ORGAN MEDIALNY POROZUMIENIA POKOLEŃ KRESOWYCH KSI odznaczony Medalem Pro Patria Legitymacja nr. 710 / 12 K R E S O W Y Serwis Informacyjny
PAMIĘTAĆ O KRESACH, O MAŁEJ OJCZYŹNIE PRZODKÓW, Nr. 12/2020 (115), e-miesięcznik NIEZBĘDNIK KRESOWY 2020 TO NIE TYLKO OBOWIĄZEK, ALE ZASZCZYT 1 grudnia 2020 ISSN 2083-9448
Święta Bożego Narodzenia czyli Ponadto w gazecie m.in: „Gody” w dawnej Polsce Odeszli na Wieczną wartę str...2 i 3 Mój kresowy, dziecięcy patriotyzm str... 8 Podsumowanie 100. rocznicy „Cud(ów)u nad Wi- słą” z pandemią w tle (teraz i wtedy)... str. 12 Obowiązek to kardynalny; od spełnienia jego za- leży przyszłość narodu...str. 17 Skąd się wzięły kolędy…?...str. 18 MAJOR „ ŁUPASZKA” NA GŁUBCZYCKIEJ ZIEMI..str. 21 Jądro ciemności B. Huka cz. III…str. 23 „Oszmiańskie historie”...str. 32 Moje Kresy – Bogumiła Tymorek cz.2…str. 34 Krwawe Boże Narodzenie w kolonii Radomle ...str. 35 KALENDARIUM LUDOBÓJSTWA.Grudzień 1945 rok.…str. 37 Tragedia w Kustyczach i Dominopolu ... str. 42 Wspomnienia Józefy Gimon z Gudziszek na Wi- Szybkimi krokami zbliżają się święta Bożego Narodzenia. Obrzędy, rytuał i tradycje tych świąt, były leńszczyźnie...str. 43 kultywowane w dawnej Polsce a szczególnie na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej. Jak kiedyś w Polsce wyglądała Wigilia i Boże Narodzenie? Zapewne dziś już mało kto wie, że w Kościele rzymskokatolickim okres od pierwszego dnia Świąt Bożego Narodzenia do Trzech Króli dawniej nazy- Wspomnienia i fakty z życia mojej Mamy..str. 45 wano „Godami”. Na dalszy ciąg zapraszamy na stronę 16 Wspomnienia Sybiraka...str. 47 Z kart kalendarza: Traktat w Radnot Zawarty w Radnot (w Siedmio- Chmielnicki nie byli sy- Rzeź kolonii Gucin na Ziemi Włodzimierskiej grodzie -foto) 6 grudnia 1656 r. gnatariuszami traktatu, ...str. 49 w czasie wojny polsko-szwedz- jednak ich interesy zostały kiej przez przedstawicieli Karo- w dokumencie uwzględ- la X Gustawa i Jerzego II Rako- nione. Alfabetyczny spis miejscowości z Kresów Połu- czego. Postanowienia traktatu dniowo -Wschodnich z roku 1939. Literka „Z” i W Radnot stronami w nego- określające szczegółowo „Ż str...51 cjacjach byli wyłącznie Karol rozbiór terytorium Rze- X Gustaw i Jerzy II Rakoczy, czypospolitej Obojga Na- KRESOWE WIGILIE...str. 59 natomiast Fryderyk Wilhelm, rodów odbiły się szerokim Bogusław Radziwiłł i Bohdan echem w Europie. Między Prutem i Czeremoszem...str. 61 14 grudnia 1575 r. Stefan Batory został królem Polski. 14 grudnia - w 1575 roku ruski, pruski, mazowiecki, żmudz- książę Siedmiogrodu Stefan ki, kijowski, wołyński, podlaski, Batory został ogłoszony kró- inflancki, a także książę siedmio- lem Polski. grodzki. Najbliższym współpracownikiem Tytuł królewski i wiernym sojusznikiem króla w okresie jego panowania w Polsce Stephanus, Dei gratia rex był kanclerz wielki koronny Jan Za- Poloniae et magnus dux Li- moyski. Niezmiernie utalentowany, thuaniae, Russiae, Prussiae, przyczynił się do sukcesów poli- Masoviae, Samogitiae, Kiio- tycznych i gospodarczych króla, a viae, Volhyniae, Podlachiae, także do sukcesów wojskowych Livoniaeque, necnon princeps jako hetman wielki koronny. W cza- Transylvaniae. sie swego urzędowania Jan Zamoy- Tłumaczenie: ski stał się jednym z najbogatszych Stefan, z Bożej łaski król Pol- magnatów w Europie, będąc także ski, wielki książę litewski, wielkim mecenasem sztuki. 1 grudnia 2020 - strona 2 AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE www.ksi.btx.pl 2021 Rokiem Stanisława Lema Kowelska konspiracja Redakcja AK kurczy się odchodząc W piątek 27 listopada 2020 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, niemal jednogłośnie, przyjął na Wieczną Wartę uchwałę ws. ustanowienia roku 2021 Rokiem Stanisława Lema, Redakcja doceniając poczesne miejsce pi- sarstwa Stanisława Lema w lite- raturze XX wieku i jego znacze- 3 listopada, w wieku 90 lat odszedł do Domu Pana nie dla rozwoju kultury polskiej i światowej. (Za uchwałą głoso- wało 447 posłów, 1 był przeciw, 1 ś.p. Teofil NOWOSAD ps. „Orlik” wstrzymał się od głosu.) Członek kowelskiej konspiracji, członek Lubelskiego Środo- „We wrześniu 2021 roku przypa- wiska Żołnierzy 27 WDP AK, Członek założyciel i pierwszy da setna rocznica urodzin Stani- dyrektor Państwowej Szkoły Muzycznej I st. im. Rodziny sława Lema, najwybitniejszego Wiłkomirskich w Świdniku, wieloletni pracownik WSK, od- przedstawiciela polskiej fantasty- znaczony przez burmistrza Waldemara Jaksona krzyżem ki i jednego z najpoczytniejszych Bene Merenti Civitati Świdnik (Dobrze Zasłużony dla Mia- pisarzy science-fiction na świecie. sta Świdnika). Jego powieści i opowiadania, zaliczane do kanonu literatury Został pochowany 12 listopada, w kwaterze 27 WDP AK na światowej przetłumaczono na po- cmentarzu na Majdanku w Lublinie. nad czterdzieści języków i wyda- Adama Mickiewicza i Wydaw- najwybitniejszych pisarzy pol- no – jak dotąd – w nakładzie 30 nictwem Literackim na czele. skich XX wieku. Jego twórczość milionów egzemplarzy” – można Teraz Rok Lema stał się faktem. łączy pokolenia i cieszy się stałym przeczytać w uchwale. To będzie święto kultury, tech- zainteresowaniem czytelników. Stanisław Herman Lem urodził nologii i nauki! Genialna wydaje się też trafność 31 października 2020 r. w wieku 96 lat odszedł do Domu Pana przewidywań Lema dotyczących się 12 lub 13 września 1921 we Stanisław Lem od dawna jest wi- rozwoju cywilizacji, np. katastro- Lwowie. Zmarł 27 marca 2006 zytówką Polski zagranicą. Sta- fy klimatycznej, rozwoju sztucz- w Krakowie. Był najwybitniej- nisław Lem w pigułce to 35 mln ś.p. Zbigniew STASZKIEWICZ ps. „Jan” nej inteligencji, biotechnologii. szym polskim pisarzem science sprzedanych książek na całym Ksiądz konspiracji w Kowlu, kapelan Lubelskiego Środowi- fiction, filozofem, futurologiem świecie, 45 języków na jakie do- ska Żołnierzy 27 WDP AK (1997-2005). i krytykiem literackim. Powieść konano tłumaczeń, nominowa- Info za: „Astronauci”, która ukazała się ny do literackiej nagrody Nobla, 1)https://www.urania.edu.pl/ Pracował duszpastersko w parafiach: w 1951 roku, była jego debiutem filmowe adaptacje w reżyserii wiadomosci/sejm-ustanowil-rok- wikariusz: książkowym. Soderbergha czy Andrieja Tar- -2021-rokiem-stanislawa-lema • Opole Lubelskie, Wniebowzięcia NMP (1950-1952) kowskiego. Jego nazwisko roz- Zabiegali o to spadkobiercy – KUL: student (Wydział Filozofii) poznawalne jest na każdym kon- Lema i wiele instytucji z Insty- • Czułczyce, św. Rocha (1953-1955) tutem Lema, Krakowskim Biu- tynencie. 2) http://instytutlema.pl/2021-ro- kiem-stanislawa-lema/ • Józefów-Rybitwy (1955-1956) rem Festiwalowym, Instytutem – Stanisław Lem był jednym z • Lublin św. Michała Archanioła (1956-1958) • Lublin św. Jana Chrzciciela (1958-1961) • Lublin, Nawrócenia św. Pawła (1974-1976)
proboszcz / administrator: Konsulat RP w Łucku wstrzymuje • Puławy, św. Józefa (Włostowice) (1961-1974) rejestrację na rozmowę w celu • Lublin, Nawrócenia św. Pawła (1976-1997) Został pochowany 5 listopada,na cmentarzu przy ul. Lipowej przyznania Karty Polaka w Lublinie. Redakcja za Monitorem Wołyńskim Konsulat Generalny RP w Łucku 18 grudnia 1922 informuje, że od 23 listopada do odwołania zostaje wstrzymana rejestracja na rozmowę w celu zastrzelono Gabriela przyznania Karty Polaka (pierw- sza karta). Narutowicza pierwszego Zgłoszenia, które wpłyną od 23 listopada do odwołania nie będą prezydenta II RP brane pod uwagę przy ustalaniu terminu wizyty w Konsulacie. Redakcja Śmierć pierwszego prezydenta Rejestracja w celu przedłużenia II Rzeczypospolitej wywołała ważności Karty Polaka, zmiany wzburzenie, a „Kurier Polski” Karty z powodu zmiany danych pisał, iż „płomień do pochodni osobowych oraz wydania dupli- [Niewiadomskiego] wyszedł z tej katów odbywa się według obo- atmosfery nienawiści i gwałtu, wiązujących zasad dostępnych na którą wytworzyły złe duchy Pol- stronie internetowej: https://www. ski w dniach ostatnich”. Uroczy- gov.pl/web/ukraina/karta-polaka- stość pogrzebowa Narutowicza -zlozenie-wniosku odbyła się 19 grudnia 1922 roku, mowanych wniosków wizowych. humanitarnym lub dotyczących natomiast Niewiadomskiemu Konsulat RP w Począwszy od 12 listopada br. bliskich krewnych obywateli UE wytoczono proces o zamach na Łucku zmniejsza do odwołania wnioski wizowe i RP Konsulat prosi o uprzedni godność prezydenta Polski, za- też do odwołania bezpośrednio w urzędzie będzie kontakt telefoniczny z urzędem kończony wydaniem nań wyroku liczbę przyjmowa- można złożyć w dni robocze w celem umówienia wizyty: +380 śmierci. Wyrok wykonany został nych wniosków wi- godzinach 9.00–11.00, pod wa- (3322) 280-640, +380 (3322) 31 stycznia 1923 roku. zowych runkiem wcześniejszej rejestracji 280-654. Gabriel Narutowicz herbu wła- snego (ur. 17 marca?/29 marca w systemie e-konsulat. Paszporty robót publicznych, minister spraw 1865 w Telszach (Kresy) zm. Konsulat Generalny RP w Łucku Działalność urzędu w pozostałych zagranicznych, pierwszy prezy- będą wydawane także w godzi- 16 grudnia 1922 w Warszawie) informuje, że z uwagi na sytuację dent Rzeczypospolitej Polskiej. nach 9.00–11.00. dziedzinach pozostaje bez zmian – polski inżynier hydrotechnik, epidemiologiczną do odwołania Został zastrzelony przez zama- przy zachowaniu środków ostroż- elektryk, wolnomularz, profesor chowca w czasie wizyty w galerii zmniejszona została liczba przyj- W przypadkach o charakterze ności związanych z epidemią. Politechniki w Zurychu, minister „Zachęta”. www.ksi.btx.pl AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE 1 grudnia 2020 - strona 3 Tego nie można zapomnieć Zmarł mjr Władysław Redakcja Starczewski Redakcja
Nie żyje major Władysław Star- W czwartek, 26.listopada 2020 czewski, przewodniczący Lubu- r, o godzinie 8.00 odbyła się - w skiej Rady Kombatantów, wi- intencji zmarłego - msza św. w ceprezesem Zarządu Głównego kościele pw. Ducha św.w Zielo- Żołnierzy Armii Krajowej. W nej Górze. Pożegnanie zwłok na- latach 1944-1945 wykonywał stąpiło o godzinie 9.00 w nowej zdania łącznika w Okręgu Sta- kaplicy przy ul. Wrocławskiej w nisławowskim Armii Krajowej, Zielonej Górze. walczył z bandami UPA w powie- Info za: https://gazetalubuska.pl/ cie Kołomyja, woj. Stanisławów, zielona-gora-zmarl-major-wla- ( 6 osób z najbliższej rodziny zo- dyslaw-starczewski-przewodnic stało zamordowanych przez na- zacy-lubuskiej-rady-kombatant Na fb pojawiła się mapa/wykaz wydał na własny koszt, także w tyńska praca. cjonalistów ukraińskich). W maju ow-pogrzeb-w-czwartek/ar/c15- miejscowości II RP, w których dużym formacie nasz rodak zza 1945 roku aresztowany wspólnie 15311681?fbclid=IwAR3iUFdU- Ukraińcy dokonali LUDOBÓJ- granicy- chwała mu za to! Pra- Wspaniały człowiek, który chce ze starszym bratem przez NKWD IgU9lj2eWOB9Gs1aaI7SzFURj- STWA na narodzie polskim w la- cował nad nią długo- zestawiając zostać na razie anonimowy z oba- - po miesiącu zwolniony, a brat - g8AO1CmrWwQTO6Ve1cnPdIt tach 1939-1947 . dane ze wszystkich dostępnych wy o szykany ze strony probande- został wywieziony na Sybir. 3wc Tą wspaniała mapę sporządził i źródeł, książek, relacji- benedyk- rowców. Polacy z Kazachstanu wracają do Ojczyzny Redakcja Jak podał „ Serwis Rzeczypo- repatriacji, z uwagi na zawie- spolitej Polskiej „ (https://www. szenie większości połączeń lot- gov.pl/web/mswia/repatrianci- niczych z Kazachstanu z powodu -z-kazachstanu-przylecieli-do- epidemii wirusa SARS-CoV-2. -polski ) W piątek 27 listopada Organizacja przez władze pol- br. do Polski przybyła grupa skie lotu dla repatriantów jest 168 repatriantów z Kazachsta- kolejnym tego rodzaju przedsię- nu. Specjalny lot zorganizowa- wzięciem w tym roku. 28 sierp- ło Ministerstwo Spraw Zagra- nia br. w taki sposób do Polski nicznych we współpracy z pol- przybyła grupa 86 repatriantów, ską placówką dyplomatyczną w tym 54 osoby do ośrodka ada- w Kazachstanie oraz Minister- ptacyjnego dla repatriantów w stwem Spraw Wewnętrznych i Środzie Wielkopolskiej.” Administracji.
Wśród repatriantów 96 osób W okresie 2015-2020 do Pol- posiada decyzje Pełnomocnika ski przyjechało blisko 3000 re- Rządu do Spraw Repatriacji o patriantów oraz członków ich przyznaniu miejsca w ośrodku najbliższych rodzin. Aktualnie adaptacyjnym dla repatriantów funkcjonują dwa ośrodki ada- w Domu Polonii w Pułtusku, 61 ptacyjne dla repatriantów – w osób zostało zaproszonych przez Domu Polonii w Pułtusku i RO- gminy, a 11 osób przyleciało na DAK w Środzie Wielkopolskiej. zaproszenie zamieszkałych w W ośrodkach repatrianci mają Polsce rodzin. Wśród repatrian- zapewnione zakwaterowanie, tów jest 56 dzieci. wyżywienie, kursy zawodowe oraz językowe, a także zajęcia Koszty zakupu biletów lotni- adaptacyjne. czych zostały pokryte ze środ- ków rezerwy celowej „Pomoc W ostatnich latach część repa- dla repatriantów”, którą dyspo- triantów ze Wschodu już znala- nuje Minister Spraw Wewnętrz- zła dom w ojczyźnie przodków. nych i Administracji. Ale - według ostatnich szacun- ków - z samego tylko Kazach- Decyzja o organizacji lotu była stanu chce do nas wrócić od 15 związana z sygnalizowanymi do 20 tysięcy potomków pol- trudnościami z przyjazdem do skich zesłańców. Polski osób uprawnionych do 1 grudnia 2020 - strona 4 AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE www.ksi.btx.pl Muzeum Kresów Rzeczypospolitej Nagrody IPN „Semper Obojga Narodów w Sejnach Fidelis” Redakcja Redakcja 3 listopada 2020 r. zostały ogło- przesłano 107 zgłoszeń. Z tej licz- szone nazwiska laureatów drugiej by kandydatów jury wybrało pię- edycji nagrody Instytutu Pamięci ciu laureatów, którymi zostali w Narodowej „Semper Fidelis” dla kategorii indywidualnej: osób, instytucji i organizacji na • ks. Roman Twaróg, spra- Wschodzie, dbających o pamięć i wujący obecnie opiekę kulturę polską. – Nawet jeśli ktoś duszpasterską przy kate- nie interesuje się szczególnie hi- drze w Kamieńcu Podol- storią polskich Kresów, to korzy- skim sta z tego dziedzictwa – podkreślił • ks. bp. Jan Purwiński, dyr. Adam Siwek. Zwrócił też biskup senior diecezji ki- uwagę, że stosując nazwę Kresy, jowsko-żytomierskiej deformujemy rzeczywistość, bo • Waldemar Szełkow- te tereny to połowa przedwojen- ski, nauczyciel historii nej Polski, a jeślibyśmy się odwo- We wtorek, 20 października, w pa- tej Obojga Narodów. To będzie przedstawicielami różnych grup w Gimnazjum im. Józefa rafii pw. Nawiedzenia Najświęt- nowoczesne, multimedialne, no narodowych, etnicznych i wyzna- ływali do tradycji I Rzeczypospo- Ignacego Kraszewskiego szej Maryi Panny w Sejnach od- i interaktywne muzeum - zdra- niowych w regionie. litej, to jest to obszar dużo, dużo w Wilnie prawiona została uroczysta Msza dza Agnieszka Wasilewska, kie- III. Ludzie Kresów Wschodnich – większy. Święta o błogosławieństwo Boże rowniczka projektu. Będą w nim opowieść o znanych i nieznanych W kategorii zbiorowej zostało – Wielką zasługą osób zaangażo- wyróżniene małżeństwo dzienni- na rozpoczęcie prac remontowych prowadzone lekcje dla dzieci i obywatelach Kresów, ich wpływie wanych społecznie jest zebranie, klasztoru podominikańskiego. Po młodzieży, ale też dla dorosłych. na dzisiejszy obraz kultury, litera- karzy z Grodna: ochrona i przekazywanie tego Mszy Świętej w klasztorze odbyła Wszyscy będą mogli uczestniczyć tury, nauki. Zwiedzający poznają • Iness Todryk-Pisalnik się krótka konferencja dotycząca w quizach i sprawdzić wiedzę, królewskie i szlacheckie rody - dziedzictwa następnemu pokoleniu. oraz Andrzej Pisalnik całego projektu, a zakończeniem jaka wynieśli ze zwiedzania po- Jagiełłów, Radziwiłłów, Wiśnio- Ta działalność to nie tylko ochrona było posadzenie Dębu Niepodle- szczególnych wystaw. Powstaną wieckich, Zamojskich, Zbarskich, zabytków materialnych, ale także Pośmiertnie została nagrodzona głości poświęconego w 2018 roku cztery wystawy stałe tworzące Tyszkiewiczów, jak i poszczegól- kultury – specyficznej atmosfery polska slawistka, literaturoznaw- przez Papieża Franciszka ofiaro- cykl Muzeum Kresów Wschod- nych królów, wodzów, pisarzy i Kresów, która jeszcze jest tam pielę- ca i historyk żydowskiego po- wanego przez Nadleśnictwo Po- nich - cztery baszty połączone pol- poetów. gnowana przez polskie środowiska chodzenia, wykładowca języka i morze, Lasy Państwowe. skim fundamentem: IV. Mitologia Kresów Wschodnich rozrzucone daleko na Wschodzie, historii Polski na Uniwersytecie Unia Europejska wyłożyła 17 mln I. Historia Kresów Wschodnich – - ich recepcja w sztuce, literaturze, które bardzo potrzebują wspar- w Drohobyczu: zł, wkład własny sejneńskiej pa- historycznych ziem wschodnich myśli politycznej oraz pamięci hi- cia – podkreślił dyrektor Biura Upa- rafii wynosi 3 mln zł. W sumie 20 dawnej Rzeczypospolitej i ich storycznej. miętniania Walki i Męczeństwa. • Dora Kacnelson mln zł będzie kosztował remont mieszkańców. Roboty remontowo - konserwator- – Działalność związana z nauką części Podominikańskiego Zespo- II. Wielokulturowość Kresów skie ruszyły, pracują zespoły histo- Wyróżnienie Prezesa IPN otrzy- łu w Sejnach i utworzenie w nim Wschodnich - wzajemne relacje ryków. W tempie trochę szalonym, języka, kultury polskiej, z podtrzy- mał pochodzący z Kresów, a obec- Muzeum Kresów Rzeczypospoli- kulturowe oraz religijnych między bo całość powinna być gotowa za mywaniem więzi między obecną nie mieszkający we Wrocławiu dwa lata. Rzecząpospolitą a tymi dawnymi poeta, prozaik, dramaturg i krytyk - Tylko zapaleńcy potrafią zapalić, terenami jest bardzo ważna. Temu literacki: a przekonani potrafią przekonać - służy nagroda „Semper Fidelis”. • Stanisław Srokowski cytował biskup Jerzy Mazur. - Do To wyróżnienie kierujemy do ludzi tych zapaleńców należy ks. Zbi- często bardzo skromnych i po cichu Honorowy patronat nad tegoroczną gniew Bzdak. Jestem przekonany, zajmujących się społecznie tą pra- edycją Semper Fidelis objął Prezes że pokona wszelkie trudności i na cą, nie liczących na żadne wyróż- Rady Ministrów Mateusz Mora- uroczystości otwarcia muzeum nienia. Trzeba ich postawić na pie- wiecki. spotkamy się w tym miejscu 8 destał jako wzór do naśladowania września 2022 roku, w rocznicę dla kolejnych pokoleń – powiedział Info za: https://ipn.gov.pl/pl/ak- koronacji figury matki Boskiej tualnosci/121099,Ogloszenie- Sejneńskiej. przedstawiciel IPN, przystępując do odczytania listy laureatów nagrody. laureatow-II-edycji-nagrody-IPN- Semper-Fidelis.html Info za: http://diecezjaelk.pl/ Do tegorocznej edycji nagrody sejny-powstanie-muzeum-kresow- rzeczypospolitej-obojga-narodow/ https://www.suwalki24.pl/article /1,muzeum-kresow-w-podominik- anskim-klasztorze-tak-duzej-inwe stycji-w-sejnach-jeszcze-nie-bylo Prof. Andrzej Pityński uhonorowany nagrodą „Kustosz Pamięci narodowej” Redakcja mięci Narodowej. W wydarzeniu wziął udział prezes IPN dr Jaro- sław Szarek.
Zmarły we wrześniu 2020 r. znany na całym świecie artysta rzeźbiarz, Partyzantów, Narodowy Pomnik • Wasyl Haniewicz polskiego pochodzenia, w 2020 Katyński w Baltimore, który jest • Komitet Pamięci Gusen roku został uhonorowany Nagro- największym pomnikiem z brązu • Andrzej Pityński (1947– dą „Kustosz Pamięci Narodowej”. na terenie Stanów Zjednoczonych, 2020) Jednym z najwybitniejszych dzieł oraz pomnik Czynu Zbrojnego • Wojciech Ziembiński Pityńskiego jest przedstawiający Polonii Amerykańskiej (pomnik (1925–2001) żołnierza przebitego bagnetem Hallerczyków) na warszawskim Info za: https://ipn.gov.pl/pl/ak- Pomnik Katyński w New Jersey, Żoliborzu, a także pomnik Rzeź który rozsławiła walka o jego tualnosci/124147,Poznalismy-laur wołyńska dla którego ciągle nie eatow-nagrody-IPN-Kustosz-Pam zachowanie na nabrzeżu Jersey ma miejsca w naszym kraju. City. Rzeźbiarz stworzył także ieci-Narodowej.html monumentalny pomnik Mścicie- Wypada dodać, że w 2020 roku la, zwany również Husarzem, w https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/ 25 listopada 2020 r. w stołecz- no laureatów 19. edycji nagrody nagrodą IPN „Kustosz Pamięci „amerykańskiej Częstochowie”, konkursy-i-nagrody/nagroda-ku- nym Centrum Edukacyjnym IPN „Kustosz Pamięci Narodowej”, Narodowej” zostali odznaczeni: czyli Doylestown w Pensylwanii stosz-pamieci/2020/122615,An- „Przystanek historia” ogłoszo- ustanowionej przez Instytut Pa- (1988), oraz: bostoński pomnik • Kazimierz Cholewa drzej-Pitynski-19472020.html www.ksi.btx.pl AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE 1 grudnia 2020 - strona 5 Wspomnienie ś.p. Teofila Nowosada Andrzej Łukawski „Roznosiliśmy po tajnych tecznie walczyć o przywrócenie i dowcipnym człowiekiem, i ta- skrzynkach kontaktowych Kow- tego środowiska przejętego przez kiego właśnie Go zapamiętamy. la meldunki do członków kowel- „szemrane towarzystwo” żoł- Będzie nam brakowało Pana skiej konspiracji Armii Krajowej. nierzom tej dywizji, żołnierzom Teofila, Jego pogody ducha i hu- którzy to środowisko założyli a moru. Niech spoczywa w pokoju Dopiero po wojnie dowiedziałem którym to środowisko skradziono – mówią ci, którzy mieli z Nim się, że w Kowlu działało nas cał- a następnie wydalono z szeregów. kontakt na co dzień. kiem sporo jednak istotą konspi- racji było to, że nie znaliśmy się To z tymi żołnierzami 27 WDP Muzyka darem losu od tej strony (konspiracja) mimo AK np. Michalskim Czesławem iż wielu z konspiratorów znałem ps. „Bączek” czy moim ojcem Teofil Nowosad urodził się 20 z przysłowiowego z podwórka” Ryszardem ps. „Mały” jeździł na grudnia 1930 roku. Podczas II mówił Teofil Nowosad podczas spotkania ze szkolną młodzieżą wojny światowej był harcerzem wspomnień w domu mojego ojca lubelskich szkół gdzie opowiada- Orlim i żołnierzem Szarych Sze- Ryszarda do którego dość często li o działaniach konspiracji i 27 regów oraz Armii Krajowej na przyjeżdżałem. WDP AK. Wołyniu ps. Orlik. Został odzna- czony Złotym Krzyżem Zasługi i Z dużym zainteresowaniem słu- Często widywaliśmy się w Świd- Złotą Odznaką AK. Do Świdnika chałem opowiadań Teofila, bo niku i za każdym razem nie mógł trafił w 1955 roku. Ściągnięto wpisywał się w fenomen Polskie- się nachwalić Kresowym Serwi- go tu z Lublina, gdzie pracował teatralny, recytatorski oraz chóry chano i reagowano tak, jakbym go Państwa Podziemnego na Wo- sem Informacyjnym którego wy- w zjednoczeniu budownictwa i mniejsze zespoły wokalne – wy- życzył wielu zebraniom w War- łyniu. drukowane kopie czytał. miejskiego. Jednak jego wielką mieniał pan Teofil. – Początkowo szawie. Później muzyka żywa. miłością była muzyka. Znając był to młodzieżowy chór męski, Akordeony, których dźwięku nie „Znaliśmy się wówczas na co- Obszerne Wspomnienie Teofila jego zdolności i kwalifikacje w a później mieszany. Zajęcia ta- lubię, w licznym i dobrze przy- dzień ale nie z konspiracji -mó- wydrukował Głoś Świdnika bo tej dziedzinie, powierzono mu neczne prowadziła Halina Koze- gotowanym zespole świdnickim wił Pan Teofil-, bo Im mniej był w tym mieście znanym miesz- w naszym mieście prowadzenie ra, zaś amatorski zespół teatralny brzmiały jak organy. Wyjeżdża- wiedzieliśmy o sobie jako o kon- kańcem. zespołów muzycznych. Zgodził Halina Prochowska z Teatru im. łem wzruszony, a dodatkowo spiratorach, tym bezpieczniej dla się pracować w Świdniku tym Osterwy. W ZDK działały zespo- cieszył fakt, że dyrektorem Ogni- kowelskiej konspiracji i dla nas A co pisze o śp. Teofilu świdnicka bardziej, że od razu dostał tu ły dziecięce, taneczne, teatralne, ska Muzycznego w Świdniku samych” gazeta? mieszkanie. Wkrótce otrzymał pod opieką nauczycielki Zofii jest inżynier Teofil Nowosad…” Oto część poświęcona działalno- zadanie utworzenia Zakładowe- To stara i „żelazna” zasada kon- Górowej. Pamiętam też, że wybit- Po trzech latach pan Teofil od- ści po zakończeniu wojny: go Domu Kultury, którego został nym talentem recytatorskim był szedł z ZDK. Zmuszono go do spiracji gdzie Gestapo czuwało i pierwszym kierownikiem. Do tej nieustannie szukało nowych sia- Wiadomość o Jego śmierci wiele Jerzy Grygo. Na sobotnich wie- tego po tym, jak zaangażował pory bowiem tą sferą działalno- czorkach w kawiarni grał zespół się w pracę społecznego komite- tek konspiracji. osób przyjęło z głębokim żalem ści zajmował się Marian Furtak, i smutkiem, podkreślając, że był instrumentalny Amore. Dużym tu budowy kościoła w Świdniku. kierownik oświatowo-kulturalny powodzeniem cieszył się, utwo- Przez lata pracował w WSK, a Był kilkunastoletnim kowelskim to wspaniały człowiek o wielkim WSK-Świdnik. chłopcem któremu łatwiej było sercu i umyśle. rzony później zespół muzyczny popołudniami także w ognisku Ikersi, którego liderem był pia- muzycznym. Później podjął się poruszać się w mieście niż jego Nie tylko WSK starszym kolegom którym bar- – Dzięki Jego zaangażowaniu i nista Cezary Pasternak. Muzycz- utworzenia państwowej szkoły dziej wnikliwie przyglądały się świadomości rosnących potrzeb – Historia Świdnika zaczyna się ny Świdnik to również Henryk muzycznej i został jej pierwszym niemieckie patrole. w dziedzinie rozwoju kultury mu- w latach 1951-1953, ale są to nie Maruszak, muzyk, dyrygent, pe- dyrektorem. Uczył przedmiotów zycznej, w styczniu 1973 roku, tylko dzieje Wytwórni Sprzętu dagog, kapelmistrz Zakładowej muzycznych. Węzeł kolejowy w Kowlu był na mocy Zarządzenia Ministra Komunikacyjnego, jak należało- Orkiestry Dętej, przemianowanej Dyrektor poprosił specyficznym miejscem dla nie- Kultury, w naszym mieście zo- by sądzić po wielu publikacjach później na Helicopters Brass Or- mieckich wojsk bowiem stano- stała powołana do życia szkoła chestra, także kierownik muzycz- – wspominał przed laty Teofil No- – Nie bardzo chciałem się zgo- wił m.in. stację przesiadkową dla muzyczna – opowiada Beata Ol- wosad. – Wraz z rozbudową WSK ny orkiestry akordeonowej Spo- wojsk które przez cała dobę jeź- szańska, dyrektor PSM. – Dzięki łecznego Ogniska Muzycznego. dzić, bo miałem dużo obowiąz- i miasta, rozwijało się szeroko ków zawodowych, założyłem już dziły „na i z frontu” wschodniego. swoim zdolnościom organizator- pojęte życie kulturalne Świdni- Powstało ono przy ZDK, w 1955 skim i pasji do muzyki skupił wo- roku. Na jego bazie, w 1973 roku rodzinę – mówił Teofil Nowosad. ka. Wydawać by się mogło, że w – Skończyło się na rozmowie z Nieopodal stacji znajdowała się kół siebie wielu bardzo dobrych tak prowincjonalnym miastecz- utworzono Państwową Szkołę tzw. „odwszawialnia” której obo- nauczycieli, którzy umiejętności Muzyczną I stopnia. Każdego Władysławem Janikiem, ówcze- ku działo się niewiele. Jednak snym dyrektorem WSK, który wiązkowo byli poddawani ranni i i miłość do muzyki przekazywali ludzie, którzy tu zamieszkali, roku w zajęciach SOM uczest- „urlopowicze” z frontu. To było uczniom. Przez wiele lat spoty- niczyło około 200 osób. W Świd- wysłuchawszy moich tłumaczeń, potrafili wykazać się inicjatywą, wyszedł zza biurka, spojrzał na świetne miejsce do liczenia trans- kaliśmy się na uroczystościach pomysłowością, aktywnością i niku działała też filia ogniska portów w obie strony i tym m.in. z okazji Dnia Edukacji Narodo- baletowego. Zajęcia prowadził mnie i powiedział: – Inżynierze, ambicją. Po przyjeździe zobaczy- Janik ciebie prosi. No cóż, nie zajmował się Teofil. Po spisaniu wej, na które chętnie przyjmo- łem obskurny barak, w którym Edward Odrobny, baletmistrz z na niewielkich karteczkach wg. wał zaproszenie, i gdzie w gronie Teatru Muzycznego w Lublinie. mogłem odmówić i po godzinach znajdowała się sala widowiskowa pracy zająłem się organizowa- określonego schematu/szyfru in- byłych i obecnych pracowników na 400 miejsc. Była długa, więc Liczne było grono plastyków formacji, zanosił je do wyznaczo- z rozrzewnieniem wspominał po- amatorów, z Andrzejem Żubrem, niem szkoły muzycznej. Miałem siedzący na jej końcu niewiele na to trzy miesiące. Musiałem nej skrzynki skąd były odbierane czątki działalności szkoły, liczne widzieli. Po modernizacji stanęła naszym plastykiem i dekorato- jednak przez kogo, tego już nie koncerty, wyjazdy do filharmonii rem na czele. przede wszystkim skompletować w niej scena, a krzesła ustawili- kadrę nauczycielską. Pisałem wiedział. Znał tylko jednego ko- oraz wspaniałą atmosferę tam- śmy na lekko wznoszącej się pod- Waldorff pochwalił w tej sprawie do wyższych szkół legę ze swojej grupy który dość tych czasów. Bardzo był dumny, łodze. Prace wykonali pracowni- często wskazywał nowe miejsca że szkoła obecnie mieści się w muzycznych w Warszawie, Kra- cy budowlani działu inwestycji Osiągnięcia kulturalne świdni- kowie, Wrocławiu i Gdańsku. skrytek a i tak często się -jak to takich świetnych warunkach, zakładu. Dobrze współpracowało bywa w konspiracji- zmieniali godnych szkoły artystycznej. Z czan doceniała także ogólno- Starałem się, by w nowo powsta- mi się z Kazimierzem Michali- polska prasa. Sam Jerzy Wal- jące placówce uczyć gry na kilku się. Do roboty konspiracyjnej niecierpliwością czekał na ukoń- kiem, dyrektorem technicznym przybrał sobie pseudonim „Orlik” czenie budowy sali koncertowej i dorff, słynny krytyk muzyczny, instrumentach, a nie ogranicza- WSK. Wpadłem na pomysł, by odwiedził nasze miasto z okazji jąc się jedynie do pianina, akor- ale nie dopytałem i już nie dopy- pierwszy w niej koncert… Jako zaadaptować stojący obok drew- tam dlaczego Orlik. dyrektor Państwowej Szkoły 15-lecia istnienia Społecznego deonu i skrzypiec. Dużą pomocą niany barak, służący wcześniej Ogniska Muzycznego. W Polity- służyły oczywiście władze wy- Muzycznej I st. im. Rodziny Wił- ekipom budującym świdnickie Nie można wykluczyć, że być ce z 30 maja 1970 roku, napisał twórni, organizacyjnie i finan- komirskich w Świdniku jestem bloki. Połączyliśmy oba budynki. może miało to związek z Lwow- o tej wizycie, wspominając rów- sowo, szczególnie jeśli chodziło dumna i zaszczycona, że spotka- Powstała w ten sposób kawiar- skimi Orlętami ale to już pozosta- nież Teofila Nowosada: „… Tam o zapewnienie mieszkań pedago- łam Go na swojej drodze i mogę nia, w której odbywały się sobot- nie w sferze mojej spekulacji. muzyka naprawdę łagodzi oby- gom, którzy przyjechali z Wrocła- kontynuować dzieło, które rozpo- nie potańcówki, sylwestry, różne- czął. Myślę, że w pamięci mojej, czaje, a nawet – jak się zdaje – wia czy Gdańska. W 1976 roku, Był aktywnym członkiem Lubel- go rodzaju spotkania. Zarządzała pomogła mieszkańcom wejść na ze względów zdrowotnych, prze- nauczycieli i pracowników pla- nią Krystyna Gorodnik. skiego Środowiska Żołnierzy 27 cówki na zawsze pozostanie oso- ogólnie wysoki poziom kultury. stałem kierować szkołą. Jeszcze Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK, Przed audytorium paruset słu- przez jakiś czas uczyłem kilku bą pogodną, życzliwą, uśmiech- Chóry, teatr, balet w którym był m.in. członkiem niętą, Panem Teofilem – czło- chaczy, w większości młodych, przedmiotów. Komisji Rewizyjnej. wiekiem o wielkim sercu. Będzie – W Zakładowym Domu Kultu- miałem wykład o naszych zdoby- Anna Konopka, Agnieszka Wój- nam Go bardzo brakowało. ry działało kilka zespołów arty- czach minionego ćwierćwiecza w Wraz z częścią członków tego cik-Skiba, fot. arch. T. Nowosada stycznych: muzyczny, taneczny, muzyce. Nie stosowałem żadnej środowiska, próbował bezsku- – Był bardzo mądrym, życzliwym taryfy ulgowej, a przecież słu- 1 grudnia 2020 - strona 6 AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE www.ksi.btx.pl Wspomnienie ś.p. księdza Zbigniewa Staszkiewicza Redakcja
Wspomnień Ks. Zbigniewa, jesz- kontynuować nauką w szkole ra- Krajowej i zostałem łącznikiem. razem z przyszłym papieżem bł. przez 10 łat, dopóki wystarczało cze za życia wysłuchała i spisała dzieckiej. Po tzw. lekcjach historii Śmierć była bardzo blisko, ale Janem Pawłem II. mi zdrowia. Jako dawny partyzant wysłuchała Agnieszka Wawry- religii doświadczyłem wątpliwo- Pan Bóg opiekował się mną. Święcenia diakońskie otrzyma- otrzymałem stopień kapitana WP, niuk ści w wierze. W maju 1944 roku, w czasie po- łem z rąk kard. Stefana Wyszyń- a potem Krzyż AK, Krzyż Par- Urodziłem się 11 października Uświadomiłem sobie, że muszą bytu w Kowlu zostałem areszto- skiego, a święceń kapłańskich tyzancki, Złoty Krzyż Zasługi i wany przez Niemców. udzielił mi bp Piotr Kałwa 25 Krzyż Oficerski Polonia Restituta Nocą, kiedy jechałem do obozu na czerwca 1950 roku. z rąk śp. prezydenta Lecha Ka- Majdanku, uciekłem z transportu. Później podjąłem studia filozo- czyńskiego. ficzne na KUL-u. Po ich ukończe- Opatrzność czuwała. niu zaproponowano mi funkcję Fiołki i nadzieja prefekta kleryków i wykłady w Gdy udawałem się do znajomych seminarium lubelskim. Ja jednak Posługę kapłańską w ostatnich w Rabce Zdroju, na dworcu w wolałem pracę duszpasterską. latach utrudniła mi choroba. Do- Krakowie groziło mi ponowne Posługa w parafiach dała mi dużo znałem udaru kręgosłupa i przez aresztowanie. Tym razem ura- szczęścia i osobistego zadowole- pół roku poruszałem się na wózku towała mnie znajomość języka nia. Radości tej nie zabrała nawet inwalidzkim. Kiedy lekarze stra- ukraińskiego, gdyż Ukraińcy wy- Służba Bezpieczeństwa, która cili nadzieję, że moje ręce i nogi jeżdżający na roboty do Niemiec przez długi czas utrudniała mi ka- znów będą sprawne, stał się cud. przygarnęli mnie do siebie jak płańskie życie. Zostałem uzdrowiony za przy- swojego. czyną św. o. Pio. W przeddzień W Rabce Zdroju zaprzyjaźniony Posłany, by służyć tego wydarzenia doznałem daru lekarz stomatolog przyjął mnie mistycznego zapachu fiołków. jak syna i zatrudnił w swoim Pracę parafialną łączyłem przez Wówczas zorientowałem się, że gabinecie jako protetyka den- ok. 40 lat z posługą diecezjalnego święty kapucyn przychodzi do tystycznego. Jednym z naszych duszpasterza głuchoniemych. mnie z pomocą. pacjentów był ksiądz kard. Adam Biskup wysłał mnie na kurs języ- Kapłaństwo jest dla mnie wiel- Sapieha, metropolita krakowski, ka migowego, a reszty nauczyłem kim powołaniem i wezwaniem który poznawszy moją historią, się od osób głuchych. Z czasem do służby Panu Bogu i ludziom. zaprosił mnie, abym służył mu do w języku migowym zacząłem Trwam w nim już ponad 60 lat. Mszy św. Później zabierał mnie odprawiać Msze iw. i wygłaszać Doświadczywszy ateizacji, wojny na górskie spacery, które odbywał kazania. Prowadziłem też lekcje i okupacji, poczułem pragnienie, w towarzystwie swoich sekreta- religii w Ośrodku Szkolno - Wy- by pomagać ludziom w drodze do rzy. Dziki temu mogłem przysłu- chowawczym dla Dzieci słabo Boga i do zbawienia. Uświadomi- chiwać się iekawym dyskusjom słyszących i niesłyszących w Lu- łem sobie, że wiele osób jest nie- filozoficzno-teologicznym, które blinie. Praca ta dawała mi dużo szczęśliwych, bo nie mają w so- ponownie obudziły we mnie tę- satysfakcji. Przez znajomość ję- bie Jezusa. Są smutni, ponieważ sknotą do kapłaństwa. Wkrótce zyka i ]gły kontakt z wiernymi Go stracili i nie mogą swojego Książe zaproponował mi studia potrafiłem przekazać tym osobom życia układać według Ewangelii. w Seminarium Duchownym w prawdy wiary i przygotowywać Tu było źródło ich okrucieństwa. Krakowie. Ponieważ jednak moja ich do udziału w życiu Kościoła. Gdyby mieli Boga, ich życie by- 1924 roku w Kowlu na Wołyniu poznać moją wiarą. Ksiądz pre- rodzina po wojnie osiedliła się w Ogromnie mnie to wiązało z tymi łoby inne. Uważałem, że skoro (obecnie Ukraina) w rodzinie reli- fekt pożyczył mi podrącznik teo- Chełmie Lubelskim, 1 październi- ludźmi. zostałem kapłanem, to powinie- gijnej i patriotycznej. logii dogmatycznej dla kleryków. ka 1945 roku wstąpiłem do Lubel- Ponieważ byłem partyzantem, nem pomagać ludziom w obro- O kapłaństwie zacząłem myśleć, Lektura ta uspokoiła mnie. skiego Seminarium Duchownego. mianowano mnie kapelanem śro- nie przed złem, przed wzajemną gdy zostałem ministrantem. Poczułem, że chcą pomagać in- Gdybym przyjął zaproszenie Kar- dowiska lubelskiego żołnierzy nienawiścią i wojną. Teraz, gdy W roku 1939, po napaści Rosji nym wątpiącym. dynała, to miałbym zaszczyt przy- 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty znów mogę chodzić, ponownie Sowieckiej na Polską musiałem W roku 1942 wstąpiłem do Armii gotowywać się do kapłaństwa AK. Funkcję tę sprawowałem służą tam, gdzie mnie proszą. WW 80 rocznicę zbrodni katyńskiej. Nowe tropy ... Redakcja Liczba rozstrzelanych Polaków nigdy nie były publikowane ani w 1940 roku może być o prawie badane, a prace archeologiczne cztery tysiące większa, niż się w tych obwodach nie były nigdy uważa - powiedział były ukraiń- prowadzone - wskazał emeryto- ski prokurator wojskowy Andrij wany prokurator. Badanie zbrod- Amons na konferencji z okazji ni katyńskiej nie zakończyło się i 80. rocznicy zbrodni katyńskiej. nie jestem pewny, czy kiedykol- Według niego dwa niezbadane wiek się zakończy. To jest zjawi- pochówki znajdują się w obwo- sko tak wielowątkowe, dotyczące dach chersońskim i mikołajow- nie tylko Polaków” - podkreślił skim. ambasador RP w Kijowie Bartosz Cichocki. Jak dodał, pod koniec 2019 roku w obwodzie chersońskim i mi- Info za: https://tvn24.pl/swiat/ kołajowskim na południu kraju zbrodnia-katynska-nowe- znaleziono archiwalne dokumen- dokumenty-i-doniesienia-byly- ty, które wskazują na obecność prokurator-wojskowy-andrij- w tych regionach pochówków amons-ofiar-moze-byc-wiecej- co najmniej 3,7 tysiąca Polaków 759946?fbclid=IwAR23de9jXTI- przetrzymywanych w więzie- Ehlg9a2j6BDbN2R92dm2_SUb- niach na zachodzie Ukrainy. Listy XBXMk6jz-_QnX4-jUR2qjfA rozstrzelanych w tych regionach www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 7
Z prasy polonijnej -Fragmenty Huciańskie opowieści: Eskadra Kościuszkowska: Zsyłka na Sybir braci Da- Merian Cooper – bohater i awan- widowiczów z Tchorów turnik MONITOR WOŁYŃSKI O piękną Helenę porwaną przez MONITOR WOŁYŃSKI Parysa walczyli starożytni Achajo- Cooper, który dopiero został do- wie z Trojanami. Część tej historii wódcą 7 Eskadry, wyleciał z lot- opisał Homer w «Iliadzie». Starzy niska w Hołobach. Hucianie opisywali równie piękne Później w swoich wspomnie- historie, oczywiście na miarę wsi niach dowódcza 1 Armii Konnej otaczających Hutę. Siemion Budionny napisze o tym dniu: «Próby wroga, by zaatako- Wysłuchałem ich, a to, co zapa- wać na łuckim kierunku nie miały miętałem, staram się opisać, aby powodzenia. Żołnierze 2 Brygady nie umarło w mgle zapomnienia. i 6 Dywizji zestrzelili cztery sa- Rozpocznę od podobnej historii moloty i wzięli do niewoli lotni- chłopców z Halinówki, Nierucza i zabawie w dawnym Domu Lu- ka Amerykanina Faunda Lero». Tchorów, którzy pobili się o rów- dowym, a wtedy przemianowa- Budionny miał chyba na myśli nie piękną dziewczynę. W odróż- nym na świetlicę, doszło do wy- płk. Cedrica Fauntleroya, tyle że nieniu od starożytnych dzieliła ich buchu. Wszystko odbywało się on w tej chwili już dowodził lot- mniejsza odległość do przebycia. przy dźwiękach wiejskiej zabawy. nictwem 6 Armii i nie brał bez- Nie musieli płynąć przez morze, Od słowa do słowa i rozpoczęła pośredniego udziału w walkach. a jedynie przejść kilkanaście kilo- się bójka pomiędzy kawalerami. Różni się także liczba zestrzelo- Henrykowi natychmiast pomógł metrów przez żydowską Osowę, nych samolotów – według innych ukraiński Majdan Lipieński i pol- przygotowany na to kolega Józef skie Nierucze, aby spotkać się w Bodo – obaj bili Daniela. Ich z danych w tym dniu 7 Eskadra W lipcu 1920 r. 7 Eskadra My- mii Ukraińskiej Republiki Ludo- straciła tylko dwa aeroplany. Halinówce. kolei w odwecie zaczęli okładać śliwska im. Tadeusza Kościuszki stronnicy tego ostatniego. Wtedy wej pod naciskiem sowieckiego Daniel Rafalski nie miał spoko- poniosła dużo strat. 13 lipca w po- ju w miłości, do jego ukochanej dla bezpieczeństwa ktoś rozsądny Frontu Południowo-Zachodniego To wydarzenie jest opisane rów- panny Heleny bezceremonialnie zgasił obie lampy naftowe, rozja- bliżu wsi Bielów został zestrzelo- stwarzało przygnębiające wraże- nież przez Izaaka Babla, który był zalecał się Henryk Długosz. Na- śniające pomieszczenie. Rozbicie ny dowódca eskadry Merian Co- nie. wówczas oficerem politycznym pięcie narastało, kawalerowie or- ich spowodowałoby nieuchronny oper (zakończenie, początek tu). w 1 Armii Konnej i jednocześnie ganizowali swoich sojuszników pożar. W zupełnej ciemności nikt Walki o Równe zostały przegrane. prowadził dziennik. 14 lipca w do nieuchronnej konfrontacji. Na nie wiedział, kto kogo bije i za co. W połowie lata 1920 r. wszędzie Trwała zacięta bitwa pod Dub- jego notatkach pojawia się pilot, było obecne przeczucie kata- nem, niedługo miały odbyć się kapral Frank Mosher, zestrzelony strofy. Wycofywanie się Wojska bitwy pod Brodami i Berestecz- niedaleko Bielewskich Chutorów. Dzień Niepodległości Polskiego i jego sojusznika – Ar- kiem. 13 lipca 1920 r. kpt. Merian Polski z konkursami Szkoła Języka Polskiego i zabawami MONITOR WOŁYŃSKI w Tarnopolu podsumowała liczne Wyjątkowo inaczej świętujemy w tym konkursy i wybrała logo placówki trudnym roku 2020. MONITOR WOŁYŃSKI Z powodu pande- Koniec października oraz począ- mii członkowie To- tek listopada w Szkole Języka warzystwie Kultury Polskiego przy Polskim Centrum Polskiej im. Włady- Kultury i Edukacji im. prof. Mie- sława Reymonta w czysława Krąpca w Tarnopolu był Równem postanowili bogaty w konkursy. W jednym z uczcić Dzień Niepod- nich – plastycznym – z najlep- ległości Polski w ple- szych prac wybrano logo tej pla- nerze. cówki oświatowej. Z powodu pandemii wręczenie Sprzyjał temu czas niem był konkurs na temat zna- niedzielnego popołudnia. Licz- dyplomów i nagród książkowych jomości przysłów polskich. Treść oraz rzeczowych, mające miejsce na grupa członków Towarzystwa odgadywano z prezentowanych 22 listopada, było skromne, ale wyruszyła za miasto do urocze- scenek rodzajowych, np.: «Jak bardzo miłe. W tym dniu nagro- go miejsca. Na obszernej polanie sobie pościelisz, tak się wyśpisz», dzono zwycięzców konkursu or- urządzono występy artystyczne. «Gdzie kucharek sześć, tam nie tograficznego, plastycznego oraz Program był bardzo różnorodny. ma co jeść». Ta część sprzyja- recytatorskiego pt. «Słowo dla Zaczęło się od gorącego poczę- ła zachowaniu tradycji i mowy Niepodległej». Uczestnicy zma- stunku. Na stołach królował sta- polskiej, ale też ogólnej radości. gań dobrze się spisali i wykazali się świetną znajomością pisowni, ropolski bigos, kiełbaski z grilla Odbyła się jeszcze jedna konku- i gorąca herbata. Degustacja wy- piękną recytacją oraz kreatywno- Zofia Dzyga, Olga Jacyszyna, miejsce) oraz Anastazja Sobczak rencja. Tu wodze fantazji polu- ścią. Najzdolniejsi otrzymali na- Władysław Nestajko, Alina Pe- (III miejsce). kwintnych domowych dań sprzy- zowali wszyscy. No cóż, można jała tworzeniu miłego nastroju. grody. reszluga, Halina Żyrska, Tetiana też w sposób artystyczny pokazać Kuryluk, Anastazja Kopestyńska, Niezwykłą kreatywnością wyka- Głównym punktem programu pokrętne i zawiłe drogi prowadzą- Najlepsi w konkursie ortograficz- Lilia Lachowycz (wicemistrzo- zały się laureatki konkursu pla- było wykonanie polskich pieśni ce do niepodległości. Zawodnicy nym okazali się: Maria Bojko i wie ortografii). stycznego «Dla Niepodległej»: patriotycznych: «O mój rozmary- wyznaczali «szlaki bojowe» zde- Switłana Usatowa (arcymistrzy- Jaryna Surmińska i Ełana Takszy- nie», «Przybyli ułani», «Rozkwi- cydowanymi ruchami rąk i kolo- nie ortografii), Lidia Korecka, W konkursie recytatorskim uzna- na (I miejsce), Kamiła Gorman i tały pąki białych róż», «Hej, hej rowymi wstęgami. Lilia Nakoneczna i Oksana Łu- nie zyskały: Katarzyna Korpak (I Diana Łysak (II miejsce), Anasta- ułani» i innych. Kolejnym zada- kaszczuk (mistrzynie ortografii), miejsce ), Jaryna Surmińska (II zja Czerniak (III miejsce).
