilt frå- samband med innføringa av bestandskogbruket. verande lokalt, utan jordbrukslandskapet (t.d. Større hogstflater, treslagsskifte og ein meir låvesvale, stare og gråsporv). einsarta skogstruktur har mange stader ført til ei Intensivering og mekanisering av jordbruket har fragmentering av leveområda for desse artane. ført til eit meir einsarta landskap der tilgangen Bestandsskogbruket har òg negative konse- på ulike levestader er lågare enn ved tradisjonell kvensar for spettane, særleg artar som i stor jordbruksdrift. Karakteristiske trekk ved dagens grad er avhengige av død ved, som kvitrygg- jordbruk som kan ha negative konsekvensar for spett og gråspett. Og særleg gråspetten er av- viltet er: Attgroing av beitemark, kanalisering og hengig av tilgang på eldre osp som reirtre. Ei lukking av bekkar, grøfting av fuktmark, fjerning rekkje andre holrugande fugleartar er avhengige av kantskog og åkerholmar, sprøyting, vassfor- av gamle spettehol som reirplass. Ein nedgang i ureining ved utslepp av gjødsel og silosaft, tørr- spettebestandane kan difor også få konsekven- legging og oppdyrking av våtmark. sar for dei såkalla sekundære holrugarane. På den andre side kan viltet ha uønskte verkna- Etterkvart har auka kunnskap om økologi gjort der på landbruket. Mange stader har ei veksan- det mogleg å drive skogen meir økologisk riktig. de hjortestamme ført til auka problem med bei- Og dei siste åra har skogbruket vist større vilje teskadar på skog og innmark. Det er òg tidvis til å ta fleirbruksomsyn i skogbruksplanlegginga. konfliktar mellom rovdyr og sauehald i enkelte Det kan likevel ofte kome til konflikt mellom øns- område. Reven er nok det rovdyret som hyppi- ket om å drive skogen økologisk forsvarleg og gast fører til lammetap i Vaksdal. Av dei freda samstundes maksimere det økonomiske utbytet. rovviltartane blir det tidvis meldt om tap som God skogbruksplanlegging, der også kunnskap skuldast kongeørn, men til vanleg må tap som om økologi har ein sentral plass, er svært viktig i skuldast freda rovvilt reknast som lite. denne samanheng. Under følgjer nokre tiltak som vil vere viktige for å ivareta viltinteressene: FRILUFTSLIV OG FERDSEL

• Eit visst minimumsareal med gammalskog bør oppretthal- I Noreg har allmenta lovfesta rett til fri ferdsel i dast. utmarka. Dette gjeld dei fleste former for frilufts- • Ein bør sette att kantskog mot myr, elvar, vatn og dyrka liv, men med visse avgrensingar (jakt, fiske og mark. • Ein bør unngå hogst i bekkekløfter, like under bratte berg- motorisert- og organisert ferdsel). Ferdsel i ut- skrentar og på rasmark. mark er ofte eit resultat av den enkelte si inte- • Mindre øyar på myr og i vatn er ofte viktige hekkelokalite- resse for natur og naturopplevingar. Likevel vil tar og bør difor ikkje hoggast. slik ferdsel, både til lands og til vanns, nesten

alltid kunne ha visse negative konsekvensar for jøvernansvarleg i kommunen varslast. I enkelte viltet. Særleg i yngletida er mange viltartar vare tilfelle kan det vere aktuelt å vurdere eit opp- for forstyrringar, men også til andre årstider kan synssamarbeid med folk frå lokalmiljøet. stress på grunn av ferdsel kunne føre til at enkelte artar endrar bruken av området. BUSTADOMRÅDE OG INDUSTRI Hundar kan gjere stor skade på viltet dersom dei Bygging av bustadar, industri, havneområde blir sleppte laus i viltet si yngletid. Det er difor osv. vil alltid ha visse negative konsekvensar for innført bandtvang i tida mellom 1. april og 20. enkelte viltartar. Direkte ved sjølve arealinngre- august. pet og indirekte ved auka aktivitet, ferdsel og

