UNIVERSITEIT LEIDEN Hitler in de Kamer ‘Hitler’ in de Handelingen: 1933-2013 Masterscriptie PCNI/Politiek Debat Inleverdatum: 16 april 2013 Student: Klaas Westrik Studentnummer: s0545015 Adres: Herengracht 34a 2312 LD te Leiden Email: [email protected] Scriptiebegeleider: Prof. Dr. Henk te Velde Tweede lezer: Prof. Dr. Ton van Haaften Inhoudsopgave Inleiding ..................................................................................................................................... 3 Hitler en de Tweede Wereldoorlog ........................................................................................ 4 De Hitlervergelijking .............................................................................................................. 6 Het onderzoek ........................................................................................................................ 7 Hoofdstuk 1 .............................................................................................................................. 10 Proloog: Vooroorlogse referenties ....................................................................................... 10 De rol van de voorzitter .................................................................................................... 10 Hitler en het communisme ............................................................................................... 14 Hoofdstuk 2 Buitenland ........................................................................................................... 17 Koude Oorlog ....................................................................................................................... 17 Koude oorlog in de Kamer ............................................................................................... 18 Duitsland herbewapend .................................................................................................... 25 Nieuwe ‘Hitlers’ – Buitenlandse leiders vergeleken met Hitler........................................... 30 Indonesië .......................................................................................................................... 30 Duitsland .......................................................................................................................... 33 Frankrijk ........................................................................................................................... 35 Sovjet Unie ....................................................................................................................... 36 Nigeria .............................................................................................................................. 37 Zuid-Afrika ....................................................................................................................... 38 Irak ................................................................................................................................... 40 Servië ................................................................................................................................ 41 Conclusie .............................................................................................................................. 42 Hoofdstuk 3 Binnenland ........................................................................................................... 43 Moraliteit en Hitler ............................................................................................................... 43 Hitler en het morele verval in de jaren vlak na de oorlog ................................................ 43 ‘Hitleriaanse’ maatregelen en methoden .......................................................................... 45 1 Wetgeving met een Hitleriaans luchtje ............................................................................ 47 Defensie en pacifisme .......................................................................................................... 54 Conclusie .............................................................................................................................. 57 Hoofdstuk 4 .............................................................................................................................. 59 Epiloog: Tijdperk Wilders .................................................................................................... 59 Hoofdstuk 5 .............................................................................................................................. 64 Conclusie .............................................................................................................................. 64 Hoeveelheid ...................................................................................................................... 64 Wie ................................................................................................................................... 65 Wat ................................................................................................................................... 66 Toelaatbaarheid ................................................................................................................ 67 Bibliografie ............................................................................................................................... 69 Primaire bronnen .................................................................................................................. 69 Secundaire literatuur ............................................................................................................ 69 2 Inleiding In de jaren dertig van de vorige eeuw stond de democratie in Europa onder grote druk. In veel Europese landen klonk er een roep om meer orde en gezag en een daadkrachtiger overheid. In Nederland schoof de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) Hendrikus Colijn naar voren die zichzelf presenteerde als ‘de krachtige figuur’ die het land kon redden.1 Tegelijkertijd werden de linkse partijen door de ARP als onbetrouwbaar afgeschilderd. In de verkiezingscampagne van 1933 werd gezagshandhaving een centraal thema. Op dit thema moest de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) het afleggen tegen de andere partijen. Een veel gunstiger verkiezingsthema voor deze partij was de economische crisis, maar zij slaagde er niet in de aandacht naar dit onderwerp te verleggen. Op de partijburelen probeerde men met man en macht de aandacht op de autoritaire Colijn te vestigen. Daar werd de tactische keuze gemaakt om de propaganda over een andere boeg te gooien. “In sommige manifesten werd Colijn met Hitler vergeleken en werden de grote burgerlijke partijen als ‘fascistisch’ afgeschilderd.”2 Adolf Hitler had in 1933 de macht in Duitsland gegrepen, een feit dat veel mensen in Nederland had geschokt. Anderzijds was er ook in Nederland vraag naar een daadkrachtiger optreden van de overheid. Het naar voren schuiven van Colijn door de ARP leverde twee zetels winst op in de verkiezingen van 1933. De SDAP verloor twee zetels, onder andere vanwege het verloop van hun verkiezingscampagne. Op de burelen van de SDAP hadden ze het vast overlegd: Was de reactionaire Colijn niet net zo dictatoriaal bezig als Hitler in buurland Duitsland? In de jaren na 1933 dook vaak een vergelijking met Hitler op, zowel in als buiten de Tweede Kamer. Die vergelijkingen hielden niet op met de dood van Adolf Hitler in 1945. Vijfenzeventig jaar later in een debat op vier november 2008 zei Rita Verdonk (groep Verdonk) in een debat over schoolmateriaal waarin Geert Wilders vergeleken werd met Hitler het volgende: “Een vergelijking van een van onze parlementariërs met Adolf Hitler is onacceptabel.”3 Dat was een aanvulling geweest op de woorden van Boris van der Ham die zei: “…of je nu links of rechts bent. Boeken verbieden, vergelijkingen met Mein Kampf of Hitler: niet doen!”4 In de periode tussen de verkiezingscampagne van 1933 en de uitspraken van Verdonk en Van der Ham speelde de hele geschiedenis van de twintigste eeuw zich af. Waar in 1933 de keuze van de SDAP om Colijn met Hitler te vergelijken nog een strategische 1 Bosmans, J., Kessel, A. van, Parlementaire geschiedenis van Nederland (2011) 33. 2 Elzinga, D.J., Voerman, G., Om de stembus: Verkiezingsaffiches 1918-1989, Den Haag (1992) 51. 3 Handelingen Tweede Kamer, 4 november 2008, vergaderingnummer 19 – 1359. 4 Ibidem. 3 keuze was geweest, vonden beide parlementariërs in het debat in 2008 dat vergelijken met Hitler maar beter helemaal achterwege kon worden gelaten. In de periode na 1933 was Hitler van staatshoofd van een bevriend buurland tot de ‘belichaming van het kwaad’ geworden.5 Hitler en de Tweede Wereldoorlog In de periode tussen de Hitlervergelijking in het manifest van de SDAP uit 1933 en de uitspraken van Verdonk en Van der Ham in 2008 werd Hitler in bijna vijfhonderd Kamerdebatten genoemd.6 Van zijn dood in 1945 tot en met 1995 kwam ‘Hitler’ in 373 debatten terug. Ter vergelijking, een zoekopdracht in de database van de Handelingen geeft de volgende resultaten: Stalin werd in de periode ’45-’95 in 139 debatten genoemd, Mussolini in 51 en Mao in 63 debatten. Dit duidt op het belang van de persoon Hitler in het Nederlands alsmede het belang van de Tweede Wereldoorlog in het collectieve geheugen van de Nederlander. Hoewel deze verwijzingen variëren van een referentie aan de historische feiten rondom de persoon Hitler tot aan de handelingen van zijn regering, betekende het noemen van de naam al snel meer dan slechts de historische