Umieść nasze logo w swojej gazecie, my umieścimy Twoje w TYM miejscu
[email protected] 1 grudnia 2020 - strona 8 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Mój kresowy, dziecięcy patriotyzm Danuta Siwiec Część I runa. Duże polany to czerwone kobierce z przyziemnych pozio- M o t t o : mek utkane. Wiąże się z tym coś, „Kto nie ukochał swo- co mogło skończyć się dla mnie j e j w ł a s n e j z i e m i , tragicznie. Pewnego razu mój k t o n a j e j u s t a c h „kierowca” postawił mnie na zie- s e r c e m n i e z a w i s n ą ł , mi, a sam zaczął zrywać do spo- o ! t e m u p ł o m i e ń m i ł o ś c i rządzonej z kory dębowej korobki n i e b ł y s n ą ł , poziomki. Ja też wyciągnęłam w t e n i ś w i a t o b e j m i e ich kierunku rączkę, ale wujek nie rękami zimnemi”. pozwolił dotykać smakowitych owoców. Wytłumaczył mi, że w Jan Kasprowicz tej przyziemnej gęstwinie może kryć się ha diuka- żmija, której Jestem Wołynianką i w mojej ukąszenie jest groźne. Mój wujek opowieści pragnę zapoznać Czy- był bardzo szlachetnym człowie- telników z moim kresowym, dzie- kiem, o gołębim sercu. Nosił ze cięcym patriotyzmem. Dziecię- sobą fuzję, ale nigdy nie strzelał cym ? A cóż dziecko może o tym do leśnych zwierząt. One wy- powiedzieć? O! bardzo wiele! czuwały tę dobroć i nie uciekały, Często pamięć dziecka potrafi za- a jedynie podnosiły głowy, aby rejestrować nawet to , co umknęło ponownie powrócić do przerwa- spostrzeżeniom dorosłych. Cóż nego zajęcia, jak np: dzik ryjący mogę powiedzieć o moim dziecię- w ziemi lub sarna skubiąca trawę. cym patriotyzmie? Mając 7 lat nie Nieufne były jedynie wiewiórki, umysły Wołyniaków z krwi i ko- skromnych słowach może trochę cików, niczym pięknych diamen- rozumiałam o czym mówili do- które zeskakiwały na ziemię i jak ści. Mój dziadzio był niezwykle piękna zachowam? Wspominając tów, iskrzących się w promieniach rośli, nie znałam się na polityce, ogniste błyskawice przemieszcza- elokwentnym człowiekiem. Na Cię Ziemio Droga wzmaga się wołyńskiego słońca. ale miałam swój świat. Mój kre- ły się z drzewa na drzewo. Miesz- początku lat 40-tych, w 1942roku, moja tęsknota do tych pól malo- sowy, mały świat, moje ukochane kaliśmy niedaleko lasu i często wczesną wiosną uprzedzeni przez wanych niczym mistrza dzieło. Część II Podhajce. Świat zapamiętany na nasze podwórze odwiedzały sar- sąsiada Ukraińca, ratując się przed Złocistych łanów, lasem okolo- zawsze zmysłami małej dziew- ny, a nawet „zaprzyjaźniony” okrutną śmiercią usciekliśmy do nych do miedz zielonych, do gry- Naszym leśnym wędrówką to- czynki, która stale wraca do nie- dzik, któremu bardzo smakowało Równego. Pożegnaliśmy na za- ki co pola rozwesela swą bielą, warzyszył poszum drzew leśnych go pamięcią, a wyobraźnia przed jadło przeznaczone dla drobiu. wsze nasz wołyński dom, a jesie- do brzozy- sieroty w polu szcze- i cudowne ptasie trele, niczym w oczyma stawia to co widziała Pewnego letniego dnia leśniczy nią 1943 roku opuściliśmy uko- rym, do łąk soczystych, pagórków „niebotycznym” kościele. Świer- dziecka oczami. wracając z lasu spostrzegł na łące chany Wołyń, ale On był z nami stromych. Myśl moja „biegnie”, got ptasi (wołyńskie lasy słynęły skupisko bocianów( szykowały z różnorodności i mnogości pta- Była to dla mnie Kraina szczęśli- nadal. Dziadzio nie pozwolił nam do widocznego z naszego domu, się do odlotu). Zainteresował się ków) rozlegał się w całym lesie, wości, beztroska arkadia mojego o nim zapomnieć, stale snując nie- bliskiego i zwartego masywu le- co one „okładają” swoimi dzio- a wujek uczył mnie rozróżniania dzieciństwa. Cokolwiek robię sta- zwykle ciekawe wołyńskie opo- śnego zmieniającego swoje bar- bami. Okazało się, że pastwiły się głosów poszczególnych ptaków. le mam przed oczami te cudowne, wieści, które na zawsze pozostały wy w zależności od pory roku. nad poranionym bocianem. Stefan Nie udało się. Dziś też nie zdołam nie dające się wymazać z pamięci, w pamięci słuchających. A ja w Wiosną cieszył oczy odradzającą zabrał ptaka ze sobą. Wojtek, jak odtworzyć ptasich treli cudow- wołyńskie krajobrazy, niepowta- wieku lat 15 lat napisałam: się jakby „nieśmiało” zielenią, go nazwano, spał w oborze w śród nych, ale zapamiętam, rozlegają- rzalne kadry piękna z mojej małej która latem przybrawszy soczysty krów, a szczególnie upodobał so- „Boże! Czyż będzie mi dane, ce się z leśnej dąbrowy, kasowe Ojczyzny, o czym napisałam: kolor, zmieszana z pstrokacizną bie grzbiet jednej z nich. Pobra- By stopy postawić krzewów o różnych odcieniach, a hukanie sowy i miarowy stukot tymcy Wojtka tak go okaleczyli, dzięcioła. Dąbrowa, to skupisko „Moja mała Ojczyzno, Na Ziemi Ukochanej ? także rosnących pod lasem różnej że nie mógł fruwać i tak jakoś wysokości cudownych kwiatów dębów. Takimi skupiskami były nad Ikwą, Styrem, Horyniem. śmiesznie podskakiwał, a szcze- By ją przywitać tworzyła barwną artystyczną też liczne zagajniki leszczynowe, a w nich orzechów zatrzęsienie, Któż mi pokaże piękniejszą gólnie wtedy, gdy „bawił się” z po długiej rozłące mozaikę, która jesienią przybierała naszym dużym psem, z którym by choć raz jeszcze intensywniejsze kolory, a piękna jak też często spotykane gaje niż za lat mego żył w przyjaźni, a czasami swo- dopełniały jeszcze czerwone brzozowe- wielopokoleniowe ro- ujrzeć wołyńskie słońce!” dziny, rosnące obok siebie różnej dzieciństwa Krainę ? im długim dziobem „wbijał psu korale licznych- jarzębin. mądrość do głowy” co ten cier- Ukochałam wiejską przyrodę, a Natomiast późną jesienią las stał wielkości i grubości brzozy. Ta- Urokliwsze krajobrazy ? pliwie znosił. Bociek był bardzo pole, łąka, las były moim drugim goły, bezbarwny, stwarzał ponure kie gaje były, z wołyńska, zwane domem. Jak żywe stoją przede bereźniakami. Często we wspo- Żyźniejszą ziemię ? przydatny, gdyż łapał myszy, a wrażenie, ale „litościwa” zima wiosną i latem spędzał całe dnie mną obrazy Krainy uroczej, gdyż otulała leśne drzewa i krzewy mnieniach opowiadano jakie to I bogatsze lasy? na łące rozkoszując się „królew- mój dziecięcy patriotyzm ograni- czapami śniegowymi i wówczas dorodne grzyby rosły w lesie, a w cza się jedynie do przyrody. Nie bereźniaku zbierano piękne czer- Kolebko mojego dzieciństwa ską” żabią ucztą. Moje wędrówki wyglądał jak piękna panna młoda. po lesie i okolicy odbywały się w jestem malarzem, nie potrafię Jej śnieżnobiała „suknia” jarzyła wone kozaki. dawno się z Tobą rozstałam, każdej porze roku (oprócz zimy). tworzyć uroków pejzażu, ale w się tysiącami migocących punk- ale nadal żyjesz i trwasz Jesienią wujek niósł mnie tylko na swoich ramionach „bagaż” w w mym sercu i pamięci mojej postaci, ale także uzbiera- mój Wołyniu ukochany. ne orzechy, grzyby, w tym bia- łe borówki, których nigdzie nie Wspomnienia ! Wspomnienia!” spotkałam w dorosłym życiu. Nie Dziś, otulona już życia jesienią, spotkałam też takiego człowieka wracam stale do przeżytych na jakim był Stefan. Wychowany Wołyniu dni. Dla mnie i mojej (wraz z rodzeństwem) w patrio- rodziny, tym szczęśliwszych, że tycznym, kresowym domu moich nie dane nam było przeżyć okru- dziadków, gdzie priorytetem było cieństw, których doznali nasi są- siedzi, znajomi i dalsza rodzina. „Bóg! Honor! Ojczyzna!” był człowiekiem wielkich moralnych Mój wujek Stefan Czyżewski, wartości, i niezłomnym patriotą. leśniczy z Podhajec, idąc na ob- Wujek nauczył mnie wielu krót- chód po lesie, często brał mnie ze kich, patriotycznych wierszyków. sobą. Ja , „jadąc na barana”, z wy- Był wraz z dziadziem moim wy- sokości jego ramion podziwiałam chowawcą. Mój dziadzio Fran- otaczającą nas przyrodę. Często ciszek Czyżewski był też wspa- na skraju lasu, obok słodkich i do- niałym człowiekiem. Trudno już rodnych malin, kłębiły się kolące dzisiaj wśród naszych współcze- jeżyny, które jakby broniły wstę- snych doszukać się takich wzor- pu do bogatego i urozmaiconego, ców moralnych i patriotycznych, nawet kolorystycznie, leśnego które wrosły w serca, dusze i www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 9 Wspominając nasze leśne wę- głową nakrytą kołdrą. Był jeszcze drówki zapamiętałam kolorowe, jeden „niesamowity” strach, któ- puszyste kobierce wrzosowe, a rego ani wróble się nie bały. Za Skwer Wołyński w Warszawie, nad nimi delikatne nici pajęcze. domem rosły ciemnozielone ko- Wujek objaśniał, że to oznaka nopie, a wśród nich „strach- gene- polskiego babiego lata, naszej rał”, któremu z wojskowej czapki niestety tylko w tle obchodów złotej polskiej jesieni. Jesienny las główki ptasie wystawały. Wieczo- sprawiał wrażenie zaczarowanej rami przy stawie żaby urządzały krainy. Była tu bajkowa sceneria. swoje koncerty wtórowało im Święta Niepodległości. Drzewa „wystroiły się” w piękne świerszczy granie, ale nie było w barwy. Ich korony, w promieniach zwyczaju sprawdzać, na czym tak Andrzej Łukawski Nikt nie powinien mieć wątpli- prześwitującego wśród listowia pięknie grają? Była też, na skraju wości, że 27 Wołyńska Dywizja słońca, mieniły się złotem, czer- wsi, kuźnia, z wąsatym kowalem, Piechoty Armii Krajowej brała wienią i gdzieniegdzie jeszcze ale tam chodzić się bałam, bo w udział w walkach mających na zielenią, która zamierzała zmienić kowadło waliły młoty i leciały celu przywrócenie narodowi pol- się w różne odcienie brązu. Zda- snopy iskier. Lubiłam słuchać skiemu niepodległość. wało się, że leśny drzewostan w szumu młyna i odgłosu dzwonów Cześć mieszkańców Polski zwa- swoich bajkowych „sukniach” z targowickiego kościoła. Ja to nej dzisiaj Kresami przeżyła dwie wybierał się na wielki bal. Wśród wszystko pamiętam! A ty? Za- okupacje oraz ludobójcze rajdy tego malowniczego drzewostanu, trzymaj się na chwilę! Zasłuchaj dziczy z band zwanych ukraińską i jego bogatej różnorodności, kró- się w tamtą wiejską ciszę! Wróć powstańczą armią w wyniku któ- lowały wiekowe dęby o kształ- pamięcią do tego co było Ci miłe i rych życie straciło –jak się dzisiaj tach niezwykłych. Była to jakby drogie i cóż Ci serce podpowie??? oblicza- nawet ok. 200 tys. Po- arystokracja wśród innych drzew. laków. Przedstawiam to, co mi pamięć Usytuowany w „marymonckich Zachodziliśmy też na bagna, a i serce podpowiedziało. I jakże krzakach”, od 2004 r. Skwer nad nimi pochylone siostry- brzo- mi nie kochać mojej wołyńskiej Wołyński stał się miejscem zy białe, w górze czajka kwili, w Krainy, gdy tyle we mnie wspo- okolicznościowych spotkań wodzie brodzi czapla siwa, a dzi- mnień? Jakże zapomnieć o tym, OBROŃCÓW OJCZYZNY, oraz kie ptactwo czyni wielką wrzawę. co było dla dziecka piękne? Jakże miejscem pamięci żołnierzy któ- Z ramion wujkowych przygląda- mi zapomnieć o moim rodzinnym rzy stracili życie za wolność i nie- łem się skaczącym do wody żabą. domu? I tych cudownościach ota- podległość najjaśniejszej jak też Zdarzało się, że wśród mokradeł czającej bo przyrody? O moim miejscem upamiętniającym ofiary można było spotkać niejadowi- wspaniałym wujku Stefanie, dzia- ukraińskiego ludobójstwa. tego zaskrońca lub zygzakowatą dziu Franciszku, którym zawdzię- Jeden z późniejszych prezesów „Okręgu Wołyń” Światowego żmiję, która nie zaczepiona, zwin- czam to kim jestem i to czym Związku Żołnierzy Armii Kra- nie uciekała przed człowiekiem. się zajmuję? Dziadzio rozbudził jowej Kazimierz Danilewicz tak we mnie tę wołyńską pasję, a ja zaprojektował kompleks, że pod Bawiąc się pod lasem, na łące, podporządkowałam jej swój rytm kamiennym mieczem z napisem przyglądałam się lecącym bo- życia. Bo Wołyń to moje tęskno- „Obrońcom Ojczyzny” znajduje cianom z żabami lub wężami w ty, moje życie, moja miłość. Ten się ziemia z pól bitewnych szla- dziobach. Miały one swoje liczne wspaniały człowiek wszczepił we ku bojowego dywizji a pod płytą gniazda na dachach chłopskich mnie tę wielką miłość i chyba tak umieszczoną między olbrzymimi domów, przeważnie słomianych. „po cichu” przekazał mi „misję”, kamiennymi świecami, obficie Zdarzało się, że w tej dachowej jakby niepisany testament, w któ- zroszoną krwią Polaków ziemią szarzyźnie zamajaczyła czerwona rym zawarty jest mój nieutulony wołyńską. dachówka, lub blacha błyszcząca żal, nostalgia i miłość do kraju Wprawdzie skwer uroczyście w promieniach słońca. A wyso- dziecięcych lat. otwarto 11 lipca 2004 roku, jed- ko ponad dachami ciągnęły klu- nak pierwszy jego element -ka- cze żurawi, dzikich gęsi, kaczek W moich wierszach i opowiada- mienny miecz- stoi już od 1993 Na szczęście miałem przy sobie ski np. kierowcy z kupionym za i innych ptaków, przylatujących niach wołyńskich staram się oca- roku. Światełko Pamięci które jako je- kilka złotówek zniczem?. do nas wiosną, a odlatujących je- lić skarby pamięci od zapomnie- 11 listopada udałem się na Skwer dyne rozświetliło wszechobecną Liczę, że w komentarzu opiszecie sienią. Pod dachem naszej obory nia. Wołyński z nadzieją, że w dniu na skwerze szarość którą dodat- jak w Waszym mieście potrak- miały swoje małe „domki” ja- Święta Niepodległości uda mi się kowo potęguje ekran drogowy towano bohaterskich obrońców skółki. Lubiłam przyglądać się My, piszący o Kresach i Wołyniu spotkać z potomkami żołnierzy przysłaniający swym ogromem Polski w czasie wczorajszych ob- tym małym, zwinnym ptaszkom. mamy obowiązek, świętą powin- lub zamordowanych Wołynia- cały Skwer Wołyński. chodów. Uważano, że ich niski lot tuż, tuż ność, aby przekazać prawdę mło- ków ale najprawdopodobniej, w Nie wiem dlaczego ale ten wi- Jeżeli jesteś potomkiem obrońców nad ziemią był przepowiednią demu pokoleniu, bo to przecież związku z pandemią – potomko- dok przypomina mi grób kogoś Wołynia i Wołyniaków, jeżeli je- deszczu. nasza polska, wschodnia historia, wie to już pokolenie 50-60 plus- pochowanego pod cmentarnym steś potomkiem innych żołnierzy wycinek naszych dziejów, któ- siedzieli w domu. murem. z Kresowej AK, jeżeli jesteś Pa- Dziadkowie mieli dwa domy. Je- ry nie może odejść w niepamięć Pochmurny dzień, potęgował pa- Od 30. lat następujące po sobie triotą -przed duże P- zgłoś swoją den z bali drewnianych, na biało wraz z naszym kresowym poko- nujące na skwerze mroczną pust- rządy w Najjaśniejszej pokazują gotowość do przejęcia pokolenio- malowany ze słomianą strzechą, leniem. Powinniśmy być dumni, kę i tylko od czasu do czasu prze- swój stosunek do historii Polski wej pałeczki byśmy wspólnie ze- jechał jakiś rowerzysta bo jakiś i jej bohaterskich obrońców Kre- od starości, poczerniałą, stał w że należymy do najmłodszego, rwali z Kresów parawan zmowy kretyn tak zaprojektował ścieżkę sów. Ich fałsz i obłuda pokazują ogrodzie otoczony „morzem” niestety już ostatniego, pokolenia milczenia i przywrócili Kresom rowerową, że oddziela ta ścieżka aż nadto jaskrawo swój negatyw- należne miejsce w historii. słoneczników i pięknych różno- wołyńskich i kresowych patrio- monumentalny krzyż od płyty ny stosunek do naszej historii i Zgłoszenia proszę słać na adres kolorowych krzewów różanych, a tów. Byłam „cząstką” Wołynia, a z ziemią kryjącą szczątki ofiar narodu, bo co takiego było powo- ruchu społecznego Porozumienia drugi(z 1936) murowany, z czer- On nadal jest we mnie. ukraińskiego ludobójstwa a prze- dem, żeby w dniu święta narodo- Pokoleń Kresowych - ppk@btx. wonej cegły, z dachówką w kolo- cież ponad 70 lat temu ci ludzie wego nie wysłać na skwer i wiele pl . rze maków, stał z boku podwórza. Wspomnienia o kresowym pa- stanowili jedność. innych miejsc historycznych Pol- triotyzmie prowokują, aby zakoń- Przy domu rosły różnokolorowe czyć moją opowieść fragmentem malwy, a na ścianie pyszniły się mojego wiersza pt: „Kresy”. swoją dorodnością kiście grana- towych dużych winogron. Za bia- „Kresy to bezmiar pamięci łą chatynką był stawek, a wokół dla urodzonych na wschodzie. niego pachnący tatarak, którym Kresy są w każdym z nas, na Zielone Światki majono dom. Nad stawem rosła wierzba stara kto tam ujrzał świat Boży, z czarownicy kudłami, a naprze- w każdej duszy kresowej. ciwko okna w moim pokoju szu- Wracamy do nich sercem i myśla- miała wysoka, płacząca brzoza, mi, mój nocny koszmar. W księży- żalu często ukoić nie potrafimy cowe noce cienie jej „kudłatych” gałęzi wyprawiały harce na ścia- kochamy nadal nasze kresy utra- nie strasząc dziecko. Innymi stra- cone chami, na „dobranockę” raczyli i stale za nimi tęsknimy” mnie dorośli opowiadając bajki, Danuta Siwiec - 2015 rok w których roiło się od utopców , diabłów i innych niesamowitych stworów. Zasypiałam, zawsze z 1 grudnia 2020 - strona 10 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Argumenty, ukazujące straszność sowieckiego ludobójstwa Bożena Ratter W obozie Starobielsk w chwili roz- wciąż żywy jak Lenin i Marks w ładowania, 5 IV 1940 r., było 3920 świadomości Unii Europejskiej. oficerów wraz z kilkudziesięcioma Nie doświadczyli tego bolszewic- więźniami cywilnymi i około 30 kiego szczęścia tak jak Polscy. podchorążymi i chorążymi. Urato- Kiedyś za trwanie w prawdzie kula wało się spośród nich 79. Jestem w łeb, śmiercionośne obozy z gło- jednym z nich . Cała reszta zaginę- dem, mrozem, wszami, rozbijanie ła bez śladu, pomimo uporczywych główek niemowląt, gazowanie w i nieustannych prób wyjaśnienia, obozach koncentracyjnych, teraz gdzie się znajdują. praca współczesnych zwolenników Po agresji polskiego terytorium, imperializmu rosyjskiego i nie- dokonanej przez Rosjan w osiem- mieckiego nad zatajaniem i fałszo- nastym dniu zmagań Polaków z waniem historii. hitlerowskim najeźdźcą, wojska Nasi przodkowie byli świadomi sowieckie wzięły do niewoli około cynizmu wrogów. O zbrodni bol- 200 000 żołnierzy, których następ- szewickiej jak i niemieckiej Pola- nie rozparcelowano po setkach cy mówili, pisali we wszystkich obozów na terenie całej Rosji so- miejscach i we wszystkich języ- wieckiej. Ja sam jako były jeniec kach świata. Dlaczego my tego nie Starobielska od października 1939, czynimy? zwolniony następnie z obozu inter- nowania w Griazowcu latem 1941, THE POLISH DAILY—No. 267. zostałem mianowany w październi- Saturday, 24 May, 1941 ku 1941 szefem biura poszukiwań EX OCCIDENTE LUX zaginionych. Wszystko co opowie- Dwie strony dzisiejszego numeru działem w tej książce działo się poświęcamy wygnańcom i intru- przed wykryciem grobów katyń- zom, t.j. procesowi wysiedlania nasi przodkowie bronili naszego skich, o których ja się dowiedziałem Polaków z ich ziem, zarówno za- to określił sam autor, wersją zna- ny Józef Goebbels. Przy objęciu istnienia jako naród i państwo na gdy nasza armia (Andersa) dotarła chodnich jak wschodnich, i wpro- nej wszystkim Zbrodni katyńskiej władzy przez partię hitlerowską nie forum światowym. do Iraku - pisał Józef Czapski we wadzania do naszych odwiecz- w świetle dokumentów, wydanej po dostał on żadnego stanowiska, aż Po odkryciu w lesie katyńskim, w Wspomnieniach Starobielskich. nych siedzib obcych elementów raz pierwszy w Londynie w 1948 r. dopiero w marcu 1933 stworzono kwietniu 1943r., masowych gro- Niemców, bądź mieszkańców – Jacek Trznadel pisze w przed- specjalnie dla niego Ministerstwo bów Niemcy powołali międzyna- Nie wiedział, że 5 marca 1940 Rosji. mowie do książki Mordercy z lasu Oświecenia i Propagandy. Nikt nie rodową komisję lekarską, którą roku pod wnioskiem szefa NKWD katyńskiego w Zeszytach katyń- umie tak jak on upraszczać skom- zobowiązali do zbadania zbioro- Ławrientija Berii o likwidacji Wśród wielu podobieństw w za- skich 8. plikowanych zagadnień, nikt mu wych mogił w Katyniu. Eksperci około 25 tys. polskich jeńców i łożeniach i metodach polityki obu nie sprosta w wynajdywaniu ha- wydali orzeczenie stwierdzające, więźniów strzałem w tył głowy, okupantów, analogie w tej dzie- Szkice o Katyniu, publikowane seł, trafiających do przekonania że przyczyną śmierci ofiar były wy- o rozstrzelanie polskich jeńców z dzinie są szczególnie uderzające, przez Mackiewicza równo przez szerokim masom, nikt nie potrafi z łącznie strzały w potylicę, i że roz- obozów w Kozielsku, Starobielsku stanowiąc jeden jeszcze dowód, iż czterdzieści lat otwiera wywiad-re- takim cynizmem utrzymywać, że strzeliwania miały miejsce w mie- i Ostaszkowie oraz więźniów prze- hitleryzm i bolszewizm to jeden i portaż drukowany przez Mackiewi- białe to czarne, a czarne to białe. siącach marcu i kwietniu 1940 r. trzymywanych na okupowanych ten sam wróg, jedno i to samo zło. cza w wileńskim „Gońcu Codzien- Goebbels podejmie się wmówić Teren ten znajdował się wiosną Kresach podpisał się Józef Stalin Jak mówił onegdaj Gen. Sikorski nym” w czerwcu 1943 r., najwybit- Niemcom, że Stalin to największy 1940 r. pod hegemonią sowiecką wraz z czterema członkami polit- na Konferencji prasowej w brytyj- niejszy tekst pisany na świeżo po wróg, a kiedy indziej — najlepszy co dało jednoznaczną odpowiedź: biura, czyli grona decyzyjnego KC skim Ministerstwie Informacji, sąd odkryciu grobów katyńskich przez przyjaciel, że Włosi są narodem Sowieci są odpowiedzialni za lu- WKP : Klimentem Woroszyłowem Stanów Zjednoczonych w tej spra- naocznego świadka ekshumacji. Są rasowo czystym, a Anglicy miesza- dobójstwo. – komisarzem obrony, Wiaczesła- wie jest jeszcze bardziej trzeźwy, tu także zeznania Mackiewicza: niną ludów, że Grecja napadła na Jednym z członków komisji był wem Mołotowem – komisarzem niż tu, w Europie. i to, złożone przed władzami II mocarstwa osi, nie Norwegia, Ho- prof. Francois Naville, szwajcarski spraw zagranicznych i Anastasem Stwierdzenie tego faktu stanowi Korpusu we Włoszech jeszcze w landia, Dania, etc. — wszystkie po- lekarz medycyny sądowej, któ- Mikojanem – zastępcą przewod- wielką pociechę dla wszystkich 1945 r., i to późniejsze, przed Ko- trzebowały niemieckiej pomocy, że remu deputowany komunistycz- niczącego Rady Komisarzy Ludo- ludzi, patrzących trzeźwo na te- misją amerykańskiego Kongre- Hitler nigdy szybkiego zwycięstwa ny Jean Vincent zarzucił w 1946 wych. Na marginesie dokumentu raźniejszość i przyszłość Europy; su w r. 1952. Mackiewicz śledził nie obiecywał etc. Wszystko potra- roku kolaborację z Niemcami w widnieje dopisek: „Kalinin – za, stanowi zwłaszcza pociechę dla Po- wszystkie nowe ślady zbrodni, ale fi Goebbels wykazać, udowodnić, sprawie badania genezy mordów Kaganowicz – za”. Michaił Kalinin laków — w Kraju i na obczyźnie — i prostował „fałszywki” zrodzone na wszystkie zarzuty znajdzie katyńskich i zażądał usunięcia go był przewodniczącym Rady Komi- z których rozumem i uczuciem nie z niekompetencji bądź z celowych bezczelną kłamliwą odpowiedź. z Uniwersytetu. W odpowiedzi na sarzy, a Łazar Kaganowicz jednym potrafiłoby się pogodzić dlaczego usiłowań władz sowieckich zmy- Całą księgę można by stworzyć te oskarżenia prof. Naville oświad- z jego zastępców. jeden i ten sam występny czyn skie- lenia śladów. Publikował także w z hołdowniczych telegramów, czył co następuje : Jeden z podpisanych pod decyzją rowany przeciw temu samemu na- językach obcych, kilka tekstów wysyłanych przez tego ministra Nie było absolutnie moim zamia- z 5 marca 1940 roku o likwida- rodowi, pod jedną szerokością geo- przetłumaczyłem z języka nie- kłamstwa do “ Fuhrera.” Nie ma rem przysłużenie się Niemcom, tyl- cji około 25 tys. polskich jeńców graficzną ma być zbrodnią, a pod mieckiego. Ostatnią pracą Mackie- pochwały, której by Hitlerowi po- ko Polakom i prawdzie. i więźniów doczekał lat 90. XX inną cieszyć się ma pobłażaniem. wicza o Katyniu było posłowie do skąpił. Hitler - wzór poświęcenia, wieku. (Dziennik Polski 1941, Londyn) książki stanowiącej część pierwszą geniusz polityczny, najznakomitszy Gdy jakiś kraj jest rozdarty niemal To, co Mackiewicz zobaczył na wła- obecnego woluminu, napisane dwa znawca sztuki wojennej, najwybit- jednocześnie przez armie dwóch Przedstawiciele Dumy w listopa- sne oczy jadąc 20 maja 1943 r. do lata przed śmiercią w r. 1983, jak niejszy esteta, budowniczy, wycho- potężnych sąsiadów, gdy dowiadu- dzie 2020 roku uczestniczyli w Katynia, miało się stać nigdy nie dotąd publikowane tylko w języku wawca, reformator - oto pochleb- je się, że zamordowano tysiące jego Twerze w konferencji „nauko- mijającą obsesją pisarza i argu- niemieckim i rosyjskim. W rosyj- stwa, które Goebbels już od lat sze- oficerów będących jeńcami, którzy wej”, której uczestnicy przeko- mentem nad argumenty, ukazują- skim tłumaczeniu, z niewiado- rzy w swej propagandzie. nie popełnili żadnej innej zbrodni nywali o braku dowodów na to, że cym straszność sowieckiego ludo- mych jeszcze powodów, okrojone Dzisiaj też Całą księgę można oprócz tej jednej, że bronili swego z rozkazu Stalina NKWD zamor- bójstwa. Tylko dwaj wybitni pisarze zresztą w partii końcowej. by stworzyć z hołdowniczych kraju, gdy stara się dowiedzieć, w dowało w Twerze 6 tys. polskich pisali o Katyniu jako świadkowie tekstów i medialnych wystąpień jakich okolicznościach mogło to się oficerów. Efektem „wysiłku umy- ekshumacji 1943 r. To Ferdynand W 1983 roku okrojona częściowo uczniów ministra kłamstwa Mich- wydarzyć, nie sposób będąc uczci- słowego” zebranych na konferencji Goetel i właśnie Józef Mackiewicz. prawda, obecnie chcą pogrobowcy nika do Unii Europejskiej i Mo- wym żądać wynagrodzenia za to, ma być obalenie uchwały z roku Katyń - zbrodnia bez sądu i kary Marksa zlikwidować prawdę całko- skwy. aby udać się na miejsce i próbować 2010 o odpowiedzialności ZSRR to pierwsze polskie wydanie książki wicie. Propaganda rosyjska dzia- unieść skraj zasłony kryjącej przed za ludobójstwo dokonane pod autorskiej Mackiewicza o Katyniu, ła jak niemiecka przeciw Polsce. Nasi przodkowie wykształceni i resztą świata okoliczności aktu tak szczytnym hasłem ideologii mark- znanej w siedmiu językach. Wyda- W tym samym numerze THE PO- wychowaniu w praworządności obrzydliwej podłości przeciwnej sistowskiej : nowy socjalistyczny na po raz pierwszy w Szwajcarii LISH DAILY—No. 267. Satur- i prawdzie bronili nas przed zapę- obyczajom wojennym. Kto dzisiaj ład, szczęście wszystkich naro- w r. 1949 (Katyń - ungesiihntes day, 24 May, 1941 czytam: dami imperialistycznej Unii Euro- dów świata. Verbrecheń), zaraz potem w języku Jednym z najgłośniejszych mini- pejskiej i imperialistycznej Rosji. wstawi się za nami? Imperializm rosyjski i niemiecki angielskim, była „potoczną”, jak strów Trzeciej Rzeszy jest osławio- Czas byśmy się opamiętali i jak www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 11 ARCHIDIECEZJA WILEŃ- dzieci polskich dzieci żydow- SKA. skie: we Lwowie - dwadzieścia siedem, w Łomnie - dwadzie- ŻYDZI NA KRESACH W Wilnie metryki chrztu wy- ścia sześć, w Samborze dziesię- dawali obywatelom polskim cioro dzieci. Przygotowywano Aleksander Szumański narodowości żydowskiej ksiądz również metryki chrztu, np. Romuald Żwierkowski, ks. czynił to z powodzeniem ks. prof. Ignacy Świrski, ks. Mi- Jan Kucy, proboszcz w Kukut- chał Sopoćko - kierując nie- kowcach koło Tarnopola. Ale których na wieś do polskich za taką samą pomoc Żydom chłopów, gdzie szczęśliwie oca- zginął w więzieniu stanisła- leli. Ksiądz Swierkowski, któ- wowskim proboszcz z Tłuma- ry sam Żydów ukrywał, został cza ks. Edward Tabaczkowski aresztowany i rozstrzelany 5 V - społecznik, wielce zasłużony 1942 roku razem z Żydami w dla tego miasta. Ponarach. W Nadwornej ks. Jan Winiar- Wśród ocalonych przez ks. Mi- ski przechowywał czterech chała Sopoćkę byli dr Aleksan- Żydów, natomiast ks. Fr. Żak der Steinberg z żoną, dr Erd- z Doliny został rozstrzelany man z żoną i córką, dr Juliusz za wydawanie Żydom metryk Genzel z żoną. Niebywałą od- i organizowanie im przerzu- wagą odznaczył się proboszcz tu na Węgry. Zastrzelono tam parafii św. Teresy w Wilnie (tej jeszcze 20 Polaków za pomoc Ostrobramskiej) ksiądz An- świadczoną Żydom. W para- drzej Gdowski, który kilku Ży- fii Zimna Woda (dziś przed- dów ukrył po prostu na terenie mieście Lwowa) rozstrzelana słynnej kaplicy. została rodzina Ryziewiczów U proboszcza w Nowej Wilej- przechowująca u siebie znajo- ce, ks. Stefana Miłkowskiego, mego Żyda. W Brzeżanach ss. ukrywał się jakiś czas Oswald Albertynki ukryły małżeństwo Rufeisen - dziś słynny karmeli- Gelbertów. W Horodence ro- ta w Izraelu ojciec Daniel. Za dzina Loretów ocaliła cztery II Wojna Światowa zadała Drohobycza, Pin-chas z Korca, nemu i prywatnemu. Dezapro- pomoc Żydom życie oddali ks. osoby. straszny cios narodowi pol- Lejb z Równego, Cwi Hirsz z bata czy domaganie się spra- Bolesław Gamza proboszcz z W Sądowej Wiszni ss. Felicjan- skiemu i jego kulturze. Zadała Żydaczowa. wiedliwej oceny ludzi, których Idołty, ks. Witold Sarosiak pro- ki przechowały również w pro- również straszny cios Żydom Rabbi Szalom ur. w 1779 r. w postawa etyczna równa była zeru boszcz z Kundzina, ks. prałat wadzonej przez siebie ochronce - narodowi rozproszonemu, Brodach utrzymywał w Bełż- i spowodowała krzywdy i szko- Karol Lubaniec z Mołodeczna, kilkoro dzieci żydowskich. Te wtedy bez ojczyzny, którego cu grono uczniów i głosił, że dy jednostkowe czy społeczne, ksiądz Adam Sztark proboszcz najbardziej godne miłosierdzia liczne europejskie skupiska praktyki religijne należy pełnić dotyczyć powinna każdego bez w Słonimie. Wielu zresztą ka- małe istoty udało się uratować znajdowały się na Węgrzech, w nastroju radosnym, a w spo- względu na narodowość (w SB płanów tej archidiecezji spie- również w Przemyślu - ocalono w Holandii, Francji, Czechach, sobie życia zalecał powściągli- i UB byli, niestety, także Polacy, szyło Żydom z pomocą np. w je w klasztorze ss. Opatrzności ZSRS, a najliczniejsze chyba w wość i skromność. nie tylko Żydzi). Komuś jednak parafiach Worniany, Turgiele, Bożej i u ss. Sercanek, gdzie Polsce. zależy na tym, żeby wbijać w Mejszagole, Mickunach, No- przechowało się ich dwana- Żydzi kresowi byli społeczno- W „Deklaracji II Soboru Waty- świadomość Polaków w III RP, wych Trokach. Pomagali rów- ścioro. Ograniczyłam się tylko ścią o specyficznym obliczu. kańskiego o stosunku Kościoła że są antysemitami, ba - że wy- nież polscy chłopi - np. Paweł do tych kilkunastu kresowych Zaludniali gęsto kresowe mia- do religii niechrześcijańskich” sysają go z mlekiem matki. Hornuczko z Łosośnej koło przykładów, a przecież Żydów steczka, będąc tam niejedno- religia mojżeszowa została pod- Grodna przechował ośmiu ratowano nie tylko na Kresach krotnie nie mniejszością, a kreślona ze względu na staro- Jeżeli to oskarżenie, nie udoku- Żydów, a dla innych znalazł ~ np. ratowali ich oo. Francisz- większością. Tak było w Bro- testamentalne korzenie wiary mentowane przecież w naszej schronienie. Za przechowywa- kanie w Krakowie, Zakliczy- dach (woj. tarnopolskie), gdzie chrześcijańskiej, bo „Skoro tak barwnej i szarej rzeczywistości, nie Żydów rozstrzelana została nie i Bieczu. Rabbi Menachem na podstawie pierwszego po- wielkie jest dziedzictwo du- wysuwają ludzie skądinąd za- rodzina Czesława Sawickiego z Mendel z Kocka (zmarł w1859 wszechnego spisu ludności z chowe wspólne chrześcijanom służeni, o znanych biografiach, Grabówki koło Białegostoku z r.) powiedział „Wszystko w dn. 30 IX 1921 roku mieszkało i Żydom, święty Sobór pragnie których poziom intelektualny najbliższymi krewnymi - w su- świecie można podrobić, nie 2340 Polaków i 7202 Żydów. To ożywić i zalecić obustronne po- powinien obligować do obiek- mie 26 osób. można tylko podrobić prawdy. właśnie w Brodach na przeło- znanie się i poszanowanie.” tywnych sądów, zwłaszcza w Akcja ratowania Żydów w ar- Prawda podrobiona, bowiem mie XIX i XX wieku powstał Los Żydów polskich, których sprawie mogącej wywołać ko- chidiecezji wileńskiej pozosta- nie jest już prawdą (zob. Mar- żydowski ruch oświeceniowy obłędne niemieckie ludobójstwo losalne emocje, to budzą się wała w znacznym stopniu pod tin Buber. Opowieści chasy- - Hascala. Stworzyła go grupa zmiotło właściwie z obszaru uzasadnione odruchy obronne. patronatem metropolity wi- dów. Poznań 1986 s. 270). chasydów propagująca pro- okupowanej Polski, budził uczu- 16 maja w telewizyjnej „Pano- leńskiego ks. arcybiskupa Ro- Dodam jeszcze na koniec, że we gram życia zgodnego z Deka- cia jednoznacznego sprzeciwu ramie” panowie M. Edetman, J. mualda Jałbrzykowskiego. W Lwowie, w przeddzień rewizji logiem, nie spętanego ostrymi wobec tej zbrodni i na uczuciu Karski, A. Mostowicz oskarżali akcji tej brały udział również Gestapo w naszym mieszka- wymaganiami religijnego do- się nie kończyło. Nie będę tu Polaków, a zwłaszcza kler pol- klasztory. niu, moja matka z moim kil- gmatyzmu, lojalnie i życzliwie przypominała - a może jednak ski, o antysemityzm, wymienia- Archidiecezja lwowska nie po- kuletnim bratem, dla „niepo- współpracującego z narodem, warto - że tylko w okupowanej jąc z niesmakiem dwa nazwiska zostawała w tyle za wileńską. znaki” wywiozła do Rzeszowa wśród którego Żydom wypadło Polsce za pomoc i ukrywanie kapłanów i „rozmnażając” ich w Nieocenioną pomoc Żydom przechowywane u nas dziecko żyć. Żydów wisiał nad każdym Pola- liczbie mnogiej. A propos kleru. okazały w tych strasznych żydowskie. Gdyby zrobiła to kiem wyrok śmierci, że działała Co takiego np. uczynili kresowi chwilach zakony, zwłaszcza dzień później, bylibyśmy wszy- Słynni byli XVIII i XIX-wiecz- „Żegota”, a w ogrodzie Yad Va- kapłani podczas zbrodniczej eks- żeńskie. Ukrywały ich ss. Fran- scy rozstrzelani. Mam fotogra- ni cadykowie z Kresów - przy- shem w Jerozolimie jest najwię- terminacji Żydów w czasie oku- ciszkanki w swoim klasztorze fię tego chłopczyka i list jego wódcy wspólnot chasydzkich i cej tabliczek z nazwiskami Po- pacji niemieckiej Wileńszczyzny przy ul. Kurkowej we Lwowie. matki z getta lwowskiego. ich opowieści. Odeszli dawno laków, którzy uratowali Żydów. i Małopolski Wschodniej? Oto Dzieci żydowskie przytuliły do Boga-Jahwe Dow Ber z Mię- Więc boli mnie, kiedy słyszę o kilkanaście naprędce zebranych też ss. Zmartwychwstanki. W Danuta Nespiak dzyrzecza na Wołyniu, Jechel antysemityzmie towarzyszącym przykładów „antysemityzmu”. sierocińcach zgromadzenia ss. http://www.lwow.com.pl/sem- Michał ze Złoczowa, Icchak z podobno naszemu życiu publicz- Rodzin Maryi ukryto wśród per/kres-zydzi.html
Redakcja KSI nie ingeruje w treść nadsyłanych artykułów ani nie ogranicza ich długości. W wyjątkowych sytuacjach dzielimy materiał na części drukowane w kolejnych numerach. Nie zgadzamy się na używanie słów plugawiących język polski i naruszających dobre imię naszego kraju. Ponieważ nie cenzurujemy treści nadsyłanych publikacji każdy z autorów osobiście odpowiada za swoje poglądy i wyrażane opinie. Oznacza to, że nie wszystko co nasi czytelnicy czytają musi mieć aprobatę zespołu redakcyjnego. Stoimy na stanowisku, że każdy ma prawo do wyrażania własnego zdania i czyni to świadomie. 1 grudnia 2020 - strona 12 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Podsumowanie 100. rocznicy „Cud(ów)u nad Wisłą” z pandemią w tle (teraz i wtedy) Bogusław Szarwiło Grudzień jest ostatnim miesiącem bi, ten idzie na tamten świat” – roku 100. rocznicy „Cudu nad alarmowała prasa. Grypę hisz- Wisłą”. Pandemia koronawirusa pankę opisywano jako nową i utrudniła nam świętowanie stule- nieznaną chorobę. Lekarze z cia Bitwy Warszawskiej. Niestety całego świata mimo usilnych przy tych skromnych uroczysto- prób doszli do wniosku, że nic ściach nikt jednak nie przypo- nie można zrobić. „Koniec koń- mniał, że bohaterowie wydarzeń, ców, wszystko, co można było które czciliśmy - zarówno od- zrobić, to czekać, aż umieranie zyskania niepodległości w listo- się skończy”. W Polsce 4 listo- padzie 1918 r. jak jej skutecznej pada 1918 r. powołana przy Ra- obrony na polu walki w sierpniu dzie Regencyjnej Komisja dla 1920 r. - mieli również poważny Zdrowia Publicznego, wyjaśniała problem z pandemią grypy „hisz- jak przenosi się zakażenie grypą i panki”. ( Nawiasem mówiąc nie oszacowała częstość zachorowań rozwinęła się wcale w Hiszpanii, na ziemiach polskich na 1 proc. tylko narodziła w Stanach Zjed- Członkowie Komisji zalecali noczonych w jednym z obozów przede wszystkim przestrzeganie wojskowych , w stanie Kansas.) zasad higieny: unikanie zgroma- Faktem jednak jest, że ponad 100 dzeń, mycie rąk po powrocie do lat temu przetoczyła się ona przez domu i płukanie ust oraz gardła. cały świat, pochłaniając więcej „Środka na wyleczenie nie ma, ofiar niż bezpośrednie działania surowica nie skutkuje.” Listo- wojenne. Na całym świecie na pad 1918 r. kojarzy się Polakom hiszpankę zmarło od 50 do nawet z wielkim zwycięstwem. Był to cu 1919 r. rozchorował się rów- 100 milionów ludzi. Pandemia jednak również czas opłakiwania ominęła również polskiego woj- domów, niemal dwa razy więcej nież komendant Józef Piłsudski, hiszpanki zaczęła się pod koniec milionów poległych i zmarłych w ska, które toczyło boje o granice niż we Francji. Wśród nich było stan był poważny, że spisał nawet I wojny światowej i trwała do po- czasie Wielkiej Wojny oraz ofiar odradzającego się państwa. Dla- 150 tys. zabytków, których histo- testament. Jednak niebawem pra- łowy 1920 r. i nie oszczędziła Pol- pandemii hiszpanki. Gdy Pol- tego dowództwo armii od począt- ria sięgała jeszcze złotego wieku. sa doniosła, że wyzdrowiał. Na ski. Na ziemiach polskich pierw- ska odzyskiwała niepodległość, ku poważnie podeszło do tego Ale zniszczenia dotyczyły nie tylko ziemiach polskich grypa „hisz- sze zachorowania pojawiły się chorował cały kraj. Informacje problemu. Przeciwdziałaniem budynków. W 1920 roku nastąpił panka”, uśmierciła w latach 1918- w lipcu 1918 r. we Lwowie, skąd o hiszpance mogły być wreszcie pandemii kierował major doktor nawrót „hiszpanki”. Szacunko- 1919, według bardzo rozbieżnych wirus rozprzestrzeniał się wzdłuż podawane, brakowało jednak in- Stefan Sterling-Okuniewski z wy bilans epidemii w Polsce, to szacunków 68 do 130 tys. osób. trasy kolejowej Lwów – Kraków stytucji, która zbierałaby dane. Departamentu Sanitarnego Mi- 200, a może nawet 300 tysięcy Jesienią 1918 sytuacja we Lwo- – Katowice. W Krakowie masowe Dlatego jedną z pierwszych decy- nisterstwa Spraw Wojskowych. zgonów. W samej tylko War- wie była dramatyczna. „Kurier zachorowania rozpoczęły się we zji odrodzonego państwa było po- Choroba zmniejszała liczebność szawie zmarło około 2 tys. osób. Lwowski” pisał, że miejski za- wrześniu, a w Warszawie miesiąc wołanie Państwowego Central- wojsk i ich sprawność bojową. Następny z cudów to fakt, że hisz- kład pogrzebowy nie może na- panka jak nagle się pojawiła, tak i później. Z powodu wojny wojsko- nego Zakładu Epidemiologicz- W styczniu 1919 roku gen. Kazi- starczyć trumien i personelu do nagle znikła w połowie 1920 r., w wa cenzura zabraniała informo- nego, przemianowanego później mierz Sosnkowski bardzo ciężko pogrzebów. Dopiero pod koniec momencie decydującego starcia wania o epidemii; zakazane było na Państwowy Zakład Higieny. zachorował na „hiszpankę” ( w października radni zaapelowali do wojsk polskich z bolszewikami. nawet drukowanie nekrologów ze Pandemia hiszpanki, niewidzial- grudniu 1918 r. zmarła jego cór- zarządu miasta, by zamknąć kina. W tym miejscu polecam zapozna- wzmiankami o przyczynie śmier- ny wróg towarzyszył przyjazdo- ka). Liczący 34 lata Sosnkow- Kilka dni później wybuchły pol- nie się z niżej przedstawionym ci. To również sprzyjało rozprze- wi Piłsudskiego z Magdeburga , ski znajdował się w grupie naj- sko-ukraińskie walki o miasto i archiwalnym artykułem: Adama „hiszpanka” zeszła na dalszy plan. Grzymały-Siedleckiego - „ Po- Któż jednak dziś pamięta, że wiatr dwójny cud Wisły” opublikowany historii przywiał wtedy do Polski w 10. rocznicę zwycięskiej bitwy, nie tylko wyzwolenie, ale również na łamach „Tęczy” z Poznania ( epidemię – najgorszą, najbardziej 1930 r.). morderczą z tych, które dotknę- W roku obecnym, w dniu 15 ły ludzkość w ostatnim stuleciu. sierpnia obchodzimy dziesięcio- Dlaczego tak wielkie katastrofy lecie bitwy pod Warszawą, tego tak słabo zapisały się w pamięci naprawdę wspaniałego zwycię- Polaków? To przykład jednego z stwa, które rozpoczęło łańcuch cudów jakie w tym trudnym cza- naszych odwetowych triumfów w sie miały miejsce w naszym kraju. wojnie z Sowietami i ocaliło po- Odzyskana niepodległość osłodzi- ważnie zagrożoną niepodległość, ła wszystkie cierpienia. Moment, świeżo uzyskaną. Świętując świę- na który czekało sześć pokoleń to zwycięstwa militarnego, może i Polaków, wreszcie nadszedł. Speł- przeoczymy, że w dacie tej święcić niły się marzenia zwykłych ludzi powinniśmy niemniej ważną rocz- i proroctwa wieszczów. Na fali nicę. Rocznica natury moralnej, ogromnego entuzjazmu rozpoczę- zwycięstwo nazwane popularnie ła się nie tylko odbudowa kraju, „Cud Wisły” to ostatni – nie- ale i obrona dopiero co odzyska- stety – poryw, – kiedy naród w nej niepodległości, wydarzenia te duszy swej uczuł się nierozbitą nie miały precedensu w historii. A jednością! Zamilkło wszystko, co trzeba tu przypomnieć, że po za- nas może dzielić. Przypomnij- kończeniu Wielkiej Wojny polskie my sobie: nie było w tych dniach ziemie były ogromnym pobojowi- strzenianiu się wirusa. pierwszym wolnym wyborom do większego ryzyka. Najczęściej warstw. Któremu z żołnierzy skiem. W porównaniu z 1913 r. Sejmu Ustawodawczego i wresz- bowiem chorowali i umierali na włościan przychodziło na myśl, „Całe gminy leżą w ogromnej produkcja przemysłowa spadła o cie rozstrzygającej o utrwaleniu grypę „hiszpankę” ludzie w wie- że ten padający obok niego od gorączce, wielu chorym bucha 70 proc., a rolna miejscami o 80 niepodległości wojnie obronnej ku 20-40 lat. Jednak generał na nieprzyjacielskiego szrapnela to- krew z ust i nosa. Kto się zazię- proc. Zniszczonych było 1,5 mln z bolszewikami. Hiszpanka nie szczęście wyzdrowiał. W mar- warzysz krwi i trudu wojennego, www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 13 wszędzie, gdzie Polak się zna- jakoś te nauczanie nas o nas, sta- lazł: w Karpatach i na Murma- wianie nas za przykład nam sa- niu, we Francji i na Syberji. Szał mym, to przypomnienie i unaocz- poświęcenia szedł po Polakach nienie. Tylko znaleźć jakiś sposób w kraju i po Polakach za Atlan- na wzbudzenie w nas wewnętrz- tykiem. Święta rozrzutność krwi nego aparatu, któryby umiał wiel- okupiła stokrotnie omyłki rozu- kość naszych chwil wyjątkowych mów. Można oczywiście smucić przetworzyć na wytrzymałość, na się pytaniem, dlaczego Polacy godność w dniach powszednich spójni się czują tylko w obliczu historji. Tylko jeszcze zdobyć się niebezpieczeństw, a w swarliwy na przetarcie oczu, by ujrzały, że rozbieg rozlatują się, gdy nastaje to, co nazywamy powszedniością, dzień spokoju. Można głęboko się to tylko inny sposób zliczenia tych zadumać nad tym niedomiarem samych pierwiastków, które w naszej dojrzałości, że gdy świat dziejach składają się na moment potrafimy zadziwić cnotami wo- niezwykłości. Tylko wywalczyć w jennemi, do poziomu niejako niż- sobie przekonanie, że dni t. zw. szych społeczeństw spadamy, gdy szarego życia mogą tak samo być na nas spada ciężar pokojowych, wielkie, jak i dni heroizmu. cywilizacyjnych zadań? Ale ani zaduma, ani smutek nie zmieni ist- Niechże więc rocznica zwycięstwa niejącego stanu rzeczy, nie prze- stanie się dla nas dniem nie tylko łamie dotychczasowego szczebla chwały wojennych polskich sztan- naszego przystosowania się do darów, ale i dniem przeniesienia dziejów. Natomiast, kto wie, czy moralnej siły narodu z bohater- / Oddział polskiej kawalerii z okresu wojny z bolszewikami. Fotografia wykonana w latach 1919-1921. nie byłoby środkiem wychowaw- stwa orężnego na heroizm bytu jest synem obszarnika? Który z duszach polskich: czy nie zauwa- nie mamy powodu się wstydzić. czym umiejętne przypominanie pokojowego. dworskich paniczów nie czuł się żacie, że w odmęcie wszelakiego Chociaż byliśmy rozdarci tragicz- narodowi tych chwil wielkości, w tą samą żołnierską substancją, co zła czy małości, normalnego zła i nie na dwie zwalczające się orjen- których każdy niemal z nas był jej Można by wiele jeszcze pisać w jednym i tym samym pyłem okryty normalnej małości, jakby to może tacje, to jednak błąd okupiony był uczestnikiem i jej współautorem? tym temacie ale sądzę, że ostatnie wraz z nim chłop, rzemieślnik, ro- określił zobojętniały socjolog, że wspólnem cierpieniem i wspólną zdanie p/w artykułu jest dosko- botnik. „Kula w haft i w siermięgę w tem zszarzeniu ludzi i faktów nadzieją. Nikt nam nie odbierze Bo zastanówmy się tylko: Czyż nałym podsumowaniem i życze- jednako uderza” – doznawało się tysiące jednostek żyje jeszcze i wielkości chwil, w których serca może pozostać bez wpływu na niem dla nas wszystkich zarówno tego najżywszym fibrem świado- swoją moralną skalę utrzymu- polskie podobne były naciągniętej nasze uwierzenie w samych sie- wtedy jak i dziś. mości. je wspomnieniem 1920 r., tem, do kresu cięciwie, że – zdawało bie ta okoliczność, że przecie nie Pisząc artykuł korzystałem mię- że i ich wtedy nie zabrakło? Że i się – jeszcze chwila, a pęknie z kto inny, lecz my sami umieliśmy Nie było stronnictw i partyj. A je- dzy innymi z n/w źródeł: oni całego siebie dorzucili do tej bólu oczekiwania, niepewności, się wznieść górniej, oddychać śli były, boć być musiały, to ponad szerzej, czuć się innymi – i to nie energją różnic górował jednak wielkiej jedności, w jaką się spo- rozpaczy i wiary! Rozdwajał nas 1) https://wio.waw.pl/artykul/kie- łeczeństwo stopiło na przeciąg aż do dna jestestwa narodowego tak dawno! Nie kiedyś tam, przed dy-hiszpanke-zwano/1032821 duch współpracy. Niebezpieczeń- wiekami, w naszych pradziadach, stwo odkładało rachunki na póź- jeśli nie kilku miesięcy, to kilku ty- podział na odmienne wyliczania co dla odruchu naszej świadomo- 2) http://polska-zbrojna.pl/home/ niej. Nie było uprzywilejowanych godni przynajmniej? To, że jeden i szans wojennych i na różne poj- ści bywa nieraz odczuciem mito- articleshow/30636?title=Miliony- i upośledzonych, bo nie bez dumy ten sam oddech miał wówczas na- mowanie grozy, płynącej z moż- logicznem, czemś podobnem do -ofiar-hiszpanki wstecz spoglądając, w zgodzie z ród i oni – jednostka, to im i dziś liwości zwycięstwa Niemiec, że jeszcze dodaje sensu życia. skutki tego rozłamu czujemy po klechdy o Herkulesie i Augjaszu prawdą, stwierdzić możemy, że – nie kiedyś tam za wielkoludów, 3) https://muzeumpilsudskiblog. poza beznadziejnie chorymi, kto dziś dzień, ale ponad rozdarciem A przecież nie tylko chwile „Cudu lecz za naszego życia i w nas sa- pl/general-sosnkowski-naczelnik- z młodych żył, pospieszył pod umysłów roztaczała się jedność Wisły” były świadkiem tego nie- mych historja nasza miała swój pilsudski-i-grypa-hiszpanka/ sztandary. Piękny był naród nasz polskiego bohaterstwa, epicka zwykłego wsparcia się w górę szczodrobliwość krwi polskiej, herkulesowy okres – czyż to nie w grozie roku 1920! 4) http://retropress.pl/tecza/po- ducha narodowego. Cały czas ofiarność losów własnych, oso- powinno stać się nauką i ostrogą? Więc tylko umieć zorganizować dwojny-cud-wisly/ Rozejrzyjmy się po dzisiejszych wielkiej wojny to okres, którego bistych, rozrzucana dla Ojczyzny Historia lubi się powtarzać Redakcja Dziś kiedy cały świat boryka się wszystkim walką z tyfusem. z pandemią, która zaskoczyła Polacy w tym czasie wspólnym wszystkich swoim pojawieniem wysiłkiem pozaborowym budują się w naszym życiu, warto zajrzeć nowe państwo, scalają admini- do historii. Bardzo wielu ludzi strację, tworzą armię. Na gruzach nie docenia nauki płynącej wła- starego imperialnego porządku śnie z przeszłości do czasu kiedy powstaje II Rzeczpospolita. Trwa rzeczywistość ich nie zaskoczy. wojna domowa w Galicji, bol- Autor niżej prezentowanej książ- szewicka Rosja i młoda Polska ki odsłania nam kulisy podobnej wchodzą na kurs kolizyjny. Panu- pandemii która miała miejsce po- je bieda i głód. Hiszpanka zbiera nad 100 lat temu. Skąd się wzięła, swoje żniwo. jak przebiegała i jak radzono so- Esej Łukasza Mieszkowskiego bie z nią wtedy. Warto przeczytać przypomina rzeczywiste źródła tą książkę i porównać sytuację epidemii, jej historię i reakcje obecną do ówczesnej, myślimy, rządów. Jest pionierską próbą re- że bardziej skomplikowaną niż konstrukcji przebiegu hiszpanki w dziś. II Rzeczypospolitej i gorzkim do- Kiedy w połowie listopada 1918 wodem na to, jak rzadko wyciąga- roku wybucha niepodległość, my lekcje z historii. większość ofiar hiszpanki praw- dopodobnie już nie żyje albo wła- Powyższy opis pochodzi od wy- śnie umiera. Największa w dzie- dawcy. https://www.empik.com/ jach ludzkości i Polski pandemia najwieksza-pandemia-hiszpanki- nie zostaje rozpoznana, pojawia u-progu-niepodleglej-polski-mies się raczej jako dodatkowy pro- zkowski-lukasz,p1246250378,ks blem i zagrożenie. Służby sani- iazka-p tarne i medyczne zajęte są przede 1 grudnia 2020 - strona 14 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Cichociemny Władysław Kochański - Bohater Wołynia Aleksander Szumański Woźniakiem „Kwaśnym”. Cicho- wości. „Bomba” przedostał się ze wycofania (polecamy również ciemni lądowali na południowym swoimi ludźmi oraz ludnością cy- wspomnienia biskupa Jana Ba- skraju Puszczy Kampinoskiej. wilną do Huty Stepańskiej i objął gińskiego, świadka akcji prze- Po dotarciu 3 września do War- dowództwo nad całością samo- prowadzonej przez kpt. Włady- szawy por. Kochański został od- obrony. Przytłaczająca przewa- sława Kochańskiego). Ich straty dany na kilka tygodni pod opiekę ga UPA wywołała panikę wśród wynoszą ponad 100 zabitych i tzw. „ciotki”, czyli członkini AK, części mieszkańców, którzy sta- rannych, przy kilkunastu osobach która pomaga mu zaaklimatyzo- rali się opuścić wioskę. Ukraińcy poległych ze strony obrońców. wać się w realiach okupowanego wymordowali około 300 z nich. Warto podkreślić honorową po- kraju. Zdolności dowódcze Władysława stawę Władysława Kochańskiego Następnie został skierowany na II Kochańskiego oraz determinacja wobec kilkunastu rannych jeń- odcinek wydzielonej organizacji pozostałych Polaków przyczyni- ców, których nakazuje opatrzyć dywersyjnej AK o kryptonimie ły się jednak do uratowania kilku i odtransportować do wioski „Wachlarz”, która prowadziła tysięcy cywilów. sprzyjającej Ukraińcom. działania dywersyjne na zapleczu „Bomba” aktywnie bierze udział frontu wschodniego. Jego zada- w walce na pierwszej linii, aż do SOWIECKI PODSTĘP niem było organizowanie ośrodka momentu gdy odnosi poważną bojowego w Sarnach na Wołyniu. ranę. 18 lipca, ze względu na wi- Potyczka ta stanowi jedno z Dowodził tam patrolem dywer- doczną przewagę nieprzyjaciela największych zwycięstw pol- syjnym w Didowiczach. Po roz- oraz ciężki stan dowódcy, zapada skich w walce z UPA na Wo- wiązaniu „Wachlarza”, wiosną decyzja o przebijaniu się przez łyniu. Jednak jak się wkrótce 1943 roku struktury organizacji pierścień okrążenia. Kolumna okazuje, współpraca z Sowieta- zostały przekazane okręgom AK furmanek oraz pieszych ciągnie mi kończy się dla kpt. „Bomby” oraz nowo powołanemu Kierow- się na przestrzeni kilku kilome- podobnie jak dla wielu innych nictwu Dywersji (Kedywowi). trów. Pomimo ataków ze strony dowódców akowskich. Miesiąc Kochański otrzymał przydział do Ukraińców oddala się o kilka- po wydarzeniach w Hucie Sta- okręgu wołyńskiego. dziesiąt kilometrów od Huty. rej zostaje zaproszony wraz z Część ludności zostaje załado- kilkoma oficerami oraz obsta- RZEŹ wana do pociągów na linii Kowel wą na przyjacielskie mogłoby - Sarny i wyjeżdża na roboty do się wydawać spotkanie do so- Wołyń stanowił niezwykle III Rzeszy Niemieckiej. Reszta wieckiego oddziału Michaiła trudny obszar do organizowa- zostaje rozdzielona po innych Naumowa. Po przywitaniu i wy- nia struktur konspiracyjnych. ośrodkach samoobrony. mianie kilku zdań, cichociemny Składało się na to kilka czyn- Władysław Kochański, pomimo oraz jego podkomendni zostają ników. Odczuwalny był brak odniesionych ran, nie zaprzesta- obezwładnieni i uwięzieni, przy polskiej elity przetrzebionej w je rozbudowywania oddziału, czym kilku żołnierzy zostaje na okresie okupacji sowieckiej, który osiąga wkrótce stan blisko miejscu zastrzelonych. Włady- która mogłaby stanowić kadrę 700 ludzi. W pobliżu Huty Starej, sław Kochański natomiast po- 16 listopada 1943 roku akow- brał udziału w kampanii fran- AK. Apogeum osiągają w tym gdzie tworzy nowy obóz, powsta- przez Kijów trafia do więzienia ski oddział partyzancki pod cuskiej i wraz z innymi polski- czasie zbrodnie Ukraińskiej je istna republika partyzancka z na Łubiance w Moskwie. dowództwem cichociemnego mi żołnierzami ewakuował się Powstańczej Armii (UPA) na własnym zapleczem sanitarnym, kpt. Władysława Kochańskiego drogą morską na Wyspy Bry- polskiej ludności. Do tego doli- aprowizacją, a nawet pracow- Tam po przesłuchaniach oraz „Bomby”, przy wsparciu od- tyjskie. czyć należy obecność oddziałów niami szewskimi i krawieckimi. wskutek odrzucenia propozy- działu partyzantki sowieckiej, partyzantki sowieckiej, która Oczywiście podstawą przetrwa- cji współpracy z NKWD, so- rozbił liczące ponad tysiąc ludzi ELITA PARTYZANTÓW okazuje się „wilkiem w owczej nia dla partyzantów, jak i lud- wiecki sąd skazuje go na 10 lat zgrupowanie oddziałów UPA skórze”. Pomimo wszystko do- ności cywilnej w tym ośrodku poprawczego obozu pracy za koło miejscowości Huta Stara W Wielkiej Brytanii początko- wództwo AK stara się także samoobrony jest dokładne zabez- działalność szpiegowską oraz na Wołyniu. Miesiąc później wo służył w 1 Brygadzie Strzel- tutaj realizować operację „Bu- pieczenie terenu poprzez budowę walkę przeciwko Związkowi „Bomba” został pojmany przez ców, a następnie rza” (forma powstania strefo- systemu ochronno-alarmowego z Sowieckiemu. Władysław Ko- Sowietów, wywieziony do Mo- w 1 Brygadzie Spadochrono- wego) wymierzoną w wojska rowami strzeleckimi, bunkrami chański, nie mogąc pogodzić skwy i skazany na dwadzieścia wej, przemianowanej w póź- niemieckie cofające się pod na- oraz zwiadem. się z wyrokiem, próbuje uciecz- pięć lat ciężkich robót - pisze niejszym czasie na 1 Samo- ciskiem Armii Czerwonej. Cichociemny współpracuje w ki z miejsca odosobnienia. Po Wojciech Königsberg w arty- dzielną Brygadę Spadochrono- Jednak jak się wkrótce okazało, tym czasie z oddziałami par- schwytaniu zostaje skazany na kule dla Wirtualnej Polski. wą. Zgłosił się także na kursy dużo istotniejsze było tworzenie tyzantki sowieckiej, z którymi 25 lat katorgi na Kołymie. dla przyszłych cichociemnych. ośrodków samoobrony, które da- przeprowadza akcje zbrojne Władysław Tadeusz Kochański Został przeszkolony w zakre- wały szansę uchronienia ludności przeciwko Niemcom oraz UPA. Władysław Kochański wyszedł przyszedł na świat 7 listopada sie dywersji i w sierpniu 1942 przed wyniszczeniem przez UPA. Do przełomowego wydarzenia na wolność w 1955 roku na sku- 1918 roku w Stanisławowie. roku ukończył kurs odprawo- Władysław Kochański, któ- dochodzi jesienią 1943 roku. 16 tek odwilży po śmierci Stalina. W 1937 roku zdał maturę w wy w słynnym ośrodku szko- ry miał za zadanie rozbudować listopada wokół Huty Starej za- Zmarł 12 grudnia 1980 roku jednym ze stanisławowskich leniowym w Audley End pod struktury akowskie w powiecie czynają się gromadzić oddziały w Krakowie. Przyczyną zgo- gimnazjów. Podczas wojny Londynem (polecamy również kostopolskim, zatrzymał się w ukraińskie w sile ponad tysiąca nu była choroba serca, której obronnej 1939 roku służył w 11 artykuł: Cichociemni - 316 eli- miejscowości Wyrka (skupiającej osób. W tym dniu oddział „Bom- nabawił się zapewne wskutek Karpackiej Dywizji Piechoty w tarnych partyzantów). około dwóch tysięcy cywilnych by” przebywa poza ośrodkiem, kilkunastoletniej „gościnności” Stryju. Po przedostaniu się na W nocy z 1 na 2 września 1942 Polaków). W sąsiedztwie znajdo- biorąc udział w akcji na oddziały sowieckiej. Za swoje wojenne Węgry został osadzony w obo- roku pod pseudonimem „Bomba” wał się drugi ośrodek samoobro- niemieckie. dokonania został odznaczony zie internowania w Magyaró- został przerzucony na terytorium ny Huta Stepańska (około trzy Samoobrona pomimo zdecydo- m.in.: Krzyżem Srebrnym Or- vár. Udało mu się jednak zbiec okupowanej Polski w ramach tysiące osób). wanej przewagi nieprzyjaciela deru Wojennego Virtuti Mi- z obozu i wykorzystując polską lotniczej operacji o kryptonimie 16 lipca oddziały ukraińskie niemal przez cały dzień odpiera litari, Krzyżem Walecznych sieć przerzutową dotrzeć w „Chickenpox” (ospa wietrzna). zniszczyły kilkanaście wiosek kolejne ataki. Układ sił wyrów- oraz Złotym Krzyżem Zasługi styczniu 1940 roku do Francji, Skoczył wraz z czterema innymi wokół Huty Stepańskiej i Wyrki, nuje się po powrocie oddziału z Mieczami. gdzie wstąpił w szeregi Polskich oficerami: mordując przy tym w bestialski Władysława Kochańskiego oraz Sił Zbrojnych. Został skierowa- por. Bolesławem Jabłońskim sposób setki polskich miesz- dzięki wsparciu grupy party- Wojciech Königsberg (WP.pl, ny do 4 Dywizji Piechoty, a na- „Kalią”, por. Franciszkiem Rybką kańców, a następnie przypuściły zantów sowieckich. Sotnie UPA 3.09.2016) stępnie Centrum Wyszkolenia „Kulą” por. Stanisławem Winte- zmasowany atak na obie miejsco- zostają pokonane i zmuszone do Piechoty w Coëtquidan. Nie rem „Stanleyem” oraz por. Janem www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 15 Boże Narodzenie w życiu Słowackiego. (Wigilje polskich romantyków) Gazeta Gdańska (24. 