støy. I framtidig arealforvalting er det viktig at JAKT industri, bustadfelt eller hyttefelt ikkje blir lagt in- Som ved anna ferdsel i utmark kan jakt, ved nanfor prioriterte viltområde og heller ikkje så ferdsla i seg sjølv, ha uheldige verknader på vil- nær opptil desse at dei blir vesentleg negativt tet, også på artar som ikkje er jaktbare. Jakta påverka. føregår imidlertid til den tida på året då viltet er minst sårbart for forstyrringar. VEGAR Når det gjeld småviltet har uttaket i samband Vegbygging er ofte store naturinngrep. Ein av med jakta under normale forhold liten verknad dei største negative konsekvensane er den på bestandsutviklinga. Likevel vil eit høgt lokalt fragmenteringa av landskapet som vegbygging jaktpress over tid truleg kunne føre til ein reduk- fører med seg. Særleg større vegar, med høge sjon i lokale viltbestandar (Kastdalen 1992, Hjel- vegskjeringar og stor trafikk kan representere jord 1994), både som ein følgje av sjølve utta- vandringshinder for enkelte viltartar. Vegframfør- ket, og ved at viltet flyttar til andre område. Det ing opnar dessutan for auka tilgjenge til område er sjølvsagt grenser for kor stort jakttrykk ein som det frå før var meir tidkrevjande å nå. Dette bestand tåler, difor er det viktig at den lokale vilt- kan føre til auka forstyrringseffekt langt utanfor forvaltinga til ei kvar tid vurderer kvar grensa for sjølve vegtraséen. Påkjørslar av vilt er òg stad- forsvarleg uttak går. vis eit alvorleg problem, ikkje berre for viltet men Når det gjeld hjortevilt er jakta eit viktig bes- òg når det gjeld trafikktryggleik. Ved planlegging tandsregulerande verkemiddel. Prinsippet om og tilrettelegging kan skadeverknadane avgren- retta avskyting er innført for å oppnå ei ønska sast. Ved bygging av traktorvegar og skogsbil- kjønns- og alderssamansetjing i bestanden for vegar er det viktig at skogetaten tek kontakt med dermed å oppnå optimal produksjon. Retta av- viltforvaltingsmyndigheitene, for i størst mogleg skyting føreset at ein har god kjennskap til bes- grad å unngå alvorlege konfliktar. tandsstorleik og alders- og kjønnsfordelinga i bestanden. ”For store” bestandar av hjortevilt VASSKRAFTUTBYGGING kan føre til lavare slaktevekter (generelt dårlega- re kondisjon), redusert overleving om vinteren Ved kraftutbygging kan det oppstå mange uhel- og store beiteskadar på skog og innmark. Kor dige konsekvensar for viltet, både ved direkte stor ein ønskjer at hjortebestanden skal vere blir inngrep i hekke- og yngleområde og indirekte difor ei avveging mellom ønsket om optimal pro- ved forringing av næringstilgang. Anleggsverk- duksjon og omfanget av beiteskadar. semda fører ofte til store arealinngrep (vegfram- Det er viktig å understreke at jakt ikkje er nød- føring og tunneltipp), i tillegg kan aktiviteten i an- vendig for viltet eller naturen sin eigen del, men leggsperioden verke forstyrrande. Anleggsvega- berre ut frå vårt eige ønske om optimal produk- ne lettar dessutan tilgangen til avsidesliggande sjon. område. Sjølve reguleringa kan føre til oversvømming av FAUNAKRIMINALITET hekkeområde og dårlegare næringstilgang gjennom uttørking av bekkar og elvar (t.d. dårlegare Jakt og fangst av freda vilt, særleg truga og sår- produksjon av fisk, botndyr og insekt). Når det bare rovfuglar og ugler, er eit utbreidd problem gjeld endringar i vasstand er særleg lomartane på landsbasis. Dette gjeld både ulovleg felling utsette fordi dei oftast bygger reiret like i av det nokre oppfattar som ”skadevilt”, felling av vasskanten. sjeldne artar for utstopping og ulovleg innsam- Dei fleste større vatn og vassdrag i Vaksdal er ling av egg og ungar t.d. for falkonering. I Noreg regulerte for kraftproduksjon. Dette gjeld er det generelt forbod mort eggsamling, og Eksingedalsvassdraget, Bergsdalsvassdraget, medviten forstyrring av hekke/yngleplassar kan Fossdalsvassdraget, Vaksdalsvassdraget og òg i alvorlege tilfelle reknast som faunakriminali- Hesjedalsvassdraget (Osterøy). tet. Omfanget av slik aktivitet lokalt i Vaksdal er ikkje kjent, men ved mistanke om ulovleg eller uansvarleg aktivitet bør lensmannsetaten og mil-

KRAFTLEIDNINGAR linjer gjennom dei prioriterte viltområda, men dersom det likevel ikkje er til å unngå, kan god Kollisjon med kraftleidningar tek livet av svært planlegging redusere skadeverknadane. Kraftlin- mykje fugl, og dei årlege tala er truleg sjusifra. jer bør ikkje leggast i inn- og utflygingsruta frå Når det gjeld dei jaktbare artane, særleg hønse- våtmarkslokalitetar, nær spelplassar for skogs- fuglar, reknar ein med at kraftleidningar kvart år høns eller i nærleiken av hekkeplassar for rov- tek livet av fleire fuglar enn det som blir felt un- fugl og hubro. I særleg utsette område bør ein der jakta. vurdere jordkabel. Det er dei mindre høgspentlinjene som er farle- gast for viltet, fordi dei er mindre synlege og ofte AVFALL ligg i høgde med tretoppane. Men også større høgspentlinjer er farlege, særleg i skumringa og Opne avfallsplassar har ofte blitt trekte fram i om natta. samband med uønskt store populasjonar av rev Dei fleste fuglane misser livet ved kollisjon med og kråkefugl, som blir sett på som viktige preda- leidningane, men enkelte rovfuglar og ugler er torar på egg og ungar av jaktbart vilt*. òg utsette for såkalla elektrokusjon. Desse Små, private avfallsplassar kan ha den same brukar stolpane som utkikkspost og kan få effekten som større kommunale fyllingar. Det straum gjennom seg når dei rører ved to leid- har òg blitt reist spørsmål om slakteavfall frå ningar eller leidning og jord samstundes. Prob- hjortejakta kan vere med å oppretthalde ”kuns- lemet er kjent både for hubro og hønsehauk, tig” høge bestandar av rev og kråkefugl men hubroen er særleg utsett. Problemet kan (Smedshaug & Sonerud 1997). Dersom ein har fjernast ved å isolere leidningane med plast- mistanke om at dette kan vere eit problem, bør strømper dei første metrane ut frå kvar stolpe. ein ta konsekvensen av dette og ”feie for eiga På grunn av faren for påflyging og elektrokusjon, dør”. er det viktig å ta omsyn til viltet ved plassering Vaksdal kommune hadde frå 1980 ei open boss- av nye linjetraséar. Ein bør unngå å legge kraft- fylling i Geitabotn ved Bolstadfjorden. Særleg

om vinteren kunne det samlast store flokkar med ravn (maks. 130 registrert) og kråke i om- rådet. Bossplassen vart nedlagt i 1997 og kråke- fuglane er no borte.

*Om kråkefuglane verkeleg spelar ei viktig rolle når det gjeld regulering av skogshønsbestandane er høgst usikkert. Re- ven ser ut til å spele ei langt viktigare rolle enn både rovfugl, kråkefugl og mårdyr til saman. I Aust-Agder vart det dokumentert ein auke i bestandane av både mår, hønsehauk og storfugl ein periode etter utbrotet av reveskabb (Selås m. fl. 1995).