12. 1935 r.) Misterjum Narodzin Chrystusa, wem Bożem Narodzeniu, chciał- tajemniczy nastrój wigilijnego bym, żeby mi kto mógł zaśpiewać wieczoru, rzuconego na białe tło kolendę, taką, jaką słyszałem zimy, cała wiązanka obyczajów ostatniego roku, będąc w Krze- pradawnych, związanych z gru- mieńcu”… A w parę tygodni po- dniowemi Godami – wszystko tem marzył dalej: „O gdybym raz to wywiera od wieków głębokie jeszcze usłyszał dziadunia mego, wrażenie na czujących sercach śpiewającego prostą kolendę w ludzkich. Jest to święto dziwnie dzień Bożego Narodzenia, razem białe. Przychodzi do nas w bieli ze służącymi domu, zdaje mi się, śniegu i skrzydeł – anielskich, w żebym do dziecinnej wiary prze- bieli łamanego opłatka, nakrytego szłości mojej powrócił, bo czuję biało stołu wigilijnego i białych, koło siebie jakąś dziwną czczość rzęsistych świateł szopki i drzew- i samotność”. Gdy siedział sam ka. jeden w cichym pokoju w Paqu- is, u stóp ośnieżonych szczytów Tą swoją białością i promienno- Alp, albo w małej izdebce pary- ścią wraża się przede wszystkiem skiej, a w przeciwległych oknach wigilja w pamięć ludzką, jako naj- zapalono światła wigilijne, wtedy rzewniejsze może wspomnienie przychodziły do poety jasności i dzieciństwa, na które potem, po gwary krzemienieckie i kolenda latach, padają zwykle najczystsze dziadunia Januszowskiego i zapa- łzy żalu za niepowrotnością rze- chy marcepanowych placków ba- czy minionych. Znają je przecież buni i śmiechy z izby czeladniej najzagorzalsi sceptycy. O ile sil- staropolskiego dworku zarządcy niej reagują na ten cały kompleks dóbr licealnych w Krzemieńcu; w białych, dziecięcych wspomnień blasku świec samotnego wieczoru natury uczuciowe, obdarzone migotała słodka twarz matki, po- niepospolitą wyobraźnią i pewną czciwe oblicze dziadków, zacny nerwową, nienormalną lotnością i uśmiech Fila Januszowskiego i sugestywnością sentymentu. Dla- wielkie oczy Hersylki Becu. I jak tego to może Wigilja i Boże Naro- żywe stanęły przed nim te obra- dzenie zajmują wprost wyjątkowe zy w scenach Bożego Narodzenia miejsce w kalendarzu naszych w „Złotej Czaszce”, gdy kreślił poetów, szczególnie romantyków. osobliwie rzewne obrazy przy- Dla Mickiewicza, mimo całej jego gotowań świątecznych w domu mocy i zwartości duchowej, nie- pana strażnika krzemienieckiego. łatwej do roztkliwiania, dzień Wi- Miewał Słowacki wigilje rozma- gilijny, zarazem święto jego imie- ite w czasie swej tułaczki. Raz nin, był dniem o ogromnej sile zupełnie samotne, jak w Gene- działania. Przecież na tło wigilji wie, to znowu wśród ludzi ob- i śpiewów kolendowych rzucił cych i odmiennych obyczajów, to największą scenę, jaką stworzył, nawet huczne – ale zawsze myśl scenę przemiany Konrada. U żad- jego wędrowała w ten wieczór nego jednak z poetów romantycz- pod dymami domów krzemie- nych ten dziwny duchowy zwią- nieckich, a w listach do matki zek z misterjum i obyczajowością płynęły najpiękniejsze wigilijne wigilji i Bożego Narodzenia nie przeżycia, jakie ktokolwiek kie- objawia się tak często i głęboko, dy skreślił polskiem piórem. Ale jak u Słowackiego. Niemal każ- bywały i wigilje inne! Noc wi- dego roku, w czasie jego wygnań- gilijną 1836 roku spędza poeta czych, samotnych lat, wraca, jak daleko na Wschodzie, w pustyni blask jarzący, wspomnienie o tem El-Arish, na kwarantannie i wraz święcie rodzinnem, przynoszone z dalekim szumem Śródziemnego na fali wyobraźni, wiecznie wę- Morza idą tęsknoty jego ku Pol- / Gazeta Gdańska nr. 295 ale z 2 7 grudnia 1936 r. drującej z oddali ku matce, ku sce, a towarzysz wędrówki gra drogim ludziom i ojczystym stro- mu tej nocy na czekaniku wiej- Tęsknota do wigilji polskiej nie Słowackiego wyciągają się same roku – byłem samotny i myślałem nom. Geneza tego przywiązania ską, polską kolendę. Później w opuszcza Słowackiego nigdy. Z do Mickiewicza, a obaj wielcy o was w lepiance naszej, chciałem do Świąt leżała niewątpliwie w nocy, zrywa się ta najokropniejsza jakiem nieprzepartem poczuciem rywale, z płaczem padają sobie w nawet pisać do was”. Ale nie na- obyczaju krzemienieckim, zapa- ze wszystkich burz, jakie poeta szczęścia odnajduje w roku 1837 objęcia. Pokój zstąpił z wysoko- pisał. Słał im tylko błogosławień- miętanym z dzieciństwa. „Zimę oglądał w życiu, a ulewa potwor- polską wigilję we Florencji w ści w ich dumne serca. Niebawem stwa, jak prorok, wpatrzony w mamy tęgą – pisał poeta w grud- na i pioruny grożą wędrowcom domu Hermana Potockiego, jak zaszła w poecie wielka zmiana. zwid swój jaśniejący. W następną niu 1834 r. z Genewy do matki. polskim prawie że śmiercią… tam do tego pańskiego stołu przy- Zrzucił z siebie szaty człowiecze wigilję poczta krzemieniecka nie – Przed trzema dniami upadł Jakżeż zato przejmująca jest noc, chodzą odrazu wszystkie zjawy i zapalony ogniami bożemi, go- mogła czekającym przynieść już śnieg, cieszyłem się, jak dziec- spędzona potem przez poetę u krzemienieckie: twarze drogie, rejącemi nad jego głową, szedł żadnego listu… ko widokiem białych jodeł przed Grobu Chrystusa i odwiedzenie piekarnia babuni, wertep (szop- naprzód odhartowany z wszel- mojemi oknami… Różne wspo- Betleem, gdy słucha z dziecięcem ka) wołyński, wróżenie ze źdźbła kiej rzewności i słabości ludzkiej. Za: Gazeta Gdańska /24. 12. mnienia cisnęły mi się do głowy, a nabożeństwem mszy św. odpra- siana. Radosna tylko potem była W dni świąt Bożego Narodzenia 1935/ Gdańsk/ Rok 45, Nr 292 nadewszystko wspomnienie ostat- wianej przy żłobku Chrystuso- jeszcze jedna wigilja: słynna wi- wracał jednak i wtedy myślą do http://retropress.pl/gazeta-gdan- nich świąt Bożego Narodzenia… wym, a serce jego „napełniło gilja dwóch poetów z roku 1840 swoich: „W wieczór dnia wigi- ska/boze-narodzenie-w-zyciu- Teraz, przy zbliżającem się no- się jakąś prostotą i światłością”. w Paryżu, gdy wzruszone ręce lijnego – pisał do matki w 1848 -slowackiego/ 1 grudnia 2020 - strona 16 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Święta Bożego Narodzenia czyli „Gody” w dawnej Polsce Bogusław Szarwiło Dokończenie ze strony 1 (Pierwsze świadectwo znajdzie- W tradycji chrześcijańskiej my w zbiorze dokumentów zwa- święto Bożego Narodzenia nym Chronografem z 354 roku, jest to najważniejsze po Wiel- a dokładniej we wchodzącym w kanocy święto w całym roku jego skład i powstałym ok. 336 liturgicznym, w naszym spo- roku kalendarzu liturgicznym.) łeczeństwie bywa nawet jako Władzom kościoła chodziło tu pierwsze. Święto to tkwi tak przede wszystkim o ustalenie ka- głęboko w tradycji i obyczajach lendarza świąt wspólnoty chrze- chrześcijańskich, że z trudem ścijańskiej pragnącej czcić ko- przyjmujemy do wiadomości, lejne wydarzenia biblijne. Święta iż jego data nie ma najmniej- zaś muszą mieć swoje daty dzien- szego oparcia w Biblii. Dwaj ne i miesięczne. W średniowieczu Ewangeliści Mateusz i Łukasz Święto Bożego Narodzenia było nie dostarczają nam najmniej- obchodzone niezwykle hucznie i szej wskazówki, która pozwo- wesoło. Dopiero w XVII wieku liłaby umieścić przyjście na zaczęła się kształtować tradycja, świat Chrystusa w konkretnym jaką znamy do dziś – święta ra- roku i dniu miesiąca. Ks. prof. dosnego, ale też pełnego zadumy Józef Naumowicz, autor książki nad życiem, śmiercią i zbawie- „Prawdziwe początki Bożego niem. Dziś zapewne już mało Narodzenia”, twierdzi, że ob- kto wie, że w przeszłości Boże chody tego święta sięgają 328 Narodzenie było nazywane w wierzenia, przesądy), który napi- Rusi obowiązkowem daniem była słów, ilustrujących te wierzenia. r. Na początku miało ono cha- Polsce Godami, Godniami lub sał H. Piecz. kucja z kaszy pszennej z miodem. Tak zatem: „Kiedy Gody jasne, rakter lokalny, ograniczony do Godnymi Świętami – od staro- Boże Narodzenie w dawnej Pol- Liczba osób przy stole musiała to stodoła ciasna”. I odwrotnie: Betlejem, szybko jednak przyjęło słowiańskiego słowa god, czyli sce nazywano godami. Nazwa ta być parzysta, inaczej ktoś z obec- „Kiedy Gody ciemne, ta stodo- się na Wschodzie i Zachodzie z rok. Barbara Ogrodowska au- do dziś przetrwała u ludu, który nych miał nie doczekać przyszłe- ła jasna”. „Boże Narodzenie po Rzymem na czele. Badacze te- torka książki „Święta polskie” , święta te obchodzi uroczyście go roku. To też w razie potrzeby lodzie, Wielkanoc po wodzie”. matu stwierdzili, że Chrześci- wyjaśnia: nazwa ta pochodzi od i wesoło, jako że wszyscy mają przy stole pańskim sadzano ko- „Wigilja piękna i jutrznia jasna, janie pierwszego pokolenia, a w zaślubin (godów) starego i no- dużo czasu, wolnego od zajęć goś z czeladzi, przy wieśniaczym będzie stodoła ciasna”. „Koło ślad za nimi Ewangeliści, w ogó- wego roku oraz nocy i dnia, gdyż gospodarskich. Wigilję najuro- – ubogiego lub bezdomnego. W Ewy noś długie cholewy”. Po wi- le nie interesowali się chronolo- czas Bożego Narodzenia zbiegał czyściej obchodziło się na wsi. dniu tym najuboższy gospodarz gilji dla młodzieży rozpoczyna się gią życia Zbawiciela. Dlatego tak się z zimowym przesileniem. Czy to we dworze szlacheckim, dbał, aby jego „gadzina” była najweselsza część uroczystości: na prawdę nie wiemy, w którym Jak obchodzono zatem te „God- czy w chacie wieśniaczej, od rana dobrze nakarmiona – miało to chodzenie po kolendzie. Prze- roku urodził się Jezus , ani któ- ne Święta”? W dawnej Polsce, trwały już przygotowania do wie- być prognostykiem na cały rok trwało ono do naszych czasów i rego dnia? Wiadomo już prawie pierwszy dzień świąt Bożego Na- czerzy. Po całodziennym poście, przyszły. Ziarno, wykruszane po dziś na wsi jest niemałą atrakcją. na pewno, że nie jest to tzw. rok rodzenia, czyli 25 grudnia, roz- dla niewiast ścisłym, dla męż- wilji ze snopów, w rogu chaty Kolandników obdarzają wszyst- zerowy, wymieniany w Nowym poczynało poranne nabożeństwo. czyzn mniej srogim, gdyż wolno stojących, dawało się drobio- kie gospodarstwa kto czem może, Testamencie. Król Herod zmarł Potem czas spędzano przy suto im było dostać grochu z żurem, wi domowemu, słomę – bydłu, a nierzadko nawet żywą gąską czy w 4 roku p.n.e., dlatego niektórzy zastawionym stole, na rozmo- albo śledzia, wieczerza nabiera- także, skręciwszy część słomy w prosiakiem. Trwa to dwa tygo- badacze skłaniają się do przyjęcia wach, śpiewaniu kolęd, modli- ła szczególnego uroku. Po czte- powrósła, przepasywało się drze- dnie, aż do Trzech Króli. Przez właśnie tego roku jako daty naro- twie i odpoczynku. Tego dnia po- rech kątach izby rozstawione były wa owocowe, aby dobrze rodziły. cały ten czas po zachodzie słońca dzin Jezusa; inni sądzą, że gwiaz- wstrzymywano się od wszelkiej snopy zboża, obrus zaścielony na Powszechna jest także wiara ludu w dawnej Polsce nikt na wsi nie da betlejemska, towarzysząca na- pracy, nie wolno było sprzątać, sianie. Pod talerzami – kartki z w to, że w noc wigilijną zwierzęta prządł, nie motał i nie pracować rodzinom, była kometą Halleya rąbać drewna, przynosić wody ze życzeniami, dowcipnie wierszem mają dar ludzkiej mowy. Na Kur- ostremi narządziami. Były to t zw. widoczną w 12 roku p.n.e. lub studni, a nawet gotować. Trady- układanemi, do czego sprowa- piach opowiadają podanie, że „święte wieczory”, które schodzi- kometą opisaną przez chińskich cja zakazywała również czesania dzało się co zdolniejszych ża- pewien gospodarz zakradłszy się ły na wspólnem śpiewaniu pieśni kronikarzy w 5 roku p.n.e. Nato- się, przeglądania w lustrze i spa- ków, albo bakałarzy. Prezenty w nocy do obory, aby posłuchać, pobożnych i świeckich, opowia- miast jeżeli chodzi o konkretny nia w ciągu dnia, zwyczajowo nie też układało się przy miejscu, dla co mówi bydło, usłyszał, jak jeden daniach, baśniach, wzajemnych dzień to; pierwsza informacja o urządzano w tym dniu wesel ani każdego wyzmaczonem, choinka wół mówił do drugiego: „Jutro odwiedzinach i rozrywkach. Dla święcie Bożego Narodzenia ob- zabaw, nie składano i nie przyj- bowiem, jako zwyczaj niemiecki, zawieziemy naszego gospodarza wsi, ciężko pracującej przez rok chodzonym 25 grudnia pochodzi mowano wizyt poza spotkaniami przyjęła się u nas dopiero w 19- na cmentarz”. Gospodarz śmiał cały, czas ten był niejako karna- z 356 r. Wcześniej dzień narodzin z najbliższą rodziną. Więcej o tra- ym wieku. Rodzina z najdalszych się z tego, tegoż samego jednak wałem, przeznaczonym na spra- Jezusa obchodzono prawdopo- dycjach świątecznych w dawnej stron gromadziła się w tym dniu dnia umarł, rażony apopleksją. wy towarzyskie. I niejedne zręko- dobnie 6 stycznia. Ostatecznie Polsce czytelnicy mogą znaleźć przy wspólnym stole. Łamano Wywarło to tak silne wrażenie winy wówczas zostały obgadane, w Rzymie, u schyłku III lub po- w niżej zaprezentowanym archi- się opłatkiem, chlebem bożym, na ludzie okolicznym, że poda- niejeden los dziewczyny rozstrzy- czątku IV wieku ustanowiono, walnym artykule z 1931 r. „Gody ze wszystkimi domownikami, nie nie to przechodzi z pokolenia na gnięty na tych wieczornych po- datę tego święta na 25 grudnia. w dawnej Polsce” (Zwyczaje, pomijając czeladzi i ubogich. pokolenie z różnemi dodatkami i gwarach sąsiedzkich… Tradycyjne potrawy przetrwały upiększeniami. najdłużej ze wszystkich trady- Podań, przesądów i zabobonów, Źródła: cyj, mamy je bowiem dziś prawie związanych z wigilją, jest dużo. bez zmiany, chyba tylko, że w Tak np. wierzą, że która dziew- 1) „Boże Narodzenie, czyli „God- zmniejszonej ilości… W dawnej czyna tarła mak na wigilję, ta ne Święta” Redakcja: A. Dybcio Polsce, w domach dostatnich, wyjdzie zamąż za wójta albo soł- https://radioolsztyn.pl/boze- potraw tych było bez liku, a trze- tysa. -narodzenie-czyli-godne-swie- ba było każdej choć skosztować, Jeśli myśliwy w wigilję upoluje ta/01486145 istniał bowiem przesąd, że „kto dużo zwierzyny, to będzie mu się 2) Ewa Wipszycka -” Boże Na- ilu potraw jeść nie będzie, tyle cały rok szczęściło. Jeśli kto w rodzenie. Dlaczego święcimy je radości go w tym roku ominie”. wigilję używa ostrych narzędzi, 25„ http://mowiawieki.pl/index. Wieśniaczki przyrządzały wiecze- a choćby noża, to cały rok będzie php?page=slider&id=20 rzę wigilijną z nieparzystej ilości dotknięty ostremi przykrościa- 3) H. Piecz - „Gody w dawnej dań. Do potraw obowiązkowych mi. Dlatego też, o ile tylko moż- Polsce” (Zwyczaje, wierzenia, należał barszcz z grzybami, bigos na było, krajało się wszystko w przesądy), „Polska Zbrojna” 24. postny, kluski pszenne z makiem wigilję wigilji, chowając potem 12. 1931. r. http://retropress.pl/ lub olejem, jagły, kasza gryczana, noże i ostre przedmioty jak naj- polska-zbrojna/gody-w-dawnej- pierogi, łamańce z makiem. Na głębiej. Dużo też powstało przy- -polsce/ www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 17 Obowiązek to kardynalny; od spełnienia jego zależy przyszłość narodu Bożena Ratter Niepodległość miała nie tylko za- zbierały podatki narodowe, urzą- służonych Ojców, ale też wybitne dzały nabożeństwa, drugie prze- Matki. Chociaż ze względu na re- chowywały broń. Szyły odzienie alia epoki kobiety nie stały na cze- i bieliznę, sporządzały przybory le wojsk czy ruchów politycznych, szpitalne, kwaterowały śpieszą- ich praca dla Polski miała nie cych na pola bitewne, ukrywały mniejsze znaczenie- przeczytałam skompromitowanych politycznie, w ramówce programu I Polskie- opiekowały się więźniami, uła- go Radia. twiały im ucieczkę, pielęgnowały rannych i chorych w lazaretach, a Pierwszym i najważniejszym obo- wszystkie wysyłały synów, mę- wiązkiem narodu – żyć pragną- żów i braci na plac boju. cego – czcić bohaterów swoich. Obowiązek to kardynalny; od A gdy nadszedł dzień, w którym spełnienia jego zależy przyszłość ziściły się najgorętsze pragnienia, narodu- pisał Czesław Mączyński gdy Lwów ujrzał się w ciężkiej w 1926 roku, w wydanym w piątą chwili najazdu Rusinów, gdy rocznicę odzyskania Niepodle- szczupła garstka drobnej dzia- głości opracowaniu „W obronie twy chwyciła za oręż w obronie Lwowa i Kresów Wschodnich”. miasta, stanęły polskie kobiety do szeregu, poszły w bój z karabina- Zaniedbany kardynalny obo- mi w dłoniach i zadziwiły świat wiązek edukacji historycznej cały tym pierwszym, niebywałym przynosi widoczne na ulicy efek- w dziejach czynem. ty. Kto zainteresował młodych (…) Obok wielu, wielu innych wychodzących na ulice z Martą utrwaliły się we wdzięcznej pa- Lempart wspaniałą, niepowta- mięci nazwiska trzech zacnych rzalną, bogatą historią ich rodzin, polskich kobiet, które podążyły ich przodków żyjących w Polsce na teren bojów, aby do więzień / Ochotnicza Legia Kobiet we Lwowie. By Agence Rol. Agence photographique - Bibliothèque nationale de France - id: N53051478, otwartej na Europę i świat, by nie jeńców i obozów internowanych Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=28320615 poddali się opisanym poniżej za- przez Rusinów obywateli, dzie- wielu polach pracy narodowej, za- zy internowanych i ulżyć cier- Coeur we Lwowie. biegom wychowawczym? siątkowanych tyfusem, morzo- łożyciel Muzeum Przyrodniczego pieniom jeńców polskich, którzy nych głodem, aby do istnego dna we Lwowie (pierwszego w Euro- w nieludzki sposób byli męcze- Do grona wspomnianych nale- Bronisław Wildstein pisze: Po nędzy w Mikulińcach i Tarnopolu pie muzeum przyrodniczego) , ni i ginęli od chorób zakaźnych. ży też Stefania z Kręczyńskich to, aby utrzymać ów niebezpiecz- przewieźć słowa otuchy i pocie- marszałek krajowy Włodzimierz, Podróż, którą odbywały końmi Gubayowa, córka Aleksandra i ny naród w ryzach, nie pozwolić chy, stwierdzić ich dolę, ukoić i tudzież profesor uniwersytetu i wśród zasp śnieżnych była szla- Marji z Longchamps, wnuczka odrodzić się w nim niebezpiecz- złagodzić choć w części ich cier- niepospolitych zdolności pisarz, kiem groźnych przejść i utrapień. Bogusława Longchamps de Be- nym tendencjom i uczynić podat- pienia. Kobietami tymi były: Ma- poseł Wojciech Dzieduszycki. Wśród silnego mrozu i kul roz- rier, oficera wojsk polskich z 1831 nym na zabiegi wychowawcze ria Alabanda Dulębianka, Teo- Od roku 1914, w skromnym mun- wydrzonego żołdactwa ruskiego roku, znanego we Lwowie leka- mające ukształtować go na wzór dozja hr. Dzieduszycka i Maria durze Siostry Błękitnej podjęła się stała się dla nich pasmem ofiar- rza i wybitnego działacza naro- wyobrażonych przez nasze eli- Opieńska. żmudnej i wyczerpującej pracy nych poświęceń, na jakie zdobyć dowego. W czasie bratobójczych ty Europejczyków, zastosowana samarytanki najpierw w szpitalu się może kochająca kraj polska zmagań już jako żona naczelnika została szeroka gama zabiegów Maria Alabanda Dulębianka we Wiedniu, Krynicy, następnie kobieta. Dwa dni po powrocie Sądu powiatowego pośpieszyła z pedagogicznych. Była to bardzo uczennica szkoły malarskiej w w Nowym Sączu, gdzie poruczo- 23 lutego 1919 roku do Lwowa i pomocą licznym zastępom inteli- rozbudowana polityka historycz- Paryżu, odznaczona złotym me- no jej kierownictwo pawilonu. A złożeniu relacji, Maria Alabanda gencji polskiej, które napływały na, która wszakże nie nosiła tej dalem, serdeczna przyjaciółka gdy szpital na Technice we Lwo- Dulębianka i Teodozja hr. Dzie- do Tarnopola. Gdy wśród inter- nazwy. Zgodnie z jej założeniami Marii Konopnickiej, niestrudzo- wie w pierwszych dniach listopa- duszycka zachorowały na tyfus nowanych wybuchł tyfus plami- niebezpieczne jest odnajdywa- na działaczka na polu społecz- dowych 1918 roku pozostawał w plamisty. Zmarły 2 tygodnie póź- sty, Stefanja, nie bacząc na własne nie pozytywnych wzorców czy nym. Urodzona w Krakowie w zupełnej dezorganizacji, Dziedu- niej. zdrowie, nie zaprzestała czynno- punktów odniesienia w naszej roku 1862, obrała Lwów na stałe szycka na apel komendy polskiej ści samarytańskich przy ciężko narodowej historii. Ich afirma- miejsce swego pobytu. Po wkro- zaprowadziła w krótkim czasie Wkrótce po nich zmarła Malwina chorych. Pod koniec lutego sama cja budzić miała narodową me- czeniu w r. 1914 wojsk rosyjskich porządek, zorganizowała pomoc z Bogdanowiczów Stanisławo- zapadła na tyfus. Wątły organizm galomanię, do której Polacy mają do Lwowa zorganizowała ofiar- sanitarną, powołując grono pań i wa Pieńczykowska. Urodzona nie zdołał oprzeć się chorobie i jakoby skłonności, a która staje ne i szlachetne kobiety polskie zawodowe siostry. I z narażeniem w Czechowie w Małopolsce, naj- dnia 2 marca 1919 r. zmarła osie- się pożywką dla nacjonalizmu. we Lwowie przy boku prezydenta życia, - gdyż metody walki Rusi- lepsza żona i matka stanęła wraz rociwszy troje drobnych dzieci, Zadaniem więc „krytycznej” in- miasta Tadeusza Rutowskiego, nów nie oszczędzały nawet szpi- z dwiema córkami w pierwszych męża i matkę staruszkę, której teligencji miało być odbrązowa- aby ratować miasto zagrożone tali z rannymi – trwała cały czas dniach wojny światowej w szpi- była jedyną podporą. nie pomników, demitologizacja, w swej egzystencji….Któż z nas na posterunku. talu wojskowym we Lwowie. demistyfikacja i dekonstruk- nie pamięta Dulębianki śpieszącej Opatrywały one razem rannych Takie to bohaterskie postacie cja, czym zresztą polska lewica ulicami miasta do pracy humani- Maria Opieńska, żona lekarza, w na Bałkanach, w Mostarze, na kobiet polskich z lat orężnych upodobniała się do lewicy euro- tarnej i społecznej, aby liczne rze- pamięci lwowian zapisała się jako froncie włoskim nad Isonzo, zmagań w dobie Zmartwych- pejskiej tak właśnie traktującej sze wszystkich warstw, pozosta- opiekunka szpitala S. S. Opatrz- znały ich szpitale Biłgoraju i wstania Ojczyzny przyświecają całość zachodniej tradycji.(Broni- wione na pastwę losu, ocalić od ności, gdy w latach 1914-1915 Czerniowiec. nam i stwierdzają, że kobieta pol- sław Wildstein, Demokracja limi- śmierci głodowej lub podtrzymać stanęła do szeregu Błękitnych ska posiada w duszy swej skarby towana) na duchu upadających. I wdzięcz- Sióstr pod przewodnictwem Pela- Po pogromie państw centralnych najświętszych ideałów, dla któ- na Rada Miasta uczciła jej zasłu- gii hr. Skarbkównej, siostry hr. uszły zaledwie z życiem z dale- rych zdolną jest do bezgranicz- O bohaterskim udziale kobiet gi, nazywając jej imieniem prze- Aleksandra. kiej Ukrainy, wyrwały się z rąk nych ofiar i poświęcenia. w obronie Lwowa i Kresów cznicę łączącą ul. św. Mikołaja z rozwydrzonych band ruskich Wschodnich pisze w 1926 roku ul. Romanowicza i przekazała w Wszystkie wymienione panie w Brodach, aby na pierwsze we- Treściwa wzmianka o kilku przed- Ludwika Białoskórska. Nie wy- ten sposób nazwisko Dulębianki wyruszyły dnia 26 stycznia zwanie polskiej komendy zająć stawicielkach nie wyczerpuje jed- słuchałam audycji radiowej i nie pamięci mieszkańców Lwowa. 1919 jako delegatki Naczelnego miejsce w pociągu sanitarnym na nak tego licznego zastępu kobiet wiem, czy któraś z poniżej opi- Tymczasowego Komitetu Rzą- froncie białoruskim. Niezmordo- polskich, które oddały trud, znój, sywanych kobiet stała się godna Teodozja ze Smarzewskich zam. dzącego, na którego czele był wana w gorliwych trudach i pracy zdrowie i życie swoje dla miłości medalu. Sas Dzieduszycka, potomkini Aleksander hr. Skarbek, w trudną przy rannych i chorych nabawiła wskrzeszonej Ojczyzny. Zasługi Gdy wroga przemoc rozdarła szlacheckiego rodu, godnie re- i niebezpieczną podróż do Sta- się Malwina plamistego tyfusu kobiet tych przekażą dzieje ku polską ziemię na trzy zabory, gdy prezentowanego obok rodu Dzie- nisławowa, Kołomyi przez Bu- i zmarła w szpitalu w Lublinie czci i nauce jako przykład i wzór naród rwał więzy niewoli, dą- duszyckich, używającego tytułu czacz, do Czortkowa, Mikuliniec w dniu 22 maja 1919. W osiem potomnym pokoleniom. ( W obro- żyły kobiety zwartym szeregiem hrabiowskiego. i Tarnopola, stąd przez Złoczów z dni po śmierci matki zmarła dwu- nie Lwowa i Kresów Wschodnich, pod sztandar organizacji, niosły Z rodu Dzieduszyckich znani byli powrotem do Lwowa. dziestokilkuletnia jej córka Ma- 1926 r.) wysoko godło miłości ojczyzny, w naszym wieku dziejopisarz Miały za zadanie zwiedzić obo- ria, wychowanka zakładu Sacre ofiarności i poświęcenia. Jedne Maurycy, dalej, zasłużony na 1 grudnia 2020 - strona 18 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Skąd się wzięły kolędy…? Cezary Woch Oba te wydarzenia uzmysłowiły Zdrow bądź, Panie, ot Autorzy muzyki byli najczę- mi, że Polska w pewnym sensie Panny ściej anonimowi, często prze- powróciła do „starego grodu”, ze rabiano utwory wcześniej już swoimi kolędami, z naszą trady- Jenżś się narodził za ny. znane: mazurki, kujawiaki, obe- cją i patriotycznym przekazem. Zdrow bądź, Jesu Kryste, rtasy, dlatego kolędy które po- Wzruszenie wileńskich Polaków krolu, wstawały na ich bazie stawały słuchających w Ostrej Bramie Racz przyjęci naszę się bliskie prostym ludziom. tego koncertu i chłonących każ- Warto wiedzieć, że w szczegól- de jego słowo było największą chwałę. nych okolicznościach „dla pod- dla nas wszystkich zapłatą… . Racz daci dobre skona- trzymania ducha” wykorzystując Początkowo słowo „kolęda” nie znaną melodię kolędy przerabia- miało zupełnie inne znaczenie i Prze twej matki zasłuże- no jej tekst wiążąc go z aktual- chociaż jego źródłosłów mają- nymi wydarzeniami. Pod koniec cy raczej charakter świecki sięga nie, wojny śpiewano np.: „Dzisiaj w czasów przedchrześcijańskich, Abychom cię wżdy chwa- Londynie wesoła nowina, tysiąc kolęda przez wieki ewoluowała, lili, bombowców leci do Berlina. Ber- a w pewnym okresie czasu była Z tobą wiecznie krolo- lin się pali, Hamburg się wali, Hi- nawet zbyt frywolna i zakazana tler w kominie, Stalin w Berlinie”. przez Kościół, z czasem jednak wali. Na tej zasadzie rodziły się kolędy stała się „utworem pobożnym”. Na początku XV wieku najwięcej powstańcze, zsyłkowe i obozowe. Najstarsza polska kolęda z roku kolęd przetłumaczono z łaciny 1424 zaczyna się od słów „Zdrów i ze śpiewników braci czeskich. Najwięcej kolęd powstało w bądź , Królu anielski”. Jej auto- Najpiękniejszą i najbardziej zna- XVII i XVIII wieku, powstawa- / źródło zdjęcia: Cezary Woch rem jest Jan Szczekna z Czech, ną na świecie kolędą jest „Cicha ły również w wieku XIX i po- wstają współcześnie. W polskim Bezpośrednią inspiracją do tak tych była członkinią ludowego spowiednik królowej Jadwigi. noc” która powstała zupełnie dorobku kulturalnym zachowało postawionego pytania był prze- zespołu artystycznego „Wici”. Kolęda ta nie jest jednak dzisiaj przypadkowo w małym austriac- się około 500 kolęd i pastorałek. piękny koncert kolęd zorgani- Jedna z piosenek śpiewana przez śpiewana w kościołach. Ze wzglę- kim miasteczku w Alpach w 1818 Wszyscy uwielbiamy polskie ko- zowany przez TVP w Wilnie w młode dziewczyny zaczynała się du na unikalny do niej dostęp pu- roku i która została przetłuma- lędy, a ich śpiewanie należy do szczególnie nam bliskiej Ostrej tak: „ Lwów, Wilno dzisiaj nas blikuję ją poniżej. czona na ponad 300 języków najpiękniejszych tradycji bożo- Bramie. Koncert niezwykle wzru- wzywają, wieszcze robią wróżby i dialektów na całym świecie. Zdrow bądź, krolu an- narodzeniowych. Nikt z nas nie szający zarówno dla Polaków znak, te stare grody będą nasze, Teksty kolęd pisali między in- potrafi sobie wyobrazić kolacji zamieszkujących Wilno jak i dla historia mówi TAK!. Wiciowa jelskiK nam na świat w nymi; Adam Mickiewicz i Ju- wigilijnej, pasterki czy mszy bo- artystów biorących w nim udział. młodzież stoi zwarta, gdy przyj- ciele przyszły, liusz Słowacki. Przepiękną ko- żonarodzeniowej bez takich kolęd Była to również prawdziwa uczta dzie rozkaz „za broń chwyć”, lędę śpiewaną do dzisiaj „W Tyś zajiste Bog skryty, jak: „Dzisiaj w Betlejem”, „W duchowa dla telewidzów mogą- pójdziemy razem z armią czynną, żłobie leży” napisał Piotr Skar- W święte czyste ciało żłobie leży, „Lulajże Jezuniu”, cych obejrzeć to niecodzienne wy- by Ojców naszych winy zmyć”. ga, a najbardziej znaną polską „Bóg się rodzi” czy „Cicha noc”. darzenie. Dlaczego niecodzienne? To „zmycie winy” miało swoje od- wlity. kolędę „Bóg się rodzi” napisał Polska jest jedynym w Europie Ponieważ Polska „przyszła” do niesienie do pogodzenia się z sytu- Zdrow bądź, Stworzycie- poeta Franciszek Karpiński. krajem w którym z takim piety- Wilna, przyszła do Polaków tam acją zabrania nam Wilna i Lwowa. Ostatnia zwrotka kolędy Kar- lu zmem kultywujemy niepowta- zamieszkujących, ze swoimi kolę- Dziewczyny odważnie śpiewały pińskiego :” „Podnieś rącz- Wszego stworzenia, rzalną i piękną tradycję śpiewania dami, tradycją i dobrym słowem. tą piosenkę do czasu kiedy jej sło- kę, Boże Dziecię, błogosław kolęd i niech tak zostanie… . Drugą okolicznością był tekst wa nie dotarły do ponurych gma- Narodziłś się w ucirpie- Ojczyznę miłą…” śpiewana piosenki którą właśnie zaśpie- chów UB i współczesny czytelnik nie była na kazachskich stepach i Tekst pierwotnie opublikowany na wała mi moja Mama w dniu powinien zrobić odpowiednie Prze swego luda zawinie- na pustkowiach Syberii. Pol- stronie: http://sycowice.eu/index. scy zesłańcy Kołymy chcieli ją swoich 89 urodzin. Jako młoda odniesienie do czasów i sytuacji nia. php/2019/12/28/skad-sie-wziely- dziewczyna w końcówce lat 40- politycznej wówczas panującej. usłyszeć w chwili śmierci… . -koledy/#more-5258 www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 19 Wypędzeni czy przesiedleni? Redakcja Na samym wstępie musimy po- po wojnie z Polakami człon- wiedzieć o poważnych błędach kowie band UPA. W swoich w samym tytule p/w książki. To reporterskich opisach historii co opisuje autor , mimo drama- konkretnych osób pokazuje nato- tycznych relacji świadków, w miast jak bardzo skomplikowana żadnym wypadku nie było “wy- po wojnie stała się sytuacja na siedleniem” a “przesiedleniem” Południu kraju a zarazem jak w ramach „Operacji Wisła” a mało istotna dla rządzących była nie „Akcji Wisła”. Wysiedlenia wielka krzywda konkretnych ro- podczas ostatniej wojny dokonali dzin i często zupełnie niewinnych np. Niemcy na Zamojszczyźnie, ludzi. Jak bardzo poprzez zasto- wyrzucając polskich chłopów sowanie bezwzględnie zbiorowej z ich gospodarstw, aby mogli odpowiedzialności, zniszczono je zasiedlić niemieccy rolnicy. też bezpowrotnie kulturową i et- Niestety nie zaproponowano im niczną różnorodność południo- innych gospodarstw, często lep- wo-wschodniej Polski. Jak bar- szych, w innych regionach kraju, dzo do dziś ta rana dla wielu jest tak jak uczyniono to w ramach niezabliźniona. „Operacji Wisła” wobec Ukra- Krzysztof Ziemiec, dziennikarz ińców. Wysiedlonych Polaków TVP1, autor licznych wywiadów, czekały obozy zagłady, o losie publikacji prasowych i pozycji zamojskich dzieci nie wspomnę. książkowych – w latach 80 jako Władze PRL realizując „Opera- młody chłopak wielokrotnie wy- cję Wisła” chciały zagwaranto- prawiał się z plecakiem w Biesz- wać bezpieczeństwo obywate- czady. Zdołał wtedy jeszcze na lom polskim, w tym i Ukraiń- własne oczy zobaczyć resztki com, doprowadzając do likwida- zburzonych malutkich cerkwi czy cji terrorystycznego podziemia nadpalone i opuszczone przed OUN-UPA. Tym samym nie była laty chałupki albo leśne zapo- to „Akcja” wymierzona prze- mniane cmentarze z „innymi” ciwko mniejszości ukraińskiej. krzyżami i napisem KŁADO- Obok Ukraińców przesiedlono WISZCZE. To wówczas od miej- również Polaków. Wydawca p/w scowych i innych podobnych nam książki opublikował niżej pre- górskich łazików dowiedział się zentowaną ocenę : „ Akcja wy- o mieszkających tam przed laty siedlania ludności ukraińskiej z Ukraińcach, Łemkach i Bojkach południowo-wschodniej Polski i tym co działo się w tej okolicy rozpoczęła o świcie 28 kwiet- tuż po wojnie - czyli o Akcji Wi- nia 1947 r. i trwała około trzech sła, która zmusiła ludność ukra- miesięcy. Działania prowadzone ińską albo polską ale należącą były często w sposób brutalny i do koscioła prawosławnego, do bezwzględny. W ciągu kilku mie- opuszczenia ich rodzinnej ziem.” sięcy na Ziemie Zachodnie i Pół- nocne przymusowo przesiedlono Niepokojąca jest jednostronna ponad 140 tys. Ukraińców. Ope- ocena przez wydawcę opisywa- racja wywózki przebiegała za- nych wydarzeń : „... jak mało zwyczaj w sposób dość brutalny istotna dla rządzących była wiel- i bezwzględny. Ludność zmusza- ka krzywda konkretnych rodzin na była do opuszczania swoich i często zupełnie niewinnych lu- domów w ciągu 2-3 godz. Wysie- dzi.” Bez wątpienia dramatem dlone wsie rabowano, a często dla wielu rodzin było opuszcze- później też palono albo zasie- nie rodzinnych domów i stron, dlano przez nowych osadników. ale w żaden sposób nie można Tak aby nikt już nie mógł tam tego porównać do tego co stało ferencji, w 70-tą rocznicę akcji którzy zasiedlili tzw. ziemie od- do końca życia. Jedynie wiara wrócić. Bezpośrednim pretek- się na Wołyniu. O tym nikt nie Wisła, prof. Grzegorz Motyka. zyskane. Ówczesnym władzom dodawała tym ludziom odwa- stem dla rozpoczęcia deportacji wspomina. Poniżej prezentuje- Krzysztof Ziemiec dziennikarz PRL zależało, z jednej strony aby gi. Modlitwy i zabierane ze sobą stało się zastrzelenie 28 marca my recenzję ze strony: https:// TVP1 opisał z wielką dokładno- raz na zawsze rozwiązać kwestię domowe ikony dodawały im siły 1947 w okolicy Baligrodu wice- dobrerecenzje.pl/krzysztof- ścią losy ludności polskiej oraz band UPA, a z drugiej Polska w tych najtrudniejszych i nie- ministra obrony narodowej gen. -ziemiec-wysiedleni-akcja-wi- ukraińskiej, zamieszkujących chciała pokazać światu, że te- pewnych chwilach. Ci ludzie nie Karola Świerczewskiego. Wobec sla-1947/: tereny południowo – wschodniej reny odzyskane są już zamiesz- zatracili bowiem ani wiary, ani zamieszkujących południe Polski Polski. Zafascynował się losa- kałe. Podczas operacji Wisła łączności ze swoim Kościołem. „ Akcja „Wisła” rozpoczęła wy- Ukraińców zastosowano zbioro- mi tych ludzi, będąc jako młody wysiedlono prawie 150 tysięcy W naszych czasach nie ma już siedlanie ludności ukraińskiej z wą odpowiedzialność. chłopiec w Bieszczadach, gdzie Ukraińców. Najwięcej na tereny problemów związanych z wyzna- południowo-wschodniej Polski wędrował z grupą przyjaciół. województwa olsztyńskiego, bo niem czy narodowością, ale opi- 28 kwietnia 1947 roku. Bezpo- Krzysztof Ziemiec oddaje pie- Autor książki bardzo precyzyjnie 56 tysięcy. Na tereny powiatu kę- sany w tej książce świat przemija średnim pretekstem było zabi- czołowicie relacje spotkanych opisał losy, a właściwie mogę trzyńskiego wysiedlono ponad 5 wraz z opisanymi świadkami tej cie gen. Karola Świerczewskie- świadków – bohaterów tamtych tutaj śmiało powiedzieć traumę, tysięcy Ukraińców. Najbardziej historii, którzy umierają. Dlate- go. Jednak wysiedlanie ludności wydarzeń, do których docierał jaką przeżyli ci ludzie w związ- wstrząsnęła mną opowieść pana go warto ocalić ten świat od za- ukraińskiej bardzo różniło się od nie tylko na terenie południowo ku z przesiedleniem. Nie ocenia Czarneckiego zamieszkującego pomnienia, warto też, aby prze- tego,co NKWD robiło z Polaka- wschodniej Polski ale także na tych ludzi, ani nie odpowiada tereny Bieszczad, gdzie na wła- czytali tę książkę młodzi ludzie mi na Kresach Wschodnich. Warmii, Mazurach, Pomorzu, na pytanie dlaczego. Autor po sne oczy zobaczył jak grasująca i zachowali, albo też przekazali gdzie już zostali. Ich wspomnie- prostu bardzo uważnie ich słu- banda UPA uprowadziła trzech tę historię innym, bowiem jest nia, dziś po 70 latach, są wciąż cha, aby przelać to wszystko na mężczyzn, gdzie powieszono ich Jednak „Pamięć tej akcji po- to nasza tożsamość narodowa.” poruszające. Autor nie próbu- papier i zachować dla potom- na okolicznych jabłoniach. Jak- winna Polaków i Ukraińców Do tego należy jednak dodać, je ani moralizować ani oceniać ności. Autor opisał przesiedlo- by tego było mało przed egzeku- łączyć, a nie dzielić. Powinno że to jest tylko fragment prawdy politycznie decyzji ówczesnych nych Ukraińców, czy też Pola- cją pobito ich dotkliwie i okale- nas łączyć wspólne odrzucenie historycznej która zaistniała po komunistycznych władz. Jak i ków ukraińskiego pochodzenia, czono. Ludzie tak potwornie się komunistycznej przemocy”-pod- poczynaniach OUN-UPA w la- motywów którymi kierowali się katolików albo prawosławnych, bali, że że strachu nie zapomną tach 1939-1047. zarówno oni jak i walczący tuż kreślał w czasie naukowej kon- 1 grudnia 2020 - strona 20 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Felieton poważny o żydowskiej prasie w Polsce Aleksander Szumański „CHWILA” rza. skaniu przez Galicję autonomii w A otoj ak wspominał poeta Tam, na Wałach Hetmańskich, 1867 r. nastąpił szybki proces po- Maurycy Szynel swoją drogę Tam na Zamku Wysokim, lonizacji. Zaczęły ukazywać s się do redakcji, kiedy Henryk He- Tam pod złotym obłokiem, pierwsze asymilatorskie czasopi- scheles przeczytał jego pierwszy Tam na cichych ulicach sma Żydów lwowskich w języku wiersz i przyjął krótkim słowem W srebrnych smugach księżyca. polskim - „Zgoda” (1877-1878) „Dobrze”: wydawana przez Towarzystwo Redaktorze kochany, „Zwiastun Pojednania” i „Ojczy- Każdy sam los swój kuje... Drogi Panie Henryku, zna” (1881-1891). Wiersz, jak nóż życie przeciął — Jest niedobrze na świecie Ten sam kierunek reprezentowała Pan redaktor przyjmuje Śpiewającym słowikom... „Jedność” (1907-1912) i „Zjedno- Między pierwszą a trzecią. czenie” (1912-1918). Od pierw- Wybitną postacią związaną z szego numeru z dziennikiem Między pierwszą a trzecią „Chwilą” od początku jej istnie- „Chwila” związany był Henryk Na zielonym Podwalu, nia był Leon Reich (1879-1929) Rosmarin (1882-1955), uważany Na Podwalu gdzie z żalu foto wyżej. za jego współtwórcę. Absolwent Płaczą po mnie kasztany, Od wczesnej młodości przejawiał Uniwersytetu Lwowskiego im. Te dziecinne, beztroskie talent organizacyjny i rozwijał Jana Kazimierza, prawnik i dzien- Najpiękniejsze, bo lwowskie, działalność polityczną. Po promo- nikarz, wydawca „Wschodu”, od Kochane... cji na doktora praw na Uniwersy- wczesnej młodości był działa- tecie Lwowskim, objął naczelną czem społecznym. Oto krok nieopatrzny redakcję „Wschodu”. Nie tylko „Chwila”, lecz tak- W drogę słów niepowrotną. Absolwent paryskiej „Ecole de że żydowska codzienna prasa Niepowrotną, samotną, Sciences Politiques”’, władał warszawska „Nasz Przegląd”, W mroku lęków zgubioną ośmioma językami. Artykuły jego „Hajnt”, „Moment” oraz tygo- I ku nocy zwróconą... publikowała „Chwila”, „Nowy dnik „Opinja” publikowała jego Przez wertepy pokraczne... Dziennik”, „Hajnt”, „Moment”, artykuły. Oto krok nieopatrzny. centralne gazety polskie, dzien- Służył radą i pomocą każdej ak- cji publicznej i społecznej, stwo- rzył setki kas Gemilath Chesed, zaopatrujących najuboższych w kredyt, brał udział w licznych akcjach Jointu (Joint Distribution Committee - międzynarodowa żydowska organizacja charyta- tywna). Od roku 1922 trzykrotnie wybierany do Sejmu, był jednym z wiceprezesów „Koła Żydow- skiego”. oraz członkiem Komi- sji Budżetowej. Liczne artykuły We Lwowie do 1939 roku uka- To lwowscy naukowcy, profeso- zamieszczane w „Chwili” dają zywała się gazeta przeznaczona rowie wyższych uczelni, zostali świadectwo jego głębokiej znajo- dla obywateli polskich pocho- zamordowani przez hitlerowsko mości stosunków gospodarczych dzenia żydowskiego „Chwila”. – ukraiński batalion „Nachti- i finansowych państwa polskiego. Zapewniam, iż tej znakomitej gall” na stoku Góry Kadeckiej – Pierwszy numer „Chwili” wraz z polskiej, patriotycznej gazety Wzgórzach Wuleckich we Lwo- Henrykiem Rosmarmem jako wy- nie czytali jedynie lwowscy Ży- wie 4 lipca 1941 roku. Czy ktoś dawcą podpisał Dawid Schreiber. dzi, albowiem jako gazeta uka- z naukowców pozwolił sobie na Urodzony w 1874 r. w lwowskiej zująca się w Polsce, w polskim dywagacje rozróżniania wśród zasymilowanej rodzinie , otrzy- Lwowie przyjęła misję pol- pomordowanych naukowców mał wszechstronne wychowanie skości. W tym miejscu przypo- ich pochodzenia? Powszech- rodzicielskie w duchu ich ojczy- mnę rolę jaka odegrali lwowscy nie wiadomo, iż po wkroczeniu zny Polski. Studiował filozofię w Żydzi w nauce i kulturze ziem Niemców do Lwowa w czerwcu Wiedniu, ukończył studia prawni- kresowych. Na Uniwersytecie 1941 roku odbywały się regu- cze na Uniwersytecie Lwowskim, Lwowskim im. Jana Kazimie- larne rzezie lwowskich naukow- gdzie uzyskał stopień doktora rza, założonym przez króla ców, artystów, ludzi kultury, czy praw. Polski Jana Kazimierza w 1661 prostych rzemieślników Pola- Redaktor naczelny „Chwili” w roku jako Akademia Lwowska; ków i Żydów dokonywane przez latach 1920-1939, Henryk He- jako jeden z najstarszych w Niemców i ukraińskich nacjo- scheles, człowiek o niepowtarzal- Europie Wschodniej i czwarty nalistów OUN – UPA. Przed nej osobowości, oddany pracy najstarszy uniwersytet założo- wybuchem II Wojny Światowej społecznej, politycznej i publicy- ny na ziemiach Rzeczypospo- lwowska „Chwila” stanowiła stycznej. Urodził się we Lwowie litej Obojga Narodów, wycho- medialne ogniwo służące wy- w 1886 roku, studia uniwersy- wał wielu uczonych, również łącznie Polsce i Polakom. teckie ukończył w Wiedniu. Tłu- Polaków pochodzenia żydow- To na łamach tej gazety ukazywa- macz, krytyk literacki i teatralny, skiego, jak Gerszon Zipper ły się artykuły popularno – nauko- artykuły swoje ogłosił w setkach (1868-1921) wybitny prawnik, we naukowców polskich i żydow- numerów „Chwili”. Uczestniczył niki amerykańskie, francuskie, czy Maurycy Allerhand ur. 28 skich, ale również ukraińskich. w życiu kulturalnym i społecz- Były smutki maleńkie angielskie, niemieckie. czerwca 1868 roku w Rzeszo- To właśnie ta gazeta spełniała tak nym Lwowa jako członek Rady I piosenki cichutkie – Społeczność żydowska w Polsce wie, zamordowany w sierpniu potrzebna rolę społeczną przy ga- Miasta Lwowa, Rady Nadzorczej Nie wiedziałem, że lękiem przed 1939 rokiem występowała 1942 roku we Lwowie w obozie szeniu wszelkich lwowskich anta- Miejskiego Muzeum Przemysłu Nabrzmią słowa i smutki... jako znacząca mniejszość naro- Janowskim (Uniwersytet zbi- gonizmów etnicznych. Artystycznego, Syndykatu Dzien- dowa. rów) – polski prawnik żydow- Początki prasy Żydów lwowskich nikarzy Lwowskich. To właśnie Smutki słodkie, wieczorne Według spisu ludności z 1935 skiego pochodzenia, profesor przypadają na XIX w., pierwsze dzięki niemu dziennik otworzył Snute z myśli bezpańskich roku struktura narodowości w Wydziału Prawa Uniwersytetu pisma wydawane były w języku swoje łamy grupie młodych po- W słodkie zmierzchy gwiaździ- Polsce nie prezentuje żydowskiej Lwowskiego im. Jana Kazimie- hebrajskim i niemieckim. Po uzy- etów i krytyków literackich. ste mniejszości narodowej ujętej za- www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 21 pewne w spisie w pozycjach inna UKR – POL, to będziemy pań- inaczej myślących. Odmówiono ników tego okresu dołączył narodowość = 1,23 % , przy Po- stwem z którym będzie musiał tej wolności nie tylko ludziom Kim był Marek Waldenberg prof. Julian Polan - Harashin lakach 95,63%, Ślązakach 0,45%, się liczyć każdy i na Wschodzie i dawnego reżimu carów- odmó- wymieniony powyżej przez b. prokurator w Lublinie, szwa- Niemcach O,40 %, Ukraińcach na Zachodzie. To jest olbrzymia wiono jej także konstytucyjnym Adama Michnika, wymaga nie- gier 0,08%, Romach 0,03% . szansa…” (Adam Michnik na demokratom; odmówiono rów- co szerszego omówienia. kard. Franciszka Macharskie- Ukrainie – „Kurier Galicyjski” nież socjalrewolucjonistom…. go, ścigający tam żołnierzy AK GAZETA WYBORCZA nr 17 18 – 28 września 2009). Róża Luksemburg pisała po- Wydział Prawa Uniwersytetu i NSZ, skąd musiał uciekać, bo lemicznie, że wolność dla zwo- Jagiellońskiego z czasów PRL- podziemie wydało na niego wy- Od 1989 roku w Polsce ukazu- Po tej wypowiedzi redaktora lenników jednej tylko partii – -u ma swoją niechlubną trady- rok śmierci. je się „Gazeta Wyborcza” nie naczelnego „GW” Bronisław choćby najliczniejszej – nie jest cję. Po wielkim luminarzu nauk Prof. Julian Polan- Harashin, , określająca się jako pismo ży- Komorowski natychmiast, już żadną wolnością. Wolność jest prawniczych prof. Władysławie jako wiceszef Sądu Wojskowe- dowskie, wyraźnie jednak do 10 listopada 2009 roku deko- zawsze wolnością dla inaczej Wolterze kierownictwo kate- go wydał kilkadziesiąt wyroków tej społeczności skierowane w ruje Michnika Orderem Orła myślącego. …profesora Marka dry objął Kazimierz Buchała śmierci na żołnierzy AK i NSZ. olbrzymim nakładzie pół milio- Białego. Bronisławowi Komo- Waldenberga Lenin nazywał wysoko oceniany w archiwach Był podobnie jak jego przyjaciel na egzemplarzy. Redaktorami rowskiemu nie pozostaje dłużny „Juuszka”. Służby Bezpieczeństwa - tajny po todze Stefan Michnik, czy tej gazety są jej naczelny Adam rektor Uniwersytetu Pedago- współpracownik (TW ) o pseu- Helena Wolińska najkrwaw- Michnik obywatel polski pocho- gicznego Michał Śliwa nadając Prof. Michał Śliwa rektor uczel- donimie „Magister”, promują- szym sędzią PRL-u i skorumpo- dzenia żydowskiego, syn zna- 12 listopada 2009 roku tytuł ni powiedział (cyt. z „GW”): cy swoich ulubieńców Andrzeja wanym łapówkarzem. nego działacza Komunistycz- doctora honoris causa – osobie, „Protestującym odpowiem: Zolla i Zbigniewa Ćwiąkalskie- Jako dziekan studium zaocz- nej Partii Zachodniej Ukrainy która nie jest naukowcem. gdyby nie Adam Michnik, to te- go. Wydaje się, iż dzisiejsza opi- nego Wydziału Prawa Uniwer- Ozjasza Szechtera, jak również W numerze świątecznym mie- raz zainteresowałyby się wami niotwórczość katedry Prawa sytetu Jagiellońskiego wydał Seweryn Blumstein tego same- sięcznika „Kraków” (grudzień SB, a potem trafilibyście do Karnego Uniwersytetu Jagiel- kilkaset „łapówkarskich” dy- go pochodzenia. 2009 r.) ukazał się szeroki wy- aresztu - mówi „Gazecie Wy- lońskiego, mająca niebagatelny plomów magistrów praw. Gdy Na łamach tej gazety ukazu- wiad z Adamem Michnikiem borczej” rektor Uniwersytetu wpływ na stosowanie prawa w jeden z dyplomowanych par- ją się m.in. antypatriotyczne udzielony w podzięce za otrzy- Pedagogicznego im. Komisji Polsce i kształtowanie opinii pu- tyjnych i ubeckich „magistrów” teksty – „Patriotyzm jest rasi- mane honory: Edukacji Narodowej w Krako- blicznej, korporacyjność urzę- skompromitował się swoją zmem” (”GW” 17 sierpnia 2007 wie, inicjator przyznania dokto- dującej palestry, wyrokowanie „prawniczą wiedzą” i sprawa ), czy ukazanie czytelnikom nie- Adam Michnik: ratu honorowego Michnikowi”. niepodległych sądów i Trybu- nabrała rozgłosu prof. Julian prawdy historycznej dotyczącej nału Konstytucyjnego, niekiedy Polan-Harashin podpalił doku- Obrony Lwowa w 1920 roku, (…) dwa nazwiska chciałbym Laudację uzasadniającą przy- budzące sprzeciw społeczny, ma menty w dziekanacie. Otrzymał jakoby miało tam dojść do ro- tutaj przywołać. Prof. Marek znanie honorowego doktoratu swoje korzenie w zhańbieniu i wyrok, lecz szybko został uwol- zejmu pomiędzy Polakami I Waldenberg, pierwszy honoris Adamowi Michnikowi wygłosił zbezczeszczeniu Wydziału Pra- niony i skrupulatnie donosił Ukraińcami, a walki odbyły się causa tej uczelni, pisał o Leni- profesor Uniwersytetu Peda- wa Uniwersytetu Jagiellońskie- nadal, jako agent SB, m.in. na bez udziału Orląt Lwowskich. nie. Tłumaczył, że Lenin nigdy gogicznego, publicysta „GW” i go w okresie PRL-u. Karola Wojtyłę i cały umęczony nie napisał, że jest zwolenni- „Tygodnika Powszechnego” Ja- Oprócz Buchały, Zolla i Ćwią- Kościół Powszechny. „Ja mam z Ukrainą więzi sen- kiem systemu monopartyjnego. nusz Majcherek, autor jednego kalskiego działali tam jeszcze W tym ubeckim poczcie „bez- tymentalne. Mój ojciec urodził Była to teza tyleż prawdziwa, co z najbardziej oszczerczych i na- w tym okresie Marek Walden- prawników” Uniwersytetu Ja- się we Lwowie, mój przyjaciel inspirująca. Bowiem nie trzeba pastliwych artykułów na temat berg, kierujący katedrą Pod- giellońskiego działał oficjalnie Jacek Kuroń też się urodził we deklarować, że jest się zwolen- dziejów Polski - „Ciemne karty staw Marksizmu-Leninizmu, jako agent SB, prawnik krymi- Lwowie, ja się czuje uczniem Je- nikiem takiego systemu, by ten polskiej historii”, opublikowa- sekretarz Komitetu Wojewódz- nolog niedawno zmarły prof. rzego Giedroycia, który uważał system instalować. Lenin był nego w „Tygodniku Powszech- kiego PZPR, sekretarz Komite- Tadeusz Hanausek, przyjaźnią- Ukrainę za centralny element rewolucjonistą, który kochał nym” redagowanym przez ks. tu Uczelnianego PZPR, piszący cy się z Michałem Boni, dono- naszego myślenia o polityce wolność, ale miała to być wol- Adama Bonieckiego. Tekst ten prace naukowe o Leninie i m.in. szącym na swojego pryncypała polskiej przyszłości…marzę by- ność dla zwolenników rewolu- stanowi prawdziwy zsyp różno- o rzekomej wielkości zausznika Tadeusza Mazowieckiego. śmy mogli razem zbudować coś cji, dla przyjaciół rewolucji w rakich antypolskich i antyka- Lenina Karla Kautskyego wspólnego…wspólny twór pań- leninowskim rozumieniu tego tolickich potwarzy, insynuacji i ( „Juuszka”) marksistowskiego Aleksander Szumański Radio” stwowy… np. POL – UKR, lub słowa. Nie była to wolność dla oszczerstw. sekciarza. Do pocztu bezpraw- Pomost” Arizona MAJOR „ ŁUPASZKA” NA GŁUBCZYCKIEJ ZIEMI Ryszard Frączak Ziemia głubczycka na Opolsz- klęty Zygmunt Szendzielarz ps. czyźnie nasiąknięta jest krwią „Łupaszka” major, pośmiertnie żołnierzy wyklętych pomordo- pułkownik. wanych, ściganych przez ówcze- sną bezpiekę. Trafiali tu przede TOLKENOWSKI KRAJO- wszystkim z Kresów, podczas BRAZ wojennej i powojennej ekspa- triacji. Zamieszkiwali tę zie- Królowe położone są na Pła- mię, przenikali w środowisko, skowyżu Głubczyckim, u progu wciąż tropieni jak małe wilczki Bramy Morawskiej na skraju Ni- z „Obławy” Jacka Karczmar- ziny Śląskiej i Gór Opawskich skiego. Jest takie miejsce nieda- Teren przede wszystkim rolniczy, leko Raciborza, pod Głubczy- gdzieniegdzie porośnięty lasami, cami, we wsi Królowe w miej- nieckowatymi dolinami i wąwo- scu nazywanym przez miejsco- zami. Krajobraz chwilami jak w wych ranczem. To tu w latach trylogi Tolkeina „Władca Pier- powojennych schronił się przed ścieni”. I pewnie Peter Jackson ścigającym Urzędem Bezpie- gdyby był świadom tych terenów czeństwa legendarny dowódca mógłby umieścić tu przynajmniej 5 Wileńskiej Brygady AK, wy- kilka sekwencji filmu.
Wśród miejscowych krążą róż- w innej legendzie. Otóż Królo- sięgają około 1265 r., wskazują, ne legendy o powstaniu wioski. wa Kunegunda, żona Przemyśla że była własnością króla Czech Przez wieś płynie Stradunia lewy Ottokara II miała tu zamek my- Przemysła Ottokara II. Warto dopływ Odry. Kiedyś, kiedy Kró- śliwski. Obdarowała Joannitów wspomnieć, ze kamień z miej- lowe nazywały się Stradunią, żył w Głubczycach młynem kamien- scowych kamieniołomów posłu- mądry i pobożny chłop. Pewnego nym i szpitalnym, a ci z wdzięcz- żył do budowy muru obronnego dnia, podczas gdy orał pole, przy- ności nazwali wieś Kunegundy w Głubczycach. Tu też w 1672 r. jechało poselstwo, zabrało go ze Królowem. urodził się August Thill, założy- sobą i uczyniło królem. No i tak Królowe są jedną z najstarszych ciel jednego z pierwszych zakła- zmieniono nazwę wsi na Królo- wiosek w powiecie głubczyc- dów włókienniczych w Prudniku. we. Coś na rzeczy zachowało się kim. Dokumenty o historii wsi Istniejący w Królowych kościół 1 grudnia 2020 - strona 22 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Głubczycki. Stary Młyn w Kró- lowych wydawał się doskonałym miejscem. „Wyklęci” myśleli o przeczekaniu, może o powrocie do cywilizowanego życia. Szy- nielorz na ten czas dowodzenie nad 6. Wileńską Brygadą powie- rzył Władysławowi Łukasiukowi ps. „Młot”, sam zaś był swego ro- dzaju łącznikiem pomiędzy Ko- mendą Okręgu Wileńskiego AK a oddziałem w terenie.
GOSPODARSTWO Młyn szybo rozwijał się. Kobie- ty zajęły się inwentarzem. Poja- parafialny p.w. św. Wawrzyńca do wąwozu. W dole widać stawy, wiły się kury, kaczki, gęsi, kozy zbudowany został w latach 1847- a przed nimi ruiny młyna i leniwe i prosiaki. Młyn otoczony był 1849. płynąca rzeczka Stadunia. Nad ogrodem i obejmował teren 1,5 / Lala i Łupaszko stawami pasące się konie. Obok hektara ziemi, stawów. STARY MŁYN na pagórku przed młynem głaz i „Wyklęci mieli do dyspozycji tablica wspominająca, że w tym ogród i około 1,5 ha ziemi upraw- Jadę do „majora” od strony miejscu na przełomie kwietnia nej. Prowadzeniem młyna zajął Głubczyc. Po drodze zwiedzam i maja 1947 roku przybył ma- się „Orszak”, szybko opanowując Lwowiany z barokowym dwo- jor Zygmunt Szendzielarz, ps. technologie robienia mąki. Nową rem. Dalej mijam zaorane już Łupaszka wraz z towarzyszącą kwaterę odwiedzili przedstawi- pola. Czarnoziemy jak gęsta noc. sanitariuszką i narzeczoną Lidią ciele Komendy Okręgu Wileń- Gdzieniegdzie zalesione tereny Lwow „Lalą”, z pochodzenia skiego AK, Edmund Bukowski porośnięte „ jesienią” złocącą się Rosjanką z książęcego rodu, z ps. „Zbyszek” Wacław Walicki słońcu. Jest tu pięknie. Wkrótce którą major związał się z nią po ps. „Tesaro”, Antoni Olechno- wicz ps. „Pohorecki” komendant Wileńskiego Okręgu AK. Do- wódcy prowadzili rozmowy o rozwiązaniu oddziałów leśnych, ujawnienia się. Wymagało to przygotowanie fałszywych doku- mentów dla żołnierzy. Cały ten plan spalił kiedy „Orszak” zo- stał ostrzeżony przez znajomego milicjanta, że młynem interesuje się Urząd Bezpieczeństwa. De- cyzja żołnierzy mogła być jedna: ucieczka. „Wyleci” błyskawicz- nie spakowali się i przez Kietli- ce przedostali się do oddalonej o 13 km stacji kolejowej w Ra- cławicach Ślaskich. Stąd uciekli liście opadną i użyźnia tę ziemię. śmierci żony Anny. Szyndzielo- do Kudowej Zdoju, następnie W Królowych staję przed kościo- rzowi towarzyszyli przyjaciele z przedostali się do Zakopanego. łem. Tu rozpoczyna się oznako- lasu Mieczysław Abramowicz ps. Wkrótce znaleźli się na Podha- lu. Nie dane było „wyklętym” wany szlak „Łupaszki”. Tablica „Miecio” i Wacław Beynar ps. / Zygmunt Szendzielarz zaznać spokoju. Jak w słowach opisuje losy „wyklętego” i jego „Orszak” wraz z małżonką. Miej- Warszawy i osadzony w więzie- Po blisko 50 latach 30 czerwca oddziału. W obu wioskach pozo- sce Królowe „wymyślił” Wacław Karczmarskiego „Z daleka ktoś, gdzieś krzyknął krótki rozkaz: niu mokotowskim przy ul. Rako- 2008 roku na Cmentarzu Wojsko- stałości niemieckich zabudowań. Beynar – wieloletni kurier „Łu- wieckiej. Więziony, torturowany wym na Powązkach w Warszawie Jakby czas się zatrzymał. Zmie- paszki”. „Wyklęci początkowo goń! I z czterech stron wypadły na nas cztery gończe psy!” przez 2,5 roku, nie prosił o łaskę, odbył się uroczysty, symboliczny rzam w kierunku Lisięcic. Za ukrywali się w Ścinawie w po- mówił do końca, że jest żołnie- pogrzeb pułkownika Zygmunta wioską Królowe po 200 metrach wiecie prudnickim (obecnie Ści- 30 czerwca 1948 roku w Osielcu rzem. Polakiem, walczącym z Szendzielarza. Tablica upamięt- skręcam w prawo. Tu już niestety nawa Mała w powiecie nyskim). sowieckim zaborcą. Otrzymał niająca znajduje się w Kwaterze oznakowań nie ma. Po około 500 Robiło się niebezpiecznie i żoł- pod Jordanowem ”Łupaszka” zo- stał aresztowany przewieziony do 18-krotny wyrok śmierci, który „Na Łączce” cmentarza na Po- metrów dojeżdżam polną drogą nierze przenieśli tu na Płaskowyż wykonano 8 lutego 1951 roku. wązkach.