OPPDRETTSANLEGG Oppdrettsanlegg kan føre til visse konfliktar i forhold til viltinteressene. Eit oppdrettsanlegg kan ha forstyrringseffekt, og plassering av an- legget nært t.d. kjende hekkeplassar for sjøfugl kan vere uheldig. Andre konfliktar går på at enkelte dyreartar nyttar oppdrettsanlegg som mat- fat. Dei mest aktuelle "konfliktartane" er skarv, gråhegre, måsar (spesielt gråmåse og svartbak), ærfugl (som et blåskjel), oter og steinkob- be. Det ligg berre ein oppdrettslokalitet i Vaksdal, og her har ein ikkje registrert konfliktar i forhold til viltet. Det er likevel viktig at ein tek omsyn til denne problematikken ved framtidig plassering av nye oppdrettsanlegg. Dersom plassering av

Mange fuglar misser livet ved kollisjon med kraftlinjer. Her anlegga blir gjort i samråd med viltmyndigheite- har to kattugleungar mist livet ved elektrokusjon. Korleis ne, vil ein i større grad kunne unngå opplagte kraftlinjene blir plasserte kan ha avgjerande betydning for konfliktar. kor stort kollisjonsproblemet blir. Foto: Sveinung Klyve.

9. LITTERATUR

Anon. 1977. Ornitologiske observasjoner. - uregulerte vassdrag. Fremdriftrapport nr. 7 Krompen 6 (3): 7-9. fra prosjektet. - NNI -Rapport nr. 73: 1-21. Anon. 1990. Ornitologiske observasjoner 1989. Kastdalen, I. 1992. Skogshøns og jakt. – Rap- - Krompen 19 (1): 17-24. port, Norges Jeger og Fiskerforbund. 37s. Byrkjeland, S. 1999. Ornitologisk inventering av Mjøs, A.T. 1991. Årsberetning fra LRSK- Herlandsnesjane naturreservat, Osterøy Hordaland 1990. - Krompen 20 (1): 11-16. kommune 1999. – Rapport frå Norsk Ornito- Mjøs, A.T. & Frantzen, E. 1997. Hordalands- logisk Forening, avd. Hordaland. rapporten 1996. – Krompen 26: 180-193. Danielsen, I. 1996. Handlingsplan for truete og Mjøs, A.T. & Frantzen, E. 1996. Hordalands- sårbare viltarter i Hordaland - med rødliste. rapporten 1995. - Krompen 25 (3): 63-74. MVA-rapport 2-1996. 74s. Mjøs, A.T. & Håland, A. 1999. Fylkesvegpro- Direktoratet for Naturforvaltning 1996. Viltkart- sjektet Tyssebotn - Kaldestadsundet, Oster- legging. DN-håndbok 11. 112s. øy. Ornitologisk kartlegging og verdivurde- Direktoratet for Naturforvaltning 1999. Nasjonal ring. – NNI-Rapport nr. 50: 1-27. rødliste for truete arter i Norge 1998. DN- Moen, A. 1998. Nasjonalatlas for Norge: Vege- rapport 1999-3. 162 s. tasjon. Statens kartverk, Hønefoss. 199 s. Falkenberg, F. 1999. Fugler i Hordaland 1997. Osaland 1989. Ornitologiske observasjonar – Krompen 28: 13-32. 1988. – Krompen 18: 66-86. Falkenberg, F. 2000. Fugler i Hordaland 1999. – Overvoll, O. & Reigstad, T.B. 2000. Ring- Krompen 29: 73-103. merking og studie av fossekall i Hordaland Falkenberg, F. 2002. Fugler i Hordaland 2001. - (og andre stader). – Krompen 29: 104-108. Krompen 31: 94-119. Pedersen F.H. 1995. Sjeldne fugler i Hordaland Falkenberg, F. 2003. Fugler i Hordaland 2002. 1994. – Krompen 24: 74-78. – Krompen 32: 131-156. Pedersen H.C. 1994a. Orrfugl Tetrao tetrix. S. Folkestad, A.O. & Sleire. M.H. 2000. Prosjekt 144-145 i: Gjershaug, J.O., Thingstad, P.G., Havørn. Havørnbestanden i Hordaland pr. Eldøy, S. & Byrkjeland, S. (red.): Norsk Fug- 2000. Rapport for prosjektperioden 1974- leatlas. Norsk Ornitologisk Forening, Klæbu. 2000. – Intern rapport til Fylkesmannen i Pedersen H.C. 1994b. Storfugl Tetrao urogal- Hordaland, miljøvernavd. lus. S. 146-147 i: Gjershaug, J.O., Fylkesmannen i Hordaland 1991. Utkast til ver- Thingstad, P.G., Eldøy, S. & Byrkjeland, S. neplan for våtmark i Hordaland fylke. (red.): Norsk Fugleatlas. Norsk Ornitologisk Gjerde, I. 1988. Storfuglbestanden i Hordaland: Forening, Klæbu. Størrelse, utvikling og forvaltning. – Fylkes- Selås, V., Smedshaug, C.A., Lund, S.E. & Sone- mannen i Hordaland, miljøvernavd. Rapport. rud, G. 1995. Reveskabbens betydning for 33s. småviltet i Norge. – Fagnytt naturforvaltning Gjerde, I. 1990. Tiurleiker i Hordaland 1990. – nr. 10-1995: 1-4. Norges landbrukshøgskole. Fylkesmannen i Hordaland, miljøvernavd. Smedahaug, C.A. & Sonerud, G.A. 1997. Rov- Internt notat. dyr, åtsler og predasjon på småvilt. – Fagnytt Gjershaug, J.O., Thingstad, P.G., Eldøy, S. & naturforvaltning nr. 8-1997: 1-4. Norges land- Byrkjeland, S. (red.) 1994. Norsk fugleatlas. brukshøgskole. – Norsk Ornitologisk Forening, Klæbu. Stormark, T.A. 1996. Flaggermus i Hordaland. Haftorn, S. 1971. Norges fugler. - Universitetsfor- Del III, s. 174-180 i Olsen, K.M. (red.): laget. 862 s. Kunnskapsstatus for flaggermus i Norge. – Hjeljord, O. 1995. Ryper og jakt. Hvor stort uttak Norsk Zoologisk Forening. Rapport 2. 210s. tåler en rypestamme? – Fagnytt Naturforvalt- Syvertsen, P.O., Isaksen, K., Olsen, K.M., ning nr. 6-1995. 4s. Norges landbrukshøgsko- Rigstad, K. & Starholm, T. 2000. Kartlegging le. av flaggermus i Hordaland. Kunnskapssta- Håland, A. & Mjøs, A. T. 2001. Bestandsøkologi tus 1999. – Norsk Zoologisk Forening. Rap- hos fossekall Cinclus cinclus i regulerte og port 9, manuskript.

36 VEDLEGG I. ARTSLISTE

I den følgjande artslista har vi prøvd å gi ein grov kvantitativ status for dei ulike viltartane i Vaksdal. Mange av desse vurderingane er høgst skjønsmessige. For det første er kunnskapsgrunnlaget i mange tilfelle for dårleg. Og særleg når det gjeld sykliske smågnagarar og ein del fugleartar varierer talet svært mykje frå årstid til årstid og frå år til år. Det er sjølvsagt òg store nyansar i førekomst artane imellom, og ikkje minst mellom dei ulike artsgruppene, som er umogleg å få fram i ei slik oversikt. For nokre artar, der ein meiner å ha grunnlag for det, er det gjort eit estimat for talet på hekkepar. For nokre artar vil det òg vere mogleg å finna meir utfyllande informasjon i statuskapitlet. Ein del av vurderingane i lista kan heilt sikkert diskuterast, og det er eit ønske at ein i framtida skal få betre kunnskap om dei ulike artane sin status i kommunen.