/ Królowe kamień i tablica / Tablica w Królowej www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 23 Jądro ciemności B. Huka cz. III Stanisław Żurek Po południu poprowadzono nas przy karabinie maszynowym, wy- wrzucono do klasztornej studni. hody” obrabowali i spalili wieś zaatakowali m.in. Rokitno, Żerni- w kierunku pobliskiego lasu. Szy- konał znak krzyża i po przeżegna- /.../ W kościelnych piwnicach, któ- oraz zamordowali 162 Polaków. ki, Jarczów, Łubcze i Szlatyn. Po kowaliśmy się na śmierć. Gdy niu się otworzył ogień na stłoczo- re miejscowi duchowni nazywają „We wczesnych godzinach ran- polskiej stronie było wielu zabi- nasza kolumna zbliżyła się do nych Polaków. Prawie jednocze- kryptami, jeszcze na jesieni 2005 nych dnia 1 kwietnia 1944 roku tych i rannych.. 9 kwietnia walki drogi Sokal - Kamionka Stru- śnie odezwały się dwa pozostałe roku znajdowały się kości. Stosy jednostka SS-Galizien, wspierana toczyły się pod Telatynem, Ste- miłowa, zatrzymał się przy nas stojące po bokach karabiny. Po czaszek, żeber i piszczeli. Przy- pododdziałem UPA, wtargnęła niatynem, Rokitnem i Żulicami, a przejeżdżający niemiecki samo- chwili w miejscu, gdzie stał zwar- padkowy spacer po zdewastowa- do Poturzyna, gdzie oprócz miej- Kol. Posadów przechodziła z rąk chód. Byli w nim gestapowcy z ty tłum ludzi, leżała sterta drgają- nym wnętrzu świątyni mógł za- scowej ludności, znajdowała się do rąk. /.../ Odgłosy walk zaalar- Sokala. Po dłuższych pertrakta- cych ciał ludzkich. Po dokonanej kończyć się odkryciem kolejnych, duża grupa uciekinierów z terenu mowały Niemców ze stacjonują- cjach z dowódcą naszej eskorty, egzekucji stos ten otoczyła grupa nieznanych wcześniej miejsc, w gmin dołhobyczowskiej, kryłow- cej w Łaszczowie kompanii We- spowodowali oni, że zawrócono około 10 banderowców, obserwu- których najprawdopodobniej zgi- skiej i wymordowała 162 osoby. hrmachtu, którzy obsadzili drogi, nas z powrotem do szkoły. Tam jąc bacznie, czy ktoś daje jeszcze nęli lub umarli żywcem zamuro- Ludność została zastrzelona w zatrzymując m.in. transport 17 zezwolono na podanie posiłku. oznaki życia. Po stwierdzeniu, wani ludzie. Wiele wskazywało na czasie snu. W okrutny, wyrafino- rannych polskich partyzantów Odetchnęliśmy. Następnego dnia, że tak, dobijano rannych” (Emil to, że szczątki należały do ofiar wany sposób zabijano bezbron- wraz z sanitariuszkami, lekarzem po związaniu nam rąk drutem Bielecki; w: Komański Henryk, bestialsko zamkniętych w kościel- ne dzieci, kobiety i starców.” i woźnicami. Rannych wieziono kolczastym, konwojowano nas do Siekierka Szczepan: Ludobój- nych piwnicach w XX wieku. Ofi- (http://www.poturzyn.pl/index. do szpitali polowych w Pukarzo- szosy Sokal - Lwów, gdzie ocze- stwo dokonane przez nacjona- cjalnie na terenie świątyni odna- php?q=okupacja ) „Silni i mło- wie i Wólce Pukarzowskiej. Jeń- kiwały już na nas dwa ciężarowe listów ukraińskich na Polakach leziono krypty, w których od kilku dzi ludzie ratowali się ucieczką. cy zostali przekazani gestapo, a samochody. Powiązanych piątka- w województwie tarnopolskim stuleci chowano szczątki zakon- Najbezpieczniej było uciekać w kilka dni później rozstrzelani na mi, wpędzono nas na samochody, 1939 – 1946; Wrocław 2004, s. ników. Zdewastowane w trakcie stronę Jarczowa. Ci, którzy skie- zamojskiej Rotundzie. W walce w których musieliśmy uklęknąć.” 558). „Ustawiono dwa karabiny bolszewickiej nawały 1920 roku, rowali się do lasu, w stronę kolo- zginęło wielu polskich partyzan- („HISTORIA JEDNEJ WSI czy- maszynowe, oprawcy przeżegna- aż do późnej jesieni 2005 roku, nii Chodywańce, wpadli w ręce tów, ale po drugiej stronie rów- li DLACZEGO ZOSTAŁEM li się i wymordowali wszystkich leżały zapomniane w zawalonych Ukraińców. Między schwytanymi nież nie brakowało zabitych. Od- WIĘŹNIEM OBOZU GROSS- Polaków. Potem poszukiwali gruzami piwnicach. Na wiosnę był ksiądz z naszej parafii Jakub działy nieprzyjaciela spaliły wsie -ROSEN” Kazimierza Kisilewi- wśród pomordowanych, żywych 2006 roku autorowi tego tekstu Jachuła. Padło wówczas 36 osób Rzeplin, Łachowce, Radków i cza więzienia obozu Gross-Rosen i rannych dobijając ich strzała- nie udało się ich ponownie od- schwytanych przez Ukraińców. Marysin (polscy mieszkańcy tych Nr 23 214; w: http://wulkanyisu- mi. Oprawcy zdzierali z zabitych naleźć. Miejscowi duchowni, nie- Ustawiono ich nad wcześniej wiosek zostali wcześniej ewaku- shi.bloog.pl/id,3974895,title,Hi- lepszą odzież i obuwie. Następnie chętni do rozmowy na temat pol- wykopanym przez miejscowych owani). Bitwa nie przyniosła jed- storia-jednej-wsi,index.htm ) przed spaleniem polskich domów skiej historii Podkamienia, uznali Ukraińców dołem i zastrzelono. nak Ukraińcom spodziewanego rabowali, ładowali na wozy i iż najpewniej pochowano je w Straszną śmierć zgotowali Ukra- sukcesu. Polscy partyzanci nie W kol. Prehoryłe pow. Hrubie- wywieźli dla swoich rodzin. Łup zbiorowym grobie na dziedzińcu ińcy naszemu księdzu. Najpierw pozwolili zepchnąć się za Hucz- szów: „08 marca 1944 o świcie godny oprawców z UPA. Na po- kościelnym. Krypty oczyszczone wlekli go do lasu, po drodze znę- wę”.(http://kultura.laszczow.pl/ oddziały policji ukraińskiej, SS- mniku, który stoi w miejscu gdzie ze szczątków w najbliższym cza- cając się nad nim. Później we- index.php?art=241 ). -Galizien i ortschutzu, wspierane wymordowano Polaków z mojej sie zakryją nowe płyty i szalunki soło się bawiąc, przystąpili do pododdziałami USN z Szychowic, wsi, napisane jest że zginęło ich betonu.” (Mikołaj Falkowski: wymierzania męczeńskiej śmierci 12 kwietnia 1944 r. we wsi Cho- Kryłowa i Gołębia, napadły na 367 osób z zaznaczeniem, że zgi- Podkamień. Perła Kresów. Miej- księdzu. Po kawałku obcinali mu daczków Wielki pow. Tarnopol kolonię Prehoryłe pow. hrubie- nęli w czasie wojny. Zamordowa- sce pamięci ofiar UPA). uszy i ręce. Na koniec, zemdlone- esesmani ukraińscy z SS „Gali- szowski; w napadzie brał udział no wiele więcej ale dziś już trudno go przerżnęli piłą, obserwując, zien – Hałyczyna” dokonali rze- oddział UPA, który w nocy prze- ustalić ich nazwiska.” (Jan Lis: 20 marca 1944 r. we wsi Huta jak wychodzą z księdza jelita. W zi ludności polskiej. W mogile prowadził się przez Bug. Pomor- Moje smutne wspomnienia z Pa- Werchobuska pow. Złoczów tych ciężkich cierpieniach konał. złożono 862 ciała Polaków „od dowano całe rodziny (np. Marty- likrów; Gorzów Wlkp., 12 lipiec upowcy oraz esesmani ukraiń- Później jego zwłoki odkopała niemowląt po starców”, ale wiele niuków, Bolechów, Przyczynów.) 2009; w: http://www.podkamien. scy z SS „Galizien – Hałyczy- rodzina i zabrała. Gdzie był za- osób zostało spalonych, przywa- łącznie zamordowano 38 osób w pl/articles.php?article_id=201 ). na” zaatakowali świtem w sile grzebany, wskazała pewna ruska lonych zgliszczami domów, stąd tym kobiety i dzieci.” (Czesław Wierne „owieczki greckokatolic- około 600 napastników. “Mniej kobieta, którą Ukraińcy zabrali prawdziwa liczba przekracza 1 Buczkowski: SAHRYŃ w la- kiego Boga” przeżegnali się! więcej 2 tygodnie po zniszczeniu do swego obozu jako kucharkę. 000 ofiar. Polska samoobrona tach 1942-1944; w: http://kresy. wsi Huta Pieniacka nasza banda Z jej też opowiadania dowiedzia- skutecznie broniła się przeciwko info.pl/component/content/a.... We wsi Pankowce pow. Brody wspólnie z wołyńską bandą UPA łam się, jak Ukraińcy żałowali, że upowcom, stąd sztab OUN-UPA atach-1942-1944; upowcy, esesmani ukraińscy z oraz bandami UPA z okolicznych nie mogli sobie zrobić podobne- „poprosił o pomoc” swoich eses- SS „Galizien – Hałyczyna” oraz wsi dokonała napadu i pogromu go widowiska z nauczycielki. Ta manów z 14 ochotniczej Strzelec- 25 września 2011). W kol. Łasków chłopi ukraińscy zamordowali 30 wsi Huta Wierchobuska rejonu im umknęła. Po wojnie ja i kilka kiej Dywizji Waffen SS „Galizien pow. Hrubieszów: „10.03.1944 w Polaków, w tym 14-miesięczne- oleskiego, położonej w odległo- osób z Chodywaniec byliśmy wzy- – Hałyczyna”. „Wykopano mogi- kol. Łasków pow. Hrubieszów es- go chłopca. W miasteczku Pod- ści 5 km od wsi Huta Pieniacka. wani do parafii w Tomaszowie łę obok Kościoła i tam wszystkich esmani ukraińscy z SS „Galizien kamień pow. Brody kureń UPA Przyczyną pogromu tej wsi, jak Lubelskim. Tam opowiadaliśmy pochowano, tak jak byli ubrani w – „Hałyczyna” oraz Ukraińcy dowodzony przez Maksa Skorup- zeznałem wyżej, było to, że jej o męczeńskiej śmierci księdza. ten ostatni ich dzień. Mieszkańcy z UPA – USN zamordowali nie skiego „Maks” oraz 4 pułk policji mieszkańcy również utrzymywali Długo czekaliśmy, że może ksiądz co przeżyli ten wielki dramat cho- ustaloną liczbę Polaków.” (Cze- SS złożony z ukraińskich ochot- kontakty z czerwoną partyzant- będzie kanonizowany. Do końca wali się gdzie tylko można było. sław Buczkowski: SAHRYŃ w ników do SS „Galizien – Hały- ką. W wyniku pogromu wsi Huta został wśród swoich owieczek i I tak trwali trzy dni głodni ranni latach 1942-1944; w: http://kre- czyna” wdarł się do klasztoru i Wierchobuska zostało spalonych to on spośród nich poniósł naj- z małymi dziećmi. Ludzie myśleli sy.info.pl/component/content/a.... dokonał masakry zgromadzonej około 60–70 domów z zabudo- bardziej okrutną i męczeńską tylko o małych dzieciach, głodne atach-1942-1944; 25 września tam ludności polskiej. Szacowa- waniami gospodarskimi. Zabito śmierć”. (Marian Adam Stawec- zziębnięte trzy dni nic nie jadły, 2011). We wsi Małków pow. Hru- na ilość ofiar waha się 400 do także podczas próby ucieczki ze ki: „.Rajd śmierci pod Tomaszo- czuły i wiedziały co to strach.” bieszów upowcy oraz esesmani 600 Polaków. Inni podają, że lu- wsi około 100 mieszkańców. Ban- wem Lubelskim”; w: „Tygodnik (Ryszard [email protected]; w: ukraińscy z SS „Galizien – Hały- dobójcą w Podkamieniu nie był da UPA zrabowała mienie i bydło Tomaszowski” nr 12 z 20 marca www.stankiewicze.com/ludoboj- czyna” wymordowali wszystkich „Maks” Skorupśkyj, lecz Iwan ofiar pogromu”. (Wyciąg ze spra- 2012 r.). stwo.pl). schwytanych Polaków, liczby Pytlowanyj „Gonta”. W Czerny- wy agenturalnej NKGB USRS nr ofiar nie ustalono. ci, gdzie przebywał dowódca ku- 40 „Zwiery”, jedn. Arch. 2387, s. 7 kwietnia 1944 r. we wsi Chatki 12 kwietnia 1944 r. we wsi Siel- renia, który zawarł porozumienie 26, 50, 55, 56, 112 .PA SBU, F. pow. Podhajce esesmani ukraiń- czyk pow. Biała Podlaska es- 12 marca 1944 r. we wsi Palikro- z Niemcami, była siedziba kure- 26, op. 2, spr. 2, k. 208–211.; w: scy z SS „Galizien – Hałyczyna” esmani ukraińscy z 5 pułku SS wy pow. Brody upowcy, esesmani nia Iwana Pytlowanego „Gonty”. http://koris.com.ua/other/14728/ zamordowali 22 Polaków (Mo- „Galizien” wtargnęli na wesele ukraińscy z SS „Galizien – Hały- „Mord i rabunek trwał w ciągu index.html?page=101 ). tyka Grzegorz: Ukraińska party- polskie, objedli się i opili i chcieli czyna” oraz chłopi ukraińscy, w całego 13 i 14 marca. Niemcy zantka 1942 – 1960; Warszawa gwałcić kobiety i dziewczęta, w tym miejscowi, wymordowali co sprowadzili do Podkamienia aż 27 marca 1944 r. we wsi Smoli- 2006, s. 386). We wsi Dobrowo- obronie których stanęła młodzież najmniej 367 Polaków (tyle ofiar 200 furmanek i szereg aut cięża- gów pow. Hrubieszów esesmani dy pow. Podhajce spalili około polska – za co spalili 12 gospo- pogrzebano na cmentarzu) doby- rowych, aby wywieźć zrabowane ukraińscy z SS „Galizien – Hały- 200 gospodarstw polskich oraz darstw polskich i zamordowali tek ich zrabowali, wieś spalili. mienie. Klasztor i kościół zostały czyna” oraz policjanci ukraińscy zamordowali 21 Polaków i Ukra- 15 Polaków. 17 kwietnia 1944 r. Mordowano wszystkich, począw- ograbione doszczętnie. Dopiero i chłopi ukraińscy z okolicznych ińca, męża Polki. („ruska” Wielkanoc) we wsi Ho- szy od 2 miesięcznych niemowląt 15-go marca wieczorem bandy wsi (ponad 2 tysiące napastni- rodyszcze pow. Tarnopol esesma- (Kazimiera Jurczenko, Michał UPA opuściły miasto, a 16-go ków) wymordowali ponad 200 W Wielkim Tygodniu : „Od 2 do ni ukraińscy z SS „Galizien – Ha- Strąg) po Marię Sikorę lat 96. marca wróciła normalna komen- Polaków. W obronie wystąpiły 9 kwietnia 1944 r. oddziały UPA, łyczyna” zamordowali ponad 50 Ofiar było znacznie więcej, wiele da niemiecka, która udawała oddziały AK i BCH, w walce wspierane przez jednostki SS- Polaków i ograbili polskie zagro- zwłok spłonęło wraz z budynka- zdziwienie, że takie wypadki za- poległo 32 partyzantów - łącz- -Galizien, uderzyły na wschod- dy (“Na Rubieży” nr 26 / 1998). mi bądź zostało w piwnicach spa- szły i wyrażała przypuszczenie, nie zginęło ponad 232 Polaków. ni odcinek polskiej linii obrony, 25 kwietnia 1944 r. we wsi Wi- lonych domów i w okolicy wsi. że musiała to być banda bolsze- Mordowano w okrutny sposób, którego dowódcą był por. Zenon cyń pow. Złoczów obrabowali i „12.03.1944 r. odbyła się selekcja wicka.” (Dokument Nr 6 1944 nie oszczędzając dzieci, kobiet i Jachymek, „Wiktor”. Celem spalili gospodarstwa polskie oraz mieszkańców wsi. Polacy oddzie- kwiecień; Sprawozdanie sytu- starców, Palono żywcem, gwał- działań oddziałów ukraińskich zamordowali 26 Polaków. 12 i 13 leni od Ukraińców, stali gromada acyjne z Ziem Wschodnich [w:] cono kobiety, rabowano mienie, było opanowanie gmin Jarczów, czerwca 1944 r. we wsi Momoty na łące. Z jednej strony mieli za Ziemie Wschodnie Raporty Biura wieś została doszczętnie spalona. Tarnoszyn, Telatyn oraz częścio- Górne pow. Janów Lubelski es- sobą rzekę, za którą siedział na Wschodniego Delegatury Rządu wo Łaszczów i Tyszowce, a tym esmani ukraińscy z SS „Galizien koniu dowódca banderowców na Kraj 1943-1944, Warszawa- 1 kwietnia 1944 r. we wsi Po- samym zepchnięcie oddziałów – Hałyczyna” razem z Niemcami wydający rozkazy, z trzech stron -Pułtusk 2005, s. 167-168). “Naj- turzyn pow. Tomaszów Lubelski AK za Huczwę. Do najcięższych spalili 29 gospodarstw polskich grupy Polaków stanęło po jednym prawdopodobniej zginęło około esesmani ukraińscy z SS „Ga- walk doszło 5 i 9 kwietnia 1944 i zamordowali 19 Polaków. We banderowcu. Po chwili padł roz- 600 osób. Ciała ofiar zniesiono lizien – Hałyczyna” oraz sotnia r., czyli w Wielką Środę i Wielką wsi Pardysówka pow. Biłgoraj: kaz ognia. Jeden z nich, stojący do wnętrza kościoła, część z nich UPA Iwana Sycza – Sajenko „Ja- Niedzielę. 5 kwietnia Ukraińcy „Trzecia pacyfikacja została do- 1 grudnia 2020 - strona 24 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl konana w dniach 22-26 czerwca „drogę w Bieszczady otwierała potem do Kanady, część do Wiel- jeśli Polacy są afirmowani przez I Okręgu Wojskowego „Turiw” 1944 roku. 22 czerwca do wsi UPA kompania dywizji SS „Ga- kiej Brytanii. W czerwcu 1945 r. historiografię jako jedyni ludzie - Jurij Stelmaszczuk ps. „Rudyj” wkroczyły oddziały Wehrmach- lizien”, która właśnie skończyła na rozkaz Andersa zaczęto werbo- zamieszkujący Wołyń, to ich za- do „Rubana”: „(...) Druże Ru- tu i SS „Galizien”, zatrzymując służbę u hitlerowców i stała się wać uratowanych Ukraińców do bójcy Ukraińcy stają się negacją ban, przekazuję do Waszej wiado- wszystkich mieszkańców. Po prze- sotnią hajdamacką.” polskiego wojska we Włoszech. człowieczeństwa. Rzecz jasna od- mości, że w czerwcu przedstawi- słuchaniu część osób wywieziono Tym sposobem w szeregi 2. Kor- syła to do nadużyć antropologicz- ciel centralnego Prowodu OUN do obozu w Zwierzyńcu, a stam- 25 września 1944 r. we wsi Jam- pusu Wojska Polskiego wstąpiło nych tkwiących w opozycji Żyd dowódca UPA - „Piwnicz” Kłym tąd do Majdanka, część zaś do na pow. Tarnów tuż przed świtem, 176 byłych żołnierzy Ukraińskiej człowiek jako taki – Niemiec an- Sawur przekazał mi tajną dyrek- powiatu puławskiego. W czasie oddziały 14 dywizji SS-Galizien Armii Narodowej. Być może SS- tyczłowiek jako taki oraz stanowi tywę w sprawie całkowitej fizycz- tej akcji zginęli: Józef Dziuba (lat otoczyły obozowisko partyzan- -manów.” (https://ksi.btx.pl/in- nieuprawnioną próbę użycia dla nej likwidacji ludności polskiej. 49), Tomasz Malec (lat 49), Jan tów batalionu AK „Barbara”. Po dex.php/publikacje/673-trzecia- własnych celów niezbyt klarow- Dla wykonania tej dyrektywy Pardus (lat 17), Jakub Rogowski zaciętej i morderczej walce, par- lista-andersa-jak-polski-general- nego fragmentu dyskursu żydow- proszę rzetelnie przygotować się (lat 57), Franciszek Żmuda (lat tyzantom udało się znaleźć lukę ukrainskich-ss-manow-ratowal ) sko-niemieckiego.” (s. 195 – 196) do tych akcji przeciw Polakom, 30), Wojciech Żmuda (lat 60).” w nieprzyjacielskim pierście- i wyznaczam odpowiedzialnych: (Jastrzębski... jw., s. 62). niu. Rano hitlerowski kocioł oka- Formacje SS (z wyjątkiem SS- Czy Żydzi „są afirmowani przez w rejonach nadbużańskich – ku- zał się pusty, a na pobojowisku -Reiterei) zostały uznane przez historiografię jako jedyni ludzie rinnego „Łysoho”; na rejon tu- 2 lipca 1944 r. we wsi Majdan było według różnych szacunków Międzynarodowy Trybunał Woj- zamieszkujący Wołyń”? Jeżeli rzyski, owadnowski, oździutycki Stary pow. Biłgoraj esesmani od 20 do 60 zabitych oraz od 20 skowy w Norymberdze za orga- byli nimi Polacy, to skąd się wzię- - „Sosenka”; na okręg kowelski - ukraińscy z SS „Galizien – Ha- nawet do 100 rannych esesma- nizację zbrodniczą. W 2001 r. li „ich zabójcy Ukraińcy”, którzy „Hołobenka”. Sława Ukraini. 24 łyczyna” razem z Niemcami za- nów. Bolesne i dotkliwe były powstał dokumentalny film „SS „stają się negacją człowieczeń- czerwca 1943 r. Dowódca grupy mordowali 65 Polaków. 4 lipca również straty partyzantów, ale in Britain”, z którego zdumieni stwa.”? Na czym polega to nad- UPA „Turiw” - „Rudyj”. (Archi- we wsi w mieście Siedlce woj. lu- niewspółmiernie mniejsze (4 za- Anglicy dowiedzieli się, że ich użycie antropologiczne tkwiące wum SBU Obwodu Wołyńskiego. belskie ukraińscy esesmani z SS bitych i kilku rannych). Esesmani sąsiedzi, „spokojni” i „porządni” „w opozycji Żyd człowiek jako fond. Nr 11315. t.1. cz.2. sprawa „Galizien – Hałyczyna” zastrze- za pomoc partyzantom spacyfiko- ludzie, w czasie II wojny świa- taki – Niemiec antyczłowiek„ z H, s. 28). 6 kwietnia 1944 roku lili 37 Polaków i wielu poranili. wali wieś, która płonęła przez noc towej zabijali Polaków wraz z „niezbyt klarownego fragmen- Myrosław Onyszkewycz „Orest”: (Konieczny Zdzisław: Stosunki z 25 na 26 września. Zginęło w Niemcami. tu dyskursu żydowsko-niemiec- „Rozkazuję Wam niezwłoczne polsko-ukraińskie na ziemiach tym czasie 57 osób. (http://www. kiego.” Jak można ludobójstwo przeprowadzenie czystki swojego obecnej Polski w latach 1918 – klubpodroznikow.com/relacje/ 23 stycznia 2001 Rzeszowski i Holokaust sprowadzać do tak rejonu z elementu polskiego oraz 1947; Wrocław 2006, s. 221). 24 polska-ciekawe-miejsca/1042- oddział Instytutu Pamięci Na- groteskowych tez?! agentów ukraińsko-bolszewic- lipca 1944 r. koło miejscowości -jamna ). 23 listopada 1944 r. we rodowej odnalazł w Archiwum kich. Czystkę należy przeprowa- Moderówka i Iwonicz woj. rze- wsi Rajbrot pow. Tarnów oddział Państwowym w Przemyślu czte- „W przypadku walki Ukraińców i dzić w stanicach słabo zaludnio- szowskie w lesie Grabińskim SS-Galizien zamordował 6 Pola- ry teczki, w których znajdowała Polaków należy wziąć pod uwagę nych przez Polaków. W tym celu ukraińscy esesmani z SS „Gali- ków, 5 partyzantów i 70-letniego się lista starosty sanockiego z czynnik ciała i przypisywane mu stworzyć przy rejonie bojówkę, zien – Hałyczyna” zamordowali starca. lat 1943-1944 z 258 nazwiskami znaczenia, a zatem zastanowić się złożoną z naszych członków, któ- 72 Polaków z więzienia w Jaśle żołnierzy ukraińskich z powiatu nie tylko nad tym, kogo, ale i co li- rej zadaniem byłaby likwidacja (IPN Rzeszów, S 92/12/Zn). „W Po odtworzeniu dywizji SS-Ga- sanockiego służących w dywizji kwidowano poprzez śmierć zada- wyżej wymienionych. Większe poniedziałek, 24 lipca, 1944 roku lizien z żołnierzy pułku zapaso- SS-Galizien. waną ciału człowieka. Eliminacja nasze stanice będą oczyszczone z o czwartej nad ranem, w Lesie wego, ukraińskich policjantów i ciała była środkiem do osiągnię- tego elementu przez nasze oddzia- Grabińskim, blisko Iwonicza, ochotników, niektóre z jej podod- Na Wielkim Zjeździe UHWR cia celu i fundamentalnym speł- ły wojackie nawet w biały dzień. bandyci z ukraińskiej dywizji SS działów brały udział w tłumieniu (Ukraińskiej Głównej Rady Wy- nieniem się wyobraźni kulturowej /.../ Oczyszczenie terenu musi być Galizien, czyli 14. Waffen-Grena- powstania słowackiego w okre- zwoleńczej), który odbył się w zabójcy, dlatego że ciało było czę- zakończone jeszcze przed naszą dier Division der SS – dowodzeni sie od 29 sierpnia do 3 listopada dniach 11 – 15 lipca 1944 roku ścią polityki i w ogóle szerokiego Wielkanocą, żebyśmy świętowali przez Niemca Engelsteina i Ukra- 1944 roku. w leśniczówce koło wsi Spry- porządku społecznego.” (s. 196) ją już bez Polaków. /.../ Wydobyć ińca Władimira Najdę – zamor- nia pow. Sambor, na prezydenta broń. Śmierć Polakom. Postój, 6 dowali strzałami w tył głowy 72 Na przełomie stycznia i lutego Ukrainy wybrany został Kiry- B. Huk w swojej sofistyce histo- kwietnia 1944 roku. Sława hero- Polaków, głównie żołnierzy AK 1945 oddziały SS-Galizien zosta- ło Ośmak, a na jednego z wice- riograficznej zdołał przekroczyć jom! Orest, Karat (-)” Rozkaz ten i BCh, przywiezionych do lasu z ły przerzucone do północnej Ju- prezydentów o. Iwan Hrynioch. nawet tezy bolszewików Związku znajduje się w aktach śledztwa więzienia w Jaśle: 38 mieszkań- gosławii (Słowenia) , gdzie użyto Premierem i Generalnym Sekre- Sowieckiego i nazistów III Rze- przeciwko Myrosławowi Onysz- ców Lubatowej, pochowanych po je do tłumienia ruchu niepodle- tarzem ds. Wojskowych został szy. Zarówno pierwsi jak i drudzy kewyczowi. 10 lipca 1944 r. do- wojnie we wspólnej mogile przy głościowego. W wyniku ponie- Roman Suchewycz. Prezydent dążyli do zlikwidowania Państwa wódca UPA w Galicji Wschod- kościele parafialnym, 3 z Iwoni- sionych strat skierowano ją póź- Ośmak został aresztowany już 13 Polskiego przez eksterminację jej niej Wasyl Sydor „Szelest”, wy- cza, 2 z Krościenka Niżnego, 2 z niej teren Austrii, celem dalszych września przez Sowietów i zmarł elit; bolszewicy w 1920 roku szli dał rozkaz: „ciągle uderzać w Brzostka, 2 z Korczyny, 1 z Kro- uzupełnień. W dniu 27 kwietnia w więzieniu w 1960 r. Podczas na podbój Europy z hasłem „po Polaków aż do wyniszczenia ich sna, 1 z Sanoka, 1 ze Strzeszyna, 1945 ukraińscy żołnierze zostali zjazdu UHWR kierownictwo ru- trupie białej Polski” likwidując do ostatniego z tych ziem”. 2 z Biecza, 20 nierozpoznanych, na nowo zaprzysiężeni a dywi- chu banderowskiego uznało, iż „burżujów i wyzyskiwaczy” a w pochowanych w Iwoniczu.” (Piotr zja SS-Galizien przeformowana „jest możliwe zarówno dokończe- 1939 roku „nieśli wolność uci- Prof. Ryszard Szawłowski zna- Szubarczyk: Zbrodnia w Lesie jako 1 SS Dywizja „Hałyczyna” nie czystki jak i wygranie całej skanemu narodowi ukraińskie- ny jest w środowisku naukowym Grabińskim; Nasz Dziennik z 24 weszła w skład nowo tworzonej sprawy propagandowo. Dlatego mu” także poprzez eksterminację jako twórca tzw. kwalifikowanej lipca 2013). Ukraińskiej Narodowej Armii , z jednej strony bezwzględnie da- jej elit (gdzie symbolem jest Ka- koncepcji ludobójstwa. Zapropo- na czele której stanął SS-Gru- lej realizowano politykę faktów tyń) oraz „kułaków” (gdzie sym- nował na jego określenie łaciński 26 lipca 1944 r. we wsi Siemia- penfuhrer Pawło Szandruk. Przed dokonanych, a z drugiej zawcza- bolem jest Sybir); III Rzesza w termin GENOCIDUM ATROX nówka pow. Lwów esesmani bezwarunkową kapitulacją III su przygotowywano strategie tym celu prowadziła Intelligen- - genocyd okrutny, okropny, dzi- ukraińscy z SS „Galizien – Ha- Rzeszy, ukraińscy SS-mani zna- propagandowe, mające nie tylko zaktion i akcję „AB”. Ukraińcy ki, straszny. Prof. Szawłowski łyczyna” spalili gospodarstwa leźli się w rejonie Klagenfurtu, usprawiedliwić ukraińskie poczy- likwidowali „tylko” ciało, gdyż stwierdził, że początki ludobój- polskie oraz zamordowali 29 gdzie generał Pawło Szandruk 7 nania, ale wręcz odpowiedzial- jego „eliminacja” „była środkiem stwa ukraińskiego na Polakach Polaków, natomiast w walce z maja 1945 r. poddał się Amery- ność za nie przerzucić na stronę do osiągnięcia celu i fundamen- objawiły się już w momencie bojówką UPA poległo 4 Pola- kanom. Obowiązywało wówczas polską. /.../ Negując możliwość talnym spełnieniem się wyobraź- sowieckiej agresji na Polskę 17 ków. „Przypuszcza się, że były takie prawo, że - na mocy poro- popełnienia przez Ukraińców ja- ni kulturowej zabójcy, dlatego września 1939r. na terenie wo- to (jedna lub dwie) kompanie SS zumień ze Związkiem Radziec- kichkolwiek zbrodni wojennych, że ciało było częścią polityki i w jewództw: lwowskiego, stani- Galizien, ocalałe z rozgromienia kim - wszyscy jeńcy, którzy przed jednocześnie skrzętnie notowa- ogóle szerokiego porządku spo- sławowskiego, tarnopolskiego i na froncie niemiecko-sowieckim wojną mieszkali na terenach pol- no wszelkie ukraińskie tragedie łecznego.” Bo „poprzez śmierć wołyńskiego. Podaje on krótkie pod Brodami. Wraz z żołnierzami skich, do których po wojnie rościł z zamiarem ich propagandowe- zadawaną ciału”, które należa- porównanie ludobójstwa ukra- SS w akcji brali udział Ukraiń- sobie prawa ZSRR, mieli zostać go wykorzystania. Starano się ło głównie do polskiej kobiety i ińskiego na Polakach z ludobój- cy z sąsiednich wiosek (Ostrów, deportowani i oddani władzom zbrodniami na Polakach obciążyć dziecka, zabijano Państwo Pol- stwem niemieckim i sowieckim. Piaski, Łany), którzy operowali radzieckim. W ZSRR groziła im Niemców i Sowietów”. (Grzegorz skie! Huk Pisze dalej: „ A za- Po pierwsze: ludobójstwo ukraiń- nazwiskami znanych im Polaków. śmierć albo łagier. Dotyczyło to, Motyka: Ukraińska partyzantka tem Polacy byli zabijani nie ze skie realizowało się wyłącznie w (Akcja SS Galizien w Siemia- oczywiście, także Ukraińców z 1942 – 1960, Warszawa 2006, s. względu na swą polskość, ale ze postaci niezwłocznej ekstermina- nówce dnia 26. lipca 1944; zebrał Galicji, do wojny – obywateli II 380). Czy temu zadaniu służyć względu na państwo, które w taki cji fizycznej (wymordowania) – i opracował Edward Zawada; w: RP. Generał Władysław Anders ma także publikacja B. Huka? czy inny sposób towarzyszyło ich „tam i wtedy” – wszystkich Pola- http://www.znaczacy.com/akcja- postanowił jednak uratować ich fizycznej obecności na Ukrainie. ków, od niemowląt i starców. Pod „Na Wołyniu i w ogóle na Ukra- -ss-galizien-t831083 ). przed zemstą Stalina. Nie wia- Zadawanie śmierci stanowiło wy- tym względem porównywalne inie zachodniej nie doszło do dzia- domo, czym się wtedy kierował. raz kategorycznej niezgody Ukra- jest ono tylko z niemieckim ludo- łań ujmowanych jako „akcja an- 28 lipca 1944 r. we wsi Kamionka Niemożliwe, by nie dotarły do ińców nie na ich fizyczną polskość bójstwem na Żydach, lecz nie na typolska”, „mordy na Polakach”, pow. Miechów żandarmeria nie- niego wiadomości o zbrodniach jako Polaków, a na państwo pol- Polakach. Żadnych obozów kon- ani jeden Polak nie został zabity miecka oraz oddział Ukraińców popełnianych na Polakach przez skie, ponieważ urzeczywistniane centracyjnych u Ukraińców siłą dlatego, że był Polakiem. Kon- z Dywizji SS „Galizien” – „Hały- ukraińskich SS-manów. Zgodził poprzez osoby Polaków-pań- rzeczy nie było. Tymczasem ta strukcja „mordy na Polakach” czyna” dokonały pacyfikacji mor- się mianowicie spotkać z gene- stwowców niosło ono Ukraińcom forma ludobójstwa – szeroko sto- stanowi kalkę z ujęcia „mordy dując 7 Polaków i paląc 15 zabu- rałem Szandrukiem, dowódcą śmiertelne zagrożenie w przy- sowana przez Sowietów i Niem- na Żydach”, ponieważ podczas dowań gospodarczych. Tego dnia Ukraińskiej Armii Narodowej, w szłości.” Zaiste, jest to szatańska ców – umożliwiała jednak, jak się II wojny światowej Żydzi mieli we wsi Przysieka pow. Miechów szeregach której kryli się morder- sofistyka: Państwo Polskie nie okazało, dość licznym więźniom być unicestwiani ex definitione, ci sami oprawcy zamordowali 7 cy. Owo spotkanie zaowocowało istnieje, jego terytorium okupuje uratowanie życia. Polaków i spalili 22 zabudowania tym, że generał Anders udzielił a słowo „Żyd” miało wywoływać III Rzesza Niemiecka i nie ma gospodarcze. ochrony prawnej tym Ukraińcom, bezwarunkową reakcję zabijania. żadnej perspektywy, by wróciło Po drugie: ludobójstwo ukraiń- którzy byli wcześniej obywatela- Esencjalizacja Polaków, utwo- na Wołyń i Podole, ale sterrory- skie połączone było z reguły ze Latem 1944 r. we wsi Myczków mi polskimi. Po prostu – uznał 8 rzenie z nich odrębnej absolutnej zowane , głodujące i stanowiące stosowaniem najbardziej bar- pow. Lesko ukraińscy esesmani tysięcy żołnierzy tej jednostki za kategorii etycznej, pozbawionej mniejszość etniczną chłopstwo barzyńskich tortur. Chodzi tu o z SS „Galizien” razem z UPA za- pełnoprawnych Polaków. Tych kontekstu innego jak narodo- polskie „niosło Ukraińcom śmier- sięgające XVII i XVIII wieku mordowali 14 Polaków. Edward 8 tysięcy Ukraińców nie zostało wy, co widoczne jest w formule telne zagrożenie w przyszłości.” tradycje hajdamackie (powstanie Prus w książce Operacja „Wi- dzięki temu deportowanych do „mordy na Polakach”, niesie za Tymczasem rozkazy OUN mó- Chmielnickiego i koliszczyznę), sła” (Wrocław 2006) twierdzi, że ZSRR. Część z nich wyjechała sobą ważkie następstwa, bowiem wią jednoznacznie: „Dowódca stosowane już wtedy rąbanie ofiar www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 25 siekierami, wrzucanie rannych nia furtiana w kościele i obcięcia ścią.” (s. 198) poległych. Dowódcą był płk Pe- ińska, w tłumieniu Powstania do studzien, wleczenie koniem, mu głowy oraz naigrywania się w tro Diaczenko, a razem z nim w Warszawskiego brał udział Le- wydłubywanie oczu, wyrywanie ten sposób, że tułów banderowcy Huk nie zna, czy nie potrafi zro- walkach brał udział jego syn chor. gion Ukraińskich Nacjonalistów. języków itp. Takich barbarzyń- podparli z przodu i z tyłu ławką, a zumieć historiografii polskiej? Jurko. Od 24 września legion sta- Natomiast kilka tysięcy Ukraiń- skich czynów Niemcy, a nawet do rąk złożonych jak do modlitwy Krytykuje ona ludobójstwo okrut- cjonował na skaju Puszczy Kam- ców (prawdopodobnie około 2 – Sowieci (z reguły) nie dokonywa- włożyli jego własną głowę. W in- ne dokonane na ludności polskiej pinoskiej działając przeciwko 2,5 tysiąca) znalazło się w pułku li. Oczywiście było bicie i często nym przypadku, odrąbaną głowę przez nacjonalistów ukraińskich polskim partyzantom i pacyfiku- Brygady RONA, pułku Oskara bestialskie znęcanie się w czasie ofiary dawali ukraińscy terroryści właśnie ze względu na wymiar jąc pobliskie wsie, np. 24 wrze- Dirlewangera oraz w jednostkach śledztw oraz w obozach koncen- dzieciom do zabawy – kopania etyczny „tychże aktów”. I nie jest śnia wieś Zaborówek (2 osoby za- policyjnych i kozackich. Np. w tracyjnych, ale nie miało miejsca jej jak piłkę. Tortury psychicz- w stanie zrozumieć tego bezmiaru bite i aresztowanych 49, których składzie 34. policyjnego pułku mordowanie połączone z obcina- ne zadawane były na przykład okrucieństwa zadanego w więk- rozstrzelaniu zapobiegli… gesta- strzeleckiego znajdował się je- niem czy wyrywaniem części cia- rodzicom zmuszonym do oglą- szości bezbronnym kobietom i powcy). Pomiędzy 27 września a den batalion niemiecki oraz dwa ła, przepiłowywaniem, rozpruwa- dania szczególnie wymyślnych dzieciom, które stanowią około 1 października ULS wziął udział bataliony niemiecko-ukraińskie. niem brzuchów i wywlekaniem tortur zadawanych ich dzieciom 80 procent ofiar, zadanego przez w operacji „Sternschnuppe” skie- Angielski historyk Martin Win- wnętrzności itp. lub dziecku. (Aleksander Korman obecnych „bohaterów narodo- rowanej przeciwko zgrupowania drow w swej pracy „The Waf- „Stosunek UPA do Polaków na wych Ukrainy”. Jest to, niestety, AK „Kampinos”. Na początku fen-SS” (London 1984) pisze: Po trzecie, o ile ludobójstwa nie- ziemiach południowo-wschod- „kontekst współczesnego państwa października grupa Diaczenki po- „w skład Brygady Kamińskiego mieckie i sowieckie były dokony- nich II Rzeczypospolitej”, Wro- Ukraina, zamiast stanowić akt re- wróciła do Miechowa. wchodziło 6500 renegatów i mor- wane wyłącznie przez „wyspecja- cław 2010. Jan Młotkowski „W fleksji nad przeszłością.” derców, głównie Ukraińców”. lizowane” zbrodnicze formacje XX wieku w Europie torturowano Jeśli Ukraińców było tylko 7,5% Łączny udział Ukraińców w tłu- mundurowe, inaczej było, jeśli za wyznanie rzymskokatolickie”, „W kontekście dzisiejszej polskiej wśród żołnierzy garnizonu nie- mieniu powstania mógł wynosić chodzi o ludobójstwo ukraińskie. Poznań 2007) pamięci o Wołyniu zastanawiają- mieckiego w Warszawie, to wów- nawet około 10% sił niemiec- W tym przypadku obok dominu- ce jest to, że zapomnieniu uległy czas ci żołdacy mają na swoim kich. Obydwa pułki zapisały się jącej banderowskiej Ukraińskiej „Konstrukcje „akcja antypol- takie tragedie, jak Koliszczyzna, sumieniu 1350 zabitych i 375 najbardziej złowrogo w pamięci Powstańczej Armii, zwłaszcza w ska”, „mordy na Polakach”, jak Rabacja, pogromy 1917–1918 ciężko rannych powstańców, 15 ludności Warszawy, RONA na większych ludobójczych akcjach, również ich prosta negacja stano- r. na Prawobrzeżu, „hajdamac- 000 – zamordowanych cywilów Ochocie a Dirlewangera na Woli i uczestniczyły również w dziesiąt- wią świadome lub nieświadome kie okrucieństwa” 1918–1919 w i zniszczonych całkowicie 780 Starym Mieście. Potworne gwał- ki tysięcy lokalnych ukraińskich uproszczenie historyków polskich Galicji. Wszystkim towarzyszyło budynków” (Marian Kałuski: ty dokonywane na dziewczętach chłopów, w tym tzw. SKW (for- i ukraińskich, które sprowadza niewypowiedziane okrucieństwo, „Udział Ukraińców w zdławie- i kobietach, masowe egzekucje malnie wiejskie oddziały „samo- wszelkie analizy do wykazywania, a mimo to „ofiary” wracały, aby niu Powstania Warszawskiego”; wszystkich cywilnych mieszkań- obrony”, które jednak w praktyce która narodowość posiada wyższy żyć na miejscu zbrodni dokona- w: http://kresy.pl/kresopedia,hi- ców, grabieże, palenie i burzenie stanowiły siły pomocnicze UPA status kulturowy, ale to prowadzi nej rok czy dwa wcześniej na ich storia,ii-wojna-swiatowa?zobacz/ domów i kamienic na zdobywa- w ludobójstwie na Polakach), donikąd.” (s. 196 – 197) bliskich. Przyczyną zapomnienia udzial-ukraincow-w-zdlawieniu- nym terenie – to był ich „szlak sąsiedzi, bandy uzbrojone w sie- było wtedy to, że prawo własności powstania-warszawskiego ). Do bojowy”. kiery, widły itp. W dodatku to- Dość ciekawa konkluzja Huka: na terenie kolonii nadal znajdo- tej pory nacjonaliści ukraińscy warzyszyły im czasem kobiety, „która narodowość posiada wyż- wało się w rękach Polaków. Chło- i ich poplecznicy zaprzeczają W 1965 r. Marek Hłasko, uro- wyrostki, a nawet dzieci ukraiń- szy status kulturowy” - ta, która pi nie mogli go znieść – musieliby udziałowi Ukraińców w rzezi dzony 14 stycznia 1934 r., wspo- skie, zajmujące się masowym ra- pada ofiarą ludobójstwa, czy ta, uderzyć na Warszawę.” (s. 198) Warszawy podczas powstania. minał: „I nie uwierzyłaby chyba bunkiem mienia, podpaleniami i która jest sprawcą tego ludobój- Twierdzą też, że świadkowie również i w to, że widziałem w dobijaniem rannych Polaków. stwa? Klarownie na ten temat Fakt, ludobójstwo wołyńsko- mylili Rosjan (a nawet Kałmu- czterdziestym czwartym roku w wypowiedział się dr Wiktor Po- -halicko-lubelsko-podkarpackie ków ! – jak określano Azerów Warszawie, jak sześciu Ukraiń- Po czwarte, osobnej wzmian- liszczuk, trzeba go czytać i nie pi- w dużej mierze „zasłoniło” po- i Turkmenów) z Ukraińcami. ców zgwałciło jedną dziewczynę ki wymaga zjawisko szczegól- sać bzdur. Oczywiście, konstruk- przednie zbrodnie, w tym „hajda- Tymczasem dorośli Warszawiacy z naszego domu, a potem wyjęli nie zbrodniczego podejścia do cje „akcja antypolska”, „mordy mackie okrucieństwa” 1918-1919 (co najmniej od 40 roku wzwyż) jej oczy łyżką do herbaty; i śmiali małżeństw mieszanych polsko- na Polakach” stanowią nie tyle w Galicji. A także te z 1939 roku. dobrze znali język rosyjski, gdyż się przy tym, dowcipkowali...”. -ukraińskich. W takich miano- „uproszczenie historyków pol- Ukraińcy „uderzyli na Warsza- znajdując się pod zaborem rosyj- wicie przypadkach ukraińscy skich i ukraińskich”, ale są kłam- wę”. W pamięci warszawiaków skim uczyli się w szkole w tym Pozostała w Miechowie sotnia ludobójcy nierzadko mordowali stwem, albowiem było ludobój- na zawsze zostanie zbrodnicza języku oraz posługiwali w urzę- „Makucha” ULS we wrześniu całe rodziny, łącznie z dziećmi stwo okrutne, dzikie, straszne. ukraińska kompania policyjna dach, nie mogli więc mylić go przeczesywała rejon Nowy Sącz– (!), lub dochodziło do mordu na Wiosną 2017 roku władze ukra- stacjonująca w gmachu gestapo z językiem ukraińskim. To po Krynica–Czorsztyn. Wielkość polskim współmałżonku. Mało ińskie wprowadziły zakaz eks- przy alei Szucha. W pierwszych pierwsze. Drugi fakt jest taki, że strat polskich nie jest znana, po- tego, niekiedy pod groźbą kary humacji i upamiętnień polskich dniach powstania owych 150 żoł- w Warszawie znajdowało się bar- nieważ historycy polscy do tej śmierci zmuszali ukraińskiego ofiar na Ukrainie Wiceprezes daków z kompanii grupy bojowej dzo dużo uciekinierów z Kresów pory nie zainteresowali się tym męża czy nawet ukraińską żonę IPN prof. Krzysztof Szwagrzyk Schutzpolizei próbowało ukryć Wschodnich, z Wołynia i Podola, tematem. Następnie przegru- do własnoręcznego zamordowa- podkreślił, że „to strona ukra- się w prywatnych mieszkaniach, którzy nie tylko znali, ale umieli powała się do Targowiska koło nia polskiego współmałżonka (!). ińska, bezpodstawnie zupełnie których mieszkańców dosłow- posługiwać się językiem ukraiń- Kłaja. Tu z Miechowa dołączyła Takie barbarzyństwo nie miało, w samodzielnie”, bez uzgodnienia nie wyżynano. Trudno się więc skim, w tym specyficznymi od- reszta legionu. Jednocześnie kon- podobnych sytuacjach małżeństw ze stroną polską zabroniła prac dziwić, że powstańcy niechętnie mianami, po których można było tynuowano działania przeciw- mieszanych (np. polsko-rosyj- poszukiwawczych na terenie pań- brali do niewoli złapanych ukra- odróżnić Ukraińca z Wołynia od ko polskiej partyzantce. Jeszcze skich), nigdy miejsca u Sowietów stwa ukraińskiego. „Ukraina jest ińskich morderców w mundurach Ukraińca z Małopolski Wschod- 12 stycznia 1945 r. doszło do lub w przypadku małżeństw nie- jedynym państwem na świecie, SS. Podobnie postępowano z niej. Ukraińcy wzięci do niewoli starć w okolicach Zakopanego. miecko-żydowskich u Niemców. które nam tego zabrania wprost, ukraińskimi wartownikami z Pa- byli przed rozstrzelaniem (poza Wiesław Tokarczuk podaje, że U tych ostatnich w przypadku nawet nie utrudnia, tylko zabra- wiaka. nimi rozstrzeliwano jeszcze es- prof. John Paul Himka, historyk małżeństw mieszanych niemiec- nia” - powiedział Szwagrzyk. esmanów) przesłuchiwani, stąd amerykański pochodzenia ukra- ko-żydowskich (mimo quasi-to- Do dziś, z kilkuset miejsc, gdzie W dniach 4 – 23 września w War- było wiadome, skąd pochodzą, ińskiego, w opracowaniu “The talnej Ausrottung niemieckich wymordowano Polaków, przeba- szawie w walkach z powstańcami czy z Ukrainy sowieckiej (zza Organization of Ukrainian Na- Żydów) większość owych par, dano jedynie 5 procent. To poka- oraz w mordach dokonywanych Zbrucza), czy są obywatelami tionalists, the Ukrainian Police, choć mocno szykanowanych i do- zuje skalę działań, które musimy na ludności cywilnej udział wziął polskimi narodowości ukraińskiej and the Holocaust” zamieścił prowadzanych do stanu głodowe- wykonać tylko na Wołyniu. A Ukraiński Legion Samoobrony. z kresów polskich (znajdujących informację: „Wołodymyr Pana- go, jednak przetrwała do końca gdzie ofiary wojno polsko-bol- W ostatnich dniach sierpnia 1944 się oficjalnie od 1939 roku do siuk z Rafałówki w obwodzie wojny. szewickiej, gdzie ofiary działań roku 2 sotnie ULS (nazywany 1945 roku pod okupacją sowiec- Równe, walczył w Warszawie, wojennych lat 1939-45? Skala także Legionem Wołyńskim, w ką). W wydawanej podczas Po- („powstaniec” ukraiński z po- Aleksander Korman opracował wyzwań jest ogromna” – mówił. nomenklaturze niemieckiej wy- wstania Warszawskiego gazecie wstańcami polskimi), miał wtedy zestawienie 362 metod tortur (https://dzieje.pl/aktualnosci/ stępujący jako 31 batalion SD „Walka Śródmieścia”, z dnia 17 23 lata. Przedtem – w 1941 roku stosowanych przez UPA na Pola- wiceszef-ipn-ze-strony-ukrainy- – Sicherheitsdienst) , liczące od sierpnia 1944, w artykule „Hajda- był milicjantem w OUN-owskiej kach. Stanowią one tylko przykła- ws-zakazu-ekshumacji-padlo- 219 osób (wg źródeł niemieckich) maczyzna w Warszawie” pisano: milicji, złożył przysięgę rządo- dy i nie obejmują pełnego zbioru, wiele-slow-ale-wazne-sa-fakty ) do 400 osób (wg źródeł polskich i „Codzienne komunikaty z walk wi Bandery, w latach 1942-1943 stosowanych przez terrorystów niektórych ukraińskich), przegru- na ulicach Warszawy, zawierają brał czynny udział w Holokauście OUN-UPA metod pozbawiania „Olbrzymie znaczenie logiki pań- powane zostały z Bukowej Góry pewną stalą informację, noto- jako policjant ukraiński w służbie życia – polskich dzieci, kobiet i stwowości wyobrażonej wpisanej koło Miechowa do Warszawy. waną przez prasę jakby mimo- niemieckiej, w 1944 roku został mężczyzn. Pomysłowość tortur w działania obydwu stron obecna Do walki weszły co najmniej 4 chodem, bez komentarza, – choć przeniesiony do Sonderkomman- była nagradzana. Sprawcy tortur i jest dziś także w historiografii pol- września ponosząc w tym dniu krzyczy ona wprost o to, by się nią do pod rozkazami SS i SD. W okrucieństw – tj. terroryści OUN- skiej, która krytykuje zabójstwa największe straty (ogólnie więk- bliżej zająć. Chodzi o „owocną” Sonderkommando SS walczył z -UPA – urządzali niekiedy maka- Polaków dokonywane przez UPA szość poległych pochodzi z okre- kolaborację ukraińców z niemca- polskimi partyzantami w powsta- bryczne sceny, aby drwić i szy- nie ze względu na wymiar etyczny su 4 – 9 września). Wynika to z mi (tak jest napisane w oryginale! niu warszawskim. Nosił ukra- dzić z ofiar. Na przykład: tułów tychże aktów, a ze względu na to, pisma SS Oberscharführera Gu- – przyp. S. Ż.) w walce Polaków o ińskie godło narodowe, trójząb z obciętymi rękami i nogami oraz że pragnie zanegować stojące za stava Raulinga z 12 października prawo do własnego narodowego (tryzub), na swoim mundurze” ( obciętą głową ofiary, układali na UPA państwo ukraińskie. Gdyby 1944 r. informującego o stratach życia, chodzi o codziennie doko- USHMM RG 31.018M, reel 20; „siedząco” pod ścianą zewnętrzną nie projekt państwowy kojarzony ULS w Warszawie (Marcin Ma- nywane przez „braci słowian” Upravlinnia Sluzhby Bezpeky domu mieszkalnego, wystawiając bezbłędnie z UPA, polskie ofiary jewski: Przyczynek do wojen- ohydne mordy na bezbronnej Ukrainy v Rivens’kii oblasti, no. je na publiczne „pośmiewisko”. byłaby dziś traktowane podob- nych dziejów Ukraińskiego Le- ludności polskiej, grabieże i pod- 19090, t. 1, ffl. 9, 16, 16v, 17 and Czasami, rozwieszali jelita ofia- nie, jak ofiary powstań kozackich, gionu Samoobrony (1943-1945), palenia, – chodzi wreszcie o spe- , t. 3, ff. 3, 3v, 100, 101.; za: Wie- ry na ścianie wewnątrz izby z które postrzegano jako rewoltę w: „Pamięć i sprawiedliwość”, cyficzne rozbestwienie ponurego sław Tokarczuk [mailto:wiekto@ ukraińskim napisem – „Polska od wprawdzie krwawą, ale niezdol- nr 2//8/ 2005, s. 318). Działając hajdamaki z karabinem w ręku, a gmail.com], Tuesday, May 01, morza do morza”. Częstokroć, po ną do powołania państwa kosz- na Powiślu i Czerniakowie prze- nożem za cholewą. Mimo woli na- 2012 9:24 PM). Historyków pol- dokonanej rzezi Polaków jeździ- tem Korony Polskiej. To dlatego ciwko Zgrupowaniu „Radosław” suwa się pytanie niezorientowa- skich musi więc wyręczać histo- li banderowcy powozem po wsi dzisiejsza polska krytyka wpisuje i Zgrupowaniu „Kryska” oraz nemu: Skąd ta nienawiść? Czego ryk pochodzenia ukraińskiego. śpiewając i wiwatując przy akom- UPA w kontekst współczesnego desantowanym oddziałom 9 Puł- chce „rezun’ spod Stanisławowa paniamencie harmonii. Znany jest państwa Ukraina, zamiast sta- ku Piechoty 3 Dywizji Piechoty z w Warszawie?”. Jest faktem, że Ukraińcy „uderzyli” także na również przypadek zamordowa- nowić akt refleksji nad przeszło- 1 Armii WP stracił od 25 do 30 jako samodzielna jednostka ukra- warszawskie getto (335 strażni- 1 grudnia 2020 - strona 26 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl ków), oraz np. na Bełżec (130 lipca w katedrze, a następnie we – wyrwano mu serce”. Dr Leon kościół rzymsko-katolicki oraz których pomijano sedno sprawy. strażników), Treblinkę (120 wszystkich kościołach diecezji, Popek wyraził żal, że polskie in- kościoły protestanckie. A więc cel Mówiono o „bratobójstwie” su- strażników), Sobibór (120 straż- specjalnej mszy żałobnej za ofia- stytucje zobowiązane do opraco- integrowania narodów bardzo gerując porównywalną odpowie- ników), Majdanek (dwa batalio- ry zbrodni wołyńskiej, umiesz- wywania tych tematów – są spóź- dobrze wpisuje się w to środowi- dzialność „każdej ze stron”. ny, które zasłynęły ze skrajnego czając jednocześnie w katedrze nione, a tak wielu naocznych sko. Ponadto nie ukrywam, że w Twierdzono, że „wołyńska trage- okrucieństwa wobec więźniów). liczbę drewnianych krzyży równą świadków tamtych wydarzeń od- dalszym etapie realizacji projek- dia” wynikła z jakichś „wzajem- rocznicy tej tragedii i dodając co chodzi i zabiera do grobu swoje tu, będzie stworzenie Domu Po- nych krzywd Ukraińców i Pola- „Przydatna okazała się tu także roku kolejny krzyż. W 2010 roku dramatyczne przeżycia. Apelował godnej Starości, aby poszerzyć ków”, które ją „uwarunkowały”. figura Chrystusa jako metafizycz- w katedrze łuckiej urządzono też o bardziej intensywne działa- działalność tej inicjatywy. Są też W projekcie greckokatolickim nego odkupiciela ofiar realnych symboliczny cmentarz, ponieważ nia w celu upamiętnienia możli- w planie dalsze projekty mające mowa była o „pozbawieniu Ukra- kresów. W rękach hierarchii i du- na żadnej z mogił ofiar tej tragedii wie najwięcej mogił. Tylko na wymiar międzypokoleniowy i ińców praw do samostanowienia chowieństwa Kościoła polskiego do dziś nie ustawiono krzyży. W Wołyniu znajduje się około dwa międzynarodowy. /.../ W trakcie na własnej ziemi” oraz o „etnicz- stała się ona środkiem przeniesie- obchodach 67. rocznicy zbrodni tysiące miejsc, gdzie w nieozna- pobytu w ramach programu była nej czystce, czyli przymusowym nia i transformacji zbrodni doko- wołyńskiej nie wzięli udziału czonych zbiorowych mogiłach m.in. codzienna Msza święta od- wysiedleniu ludności polskiej z nywanych na ziemi w przestrzeń przedstawiciele Kościoła grecko- leżą szczątki zamordowanych Po- prawiana w obu obrządkach, czy- Wołynia”. Utrzymywano, że spra- odkupienia. Ofiara z Chrystusa katolickiego ani władz ukraiń- laków – ofiar czystki etnicznej. li prawosławnym i łacińskim. wa jest bardzo zawiła i, że przed sprawowana w kościołach po- skich. „Nie wiemy dotąd, gdzie „A teraz – jak słusznie mówi ks. Chcieliśmy w ten sposób także historykami jest jeszcze dużo pra- zwalała nie dostrzegać ofiary z spoczywa 14 kapłanów diecezji Isakowicz-Zaleski – dokonuje się duchowo integrować wspólnoty, cy, by ją wyjaśnić. /.../ Kościół ludzi lub pozostać na nią obojęt- łuckiej ani w jakich okoliczno- jakby druga zbrodnia, że tych ty- które mają odmienny obrządek, obrządku łacińskiego za absur- nym”. (s. 200 – 201) ściach zginęli” - mówi dr Popek. sięcy zabitych, którzy leżą w nie- ale przecież mają tego samego dalny uznaje postawiony przez „Na ich mogiłach w dalszym cią- oznaczonych mogiłach, w lasach, Boga, i w miłości mamy żyć ra- Kościół grecko-katolicki znak W opracowaniu „Prawne i litur- gu nie ma krzyży. Najczęściej są na łąkach, nie można ekshumo- zem. Jestem przekonany, że z cza- równości pomiędzy eksterminacją giczne przesłanki przerwanej to mogiły zbiorowe, w których wać i po katolicku pochować. Na sem będzie tu realizowanych wie- polskiego społeczeństwa a rzeko- oraz niedokończonej Mszy Świę- księży grzebano razem z wierny- Wołyniu było 2 tysiące miejsco- le programów, różnymi metoda- mą winą polskich czynników pań- tej” (Legnickie Studia Teologicz- mi. Często porastają je lasy albo wości, gdzie Polacy żyli i zginęli mi, wypełniając różne zadania, stwowych za uniemożliwienie no-Historyczne. Rok XI 2012 nr wypasa się bydło, jeśli są to tere- – a tylko 130 miejsc zostało do- realizując pożyteczne cele zarów- Ukraińcom powołania do życia 1) poruszony został problem ny, na których rozpościerają się tychczas upamiętnionych jakimś no religijne, społeczne, kultural- własnego państwa. - Nie wolno przerwanych Mszy Świętych 11 kołchozowe łąki. W Hrynowie, znakiem: krzyż, kamień, a czasem ne, charytatywne. /…/ Ufam głę- ludobójstwa usprawiedliwiać lipca 1943 roku w wyniku napa- gdzie zginęło ok. 200 osób, w tym po prostu ktoś pojechał, uciął ga- boko, że to dzieło spełni moje czymkolwiek, a zwłaszcza odwe- ści podczas ich sprawowania na także ksiądz, gdy byłem tam 2 lata łąź i postawił krzyż z patyka. Dla- marzenia i nadzieje, podzielane tem za brak realizacji narodo- zgromadzoną ludność polską oraz temu, rosły buraki.” (Adam Kru- czego ci nasi rodacy do tej pory także przez wielu mieszkańców tej wych ambicji ukraińskiego społe- celebrujących ją kapłanów. „Nas, czek, „Niedokończone Msze wo- nie mają krzyża na mogile? Od ziemi, by budować jedność naro- czeństwa - stwierdził metropolita potomnych, wciąż nurtują pyta- łyńskie’, „Nasz Dziennik” z 10- dwóch lat namawiam Karmeli- dów, jak to czynili choćby św. Cy- lwowski. Przypomniał, że współ- nia: dlaczego mordercy wybrali 11 lipca 2010). Na KUL-u w li- tów, żeby postawili krzyż w Wi- ryl i Metody” (Ks. Jan Zimny pracujący z hitlerowcami Ukraiń- miejsce i czas przeznaczony na stopadzie 2011 roku. ks. bp Mar- śniowcu Nowym, gdzie w krza- “Do kraju tego…” w: www.ped- cy mordowali masowo także Ży- spotkanie człowieka z Bogiem w cjan Trofimiak powiedział: „Dla- kach na cmentarzu leży w nie- kat.pl/index.php/286-do-kraju-te- dów, którzy nie utrudniali prze- Eucharystii? Dlaczego ci, którzy czego w niedzielny poranek 11 oznaczonej zbiorowej mogile 200 go, 12 marzec 2012). „W sierp- cież realizacji państwowotwór- dopuszczali się tych odrażających lipca 1943 roku brat podniósł osób razem z dwoma zakonnika- niu, w rzymskokatolickim Cen- czych planów ukraińskich. Jego czynów nie czekali, aż spełni się rękę na brata?! Dlaczego znów mi. Potrzebne jest wsparcie ze trum Integracji w wołyńskiej zdaniem nonsensem wydaje się do końca eucharystyczna ofiara, przelała się krew niewinnych strony społeczeństwa, państwa i miejscowości Zamłynie po raz proponowana przez Kościół grec- przecież oprawcami byli również ofiar?! Dlaczego?! Odpowiedzi Kościoła. – powiedział dr Leon drugi odbył się plener, tym razem ko-katolicki formuła „wybaczamy chrześcijanie, grekokatolicy i nie ma, bo to jest mysterium ini- Popek (Jacek Borzęcki: ”Doko- nt.: „Wędrujący Święci” – opo- i prosimy o wybaczenie”. - Czy prawosławni, którzy rozumieli, quitatis - tajemnica zła, zła, które nuje się jakby druga zbrodnia”; wiada inicjator warsztatów prof. którakolwiek ze stron - sygnata- czym jest intencja oraz liturgia nie poddaje się żadnemu racjo- w: www.kresy.pl, 7 marca 2012). Roman Wasyłyk, kierownik kate- riuszy listu - ma moralne prawo Mszy św.? Dlaczego podsycali nalnemu wytłumaczeniu, zła, któ- „Znów zaskakująca decyzja Wa- dry sztuki sakralnej Lwowskiej do takiej deklaracji? Musi tu zna- nienawiść i zachęcali do zbrodni re wykracza poza wszelkie ludzkie tykanu. Papież Benedykt XVI Akademii Sztuk Pięknych. – We leźć się wyraźne słowo: przepra- także kapłani obrządków wschod- pojęcia. Z tą tajemnicą zmierzyć przyjął rezygnację 65-letniego bp wrześniu, w Nowicy koło Gorlic szamy i prosimy o wybaczenie” - nich, ci, którzy sprawowali czyn- się może jedynie tajemnica prze- Marcjana Trofimiaka z Łucka na po raz czwarty zgromadzili się uważa przewodniczący Konferen- ności liturgiczne i sakralne? Dla- ogromnej Bożej miłości, która za- Wołyniu, rodem z Kozłowej na malarze z Polski, Ukrainy, Słowa- cji Episkopatu Ukrainy. Ubolewa czego w obszarze świątynnego prowadziła Jego jedynego Syna Tarnopolszczyźnie., bardzo zasłu- cji i Białorusi aby tworzyć nt: jednocześnie, że apel o wprowa- sacrum dopuszczano się czynów na szczyt Golgoty. Niech, więc w żonego dla upamiętnię księży i „Święci Apostołowie i Święci dzenie modlitewnego wspomnie- profanum, bezczeszczących kon- tym dniu unoszą się ku niebu mo- wiernych, którzy zginęli na Kre- Równi Apostołom”. Na Ukrainie nia we wszystkich świątyniach sekrowane Postacie, a przede dlitwy za wszystkie ofiary tej sach II RP. Jednocześnie miano- opiekunem duchowym uczestni- katolickich ofiar ludobójstwa w wszystkim mordów na katoli- straszliwej tragedii, za wszyst- wał administratorem apostolskim ków pleneru był ks. kanonik Jan drugą niedzielę lipca i uporząd- kach, często znajomych i sąsia- kich, którzy opłakują swoich bli- tej diecezji bp. Stanisława Szyro- Buras, wikariusz generalny die- kowanie miejsc spoczynku szcząt- dów swoich katów? Nie jesteśmy skich. Modlimy się także za tych, koradiuka, sufragana diecezji ki- cezji łuckiej, a w Nowicy – ks. mi- ków ofiar nie znalazł poparcia ze w stanie odpowiedzieć dzisiaj na którzy w swoim zaślepieniu, po- jowsko-żytomierskiej. Jako po- trat Jan Pipka, greckokatolicki strony greckokatolickiej. W wy- tak sformułowane pytania, albo- deptawszy przykazania Boże i wód dymisji został podany para- proboszcz z Krynicy”. Zaznaczył, powiedzi dla KAI abp Mokrzycki wiem jest to niezwykle złożony Chrystusową naukę o miłości, graf 2. kanonu 401 Kodeksu Pra- że co roku w tych plenerach zaznaczył, że planowane na dru- problem, który wymaga porusze- podnieśli rękę na brata. Boże, wa Kanonicznego, który stanowi: uczestniczą ludzie różnej narodo- gą niedzielę lipca na terenie die- nia licznych kwestii i wątków do- przebacz im” – pisze ks. bp Mar- „Usilnie prosi się biskupa diece- wości oraz różnych wyznań – gre- cezji łuckiej uroczystości upa- tykających studium zła oraz ludz- cjan Trofimiak w liście pasterskim zjalnego, który z powodu choroby kokatolicy, prawosławni, katolicy miętniające 70 rocznicę zbrodni kiej nienawiści uwarunkowanej z okazji 65. rocznicy tragicznych lub innej poważnej przyczyny nie rzymscy./…/ Najważniejsze jest wołyńskiej mają przede wszyst- sytuacją polityczną i ekonomicz- wydarzeń na Wołyniu” („Gazeta może w sposób właściwy wypeł- to, że łączymy się pod jednym nie- kim uwrażliwić sumienia. Nic nie ną czasów wojny wymierzonej parlamentarna”: “Niedokończone niać swojego urzędu, by przedło- bem i możemy poznawać tam je- może bowiem usprawiedliwiać przeciwko wszystkiemu, co koja- msze wołyńskie”, 12 listopad żył rezygnację z urzędu”. Nieza- den drugiego” – podkreślił prof. mordowania bezbronnej ludności rzyło się z Polską. /…/ Przypa- 2011). Kolejna międzynarodowa leżnie od tego jakie [były] przy- Roman Wasyłyk. Podziękował też cywilnej. Konieczne jest też upa- trując się zasadom, jakimi kiero- konferencja naukowa „Niedokoń- czyny zastosowania tego para- Konsulatom Generalnym RP w miętnienie ofiar w ponad dwóch wano się przy celebrowaniu Eu- czone msze wołyńskie”, odbyła grafu bp. Trofimiakowi należą się Łucku i Lwowie za wsparcie fi- tysiącach miejscowości, gdzie do- charystii, zwłaszcza w aspekcie się w Krakowie w dniu 24 lutego słowa uznania za jego działal- nansowe oraz innym sponsorom z tąd nie ma żadnego znaku o po- niedokończonych Mszy św., mo- 2012 roku. Podczas konferencji ność” (Redakcja Fronda.pl Kate- Polski.” ( „O Nowicy i Zamłyniu grzebaniu pomordowanych cywi- żemy dzisiaj próbować zrozu- podkreślano, że w czasie II wojny goria: Kościół 26 lipca 2012). 