Kodar nytta i artslista: Oppsummering: Status Førekomst Status D påvist yngling (x) enkeltobservasjonar Gruppe D C B O Totalt C sannsynleg yngling (xx) fåtalig, uregelmessig Amfibium 1 1 0 0 2 B mogleg yngling X fåtalig, regelmessig Krypdyr 1 0 0 0 1 O observert XX vanlig Fuglar 69 25 9 31 134 * tidlegare XXX talrik Pattedyr 6 18 0 5 29 Totalt 77 44 9 36 166

Førekomst Norsk navn Vitskapeleg navn Status Vår Sommar Haust Vinter

AMFIBIUM Frosk Rana temporaria D XX XX XX i dvale Padde Bufo bufo C X X X i dvale

KRYPDYR Hoggorm Vipera berus D XX XX XX

FUGLAR

LOMMAR Smålom Gavia stellata D X 7-8 par X X Storlom Gavia arctica D (xx) (xx) (xx) (xx)

SKARVAR Storskarv Phalacrocorax carbo O XXX

HEGRER Gråhegre Ardea cinerea B XXXX

ANDEFUGLAR Sangsvane Cygnus cygnus O XXX Grågås Anser anser O X Kanadagås Branta canadensis O XXXX Mandarinand Aix galericulata O (x) (x) Brunnakke Anas penelope D (xx) (xx) (xx) Krikkand Anas crecca D XXX Stokkand Anas platyrhynchos D XX XX XX XX Stjertand Anas acuta O (x) Toppand Aythya fuligula O XXXX Ærfugl Somatria mollissima O (xx) (xx) X X Sjøorre Melanitta fusca O (xx) (xx) (xx) (xx) Kvinand Bucephala clangula O XXXX Siland Mergus serrator D XXXX Laksand Mergus merganser D XXXX

37 Førekomst Norsk navn Vitskapeleg navn Status Vår Sommar Haust Vinter

ROVFUGLAR Havørn Haliaeetus albicilla O XXXX Hønsehauk Accipiter gentilis D X 5-6 par X X Sporvehauk Accipiter nisus C XXXX Fjellvåk Buteo lagopus D XXX Kongeørn Aquila chrysaetos D X 3 par X X Fiskeørn Pandion haliaetus O 3-4 par (x) Tårnfalk Falco tinnunculus C XXX Dvergfalk Falco columbarius C X X X (xx) Jaktfalk Falco rusticolus D X 2-3 par X X Vandrefalk Falco peregrinus C XXX(xx)

HØNSEFUGLAR Lirype Lagopus lagopus D XX XX XX XX Fjellrype Lagopus mutus D XX XX XX XX Orrfugl Tetrao tetrix D XX XX XX XX Storfugl Tetrao urogallus D XXXX

TRANEFUGLAR Åkerrikse Crex crex B* (xx) (xx) Trane Grus grus O (x)

VADEFUGLAR Tjeld Haematopus ostralgeus D XXX Sandlo Charadrius hiaticula O (x) Boltit Charadrius morinellus B (x) Heilo Pluvialis apricaria C XXX Vipe Vanellus vanellus D XXX Temmincksnipe Calidris temminckii O (x) Fjøreplytt Calidris maritima C XXX Enkeltbekkasin Gallinago gallinago D XXX Rugde Scolopax rusticola D XXX Storspove Numenius arquata B (xx) Raudstilk Tringa totanus C XXX Gluttsnipe Tringa nebularia O (xx) Skogsnipe Tringa ochropus B (x) (x) Strandsnipe Actitis hypoleucos D XX XX XX

JOAR, MÅSAR OG TERNER Dvergmåse Larus minutus O (x) Fiskemåse Larus canus D XX XX XX XX Sildemåse Larus fuscus O XXX Gråmåse Larus argentatus B XXXX Svartbak Larus marinus O XXXX Makrellterne Sterna hirundo O X

DUER Bydue Columba livia C XXXX Ringdue Columba palumbus C X X X (xx)

GAUKEFUGLAR Gauk Cuculus canorus D XXX

UGLER Hubro Bubo bubo D XXXX Snøugle Nyctea scandiaca O (x) Haukugle Surnia ulula O (xx) Kattugle Strix aluco C XXXX Jordugle Asio flammeus O (x) Perleugle Aegolius funereus O (x)

38 Førekomst Norsk navn Vitskapeleg navn Status Vår Sommar Haust Vinter

SPETTEFUGLAR Vendehals Jynx torquilla D (xx) (xx) (xx) Gråspett Picus canus D XXXX Grønspett Picus viridis D XXXX Flaggspett Dendrocopos major D XXXX Kvitryggspett Dendrocopos leucotos D XXXX Dvergspett Dendrocopos minor D XXXX

SPORVEFUGLAR Sanglerke Alauda arvensis O (xx) Sandsvale Riparia riparia D XXX Låvesvale Hirundo rustica D XXX Taksvale Delichon urbica D XXX Trepiplerke Anthus trivialis D XXX XXX XXX Heipiplerke Anthus pratensis D XXX XXX XXX Skjærpiplerke Anthus petrosus O X Vintererle Motacilla cinerea C (xx) (xx) Linerle Motacilla alba D XX XX XX Svartryggerle M. a. yarrellii (x) Sidensvans Bombycilla garrulus O (xx) (xx) (xx) Fossekall Cinclus cinclus D XX 60-80 par XX XX Gjerdesmett Troglodytes troglodytes D XXX XXX XXX XX Jernsporv Prunella modularis D XX XX XX (xx) Raudstrupe Erithacus rubecula D XXX XXX XXX X Blåstrupe Luscinia sveicica D XXX Raudstjert Phoenicurus phoenicurus D XXX Buskskvett Saxicola rubetra D XXX Steinskvett Oenanthe oenanthe D XXX Ringtrast Turdus torquatus D XXX Svarttrast Turdus merula D XXX XXX XXX XX Gråtrast Turdus pilaris D XXX XXX XXX X Måltrast Turdus philomelos D XX XX XX Raudvengetrast Turdus iliacus D XXX XXX XXX (xx) Gulsongar Hippolais icterina C XXX Møllar Sylvia curruca O (x) Tornsongar Sylvia communis D XXX Hagesongar Sylvia borin B (xx) (xx) X Munk Sylvia atricapilla D XX XX XX (xx) Bøksongar Phylloscopus sibilatrix O (x) Gransongar Phylloscopus collybita C XXX Lauvsongar Phylloscopus trochilus D XXX XXX XXX Fuglekonge Regulus regulus C XX XX XX XX Gråflugesnappar Muscicapa striata D XX XX XX Svartkvitflugesnappar Ficedula hypoleuca D XX XX XX Stjertmeis Aegithalos caudatus D XXXX Lauvmeis Parus palustris D XXXX Granmeis Parus montanus D XXX XXX XXX XXX Toppmeis Parus cristatus C XX XX XX XX Svartmeis Parus ater C XXXX Blåmeis Parus caeruleus D XXX XXX XXX XXX Kjøtmeis Parus major D XXX XXX XXX XXX Spettmeis Sitta europaea C XX XX XX XX Trekrypar Certhia familiaris C XXXX Nøtteskrike Garrulus glandarius C XXXX Skjor Pica pica D XX XX XX XX Nøttekråke Nucifraga caryocatactes B XXXX Kråke Corvus cornix D XX XX XX XX Ravn Corvus corax D XXXX Stare Sturnus vulgaris D XX XX XX Rosenstare Sturnus roseus O (x)