24 raz jeszcze”; w: www.kuriergali- lów. Co więcej w wielu miejscach mieć, dlaczego w chwili zagroże- światowej duchowieństwo ponio- lipca 2012 r. Benedykt XVI przy- cyjski.com, 18 listopad 2012). kości ofiar nie są pochowane, są nia życia kapłan wraz z wiernymi sło największe straty. Szacuje się, jął rezygnację, złożoną przez Jak wynika z powyższych wyda- narażone na bezczeszczenie. zgromadzonymi wokół ołtarza że w tym czasie 1/3 osób du- 65-letniego bp. Marcjana Trofi- rzeń „niedokończone msze wo- Trzeba więc dokonać godnego Pańskiego pozostawali razem w chownych zginęła. Dr Leon Po- miaka z urzędu ordynariusza die- łyńskie” dokończone nie zostaną. pochówku tych osób. W siedem- swoich świątyniach, trwając na pek podkreślił, iż Kościół w ciągu cezji łuckiej. W Zamłyniu pow. Z chwilą „zaskakującego” wysła- dziesiąt lat pod tej zbrodni, kiedy modlitwie. Należy również wziąć 600 lat nie poniósł takich strat, Luboml ksiądz Jan Buras jako nia biskupa Trochimiaka na eme- Ukraina cieszy się obecnie nie- pod uwagę okoliczność, że lud- jak w 1943 r. z rąk pobratymców. wikariusz generalny diecezji łuc- ryturę (aktywnego, pełnego sił fi- podległym bytem państwowym, ność łudziła się, że może czuć się Jedną z ofiar był ks. Ludwik Wro- kiej na Wołyniu postanowił zor- zycznych i duchowych), na co konieczna jest też modlitwa za- bezpiecznie wewnątrz kościołów, darczyk, którego proces beatyfi- ganizować Centrum Integracji niewątpliwy wpływ mieli naj- równo za ofiary, jak sprawców gdyż banderowcy wyznania grec- kacyjny rozpoczął się niedawno. „pomiędzy ludźmi różnych naro- wyżsi hierarchowie Kościoła Ka- tego mordu, oraz pokoju na tych kokatolickiego, będący w łączno- Na konferencji postać ks. Wro- dów, kultur, tradycji religijnych”. tolickiego w Polsce wspólnie z ziemiach i na terenie całej Ukra- ści ze Stolicą Apostolską, nie po- darczyka przybliżył jego siostrze- W wywiadzie udzielonym ks. Ja- hierarchami Cerkwi Greckokato- iny - podkreśla metropolita lwow- suną się do tego, aby dokonać niec ks. Ludwik Kieres. „Jako nowi Zimnemu powiedział m.in.: lickiej, teraz zastąpi je „ekume- ski”. („Nie będzie wspólnego li- profanacji kościołów i kaplic, młody ksiądz został wysłany do „Właśnie w miejscu, gdzie w nizm”. „O trudnościach w wypra- stu Kościołów ws zbrodni na Wo- tym bardziej dokonując w nich parafii Okopy. Miłość do Chry- przeszłości wydarzało się wiele cowaniu wspólnego listu paster- łyniu”; w: http://info.wiara.pl/ rzezi. Dotychczas istniało prze- stusa dała mu wewnętrzną siłę, by zła (czas II wojny światowej a skiego Kościoła katolickiego ob- doc/1477498.Nie-bedzie- świadczenie, że kościoły były bronić tamtejszego Kościoła. Ks. szczególnie rok 1943), postano- rządku łacińskiego i greckokato- wspolnego-listu-Kosciolow-ws- miejscem azylu. Niestety, okru- Ludwik wiele godzin spędzał na wiłem zorganizować dzieło, które lickiego na Ukrainie poinformo- -zbrodni-na-Wolyniu; 2013-03- cieństwa wojny udowodniły, że modlitwie, leżąc krzyżem przed będzie promieniować dobrem. wał biskupów polskich, abp Mie- 06; st KAI / Warszawa). Tomasz zło i bestialstwo ludzkie dosięgło Najświętszym Sakramentem. Po- Miejsce to stwarza doskonałe wa- czysław Mokrzycki. 6 marca me- Gołąb w artykule “Kończymy również domów Bożych, w któ- magał Żydom, za co Instytut Pa- runki do realizacji zamierzonego tropolita lwowski zabrał głos tamte Msze św.” pisze: “Groma- rych dokonywał się dramat mę- mięci Męczenników i Bohaterów celu. Położone jest bowiem na podczas 361. zebrania plenarne- dząc się przy pomniku upamięt- czeńskiej śmierci licznych wier- Holocaustu Yad Vashem uhonoro- pograniczu Polski i niedaleko go KEP w Warszawie. Wyjaśnił, niającym 70. rocznicę rzezi wo- nych.” (www.perspectiva.pl ) . wał go medalem Sprawiedliwy granicy z Białorusią. Oprócz tego dlaczego nie było możliwe wypra- łyńskiej, chcemy opowiedzieć Gdy ordynariuszem diecezji łuc- wśród Narodów Świata. Służył na Wołyniu chrześcijaństwo ma cowania wspólnego stanowiska Jezusowi o tamtej tragedii: jak kiej w 1998 r. został biskup Mar- wszystkim, także grekokatolikom i wymiar wieloaspektowy, jest ko- obydwu episkopatów. Strona bardzo nas boli zaplanowana i cjan Trofimiak, rozpoczął corocz- prawosławnym, Żydom i Niem- ściół prawosławny jako dominu- greckokatolicka proponowała przeprowadzona na szeroką skalę ne odprawianie w drugą niedzielę com. Zginął śmiercią męczeńską jący, kościół greckokatolicki oraz dwa projekty listu pasterskiego, w eksterminacja Polaków na kre- www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 27 sach” - powiedział bp Józef Guz- Kotlina Hrubieszowska, Podkar- to OUN i UPA. A ludność polska niczej, ale także przy udziale Literackie, Kraków 2011, s. 361) dek, biskup polowy Wojska Pol- pacie i Galicja była więc niemiec- na Chełmszczyźnie i Podkarpaciu ukraińskich strażników w gettach Motyka pisze dalej: „W odpowie- skiego, przypominając, że ukraiń- ka, a nie polska, gdyż w III i IV została zmuszona do szukania u i obozach koncentracyjnych. Na- dzi na bezwzględność akcji wysie- scy nacjonaliści zamordowali w wieku mieszkali tu Goci, jako komunistów obrony przed mor- tomiast była czystka etniczna na dleńczej sotnie UPA prowadziły bestialski sposób dziesiątki tysię- plemię germańskie, (przybyłe dami i paleniem jej domów przez rzymskich katolikach, na Pola- również napady na polskie miej- cy mężczyzn i kobiet, dzieci i ze Skandynawii, nie z Niemiec). UPA. kach, dokonana na okupowanych scowości. Spaliły miedzy innymi: starców tylko dlatego, że byli Po- Frank twierdził, że obcymi są tu- terenach Polski zarówno przez Nowosielce (30.12.1945), Deszno lakami. “Tego dnia, w niedzielę taj więc Polacy, o Ukraińcach nie 9 września 1944 r. w Lublinie Niemców, Sowietów jak i Ukra- i Wołtuszową (6.01.1946), Lipo- 11 lipca 1943 r. w wielu kościo- wspomina. Nie znał uchwał OUN przewodniczący Polskiego Ko- ińców. Interesująca jest natomiast wiec, Królik Wołoski i część kró- łach nie zostały dokończone o „ukraińskiej etniczności” tych mitetu Wyzwolenia Narodowego, teza Huka, że władza zamierzała lika Polskiego (11.01.1946), Bu- Msze św. Krew Chrystusa z eu- terenów? Dmowski uprzedził Edward Osóbka–Morawski, oraz wykorzystać mniejszości wyzna- kowsko (7/6.04.1946), Wirtyłów, charystycznej ofiary zmieszana więc OUN i Hansa Franka? przewodniczący Rady Komisarzy niowe do osłabiania Kościoła. Łodzinę, Temeszów (10.09.1946) została z krwią i cierpieniem tych, Ludowych USRR, Nikita Chrusz- Ma na myśli prawosławnych i oraz Prusiek (21/22.10.1946)”. którzy w świątyniach umacniali W podrozdziale: Komuniści z czow, podpisali układ w sprawie grekokatolików? Na szczęście (Motyka..., jw., s. 408) Wysie- się w wierze i miłości. Świado- endeckim rodowodem, Huk do- wzajemnego przesiedlenia ludno- scementowany ogół wiernych nie dleń dokonywało Wojsko Polskie mość wielu „niedokończonych” konuje kolejnego odkrycia swojej ści (oficjalnie nazwanego „ewa- pozwolił na to. Kardynał August realizując „Układ pomiędzy Pol- Mszy św. niejako przynagla nas, historiografii: „Komuniści pol- kuacją”). W art. 1 tego dokumen- Hlond i kardynał Stefan Wy- skim Komitetem Wyzwolenia Na- aby je dokończyć. Pragniemy to scy nie byli dziwną konstrukcją tu czytamy: „…przystąpić do szyński jako „sojuszniczy” PPR/ rodowego a Rządem Ukraińskiej dziś uczynić w sposób duchowy. kulturową. Określając się jako ewakuacji wszystkich obywateli PZPR to objaw jakieś patologii Socjalistycznej Republiki Rad Nasza obecność i modlitwa, sku- „Polacy”, stanowili odłam trady- narodowości ukraińskiej, biało- rozumowania. Kardynał Hlond: dotyczący ewakuacji obywateli pienie i medytacja są głośnym cji szlacheckiej, który, pozostając ruskiej, rosyjskiej i rusińskiej…” „Stosunek do władzy ludowej polskich z terytorium U.S.R.R. i wołaniem, skierowanym do anio- wierny sarmackiemu pismu, kie- z 11 powiatów Polski oraz „… niech odda odmowa „uwierzy- ludności ukraińskiej z terytorium łów, aby pozbierali z tamtej wo- rował się przeciw swemu źródłu wszystkich Polaków i Żydów telnienia” prezydenta Bolesła- Polski” z dnia 9 września 1945 r. łyńskiej ziemi okruchy konsekro- i przybierał postać „szlachty ne- będących obywatelami polskimi wa Bieruta wspólną przejażdżką Ukraińscy faszyści z OUN UPA wanego chleba, gdzieś święto- gatywnej”, ale tylko w dziedzinie do 17 września 1939 roku miesz- ulicami Warszawy. W 1947 r., „karali” za to cywilną ludność kradzko porozrzucanego oraz programu społecznego oraz towa- kających w zachodnich okręgach po wyborach do Sejmu, który polską, która nie miała z tą decy- krople Krwi Pańskiej, rozlane na rzyszącej mu ideologii. Natomiast USRR…” do Polski. Dokument miał z kolei wybrać Bieruta na zją nic wspólnego paląc ich domy ołtarzach i posadzce kościołów – syndrom wyłącznego sprawowa- mówi o dobrowolnym przesie- prezydenta, zaproponował to i gospodarstwa oraz ograbiając z i aby zanieśli je przed boży tron. nia władzy i rabunku własności dleniu, w rzeczywistości jednak, prymasowi wiceminister spraw dobytku. Przesiedlenia zakończy- Niech je zaniosą razem z tą drugą ludzi uznanych za wroga pozwala jak możemy wywnioskować z wewnętrznych, a Hlond na to: ły się 15 czerwca 1946 roku, jaki ofiarą: z męczeńską krwią, łzami i określić komunistów jako Sarma- przebiegu wydarzeń, przesiedle- „Wybory do tego Sejmu są naj- więc związek z nimi miało spale- cierpieniem tych, którzy stali się tów. Ukraińcy i Żydzi znowu pła- nie przedstawicieli obu narodów większym oszustwem w dziejach nie przez UPA np. wsi Wirtyłów, uczestnikami „Kalwarii Wscho- cili za władzę uzurpowaną przez można nazwać deportacją (czyli Polski. Kościół tego akceptować Łodzina, Temeszów (10.09.1946) du”.Biskup polowy dodał, że jedną z grup w imieniu narodu wypędzeniem, przymusowym nie może”. (https://dziadul.blog. oraz Prusiek (21/22.10.1946), Chrystus każe nam przebaczać, hegemona, za legitymizację likwi- przesiedleniem). Oficjalnie prze- polityka.pl/2016/07/04/august- tego już Motyka nie podaje. Pod jak świętemu Piotrowi, nie sie- dowania przez komunistów prze- siedlenie Ukraińców z Polski na -hlond-prymas-po-przejsciach/ ) koniec czerwca 1947 r. dowódca dem, a 77 razy. Warunkiem prze- mocy szlachty. Jednak komuniści Ukrainę trwało od 15 paździer- „Jedyną szansą uniknięcia repre- pododdziału UPA pisał w liście baczenia i pojednania jest jednak nie zdołali dokonać drugiego kro- nika 1944 r. do 15 czerwca 1946 sji dla księży greckokatolickich do „Berkuta”: „Zaczęliśmy na- prawda. (Tomasz Gołąb /GN: ku: odmienić oblicza polskiego r., a Polaków z Ukrainy – od 15 było objęcie parafii rzymskoka- tychmiast palić wysiedlone wsie, Kończymy tamte Msze św. W: Kościoła.” (s. 214) listopada 1944 r. do 1 września tolickich. Stało się to możliwe, rozbrajać ORMO, wypędzać ko- http://warszawa.gosc.pl/ 1946 r. W maju 1946 r. pojawiły gdy 10 grudnia 1946 Pius XII lonistów, a miejscowych Polaków doc/1626726.Konczymy-tamte- Komuniści polscy byli więc odła- się liczne problemy na przejściu nadał kardynałowi Hlondowi zostawialiśmy w spokoju. Ale od -Msze-sw ; 11.07.2013 ). Msze mem tradycji szlacheckiej! Ber- granicznym Rawa Ruska. Władze uprawnienia Delegata Ojca Świę- razu następnego dnia Wojsko Pol- niedokończone zostały więc po man, Minc, Zambrowski, Fejgin, ukraińskie przeprowadzały tam tego dla katolików obrządków skie wysiedliło wszystkich tych wysłaniu bp. Trofimaka na eme- Romkowski, Różański, Świa- „szczegółową rewizję rzeczy i wschodnich. Kapłani greckoka- zostawionych przez nas Polaków” ryturę zakończone pod pomni- tło, Brystygier, Chajn, Woliń- osobistą, do badań ginekologicz- toliccy nie przechodzili formal- (Akcja „Wisła” 1947, s. 505). Z kiem w Warszawie, nie w łuckiej ska, Mietkowski, Andrzejewski, nych kobiet włącznie”, odbiera- nie na obrządek łaciński, lecz zachowanych dokumentów jed- katedrze katolickiej. Morel, Komar, Grosz, Humer, jąc jednocześnie wszystkie złote stawali się tzw. birytualistami. nak wynika jednoznacznie, że Kiryluk, Steca... Dlatego też: przedmioty. Pracowali w kościołach rzym- UPA nie zostawiała w spokoju Rozdział czwarty: „Ukraińska ”Ukraińcy i Żydzi znowu płaci- skokatolickich do czasu, gdy nie „miejscowych Polaków”, byli (re)wolta Rusinów”. Podrozdział li za władzę uzurpowaną przez „Olbrzymie zaangażowanie się pojawiła się możliwość objęcia oni mordowani jako „koloniści” „Rusini, czyli pół-Polacy”; Huk jedną z grup w imieniu narodu Kościoła rzymskokatolickiego w parafii greckokatolickiej. 31 mar- na „etnicznych terenach ukraiń- pisze: „Przez kilka wieków elity hegemona”. Jednak nie zdołali podbój oraz integrację zarów- ca 1947 prymas mianował ponad- skich” zarówno na Chełmszczyź- polskie nie rozważały usunięcia „odmienić oblicza polskiego Ko- no nowego polskiego zachodu, to dwóch wikariuszy generalnych nie jak i na Podkarpaciu, w tym w Rusinów zarówno z przestrzeni ścioła” na... Cerkiew? Ale prze- jak i nowego, bo bez Ukraińców, dla Kościoła greckokatolickiego Bieszczadach. kultury, jak i realnego terytorium cież próbowali, m.in. izolując wschodu, świadczy o tym, że Ko- w Polsce. Zostali nimi ks. Bazyli ich zamieszkiwania. Nic dziw- kardynała Stefana Wyszyńskiego ściół traktował „tradycyjne” te- Hrynyk dla diecezji przemyskiej Przejmujący obraz Bieszczadów nego, ponieważ „przed Wiosną w Komańczy. rytoria jako miejsce przeznaczo- i ks. Mikołaj Deńko dla Łem- z 1953 roku przedstawił Zyg- Ludów uważano Ukraińców za ne wyłącznie dla polskich rzym- kowszczyzny.” (https://pl.wi- munt Rygiel w książce Opowieści szczep polski, różniący się od „Od manifestu z 22 lipca 1944 r. skich katolików.” (s. 222) kipedia.org/wiki/Ko%C5%9B- bieszczadzkiego leśnika (Krosno Polaków wyłącznie obrządkiem, do układu o wymianie ludności ci%C3%B3%C5%82_grecko- 1996). Jest to opis wyprawy le- gdyż język ukraiński uważano z 9 września 1944 r. nie minę- Huk ujrzał „olbrzymie” armie katolicki_w_Polsce_w_lata- śników z Ustrzyk Dolnych w celu za narzecze języka polskiego, ły nawet 2 miesiące. Nie odbyły Kościoła rzymskokatolickiego ch_1945%E2%80%931989 ) „dokonania lustracji terenów le- a kulturę i literaturę ukraińską się najmniejsze konsultacje spo- zaangażowane „w podbój i inte- śnych po lewej stronie Sanu – od traktowano jako część składową łeczne czy próby zbadania opinii grację nowego polskiego zacho- A Kardynał Stefan Wyszyński Ustrzyk Górnych do Hulskiego”. kultury i literatury polskiej”. (s. obywateli polskich. Polityka jak du”. Zarówno marszałek Żukow jako „sojusznik” PPR/PZPR? Tak Mosty na Sanie były poniszczo- 203 – 204) najszybszego tworzenia faktów jak i marszałek Koniew stali na zrozumiał Huk „non possumus”, ne, drogi porastały młodą ol- dokonanych została zastosowana na czele tej „krucjaty”? czego skutkiem było aresztowa- chą i krzewami, wsie popalone. Czyli chłop pańszczyźniany Ru- racjonalnie i z całą mocą. Ko- nie Wyszyńskiego? Tych kłamstw Ostatnie domy zamieszkałe przez sin/Ukrainiec był „szczepem pol- munistyczna stawka na przemoc „Hierarchia i duchowieństwo wynikających z nienawiści do przesiedleńców znajdowały się skim”, ale nie kimś Obcym. A wobec Obcych jako strategia po- polskie poparły wyeliminowanie Kościoła nie warto nawet komen- w Lutowiskach, placówka WOP na s. 143 Huk twierdził: „W imię stępowania z własnym narodem Ukraińców z Polski. W ramach tować. dopiero się organizowała. Da- wyeliminowania antyludzi z kre- okazała się nader skuteczna w kościelnej strategii czystka etnicz- lej była pustka, cisza, przy dro- sów, autochtoni nie tyle znaleźli odniesieniu do kreowania postaw na na nierzymskich katolikach „Podpisując we wrześniu 1944 dze sterczały resztki ruin wsi. W się poza polem uwagi, ile zostali Polaków wobec Ukraińców czy była korzystna dla ich rzymsko- r. umowę z rządem radzieckiej Ustrzykach Górnych, w rozpada- wyrzuceni z kultury.” Czyli „byli Żydów. Tę formę przemocy na- katolickiej Polski. Cementowa- Ukrainy o deportacji, rząd pol- jących się barakach, znajdowała za, a nawet przeciw” - klasycz- zwali oni „obroną przed UPA”, ła ogół wiernych, nie pozwalała ski kierował do polskich chłopów się placówka WOP. Jesienią tego ny przykład tez historiografii wg jednak konflikt z UPA (czytaj: z władzom na wykorzystanie mniej- czytelny sygnał, że do przejęcia roku została zlikwidowana, ale Huka. Ukraińcami) został przez komuni- szości wyznaniowych jako czyn- za darmo zostanie kilkaset tysię- jeszcze w sierpniu (4 - 6) spędził stów narzucony nie tylko Ukraiń- nika osłabiania Kościoła. W kwe- cy gospodarstw rolnych wraz z tutaj trzy noce z grupą przyjaciół com, ale i Polakom – i nie wywo- stii ukraińskiej oraz niemieckiej ziemią. Inicjatywa spotkała się z ksiądz Karol Wojtyła. Natomiast łał zdziwienia czy zgorszenia tych PPR/PZPR nie miała sojusznika przychylnym przyjęciem – stwa- w kwietniu dowódca strażnicy „Wybiegając nieco naprzód ostatnich.” (s. 217) większego od aparatu kościelne- rzała możliwość szybkiego i ła- WOP mówił do leśników: „Wi- stwierdzę, że istnieje fundamen- go kardynałów Augusta Hlonda i twego wzbogacenia się Polaków dzicie, panowie, po naszej stro- talna zbieżność między koncep- Jak to nie było konsultacji spo- Stefana Wyszyńskiego.” (s. 222) na majątku poukraińskim.” (s. nie 40 km w kierunku Cisnej i 20 cjami Romana Dmowskiego, do- łecznych? Delegatura „rządu 222) km na północ nie ma żywej du- tyczącymi kresów, Rusinów i Ży- londyńskiego” raportowała, że Gdzie Huk czytał te głosy popar- szy. Dookoła granica radziecka, dów, a myślą nazistowskiego sze- Polacy nie chcą opuszczać swo- cia hierarchii i duchowieństwa Motyka cytuje ściśle tajną instruk- dokładnie nadzorowana. Ciągle fa Generalnego Gubernatorstwa ich domów na Kresach, a OUN polskiego? Nie powołał się nawet cję „ukraińskiego podziemia” coś żołnierze znajdują, porzucone Hansa Franka w okresie okupa- stwierdził, że Ukraińcy nie chcą na jeden taki dokument. „Czystka w Polsce z dnia 18 października lub schowane w wypróchniałych cji. „Niemcy powrócili na ziemie, opuszczać swoich domów na etniczna na nierzymskich katoli- 1944 roku: „Wśród Polaków roz- drzewach karabiny, jakieś skrzyn- które od początku do nich nale- tzw. Zakerzoni. Przecież Huk kach” w Polsce nie miała miejsca. puszczać słuchy, że jeśli ktoś zaj- ki z papierzyskami, narzędzia.” żały. Nie my więc jesteśmy tam nie jest aż takim ignorantem hi- Natomiast na „niekatolikach” mie ukraińskie gospodarstwo, bę- obcym narodem, lecz Polacy” storycznym, aby domagać się dokonana została przez Niem- dzie fizycznie zlikwidowany. Tych, I dziesięć lat później w Biesz- – twierdził Frank, jednoznacznie „konsultacji społecznych” od ców, nosi ona nazwę Holokaustu, którzy nie posłuchają, fizycznie czadach: „Wypalone, zburzone określając pozbawienie ich praw Osóbki- Morawskiego i Chrusz- o czym Huk powinien wiedzieć. likwidować, nie wyłączając ko- wioski zaczął porastać las. Sady do przyszłości. Dmowski prze- czowa? Komuniści ukraińscy nie Tym bardziej, że dokonali jej rę- biet i dzieci”. (Grzegorz Moty- zdziczały, poginęły zwierzęta szedł tę drogę 40 lat wcześniej.” musieli ”kreować postaw” Ukra- kami ukraińskich kolaborantów, ka: Od rzezi wołyńskiej do akcji domowe. Najlepiej dawały sobie (s. 206 – 207) ińców wobec Polaków i Żydów, głównie faszystowko-nazistow- „Wisła”. Konflikt polsko-ukraiń- radę koty, krzyżując się za żbika- gdyż skuteczniej od nich robiła skiej Ukraińskiej Policji Pomoc- ski 1943 – 1947. Wydawnictwo mi. Ziemi przez przeszło dziesięć 1 grudnia 2020 - strona 28 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl lat w ogóle nie uprawiano. Teraz, kiego, co świadczyło o polskości 1952 roku w sposób tajny (przed obywateli polskich narodowo- Jasną Górą. Po wymordowaniu kiedy zalesienie wynosi 70 proc., tych ziem, w tym cenne zabytki. kim?, przed Stalinem?) postano- ści ukraińskiej podejrzanych o we wnętrzach klasztoru kilku- trudno sobie wyobrazić, że przed Ocalały te kościoły rzymskokato- wili naprawić jego błąd krzyw- współpracę z UPA i działalność set Polaków, którzy schronili się wojną wynosiło tylko 30 proc.” lickie, które zamieniono na cer- dzący Ukraińców w Polsce (w przeciwko Polsce. Większość ich w tym świętym miejscu, lokalni (http://zb.eco.pl/GH/1/histo_p. kwie prawosławne (np. w Bełzie i tym czasie w sowieckiej Ukrainie skazano bez wyroków sądowych banderowcy współpracujący z htm ) Krystynopolu noszącym obecnie trwał nadal brutalny terror stali- – nigdy nie udowodniono im SS Galizien przez kilka dni ogra- nazwę Czerwonograd). W Biesz- nowski!). O ”poprawie położenia winy. Związek Ukraińców w Pol- biali zniszczony klasztor – jeden W 1951 roku okazało się, że „et- czadach rozebrana została jedna materialnego” ludności polskiej sce od dawna walczył o odszko- z najzasobniejszych w precjoza i nograficzna granica” pomiędzy cerkiew, w Lutowiskach w 1980 deportowanej z Kresów Biuro dowania, udało się dopiero teraz. skarby sztuki na całych Kresach. „plemionami ukraińskimi a pol- roku, a materiał użyto na budowę Polityczne PZPR nie myślało ani – Sądziliśmy, że mamy pełną listę Według ocalałych z pogromu skimi” nie jest zgodna z granicą kościoła w Dwerniku. Większość tajnie ani jawnie. Kto personalnie żyjących „jaworzniaków”, ale w kapłanów wartość zrabowanych państwową pomiędzy Ukraińską pozostałych cerkwi zamieniono i w imię jakich racji politycznych ostatnich tygodniach zgłosiło się skarbów klasztornych sięgała kil- Socjalistyczną Republiką Ra- na kościoły rzymskokatolickie. o tym zadecydował? Wiadomo, do nas jeszcze kilku z Bieszcza- ku milionów dolarów.” dziecką a Polską Rzeczpospolitą Sowieci wysiedlili miasto Ustrzy- że w służbach specjalnych PRL-u dów – informuje Piotr Tyma, se- Ludową. Rządy, na Ukrainie po- ki Dolne, oraz Lutowiska i kilka- (zwłaszcza w UB) oraz w PZPR kretarz ZUwP w Warszawie. /.../ „W 1944 r. w kwestii ukraińskiej słuszne woli „rad”, a w Polsce naście wsi. Interesujący jest fakt, funkcjonowała duża grupa zbrod- Będzie im przysługiwać ponad nastąpiła arcyważna wymiana woli „ludu” (jak to zapisano w że podczas spisu narodowego w niarzy ukraińskich z UPA, naj- 560 zł miesięcznie.” symboliczna: „zgodę” Polaków nazwach państw) zadecydowały 1921 roku np. wszyscy mieszkań- częściej pod fałszywymi nazwi- na oddanie Sowietom Lwowa i o naprawieniu tego błędu, po- cy Żurawina i Krywki podali na- skami, którymi posługiwali się na W taki to sposób Polacy „wzbo- kresów komuniści opłacili ogło- pełnionego podczas wytyczania rodowość polską, w Lutowiskach podstawie dokumentów zrabowa- gacili się na majątku poukraiń- szeniem ogólnonarodowej wojny granicy według linii Curzona. Co narodowość polską podało 947 nych ich polskim ofiarom. skim”. A Ukraińcy „zbiednieli” z Ukraińcami, o której wiadomo prawda niektórzy Ukraińcy nadal osób, żydowską 579 a ruską 559. na majątku popolskim, ponieważ było, że odbyłaby się także bez szeptali o tym, że należy im się W Smolniku na 520 mieszkań- „Przesiedlona na Ziemie Zachod- zagarnęli polskie województwa: komunistów, ponieważ Polacy nie „etnograficznie” cała „Zacurzo- ców aż 516 podało narodowość nie i Północne w ramach operacji wołyńskie, tarnopolskie, stani- mieli jakoby prawa oddać Ukra- nia”, a Polacy, że należy im się polską. Oczywiście w maju 1951 >Wisła< ludność ukraińska, ro- sławowskie i większość woj, ińcom Lwowa bez walki. A że sto- cała Małopolska Wschodnia (jak roku sowieci wszystkie osoby wy- dziny mieszane i Polacy uzyskali lwowskiego z miastem Semper czona została w innym miejscu, sama nazwa wskazuje) i „zawsze wieźli w głąb ZSRR, także naro- lepsze od dotychczasowych go- Fidelis. Lucyna Kulińska w ar- niż powinna? Najważniejsze było wierny” Lwów, ale okazało się, dowości polskiej. Nie wiadomo, spodarstwa rolne. W latach 1957- tykule „Zapomnij o Kresach” to, że została ogłoszona i trwała.” że rządy nie zamierzają zamie- ilu Polaków uciekło przed terro- 1959, państwo udzieliło przesie- pisze: „Bardzo bolesny jest dla (s. 223) nić Bieszczadów na Lwów – co rem UPA z tych terenów przed dleńcom kredytów na łączną sumę Polaków problem zbiorów lwow- miałoby uzasadnienie „demogra- 1945 rokiem, ilu zostało przesie- 170 min złotych, co jak na ów- skich. Pozostały tam bowiem Polacy nie mogli walczyć o ficzne”, gdyż w Bieszczadach do dlonych do Polski oraz ilu zginęło czesne czasy było kwotą ogrom- polonica, nie ucrainica. Obra- Lwów we Lwowie? Przecież „ludobójczych” przesiedleń prze- z rąk nacjonalistów ukraińskich ną. Znaczna część tych kredytów zy Malczewskiego ze zbiorów walczyli tutaj w lipcu 1944 roku ważała ludność... niech będzie, oraz w wyniku represji sowiec- była bezzwrotna lub częścio- Lanckorońskich, prawie 7 tysięcy z okupantem niemieckim. Nie że ukraińska, a w województwie kich w czasie „przynależności”, wo umorzona w latach następ- kodeksów rękopiśmiennych, kil- walczyli z oddziałami ukraiń- lwowskim i mieście Lwowie do a faktycznie okupacji tych tere- nych”. (Na Rubieży, nr 81,2005). kutysięczna kolekcja autografów skimi, bo ich tu nie było. Były czasu „repatriacji” ludność pol- nów przez ZSRR, w latach 1944 Po październikowym przełomie wybitnych polskich osobistości, oddziały AK, bo Lwów był pol- ska, i to pomimo pracowitego jej – 1951. Dzisiaj można żałować, w 1956 roku Ukraińcy zorgani- jedyny, dziś niszczejący komplet ski. O Lwów wówczas mogliby wyrzynania przez UPA. Okaza- że polscy negocjatorzy nie „od- zowali się w Ukraińskim Towa- prasy polskiej od XVIII wieku, walczyć z Sowietami, ale to było ło się, że „etnicznie polska” jest kupili” w 1951 roku Niżankowic, rzystwie Społeczno-Kulturalnym, 9 tysięcy archiwaliów muzycz- nierealne. AK tylko mogła za- jeszcze większa część Bieszcza- Dobromila i Chyrowa. Wówczas które rozpoczęło agitację na rzecz nych, licząca 11,5 tysiąca sztuk akcentować polskość Lwowa, i dów, a „etnicznie ukraińskie” są i tak nie miałoby to większego powrotu Rusinów i Łemków na kolekcja map, 55 tysięcy rycin, to zrobiła. „Zgoda” Polaków na okolice Sokala, Waręża, Uhnowa, wpływu na stan budżetu państwa, „ziemie przodków”; akcja jednak zbiory grafik polskich od XVI oddanie Lwowa nie nastąpiła, Bełza, Ostrowa, Tartakowa, Żól- całkowicie kontrolowanego przez nie powiodła się. Tylko nieliczne wieku ze wspomnianej już kolek- wymuszona została na marionet- kwi, Krystynopola. Tym razem sowieckich namiestników w Pol- rodziny chłopskie decydowały się cji Pawlikowskich, zbrojownia kowym rządzie polskim przez argumentem nie była „etnicz- sce. Eksploatowali nasz kraj we- na powrót do stron rodzinnych. książąt Lubomirskich, porcelana, Stalina, za zgodą „sojuszniczych ność”. 15 lutego 1951 roku umo- dług własnego uznania i praw- Reimigracja objęła także Łem- przedmioty rzemiosła artystycz- aliantów”. Taką decyzję podjęła wę zmieniającą przebieg granicy dopodobnie bardziej już by nie ków pochodzących z bardziej nego, galeria obrazów, bibliote- tzw. Wielka Trójka w dniach 4 podpisał w Moskwie ze strony mogli, natomiast udałoby się ura- rozwiniętych wsi górskich, z du- ka i zbiory muzeum Baworow- – 11 lutego 1945 roku w Jałcie polskiej wicepremier Aleksander tować kilka cennych zabytków żych gospodarstw, najczęściej skich, różne zbiory archiwalne na konferencji, w której wzięli Zawadzki, a ze strony sowieckiej kultury polskiej. W ten sposób ludzi starszych wiekiem, którym – rodowe, prywatne i klasztorne, udział Józef Stalin, Franklin D. minister spraw zagranicznych etnicznie polskie Niżankowice, trudniej, niż młodym, było się i oczywiście lwia część do dziś Roosevelt i Winston Churchill. Andriej Wyszyński, wcześniej Dobromil i Chyrów zostały na te- dostosować do nowych warun- nieodzyskanych zbiorów Zakładu Do dziś pozostaje ona symbolem stalinowski oprawca sądowy w renie socjalistycznej Ukrainy. ków bytowania. Wtedy między Narodowego im. Ossolińskich. zdrady zachodnich sojuszników roli prokuratora. Według oficjal- innymi powróciło do Komańczy W 1946 roku drobna część zbio- wobec Polski i ich zgody na pod- nego komunikatu ogłoszonego Zdzisław Konieczny, przesiedle- 226 osób, do Szczawnego – 305 rów została Polsce zwrócona porządkowanie Europy Wschod- trzy miesiące później, to rząd nie ludności ukraińsko-ruskiej, a osób. Niektórzy wracali jeszcze przy akompaniamencie wielkiej niej totalitarnemu imperium so- PRL zwrócił się do rządu ZSRR zwłaszcza znalezienie się jej w później, choć nie mieli do czego, akcji propagandowej jako „dary wieckiemu. Było to już „pokło- z prośbą o zamianę niewielkie- nowym miejscu zamieszkania, bo jak wiadomo, ich obejścia za- narodu radzieckiego dla naro- sie” konferencji teherańskiej (li- go pogranicznego odcinka Pol- nazwał „szokiem cywilizacyj- raz po opuszczeniu zostały przez du polskiego”, ale była to tylko stopad-grudzień 1943). Nie było ski na równorzędny mu odcinek nym”. Zamiana kurnych chaty- UPA spalone. Nie przejmowali garstka zrabowanych skarbów. także „walki o Lwów” w innym pograniczny ZSRR „z powodów nek na murowane, wysokie i wie- się tym, na nowych miejscach Po licznych reorganizacjach mu- miejscu. „W innym miejscu” Po- ekonomicznego ciążenia tych od- lopokojowe „pałace” musiała być zdołali się wzbogacić, a sprze- zeów lwowskich polskie zbiory lacy walczyli z agresją band UPA cinków do przyległych regionów dla niejednego Ukraińca i Łemka dane gospodarstwa poniemieckie zostały wplecione w ekspozycje o te „inne miejsca” na terytorium ZSRR i Polski”. Dobroduszny i szokiem. Spodziewali się kary, pozwoliły im na wybudowanie ukraińskie i swoiście „przepra- tzw. Polski Lubelskiej. Te „inne hojny rząd ZSRR zgodził się z surowych represji – zwłaszcza ci, w rodzinnych wsiach domów tak cowane”, aby udowadniać nie miejsca” także zostały ustalo- prośbą rządu PRL w ramach „bra- co mieli wiele na sumieniu i krew- okazałych, że budziły ogólną za- polskość, ale odwieczną kulturo- ne w Jałcie. Czyżby Huk kwe- terskiej pomocy”. Po latach wy- niaków w UPA, a tymczasem spo- zdrość, a dziś wiele z nich służy wą „ukraińskość” Lwowa i Kre- stionował ustalenia jałtańskie? szło na jaw, że przy okazji zagar- tkała ich nieoczekiwana nagroda. jako prywatne pensjonaty tury- sów. Dla Polaków szczególnie Chyba nie proponuje zamiany niania bogatych pokładów węglo- Całą ogromną propagandę bande- styczne. bolesna jest nieobecność w kraju Lwowa (wówczas zdecydowaną wych leżących na terenach pol- rowską, o polskiej odpłacie diabli dzieł czołowych przedstawicieli przewagę miała ludność polska,. skich „wymienianych” z ZSRR wzięli. „Przesiedlenie ludności W 2000 r. Naczelny Sąd Admini- malarstwa polskiego od poł. XVI według spisu powszechnego z co było prawdziwym powodem ukraińskiej – pisze Konieczny – stracyjny stwierdził, że Ukraiń- do połowy XX wieku i zbiory eu- 1931 roku 63,5% ludności miasta „transakcji”, Sowieci chcieli jesz- było dla niej szokiem cywiliza- com i Łemkom wysiedlanym w ropejskiej sztuki, dziś prezento- posługiwało się językiem pol- cze znacznej dopłaty (”w złocie”) cyjnym z uwagi na oderwanie ich 1947 r. podczas operacji „Wisła’ wane w lwowskiej galerii. W ten skim, 24,1% jidysz i hebrajskim, za „bieszczadzką naftę”. Ponie- od wiosek, które zamieszkiwali odbierano nieruchomości z naru- sposób został nam odebrany do- a 11,3% ukraińskim lub ruskim) waż na „dopłatę” polscy negocja- dotychczas, uzyskanie znacznie szeniem prawa. Zadecydował on, robek naszych antenatów. Należy na Bieszczady (wówczas przewa- torzy nie zgodzili się, planowane lepszych zabudowań mieszkal- że Stefanowi Hładykowi zostanie pamiętać, że nasze roszczenia nie żała tutaj na wsiach ludność ukra- do wymiany terytorium ZSRR nych i gospodarczych, nawet gdy zwrócone 7 hektarów lasów. W ulegają w świetle konwencji mię- ińska)? Jednakże Przemyśl przed zostało „okrojone” o miejsco- były one częściowo zniszczone sądach było wówczas 230 podob- dzynarodowych przedawnieniu. II wojną światową w 1939 r. miał wości Niżankowice, Dobromil i oraz większych nadziałów ziemi nych spraw, a ich łączną liczbę Istnieją dokumenty wskazujące 62 272 mieszkańców, 63,3 proc. Chyrów, przez co linia kolejowa od posiadanych dotychczas”. szacowano na 10 tysięcy. Czy jednoznacznie, że wiele kolekcji narodowości polskiej, 29,5 proc. Przemyśl – Ustrzyki Dolne nie Hładyk i inni oddadzą dane im przekazanych przez darczyńców narodowości żydowskiej, 7 proc. mogła być przez Polskę wykorzy- Motyka pisze, że już w kwietniu w zamian gospodarstwa na Zie- do muzeów lwowskich było opa- ukraińskiej oraz 0,2 proc. innych. stywana, a właśnie Krościenko i 1952 roku: „Biuro Polityczne miach Odzyskanych? Oczywi- trzonych zastrzeżeniami, że na- Był więc zdecydowanie miastem Ustrzyki Dolne „otrzymywała” PZPR przyjęło tajną uchwałę, w ście, że nie. leżeć mają do narodu polskiego. polskim. Polska. Podobno tereny polskie której zdecydowano o podjęciu Ich wola została więc pogwałco- i „ukraińskie” były równoważne działań mających na celu po- Rzeszowska prasa codzienna po- na. /.../ Nie zwrócono nam zagra- „Wojna została Ukraińcom wy- powierzchniowo i liczyły po oko- prawę położenia materialnego dała latem 2004 roku: „Pięć osób bionej Biblioteki Krzemieniec- powiedziana tam, gdzie na szczę- ło 480 km². Wymianę tę nazwa- ludności ukraińskiej, a także za- z gminy Baligród przez prawie kiej, wywiezionej po powstaniu ście dla komunistów ten konflikt no „Akcją HT”. Polacy zaczęli spokojenie jej potrzeb kultural- 60 lat nie wiedziało, że należy im listopadowym, ani biblioteki i w ogóle mógł jeszcze zaistnieć: wyjeżdżać z Sokalszczyzny w no-oświatowych..” (Grzegorz się odszkodowanie za uwięzienie galerii Stanisława Augusta (która na pozostałościach wschodniej październiku. Większość trafiła w Motyka: Od rzezi wołyńskiej do w Centralnym Obozie Pracy w do dziś znajduje się w Kijowie). kolonii. W tym sensie kapitalne Bieszczady, do Ustrzyk Dolnych, akcji „Wisła”. Konflikt polsko- Jaworznie. Po artykule w „Nowi- Przykładem współdziałania na- znaczenie miał podarunek Józefa Krościenka, Czarnej, Żłobka, -ukraiński 1943 – 1947. Wydaw- nach” ich wnioski o przyznanie cjonalistów z formacjami nie- Stalina dla komunistów i ich Rze- Lutowisk (które w latach 1944 nictwo Literackie, Kraków 2011, rent trafiły do premiera. Pieniądze mieckimi może być napad i znisz- czypospolitej Polskiej: zamiesz- – 1955 nazywały się Szewczen- s. 443). W mrocznym okresie mogą otrzymać jeszcze w tym czenie wspaniałego i bogatego kane przez Ukraińców tereny kowo), Michniowca, Rabego, Li- „kultu stalinowskiego” ci sami roku. W Jaworznie sanktuarium w Podkamieniu. Był na zachód od Bugu i Sanu. Bez pia, Jasienia. Na Sokalszczyźnie komuniści polscy, którzy realizo- to klasztor zasobny i porówny- tego daru kilka dywizji Wojska rozpoczęto niszczenie wszyst- wali politykę Stalina, w kwietniu więziono w latach 1947-1949 walny jedynie z częstochowską Polskiego straciłoby sens istnie- www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 29 nia, tymczasem ich walka była wszystko to co nas dzieli, w tym Na zjeździe Rady Polonii w Buf- bezwzględnych i eksterminacyj- „jaskini ukraińskiej organizacji nieodzowna dla jak najbardziej także negatywne patrzenie na falo w Ameryce na wniosek ks. nych prześladowaniach Żydów”. wojskowej” odbywającej naradę. narodowego ukonstytuowania się UPA. /.../ Dążyć wszelkimi środ- Szubińskiego uchwalono protest W Polsce od drugiej połowy 1942 Tak – naradę sztabu, bo jeden z komunizmu w Polsce. (s. 223 – kami i sposobami do odbudowa- przeciw ghettom i bestialskim r. Armia Krajowa i Delegatura tych panów zwał się Melnyk, a był 224) nia ukraińskiego charakteru Za- prześladowaniom Żydów w Pol- Rządu na Kraj współpracowały zięciem pułkownika sztabu Kono- curzonii podkreślając, że samo- sce. Takie jest stanowisko Pola- m.in. z Żydowską Organizacją walca, który pracował na rzecz B. Huk powiela tezy zawarte w stijna Ukraina nigdy z tych ziem ków!” Bojową. Z kolei w grudniu 1942 berlińskiego wywiadu, a wykryty uchwałach nacjonalistów ukraiń- nie zrezygnuje i w odpowiednim r. przy Delegaturze Rządu po- – zbiegł, właśnie w tym czasie.” skich już od 1929 roku. Podczas momencie o nie się upomni. Jeśli Uchwała Rady Narodowej RP w wstała Rada Pomocy Żydom (Że- (Rajmund Scholz: Wojny – lasy I Kongresu Ukraińskich Nacjona- Polacy będą się upierać, to Ukra- sprawie masowych niemieckich gota), dzięki czemu udało się ura- – ludzie; Olsztyn 1984, s. 120). listów w Wiedniu (28 styczeń – 3 ina względem nich bez najmniej- mordów ludności żydowskiej w tować dziesiątki tysięcy Żydów. „Wtedy nie wiedziałem, co to za luty 1929 r) powołano Organiza- szego wahania użyje siły zbroj- okupowanej Polsce [fragment] O misji Witolda Pileckiego w KL ptaszki, ale policjant, któremu o cję Ukraińskich Nacjonalistów. nej.” Tekst tej uchwały po prze- – Londyn, 27 listopada 1942: Auschwitz Huk nic nie słyszał? tym zebraniu powiedziałem, rzekł Miała ona zmierzać do „odzyska- tłumaczeniu Agencja Konsularna „Rada Narodowa RP uroczyście Cóż, ani Gross ani Grabowski o mi, że to są instruktorowie har- nia, budowy, obrony i powiększa- RP we Lwowie, pismem z dnia oświadcza: Naród Polski nadal tym nie piszą, więc i skąd miałby cerzy ukraińskich, których obóz nia niezależnego, zjednoczonego 20 marca 1991 r. przesłała do Ko- jak dotąd bohaterską swą postawą wiedzieć. mieści się o 2 km od pałacu me- ukraińskiego państwa narodowe- misji Sejmowej d/s Polski w War- w Kraju gromadzi i ostrzy wśród tropolity Szeptyckiego, w metro- go” (Ukrajinśka Samostijna So- szawie, do Ministerstwa Spraw niewymownych cierpień siły swe Wyniszczenie Żydów prowadzo- politalnym lesie. Mówił też, że co borna Derżawa), które miało ob- Zagranicznych dep. Prasy i Infor- na dzień kary sprawiedliwej. ne w Stanisławowie usiłowało lata odbywają się tam ćwiczenia jąć wszystkie „ukraińskie ziemie macji w Warszawie, do Instytutu Rada Narodowa RP zwraca się dokumentować polskie podzie- wojskowe po lasach i że niby nikt etnograficzne”, czyli te, które we Historii PAN w Warszawie i kilku do wszystkich Narodów Alianc- mie. Dokumentację filmową i o tym nie wie – bo lasy prywat- wczesnym średniowieczu (!) były, innych miejsc, zaś opublikowany kich, do wszystkich narodów raporty przekazywano za pośred- ne. /.../ Okazało się, z półsłówek zdaniem nacjonalistów, zasiedlo- 12-14 kwietnia 1991 r. w gazecie cierpiących dziś wraz z Narodem nictwem kolejarzy do Krakowa, a Julka Łewyckiego, że wszyscy ci ne przez Ukraińców. Zastrzeżono, „Polska Zbrojna”, organie Mi- Polskim pod knutem niemieckim, potem na zachód. Tadeusz Kasz- panowie są oficjalnie urzędnika- iż granice przyszłego państwa nisterstwa Obrony Narodowej. by wspólnymi siłami podjęły na- telewicz kierujący tą akcją został mi głównego Zarządu Dóbr Me- muszą być jak najlepsze do obro- Ludobójcze rzezie dotknęły lud- tychmiast akcję przeciw temu po- skrytobójczo zamordowany przez tropolii grekokatolickiej we Lwo- ny, co, jak się wydaje, oznaczało ność polską także za Bugiem i za deptaniu i zbezczeszczeniu mo- Ukraińców współpracujących z wie.” (Scholz..., jw., s. 121). Je- przyznanie sobie prawa do włą- Sanem, chociaż wcześniej Ukra- ralności i zasad ludzkości przez Niemcami w dziele zniszczenia when Konowalec był komendan- czenia w jego skład także ziem ińcy wołali „za Bug Lasze” i „za Niemców i przeciw eksterminacji Żydów.” (Prof. dr hab. Maria tem terrorystycznej Ukraińskiej nawet przez nacjonalistów nie San Lasze”. Co prawda wołali Narodu Polskiego i Narodów, Pawłowiczowa: „Ludobójstwa i Wojskowej Organizacji (UWO), uznawanych za ukraińskie” (Mo- zwykle już po wyrżnięciu ludno- której najpotworniejszym wyra- wygnania na kresach“ - Katowice a od 1929 roku przewodniczącym tyka: Ukraińska partyzantka.., s. ści całych wsi, gromad, powiatów, zem są ostatnie masowe mordy - Oświęcim 1999). „Kapitan Woj- faszystowskiej Organizacji Ukra- 48). Uchwała I założycielskiego ale kilkaset tysięcy zdołało uciec popełniane na Żydach w Polsce ska Polskiego II Rzeczypospoli- ińskich Nacjonalistów (OUN), Kongresu OUN z 1929 r. zakłada- za Bug i za San. I już w 1944 roku i w całej przez Hitlera gnębionej tej TADEUSZ TOMASZ KASZ- Andrij Melnyk zakładał OUN i ła całkowite usunięcie wszystkich okazało się, że za Bugiem i za Sa- Europie.” TELEWICZ, został zastrzelony po śmierci szwagra Konowal- okupantów, tj. wszystkich nie- nem ziemie także nie są „Lasze”, przez policjantów ukraińskich ca objął przewodnictwo OUN. -Ukrainców, z ziem, które OUN ale „etnograficznie ukraińskie”. Rząd RP na Uchodźstwie nie 30 września 1943 r. w Stanisła- Metropolita Szeptycki dawał uznała za ukraińskie. Po drugiej Na tych ziemiach ludność polska miał realnej władzy (możliwości wowie” (http://bezprzesady.com/ schronienie największym ukraiń- wojnie światowej ukraińscy fa- była mordowana takimi samymi Polskiego Państwa Podziemne- aktualnosci/apel-pamieci-lezyca- skim zbrodniarzom i umożliwiał szyści włączyli do tych ziem te- barbarzyńskimi metodami. Tutaj go były bardzo ograniczone) na pazdziernik-2013-roku-pamieci- im przygotowywanie „młodych reny południowo-wschodnie Pol- nie było komór gazowych lub terenie, na którym dochodziło kresowych-ofiar ). kadr” do ludobójcze rzezi lud- ski, które określili jako „Zakerzo- szybkiej śmierci od egzekucyjnej do zbrodni na Żydach. Wydawał ności polskiej. To więc Cerkiew nia”, biorąc nazwę od tzw. „linii kuli. Tutaj śmierć przychodziła głównie oświadczenia, protesty. W podrozdziale „Ja tego Żyda greckokatolicka jest odpowie- Curzona”, chociaż jej przebieg po wielogodzinnych, a nawet kil- znam…”, czyli kontekst rzym- dzialna za „genealogię OUN oraz sfałszował doradca Curzona, Żyd kudniowych gwałtach i torturach. Na uwagę zasługuje m.in. wyda- skokatolicki” Huk pisze: „Prze- tragedię polskości na kresach”, z pochodzący z Galicji, Bernstein I tylko człowiek nikczemny może nie 17 kwietnia 1940 roku przez moc wyznaniowa niezmiennie jej przywódcą duchowym, metro- – Znamierowski. Powinni więc ignorować chociażby dzieci nasa- rządy Polski, Wielkiej Brytanii i towarzyszyła Kościołowi na politą Andrzejem Szeptyckim na używać poprawnej historycznie dzane na kołki w płocie, nadzie- Francji wspólnej deklarację prze- kresach, powodując to, że kon- czele. I nic tutaj nie da sofizma- nazwy „Zabernsteinia”. Curzon wane na widły i unoszone do góry ciw „okrutnemu prześladowaniu flikt trwał nie tylko na linii dwór tyzm i chachmęcenie Huka. łaskawie zostawiał Lwów po pol- jako „polskie orły”, gdyż piszcza- Żydów”, podjętej, co istotne, z – wieś, ale także na linii para- skiej stronie swojej „linii etnogra- ły z bólu i machały rozpaczliwie polskiej inicjatywy. W tym czasie fia rzymskokatolicka – parafia „Biskupi polscy byli urzeczeni ficznej”, o czym ukraińscy faszy- rękami i nogami w powietrzu Niemcy nie przeprowadzali jesz- wschodnia (greckokatolicka bądź sprawczymi możliwościami na- ści nie chcą wiedzieć. - a wyłącznie rozczulać się nad cze systematycznej eksterminacji prawosławna). Z tego względu zizmu wobec Żydów, zatem eli- krzywdą „wyrwanych z korzeni narodu żydowskiego, choć już polski Kościół rzymskokatolicki minowanie Ukraińców potrak- Nacjonalistów ukraińskich nie ojcowizny” Ukraińców przesie- wówczas stanowisko Rządu RP ponosi część odpowiedzialności towali jako działanie pożądane interesowało porozumienie z Po- dlonych na Ziemie Odzyskane, było jasne i stanowcze. W doku- za genealogię OUN oraz tragedię w sferze stosunków religijnych, lakami, ale wyłącznie oddanie zarzucając Polakom, że akcja ta mencie napisano wprost, że „do polskości na kresach. W latach społecznych i narodowych. W im „ziem etnograficznie ukraiń- była „ludobójstwem”. prześladowań Polaków dołącza 40. XX w., gdy dalsza obecność odróżnieniu od minionych stu- skich” (co najmniej z Chełmem, się okrutne traktowanie ludności państwa polskiego okazała się leci, kiedy ówczesnych Rusinów, Zamościem, Przemyślem, Sa- „Wspomniana wymiana symbo- żydowskiej”. /.../ Warto też pa- tam niemożliwością, on wolał do prawosławnych czy greckich ka- nokiem – aż po Krynicę), gdzie liczna pomiędzy komunistami a miętać o nocie ambasadora RP w końca nawoływać do wierności tolików, powoli usuwał rodzimy, mogliby ustanowić „Ukrainśką Polakami oraz Polakami a ko- Londynie Edwarda Raczyńskiego Polsce zamiast zwrócić się do rzymskokatolicki reżim szlachec- Samostijną Soborną Derżawę” munistami trwała dłużej niż kon- do Rządów Narodów Zjednoczo- swych wiernych z apelem o za- ki Korony Polskiej, tym razem , państwo faszystowskie, sprzy- flikt z UPA. PPR, a potem PZPR nych z 10 grudnia 1942 roku – w przestanie wrogości i poszanowa- eliminował ich „obcy reżim ate- mierzone z Niemcami. Trzeba nie śpieszyły się z przerwaniem języku angielskim dyplomata in- nie ukraińskiego prawa do samo- istyczny”. Jednak Kościół polski być naiwnym, aby wierzyć, że zbrodni: ta była przedsięwzięciem formował wówczas świat o skali stanowienia”. (s. 229) nawet w tej sytuacji nie uważał za jeszcze łagodniejsza polityka korzystnym zarówno dla nich, jak eksterminacji narodu żydow- stosowne stanąć w obronie setek polska usatysfakcjonowałaby i dla ich politycznych wrogów, skiego. – Niestety, w informa- „Kontekstów” prawosławnych i tysięcy ludzi. Zbrodnie Rzeczy- ukraińskich nacjonalistów i za- zachowujących się tak obojętnie cje, które rozpowszechniał Rząd greckokatolickich Huk nie zna, pospolitej Polskiej, popełniane częliby oni solidarnie dbać o do- jak rząd emigracyjny i AK wobec RP, władze innych państw nie czy ich nie było? „Przemoc wy- w latach 1944–1947 na własnych bro wspólnej Ojczyzny. OUN w masakry na Żydach dokonywanej wierzyły. Najlepszym tego przy- znaniowa” wiązała się wyłącznie obywatelach – Ukraińcach, nie okresie międzywojennym była przez nazistów.” (s. 224) kładem była ściana milczenia, z z antypolskimi i antykatolickimi były wyłącznie zbrodniami reżimu członkiem międzynarodówki fa- jaką spotkał się emisariusz Jan działaniami „parafii wschodnich ateistycznego. Po ukazaniu sensu szystowskiej o nazwie „Zjazd „W czasie II wojny światowej Karski, który dotarł z wiadomo- (greckokatolickich bądź prawo- i wartości wsparcia udzielonego Zagranicznych Narodowych So- władze RP na emigracji podej- ściami o zagładzie Żydów m.in. sławnych”). A przypisywanie tu komunistom (czytaj: narodowi cjalistów” z siedzibą w Stuttgar- mowały zabiegi dyplomatyczne do prezydenta USA Franklina Kościołowi Rzymskokatolickie- i państwu polskiemu) przez Ko- cie, której opiekunem z ramienia w celu rozpowszechniania in- D. Roosevelta.” (Protest Rządu mu odpowiedzialności za gene- ściół polski – sprawą dalszych NSDAP był Joseph Goebbels. Te formacji o dokonywanej przez RP na Uchodźstwie wobec ma- alogię OUN i ludobójstwo jest badań jest ustalenie form, zakre- nazistowskie hasła Lebensraum Niemców na okupowanych zie- sowego mordowania Żydów; objawem schizofrenicznej nie- su i skutków jego współudziału w nacjonaliści ukraińscy kontynu- miach polskich zagładzie Żydów, https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosc- nawiści przejętej od czekistów i zbrodni.” (s. 230 -231) ują do dzisiaj. Uchwała Krajowe- wyrażenia protestu wobec tych i/37489,Protest-Rzadu-RP-na- politruków sowieckich. Bo Huk go Prowodu Organizacji Ukra- zbrodni, a także okazania soli- Uchodzstwie-wobec-masowego- chyba nie zalicza siebie do gene- Huk kontynuuje sophisma go- ińskich Nacjonalistów (OUN) darności z ofiarami. Jednym z mordowania-Zydow.html ). alogów, którzy uważają, że nie- ebelsianis nienawiści do Kościoła podjęta 22.VI.1990 r. głosi: przejawów tej działalności było mal wszyscy mieszkańcy Europy rzymskokatolickiego. Którzy to „Wykazywać ukraińskość Zacur- podjęcie 27 listopada 1942 roku W czerwcu 1941 r. w audycji mogli by wywieść swój rodowód „biskupi polscy byli urzeczeni zonii zgodnie z granicą nakreślo- uchwały Rady Narodowej RP nadanej przez BBC Sikorski od Karola Wielkiego. Bo wów- sprawczymi możliwościami nazi- ną przez OUN-UPA. W tym duchu „wobec masowego mordowania ostrzegał zachodnich sojuszni- czas powinien i swoją genealogię zmu wobec Żydów”? prowadzić propagandę na rzecz ludności żydowskiej w Polsce”. ków, że pod niemiecką okupacją korelować i z OUN i z Kościo- historyczności i etnograficzności Przemówienie wicepremiera Sta- „ludność żydowska jest skazana łem rzymskokatolickim. W 1928 Czy był nim błogosławiony Ko- ziem ukraińskich okupowanych nisława Mikołajczyka podczas na zagładę”. W lipcu na specjalnej roku Rajmund Scholz odbywał ścioła katolickiego arcybiskup obecnie przez Polskę, a o które z posiedzenia Rady Narodowej RP konferencji prasowej z udziałem praktykę leśną w Nadleśnictwie Antoni Julian Nowowiejski? W taką determinacją z komunistycz- [fragment] – Londyn, 27 listo- Stanisława Mikołajczyka polskie Państwowym Jasień, w górach 1940 roku aresztowany przez ną władzą polską walczyła UPA pada 1942: „Rząd Polski staje w władze informowały o ekstermi- Gorgonach, obok dóbr metropolii Niemców, internowany w Słup- - razem z patriotycznymi siłami obronie wszystkich swych oby- nacji Żydów w Polsce. Jesienią grekokatolickiej lwowskiej. Gdy nie k. Płocka, następnie więziony polskimi WIN. Wynika z tego, że wateli, bez względu na wyzna- 1941 r. na spotkaniu w Royal Al- odwiedził w biurze w Osmołodzie w niemieckim obozie zagłady w patriotyczne siły polskie uznawa- nie i na narodowość, i czyni to w bert Hall, w którym uczestniczyła ich zarządcę nadleśniczego Kise- Działdowie, gdzie zginął, praw- ły rolę UPA i jej prawo do ziemi imię tak interesów państwowych, śmietanka brytyjskiego życia po- leckiego zastał tam „siedzących dopodobnie rozstrzelany w le- Zacurzonii. Mocno podkreślać, że jak w imię uczuć ludzkich i zasad litycznego i kulturalnego, wystą- rzędem sześciu mężczyzn atletycz- sie pod Białutami 28 maja 1941 takie jest stanowisko patriotycz- chrześcijańskich. Łączą się z nim pił Sikorski, by „dać świadectwo nie zbudowanych, wyglądających roku? Nie ustalono miejsca jego nych sił Polski obecnie. Wyciszać Polacy w Kraju i na obczyźnie. tragicznej prawdzie o masowych, na przebranych oficerów” w tej pochówku. 1 grudnia 2020 - strona 30 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Czy był nim błogosławiony Ko- tolickich uwięzionych w priester- dlatego po panicznej „emigracji” życia w wyniku przemocy. Sytu- u sąsiadów. Za niedługi czas woj- ścioła katolickiego biskup Leon blokach (wydzielonych barakach do ukraińskiej etnicznej ziemi w ację mógłby komplikować fakt, sko polskie ogłosiło ze maja dwie Wetmański? W nocy 6 z 7 marca dla księży) w niemieckim obozie Kanadzie lub Ameryce mieli za że kontrolę nad zachowaniami godziny na opuszczenie domów. 1941 razem z arcybiskupem No- koncentracyjnym w Dachau, co co kupować rancza i kamienice, Polaków w przypadku Sapiehy Do stacji kolejowej szli pieszo wowiejskim został przewiezio- stanowiło 94,88% wszystkich zakładać sklepy, itp. sprawowało państwo komuni- około 30 km. W wagonach by- ny do Płocka, a stamtąd do nie- uwięzionych księży. Przebywało styczne, a w przypadku szmal- dlęcych ze zwierzętami jechali 3 mieckiego obozu zagłady Soldau tutaj także 22 duchownych pra- Huk stosuje z uporem maniackim cowników – hitlerowskie, jed- tygodnie. Zapanowały wszy i róż- (KL) w Działdowie, gdzie został wosławnych, nie było natomiast sophisma goebelsianis w swo- nak ani krakowski kardynał, ani ne choroby. Nigdy więcej tam nie umieszczony w celi z innymi duchownych grekokatolickich. jej historiografii. Tym razem do warszawski rzezimieszek nie byli wrócili, o losie ojca nie wiedzą księżmi. Prawdopodobnie został „biznes banderyzmu” dołączył zmuszeni do odbierania człowie- nic do dziś. Może ktoś zna miej- zamordowany po epidemii tyfu- Czesław Partacz: „ Banderowcy biznes Holocaust, ale do książki czeństwa Ukraińcowi czy Żydowi. sce pochówku mojego dziadka? su, jaka panowała w lipcu i sierp- i czerń wiejska na Kresach połu- The Holocaust Industry napisanej „Ja księdza nie znam” i „Ja tego Proszę o kontakt na adres jolo- niu 1941 (być może rozstrzelany dniowo-wschodnich zamordowa- przez amerykańskiego historyka Żyda znam!” są zdaniami ludzi, [email protected] Jolanta z Baczyń- w lesie pod Białutami. Oficjalna li, często w barbarzyński sposób, żydowskiego Normana Finkelste- którzy z własnej nieprzymuszo- skich” (http://www.stankiewicze. data śmierci podana przez władze 148 księży katolickich, 15 zakon- ina z oczywistych względów nie nej woli zgadzali się na prześla- com/ludobojstwo/zgloszenia. niemieckie to 10 października ników, 4 kleryków, 29 zakonnic, nawiązuje. „Mordercze deporta- dowania lub śmierć innych tylko html). We wsi Łukowe pow. Le- 1941. czyli 196 duchownych i zakon- cje” dotknęły ludność polską. ze względu na postrzeganie ich sko: „Dnia 16. II. 1947 r. banda nic narodowości polskiej oraz 26 przez własną kulturę jako obcych UPA sotni „Bira” zamordowała Czy był nim błogosławiony Ko- księży greckokatolickich, czyli „Między endecką percepcją Ży- i groźnych dla polskości.” (s. 234 kierownika szkoły podstawowej w ścioła katolickiego biskup lubel- często swoich rodaków o innych dów a Rusinów istniało także – 235) m. Łukowe pow. Lesko – ob. Der- ski Władysław Goral? Areszto- poglądach.” Ale oni byli zapewne wiele różnic. Wprawdzie Rusini kacza Franciszka”. wany przez Gestapo 17 listopa- „zauroczeni” banderyzmem? nie byli ciałem obcym, pasoży- Jedyną szansą uniknięcia represji da 1939 roku w budynku kurii z tem, ale i oni, i Żydzi mieli nie dla księży greckokatolickich było W II połowie marca 1947 roku w innymi duchownymi w ramach Oczywiście Huk nie przebada, w posiadać tradycji historycznych, objęcie parafii rzymskokatolic- rejonie wsi Smolnik pow. Sanok niemieckiej akcji eliminacji pol- jakiej skali ukraińscy duchow- w tym państwowych, nie być na- kich. Stało się to możliwe, gdy 10 dostała się w zasadzkę kompa- skiej inteligencji pod nazwą Son- ni prawosławni i grekokatolic- rodem, nie mieć ojczyzny, być grudnia 1946 Pius XII nadał kar- nia piechoty 34 pp. 8 DP z Ba- deraktion Lublin. Całą grupę (13 cy „byli urzeczeni sprawczymi niewidoczni, a jednak źle obecni. dynałowi Hlondowi uprawnienia ligrodu. „Otoczyły ją 3 sotnie: księży, w tym trzech profesorów możliwościami nazizmu wobec Różnie oceniano ich tożsamość: Delegata Ojca Świętego dla ka- Bira, Hrynia („Chrina”) i Stiacha z seminarium duchownego) prze- Żydów”, ani ich „zauroczenia od stabilnej (tu pominięto gente tolików obrządków wschodnich. („Stacha”), około 600 ludzi. Dys- wieziono do ciężkiego więzienia sprawczymi możliwościami na- Ruthenus, natione Polonus) po Kapłani greckokatoliccy nie ponowały one pięciokrotną prze- Gestapo na zamku w Lublinie. zizmu”, bolszewizmu i bande- ulegającą zanikowi, a zatem tak- przechodzili formalnie na obrzą- wagą. W toku walki część zginęła 27 listopada stanęli przed sądem. ryzmu wobec Polaków, a jest co że jako możliwość polonizacji. dek łaciński, lecz stawali się tzw. od kul napastnika, część, głownie Skazano ich na śmierć. Później badać, gdyż ma bogatą praktykę. Żydom pod koniec XIX w. odmó- birytualistami. Pracowali w ko- rannych, dostała się do niewo- wyrok zamieniono na dożywot- Także we wzajemnym wspieraniu wiono asymilacji – przed Rusina- ściołach rzymskokatolickich do li banderowskiej, a po torturach nie więzienie. 4 grudnia 1940 się w celu maksymalizacji tych mi wciąż stała ona otworem.” (s. czasu, gdy nie pojawiła się moż- została zamordowana. Zginęło znaleźli się w niemieckim obozie „możliwości”. 233 – 234) liwość objęcia parafii greckoka- 98 żołnierzy, ocalało 17, którym koncentracyjnym Sachsenhausen. tolickiej. 31 marca 1947 prymas udało się wyrwać z okrążenia, Tutaj biskup Goral został osadzo- W podrozdziale „Ja księdza nie A wcześniej Huk pisał o Rusi- mianował ponadto dwóch wika- wśród nich połowa była lekko ny w pojedynczej celi betonowej znam…”, czyli kontekst żydow- nach używając określenia Obcy! riuszy generalnych dla Kościoła ranna”. (Siekierka..., s. 405). „W w specjalnej części obozu, w któ- ski”, Huk pisze: „Subalternów Nie wyjaśnia, dlaczego zmienił greckokatolickiego w Polsce. Zo- połowie tego miesiąca wysłano rej pozostał do końca, tj. do wio- długo nie trzeba było zabijać, zdanie, może sam nie wie? Ży- stali nimi ks. Bazyli Hrynyk dla z Baligrodu do Smolnika jedną sny 1945, w celi skazany na tor- lecz gdy chłopstwo ruskie stało dzi posiadali tradycję historyczną diecezji przemyskiej i ks. Miko- kompanię 34 pp. Miała dotrzeć turę zupełnej samotności. Został się właścicielem i jego ziemię za- liczącą kilka tysięcy lat, każdy łaj Deńko dla Łemkowszczyzny. szosą do Cisnej, tam połączyć prawdopodobnie rozstrzelany w częło chronić prawo, gdy Żydzi z katolik znał ją chociażby z Bi- Kardynał Sapieha mianował już się z Grupą Manewrową WOP i lutym 1945. dzierżawców stali się właściciela- blii. Mieli tradycje państwowe i wikariusza generalnego dla Łem- kontynuować marsz do Smolnika, mi fabryk i sklepów – tylko mord narodowe, może Huk po prostu kowszczyzny, więc mógł podej- wzdłuż trasy kolejki leśnej, przez Czy był nim błogosławiony Ko- stwarzał warunki do przejęcia nie zna Biblii. Byli też widoczni rzewać prowokację ze strony nie- Żubracze, Maniów i Wolę Mi- ścioła katolickiego biskup Michał własności na drodze szlacheckie- w każdym mieście i miasteczku znanego mu greckokatolickiego chową. Do Smolnika można się Kozal z Włocławka? 7 listopada go bezprawia. Chodziło o unice- polskim, zastanawia, jak mógł księdza z Łemkowszczyzny. W było dostać także inną, o połowę 1939 został aresztowany przez stwienie fizyczne ostatecznie roz- Huk tego nie zauważyć? Może tym czasie w Bieszczadach i na krótszą drogą, tyle tylko, że wio- Niemców razem z wszystkimi wiązujące tak zwane „kwestie” tylko nie chciał. Nikt Żydom nie Łemkowszczyźnie UPA konty- dła przez Chryszczatą. Dowódca włocławskimi duchownymi i ruską i żydowską. Losy własności odmawiał asymilacji .„Postulat nuowała morderstwa Polaków i kompanii, wbrew otrzymanym alumnami (łącznie 44 osoby). pożydowskiej i poukraińskiej w asymilacji Żydów został włączo- walki z WP i WOP. Poniżej przy- rozkazom, postanowił iść na skró- Zaprowadzono ich do więzienia dzisiejszej Polsce są przykładem ny do programu społecznego po- kłady. ty. „Ren” pojął, że nieprzyjaciel miejskiego i zamknięto w kaplicy akceptacji społecznej dla Holo- zytywistów. Działacze społeczni, sam się pcha w zasadzkę. Sotnia więziennej, a biskupa Kozala w kaustu i morderczych deportacji gospodarczy, dziennikarze i pisa- W nocy z 6 na 7 lutego 1947 „”Bira””, znajdująca się w tym izolatce na gołym betonie, gdzie – społeczeństwo polskie w peł- rze doby pozytywizmu pragnęli roku we wsi Żernica Wyżna pow. czasie w rejonie Cisnej, rozpo- w nocy strażnicy próbowali go ni korzysta z budynków i ziemi, za pomocą reform stworzyć jed- Lesko UPA uprowadziła 4 Po- częła forsowny marsz w kierunku złamać psychicznie waleniem w należących do tych dwóch grup nolite społeczeństwo oparte na lki, które zaginęły bez wieści. Wołosania, sotnia „Stacha” za- drzwi, pobudkami oraz przeła- ofiar, przejętych i przekazanych zgodzie między dworem a wsią, W nocy z 8 na 9 lutego we wsi jęła pozycje na stokach Krąglicy, dowywaniem w jego obecności mu przez państwo na własność.” robotnikami i kapitalistami, Ży- Rzepedź koło Komańczy, pod- a „Hryń” oskrzydlił kompanię broni sugerując wyprowadzanie (s. 233) dami a Polakami”. (https://www. czas akcji UPA przeprowadzo- od północy. W ten sposób ko- na egzekucję.16 stycznia 1940 r. rp.pl/artykul/159629-Pozytywi- nej na kilka osób podejrzanych cioł został zamknięty, połączone został przewieziony do przejścio- Huk zapomniał, czy porzucił już sci-namawiaja-do-asymilacji. o sprzyjanie polskiej władzy siły banderowców liczyły około wego obozu w Lądzie nad Wartą. tezę o 600-letnim ludobójstwie html ). Listę ”Polacy pochodze- został pobity i uprowadzony do 600 ludzi i posiadały nieomal Podczas transportu odbywające- „rzymskokatolickiej szlachty pol- nia żydowskiego” można zna- lasu skąd nie wrócił gajowy An- pięciokrotną przewagę nad żoł- go się w mrozie minus 21 stop- skiej” na subalternach (w kon- leźć nawet w wikipedii. (https:// drzej Morajda. 14 lutego we wsi nierzami” /.../ „Nazajutrz rano ni doznał odmrożeń uszu, nosa i cepcji marksistowskiej Gayatri pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria- Żernica Wyżna upowcy uprowa- wziętych do niewoli żołnierzy wy- nóg. 3 kwietnia 1941 roku biskup Chakravorty Spivak dotyczącej :Polacy_pochodzenia_%C5%B- dzili 3 Polaków, którzy zaginęli prowadzono na skraj polany. Byli Kozal wraz innymi księżmi został Indii) Rusinach/Ukraińcach, gdyż Cydowskiego ). bez wieści. „Baczyński Michał, boso, bez mundurów, w samej tyl- przewieziony do więzienia w Ino- tutaj bardziej pasuje mu „unice- mój dziadek, był sołtysem we wsi ko bieliźnie, na ciałach widoczne wrocławiu. Już podczas pierw- stwienie fizyczne ostatecznie roz- „W 1947 r. greckokatolicki Żernica Wyżna, gmina Hoczew były ślady tortur. Zamordowano szego przesłuchania gestapo po- wiązujące tak zwane „kwestie” ksiądz z Łemkowszczyzny, Ste- w powiecie Leskim. Został upro- wszystkich, z całej kompanii, biło Kozala uszkadzając mu ucho ruską i żydowską” dokonane pan Dziubyna, podczas audiencji wadzony 14.02.1947 r. i ślad po okrążonej pod Smolnikiem, zdo- wewnętrzne w wyniku czego wy- oczywiście „na drodze szlachec- u kardynała Adama Sapiehy w mim zaginął. Moja mama miała łało się uratować kilkunastu zale- wiązało się zapalenie. Z Inowro- kiego bezprawia”, aby poprzez Krakowie, nie otrzymał pozytyw- wówczas 11 lat i tak zapamięta- dwie żołnierzy” - pisze A. Bata w cławia trafił do Dachau. W obozie mord przejąć „własność poży- nej odpowiedzi na swą prośbę o ła okoliczności śmierci swojego książce Bieszczady w ogniu. w wyniku wycieńczenia i głodu dowską i poukraińską”. Biedni pomoc dla grekokatolików obję- ojca: Banderowcy przyszli nocą, zapadł na tyfus. 26 stycznia 1943 ukraińscy subalterni nic nie zy- tych deportacyjną akcją „Wisła” zabrali ojca, chcieli tez zabrać 14 marca we wsi Komańcza pow. pielęgniarz Josef Spiess dał mu w skali na wymordowaniu Żydów zorganizowaną przez państwo. dorosłego brata, ale uciekł przez Sanok UPA uprowadziła i zamor- rękę śmiercionośny zastrzyk z fe- przez Policję Ukraińską i na Od rzymskokatolickiego księcia okno. Tej samej nocy wzięli także dowała 19-letniego Polaka oraz nolu mówiąc „In Ewigkeit” (pol. wymordowaniu Polaków przez Kościoła w Polsce usłyszał: „Ja sąsiadów Piotra i Michała Olsza- poraniła jego siostrę, która zdoła- „Na wieczność”). Zastrzyk spo- „ukraińskich powstańców z OUN księdza nie znam”. [S. Dziuby- nickich. Wśród kobiet pomordo- ła uciec. 16 marca we wsi Stańko- wodował śmierć biskupa. Cztery i UPA”? Przecież ograbiali domy na, I stwerdy diło ruk naszych. wanych z wsi Żernica Wyżna jed- wa pow. Lesko upowcy zamordo- dni później 30 stycznia jego cia- i gospodarstwa pomordowanych Spohady, Warszawa 1995, s. 86. na o imieniu Kaśka była w ciąży. wali 2 Polaków. 18 marca we wsi ło zostało spalone w obozowym rodzin z wszystkiego, były to nie (Tłum. moje – B.H.]. Stwierdze- Rano dzieci poszły szukać choćby Klimówka pow. Gorlice obrabo- krematorium, a prochy rozsypane tylko krowy, konie, świnie, kury, nie o niepoznawaniu katolickiego śladu, dokąd poszli, jednak bali wali gospodarstwo i uprowadzili na terenie obozu. worki ze zbożem, gryką, fasolą, księdza, ponieważ nie był wyzna- się iść daleko - nie znaleźli ani Józefa Siwaka, który zaginął bez młockarnie, pługi, brony ale tak- nia rzymskokatolickiego, już na śladu. Za parę dni na drzwiach śladu. Teza Huka jest nie tylko kłam- że pierzyny, swetry, sukienki i pierwszy rzut oka może stanowić wejściowych przyczepiono kartkę stwem, ale ma także kontekst buty (ściągane także z trupów), odwrotność zdania „Ja tego Żyda z ręcznie nakreślonymi postacia- 28 marca we wsi Jabłonki pow. rasistowskiej nienawiści do pol- rondle, talerze . W jednym z do- znam!”, (J. Grabowski, „Ja tego mi, które miały rożne obrażenia. Lesko w zasadzce sotni UPA skiego narodu. mów zabrali nawet garnek z gotu- Żyda znam”. Szantażowanie Ży- Mama pamięta obcięty język i wy- „Chrina” zginął gen. Karol Świer- jącą się kurą na rosół, bo przecież dów w Warszawie 1939– 1943, dłubane oczy, ale było tego wię- czewski „Walter” oraz por. Józef Może Huk przebada „formy, za- zabici by jej już nie zjedli. Rzecz Warszawa 2004) wypowiadanego cej. Nie wolno było zdjąć tej kart- Krysiński i kpr. Stefan Strzel- kres i skutki” tego „urzeczenia oczywista, że „biedni powstańcy przez polskich szmalcowników na ki pod groźba śmierci. Za kilka czyk. Zostało to wykorzystane do biskupów polskich”? Może prze- ukraińscy zdobywali” rzeczy cen- użytek uczestnictwa w kulturze dni banderowcy przyszli i zabrali propagandowego pretekstu prze- bada także „formy, zakres i skutki niejsze: złote kolczyki, pierścion- polskiej i jej związków z kulturą wszystkie zwierzęta z gospodar- prowadzenia operacji „Wisła”. współudziału zbrodni” na Ukra- ki (czasami z odrąbanym pal- nazistów: w istocie oba stanowią stwa., po kolejnych paru dniach ińcach 2579 polskich księży ka- cem), naszyjniki, złote monety – przyzwolenie na przemoc i utratę spalili dom. Rodzina schroniła się Stefan Dziubyna urodził się w www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 grudnia 2020 - strona 31 1913 roku we wsi Gładyszów zmy „przyświecały” cerkwi? Kustrio, zięć Anny Denegi, był nym. Jest oczywiste, że duchowni cza Jana Kosiora, który nie będąc pow. Gorlice. W 1933 roku został torturowany, obcięto mu język, greckokatoliccy i prawosławni zorientowany, co to jest za uro- skazany na 10 miesięcy aresztu w Kościół rzymskokatolicki i Cer- nos, uszy, palce u ręki i nóg”. świadomie dokonali fałszywej in- czystość, przybył z procesją. Nie zawieszeniu za „szerzenie nacjo- kiew (zarówno greckokatolic- (Janina Mazur; w: Komański terpretacji Ewangelii. zdarzyło się, aby polski kapłan nalizmu ukraińskiego”. Na księ- ka jak i prawosławna) wyznają Henryk, Siekierka Szczepan: Lu- katolicki celebrował „pogrzeb dza został wyświęcony w 1938 wiarę w tego samego Boga Naj- dobójstwo dokonane przez nacjo- We wsi Cetula pow. Jarosław: Ukrainy”, nawet po wojnie, po- roku. W czasie okupacji był kate- wyższego, posługują się tą samą nalistów ukraińskich na Polakach „Miejscowy proboszcz grekokato- mimo ukraińskich zbrodni. chetą w Ukraińskim Seminarium Ewangelią Świętą, stosują do w województwie tarnopolskim licki, ks. Jan Bury, ściśle współ- Nauczycielskim w Krynicy a po przykazań tego samego Dekalo- 1939 – 1946; Wrocław 2004., s. pracował z OUN i UPA. Pod ko- We wsi Germakówka pow. Borsz- wojnie proboszczem w Nowej gu. Kapłani i wierni są „braćmi 760). niec 1939 roku i w lipcu 1940 roku czów z prywatnych lekcji wra- Wsi. W 1947 roku trafił do obo- w wierze”, chrześcijanami. Dla- dwukrotnie celebrował „pogrzeb cała Danuta Kosowska: „Nagle zu w Jaworznie. Po zwolnieniu czego więc doszło do okrutnego W nocy z 18 na 19 września we Polski”. Wykorzystywał uczucia usłyszałam pieśni śpiewane po pracował w łacińskim klasztorze ludobójstwa, jakiego dokonali wsi Szumlany pow. Podhajce: „W religijne do szerzenia nienawiści ukraińsku, w których słowa refre- w Warszawie, jednocześnie po- grekokatolicy i prawosławni na- liście wysłanym 17 grudnia 1941 do Polaków”. W Jabłonicy Ru- nu brzmiały: „Smert! Smert La- magając w pracy duszpasterskiej rodowości ukraińskiej na rzym- r. przez polskiego rządcę z dwo- skiej pow. Brzozów w paździer- cham, komunistom i Żydom!”. Ze o. Ripeckiemu, który pod Ełkiem, skich katolikach narodowości ru w Szumlanach Jana Serafina niku 1939 roku OUN wspólnie z strachu cofnęłam się i ukryłam w jako jedyny na północy, mimo polskiej? Co robili wówczas „pa- do Polskiego Komitetu Pomocy unickim księdzem zorganizowała zaroślach. Zobaczyłam, jak głów- zakazu, nadal odprawiał msze w sterze” owych „owieczek”, że w Brzeżanach, pisał on: „Mord usypanie kopca „mogiły pogrze- ną drogą idzie liczna procesja obrządku greckokatolickim. „Od przeistoczyły się one w watahy w Szumlanach rozpoczął się od bu Polski”, połączone z ceremo- odświętnie ubranych Ukraińców początku lat 50. Dziubina przy- wilków? Czy próbowali przeciw- sprofanowania rzymskokatolic- nią religijną. We wsi Ulucz pow. niosących chorągwie cerkiewne i jaźnił się z kardynałem Stefanem działać, przypominając przykaza- kiego kościoła. Banda rozbiła Brzozów miejscowy ksiądz unic- krzyż, z księdzem ruskim na czele. Wyszyńskim, który mianuje go nie Boże „nie zabijaj”? Ks. Józef drzwi kościoła, z którego wynie- ki zorganizował „uroczystości Każdy z nich niósł jakieś pokaźne generalnym wikariuszem, czyli Marecki: ”Duszpasterze rusińscy siono następnie obrazy, chorą- pogrzebowe Polski”, na których zawiniątko w białej chuście. Jak głową kościoła grekokatolickiego akceptowali jawne propagowa- gwie, szaty liturgiczne i wszystko, Ukraińcy usypali „kopiec-mogi- się potem dowiedziałam była to w Polsce.” (http://lemko.org/ga- nie ukraińskiego nacjonalizmu, co się w nim znajdowało. W akcji łę”. Był on nacjonalistą ukraiń- ziemia z własnego pola, z której zeta/lesniak/dziubina.html ) wspierali jego „apostołów”. Ge- brała udział młodzież męska i żeń- skim i współpracował z OUN- przy cerkwi usypano duży kopiec, neza takiego zachowania sięgała ska. Następnie pocięto na części -UPA. W Pawłokomie pow. Brzo- jako symbol pogrzebania władzy W dniu 7 lipca 2000 r. na pod- lat wcześniejszych. Znaczącą rolę przedmioty, nadające się na prze- zów z nacjonalistami ukraińskimi Polaków i powstania „Samo- przemyskim cmentarzu Strzel- budzeniu świadomości patrio- róbkę spódnic, chustek itp., przy współpracowali prowadząc anty- stijnej Ukrainy”. To wydarzenie ców Siczowych odbył się pochó- tycznej a też i nacjonalistycznej czym przy podziale dochodziło do polską agitację księża greckoka- bardzo mną wstrząsnęło. Swoim, wek szczątków członków UPA, wśród Ukraińców odgrywał me- bójek, a zwyciężał silniejszy. Z ko- toliccy: ks. Wasyli Szewczuk, ks. wtedy dziecięcym rozumem, my- ekshumowanych ze zbiorowych tropolita A. Szeptycki. W czasie II lei uformował się pochód. Kilku z Józef Fala, ks. Mirosław Seneta. ślałam i byłam o tym przekona- mogił w Birczy i Lisznej. W trak- wojny światowej duchowieństwo mołojców ubrało się w nieznisz- W cerkwiach we wsi Hołodno i na, że idący z tą procesją zabiją cie uroczystości przedstawiciel greckokatolickie – jak wiadomo czone jeszcze szaty liturgiczne, Wary pow. Brzozów od 1941 roku każdego napotkanego Polaka. Kościoła bizantyjsko-ukraińskie- – nie bez zachęty swoich przeło- wsiadło na konie i wśród szyder- unicki ksiądz Michajło Hajdiuk, /.../ Każdy nowy dzień przynosił go ksiądz mitrat Stefan Dziubina, żonych popierało bezpośrednie czych okrzyków, śmiechów i dzi- przyjaciel ounowca, nauczyciela zatrważające wieści o mordach i który przewodniczył obrzędom, czystki etniczne na terenie Woły- kiej wesołości ruszono na wieś. Lewickiego z Pawłokomy, nawo- okrutnym postępowaniu Ukraiń- stwierdził mi.in. ˝Prawda jest nia, tarnopolszczyzny i na pozo- Zabrano oczywiście kielichy, ko- ływał do rozprawy z Polakami i ców wobec Polaków. Z cerkiew- taka, że to nie Ukraińcy chcieli stałych terenach ziem południo- munikanty i inne świętości, które wspierania „naszych aniołecz- nych ambon popi prawosławni i wolnej Ukrainy na polskich zie- wo-wschodniej II Rzeczypospoli- rozrzucano po drodze. Nie nale- ków”, czyli hitlerowskich Niem- księża grekokatoliccy podsycali miach, ale Polacy chcieli Polski tej. Duchowni zachęcali do wstą- ży zapominać, że zarówno świę- ców. We wsi Końskie unicki pro- nienawiść do Polaków, cytując na ziemiach etnicznie ukraiń- pienia do dywizji SS Hałyczyna, tokradcy, jak cała zresztą wieś boszcz ks. Józef Krysa, razem ze wersety z Biblii o potrzebie „wy- skich˝ (˝Życie Podkarpackie˝ 12 współpracy z Niemcami oraz byli katolikami, a tylko obrządku swoim ukraińskim wikariuszem plewienia kąkolu z pszenicy”, a lipca 2000 r.).To też słowa mitra- zasilania szeregów UPA. Liczne greckiego. Ta profanacja trwała podburzał Ukraińców przeciwko tym kąkolem według nich, byli ta: „UPA nie mordowała polskich świadectwa potwierdzają uroczy- trzy dni, żadnej władzy wtedy nie Polakom. M.in. podczas kazania Polacy” (Danuta Kosowska). We duchownych, nie rujnowała pol- ste, w greckokatolickich a nie- było. W międzyczasie mordowano w cerkwi mówił: „wtedy Polsa wsi Chorłupy pow. Łuck: „20 lip- skich kościołów i cmentarzy i nie kiedy prawosławnych cerkwiach, nocą rodziny polskie i rabowano sia werni, kak mi wołosia wyro- ca 1941 r. podczas otwarcia cer- mordowała na terenie dzisiejszej poświęcenie broni i narzędzi ich dobytek. W tym to czasie wy- sną na dłoni”. kwi w Chorłupach, /.../ duchowny Polski małych, niewinnych dzieci mordów. Z namaszczenia metro- mordowano wszystkich Polaków prawosławny Petroszczuk wygło- i niedołężnych starców” -świad- polity A. Szeptyckiego oddziały w Szumlanach” („Antypolska ak- Z OUN-UPA współpracował sił kazanie mówiąc: „Lachiw i ży- czą o przewrotnym zakłamaniu Ukraińskiej Powstańczej Armii cja nacjonalistów ukraińskich w we wsi Siedliska pow. Brzozów diw wyrizaty, czechiw wysłaty w tego człowieka, charakterystycz- otrzymały kapelanów, którzy byli Małopolsce Wschodniej w świe- proboszcz unicki, Ukrainiec, ks. Czechiju, bilszowykiw ne pustyty, nym dla całej nacjonalistycznej głównymi propagatorami czystek tle dokumentów Rady Głównej Sawojko szerząc nienawiść do a nimci sami pijdut’ i ostanet’ sia propagandy. (http://www2.kki. etnicznych.. (www.polskiekresy. Opiekuńczej 1943 – 1944”, wstęp Polaków. Taką samą działalność samostijna Ukrajina” (Siemasz- pl/pioinf/przemysl/dzieje/rus/cer- pl; 23.11.2008). i opracowanie L. Kulińska i A. „duszpasterską” na usługach sza- ko..., s. 580). kwie1.ht ) Roliński, Kraków 2003, s. 12 – tana pełnili m.in.: we wsi Lesz- Zachęcanie i inicjowanie zbrodni 14). czawa Górna pow. Dobromil pro- 23 września 1941 roku metropo- Szczytem szowinizmu jest na- ukraiński kler greckokatolicki i boszcz greckokatolicki ks. Ignacy lita Andrzej Szeptycki w liście do tomiast porównywanie prymasa prawosławny zaczął już we wrze- Po wkroczeniu wojsk niemiec- Federkiewicz, we wsi Piątkowa Adolfa Hitlera pisał: Hlonda z anonimowym szmal- śniu 1939 roku, wykorzystując kich, od września 1939 roku ka- pow. Dobromil ks. Jurij Sawczuk, cownikiem wykorzystując do atak sowieckich bezbożników z płani greckokatoliccy i prawo- we wsi Łubno pow. Brzozów diak „Jego Wysokość Fuhrer Wielkiej tego celu Grabowskiego. Piotr 17 września. Popi dołączyli do sławni masowo urządzali „uro- Andriej Aftanas, we wsi Chmeli- Rzeszy Niemieckiej – Adolf Hi- Gontarczyk, historyk Instytutu bolszewickich politruków, cho- czystości religijne”, podczas któ- ska pow. Skałat ks. Korolek, we tler. Pamięci Narodowej stwierdził: ciaż ci drudzy zachęcali tylko rych sypano kopce dokonując w wsi we wsi Terka pow. Lesko „Trzeba przyznać, że zaczynają do rżnięcia „polskich białych pa- nich „pogrzebu Polski”. Od 1941 ks. Lew Salwicki i kleryk Hryc Wasza Ekscelencjo! działać pewne mechanizmy, które nów”, natomiast popi do „rizania roku duchowni greckokatoliccy i Drozd, we wsi Daszówka pow. obowiązywały w PRL. Tzn. jeśli Lachiw” nie wyłączając dzieci prawosławni z premedytacją wy- Lesko ks. Andrzej Dorosz (na Jako zwierzchnik katolickiej ktoś był wtedy zerem pod wzglę- (nawet niemowląt), kobiet i star- korzystywali fragment Ewangelii jego plebani szkoliły się bojów- Cerkwi, przekazuję Waszej Eks- dem naukowym, to zajmował się ców. Ich agitacja była więc bar- Świętej do celów zbrodniczych, ki OUN-UPA), we wsi Łobozew celencji serdeczne poważania z pisaniem o Marksie albo Róży dziej bandycka, a do tego miała szatańskich. Była to przypowieść pow. Lesko ks. Michał Suchy okazji zajęcia stolicy Ukrainy, Luksemburg i miał pewność, że większy posłuch wśród „czerni” Jezusa „o chwaście i pszenicy”, (trzech jego synów było w UPA), złotowierzchniego miasta nad dzięki temu zaistnieje. Teraz tak ukraińskiego chłopstwa, czyli czasami nazywana przypowieścią w miasteczku Ustrzyki Dolne Dnieprem – Kijowa.... jest z Holokaustem.” (https:// „owieczek” owych „pasterzy”. o „kąkolu i pszenicy”. «A gdy ks. Dymitr Panasiewicz, we wsi www.tvp.info/35804769/polskie- zboże wyrosło i wypuściło kłosy, Lutowiska ks. Iwan Mak, we Widzimy w Panu, niezwyciężo- panstwo-podziemne-mialo- Nocą z 17 na 18 września 1939 wtedy pojawił się i chwast. Słu- wsi Surochów pow. Jarosław ks. nego wodza niezrównanej i sław- jedna-kare-dla-szmalcownikow). roku we wsi Sławenczyn, pow. dzy gospodarza przyszli i zapytali Michał Płachta, we wsi Miękisz nej Armii Niemieckiej. Sprawa Podhajce, bojówka OUN ograbiła go: “Panie, czy nie posiałeś do- Nowy pow. Jarosław ks. Józef zniszczenia i wykorzenienia bol- Po II wojnie światowej rząd wraz i spaliła zagrody polskie mordu- brego nasienia na swej roli? Skąd Liszczyński i ks. Stefan Maziarz, szewizmu, jaką Pan, jako Fuhrer z Kościołem zastosował wobec jąc 85 Polaków. „Z opowiadań więc wziął się na niej chwast?” we wsi Ustianowa pow. Lesko ks. Wielkiej Rzeszy Niemieckiej Ukraińców nie tylko okupacyjny ocalałych mieszkańców wsi wiem, Odpowiedział im: “Nieprzyja- Iwan Ezop, itd. przyjął za cel w tym pochodzie, mechanizm nazistowski, ale tak- że napad rozpoczęli oni od uro- zny człowiek to sprawił”. Rzekli zaskarbia Waszej Ekscelencji że ten, który jeszcze przed wojną czystej mszy w cerkwi, w której mu słudzy: “Chcesz więc, żeby- We wsi Monasterz pow. Jarosław: wdzięczność całego chrześcijań- opracowywano w stosunku do Ży- miejscowy ksiądz grekokatolicki śmy poszli i zebrali go?” A on im „Miejscowy proboszcz grekokato- skiego świata. Ukraińska Cer- dów. (s. 238) poświęcił przeznaczone do mor- odrzekł: “Nie, byście zbierając licki Włodzimierz Smolka znany kiew grekokatolicka wie o histo- dowania Polaków karabiny, kosy, chwast nie wyrwali razem z nim był z antypolskich wystąpień i rycznym znaczeniu potężnego Ciąg dalszy sophisma goebelsia- widły, siekiery i noże, głosząc i pszenicy. Pozwólcie obojgu róść szerzenia nienawiści do Polaków. ruchu Narodu Niemieckiego pod nis Huka. Przecież już kilkakrot- „żeby żniwa były obfite”. W mor- aż do żniwa; a w czasie żniwa Na swoich kazaniach nieraz ma- Pańskim kierownictwem. Będę nie pisał o swoim wiekopomnym dzie brali udział niektórzy nasi powiem żeńcom: Zbierzcie naj- wiał: „kiedyś święty Piotr zapyta się modlił do Boga o błogosła- odkryciu historiograficznym, sąsiedzi. Większość zamordowa- pierw chwast i powiążcie go w ciebie o dobre uczynki, ileś wy- wieństwo zwycięstwa które się czyli o symbiozie komunistów nych Polaków zginęła od ciosów snopki na spalenie; pszenicę zaś plewił polskiego kąkolu? I co ty stanie rękojmią trwałego pokoju z Kościołem, niczym pomiędzy siekier, noży i wideł, a tylko nie- zwieźcie do mego spichlerza“». na to, skoro tak bezczynnie cze- dla Waszej Ekscelencji, Armii braćmi syjamskimi. Także i o liczni zostali zastrzeleni, głownie (Mt 13, 24-30) Kler greckokato- kasz, aż inni za ciebie to zrobią?” Niemieckiej i Niemieckiego na- tym, że stosowali okupacyjny ci, którzy próbowali ratować się licki i prawosławny uzurpował (Siekierka..., s. 266). Pod koniec rodu. mechanizm nazistowski. Czy ucieczką. Pierwszą ofiarą zbrodni sobie „kompetencje” przysługu- 1941 roku we wsi Radawa pow. aby nie był to mechanizm bande- była Pani Gutowska, żona kie- jące Bogu Najwyższemu. Jezus Jarosław miejscowy proboszcz Z osobistym szacunkiem. Andrzej rowsko-czekistowski? To może rownika szkoły, która mieszkała w Chrystus nauczał, że Bóg, jako greckokatolicki zorganizował we hrabia Szeptycki – metropolita.” cerkiewno-stalinowski? Opraco- pobliżu cerkwi. Była w ostatnim Gospodarz, na Sądzie Ostatecz- wsi przy kopcu usypanym koło wane jeszcze przed wojną! Tyle miesiącu ciąży. Oprawcy nożem nym dokona oddzielenia „chwa- cerkwi tzw. „pogrzeb Polski”. C.d.n perspektyw historiograficznych rozpruli jej brzuch. Jej córeczkę stu” od „pszenicy” i „chwast” zo- Zaprosił na tę „imprezę” księdza potrafił odkryć! Jakie mechani- Romcię zakłuto nożami. Florian stanie spalony w Ogniu Piekiel- rzymskokatolickiego, probosz- 1 grudnia 2020 - strona 32 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl „Oszmiańskie historie” Tomasz Kiejdo Powiat oszmiański za czasów sem metryki Kazimierz Paukszta, Rzeczypospolitej Obojga Naro- proboszcz tamtejszej parafii. 26 dów był największym z powiatów maja 1912 roku ukończył szko- w województwie wileńskim. To łę dla organistów (bądź muzyki i właśnie na jego terenie – w Kre- śpiewu) utworzoną przez Józefa wie – zawarto układ, który dał Montwiłła w Wilnie. Wówczas początek unii polsko-litewskiej. rozpoczął pracę jako organista w Stąd wywodzi się królewska dy- parafii św. Michała Archanioła w nastia Jagiellonów. Tu urodziło Oszmianie. się wielu wybitnych artystów, ka- płanów i obrońców Ojczyzny. Od 1918 do 1930 roku uczył W cyklu wspomnień przed- śpiewu w gimnazjum im. Jana stawię osoby i rodziny związa- Śniadeckiego w Oszmianie. Au- ne z przedwojenną historyczną torzy „Monografii…” szkoły za- „Oszmiańszczyzną”. Niekiedy liczyli Bronisława Borkowskiego będą to wątki nieznane, innym ra- do grona jej współzałożycieli. zem odświeżone, ale wzbogacone Przez cały ten okres doskonalił o nowe materiały graficzne z - ar swój warsztat nauczycielski i ar- chiwów lub zbiorów prywatnych. tystyczny. Znaczna ich część nigdy nie była publikowana. Kolejne artykuły pojawiać się będą w dwumie- Ożenił się z Weroniką Kluk, cór- sięcznych odstępach. ką Antoniego i Katarzyny z Mar- kunów. Brat Weroniki, ksiądz Lu- dwik Kluk, w latach 1910–1932 RODZINA BORKOWSKICH sprawował funkcję proboszcza w Oszmiańska historia rodziny Murowanej Oszmiance, w latach / Bronisław Borkowski (piąty od lewej strony w drugim rzędzie od dołu) na spotkaniu z arcybiskupem metropolitą wileńskim Romual- Borkowskich rozpoczęła się w 1935–1937 proboszcza w Smor- dem Jałbrzykowskim, Wilno na przełomie lat 20. i 30., zbiory Archiwum Archidiecezji Warmińskiej końcowym etapie caratu. Obję- goniach, a później w Nowych i właśnie w Jurszanach – majątku ła okres I wojny światowej, woj- Starych Trokach. Ksiądz utrzy- Borkowskich. ny polsko-bolszewickiej i Polski mywał bliskie relacje z rodziną budzącej się po 123 latach do siostry. W latach 20. w małżeństwie po- życia. Swoją ciężką pracą, dzia- Borkowscy mieszkali w jawiły się dzieci: synowie Tadeusz łalnością społeczną i kulturową Oszmianie w przykościelnej or- i Bogusław oraz córka Krystyna. budowali lokalne środowisko ganistówce. Z relacji biskupa se- Najstarszy Tadeusz urodził się 27 w całym okresie II RP. Kiedy niora archidiecezji warmińskiej stycznia 1922 roku w Oszmianie. przyszedł czas kolejnej wojny Juliana Wojtkowskiego wiem, że Początek edukacji otrzymał w światowej, podjęli bezpośrednią Bronisław Borkowski był także domu i można przypuszczać, że walkę o wolność ojczyzny. Za- właścicielem małego gospodar- podobnie było w przypadku jego płacili za to wysoką cenę. stwa rolnego, tartaku i młyna z rodzeństwa. Naukę w gimnazjum małą elektrownią w miejscowo- rozpoczął w 1931 roku, w 1937 Bronisław Borkowski urodził ści Jurszany. Majątek puszczony roku w liceum. W połowie lat 30. się 9 czerwca 1891 roku w Lip- został w dzierżawę, a właściciele do gimnazjum poszedł Bogusław. niszkach. Był synem Macieja i bywali w nim okazjonalnie. Infor- W tym okresie obydwaj bracia Anny z Gołubowskich Borkow- macje tę potwierdził także Tade- wstąpili w szeregi harcerstwa. skich. Ochrzczony został w ko- usz Butkiewicz „Hermes”, żoł- Należeli także do Sodalicji Ma- / Bronisław Borkowski z żoną Weroniką oraz dziećmi: Tadeuszem, Bogusławem i Krysty- ną, Oszmiana połowa lat 20., zbiory Archiwum Archidiecezji Warmińskiej ściele pw. św. Kazimierza w Lip- nierz 8 Brygady „Tura”. Wspo- riańskiej, w której Tadeusz pełnił niszkach (dekanat wiszniewski), minał on, że po walkach o Wilno funkcję sekretarza. Bolesne lata 1939–1945 1939 roku wstąpił na wydział rol- co w 1920 roku potwierdził odpi- partyzanci pierwszy postój mieli W maju 1939 roku Tadeusz ny Uniwersytetu Stefana Batore- ukończył oszmiańskie liceum go w Wilnie i zaliczył I semestr, ogólnokształcące i zdał egzamin ale 15 grudnia 1939 roku władze dojrzałości. W tym samym roku litewskie zamknęły uczelnię. Bogusław zdał „małą maturę” Wiadomo, że w czasie I okupacji kończącą gimnazjum. Wojna sowieckiej ukrywał się u wuja w uniemożliwiła dalszą edukację. Trokach. Po napaści Niemiec na Tadeusz co prawda we wrześniu Związek Sowiecki wrócił do ro-
/ Książeczka legitymacyjna Tadeusza Borkowskiego studenta wydziału rolniczego Uni- / Świadectwo Bronisława Borkowskiego ukończenia szkoły dla organistów (lub muzyki i śpiewu) w Wilnie z dnia 26 maja 1912 roku, wersytetu Stefana Batorego w Wilnie, jesień 1939 roku, zbiory Archiwum Archidiecezji zbiory Archiwum Archidiecezji Warmińskiej Warmińskiej www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 33 jednak bezwzględnego stosunku NKWD do żołnierzy Armii Kra- jowej oddział zredukował swój stan osobowy, a w połowie sierp- nia 1944 roku „Tur” podjął decy- zję powrotu do konspiracji. Dla braci Borkowskich i pozostałych na wolności polskich żołnierzy był to bardzo trudny okres. Ta- deusz 1 października 1944 roku wstąpił do seminarium duchow- nego w Wilnie. Te jednak już 20 lutego 1945 roku zostało za- mknięte przez władze radzieckie. Nie wiadomo, gdzie przebywał po opuszczeniu seminarium. W maju 1945 roku wyjechał do PRL. W grudniu 1944 roku „Tur” już pod pseudonimem „Tumry” zmobilizował resztki swojego oddziału i ponownie wyszedł w pole. Wśród żołnierzy był także / Tablica z nazwą ulicy ks. Tadeusza Borkowskiego w Olsztynie, fot. zbiory Tomasz Kiejdo „Gryf”, który dotychczas szczę- śliwie ukrywał się przed NKWD. 1950 był wikariuszem w Olsztyn- pracy i poświęcenia dla Ojczy- Pod Rowinami 2 lutego 1945 roku ku, a od września tego roku zwią- zny. Nie zapomniała o nich spo- doszło do ciężkich walk z liczniej- zał się z Olsztynem. Przez kilka łeczność oszmiańska. W latach szymi jednostkami sowieckimi. lat sprawował funkcję prefekta, 90. – już rozsiana po całej Pol- Wielu akowców z formacji Witol- krótko administratora w Gali- sce – przypomniała ich sylwetki da Turonka zginęło, część dostała nach, następnie wizytatora religii. w książkach „Monografia gim- się do niewoli. Wśród poległych Od 1969 roku sprawował funkcję nazjum im. Jana Śniadeckiego w znalazł się Bogusław Borkowski proboszcza parafii św. Jakuba w Oszmianie” oraz „Inspektorat F”. „Gryf” – osłaniał odwrót swoich Olsztynie oraz dziekana Deka- O żołnierzu Armii Krajowej Bo- kolegów ogniem z ręcznego kara- natu Olsztyn I – Południe. Był gusławie Borkowskim przypomi- binu maszynowego. Według rela- kanonikiem, prałatem, infułatem. na kwatera partyzantów polskich cji świadków ciała polskich party- Jako proboszcz zajmował się licz- na cmentarzu w Graużyszkach, a zantów złożono w dwóch zbioro- nymi pracami remontowymi przy na niej tablica z nazwiskami pole- wych mogiłach pod Kaczycami, katedrze. Przez ks. bpa Juliana głych za Ojczyznę. / Dyplom przyjęcia Bogusława Borkowskiego do Sodalicji Mariańskiej z 15 czerwca Wojtkowskiego określony został Wdzięczna społeczność olsz- 1938 roku, zbiory Archiwum Archidiecezji Warmińskiej za wąwozem i koło kaczyckiego cmentarza w tak zwanych „row- „męczennikiem konfesjonału”, w tyńska uhonorowała również ks. dziców. ski został prof. Aleksander Si- kach”. Wiele lat po wojnie jedna którym służył 51 lat. Duże zasługi Tadeusza Borkowskiego w 2003 Gdy ruch oporu wobec kolejne- korski „Stożek”, były nauczy- mogiła została zlokalizowana. miał również na polu kultury. Był roku, w plebiscycie „Gazety go okupanta przybierał na sile, ro- ciel matematyki w gimnazjum W 1992 roku postawiono na niej m.in. pomysłodawcą i inicjatorem Olsztyńskiej” tytułem „Olszty- dzina Borkowskich włączyła się oszmiańskim. Dwójka młodszych metalowy krzyż. Nie wiadomo, Olsztyńskich Koncertów Orga- nianina 650-lecia”, w kategorii w działalność niepodległościową. dzieci Borkowskich Bogusław i w której pochowano Bogusława nowych, które na stałe weszły do „postać działająca współcześnie”. Bronisław współpracował z Ar- Krystyna kontynuowała naukę w Borkowskiego. kalendarza Olsztyńskiego Lata W 2007 roku wierni archidiecezji ten sposób. Krystyna ukończyła Artystycznego. mią Krajową. Ich organistówka warmińskiej poprosili ówczesne- stała się punktem konspiracyj- gimnazjum tajną „małą maturą” 27 września 1968 roku zmar- go arcybiskupa Wojciecha Ziębę, W PRL-u nym. Obydwaj synowie Bronisła- 25 czerwca 1943 roku, w miesz- ła matka ks. Tadeusza Weronika aby rozpoczął starania o beatyfi- wa poszli śladami ojca. Jeszcze w kaniu profesora Sikorskiego w Bronisław Borkowski z żoną Borkowska. Kiedy był już pro- kację księdza – do procesu beaty- lipcu 1941 roku jako harcerze (w Ożalejach. Bogusław ukończył Weroniką oraz córką Krystyną boszczem w katedrze, zabrał ojca fikacyjnego jednak nie doszło. W ramach ZWZ) weszli w skład jed- liceum maturą rok później, 25 postanowili opuścić Oszmiańsz- z Ełku do siebie. Według bpa 2017 roku jedna z ulic na olsztyń- nej z trójek oszmiańskich, które czerwca 1944 roku. czyznę. W 1945 roku przyjechali Wojtkowskiego Bronisław stracił skim Podgrodziu przemianowana w początkowej fazie działalności Tadeusz i Bogusław zaangażo- do Ełku. Ponownie został organi- słuch. Mieszkał u Tadeusza kilka- została na ulicę ks. Tadeusza Bor- miały gromadzić broń i amuni- wali się także w działania zbroj- stą, tym razem w parafii św. Woj- naście lat. Zmarł 19 grudnia 1983 kowskiego. cję, uczestniczyć w szkoleniach ne. Obydwaj byli żołnierzami 8 ciecha, i uczył śpiewu w szkole roku. Oboje rodziców Tadeusz strzeleckich i wojskowych oraz oszmiańskiej Brygady Armii Kra- średniej. Angażował się społecz- pochował na olsztyńskim cmenta- Autor tekstu wyraża wdzięcz- terenoznawstwie. Tadeusz przy- jowej, którą dowodził por. Witold nie. Tak scharakteryzował Bor- rzu przy ulicy Poprzecznej. kowskich ksiądz dziekan Alojzy ność za pomoc przy powstawaniu brał pseudonim „Bór”, Bogusław Turonek „Tur”. Brali udział we W roku 1991 ks. Tadeusz Bor- Wieczorek z Ełku w listopadzie artykułu ks. biskupowi seniorowi zaś „Gryf”. Ich siostra Krystyna wszystkich najważniejszych ak- kowski miał szczęście witać w 1948 roku: „cała rodzina cieszy archidiecezji warmińskiej Julia- (pseudonim „Krysia”) została cjach oddziału, w tym w bitwie drzwiach katedry olsztyńskiej pa- się bardzo dobrą opinią i jest ce- nowi Wojtkowskiemu, dyrektoro- łączniczką zastępcy dowódcy pod Graużyszkami, Murowaną pieża Jana Pawła II. W 50 rocz- niona i szanowana przez wszyst- wi Archiwum Archidiecezji War- Inspektoratu F Edmunda Banasi- Oszmianką i powstaniu wileń- nicę swoich święceń kapłańskich, kich jako rodzina religijna i kato- mińskiej ks. profesorowi Andrze- kowskiego „Jeża”. skim. Po operacji „Ostra Brama” 25 czerwca 2000 roku, odprawił lickich obyczajów”. Kilka tygodni jowi Kopiczce oraz administrato- Kiedy Niemcy zabronili eduka- w lipcu 1944 roku Sowieci aresz- Mszę świętą w Ostrej Bramie. Za później uzupełnił ją: „ojciec jest rowi portalu Oszmianszczyzna.pl cji w języku polskim na Wileńsz- towali kilka tysięcy wileńskich Wileńszczyzną tęsknił całe życie. człowiekiem zacnym, bardzo pra- Michałowi Butkiewiczowi. czyźnie, zaczęto prowadzić tajne partyzantów, a następnie wywieź- Utrzymywał kontakty z przyja- cowitym i gorliwym katolikiem, nauczanie. Jego organizatorem i li do Kaługi. Rozbrojenia unik- ciółmi lat szkolnych, pracy har- również matka bardzo religijna i inspektorem na powiat oszmiań- nęła 8 Brygada „Tura”. Wobec cerskiej oraz działalności niepod- Literatura: pobożna – codziennie przystępu- ległościowej. Zmarł 10 lipca 2001 Gawrońska Janina, W posłudze je do Komunii Świętej” („Posła- roku. Przyczyną śmierci był udar wiary. Zapis posługi duszpaster- niec Warmiński” z 29 lipca 2001, mózgu. Liturgii pogrzebowej 13 skiej Księdza Infułata Tadeusza Julian Wojtkowski Śp. Ksiądz lipca przewodniczył arcybiskup Borkowskiego w zarysie, Wydaw- Infułat Tadeusz Borkowski, s. 6). Metropolita Warmiński Edmund nictwo Ad Rem, Olsztyn 2000 Córka Krystyna wyjechała z Ełku Piszcz. W pogrzebie wzięło Kiejdo Stanisław i zespół redak- do Bydgoszczy. Wyszła za mąż i udział tysiące wiernych. Ciało cyjny, Monografia Państwowego urodziła dziecko. złożono w rodzinnym grobie na Gimnazjum im. Jana Śniadeckie- Tadeusz po przyjeździe do Pol- cmentarzu komunalnym przy uli- go w Oszmianie, Gdańsk 1991 ski wstąpił do zakonu dominika- cy Poprzecznej. nów. Po odbytym nowicjacie w Krakowie powrócił do semina- Snastin Wiktor, Inspektorat F, rium duchownego w Białymsto- Upamiętnienie TMWiZW, Bydgoszcz 1997 ku. Święcenia kapłańskie przyjął Minęło już ponad 80 lat od wy- Wojtkowski Julian, Śp. Ksiądz 25 czerwca 1950 roku w Kate- buchu II wojny światowej. Broni- Infułat Tadeusz Borkowski w: drze Lubelskiej z rąk bpa Piotra sław Borkowski, jego małżonka „Posłaniec Warmiński” nr 14 z 29 Kałwy. Po święceniach trafił do Weronika oraz dzieci nie żyją. Ich lipca 2001 / Tadeusz Borkowski i Stanisław Kiejdo w majątku Borkowskich w Jurszanach, lipiec diecezji warmińskiej. W sierpniu życie było świadectwem wiary, 1942 roku, fot. zbiory Michała Butkiewicza 1 grudnia 2020 - strona 34 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Moje Kresy – Bogumiła Tymorek cz.2 Eugeniusz Szewczuk
szej świątyni, wiem tylko, że przed wybudowaniem kościoła w Ro- żyszczach, okoliczni mieszkańcy chodzili do kościoła w Wiszence. Wprawdzie w miasteczku istniała tymczasowa drewniana kaplica, jednakże ludzie woleli uczęsz- czać do Wiszenki. Składki pośród wiernych parafii prowadzone przez księdza Telesfora Kawczyńskiego doprowadziły do zbudowania w Rożyszczu kościoła murowane- go. Dzieło wyposażenia kościoła prowadził kolejny proboszcz pa- rafii (1926-1934) Przemienienia Pańskiego w Rożyszczu ks. Jerzy Zwoliński. Poświęcenia naszego kościoła dokonał biskup pomocni- czy diecezji łuckiej Stefan Walczy- kiewicz, doktor filozofii i teologii. Po wejściu wojsk sowieckich 17 września 1939 roku został areszto- wany. Po licznych przesłuchaniach, które mocno nadwątliły jego zdro- wie, umiera w Łucku 12 maja 1940 roku. Do naszej parafii należała tak- że drewniana kaplica w Żołobowie zbudowana na cmentarzu wojen- nym z czasów I wojny światowej. Parafię z gminy Rożyszcze stano- wiły: miasteczko Rożyszcze, Alek- sandrówka Nowa i Stara, Baszowa, / 1935 Ojciec Bogumuły - Jan Prorok / Czepielowice, mama Bogumiły - Małgorzata Prorok zd.Wasilewska Bejnarówka, Czebanie Nowe, Do- Rodzina taty prawdopodobnie zo- to było przed wojną coś co dawa- rią Tymorek w jej starzejącym się Dopiero teraz przyszło opamięta- liny, Dubiszcze Nowe, Dymitrów- stała przesiedlona na Wołyń z cen- ło możliwość zapewnienia rodzinie domu w Krzemieńcu Starym. Z nie i wyrzuty sumienia, dlaczego ka, nasze Francuzy, Frydrychówka, tralnej Polski na początku XIX wie- należytego bytu, aczkolwiek nie Doliny do Krzemieńca było paręset pojechałem, przecież mogłem zo- Gliniszcze, Jurydyka, Karolinów- ku, dlatego dziadków ze strony ojca wszystkim. Trzeba było jeszcze metrów. Wieś leżała po drodze do stać. Było jednak za późno, by do ka, Katerynówka, Kiryłucha, Ko- w ogóle nie znałam. Tato miał ro- mieć dobrze w głowie poukładane, gminy w Rożyszczu. Zima 1938/39 tego wracać. Jeszcze tej samej nocy paczowski Posiołek, Kopaczówka dzeństwo - braci i siostry. Ich także tato miał. Rodzice utrzymywali się przyszła bardzo wcześnie, już w 24/25 grudnia 1938 roku rozebra- Nowa i Stara, Kozin, Krzemieniec nigdy nie widziałam. Urodziłam się z niewielkiego kawałka ziemi, bo grudniu panował u nas tęgi mróz no choinkę, ogólna żałoba i było Nowy i Stary, Magazyn, Maniowo, w rodzinie wielodzietnej jako córka głównym zajęciem taty była budo- i co dzień padało sporo śniegu. po Bożym Narodzeniu, było po Marianówka, Michalin, Micha- Małgorzaty zd. Wasilewska i Jana wa różnego typu domów. Razem z Przed świętami Bożego Narodze- naszych świętach. Wracając do na- łówka, Olganówka Nowa i Stara, Proroka. Rodzice mamy to dziadek dziadkiem Kazimierzem stawiali nia nieopatrznie przeziębiłam się, Kazimierz Wasilewski i babcia, domy w całej okolicy. Zmorą obec- dostałam wysokiej gorączki, dzisiaj imienia nie pamiętam, gdyż nie nych czasów są choroby układu można powiedzieć – grypa, leżałam żyła już od dłuższego czasu. Dzia- krążenia, udary i nowotwory, na- chora. Teściowa sama przygotowy- dek Kazimierz mieszkał razem z tomiast w tamtych nieodległych wała wszystko na święta, nadeszła bratem mojej mamy – stryjem Ja- przecież czasach ludzie umierali Wigilia. W tym dniu wiadomo, cała nem. Drugi brat mamy – Kazimierz najczęściej na tzw. galopkę czyli rodzina chce być razem, w dodatku ożenił się i zamieszkał w pobliskiej czerwonkę, zapalenie płuc i astmę. ze zdrowiem ojca było bardzo źle. Dymitrówce. Natomiast ciocia Ka- Nie należy wykluczyć, że miesz- Bracia przyjechali po mnie saniami tarzyna wyszła za mąż za Jana Hel- kańcy Wołynia nie umierali także do Krzemieńca. Zabrali mnie okry- mana i urodziła się im córka Frania. na serce, czy inne wszechobecne wając pierzyną i kocami, bym jesz- Wasilewscy, czyli rodzice mamy choroby. Jest tylko jedna różnica, cze bardziej nie zachorowała. Mróz także nie byli rdzennymi miesz- większość mieszkańców ówczesnej nie ustępował, była straszna zadym- kańcami kolonii Francuzy, przybyli wsi nie stać było na opłacenie leka- ka, zaspy sięgały prawie 1,5 metra. z nieznanych mi stron. Onegdaj rza. Niekiedy kilometrami trzeba Odmówiliśmy modlitwę i wszyscy jeszcze w XVIII wieku w miejscu jechać furmanką, by skorzystać z podzieliliśmy się opłatkiem. Tato kolonii Francuzy stał olbrzymi bór. pomocy lekarskiej. Popatrzcie jak był tak chory, że nie mógł połknąć Tu i ówdzie zaczęły powstawać ten świat się zmienia. Jeszcze parę opłatka, którym się podzieliłam. tartaki, drzewo było potrzebne do lat temu do Czepielowic trudno Bracia wybierali się przed północą wszystkiego. Zaczęto karczować było po południu zabrać się po pra- na pasterkę. Mówię do najmłod- olbrzymie połacie lasu i w tym cy z Brzegu autobusem PKS pomi- szego z nich – Mietek nie chodź, miejscu obok olbrzymich mokra- mo, że jechało ich kilka w kierunku zostań ze mną i z ojcem. Śnieg nie deł, o czym świadczą miedzy inny- Popielowa, Opola czy Kuźni Ka- przestawał padać, wszyscy poje- mi nazwy poszczególnych siedlisk towskiej. Dzisiaj jak nie masz wła- chali saniami do parafialnego ko- : Polanie, Dolina, Samołójka, Gniłe snego środka transportu, w sobotę i ścioła w Rożyszczu. Parafia Prze- Błoto, Błoto Dymieniec, powstała niedzielę do Brzegu nie dojedziesz. mienienia Pańskiego w Rożyszczu kolonia Francuzy. Pobudowali się Gdy miałam 13 lat, było to w roku powstała w 1921 roku. Do parafii tutaj moi przodkowie Wasilewscy. 1932, tato zachorował na astmę. Z razem z miasteczkiem należało 49 To wszystko co było związane z powodu astmy płucnej cierpiał tak- wsi i kolonii. Większość miejsco- lasem, jakby wymuszało na miej- że dziadek Kazimierz, poruszał się wości leżała w gminie Rożyszcze, scowych zajęcie się rolnictwem niekiedy bardzo wolno, brakowało pozostałe w gminie Szczurzyn ; albo stolarstwem i ciesielką. Dzia- mu tchu aż mu w piersiach charcza- Adamówka, Cecylówka, Glincze dek Kazimierz miał smykałkę do ło. W wieku 19 lat, na jesieni 1938 i Lubcze. W owym 1938 roku pa- ciesielstwa. Nie odprawił z kwit- roku wyszłam za mąż za Michała rafia liczyła 3571 wiernych. Bracia kiem swatów i na zięcia wybrał Tymorka. Mąż także pochodził z pojechali na pasterkę i w tym czasie córce także cieślę – mego ojca Jana wielodzietnej rodziny, miał 7 sióstr. tato zmarł. Po powrocie w całym Proroka. Mieć w ręku dobry fach Zamieszkaliśmy z teściową Ma- domu płacz i lament po stracie ojca. / Rożyszcze 1938, ślub Bugumiły Prorok i Michała Tymorka www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 35