39 Førekomst Norsk navn Vitskapeleg navn Status Vår Sommar Haust Vinter

Gråsporv Passer domesticus D XXXX Bokfink Fringilla coelebs D XXX XXX XXX XXX Bjørkefink Fringila montifringilla D XXX XXX XXX XXX Grønfink Carduelis chloris C X X XX XX Grønsisik Carduelis spinus D XX XX XX X Bergirisk Carduelis flavirostris D XX XX XX X Brunsisik Carduelis cabaret B XX XX XXX XX Gråsisik Carduelis flammea C XX XX XXX XX Grankorsnebb Loxia curvirostra C XXXX Furukorsnebb Loxia pytyopsittacus C XXXX Dompap Pyrrhula pyrrhula D XXXX Lappsporv Calcarius lapponicus O (x) (x) (x) Snøsporv Plectrophenax nivalis C XXX Gulsporv Emberiza citrinella C XXX Sivsporv Emberiza schoeniclus D XXX

PATTEDYR

INSEKTETARAR Piggsvin Erinaceus europaeus C XXXX Vanlig spissmus Sorex araneus C XXX XXX XXX XXX Dvergspissmus Sorex minutus C XXX XXX XXX XXX Vannspissmus Meomys fodiens C XXXX

FLAGGERMUS Vannflaggermus Myotis daubentonii C XX XX XX i dvale Skjeggflaggermus Myotis mystacinus C X X X i dvale Nordflaggermus Eptesicus nilssonii C XX XX XX i dvale Dvergflaggermus Pipistrellus pygmaeus C XX XX XX i dvale

ROVDYR Raudrev Vulpes vulpes D XX XX XX XX Bjørn Ursus arctos O* Mink Mustela vison D XXXX Røyskatt Mustela ereminea C XX XX XX XX Snømus Mustela nivalis C XX XX XX XX Mår Martes martes C XXXX Jerv Gulo gulo O (x) (x) (x) (x) Oter Lutra lutra O (x) (x) (x) (x)

HJORTEDYR Hjort Cervus elaphus D XX XX XX XX Elg Alces alces O (xx) (xx) (xx) (xx) Rådyr Capreolus capreolus O (x) Rein Rangifer tarandus D XXXX

HAREDYR Hare Lepus timidus C XX XX XX XX

GNAGARAR Ekorn Sciurus vulgaris D XX XX XX XX Brunrotte Rattus norvegicus C XXXX Lita skogmus Apodemus sylvaticus C XXX XXX XXX XXX Markmus Microtus agrestis C XXX XXX XXX XXX Fjellrotte Microtus oeconomus C XX XX XX XX Klatremus Clethrionomys glareolus C XX XX XX XX Gråsidemus Clethrionomys rufocanus C XX XX XX XX Lemen Lemmus lemmus D XXX XXX XXX XXX

VEDLEGG II. KART

Alle kommunar har informasjonen frå viltkartlegginga på digital form. På denne måten kan kommunen sjølv framstille temakart etter behov. I nokre samanhengar kan det vere praktisk å ha viltkart i plotta utgåve. Ved plotting og t.d. ved framstilling av viltinformasjon i kommuneplanen sin arealdel er det vanleg praksis å dele informasjonen i fire tema: 1) Småvilt, 2) Hjortevilt, 3) Opplysningar unnateke offentlegheit og 4) Prioriterte viltområde. I denne viltrapporten er berre karta over hjortevilt og prioriterte viltområde vedlagt. Kartet over prioriterte viltområde er framstilt på grunnlag av dei andre temakarta og nokre område er justerte ved fagleg skjøn, på grunnlag av opplysningar om fåtalige og sårbare artar og kunnskap om dei aktuelle artane sine krav til leveområde. Med unntak av opplysningane som er unnateke offentlegheit (t.d. hekkeplassar for enkelte trua og sår- bare artar), er underliggande opplysningar allment tilgjenge gjennom Naturbasen på Direktoratet for naturforvalting sine heimesider: www.naturforvaltning.no

ISBN 82-8060-033-7 ISSN 0804-6387