Ostrów, Perespa, Podliski, Pożarski Dwór, Rudka Kozińska, Rudnia, Rudnia Nowa, Sitarówka, Szpa- nów, Topólno, Użowa, Wasylówka, Krwawe Boże Narodzenie Wełnianka, Zaliście, Żołobowo i Ż u b r o w s z c z y z n a . w kolonii Radomle Mieszkaliśmy na kolonii Francuzy w części zwanej Dolina. Przecho- Janina Gruszka „Janina Gruszka z domu Raczyń- rodziny, pakowaliśmy najpotrzeb- Czesia objęła ojca za nogi, pła- kilka osób – to samoobrona, kilku dząc przez gościniec idący z Kowla ska, ur. w Radowiczach w 1927 niejsze rzeczy. Mój mundurek, cząc prosiła: „Ratuj nas tato”. Wi- żołnierzy i nas dwie, miałam do Łucka, wchodziło się do kolonii r., parafia Turzysk, pow. Kowel, beret, orzełek, co z tym zrobić? działam bladą z bólu twarz ojca, wówczas 16 lat. Z rowu nikt nie zwanej Aleksandrówka. Tuż obok woj. wołyńskie, rodzice Zygmunt „Zabrać z sobą tego nie możemy” jest bezradny, nie może nic zrobić może się wychylić, gdyż jesteśmy kolonii Francuzy po jej wschodniej i Michalina z domu Dobrowol- – mówi ojciec, w razie rewizji by nas ratować. Jaki to bolesny pod obstrzałem, bandyci kryjąc stronie leżał Krzemieniec Nowy i ska. Miałam dwie siostry. Wanda wiedział dobrze, czym to groziło, moment, szwagier siedzi nad za- się za drzewami mają nas na celu. Stary. W kierunku północno – za- była zamężna i młodsza Czesia. ukryłam go więc w piwnicy na- mordowaną żoną i płacze. Co zro- Ktoś powiedział: „Nie możemy chodnim leżała Michałówka i duża Radowicze to najwspanialsza szego domu. Czekaliśmy na swo- bić? Ojciec podejmuje decyzję: czekać na śmierć”, jeden ryzyku- wieś Rudka Kozińska. Wspomnia- miejscowość, o której nigdy nie ją kolej, a lista mieszkańców na- „Musimy uciekać, ktoś się uratu- je, wychyla się, dostaje w sam na wcześniej czeska osada Użowa mogę zapomnieć. Jest to miejsce szej wsi do wywiezienia na Sybir je, a w ogniu zginiemy wszyscy.” środek czoła – młody chłopak. Po leżała na zachód od naszej kolonii, mojego urodzenia, lat dziecięcych była długa. Na szczęście do na- Zaczęliśmy wyskakiwać jednym pewnym czasie drugi z automa- zaś nieco poniżej Użowej – ukraiń- i młodości. Piękna okolica, żyzne szej kolejki zabrakło kilku dni. oknem, wypychając się nawzajem tem w ręku tuż obok mnie za bar- pola i łąki, lasy o różnym drzewo- Uratował nas atak Niemców na w puszysty i głęboki śnieg. Wi- dzo się wychylił, dostaje w samo ska wieś Baszowa. W Dolinie było stanie. Wieś Radowicze zamiesz- Rosję – tym oto sposobem zosta- dzę, jak między drzewami znika serce, pada przy mnie. Po raz 11 gospodarstw. Naszymi sąsiada- kiwała w większości ludność pol- liśmy uratowani przed wywózką. moja siostra Czesia, a ja po prostu pierwszy widzę, jak umiera mło- mi byli Dolińscy. Obok mieszkało ska, bardzo aktywnie działająca w Wraz z okupantem niemieckim do idę, nogi odmawiają mi posłu- dy żołnierz. Zosia, bardziej przy- jeszcze kilka rodzin Małeckich, środowisku. Młodzież zorganizo- akcji wkraczają rozszalałe hordy szeństwa, jestem półprzytomna z tomna, dopada do niego by rato- Wasilewscy i Biderowie. W samych wana była w Związku Strzelców band ukraińskich, dokładnie pa- przerażenia. Naraz słyszę głos wać, ale na próżno, chłopak umie- Francuzach mieszkali Kowalczyko- „Orlęta”, bardzo aktywnie działał ląc, mordując i niszcząc wszystko mamy, woła do mnie, oprzytom- ra. Czasami myślę dzisiaj, że wie, Macierzyńscy, Łyżwa, Potoc- Związek Młodzieży Katolickiej. co polskie. Latem 1943 r. wyjeż- niałam na chwilę. Patrzę, mama może jego matka nigdy się nie ki, Wybuld, Jabłońscy, Sowierszen- Organizacje te prowadzone były dżamy do Zasmyk. Tam organizu- leży na śniegu, jest ranna w rękę. dowiedziała o tym, że jej syn jest ko, Tęcza, Banasiak, Krzykowski, przez wspaniałych ludzi, patrio- je się samoobrona ludności pol- Podbiegam do niej, zdejmuję pochowany na cmentarzu w Za- Rychter, Kozłowski, Maler, inni tów polskich, a byli to: mój na- skiej przez bandami UPA i Niem- chustkę, ale w pośpiechu źle zaci- smykach. Pan Ostrowski przejął Biderowie i Małeccy. Miasteczko uczyciel Jan Krantz, kierownik cami. Początkowo zamieszkali- skam ranę. Musimy szybko iść, dowództwo nad naszą grupą sa- szkoły Jan Anioł, nauczycielka śmy w kolonii Stanisławówka, a podnoszę mamę, prowadzę pod moobrony, kazał zabrać broń od Rożyszcze będące siedzibą gminy, Tokarska. Komendantem Związ- później w kolonii Radomle, w rękę. Cała kolonia w ogniu. Niko- nieżyjących, zabrałam więc auto- zbudowano wśród poleskich lasów ku Strzelców był Adolf Barto- jednym domu sześć rodzin. Dzień go już nie widać, tylko my obie mat, który upuścił umierający i bagien nad rzeką Styr przy głów- szewski i Antoni Leśniewski. Dru- 25 grudnia 1943 r. zapisał się biegniemy w kierunku lasu, na chłopak. Nie wiem, jak długo to nej linii kolejowej Łuck – Kowel żynę „Orląt” prowadziła Jadwiga czarną kartą mojego życia i całej północ. Pomyślałam – udało nam wszystko trwało, zaczynamy zda- (32 km) za stacją kolejową Ki- Leśniewska. Nigdy nie zatrą się w mojej rodziny. Boże Narodzenie, się wyjść z płonącego piekła, je- wać sobie sprawę, że nie wyjdzie- werce. W czasie I wojny światowej mojej pamięci te ogniska, ćwicze- najpiękniejsze święto dla każdego steśmy już bezpieczne. Naraz sły- my stąd żywi. Decyzja dowódcy ogromnie zniszczone. W sąsied- nia przeciwgazowe w maskach Polaka, katolika – dla mnie był to szę tętent konia i krzyk: „Styj po- jest bronić się do ostatka i nie niej wsi Żołobów na miejscowym na wypadek wojny i te mundurki, dzień straszliwego przerażenia, lacza mordo”, puszczam rękę poddać żywymi, a bandyci są co- cmentarzu spoczywają zwłoki 1800 które nosiłyśmy z wielką dumą. ogromnego smutku na całe życie. mamy, mama osuwa się pod drze- raz bliżej. „Boże, ratuj nas – po- rosyjskich, niemieckich i austriac- Młodzież nasza brała udział we Wigilia – podczas dzielenia się wem, a ja uciekam. Jak daleko myślałam – już dzisiaj czwarty kich żołnierzy. W obie strony do wszystkich uroczystościach lo- opłatkiem z rodziną i sąsiadami odbiegłam, nie wiem. Kucnęłam raz jestem w obliczu śmierci, czy kalnych czy państwowych. Wiel- nikt nie przypuszczał, co czeka w bezlistnych krzewach i czekam, nie ma żadnego ratunku, nadziei Łucka i do Kołek w lecie kursowa- kim przeżyciem dla mnie było nas nazajutrz. Życzyliśmy sobie co będzie dalej. Słyszę głos ban- na przeżycie?” Naraz słyszę ły statki wycieczkowe po Styrze. Święto Pułku w Kowlu, następnie nawzajem szybkiego końca woj- dyty upowca, a potem mamy. Ci- krzyk: „Hurra!” – odbija się Do powiatowego Łucka znacznie w Turzysku. Wręczenie karabinu ny i powrotu do naszych domów. sza. Strzału nie słyszę. Nie wiem, echem od lasu, powtarza coraz bliżej było autobusem, tylko 23 ki- maszynowego ufundowanego ze Rano przygotowanie do śniada- jak długo to trwało. Modliłam się: głośniej. Leżymy, cisza, nie strze- lometry. Z nadania księcia Lubarta składek społeczeństwa, defilada nia, krzątanie, mieliśmy iść do „Matko Boża zasłoń mnie, by lają do nas, któryś z żołnierzy wy- było Rożyszcze centrum dóbr wła- przed dowództwem przy Pomni- kościoła do Zasmyk, ja jeszcze mnie nie zobaczył bandyta.” Do chyla się – krzyczy: „Boże, jeste- dyków ruskich. Mieszkało tu wielu ku, następnie obiad żołnierski. Są nie zdążyłam się ubrać do wyj- dzisiaj nie wiem, jak to się stało, śmy uratowani”, idą nam na po- Żydów, przede wszystkim koloniści to niezapomniane przeżycia. ścia. Wtem wpada wujek Wałęga i to był cud, gdybym nie opuściła moc nasi, rozciągnięci tyralierą, niemieccy, którzy mieli tu swój ko- krzyczy: „Boże, burki idą!” Do- mamy, nie wiem, czy obie byśmy bandyci zostawili nas i uciekają. Pierwszy września 1939 r., rozpo- padamy okien, ogarnia nas prze- przeżyły. Bandyta podjechał do Prawie w ostatniej chwili zostaje- ściół ewangelicki. Oprócz budowli częcie roku szkolnego, młodzież luterańskiej stała w mieście cer- rażenie. Wiemy, co nam grozi, mamy, zdjął karabin, mama nie my ocaleni, wstajemy zmarznięci. zebrana przed szkołą do apelu. tyle ludzi, dzieci, co robić? Pan prosiła o darowanie życia, chyba Po tylu godzinach w śniegu po- kiew, synagoga i nasz kościół pa- Pada komenda „baczność”, zosta- Świderski zaryglował drzwi, zemdlała. Odjechał. Ja bałam się czułam dreszcze. Weszłyśmy z rafialny Przemienienia Pańskiego. je wciągnięta na maszt biało-czer- wziął widły i mówi: „Żywy żaden powrócić do mamy, bo nie wie- Zosią do ocalałego domu, ale ni- Rożyszcze należały do najbardziej wona flaga. Mojego wychowaw- do domu nie wejdzie.” Po chwili działam, co się wydarzyło, posta- kogo tu nie ma. Nadjechała fur- czystych miasteczek ma Wołyniu, cy nie widzę, został zmobilizowa- uchylił drzwi, by zobaczyć co się nowiłam odczekać. W pobliżu manka z rannymi udająca się do posiadało elektryczne oświetlenie ny do wojska. Piękny, słoneczny dzieje na zewnątrz. W tym mo- były opuszczone domy, chciałam Kowla. Pojechałam razem z nimi, i kino. Niewiele uczęszczałam do wrześniowy poranek, lecz nie mencie pada strzał. Siostra Wanda się ukryć w tych zabudowaniach. mieliśmy tam bowiem rodzinę, szkoły powszechnej w Krzemień- dane nam było już nigdy więcej stała oparta o drzwi, strasznie pła- Ledwie zrobiłam kilka kroków, która się mną zajęła. Po dwóch zasiąść w ławkach naszej klasy. cu Starym, wprawdzie był to nowy kała, przyjechała bowiem z Kow- wtem – „Stój!” – zatrzymuje mnie dniach stryj odwiózł mnie do ro- Krótkie przemówienie kierowni- budynek, niedawno zbudowany, la wraz z mężem do nas na święta. dwóch młodych uzbrojonych dziców i tu poznałam dalszy ciąg ka szkoły pana Jana Anioła o sy- Strzał trafia w nią, pada na twarz. mężczyzn w cywilnych ubra- przeżyć mojej rodziny. Ojciec nie ale jak wcześniej wspominałam tuacji w Polsce. Słowo „wojna” rodzice obchodzili się ze mną jak Ojciec mój ze szwagrem odwra- niach. Byłam pewna, że to są mógł uciekać, gdyż będąc wyso- lotem błyskawicy obiegło dokoła. cają ją, zdążyła tylko wymówić Ukraińcy. To już koniec – pomy- kiego wzrostu był bardzo widocz- z jajkiem, oby mi się tylko nic nie „Rozchodzimy się do domów” – „tato” i kończy życie. Boże, jakie ślałam – ale niczego się ode mnie ny z daleka, postanowił, żeby ci, stało, dlatego edukacja nie trwała oznajmia kierownik szkoły. Tak przerażenie ogarnęło wszystkich, nie dowiedzą – o tym pamiętałam, co nie mogą uciekać, udawali, że zbyt długo. W naszej licznej rodzi- skończył się dla nas najwspanial- co się działo w tym domu, lament, tego nas uczono na szkoleniach. nie żyją, by leżeli w bezruchu. nie oprócz zmarłych z sióstr i brata szy okres naszego życia. Nastały płacz, krzyk dzieci, jedni modlą Na żadne pytanie nie odpowiada- Obok mojego ojca leżały dwie przyszli jeszcze na świat: Antoni, dni grozy i gehenny dla narodu się na kolanach, rozpacz ogarnia łam, postanowili mnie zlikwido- córki wujka Wałęgi, Zosia i Gie- Kazimierz, Stanisław, Jadwiga i polskiego, a piękne dni zmieniły wszystkich. Wiedzieliśmy, że wać. Jeden uderza mnie pistole- nia, które cudem ocalały niezau- Mietek. się w ponury zmierzch. Nad na- nadchodzi nasz koniec, koniec na- tem w tył głowy i mówi: „Trzy ważone przez bandytów. Leżały szymi domami coraz częściej krą- szego życia na tej ziemi, jaki cud kroki do przodu”. Krew odpływa bowiem pod krzakiem bzu, przy- żyły niemieckie samoloty, a wia- c.d.n. nas uratuje? Banderowcy trzymali mi od serca do nóg, dziwne uczu- sypane pyłem z płonącego domu. domości dochodzące z głębi kraju się w pewnej bezpiecznej odle- cie, niezapomniane. Czekam. Żyją do dzisiejszego dnia. Razem były równie ponure i straszne. Wspomnień wysłuchał: głości od domu, jak przypuszczał Żyję. Zmieniają decyzję. Każą mi z moim ojcem patrzyły, jak giną Niebawem miejsce warkotu nie- pan Świderski, nie byli pewni, iść przed sobą. Przyszliśmy zno- zastrzelone w tył głowy matka i mieckich samolotów zastąpiły czy nie mamy broni. Po chwili je- wu w środek kolonii. Zanim zdo- rodzeństwo. Józia ciężko ranna w E u g e n i u s z S z e w c z u k wojska radzieckie wkraczające na den ze sprawców przemknął pod łałam zdać sobie sprawę, gdzie głowę i nogi patrzyła, jak płacze Osoby pragnące dowiedzieć się tereny Wołynia. Rok 1940. Oku- oknem i podpalił przybudówkę. jestem, zobaczyłam znajome twa- 9-cio miesięczne dziecko leżąc czegoś więcej o życiu na Kresach, pant sowiecki dokładnie realizuje Pali się dom pełen ludzi. Ojciec rze, koleżankę Zosię Kowalewską obok nieżyjącej już matki. Bandy- nabyć moją książkę pt. „Moje Kre- swoje plany w stosunku do ludno- mój miał doświadczenie wojsko- oraz mieszkańca Radowicz Wła- ta uderzając je kolbą karabinu do- sy” ze słowem wstępnym prof. St. ści polskiej. Następuje organiza- we, był 4 lata w niewoli u Niem- dysława Ostrowskiego. Wprost dał: „Ty naszewo brata muczysz.” Niciei, proszone są o kontakt ze cja kołchozów i wywózka ludzi ców, wpada po schodach na strych nie do wiary, jestem miedzy swo- Leżenie w bezruchu też nie oka- na Sybir. Rodzina nasza znalazła mną tel. 607 565 427 lub e-mail myśląc, że może uda się ratować, imi, radość z tego, że żyję, uści- zało się idealnym rozwiązaniem, się również na „czarnej liście” Już [email protected] ale cała górna część domu była ski, trwa to chwilę, jestem oszoło- nie wszystkich to uratowało, al- w czerwcu ostrzeżono ojca, by już w płomieniach. Kiedy scho- miona. Wciągają mnie do pobli- bowiem ukraińskie zbiry biegały przygotował się do podróży na dził na dół, moja 12-letnia siostra skiego rowu. W rowie jest już od osoby do osoby leżącej na Sybir. Był to wielki szok dla całej 1 grudnia 2020 - strona 36 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl śniegu i strzelały w tył głowy. W dując je z kilkugodzinnymi prze- szli do nas po drodze odpocząć. taki oto sposób zginęli najbliżsi: rwami. Ewakuujemy się do Ro- Którejś nocy ojciec powiedział, siostra mojej mamy i jej troje żyszcz, potem powrót do Zasmyk że nie otworzy. „My nie żartuje- dzieci, babcia i sąsiadka. Moja i dalsze życie w chłodzie, głodzie my panie Raczyński, mamy roz- siostra Czesia dostała serię w gło- i niepewności, co wydarzy się za kaz jechać razem z Ukraińcami na wę, uciekając w kierunku lasu, chwilę. W styczniu 1945 r. posta- Ziemie Zachodnie.” Powiedzieli jak długo żyła, nie wiadomo, na nawiamy przeprawić się przez „do widzenia” i pojechali. Na ja- drugi dzień znaleziono ją martwą. Bug na wyzwolone tereny Polski. kiś czas uspokoiło się. Pamiętam, Do mojego ojca podchodzili trzy W drodze przeżywamy następną któregoś roku przyszli znowu, ale razy i za trzecim razem strzelili do tragedię, koło Włodzimierza giną był to inny kolega, tamten od- niego. Pocisk trafił w kołnierz i na minach moja koleżanka Zosia szedł. Bielaniec znowu zaczął ramię. Po pewnym czasie dostał Żołnik i jej wujeczni bracia opowiadać, jak to ich oszukano, dreszczy z zimna i upływu krwi. Kwiatkowscy z Janówki. Osiedla- że on osobiście nikogo nie zamor- Leżąc tak na śniegu myślał, że jak my się na gospodarstwie w Brod- dował, tak się oczyszczał, prze- przyjdą czwarty raz, to rozpozna- nicy koło Hrubieszowa, ale i tutaj praszał, że można mu było nawet ją, że żyje, ale na szczęście nie nękają nas bandy ukraińskie. W uwierzyć. Za każdym razem, kie- zdążyli. Nadeszła pomoc z odsie- maju 1946 r. bandy UPA napadają dy groziło nam jakieś niebezpie- czą i kto żył, podnosił się ze śnie- na wieś, w której mieszkamy. Palą czeństwo, to z obu stron, ze strony gu, drętwy z zimna i przerażenia. całą. Nasz dom ocalał. Mojego UB i UPA. Kiedy tak dzisiaj my- Rannych partyzanci zabrali na ojca bandyci mieli w swych rę- ślę o tym wszystkim, to mieliśmy furmanki i odwieźli do szpitala w kach, ale go puścili wolno, do dużo szczęścia, że wyszliśmy z Zasmykach, było tam bowiem mnie i do mamy strzelali, ale i tego cało. Nawet to „do widze- duże zgrupowanie samoobrony tym razem ominęły nas bandyckie nia”, to też: mają znowu rozkaz oraz szpital polowy – tam też kule. Po tułaczce po ziemi zamoj- przedostać się na Wołyń, bo tutaj szwagier odwiózł mojego ranne- skiej i hrubieszowskiej rodzice nie mają już nic do roboty, pier- go ojca. O mnie i siostrze Czesi osiedlają się we wsi Brodzica. ścień się zacisnął, zachód to obce nikt wówczas nic nie wiedział. Wieś bardzo bogata, należała do strony. W roku 1975 roku byłam Mama tam pod tym drzewem w Towarzystwa Staszycowskiego, w sanatorium w Muszynie, wi- lesie straciła przytomność, kiedy młodzież ukraińska wykształco- działam te schrony, gdzie się oprzytomniała, stwierdziła, że jest na. Po wysiedleniu Ukraińców za ukrywali „bulbowcy”, a na noc sama, podczołgała się do sterty Bug osiedlili się tu w większości wychodzili do swoich, którzy ich słomy przy zabudowaniach i tam mieszkańcy Włodzimierza Wo- żywili. Bardzo dobrze, że ta akcja ukryła. Odnalazł ją wujek Wałę- łyńskiego. Mieszkaliśmy na ubo- nastąpiła, bo jeszcze wielu nas ga, a przy niej śpiące dziecko są- czu wsi w takim budynku gospo- Polaków by zginęło. Nigdy nie siadów w samej koszulce i boso. darczym. 20 maja 1946 r. na pa- słyszałam w radio czy telewizji, Została odwieziona do szpitala, miątkę tego wydarzenia postawi- dlaczego ta akcja „Wisła” nastąpi- stan jej był krytyczny i nikt nie liśmy krzyż pośrodku wsi. Przy- ła i jaka krzywda stała się przez to myślał, że przeżyje. To okrutne szli wieczorem w polskich mun- Ukraińcom. Ukraińcy zabrali spustoszenie, jakie zrobili bande- durach. Nikt nie zorientował się, wszystko ze sobą, wyjeżdżali pod rowcy w naszej rodzinie, było nie że to bulbowcy. Dobrze po polsku ochroną swoich, a teraz słyszy do przeżycia. Siedem trumien, rozmawiali, zachodzili do do- się, że Łemkom należy się od- chorzy, ranni, straciliśmy wszyst- mów. Pytali np. naszej sąsiadki, szkodowanie, bo ich władza ludo- ko. Zostaliśmy w tym, co było na czy wie, kim oni są. „Polskie woj- wa skrzywdziła. Pytam zatem: „A nas. Od kul ocalał jedynie szwa- sko” – odpowiada. – „Nie, jeste- co z nami Wołyniakami? Naszym gier Piotr Szewczyk, no i ja. Po- śmy Ukraińcami”. Na dane hasło kosztem będą spłacać? Co my je- grzeb – dwie córki moich rodzi- zaczęli palić i strzelać do ludzi, steśmy winni, że podzielono Pol- ców, Wanda Raczyńska-Szew- kto uciekał, a najbardziej, kiedy w skę, że zabrano nam majątki, ży- czyk z 1922 r., 21 lat, Czesława płonących zabudowaniach zaczę- cie, zdrowie i rozrzucone szczątki Raczyńska z 1930 r., 12 lat, Wik- ła wybuchać amunicja, której nie pomordowanych naszych bli- toria Raczyńska, 74 lata, Helena zdążyli zabrać wcześniej. Pozo- skich”. W roku 1991 pojechałam Wałęga, 40 lat, Józefa Wałęga, 16 stawili zgliszcza, jak zapowiadali, do Radowicz, ustaliłam miejsce, lat, Antoni Wałęga, 7 lat, Stefania nic nie zostawić Polakom. Trudno gdzie jest zakopana moja babcia: Wałęga, 9 lat oraz Krystyna Do- mi określić datę, wieczorem, by- na podwórku pod płotem. Zaczę- browolska, moja druga babcia. To łam sama z dzieckiem, ktoś łam rozmowę tam z miejscowymi są ofiary z mojej rodziny, pozba- wszedł do mieszkania, obejrza- Ukraińcami, że chciałabym ją wione życia przez rozszalałe ban- łam się, „Edek?” – zawołałam – stąd zabrać na cmentarz do Za- dy upowców w dniu 25 grudnia myślałam, że to mój brat ciotecz- smyk. Nikt się nie odezwał, uni- 1943 r., dzień Bożego Narodzenia ny. „Nie Edek, jesteśmy Ukraiń- kali mego wzroku, nikt nie wyra- w Radomlu na Wołyniu. Po po- cami” – przestraszyłam się bar- ził zgody na pomoc. Nie wiem, grzebie wraz z rodzicami poje- dzo, zaczęli mnie uspokajać, bym czy mi się kiedy uda przeprowa- chaliśmy do Zasmyk, tam co- się nie bała, bo oni wszystko wie- dzić tę ekshumację, jestem ostat- dziennie chodziłam do szpitala, dzą o naszej rodzinie. Istotnie nią żyjącą wnuczką. Reszta leży gdyż stan zdrowia rodziców był wszystko wiedzieli. Był to dawny na cmentarzu w Zasmykach dzię- krytyczny. W styczniu 1944 r. mieszkaniec Brodzicy Eugeniusz ki tym „przyjaciołom.” Przywio- Niemcy napadli na Zasmyki. Bielaniec z kolegą, tamten nic się złam tylko ziemię w woreczku, Boże, ile ja znowu przeżyłam, nie odzywał. Zanim ochłonęłam, tyle mi pozostało z dorobku całe- było to następne piekło. Niemiec- bo posługiwali się piękną polsz- go pokolenia Raczyńskich, Do- kie samoloty nadleciały nad wio- czyzną, weszli moi rodzice. Po- browolskich. Myślę, że znajdzie skę, pociski rozrywały się na po- prosili moją mamę, by im przygo- się wreszcie ktoś, co powie praw- dwórzu, nasze konie spłoszone towała coś do jedzenia. Przynieśli dę młodemu pokoleniu, bo moje uciekły, zostaliśmy bez transpor- od swoich, jak się wyrazili, bo pokolenie już wymiera. Jak bar- tu, sami, słabi, bezbronni. Szwa- wiedzą, że my nic nie mamy. Bar- dzo boli to, że się dzisiaj manipu- gier opiekował się ojcem, a ja dzo dużo mówił Bielaniec, użalał luje wydarzeniami, a my, najbar- mamą. Uciekamy w kierunku Ku- się, że niepotrzebnie tyle ludzi dziej pokrzywdzeni, musimy słu- cieństwa, jakich może dopuścić przez tę okrutną wojnę, jaka trwa- piczowa. Zasmyki płoną, strzały, niewinnych zginęło, ja nie wy- chać tych bzdur, wypowiadanych się człowiek w stosunku do dru- ła na Wołyniu i nie tylko. Czy wybuchy, samoloty krążą nad na- trzymałam i mówię: „I dzisiaj przez ludzi, którzy nie mają naj- giego człowieka, gotując mu ktoś próbował zastanowić się, ile szymi głowami, panika, przeraże- giną.” Przyszła mi bowiem na mniejszego pojęcia, co działo się straszny los. Pozostałam sama, straciliśmy? Bliskich, zdrowia, nie wśród ludzi, istne piekło. Z myśl kolumna samochodowa ja- na Wołyniu w latach 1943-1945, bez rodzeństwa i teraz już w sa- majątku; kto za to zapłaci i kiedy? wielkim trudem docieramy do dąca z Hrubieszowa na południe, co to było UPA i ich akcje. Bardzo motności ciągle przeżywam te I czy w ogóle można zapłacić za Kupiczowa. Tam odnaleźli nas która została zaskoczona przez zawiedliśmy się na naszych wła- straszne chwile mojego życia. Na- taką straszliwą zbrodnię? Powia- bracia mojego szwagra i zabrali bandę ukraińską. Wszyscy zamor- dzach. Mieliśmy nadzieję, że te- pisałam to wszystko w wielkim dają, historia to oceni, ale to my, do siebie. Rodziców niezwłocznie dowani oraz spaleni w samocho- raz prawda zwycięży i będzie wy- skrócie, bo gdyby tak szczegóło- jeszcze żyjący, jesteśmy tą żywą trzeba było oddać do szpitala, byli dach leżą na cmentarzu w Hrubie- świetlona po tylu latach kłamstw i wo, powstałaby wielostronicowa historią. Osieroceni, zniszczeni, bowiem bardzo słabi i bezradni szowie. Ale oni jeszcze butni, jej zacierania. Dzisiaj, z perspek- książka. Ilu bliskich zginęło z domagamy się prawdy za nasze jak małe dzieci. Moje codzienne jeszcze liczą na „Samostijną”, z tywy lat, kiedy myślę o tym, co bliższej i dalszej rodziny? W su- cierpienia, jeżeli nic więcej nam wizyty w nim były niezbędne, Wołynia przybyli tu, żeby jeszcze przeżyłam i w jaki sposób, to nie- mie 30 osób. Szwagier zginął w się nie należy.” musiałam ich ubierać, karmić, ob- mordować. W końcu przyszła ak- jednokrotnie trudno to sobie wy- okrążeniu gdzieś na bagnach i sługiwać. W Kupiczowie zastała cja „Wisła”, tak to się dzisiaj tłumaczyć i wierzyć w to. Miałam brat mojego ojca, Wiktor Raczyń- Od redakcji: Tekst został opubli- nas wczesna wiosna, ochłonęli- mówi. My, niedobitki z Wołynia, jakieś niezwykłe szczęście, coś ski. Myślę czasami, czy jest coś, kowany pod tytułem: „ Powraca śmy już nieco, rodzice doszli do bardzo się z tego cieszyliśmy. mnie chroniło chyba – nie wiem. czym można by było wynagro- w snach” w książce Lucyny Ku- zdrowia, lecz nie na długo dano Mówiliśmy, że w końcu się uspo- Przeżyłam może dlatego, by opie- dzić tę straszliwą krzywdę, jaką lińskiej „ Dzieci Kresów III „. nam żyć w spokoju. Niemieckie koi, przestaną ginąć ludzie nie- kować się rodzicami do końca ich wyrządzono wielu młodym lu- samoloty rozpoczęły systema- winni. Odwiedzając „swoich” – życia, a może jeszcze i dlatego, by dziom, dzieciom, pozbawiając ich Zdjęcia ofiar zbrodni OUN- UPA z tyczne naloty na miasto, bombar- jak się wyraził Bielaniec – przy- dzisiaj przekazać innym te okru- normalnego życia w rodzinie archiwum IPN www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 37 KALENDARIUM LUDOBÓJSTWA. Grudzień 1945 rok. Stanisław Żurek 1 grudnia 1945 roku: W mieście Lubaczów woj. rze- Pawła, ur. 8.04.1918r. w ZSRR; We wsi Hrebenne pow. Toma- szowskie porwali i zamordowali ppor. Zenon Radulewicz - s. Win- szów Lubelski upowcy w lesie Dmytro Winiarza oraz zastrze- centego; st. szer. Piotr Kiszkis - s. zamordowali Michała Humen- lili Polkę - Janinę Borszcz. (IPN Władysława, ur. 1926r. ZSRR; nego. Jego zwłoki znaleziono po Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt szer. Bronisław Pożoga – s. Emi- 3 dniach ze śladami ran kłutych S 37.2013.Zi; Postanowienie o la, ur. 1922r.; szer. Ryszard Witek zadanych bagnetami i z zaciągnię- umorzeniu śledztwa.). - s. Józefa, ur. 1923r.), 3 szere- tym sznurem na szyi. W nocy z 6 na 7 grudnia: gowców zostało rannych. Zginęło kilku członków UPA. O wszyst- We wsi Karolówka pow. Włoda- We wsi Sanoczek pow. Sanok kim zaalarmowano 1 batalion 28 wa: „1.12.1945 r. UPA uprowa- upowcy obrabowali i spalili go- pułku piechoty stacjonującego w dziła i zamordowała 6 mieszkań- spodarstwa polskie oraz zamordo- Rybotyczach. Na podstawie da- ców wsi.” (Prof. dr hab. Leszek wali 2 Polaków. nych UPA, w zasadzce zginęło 3 S. Jankiewicz: Uzupełnienie listy 7 grudnia: żołnierzy, 5 udało się uciec, a 3 strat ludności polskiej /.../. W: Lu- W mieście Lubaczów zamordo- rannych dostało się do niewoli. dobójstwo OUN-UPA na Kresach wali dwóch Ukraińców NN. (IPN Dwóch wziętych do niewoli ofice- Południowo-Wschodnich. Seria Opole, 21 grudnia 2018, sygn. rów (ppor. Jan Darmograj i ppor. – tom 8, Kędzierzyn-Koźle 2016, akt S 37.2013.Zi; Postanowienie Zenon Radulewicz) na podstawie zrabowali ostatnie ubrania i 600 Polskiego - jeden z rozstrzelanych Za: Ludobójstwo OUN-UPA tom o umorzeniu śledztwa.). Była to wyroku sądu polowego zwołane- zł. Od pozostałych jeszcze w Ko- polskich oficerów był adiutantem 8 - Stowarzyszenie Kresowian ). kara za zmianę wyznania na ob- go przez komendanta oddziału pysnie 10 ukraińskich gospoda- pułkownika 28 pułku piechoty. 3 grudnia: rządek łaciński. U-4 (kryptonim jednej z czterech rzy (przypis własny - wśród nich Adiutant miał do 31 grudnia 1945 We wsi Bezmiechowa Górna 8 grudnia: sotni, na czele których stał por. byli także Polacy) zabrali ostatnią r. przepustkę. Cała grupa Wojska pow. Lesko upowcy zamordowa- trzodę, a mianowicie 13 krów i 7 Polskiego należała do pierwszej We wsi Zapałów pow. Jarosław „Konyk”) rozstrzelano. Na wol- li 6 Polaków, w tym sołtysa Jana koni. Aresztowali kilku mężczyzn kompanii fizylierów 28 pułku zamordowali Michała Wrzecion- ność wypuszczono jednak szere- Baraniewicza i 24- letnią Julię De- w różnym wieku, których mocno piechoty, 9 “bohaterskiej dywizji ko. gowca, który dotarł do Rybotycz rewiecką. i powiadomił o wszystkim swoje pobili a następnego dnia zwol- piechoty”. Dokumenty przesłano W nocy z 11 na 12 grudnia: We wsi Huzele pow. Lesko za- dowództwo. Zdaniem innych w za- nili. Zatrzymali także w wiosce SB. Do “dowódcy” tego oddziału mordowali Józefa Germaka. We wsi Cisna pow. Lesko UPA sadzce zginęli wszyscy żołnierze, 6-letniego chłopca, którego pyta- wysłano list, w którym zwrócono zaatakowała posterunek MO, któ- li, strzelając mu nad głową, gdzie mu uwagę, żeby zaprzestał dzia- 4 grudnia: za wyjątkiem jednego, który ucie- ry obronił się bez strat, natomiast kając doliną potoku Kamiennego znajdują się banderowcy. Zastęp- łań grabieżczych. Wojsko Polskie We wsi Brusno Stare pow. Lu- zabity został milicjant Michał dotarł do Rybotycz i zawiadomił cę sołtysa - Kulhawca Mikołaja w Huwnikach tak się przejęło całą baczów w zasadzce UPA zginęło Iwanicki, który wówczas nocował posterunek milicji. Na milicję zabrali ze sobą do Żurawicy koło akcją, że wysłało posłańców do 15 żołnierzy WP. w domu. dotarł jedynie w bieliźnie i miał Przemyśla. Wojsko Polskie spali- bolszewickiego posterunku gra- Koło miasteczka Horyniec pow. 12 grudnia: pokrwawione stopy (mundur zdjął ło 6 chat z tego 3 opuszczone i 3 nicznego i do Przemyśla o pomoc, Lubaczów: „4 grudnia 1945 roku We wsi Nowa Grobla pow. Ja- pośpiesznie). Z zeznań mieszkań- zamieszkałe. Między innymi spa- dlatego że “jesteśmy odcięci”. pisze J. Pokrzywa posuwając się rosław banderowcy zamordowali ców Kopysna wynika, iż napadu lono chatę furmana, który woził Bolszewicy wysłali 19 grudnia marszem ubezpieczonym, 3 bata- Michała Sopla, ur. 1919 r. (IPN na grupę żołnierzy dokonali prze- do Huwnik zabitych polskich żoł- 1945 r. 6 aut i jedno opancerzone lion 8 pułku piechoty przechodził z Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt brani w cywilne ubrania człon- nierzy, gospodarza, który poma- z wojskiem najpierw do Huwnik, a Horyńca do wsi Chmiele. Gdy ofi- S 37.2013.Zi; Postanowienie o kowie oddziału UPA, przez co gał układać zwłoki na wóz oraz potem do Rybotycz. Ze strony Kra- cerowie oderwali się od kolumny, umorzeniu śledztwa.). uznano, iż stali za tym mieszkańcy chatę gospodarza, który cały czas siczyna wysłano 19 grudnia 1945 zupełnie nieoczekiwanie posypały Kopysna. Jak twierdzą świadko- rozmawiał z Polakami w języku r. [4] kompanie Wojska Polskiego, 14 grudnia: się strzały z wąwozu. Padł rażony wie tamtych wydarzeń, w domu ukraińskim. W chatach spalił się które przemaszerowały przez Ry- śmiertelnie kapitan Zastocki (...) We wsi Ruda pow. Żydaczów jednego z mieszkańców Kopysna cały majątek, bo Wojsko Polskie botycze i Brylińce do wsi Kopy- Padł także podporucznik Feliks banderowcy zamordowali 6 Pola- przed akcją przebywali członko- nie pozwoliło niczego ratować.” sno. We wsi Kopysno Wojsko Pol- Straszewski, oficer polityczny (...) ków: 5-osobową rodzinę Kiernic- wie UPA biorący w niej udział. (http://kopysno.pl/historia.html ). skie spaliło 6 chat, aresztowało Śmiertelnie ranni zostali dowód- kich z 3 małoletnich dzieci oraz Zdaniem świadków tamtych wy- Wersja strony ukraińskiej: „Dnia kilku cywili, z których część ucie- cy plutonów: chorąży Franciszek 19-letniego Pawła Zubkowa, któ- darzeń, w odwecie za atak UPA 17 grudnia 1945 r. czota 512 zro- kła (resztę wypuścili) i zrabowało Mateja i podporucznik Stanisław ry gościł u tej rodziny. na kompanię fizylierów Kopysno biła zasadzkę o godzinie 5. Za- kilka sztuk bydła. Rezultaty akcji: Kuźma (...) Ponadto zostali ran- 15 grudnia: miało zostać spacyfikowane. Na sadzkę ulokowano na południu - straty wroga: 5 zabitych; jeden ni porucznik Jan Sakowicz, dwaj We wsi Monasterzyska pow. szczęście nie doszło do tego dzię- pod wsią Kopysno w lasku i w ciężko, a 4 lekko rannych. Wśród oficerowie polityczni porucznik Buczacz zostali zamordowani 2 ki rozsądkowi jednego z oficerów jarze na skraju drogi Rybotycze zabitych dwóch oficerów. - zdoby- Bronisław Kuriata i podporucznik Polacy: Fic i Kuchta (prof. dr hab. Wojska Polskiego z 1 batalionu - Kopysno. /.../ Wojsko Polskie to karabin maszynowy “Diegtia- Mieczysław Jędrasik oraz kapral Leszek Jankiewicz: Uzupełnie- stacjonującego w Rybotyczach, nadeszło w strzeleckim szyku. Od riowa” z trzema dyskami, 2 PPSZ Władysław Siecina.” (Motyka..., nie..., jw., tom 7). który zebrawszy na placu obok naszych pierwszych strzelców z sześcioma wkładami , 2 kara- s. 338 – 339; Tak było...). cerkwi wszystkich mieszkańców, został unieszkodliwiony karabin biny, 2 pistolety. - własnych strat W nocy z 16 na 17 grudnia: W nocy z 4 na 5 grudnia: w ostateczności podjął decyzję o maszynowy. Karabin przejął od nie było.” (Lytopys UPA nr 33; We wsi Zahutyń pow. Sanok zarekwirowaniu im jedynie bydła niego amunicyjny , ale i on padł w: http://kopysno.pl/files/Dzia- W miejscowości Krasiczyn pow. upowcy uprowadzili i zamordo- Przemyśl upowcy spalili 126 bu- i trzody. Każdy kto mógł, oddał od naszych strzelców. Dwóch ofi- %C5%82ania%20UPA%20i%20 wali 12 Polaków: 11 cywilnych wojsku to, co posiadał. Opuszcza- cerów Wojska Polskiego przeka- WP%20w%20latach%201945- dynków oraz zamordowali 3 Pola- oraz podoficera WP. ków. jąc Kopysno z zarekwirowanym zało reszcie wycofać się skokami 46.pdf ). 17 grudnia: dobytkiem, żołnierze napotkali w i obydwaj upadli od naszych kul. We wsi Śliwnica pow. Przemyśl We wsi Mchawa pow. Lesko pobliżu Rybotycz nadciągający Na polu boju zostało 5 zabitych zamordowali kilkunastu Polaków. Koło wsi Kopysno pow. Prze- „banda UPA napadła na patrol myśl: „Według danych zawartych oddział (prawd. 218 pogranicz- i 3 rannych [5] uciekło, z tego 4 żołnierzy WP, z których dwóch 5 grudnia: w archiwach Wojska Polskiego, nego pułku wojsk NKWD), który rannych. Ranny szeregowiec ze- zabiła na miejscu, a jeden żoł- We wsi Bezmiechowa Dolna 17 grudnia 1945 r. na drodze miał dokonać pacyfikacji. Poin- znał, że obydwaj oficerowie6 to nierz został ciężko ranny.” (Prus pow. Lesko upowcy zamordo- prowadzącej z Rybotycz, w lesie formowano ich jednak, że problem komuniści i “jeślibyście ich wypu- Edward: Operacja „Wisła”; wyd. wali Jerzego Derewieckiego, ur. „Grabnik”, kompania fizylierów z został już rozwiązany, przez co ścili, to oni nas potem powieszą”. IV, Wrocław 2006, s. 273). Dowódca oddziału “U-4” zwołał 1888 r, rolnika. 28 pułku piechoty 9 DP wysłana wieś jej uniknęła. Według wersji 18 grudnia: do Kopysna jako ochrona zbioru ujętej w źródłach UPA wydarze- sąd polowy i na jego podstawie, We wsi Kalników pow. Mości- We wsi Jezierzany pow. Buczacz kontyngentu została zaatakowana nie to miało miejsce 20 grudnia po wykazaniu ich winy, oficerów ska: „5 grudnia 1945 r. został upowcy zamordowali 5 Polaków. uprowadzony Piotr Bukowski z przez sotnię UPA „Burłaki”. W 1945 r. Ich zdaniem Wojsko Pol- rozstrzelono. Rannemu szeregow- Młynów, którego następnie za- zasadzce poległo 2 oficerów i 3 skie, które przybyło do Kopysna cowi Wojska Polskiego przysłano 19 grudnia: strzelono w Kalnikowie.” (An- szeregowców (ppor. Jan Darmo- w liczbie około 150 żołnierzy po- podwodę, która odwiozła go do Koło wsi Hoczew pow. Lesko drzej Zapałowski: Granica w graj, dowódca plutonu kompanii biło i okradło chłopów. Między Rybotycz. Jak wykazały dokumen- „banda UPA dokonała napadu na ogniu. Warszawa 2016, s. 124). rusznic przeciwpancernych - s. innymi wdowę Sus Emilię, której ty i zeznania szeregowca Wojska przejeżdżających żołnierzy WP 1 grudnia 2020 - strona 38 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl na trasie Lesko – Hoczew. W wy- We wsi Prałkowice pow. Prze- koniec grudnia 1945 roku upowcy Waleria l. 17, Biskupski Kazimierz gia.okiem.pl/forum/viewtopic. niku napadu dwóch żołnierzy zo- myśl obrabowali i spalili 63 go- z sotni „Chrina” uprowadzili oko- l. 64, jego żona Helena l. 60, syn php?f=10&t=2242 ; 10.02.2015). stało zabitych i dwóch rannych”. spodarstwa polskie oraz zamordo- ło 15 Polaków, których następnie Kazimierz l. 20, Bojanowska Apo- Z tej wsi nie ma żadnej informa- (Prus..., s. 273) wali 4 Polaków, w tym kobietę i zamordowała Służba Bezpeky lonia l. 45, Gawrońska Klementy- cji w książce: Sz. Siekierka, H. 20 grudnia: żołnierza WP; rannych i poparzo- OUN. „Gdy 19 grudnia [1945 r.] na l. 26, Grabowiecki Kazimierz Komański. E. Różański: Ludobój- nych zostało 11 Polaków. WP wzięło do niewoli „Derka- l. 35, Harasymowicz Wincenty stwo /.../ w województwie stani- Koło wsi Cisowa pow. Przemyśl cza” (NN) w Zahutyniu, partyzan- l. 18, Huculska Franciszka l. 48, sławowskim. Mord datuję na lata w lesie zaatakowano samochód 2 W mieście Przemyśl woj. rze- ci „Chrina” uprowadzili kilkuna- jej córka Janina l. 19, Kamiń- 1943 – 1945; najbardziej prawdo- batalionu 26 pp. Żołnierze eskorty szowskie w wyniku ostrzału z stu Polaków z żądaniem wymiany ski Michał l. 36, jego żona l. 37, podobny jest rok 1944. strat nie ponieśli i zdołali się wyco- moździerzy przez UPA zginęło 2 jeńców. Gdy do niej nie doszło, córka Stefania l. 17, Ludwik l. 37, fać. Banderowcy zabili na miejscu Polaków a 3 zostało rannych. W miasteczku Kołomyja woj. przekazano Polaków SB, co za- Kwiatkowski Józef l. 42, jego syn dwie kobiety, które podróżowały 29 grudnia: stanisławowskie banderowcy za- pewne oznaczało wyrok śmierci”. Marian l. 18, Michalski Kazimierz tym samochodem. Dwóch cywili mordowali 24 Polaków (łącznie We wsi Dziewięcierz pow. Rawa („Litopys”, t. 33, s. 232 – 233; za: l. 39, jego syn Zdzisław l. 15, Mi- uprowadzono. Pościg 2 batalionu w tym okresie Ukraińcy zamordo- Ruska UPA zastrzeliła trzech żoł- Żurek..., s. 192). ziubrycka Maria l.45, Mościcka 26 pp nie dał rezultatu. Informacji wali około 200 Polaków, ale w po- nierzy z 8 pp, którzy pojechali do Karolina l. 45, Radwański Albin o śmiertelnych ofiarach nie podał W latach 1939 – 1945: zostałych przypadkach znana jest wsi Dziewięcierz po siano. l.36”. (Kubów..., jw.). w swoim sprawozdaniu Stanisław We wsi Hałuszczyńce pow. Ska- dokładniejsza data mordu). We wsi Werechta – Łużki pow. Torba, przewodniczący Gminnej łat: „Hafuszczyńce były wsią W mieście Zaleszczyki woj. We wsiach Kończuki Nowe i Lubaczów 29 grudnia 1945 r. Rady Narodowej w Birczy, który polską, ukraińskich domostw li- tarnopolskie Ukraińcy zabili 20 Kończuki Stare pow. Stanisła- zamordowali w zasadzce pluto- jechał tym samochodem na posie- czono w niej 7. Działał tu jednak Polaków o nieustalonych nazwi- wów policjanci ukraińscy oraz nowego z 8 pp. 3 DP Andrzeja dzenie Komisji Ziemskiej w Prze- doskonale wywiad ukraiński. Były skach. (Kubów..., jw.). banderowcy zamordowali 36 Po- Urynowicza lat 24. (IPN Opo- myślu. (Dr Artur Brożyniak: Trze- próby napadów na wieś, ale bez- W mieście Zbaraż woj. tarno- laków. le, 21 grudnia 2018, sygn. akt ci napad Ukraińskiej Powstańcze skutecznie. Z powodu sporadycz- polskie Ukraińcy zamordowali 30 S 37.2013.Zi; Postanowienie o We wsi Kozielniki pow. Lwów Armii na Birczę 6/7 stycznia 1946 nych napadów na ludność polską, Polaków. (Kubów..., jw.). umorzeniu śledztwa.). policjanci ukraińscy oraz bande- r.). zwłaszcza podczas prac polnych W latach 1942 – 1945: rowcy zamordowali 27 Polaków. W nocy z 29 na 30 grudnia: lub podróży, liczba ofiar doszła do We wsi Manasterzec pow. Lesko We wsi Łukowiec Wiszniowski We wsi Kretowce pow. Zbaraż We wsi Nowosielce - Gniewosz cyfry około 50 zabitych Polaków.” upowcy zamordowali Zbigniewa pow. Rohatyn banderowcy za- banderowcy zamordowali 10 Po- pow. Sanok upowcy spalili 200 (Bp. Wincenty Urban: „Droga Tybinkę, milicjanta. mordowali 66 Polaków. (Ks. bp laków. (Kubów..., jw.). gospodarstw polskich, stacje kole- Krzyżowa Archidiecezji Lwow- We wsi Szczutków pow. Luba- W. Urban: Droga Krzyżowa Ar- jową i zamordowali 21 Polaków, skiej w latach II wojny światowej We wsi Kropiwnik pow. Kałusz czów spalili 112 budynków i za- chidiecezji Lwowskiej w latach II w tym kobiety. 1939-1945”; Wrocław 1983, s. zamordowali 18 Polaków. mordowali Ewę Szwec. Inni: We wojny światowej 1939 – 1945.) 123-126). W miasteczku Kuty pow. Kosów wsi Szczutków - Ruda Szczutow- 30 grudnia: W latach 1943 – 1945: Huculski zamordowali ponad 200 ska 20 grudnia 1945 r. zamordo- We wsi Łodzina pow. Sanok W miasteczku Podwołoczyska We wsi Basiówka pow. Lwów Polaków i Ormian. „Całej rodzi- wali Ukrainkę Ewę Szwec lat 68. upowcy uprowadzili 18-letniego pow. Skałat w latach 1939 – policjanci ukraińscy oraz bande- nie Berezowskich banderowcy (IPN Opole, 21 grudnia 2018, Polaka, po którym ślad zaginął. 1945 zginęło poza jego terenem rowcy zamordowali 11 Polaków. poucinali głowy i poukładali na sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- W miejscowości Załuż pow. Sa- na drogach i sąsiednich wsiach do We wsi Biłka Szlachecka pow. talerzach, każąc patrzeć na to żo- wienie o umorzeniu śledztwa.). nok podczas napadu na stację ko- których wyjeżdżali mieszkańcy Podwołoczysk 20 osób, między Lwów policjanci ukraińscy oraz nie Franciszka. Kobieta ta dostała 21 grudnia: lejową UPA zamordowała 2 Pola- banderowcy zamordowali 17 Po- pomieszania zmysłów. Ocalała. ków, pracowników stacji. innymi zginął w walce z bande- We wsi Kobylnica Ruska pow. rowcami, żołnierz samoobrony, laków. Dalszy jej los jest nieznany. /.../ Jaworów banderowcy zamordo- 31 grudnia: W mordowaniu rodziny Berezow- Kazimierz Barczyk lat 19 z Rów- W powiatowym mieście Brody wali Michała Jaremeczkę. (IPN skich brali udział synowie siostry We wsi Chotyniec pow. Jawo- nego. („Skałat – czasu pokoju i zostali zamordowani przez Ukra- Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt żony Franciszka, która była Ukra- rów banderowcy zabili kpr. WP wojny”. Wspomnień księga dru- ińców 2 gajowi: Krzywicki Jan S 37.2013.Zi; Postanowienie o inką.” (Siekierka..., s. 203, stani- Henryka Rirytę. (Andrzej Zapa- ga. Warszawa 2003). oraz Pucat Jan. (Edward Orłowski, umorzeniu śledztwa.). sławowskie). łowski: Granica w ogniu. Warsza- W latach 1941 – 1945: w: http://www.krosno.lasy.gov.pl/ We wsi Krowniki pow. Przemyśl wa 2016, s. 125). Inni: w rejonie We wsiach Martynów Nowy i We wsi Hrycowce pow. Zbaraż documents/149008/17558056/ma zamordowali 3 Polaków. miasta Radymno został zamordo- Martynów Stary pow. Roha- Ukraińcy zamordowali 9 Pola- rtyrologium+le%C5%9Bnik%C3 wany kpr. Henryk Biryta, syn Sta- tyn banderowcy zamordowali 15 22 grudnia: ków. (Kubów Władysław: Terro- %B3w+2013.pdf ). nisława, ur. w 1921 r, Polaków, w tym kobietę związali We wsi Uhrynów pow. Hrubie- ryzm na Podolu. Warszawa 2003). We wsi Chocimierz pow. Tłu- We wsi Moszczenica pow. Lu- drutem i wrzucili do studni. szów (od 1951 r. w ZSRR) w za- We wsi Kaczanówka pow. Ska- macz policjanci ukraińscy oraz baczów Ukraińcy zamordowali 2 We wsi Michalcze pow. Horo- sadzce UPA zginęło 6 żołnierzy łat zamordowali 10 Polaków. banderowcy zamordowali 30 Po- WP. (Marek A. Koprowski: Łuny Polaków. laków. denka zamordowali 11 Polaków, W mieście Kałusz woj. stanisła- w tym małżeństwo oraz Polkę, a Wschodzie; Poznań 2019, s. We wsi Surochów pow. Jarosław We wsi Chromohore pow. Stryj wowskie zamordowali około 50 żonę Ukraińca, którą zamordował 245) upowcy zamordowali 20-letniego Ukraińcy zamordowali 10 Pola- Polaków. jej syn na polecenie ojca. Oraz: 23 grudnia: plutonowego WP; był to Chaim ków. Brokstein, pochodzenia żydow- W wsi Kokoszyńce pow. Skałat „Ta niby Ukraińska Powstańcza We wsi Lubliniec Nowy pow. W miasteczku Horodenka woj. skiego. bojówki OUN – UPA zamordowa- Armia to nie była Armia, to była Lubaczów został zamordowany ły 31 osób: 28 Polaków (w tym 12 stanisławowskie zamordowali co banda rezunów i morderców. przez UPA Michał Pytel, lat 25. W okresie maj 1944 – grudzień najmniej 20 Polaków. 1945 roku: kobiet), Ukraińca i Ukrainkę (na- Przychodzili w nocy jak szczury i 24 grudnia (Wigilia): uczycielkę) oraz Rosjanina. W okolicy miasta Kałusz: „Mam nie zabijali ale rżnęli. Podaje dla We wsiach Stupnica Polska i We wsi Babica nad Sanem pow. na imię Ewa i szukam wszelkich przykładu w Michalczu zarżnęli Stupnica Ruska pow. Sambor We wsi Kretowce pow. Zbaraż Przemyśl upowcy uprowadzili z informacji o moich pradziadkach Panią Hawrylewicz, rozcięli jej banderowcy uprowadzili i zamor- Ukraińcy zamordowali 10 Pola- drogi i zamordowali 8 Polaków. ków. (Kubów..., jw.). i dziadkach, zamieszkujących w brzuch poobcinali piersi i kazali dowali 17 Polaków. okolicach Kałusza, lub Stanisła- się patrzyć 12 letniemu synowi i We wsi Olchowa pow. Lesko We wsi Lubień pow. Włodawa W grudniu 1945 roku (świad- wia (do 1943 -1945.r.), moja bab- jej mężowi, potem też ich zabili. zamordowali 2 Polaków: Karola policjanci ukraińscy na podstawie kowie nie podali dnia): cia zd. Kasperska, imię Cecylia W Kolankach zamordowali ro- Bochniaka oraz NN. fałszywych donosów Ukraińców We wsi Krajna koło Birczy pow. została zamordowana przez bandy dzinę Jaszczuków około 7 osób. W nocy z 26 na 27 grudnia: zastrzelili 25 Polaków. Dobromil podczas palenia wsi po ukraińskie osierociła trójkę dzie- Zabili żonę Mikołaja Jaszczuka. We wsi Kruhel Mały pow. Prze- wysiedleniu Ukraińców upowcy W miasteczku i wsi Mariampol ci: Helenę, Bogusławę i Mieczy- Sztab tych rzeźników ukraińskich myśl upowcy obrabowali i spalili zamordowali 2 Polaków. pow. Stanisławów banderowcy sława (bliźniaki ur.1940, lub 1941 był w Potoczyskach 3 km od Mi- wieś oraz zamordowali 3 Pola- zamordowali ponad 100 Polaków. We wsi Kimirz pow. Przemyśla- r.). Wiem, że była rodzina miesz- chalcza i Kolanek Tacy są boha- ków. ny zamordowany został Pilny Wa- W miejscowości Nowy Rogo- kająca w tych rejonach. Proszę terowie UPA”. (https://genealo- We wsi Kruhel Wielki pow. lerian, lat 65. (Józef Wyspiański: wiec pow. Zbaraż były ofiary o informację, za co serdecznie z gia.okiem.pl/forum/viewtopic. Przemyśl zamordowali 6-osobo- Barbarzyństwa OUN-UPA, Lubin śmiertelne napadów ukraińskich, góry dziękuję pod adres mailowy.” php?f=10&t=2242 ; 10.02.2015) wą rodzinę polską: matkę Dut- 2009, s. 280). ale nie ustalono ich liczby i na- (Ewa Komańska , 13 lipca 2013 „Mam prośbę: kontakt z osobą któ- kowską z 5 dzieci. Inni: „zginęła zwisk. (Kubów..., jw.). ; w: http://rzecz-pospolita.com/ ra skrótowo opisała śmierć mojej We wsi Wola Matjaszowa pow. Polka – Dutkowska, matka pię- stan/ksiega.php) cioci Anieli Hawrylewicz z domu Lesko „Hryckowian Antoni W mieście Skałat woj. tarno- ciorga dzieci. Ponadto zraniono Glazer, mieszkająca przed ślubem „Jasny” ze swoją grupą zatrzy- polskie Ukraińcy zamordowali 41 We wsi Kolanki pow. Horoden- jedną osobę i zrabowano 11 krów. w Korniowie, tam też się urodziła. mał Jana Drabczyka za rzekomą Polaków. ka: „W Kolankach zamordowali W trakcie napadu spalono także Korniów to kolebka mojej rodzi- współpracę z MO, oddał go w ręce We wsi Szczytowce pow. Zalesz- rodzinę Jaszczuków około 7 osób. ponad 55 domów mieszkalnych, ny.” (knihinicka; w: https://gene- bojówki SB „Szuhaja”, a ta go za- czyki: „W latach 1941-45 (brak Zabili żonę Mikołaja Jaszczuka, 36 stodół ze zbożem i paszą oraz alogia.okiem.pl/forum/viewtopic. mordowała.” (http://suozun.org/ dokładnych dat) w Szczytowcach Sztab tych rzeźników ukraińskich 18 stajni.” (Andrzej Zapałowski: php?f=10&t=2242&start=20 ; warto-obejrzec-i-przeczytac/i_za- zostali zamordowani: Adamski był w Potoczyskach 3 km od Mi- Granica w ogniu. Warszawa 2016, 07.07.2018) pomniany-bohater-zakerzonnja/) Leopold l. 29, Baczyński Grze- chalcza i Kolanek. Tacy są boha- s.164 – 165). terowie UPA”. (https://genealo- We wsi Michalewice pow. Rudki We wsi Zahutyń pow. Lesko pod gorz l. 45, jego żona Julia l. 38, www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 39 zmordowali 16 Polaków. com/stan/ksiega.php). księdza. 36, Andrzeja Sikorskiego lat 53, We wsi Trzcieniec pow. Mości- We wsi Milczyce pow. Rudki We wsi Smorze Dolne pow. Stryj We wsi Hostów pow. Tłumacz Michała Sikorskiego lat 14, Ka- ska zamordowali 5 Polaków. uprowadzili 18 Polaków, którzy policjanci ukraińscy oraz bande- zamordowali 56 Polaków. zimierza Sikorskiego lat 12. (IPN W miasteczku Turka woj. lwow- Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt zaginęli. rowcy zamordowali 40 Polaków. We wsi Hruszów pow. Jarosław skie zamordowali 40 Polaków. S 37.2013.Zi; Postanowienie o W mieście Nadwórna woj. stani- We wsi Strzałkowice pow. Sam- zamordowali 6 Polaków. We wsi Twierdza pow. Mościska umorzeniu śledztwa.). sławowskie zamordowali 20 Po- bor Ukraińcy zamordowali 10 We wsi Janów pow. Trembowla zamordowali 13 Polaków. We wsi Połupanówka pow. Ska- laków, którzy wyruszyli z miasta Polaków. zamordowali 10 Polaków. We wsi Ulucz pow. Brzozów łat: „w latach 1944 – 1945 miały na wieś po żywność. W mieście Tłumacz woj. stani- banderowcy zamordowali około We wsi Jaryczów Stary pow. miejsca pojedyncze morderstwa. We wsi Nowoszyce pow. Sambor sławowskie banderowcy zamor- 30 Polaków oraz 2 Ukraińców, w Lwów zamordowali 5 Polaków. Zginęło 6 osób. Nazwisk ofiar nie zamordowali 10 Polaków, dowali 20 Polaków. tym powiesili Michalicką razem z We wsi Jureczkowa pow. Prze- ustalono” („Skałat – czasu pokoju 2 małymi córkami. W miasteczku Obertyn pow. We wsi Tuligłowy pow. Rudki myśl zamordowali 14 Polaków. i wojny”. Wspomnień księga dru- Horodenka zamordowali co naj- zamordowali 47 Polaków; ks. Mi- We wsi Urycz pow. Stryj zamor- We wsi Kalników pow. Mości- ga. Warszawa 2003). mniej 10 Polaków. chał Szydełko aresztowany przez dowali 12 Polaków. ska (pow. Przemyśl) zamordowali We wsi Radenice pow. Mościska policjantów ukraińskich zginął w W mieście powiatowym Podhaj- 6 Polaków. banderowcy zamordowali 4 Pola- We wsi Wieniawka pow. Trem- ce woj. tarnopolskie zamordowa- Oświęcimiu. bowla Ukraińcy zamordowali 15 We wsi Koniaczów pow. Jaro- ków. li 20 Polaków. (Kubów..., jw.). W mieście powiatowym Zbaraż Polaków. sław podczas napadów rabunko- We wsi Raków pow. Dolina ob- woj. tarnopolskie banderowcy We wsi Pójło pow. Kałusz za- wych Ukraińcy zamordowali 2 rabowali gospodarstwa polskie, We wsi Wiszniów pow. Rohatyn zamordowali 30 Polaków. (Ku- mordowali 12 Polaków, w tym 9 Polaków. część spalili oraz zamordowali 12 Ukraińcy zamordowali 12 Pola- osób z rodziny Kazimierza Ma- bów..., jw.). ków, którzy przyjechali do swoich W mieście Kosów Huculski woj. Polaków. ziarza. W latach 1944 – 1945: gospodarstw po żywność. stanisławowskie zamordowali 26 We wsi Rasztowce pow. Skałat W powiatowym mieście Radzie- We wsi Beremiany pow. Bu- Polaków. zamordowali 15 Polaków. We wsi Wola Dobrostańska pow. chów został zamordowany przez czacz banderowcy zamordowali Gródek Jagielloński upowcy za- We wsi Krotoszyn pow. Lwów W mieście Rohatyn woj. stani- Ukraińców gajowy Włodzimierz 25 Polaków. mordowali 16 Polaków. uprowadzili i zamordowali 11 Po- sławowskie zamordowali 15 Po- Tkaczyk. (Edward Orłowski..., We wsi Bereźnica Szlachecka laków. laków. We wsi Zaścianki pow. Tarnopol jw.) pow. Kałusz uprowadzili i zamor- Ukraińcy zamordowali 30 Pola- We wsi Krukienice pow. Mości- We wsi Rudniki pow. Mościska We wsi Rodatycze pow. Grodek dowali 9 Polaków. ków. ska zamordowali 10 Polaków. zamordowali 5 Polaków. Jagielloński policjanci ukraińscy We wsi Biłka Królewska pow. We wsi Zabłocie pow. Biała Pod- We wsi Krynica pow. Droho- We wsi Sałasze pow. Rawa Ru- zamordowali 6 Polaków, nato- Lwów zamordowali 18 Polaków. laska upowcy zamordowali 20 miast banderowcy uprowadzili 12 bycz zamordowali 30 Polaków. ska zamordowali 8 Polaków, w We wsi Bobrówka pow. Jaro- Polaków. Polaków, którzy zaginęli bez wie- We wsi Litowisko pow. Brody tym 2 rodziny. sław zamordowali 4 Polaków. We wsi Zimna Woda pow. Lwów ści; łącznie 18 Polaków. zamordowali ponad 50 Polaków. We wsi Siedliska – Bredtheim We wsi Bohorodyczyn pow. Tłu- upowcy zamordowali 6 Polaków. W mieście Rozdół pow. Żyda- We wsi Łanowice pow. Sambor pow. Kołomyja zamordowali 8 macz zamordowali 13 Polaków, w We wsi Zuchorzyce pow. Lwów czów banderowcy zamordowali zamordowali 3 Polaków. Polaków. tym 8 kobiet. banderowcy zamordowali 6 Pola- ponad 100 Polaków. We wsi Łobozew pow. Lesko za- We wsi Stary Skałat pow. Skałat We wsi Bucniów pow. Tarno- ków. W miasteczku Rożniatów pow. mordowali 4 Polaków. zamordowali 8 Polaków. pol zamordowano 15 Polaków W mieście Żółkiew woj. lwow- Dolina zamordowali co najmniej W miasteczku Skole pow. Stryj NN. Świadek Mieczysław Kaś- We wsi Madziarki pow. Sokal skie Ukraińcy zamordowali 23 12 Polaków, w tym 4-osobową zamordowali 15 Polaków. ków: „Na cmentarzu pochowani zamordowali 3 Polaków. Polaków. rodzinę. We wsi Skomorosze pow. Trem- są dziadkowie: Jan Kluwak - za- We wsi Maksymówka pow. Do- W miasteczku Żurawno pow. W miasteczku Rudki woj. lwow- bowla zamordowali 16 Polaków. strzelony przez banderowca, a lina obrabowali i zniszczyli go- Żydaczów banderowcy zamordo- skie zamordowali 15 Polaków. także Anna i Dominik Kaśkowie. spodarstwa polskie oraz zamordo- We wsi Skorodyńce pow. Czort- wali 6 Polaków. We wsi Rzęsna Polska pow. - Ich groby odnalazłem. A brata wali 6 Polaków. ków zamordowali 15 Polaków. W mieście Żydaczów woj. stani- Lwów zamordowali 12 Polaków. nie.” (https://plus.gazetalubuska. We wsiach Mariampol i Wołcz- We wsi Sobiecin pow. Jarosław sławowskie banderowcy zamor- pl/seret-seret-to-ja-sie-w-niej- We wsi Sądowa Wisznia pow. ków pow. Stanisławów zamordo- upowcy oraz chłopi ukraińscy z dowali 10 Polaków. Mościska zamordowali 10 Pola- kapal-bez-niej-zyc-nie-mozna/ wali łącznie ponad 200 Polaków. SKW zamordowali 11 Polaków. W okresie od lipca 1944 do lu- ków. ar/11772473 ). We wsi Matków pow. Turka za- We wsi Sokolniki pow. Lwów tego 1945: We wsi Sidorów pow. Kopy- We wsi Czyszki pow. Lwów za- mordowali 62 Polaków. banderowcy zamordowali 10 Po- W gminie Żohatyn pow. Prze- czyńce zamordowali 55 Polaków, mordowali 15 Polaków. laków. We wsi Międzyleś pow. Biała myśl: „W gminie Żohatyn koło w tym m.in.: Boczar Józef l. 52 We wsi Dębówka pow Borsz- Podlaska zamordowali około 15 We wsi Sołuków pow. Dolina Birczy od lipca 1944 roku do lu- i jego syn Stanisław l.16, Czaj- czów zostali zamordowani przez Polaków. spalili gospodarstwa polskie oraz tego 1945 roku zginęło 45 osób kowska Ludwika l. 45, Kalwaria Ukraińców: Czopik Helena l. 20, We wsi Mizuń Nowy pow. Doli- zamordowali 12 Polaków. w tym: 2 księży, 4 milicjantów, 3 Michał l. 60, jego żona Józefa, Polka, żona Ukraińca; Orłow- na spalili 23 gospodarstwa polskie We wsi Stanisławczyk pow. Bro- polskich żołnierzy, pomocnik se- Kruk Mikołaj l. 50, Kruk Piotr l. ski Mikołaj l. 20, syn Wojciecha, oraz zamordowali 16 Polaków. dy zamordowali 22 Polaków. kretarza gminy, gajowy, zastęp- 40, Kruk Maria l. 38, Kruszelnic- Szendrowicz Mikołaj l. 30; Try- ca przewodniczącego i członek ka Malwina l. 40, Kulesza Rozalia chula Maria, Polka, żona Ukraiń- We wsi Myślatycze pow. Mości- We wsi Stańków pow. Stryj za- gminnej rady narodowej oraz 32 l. 60, Modzelewska Irena l. 24, ca; Trybel Walenty. (prof. dr hab. ska zamordowali 15 Polaków. mordowali 9 Polaków. rolników; m.in. w Jaworniku Ru- Nitka N. l. 40 (kobieta, torturowa- Leszek Jankiewicz: Uzupełnie- We wsi Nowe Miasto pow. Do- We wsi Stara Sól pow. Sambor skim dwie polskie rodziny zostały na, wycinano z niej pasy skóry i nie..., jw., tom 7). bromil zamordowali 15 Polaków. zamordowali 15 Polaków. przez banderowców wrzucone do rany posypywano solą, dobito ją We wsi Dobrzynka pow. Biała We wsi Nowosiółka Kostiukowa We wsi Stare Sioło pow. Luba- studni.” (Grzegorz Piwowarczyk: pałkami), Przybyła Jan, Skalny Podlaska upowcy zamordowali pow. Zaleszczyki zostało zamor- czów w okresie między 1944 r. Prawdziwa tragedia Birczy. W: Władysław l.60, Tracz Wiktoria l. co najmniej 10 Polaków. dowanych dwóch Polaków NN. a 1945 r. zamordowali 4 Ukraiń- https://kresy.pl/kresopedia/histo- 41 (uprowadzona, zakłuta bagne- We wsi Gnojnice pow. Jaworów (prof. dr hab. Leszek Jankiewicz: ców, w tym: Iwana (lub Michała) ria/prawdziwa-tragedia-birczy/ ; 4 tem), Uhryniuk N. l. 38, Zimmer- zamordowali 30 Polaków. Uzupełnienie..., jw., tom 7). Maśkiewicza, Wasyla Sywulkę, listopada 2018). man Władysław l. 30 (wbijano mu Wasyla Wasika. (IPN Opole, 21 We wsi Gody pow. Kołomyja za- We wsi Nowy Dwór pow. Sokal Między marcem 1944 roku a gwoździe do uszu), Żaruk Rafaela grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. mordowali 15 Polaków. zamordowali 16 Polaków. sierpniem 1945 roku: l. 20, N. Michał l. 17. (Kubów..., Zi; Postanowienie o umorzeniu We wsi Olszanka pow. Biała jw.). W miasteczku Gwoździec pow. śledztwa.). We wsi Horożanka pow. Pod- Kołomyja zamordowali 15 Pola- Podlaska zamordowali co naj- hajce banderowcy zamordowali W miasteczku Skole pow. Stryj We wsi Stopczatów pow. Koło- ków. mniej 20 Polaków co najmniej 34 osoby, w tym: Cal zamordowali 46 Polaków: „Po- myja zamordowali 11 Polaków. We wsi Hadyńkowce pow. Ko- W mieście Ottynia pow. Tłu- Michał i dwie jego córki oraz sy- szukuję informacji na temat moich We wsi Strzyżów pow. Hrubie- pyczyńce: „W latach 1944-45 w macz zamordowali 20 Polaków nowa, Cal Paweł l. ok. 40, i jego pradziadków, którzy pochodzili z szów upowcy oraz miejscowi Hadyńkowcach zamordowano 20 We wsi Piątkowa pow. Przemyśl matka l. ok. 60, Cabalski Mieczy- miejscowości SKOLE. Prababcia Ukraińcy spalili wszystkie gospo- osób, w tym: Kaczorowską N. z upowcy zamordowali 13 Polaków sław l. ok. 35, Czeczel Joanna l. nazywała się Wiktoria Rogulska, darstwa polskie oraz zamordowali dwójką dzieci w wieku 9 i 11 lat”. oraz 1 Żydówkę, którą ukrywano. ok. 35, Groszek Jan l. 30, jego zaś pradziadek Alojzy Iwanek. Oj- nie ustaloną ilość Polaków. cem Wiktorii był księgowy z tarta- (Kubów..., jw.). We wsi Podborce pow. Lwów za- żona Helena l. ok. 26, i 2-letni We wsi Styberówka pow. Brody syn, Klimuntowski Henryk l. ok. ku, który został zamordowany w We wsi Hermanów pow. Lwów mordowali 5 Polaków. Ukraińcy zamordowali 20 Pola- 35 i Władysław l. ok. 50, Mar- drodze do domu, historia opisywa- banderowcy zamordowali 15 Po- We wsiach Podlesie i Basznia ków. nicki Czesław l. ok. 22, Mazur na w niektórych artykułach doty- laków. Górna pow. Lubaczów zamordo- We wsi Szczytowce pow. Zalesz- N. l. ok. 60, Orłowski Stanisław czących tartaku braci GROEDEL. We wsi Hleszczawa pow. Trem- wali: Jana Czerwonkę lat 25, Elo czyki zamordowali 31 Polaków. l. ok. 35, Rachmil Józef l. ok. 24 W razie informacji, jakichkolwiek, Grimberga lat 35, Jana Kosiora bowla zamordowali 121 Polaków i Maria l. ok. 22, Niałowski N. l. proszę o kontakt mailowy.” (Kor- lat 2, Eugenię Leja lat 26, Jana We wsi Tłumaczyk pow. Koło- i 2 Ukrainki, żony Polaków. ok. 19, Sadłowska Hanna l. 30 (z nelia Zamęcka, 29 października Malca lat 36, Michała Nizier- myja banderowcy zamordowali We wsi Hodowica pow. Lwów Otrębowiczów) żona Ukraińca i 2014; w: http://rzecz-pospolita. skiego, Stanisława Piekarza lat 13 Polaków. zamordowali 15 Polaków, w tym jej córka, Szczuryk Jan l. ok. 40, 1 grudnia 2020 - strona 40 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Wandzer N. l. ok. 48 i jej dwie W mieście Kamionka Strumi- 1945 r. na drodze Miękisz-Czer- mordowali 6 Polaków. baczów zamordowali 3 Polaków. córki: w wieku l. 21 oraz Katarzy- łowa woj.. tarnopolskie: „już niawka zamordowali Marię Do- We wsi Czaszyn pow. Lesko za- Koło wsi Gorajec pow. Luba- na l. 28, Wilczyński N. l. ok. 24, dawno szukałam sposobu na browolską ur. 1928 r. oraz Janinę mordowali 3 Polaków, jedną oso- czów: „Osiemnastoletni Marian Złotnicki Grzegorz l. ok. 55, jego uczczenie pamięci mego brata Ta- Pasek ur. 1925 r. (IPN Opole, 21 bę cywilną i 2 milicjantów. Nepelski zaginał bez śladu idąc żona Anna l. ok. 50, trzej synowie: deusza, który został zamordowany grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. We wsi Czerwona Woda pow. do Narola. Po latach okazało się, Michał l. ok. 25, Karol l. ok. 19 i na Kresach /.../; Tadeusz CHOINA Zi; Postanowienie o umorzeniu Jarosław zamordowali 5 Polaków że został zamordowany w okoli- najmłodszy l. 14. (Kubów..., jw.). w wieku lat 20 został bestialsko śledztwa.). (w tym 90-letnią Helenę Chodoń) cy Gorajca”. (http://na.horyniec. zamordowany przez Ukraińców W okresie od 12 czerwca 1944 W miasteczku Bircza pow. Prze- oraz powiesili Ukraińca Mikołaja info/mord-dokonany-przez-ban- w Kamionce Strumiłowej” (Bo- r. do 5 kwietnia 1945 r.: myśl znajdują się groby cywil- Króla za „zdradę Ukrainy”. dy-ukrainsk…) żena Trylska nee CHOINA; w: We wsi Stare Sioło – Zalesie nych mieszkańców narodowości We wsi Grabowiec pow. Hru- http://www.stankiewicze.com/ We wsi Czołhany pow. Dolina pow. Lubaczów w okresie od 12 polskiej, którzy zginęli podczas bieszów zamordowali 35-letniego ludobojstwo/zgloszenia.html). H. banderowcy zamordowali około czerwca 1944 r. do 5 kwietnia walk i napadów UPA, są to: Gąska Romana Korłatowicza. Komański, Sz. Siekierka..., na s. 50 Polaków oraz kilku Ukraiń- 1945 r. zamordowali Marię Czaj Władysław ur. 1926 (syn Zofii); 213 podają, że w latach 1943 – ców; „Gołębiowskiemu obcięto We wsi Grabowiec pow. Jaro- ur. 1890 r., Stanisławę Wojtowicz Gąska Zofia ur. 1903 (matka Wła- 1946 zostało zamordowanych 24 obydwie ręce przy użyciu siecz- sław zamordowali 2 Polaków. ur. 1920 r., Annę Lichacz ur. 1881 dysława); Harłacz Katarzyna ur. mieszkańców miasta NN. karni, a zwłoki zakopano w lesie”. We wsi Grochowce pow. Prze- r. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, 1908; Turczyk Władysław. (Siekierka..., s. 18, stanisławow- myśl miejscowi Ukraińcy zamor- sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- W nadleśnictwie Pobuż pow. We wsi Bircza Stara pow. Do- skie). dowali 25-letniego Stanisława wienie o umorzeniu śledztwa.). Drohobycz: „W 1944 lub 1945 bromil (pow. Przemyśl) upowcy We wsi Czuczmany pow. Ka- Cieplaka. roku zamordowany został z żoną obrabowali i spalili gospodarstwa W okresie od lipca 1944 roku mionka Strumiłowa: „Na po- i córką przez banderowców Von polskie oraz zamordowali 15 Po- W osiedlu Horaj pow. Rawa do 1945 roku: czątku 1945 roku bojówka Ku- Ronnie (imię nieznane) dyrektor laków. Ruska Ukraińcy zamordowali 12 We wsi Wołowe pow. Bóbrka lasów nadleśnictwa Podbuż pow. piaka wspólnie z bojówką Diżaka Polaków, głównie kobiety i dzieci. banderowcy zamordowali 15 Po- We wsi Borowa Góra pow. Lu- „Czarnoty” dokonali napadu na Drohobycz”. (Edward Orłowski..., We wsi Hruszatyce pow. Prze- laków. baczów zamordowali 2 Polaków: wieś Czuczmany, gdzie zamordo- jw.). myśl zamordowali 7 Polaków, w Michała Ochirkę z synem. Oraz: wano: Włodzimierza Kokora, żonę W okresie od sierpnia 1944 do We wsi Rudnia Potasznia pow. tym kobiety. We wsi Borowa Góra w 1945 r. Jarosławę i ich dzieci, Bogdana 6 1945 roku: Kostopol Ukraińcy zamordowa- zamordowali 16-letniego syna lat, Zenona 4 lata i jednoroczną We wsi Hruszowice pow. Ja- We wsi Koropuż pow. Rudki li Polkę, nauczycielkę Genowefę Michała Ochirko. (IPN Opole, 21 Marię, siostrę Jarosławy Kokor, worów: „W 1945 r. w Hruszowi- Ukraińcy zamordowali 4 Pola- Brodecką. grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. Marię Czuczman i jej dziecko. cach banderowcy zamordowali ków. We wsi Siekierzyńce pow. Hru- Zi; Postanowienie o umorzeniu Majątek ich ograbiono a chałupę Wacława Żurawskiego, Juliana W okresie od sierpnia 1944 do bieszów miejscowi Ukraińcy śledztwa.). spalono. Zeznania świadka Wło- Feszaka z żoną z Przemyśla oraz marca 1945 roku: podpalili zabudowania polskie, w We wsi Borownica pow. Prze- dzimierza Pałygi: „Rodzina Wło- pięcioosobową rodzinę Halwów.” Na drogach wokół wsi Karolów- płomieniach domu żywcem spali- myśl: „Śledztwo w sprawie zabój- dzimierza Kokora mieszkała w (Andrzej Zapałowski: Granica w ka pow. Rohatyn banderowcy ło się 2 Polaków: Stefania Kicha z stwa sześcioosobowej rodziny o sąsiedztwie. Wieczorem tego dnia ogniu. Warszawa 2016, s. 125). uprowadzili 6 Polaków, którzy za- 1-rocznym synem Władysławem. nazwisku P. o nieustalonych imio- odwiedziłem ją. W domu obecni We wsi Hryniowce pow. Tłu- ginęli bez wieści, w tym kobietę i We wsi Smorze pow. Stryj został nach w 1945r. w Borownicy woj. byli Kokor, jego żona Jarosława, macz zamordowali 7 Polaków. 13-letniego chłopca. zamordowany w bestialski sposób podkarpackiego.” (IPN Rzeszów troje dzieci, Bogdan, Zenon i Ma- We wsi Hucisko Nienadowskie W okresie od września 1944 do przez UPA gajowy Władysław S 44/09/Zi). ria a także siostra Jarosławy z pow. Przemyśl zamordowali drugiej połowy 1945 roku: Jasłowski: po spętaniu drutem We wsi Brusno Nowe pow. Lu- maleńką córeczką Hanusią. Nagle Wojciecha Norka. kolczastym, zadaniu wielu tortur, do chałupy wtargnęło trzech ban- W miasteczku Świrz pow. Prze- baczów zamordowali 24 Polaków We wsi Huta Stara pow. Kosto- wyrwaniu języka, skonał w mę- dytów. Gdy się dowiedzieli, że je- myślany zamordowanych zostało oraz 3 Ukraińców. pol po wyjeździe Polaków na Zie- czarniach; pracował on w lasach stem sąsiadem, kazali mi opuścić 30 Polaków, w tym Górski N., W mieście powiatowym Brzo- mie Odzyskane pozostał Tomasz Fundacji St. hr. Skarbka. (Edward mieszkanie. Poszedłem do swego Martynowicz Michał, Mudrak zów został spalony żywcem przez Dąbrowski w starszym wieku i Orłowski..., jw.). domu i ukryty obserwowałem. Michał, Słabicki Michał, Szwed oprawców z UPA leśniczy Jerzy miejscowi Ukraińcy zamordowali Słyszałem kilka strzałów, a potem Kazimierz i Żółtański Marek. Ochocki lat 50, (Edward Orłow- go. bandyci wynosili rzeczy i ładowali W roku 1945: ski..., jw.). W okresie od listopada 1944 je na sanie, którymi przyjechali. We wsi Huta Stara pow. Luba- roku do maja 1945 roku: We wsi Babcze pow. Nadwórna: We wsi Budomierz pow. Jawo- Wyprowadzili krowę, jałówkę, a czów Ukraińcy zamordowali 2 We wsi Zalesie gm. Nowosiółka „W 1945 r. został zam. Żłobicki rów Ukraińcy zamordowali 4 Po- potem zapalili wszystkie budynki. Polaków. Biskupia pow. Borszczów: „W Stefan s. Omelana (1925) czło- laków. Na drugi dzień cała wieś przycho- We wsi Huta Złomy pow. Luba- czasie od listopada 1944 do maja nek samoobrony.” (Prof. dr hab. We wsi Budzanów pow. Trem- dziła oglądać spalone ciała. Na czów w 1945 r. uprowadzili i za- 1945 r., w różnym czasie zamordo- Leszek S. Jankiewicz: Uzupełnie- bowla zamordowali 5 Polaków, drzewie bandyci zostawili na du- mordowali Józefa Koguta lat 18 i wano 42 Polaków.” (prof. dr hab. nie..., jw.; Seria – tom 8). z czego 4 zarąbali siekierami, w żym papierze napis: „Kto pójdzie Józefa Patałucha lat 7 oraz zamor- Leszek Jankiewicz: Uzupełnie- We wsi Barycz pow. Przemyśl tym siostry lat 18 i 23. służyć do Czerwonej Armii, tego dowali Juliana Mazurkiewicza nie..., jw., tom 7). banderowcy zamordowali 5 Pola- We wsi Cebłów pow. Hrubie- rodzinę spotka to samo”. (Broni- ur. 1913 r. i Zygmunta Górniaka W II połowie 1944 oraz I poło- ków. szów: „W 1945 r. zostali zam. sław Szeremeta: „Watażka jego ur. 1907 r. (IPN Opole, 21 grud- wie 1945 roku: W gminie Bełz pow. Hrubieszów dwaj mieszkańcy Ostrowa przeby- zbrodnie i zakłamane wspomnie- nia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledz- We wsi Majdan Średni pow. Nad- w zimie 1945 roku UPA zaatako- wający w Cebłowie: Jączek Igna- nia”. W: http://www.republika.pl/ twa.). wórna banderowcy zamordowali wała torpedami placówkę WOP cy l. 60 i Jączek Ludwika l. 50.” szeremeta/watazka.htm ). 12 Polaków. burząc budynek i zabijając ponad (Prof. dr hab. Leszek S. Jankie- We wsi Dachnów pow. Luba- We wsi Jabłonka pow. Nadwór- 20 żołnierzy WOP. (IPN, Mate- na: „W 1945 r został zam. we wsi We wsi Antoniówka pow. Żyda- wicz: Uzupełnienie..., jw.; Seria czów w drodze do Cieszanowa riały archiwalne Wydziału „C” Jabłonka Kuzyszyn Michał s. Jana czów zamordowali 5 Polaków. – tom 8). zamordowali Franciszka Rozmu- KWMO w Olsztynie 10135/II, s. sa. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, (1920) uczestnik grupy samoobro- Pod koniec 1944 i w I połowie We wsi Cisowiec pow. Lesko 50). sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- ny.” (Prof. dr hab. Leszek S. Jan- 1945 roku: zamordowali 5-osobową rodzinę We wsi Białokiernica pow. Zbo- polską. wienie o umorzeniu śledztwa.). kiewicz: Uzupełnienie..., jw.; Se- We wsi Bitków pow. Nadwórna rów w I połowie 1945 roku zostali We wsi Dobra pow. Jarosław ria – tom 8). banderowcy na drogach zamordo- We wsi Chlebowice Świrskie zamordowani przez Ukraińców: pod koniec 1945 roku zamordo- We wsi Janów Lwowski pow. wali 15 Polaków. pow. Przemyślany zamordowa- Radom Klementyna z majątku li 26 Polaków (łącznie w latach wali 14 Polaków. Gródek Jagielloński zamor- W 1944 lub 1945 roku: koło Załoziec, powracała z przy- 1944 – 1945 zamordowali tutaj We wsi Dobrzanka k/Birczy dowali 3 Polaków: małżeństwo We wsi Bilcze Złote pow. Borsz- musowych robót w Niemczech; 166 Polaków). pow. Przemyśl został zamordo- nauczycieli oraz 17-letnią Marię Jankiewicz Maria z d. Drozd, Kowalik. czów „zginęła moja babcia z dwo- We wsi Chlewiska – Majdan wany przez UPA 1 Polak, gajowy. siostra Władysława; Strąg Mi- ma synami. Nazwisko: Hostyńska pow. Lubaczów w 1945 r. zamor- (Edward Orłowski..., jw.). We wsi Jaśliska pow. Sanok Anna, chłopcy Włodzimierz i chał; Strąg Stefan. (http://www. dowali Bronisława Adamka lat We wsi Dobużek pow. Zamość uprowadzili i zamordowali 2 Po- Franciszek. Zamordowani na po- olejow.pl/readarticle.php?artic- 44. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, zamordowali Władysława Koła- laków. dwórzu domu. Annę z jednym sy- le_id=251). sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- kowskiego, właściciela majątku We wsi Jurowce pow. Sanok nem żyjącym jeszcze, owinęli dru- Na trasie od wsi Białokiernica wienie o umorzeniu śledztwa.). Łaszczów. upowcy spalili wieś; żywcem tem kolczastym i wrzucili z mostu do wsi Młynowiec pow. Zborów We wsi Cygany pow. Borszczów W mieście Dubno woj. wołyń- spłonęło 3 Polaków. do rzeki. Dziadek, tj. mąż Anny w II połowie 1945 roku widziano zamordowali ponad 33 Polaków; skie zamordowali Karola Bydliń- We wsi Karlików pow. Sanok był wtedy w wojsku polskim” liczne leżące ciała NN osób z po- uprowadzali, torturowali, dziew- skiego. zamordowali Michała Sochackie- (D. Szabłowska; danuta.szaw- jedynczych polskich wozów jadą- częta gwałcili i potem dobijali; go, ur. 1922 r., rolnika. [email protected], w: www. cych w kierunku kolei; ofiar tych We wsi Dykta koło Szyszkowiec wiadomo, że dwie osoby przecięli stankiewicze.com/ludobojstwo. nikt już nie policzył. (http://www. pow. Borszczów na początku We wsi Klusów pow. Hrubie- piłami stolarskimi. pl). H. Komański, Sz. Siekierka..., olejow.pl/readarticle.php?artic- 1945 roku zamordowali 3 Pola- szów zamordowali 2 Polaków o nie odnotowali żadnego mordu w le_id=251). We wsi Czarnuszowice pow. ków. nazwisku Caryk, ojca z synem Lwów na początku 1945 roku za- (IPN BI 065/9/1). tej wsi. We wsi Bihale pow. Lubaczów w We wsi Dzików Stary pow. Lu- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 41 We wsi Kobylnica Wołoska pow. ciąży. do Polski, gdy wrócili po swoje miejscowi Ukraińcy zamordowali nywane aż do 1946 roku, do mo- Jaworów w 1945 r. zamordowa- We wsi Lipina pow. Jaworów pochowane rzeczy” (http://www. Jana Dubiela lat 23. mentu wyjazdu większości ludno- li nieznanego żołnierza WP. (IPN zamordowali Marię Prwidło lat 24 olejow.pl/readarticle.php?artic- We wsi Ostrowiec pow. Koło- ści polskiej /.../ Kurowski Tadeusz, Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt oraz Wasyla Wasika, Wasyla Sy- le_id=251) myja: „W 1945 r. został zam. rz-k, ur.1928, adnotacja „został S 37.2013.Zi; Postanowienie o wulka i Iwana Maskiewicza. (IPN We wsi Nienowice pow. Jaro- Laskowski Kazimierz s. Stefana porwany z domu przez banderow- umorzeniu śledztwa.). Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt sław zamordowali 4 Polaków. (1913).” (Prof. dr hab. Leszek S. ców w dniu 23 ? 1945 i przepadł bez śladu”. (Justyna Cwynar , We wsi Kociubińczyki pow. S 37.2013.Zi; Postanowienie o We wsi Nowa Grobla pow. Ja- Jankiewicz: Uzupełnienie..., jw.; 20.10.2013; w: http://www.stan- Kopyczyńce: „W 1945 r. zosta- umorzeniu śledztwa.). Także: We rosław w 1945 r. zamordowali Seria – tom 8). kiewicze.com/ludobojstwo/czy- li zamordowani: 7 Polaków i 4 wsi Stare Sioło pow. Lubaczów w Michała Zawitowskiego, ur. 1897 W miasteczku Ostróg nad Ho- telnicy_2.html ). Ukraińców: Drożyński l. 45; Mat- 1945 r. zamordowali Marię Prwi- r. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, ryniem pow. Zdołbunów w II po- kowski l. 17; Miski - małżeństwo dło lat 24. (IPN Opole, 21 grud- sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- łowie 1945 roku upowiec zamor- We wsi Ruda Różaniecka pow. i siostra żony; Nakonieczny l. 60; nia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; wienie o umorzeniu śledztwa.). dował w lesie Polaka w starszym Lubaczów zamordowali Alek- Zawadzki l. 6. oraz Czerniak Anna Postanowienie o umorzeniu śledz- sandra Ważnego, ur. 27.02.1922, W nadleśnictwie Nowe Sady wieku, gdy ten zbierał grzyby; nie l. 45, Ukrainka, zamordowana twa.). robotnika leśnego. pow. Przemyśl został uprowa- wyjechał on do Polski w tzw. re- za pomoc Polakom; Hawryszko We wsi Lubliniec pow. Luba- dzony i zamordowany przez UPA patriacji. We wsi Ruda Żurawiecka pow. Marynka l. 28, Ukrainka, zam. za czów w 1945 r. zamordowali Wła- w lesie składnicowy Mieczysław We wsi Podhorodyszcze pow. Tomaszów Lubelski zamordo- ukrywanie Polaków; Wyłyczenko dysława Jaskota ur. 1926 r. (IPN Trąbars, miejsce spoczynku nie- Bobrka na początku 1945 roku wali ponad 10 Polaków, w tym Barbara za pomoc Polakom; „Ja- Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt znane. (Edward Orłowski..., jw.). zamordowali 2 Polaków z Bóbrki. 3-osobową rodzinę. gusia” NN, Ukrainka za ukrywa- S 37.2013.Zi; Postanowienie o We wsi Rudka gm. Horyniec nie Polaków. Ksiądz ukraiński NN We wsi Nowiny Horynieckie W miasteczku Podkamień Ro- umorzeniu śledztwa.). pow. Lubaczów: „Na początku za publiczne potępianie zbrodni pow. Lubaczów w 1945 r. upro- hatyński pow. Rohatyn pod ko- We wsi Lubliniec Stary pow. 1945 r. zamordowano Płachtę UPA został mocno pobity i zmarł wadzili i zamordowali Andrzeja niec 1945 roku uprowadzili i za- Lubaczów na początku 1945 roku Wojciecha i pobito ze skutkiem w szpitalu po kilku dniach.” (prof. Mazurkiewicza. (IPN Opole, 21 mordowali ks. wikariusza parafii bojówkarze z SB-OUN zastrzelili śmiertelnym Sudoła Jana.” (Prof. dr hab. Leszek Jankiewicz: Uzu- grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. Podkamień. wikariusza unickiego ks. Anto- dr hab. Leszek S. Jankiewicz: pełnienie..., jw., tom 7). Zi; Postanowienie o umorzeniu We wsi Polana pow. Lesko za- niego Ślusarczyka za pomoc w śledztwa.). Uzupełnienie..., jw.; tom 8). We wsi Kołonice pow. Lesko mordowali 14 Polaków. ucieczce 1 Polakowi. We wsi Ruska Wieś pow. Prze- upowcy zamordowali 6 Polaków. We wsi Nowe Sioło pow. Lu- We wsi Polanka Horyniecka W miasteczku Lubaczów woj. baczów w 1945 r. zamordowali myśl zamordowali 5 Polaków, w We wsi Korczowa pow. Jawo- pow. Lubaczów w 1945 r. zamor- rzeszowskie Ukraińcy zamordo- Ukrainkę o nazwisku Kulczycka tym 4 żołnierzy WP. rów i w jej okolicy: „W 1945 r. w dowali Ukrainkę Stefanię Lubyc- wali 3 Polaków, w tym kobietę. lat 18. (IPN Opole, 21 grudnia We wsi Rymacze pow. Luboml strefie przygranicznej banderowcy ką. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, We wsi Łany pow. Stanisławów: 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Po- zamordowali 16-letnią dziewczy- zamordowali Jana Boćkę i Stani- sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- „W 1945 r. został zam. Skarłowski stanowienie o umorzeniu śledz- nę polską Eugenię Lewandowską. sława Boćkę, lat 19, w Korczo- wienie o umorzeniu śledztwa.). Piotr s. Mikołaja (1924) rolnik.” twa.). wej Mikołaja Wanię z Gnojnica”. We wsi Połupanówka pow. Ska- We wsi Ryszkowa Wola pow. Oraz: ”W 1945 r. został zam. Ko- (Andrzej Zapałowski: Granica w We wsi Nowosielica pow. Śnia- łat został bestialsko zamordowa- Jarosław zamordowali 5 Pola- łodij Józef s. Jana (1896)” (Prof. ogniu. Warszawa 2016, s. 125). tyń banderowcy zamordowali ny przez Ukraińców w lesie leśni- ków; w tym kobietę i mężczyznę dr hab. Leszek S. Jankiewicz: koło 70 Polaków. „Nadszedł rok powiesili. W mieście Kosów Huculski woj. czy Michał Komar, zwany „Grań- Uzupełnienie..., jw.; Seria – tom 1945. [...] Ogłoszono Polakom, stanisławowskie zamordowali 2 czak”, syn Macieja. (Edward Or- We wsi Rzeplin pow. Jarosław 8). że kto chce, może wyjeżdżać do Polaków (jednego powiesili, dru- łowski..., jw.). zamordowali 3 Polaków. We wsi Łozy pow. Jarosław ban- Polski. Z tego faktu skorzystali giego uprowadzili) i 2 Rosjanki. We wsi Radawa pow. Jarosław We wsi Sasów pow. Złoczów derowcy zamordowali 8 Polaków. znów banderowcy. Przebrani w zamordowali 15 Polaków, w tym Ukraińcy zamordowali 2 Pola- W miasteczku Kozłów pow. Tar- mundury rosyjskie wkroczyli do We wsi Łówcza pow. Lubaczów powiesili kobietę. ków, zaproszonych przez Ukra- nopol zamordowali rolnika Jana gminy w miejscowości Nowosie- zamordowali 7 Polaków. ińców, kolegów z „Istribitielnego Mroza. „Aktu tej zbrodni dokonali lica. Tam mieszkała cała rodzina We wsi Radziejowa pow. Lesko We wsi Maćkowice pow. Prze- Batalionu” na polowanie na kacz- miejscowi nacjonaliści ukraińscy mojej matki. Banderowcy zrobili zamordowali po torturach Polaka, myśl powiesili 2 Polaków. ki. z bandy Stepana Bandery. Kazano tam zebranie, na które przybyli sołtysa wsi. mu wykopać dół, a następnie za- We wsi Majdan Lipowiecki pow. Polacy chętni do wyjazdu do Pol- We wsi Raszków pow. Horoden- We wsi Sidorów pow. Kopy- kopano go w nim po szyję i płu- Przemyślany Ukraińcy zamordo- ski. Kiedy zapełniła się sala i nikt ka na początku 1945 roku zamor- czyńce zamordowali ponad 55 Po- giem przeorano. Wszystko to dzia- wali co najmniej 50 Polaków. już nie przychodził, rozpoczęli za- dowali ostatnią mieszkającą tutaj laków, w tym: 40-letniej kobiecie ło się na oczach zrozpaczonej żony We wsi Michałówka pow. Jaro- łatwianie spraw związanych z wy- 4-osobową rodzinę polską. o nazwisku Nitka wycinali płaty skory i solili ranę, po czym dobili i przestraszonej dwójki ich małych sław zamordowali 17 Polaków. jazdem. Z karabinu maszynowego W miasteczku Rokitno pow. ją pałkami; 30-letniemu Włady- dzieci.” (Henryk Kleinrok: MOJE We wsi Mikołajów pow. Bóbrka postrzelili nogi zebranych tak, Sarny zamordowali 4-osobową sławowi Zimermanowi powbijali MIASTECZKO; w: http://www. zamordowali 4 Polaków, 4 Ukra- żeby nikt nie mógł uciekać. Wów- rodzinę polską: matkę z 3 dzieci cracovia-leopolis.pl/_pdf/94.pdf ). gwoździe do uszu; 17-letniego ińców i 3 Rosjan. czas Ukraińcom kazali przynosić We wsi Ropienka pow. Lesko: We wsi Krowica Laskowa pow. słomę. Narzucali na rannych i chłopca zamurowali żywcem w We wsi Młodów pow. Lubaczów „Zastrzelony przez UPA Grze- piwnicy. Uprowadzili 6 Polaków, Lubaczów miejscowi Ukraińcy w 1945 r. zamordowali milicjanta spalili żywcem wraz z budynkiem. gorz Bednarz pracownik poczto- zamordowali Michała Ilnickiego. Potem rozbiegli się po wsi, aby powiązali drutem kolczastym i Bolesława Baumana lat 25. (IPN wy.” (http://www.rodaknet.com/ furmanką wywieźli do pustego We wsi Kruhel Wielki pow. wymordować jeszcze tych, którzy Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt rp_wycislak_28.htm ). pożydowskiego domu we wsi Przemyśl upowcy zamordowali 3 na zebranie nie przybyli. Moja ku- S 37.2013.Zi; Postanowienie o We wsi Roztoka koło Kuźminy Krzyweńkie. Byli to: Jan Przyby- Polaków: małżeństwo i milicjanta. umorzeniu śledztwa.). zynka Helena, gdy zobaczyła, że gmina się pali, a w kierunku ich pow. Przemyśl zamordowali 4 ło, żołnierz WP, który przyjechał We wsi Krzywcze Górne i Dol- Na stacji kolejowej Mokwin domu idą banderowcy, chwyciła Polaków. do domu na przepustkę; 50-letni ne pow. Borszczów na początku pow. Kostopol zamordowali 9 ośmiomiesięczne dziecko i uciekła We wsi Roztoki Dolne pow. Le- Mikołaj Kruk, 69-letnia Józefa 1945 r. zamordowali 2 Polaków. Polaków, w tym 5 dzieci, 3 kobie- do lasu. [...] Banderowcy nato- sko zamordowali 2 Polaków. Kalwara i jej 76-letni mąż Michał, ty i 1 mężczyznę. We wsi Kulaszne pow. Sanok za- miast szaleli w Nowosielicy. Zła- W miasteczku Rożniaków pow. 60-letni Józef Bonar i jego 16-let- mordowali 6 Polaków. We wsi Manasterz pow. Jaro- pali m. in. starą babcię Dajhamer. Dolina zamordowali Jana Janic- ni syn Stanisław. W tym domu We wsi Kupiatycze pow. Prze- sław zamordowali Pawła Chudzi- Wywlekli ją na podwórko i powie- kiego tuż przed jego wysiedle- Janowi Przybyle odcięli głowę, myśl miejscowi Ukraińcy zamor- ka. sili na płocie. Dzieci rozdzierali za niem do Polski. którą w czapce z orzełkiem posta- dowali 3 Polaków. We wsi Mołodycz pow. Jarosław nóżki lub zabijali, tłukąc główką wili na piecu, a pozostałym kazali We wsi Rożyszcze pow. Łuck nago przed nią defilować. Józefie We wsi Kupna pow. Przemyśl zamordowali 2 Polaków w futrynę”. (Wanda Jaskółowska, zamordowali polską rodzinę Ja- Kalwar ucięli pierś, a jej mężo- Ukraińcy zamordowali 3 Pola- We wsi Muchawka pow. Czort- fragmenty relacji znajdującej się worskich. w Ośrodku KARTA, sygn. AW wi kazali ją ssać. Pozostałym 4 ków, w tym 2 kobiety. ków upowcy zamordowali 2 Pola- We wsi Ruda pow. Żydaczów: II/157/ł). mężczyznom wycięli genitalia, a We wsi Laszki pow. Jarosław ków, w tym kapitana WP „Nazywam się Justyna, od pewne- ciała skłuli bagnetami „Pamię- W przysiółku Olchowa pow. Ja- UPA zamordowała na drogach 6 We wsi Neterpińce pow. Zbo- go czasu tworzę drzewo genealo- tam również tę tragiczną chwilę, rosław po pobiciu przez bande- Polaków. rów: „NN z Nesterowców, żoł- giczne mojej rodziny. Część z niej gdy znaleźliśmy w swojej piwnicy rowców zmarło 2 Polaków. We wsi Leszczawa Dolna pow. nierz WP na urlopie w drodze do pochodziła z Kresów, dokładniej ciało zamordowanej przez UPA Przemyśl Karol Kapuściński wraz rodzinnej wsi schwytany pod Ne- We wsi Oleszyce pow. Lubaczów z Rudy/Kochawiny i okolicznych kobiety. Prawdopodobnie zabili z Janem Kaczmarskim zostali zła- terpińcami i zamęczony w lesie upowcy zamordowali 2 Polaków. wiosek koło Żydaczowa. Przy wy- ją w nocy, a zwłoki chcieli ukryć. pani przez UPA, wywiezieni, a - wg źródła E.P. (Edward Prus – We wsi Oleszyce – Zagrody pow. szukiwaniu rodziny natrafiłam na Okazało się, że była to nasza są- potem zabici (https://pl.wikipedia. przypis S. Ż.) wbity na pal przez Lubaczów w 1945 r. zamordowa- spis ludności z Rudy k. Żydaczo- siadka – Zosia Jankowska. W org/wiki/Leszczawa_Dolna ) banderowca Petro Poliszczuka z li Andrzeja Węgrzyna ur. 1920 wa. Nie jestem pewna dokładnie podobnym czasie ledwo uszła z We wsi Liczkowce pow. Kopy- Neterpiniec oraz kilku NN star- r. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, kiedy spis został wykonany ale życiem moja kuzynka, która pew- czyńce zamordowali 5 Polaków: szych mężczyzn z polskich rodzin sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- był uaktualniany przez spisują- nej nocy spała u swojej znajomej. 3-osobową rodzinę oraz małżeń- schwytanych i zamordowanych w wienie o umorzeniu śledztwa.). cego, którym podejrzewam że był Nad ranem do mieszkania wpadli stwo z żoną w ostatnim miesiącu Neterpińcach tuż przed wyjazdem We wsi Opaka pow. Lubaczów ksiądz. Uaktualnienia były wyko- banderowcy i wyciągnęli tę znajo- 1 grudnia 2020 - strona 42 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl mą kuzynki. Na całe szczęście, ale ginęło bez wieści 6 starszych Po- ślu. (ZZ, PiD MO, s 306). zamordowali 4 Polaków, w tym przez Ukraińców Jan Szpak lat 46. też nieszczęście jeden z banderow- laków, którzy nie opuścili wsi. We wsi Ułazów pow. Lubaczów jednego powiesili. We wsi Zawadka Rymanowska ców powiedział, aby zabrać tylko We wsi Sucha Wola pow. Lu- miejscowi Ukraińcy zamordowali We wsi Wola Maćkowa pow. pow. Sanok na drodze do Ryma- jedną z nich, a drugiej darować baczów Ukraińcy zamordowali Pawła Skalija ur. 1911 r. Przemyśl zamordowany został nowa został zamordowany Stefan życie. Koleżanka kuzynki już nie Piotra Małka ur. 1908 r. i rolnika We wsi Wapowce pow. Przemyśl przez UPA gajowy (leśniczy?) Hołod, sołtys wsi Zawadka. wróciła do domu. Zamordowali Jana (lub Józefa) Serafina ur. 1885 upowcy zamordowali 2 Polaków: Buczek Marian lat 35. (Edward We wsi Żółtańce pow. Żółkiew ją obuchem siekiery” (Stanisław r. w Nowej Grobli. (IPN Opole, 21 kobietę oraz żołnierza WP, który Orłowski..., jw.). zamordowali 3 Polaków: braci Dębiec; w: http://www.pch24. grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. przyjechał na spotkanie z żoną We wsi Wola Matiaszowa pow. oraz żonę jednego z nich. Zostali pl/to-bylo-ludobojstwo-,16358,i. Zi; Postanowienie o umorzeniu przesiedloną z Kresów. Lesko zaginęły 2 polskie rodziny oni zaproszeni przez sąsiadów – html#ixzz2ZDnH1GzF). śledztwa.). We wsi Wasylkowce pow. Kopy- liczące 7 osób. Ukraińców do wsi, którą opuścili We wsi Skolin pow. Jaworów w We wsi Sukowate pow. Lesko czyńce zamordowali 3 Polaków We wsi Wola Michowa pow. Le- i po przybyciu zostali zamordo- 1945 r. zamordowali Bolesława zamordowali 2 Polaków. mających po 17 lat. sko upowcy zamordowali Tade- wani. Sowę lat 20. (IPN Opole, 21 grud- We wsi Targowica pow. Ho- usza Kruczka, lat 21. We wsi Żuków pow. Horodenka nia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; We wsi Werchrata pow. Rawa rodenka: „W 1945 r. został zamordowali Stefana Waszczyń- Postanowienie o umorzeniu śledz- Ruska zamordowali 23 Polaków, We wsi Wola Wielka pow. Lu- zam. Malinowski Jan s. Michała skiego. twa.). głównie kobiety i dzieci. baczów zamordowali 3 Polaków: (1913).” (Prof. dr hab. Leszek S. 18-letniego chłopca (był to Józef We wsi Żużel pow. Hrubieszów We wsi Smolnik nad Osławą We wsi Werchrata – Horaj pow. Jankiewicz: Uzupełnienie..., jw.; Kogut) przez cały dzień trzymali powiesili 4 Polaków (IPN BI pow. Sanok Ukraińcy zamordo- Rawa Ruska w 1945 r. zamordo- tom 8). w psiej budzie a wieczorem za- 065/9/1). wali 3 starszych Polaków, którzy wali Stefana Plutę s. Stefana lat We wsi Tarnawka koło Żoha- katowali go drągami; 45-letniego nie opuścili wsi. 47 ur. 1898 r., Julię Plutę lat 45 ur. We wsi Żyłka gm. Lubycza tyna pow. Przemyśl pod koniec 1900 r., Bazylego Plutę s. Stefana i mężczyznę bojówkarze z SKW Królewska pow. Tomaszów Lu- We wsi Sobieszów pow. Hrubie- 1945 roku banderowcy zamordo- Julii lat 19 ur. 1926 r., Paraskiewię ukamienowali na terenie Huty belski: „W 1944 r. została zatrzy- szów zamordowali 4 Polaków, w wali 4 Polaków, w tym ojca i jego Kopichę lat 63 ur. 1882 r., Dymitra Lubyckiej;74-letniego mężczy- mana na drodze i zamordowana tym kobietę (IPN BI 065/9/1). 2 synów. Kopichę lat 65 ur. 1880 r., Bazyle- znę banderowcy uprowadzili do przez bojówkarzy UPA Stadnicka We wsi Sokolniki pow. Lwów na W mieście Trembowla woj. tar- go Kopichę s. Dymitra lat 10 ur. wsi Huta – Złomy a na miejsce Katarzyna l. Około 60.” (Prof. dr początku 1945 roku zamordowali nopolskie został zamordowany 1935 r., Michała Dudę s. Mikołaja egzekucji ciągnęli go za sznurek hab. Leszek S. Jankiewicz: Uzu- 2 Polaków. przez Ukraińców leśniczy Józef lat 8 ur. 1937 r., Mikołaja Dudę lat przywiązany do genitaliów i po pełnienie..., jw.; Seria – tom 8). We wsi Solinka pow. Lesko za- Friedel. (Edward Orłowski..., 35 ur. 1910 r., Katarzynę Nesterak torturach powiesili go. mordowali 2 Polaków. jw.). c. Aleksandra lat 10 ur. 1935 r., We wsi Wólka Pełkińska pow. W 1945 roku we wsi Szczawne Marię Nesterak c. Aleksandra lat Jaworów zamordowali 3 Pola- We wsi Sople pow. Lubaczów w We wsi Trzcianiec pow. Prze- pow. Sanok bojówkarze z SB- 15 ur. 1930 r., Marię Hryniuk c. ków. 1945 r. na drodze Jarosław-Mako- myśl upowcy obrabowali 5 go- -OUN zamordowali 14 Ukra- Eliasza lat 15 ur. 1930 r., Aleksan- wisko zamordowali Agatę Sopel spodarstw polskich i zamordowali We wsi Wysocko pow. Jarosław ińców za krytykę mordów na dra Nesteraka s. Dymitra ur. 1905 ur. 1920 r. (IPN Opole, 21 grud- 12 Polaków. Oraz: UPA powiesiło zamordowali 2 Polaków. Polakach. Oczywiście Związek r. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, nia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; dwoje młodych ludzi narodowości We wsi Załuże pow. Lubaczów Ukraińców w Polsce nie zechce sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- Postanowienie o umorzeniu śledz- ukraińskiej /Babickich/ za to że upowcy zamordowali 2 Polaków. postawić im pomnika, chociaż ich twa.). ich brat uciekł przed mobilizacją wienie o umorzeniu śledztwa.). We wsi Zapust Lwowski pow. mordercom postawili w Polsce już do UPA i schował się w Przemy- We wsi Wietlin pow. Jarosław We wsi Stężnica pow. Lesko za- Brzeżany został zamordowany ponad 150 „panteonów chwały”. Tragedia w Kustyczach i Dominopolu Władysław Filar Powoli dojeżdżamy na wysokość tariusze zostali bestialsko zamor- który wykorzystując mundur pol- Losy ludności polskiej Dominipo- w sytuacji, lecz nie miał wyjścia Kowla, który omijamy obwodnicą dowani we wsi Kustycze pod skiego oficera i znajomość języ- la były tragiczne. Zginęło ponad i otworzył drzwi. Zastrzeliłem go od południa. Tereny rozciągające Kowlem. Jadąc na rozmowy nie ka polskiego udawał polskiego 200 osób. Oto jak opisuje te wy- na progu. Kapitana zastrzeliłem w się na południe od miasta kojarzą mogli wiedzieć, że w sprawie skoczka spadochronowego z An- darzenia Danyło Szumuk członek łóżku, a maszynistka wyskoczyła się z aktywną działalnością pol- eksterminacji ludności polskiej glii. Warunkiem przyjęcia było UPA, przytaczając słowa „Woro- przez okno i tam ją zastrzelili nasi skiej samoobrony, organizacją od- w zachodnich powiatach Woły- posiadanie broni. Zwerbowano na”, bezpośredniego uczestnika chłopcy. W międzyczasie dowód- działów partyzanckich „Sokoła”, niu zapadła już decyzja i wyda- w ten sposób około kilkudziesię- rzezi w Dominopolu: „Domino- ca oddziału wystrzelił z rakietni- „Jastrzębia”, „Kani”, a następnie ne zostały odpowiednie rozkazy. ciu młodych chłopców w wieku pol otoczyliśmy około dwunastej. cy, dając w ten sposób sygnał, że zgrupowania pułkowego „Gro- Następnego dnia bowiem, tj. 11 15-20 lat z pobliskich miejscowo- Wtedy ja z dowódcą oddziału i sztab zlikwidowano i trzeba za- mada” 27 WDP AK. W Kowlu lipca 1943 roku oddziały UPA z ści. W utworzonym oddziale pol- całą świtą podeszliśmy do budyn- czynać. Wówczas nasi chłopcy z znajdowała się Komenda Wołyń- udziałem części miejscowej lud- skim, działającym pod patrona- ku polskiego sztabu i zastukali- SB zaczęli hulać po całej wiosce. skiego Okręgu AK, tu też mieściła ności ukraińskiej zaatakowały o tem UPA, znaleźli się także dwaj śmy do drzwi. Porucznik spojrzał Do rana żaden Lach nie pozostał się Wołyńska Delegatura Rządu. świcie jednocześnie ponad 160 podoficerowie WP i nauczyciel ze w okno i szybko zorientował się żywy.” Stąd kierowano rozkazy i instruk- wsi polskich w powiatach wło- Swojczowa Stanisław Dąbrowski, cje do organizowanych struktur dzimierskim, horochowskim i ko- którzy prowadzili szkolenie woj- terenowych Polskiego Państwa welskim, a także w łuckim, niosąc skowe. Oddział zakwaterowany Podziemnego. Na tym terenie śmierć i pożogę. był w stodołach w Dominopolu. szukano porozumienia z dowódz- Wartę w nocy pełnili tylko Ukra- twem UPA, aby powstrzymać Tragicznie zakończyła się w tym ińcy, a broń na noc Polacy musieli krwawe rzezie ludności polskiej. czasie również wcześniejsza zdawać do magazynu UPA. Sym- Z inicjatywy Wołyńskiego Dele- próba współpracy AK z UPA w bolem pojednania i przymierza gata Rządu Kazimierza Banacha Dominopolu (pow. włodzimier- była ustalona odznaka na czapce podjęto rozmowy z dowództwem ski), w której to miejscowości w kształcie koła, którego jedną UPA. Pierwsze rozmowy odbyły mieszkało 60 rodzin polskich i 2 połowę wypełniały barwy naro- się 7 lipca 1943 roku. Na kolejną ukraińskie. Na wiosnę 1943 roku dowe polskie, a drugą - barwy rozmowę 10 lipca wydelegowano przedstawiciele UPA ze sztabu narodowe ukraińskie. W nocy z przedstawiciela Okręgowej De- w Wołczaku namówili Polaków 10 na 11 lipca 1943 roku polski legatury Rządu Zygmunta Rum- do wstępowania do polskiej par- oddział został wyprowadzony la ps. „Poręba”, przedstawiciela tyzantki, która rzekomo na pod- podstępnie do lasu, gdzie wszy- Okręgu Wołyńskiego AK Krzysz- stawie zawartego porozumienia scy zostali zastrzeleni. Następ- tofa Markiewicza ps. „Czart” i polsko-ukraińskiego miała wal- nie, o świcie 11 lipca uzbrojone Witolda Dobrowolskiego jako czyć z Niemcami wspólnie z bojówki OUN i UPA otoczyły / Tablica Pomnika ofiar zbrodni dokonanej na obywatelach polskich przez OUN-UPA przewodnika. Do rozmów nie partyzantką ukraińską. Głównym uśpioną jeszcze wieś Dominopol i wymieniająca Dominopol. By Glaube - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons. doszło. Wszyscy trzej parlamen- organizatorem był sotnyk Komar, rozpoczęli rzeź ludności polskiej. wikimedia.org/w/index.php?curid=50710897 www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 43 Wspomnienia Józefy Gimon z Gudziszek na Wileńszczyźnie Cezary Woch Szesnastoletnia żona wsi zamieszkiwały polskie rodzi- krzykujących, zataczających się do pomocy. Tych krów, dokładnie dawano takie przyprawy jak sól, i nieprzytomnych od alkoholu lu- nie pamiętam, ale było około 25, pieprz, czosnek i saletrę. dzi. Przykro o tym mówić, znając bo w każdym gospodarstwie trzy- Warto także wspomnieć o drugim obrazki z naszych dzisiejszych mano jedną, a co najwyżej dwie prostym przysmaku który nie wy- wsi. W Rudziszkach mieszka- krowy. magał specjalnego zachodu z jego li praktycznie sami Żydzi któ- Święta Bożego Narodzenia i przygotowaniem. Była to natarta rzy posiadali wszystkie sklepy Święta Wielkanocne wygląda- czosnkiem i solą gruba słonina, i wyszynki a także wykonywali ły tak samo jak dzisiaj w Syco- zawinięta w lniany woreczek i wszelkie usługi chociażby takie wicach. W wigilię Matka przy- wywieszona zimą na strychu. Po jak krawiectwo czy szewstwo. gotowywała postne dania a pod pewnym czasie słonina „dojrze- Nasze stosunki z Żydami których obrusem zawsze kładzione było wała” i stawała się miękka jak pamiętam jako ludzi grzecznych i sianko. Po kolacji chodziliśmy masło, a pokrojona na cieniutkie czystych, były bardzo poprawne. na pasterkę i było bardzo uro- plastry i podawana ze swojskim Często bywało, że jeśli nie mie- czyście. W czasie świąt chodzili chlebem, solą i cebulą, pięknie liśmy pieniędzy przy zakupach, kolędnicy którzy starannie przy- pachniała i była bardzo smaczna to udzielali nam nawet drobnych gotowywali się do występów. i pożywna. Pozostałe mięso było / Źródło zdjęcia: Cezary Woch kredytów. Nie robili żadnych pro- Byli przemyślnie poprzebierani, solone i przechowywane w dębo- Dzisiaj mam 87 lat i wiele intere- ny zajmujące się głównie uprawą blemów szczególnie wtedy, je- mieli dużą gwiazdę i różne świa- wych beczkach. Metodę pastery- sujących faktów z mojego życia, niewielkich, 6-8 hektarowych go- śli ktoś stale robił zakupy w ich tełka i świecidełka, co było dużą zacji w słoikach poznaliśmy do- okrywa gęsta mgła zapomnie- spodarstw i na ogół dodatkowa sklepie. Nie było pomiędzy nami atrakcją szczególnie dla dzieci. piero po przyjeździe do Polski… . nia… . Pomimo tego, chciałabym pracą w pobliskich Rudziszkach. jakichś waśni czy wrogości. W Śpiewali kolędy a gospodynie da- opowiedzieć o wydarzeniach któ- Niektórzy wcale nie posiadali środowisku tym oprócz polskiego Przypominam sobie, że w czasie wały im najczęściej przygotowa- re miały miejsce 70 – 75 lat temu ziemi i pracowali jako robotnicy lekarza i aptekarza którzy byli mi- wojny „ruskie”, w ramach gło- ne na tą okoliczność jajka, które i proszę mi wybaczyć, jeśli nie- głównie w tartaku i na kolei. łymi, mądrymi i wykształconymi szonej przez nich „przyjaźni”, później sprzedawali i dzielili się które z nich nie będą zbyt dokład- ludźmi, Polacy byli na ogół pro- wyszukiwały naszych ukrywają- zarobionymi pieniędzmi. Dzisiaj nie opisane. Jest połowa sierpnia Podstawowymi narzędziami sto- stymi robotnikami. Mój Ojciec cych się chłopów celem przymu- takich kolędników już nie ma. 2007 roku. Sycowice. sowanymi przy pracach polo- pochodził z Gudziszek, a Matka sowego wcielenia ich do wojska Na Wielkanoc ci sami chłopcy wych, był żelazny pług i brona, z pobliskiego majątku. Ojciec i była to jedna ze stosowanych również chodzili i śpiewali Alle- ale nie wszyscy gospodarze po- był przystojnym chłopakiem „po przez nich form „poboru”. Pew- Urodziłam się 18 marca 1920 roku luja! Zawsze na święta była bita siadali konie. Kultywatory, siew- wojsku”, a Matka była wdową z nego razu, kilku z nich pod pre- w Gudziszkach na Wileńszczyź- świnia, robiono własne wędliny i niki, talerzówki i sprężynówki jednym synem. Poprzedni jej mąż tekstem sprawdzenia czy czasem nie, a moje panieńskie nazwisko pieczono mięso, a Matka smacz- nie były nam znane. Zboże siano o nazwisku Michałowski pocho- któryś z nich „nie schowawszy brzmiało Józefa Jankowska. Była nie to wszystko przygotowywała. ręcznie „z płachty”, żęto sierpem dził również z majątku i zmarł się”, spenetrowało nam strych to wieś odległa o około 30 kilo- Była choinka, ale przynajmniej w a młócono cepami, ziemniaki ko- po trzech latach małżeństwa. Nie zabierając wszystkie wiszące tam metrów od Wilna i dzisiaj położo- naszym domu, nie było zwyczaju pano ręcznie, motykami. Rodziny przypominam sobie dziadków ani wędliny, słoninę i smakowity kin- na jest na terytorium Litwy. Gu- obdarowywania się prezentami. dziszki odgrodzone były jedynie nie były zbyt liczne, najczęściej ze strony Ojca ani Matki. Moi dziuk. Do głowy nam nie przy- torem kolejowym od miasteczka w każdej z nich było dwoje, troje Rodzice posiadali sześciohekta- Wielkim naszym przysmakiem szło, że ktoś może po prostu to o nazwie Rudziszki, gdzie za- lub co najwyżej czworo dzieci. Ja rowe gospodarstwo rolne w któ- był „kindziuk” który robiono wynieść „w biały dzień”, ale do opatrywaliśmy się we wszystkie miałam dwie rodzone starsze sio- rym uprawialiśmy głównie żyto i w ten sposób, że do specjalnie ruskich było to podobne… . stry i brata z poprzedniego mał- przygotowanego wieprzowego potrzebne nam w codziennym ży- ziemniaki ale zasiewano też grykę W gospodarstwie nie mieliśmy żeństwa Matki. żołądka, ciasno upychano odpo- ciu produkty. Gudziszki nie wy- na kaszę i trochę pszenicy na klu- koni, a do wszelkich prac polo- wiednio zapeklowane i pokrojone różniały się niczym specjalnym, ski i ciasto. Mieliśmy także dwie wych najmowaliśmy „ortaja”, Dzieci chodziły do siedmiokla- na spore kawałeczki polędwice, położone były na równinie wśród krowy, kilka świń i trochę drobiu. który własnymi końmi orał, siał sowej szkoły w Rudziszkach a szynki i częściowo tłuściejsze ka- pól, gdzie nie było rzeki, jakiegoś Mleko, wieprzowina i drób prze- żyto i sadził ziemniaki. Pamiętam, na katechezę do kościoła, gdzie wałki. Następnie wypełniony tym jeziora, czy chociażby dużego sta- znaczone były tylko na własny że jednym z takich „ortai” była do pierwszej komunii przy- ekstra mięsem świński żołądek, wu. Wokół mniej lub bardziej za- użytek. Przy domu był ogród w miła kobieta, która pługiem cią- gotowywała je katechetka. Po zaszywano wielką igłą z grubą dbanych gospodarstw, nasadzane którym Matka uprawiała podsta- gniętym przez jednego konia, po- ukończeniu siedmiu klas szkoły nicią i wieszano go na strychu, były kępy rozmaitych kwiatów i wowe warzywa: pietruszkę, mar- trafiła orać cały dzień. Podobnie podstawowej, jeśli ktoś miał od- na specjalnym „krzyżaku” który ozdobnych krzewów, a domy, sto- chewkę, koper, cebulę, czerwone jak w Sycowicach ziemie były powiednie zdolności i jego rodzi- zrobił Ojciec. Tak przygotowa- doły i zabudowania gospodarskie, buraki, kapustę i ogórki. Nie były tam słabe. kryte były strzechą. Przez wieś ców było na to stać, to na dalszą uprawiane kalafiory, pomidory i ny „kindziuk” nie psuł się i bez naukę jechał do Wilna. Jakby to prowadziły gruntowe trakty, roz- truskawki i nikt nie znał selerów żadnego wędzenia, swobodnie Ażeby wyżywić rodzinę, Ojciec było wczoraj pamiętam, że w dniu jeżdżone wozami na drewnianych i porów. Nas nie dopuszczała do sobie podsychał i dojrzewał przez dorabiał jako stolarz i cieśla bu- mojej pierwszej komunii był bar- kołach z żelaznymi obręczami, tego ogrodu z obawy, że „warzy- pewien czas. Po okresie takiego dowlany. Wszystkie prace w dzo piękny słoneczny dzień, a ja nie mieliśmy energii elektrycz- wa powyrywamy razem z chwa- dojrzewania wspaniale smakował czasie stawiania drewnianych miałam białą ładną sukieneczkę. nej a telefony i telewizja nie były stami”! Zupełnie nie wiem dla- i była to jedna z najlepszych wę- domów, stodół czy obór wykony- Nie było zwyczaju tak jak dzisiaj nam znane. Mieliśmy jednak ra- czego, ale nie mieliśmy też drzew dlin jakie znam. Ja nie pamiętam wane były ręcznie, co wymagało organizowania z tej okazji jakich dio z „antenką”, które odbierało owocowych. Kiedyś dzieci nie dokładnie całej receptury jego dźwigania ciężkich sosnowych przyjęć i obdarowywania dzieci polski program z wiadomościami, biegały bezproduktywnie tak jak przygotowywania, ale na pewno belek. Miało to taki skutek, że piosenkami i różnymi audycjami. prezentami. Ludzie żyli bardzo dzisiaj po wsi, lecz miały swoje Pomimo tego, po przyjeździe do skromnie i religijnie. Każdej nie- obowiązki. Co prawda Mama go- Polski a właściwie jak to mówi- dzieli obowiązkowo wszystkie towała i przyrządzała wszystkie liśmy „do „Niemiec”, bardzo za rodziny były na mszy. Ludzie szli posiłki, ale my za to wszystko do- nimi tęskniłam. Najchętniej bym na piechotę całą drogą nie tylko z kładnie sprzątałyśmy. Niektórzy tam wróciła, do tych falujących Gudziszek, ale również z sąsied- mieli „białe podłogi” które szyb- łanów zbóż poprzetykanych czer- nich wsi takich jak Niedowiarce ko się brudziły i były ciężkie w wienią polnych maków i błękitem i Dojlidy. Właściciele majątków utrzymaniu, ale my mieliśmy ma- chabrów. Wróciłabym do nasze- jeździli „paradnie” bryczkami, lowane i sprzątanie wtedy polega- go domu, do naszych grobów, do ale konie przed kościołem były ło jedynie na przetarciu ich wil- tych skowronków które towarzy- trochę kłopotliwe, bo trzeba było gotną ściereczką. Podstawowym szyły ludziom pracującym w polu. je pilnować. W czasie odpustu do jednak naszym zadaniem była po- Gospodarz chodził za pługiem, a kościoła szli wszyscy uczniowie moc wiejskiemu pastuchowi któ- one śpiewały nad nim i śpiewały razem z nauczycielami. ry pasł wszystkie krowy z całej tą swoją pieśń, która wydawała wsi. Był to starszy już mężczyzna W Gudziszkach nie było żadnej się nie mieć końca. Tam było tyle i z każdego domu, według odpo- karczmy, ale nie było też zwy- tego ptactwa, że ja już nigdy w wiedniej kolejności, przydzielano czaju nadmiernego picia wódki. życiu tego nie widziałam… . We mu każdego dnia po dwoje dzieci Nikt nie widział pijanych, wy- / Pierwsza z prawej Józefa Gimon z rodziną męża / czwarty z lewej/ 1 grudnia 2020 - strona 44 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Ojciec na którym spoczywał cały pełnili służbę wojskową w Wilnie W Rudziszkach była żydowska ciężar utrzymania naszej rodziny, albo w Rudziszkach gdzie też „sta- szkoła i bożnica, w której Niemcy wkrótce przedźwignął się i cięż- ło” wojsko. Pamiętam, że tacy ład- zmagazynowali duże ilości soli. ko zachorował. Moi Rodzice żyli ni żołnierze przychodzili do jednej Sól wtedy była trudno dostępna, bardzo zgodnie i byli wyjątkowo z moich sióstr, a jeden to chciał a ponieważ magazyn ten nie był pracowitymi ludźmi, ale nasze się nawet żenić. Taki chłopak „po prawie pilnowany, okoliczna lud- życie było bardzo ciężkie. Już od wojsku” był poważnie traktowa- ność „obficie się tam zaopatrywa- 12 roku życia najmowałam się do ny i był dobrym kandydatem na ła”, chociaż bardzo baliśmy się sadzenia lasu i pracowałam tam męża, a o takich co w wojsku nie natknięcia na Niemców i zastrze- wraz z moimi siostrami. Również byli, to nawet nie ma co mówić…! lenia… . od 12 roku życia pomagałam przy Dziewczyny wychodziły za mąż w żniwach i żęłam małym sierpem wieku 18-19 lat , bo taka po 20-tce, W końcówce wojny ruscy zrobi- żyto, czego nauczyła mnie moja to już była traktowana jako „stara li mobilizację i zabierali naszych Matka. Wiele razy widziała nasze panna”…!! Młodzi ludzie organi- chłopów do obozów wojskowych pokaleczone sierpami ręce, ale zowali zabawy w wiejskiej świetli- w których ćwiczyli ich i nasi ra- nic wtedy nie mówiła, traktując to cy albo w którymś z domów. U nas zem z nimi szli na Berlin. Z naszej wsi zabrano mojego męża i wielu pewnie jako „cenę” którą musieli- był jeden taki duży pokój w któ- / Źródło zdjęcia; Cezary Woch i Józefa Gimon wśród rodziny Sobolewskich śmy „zapłacić” za naukę… . Ona rym Ociec pozwalał nam i to bar- innych mężczyzn, którzy w ten Jak sobie życzył, tak też się stało. całkowicie przez Żydów. Bogaci tak pięknie żęła zboże nie pozosta- dzo często, organizować zabawy. sposób trafili do polskiego wojska. Siostry znalazły sobie mężów w Żydzi wiedzieli co się święci i za- wiając na polu ani jednego kłoska, Najmowaliśmy muzykanta który Dla wszystkich kobiet nastały jesz- sąsiednich wsiach i po skromnych wczasu wyemigrowali za granicę. że „choć ty stoj i patrzaaj”! grał na harmoszce i bardzo ładnie cze cięższe czasy, bo trzeba było uroczystościach weselnych na Biedniejsi też się gdzieś wynieśli, się bawiliśmy. wykarmić dzieci i zajmować się Zbieraliśmy także dorodne, czarne które była zapraszana najbliższa po prostu ich „wymiotło” a w ten całą gospodarką. Po zżęciu zboża, jagody w lesie oddalonym o 4-5 Kiedy pracowała cała rodzina, rodzina, przeprowadziły się do ich sposób wyludnione miasteczko ja z Matką zwoziłam go do stodoły kilometrów. Zanim słońce wze- wiodło nam się nawet nie najgo- rodzin. Kiedyś nie było zwyczaju częściowo zajęli Polacy. Pewnego takim niedużym, ręcznie ciągnię- szło, my byłyśmy już na skraju rzej, ale wraz z upływem czasu po- robienia dużych wesel i narażania razu, zupełnie niespodziewanie po tym wózkiem na drewnianych lasu. Każda z nas zbierała po 20-25 stępowała choroba i niemoc Ojca się na niepotrzebne koszty, ale rynku w Rudziszkach zaczęli krę- kołach. Następnie młóciliśmy go litrów jagód. Następnie szłyśmy z który musiał przeczuwać, że jego zawsze bita była świnia, robiono cić się ruscy żołnierze. Przyszli cepami, czyściłyśmy i w workach nimi do odległej o dwa kilome- dni na tym świecie są policzone. swojskie kiełbasy, pieczono dobre piechotą i zachowywali się bardzo na plecach nosiłyśmy do młyna. try wsi w której był ich skup. Nie Chciał jeszcze, aby za jego ży- ciasta i przygotowywano wiele spokojnie. Nie robili nikomu żad- Tak samo postępowałyśmy z gry- pamiętam jakie były wtedy ceny, cia jakoś nas pourządzać i gorąco innych smakowitych rzeczy nie- nej krzywdy i wkrótce wynieśli się. ką. Wykopane jesienią ziemniaki ale dodatkowe pieniądze były namawiał abyśmy powychodziły spotykanych na co dzień! Wódka Nawet do głowy nam nie przyszło, nosiłyśmy z pola również na ple- bardzo potrzebne. Były przecież za mąż i żeby wszystko odbyło zawsze była kupowana. Ja ze swo- że ich krótkotrwały pobyt mógł cach. Nie było sklepów i nigdzie trzy dziewczyny z których każda się „po Bożemu”, to znaczy wesele im mężem, który był o siedem lat być związany z wybuchem wojny! nie można było niczego kupić. musiała się jakoś ubrać. Ja to by- i obowiązkowo kościelny ślub. My ode mnie starszym chłopakiem z Później, ale nie jestem w stanie Grasowały bandyckie bandy na łam jeszcze najmniejsza, ale dwie byłyśmy młodymi dziewczynami, naszej wsi, zamieszkałam z moimi podać daty, przyjechali czołgami przemian z takimi którzy podawali starsze siostry, toż to były przecież bo najstarsza siostra miała 18 lat, a Rodzicami. Ślub braliśmy uroczy- żołnierze niemieccy. Wieść lotem się za partyzantów, ale kto to mógł panienki. Zarabiałyśmy w ten spo- ja zaledwie lat 16 . Ludzie mówili, ście, przy dźwięku pięknych orga- błyskawicy obiegła całą okolicę wiedzieć kim byli naprawdę? Było sób także na „ortaja” i na podatek. że wszystkie byłyśmy bardzo uro- nów w kościele w Rudziszkach, i wszyscy chcieli na własne oczy nam bardzo ciężko… . Dorośli a także młodzi ludzie, do- dziwe, a o najstarszą siostrę to bili w obecności najbliższej rodziny z zobaczyć tych Niemców i osobi- słownie wszyscy, ciężko pracowali się nawet miejscowi kawalerowie. obu stron i asystentek, czyli moich ście przekonać się jak wyglądają i Mój mąż szczęśliwie przeżył woj- na przysłowiowy grosz. Nie było Ojciec jednak mówił, że „trzeba koleżanek. Ja miałam białą suknię co to są za ludzie!? Niemcy zajęli nę i w drodze powrotnej z Niemiec czegoś takiego jak dzisiaj, że „sie- iść za mąż, póki ludzie biorą”! z welonem, białe pantofelki i pięk- rynek w Rudziszkach i rozłoży- wracał przez Sycowice. Będąc dzą i nic nie robią”. Takie „bez- Póki on żyje i wszyscy tworzymy ny bukiet kwiatów, a mąż ładny li się obozem. Przeglądali sprzęt, żołnierzem Ludowego Wojska robocie” nie było do pomyślenia zgraną rodzinę, ludzie nas szanują garnitur. myli się korzystając z umiejsco- Polskiego bardzo dobrze wiedział a człowiek leniwy i chcący „lek- i łatwiej nam będzie poszukać so- wionej na rynku studni i przygo- o tym jakie losy czekają kresy Niedługo po tym, w wieku 56 lat ko” żyć, nie cieszyłby się żadnym bie odpowiedniego męża bo jeśli towywali sobie jakiś posiłek. Było wschodnie i że nie ma tam po co zakończył swoje pracowite życie poważaniem i szacunkiem. umrze, to nasz los może być nie- to bardzo porządne i zdyscyplino- wracać. Miał wówczas prawo do mój Ojciec, który był mądrym i pewny. wane wojsko! Wszyscy byli ele- otrzymania gospodarki na zie- Dorastający chłopcy z Gudziszek dobrym człowiekiem, ale odcho- gancko umundurowani, przystojni miach odzyskanych jako osadnik dził z przekonaniem, że córki są i czyści, po prostu pachnący! Na wojskowy. Nie wiem jakie oko- dobrze zabezpieczone. Warto w kresach prości ludzie byli bardzo liczności złożyły się na to, że zde- tym miejscu wspomnieć jak wy- serdeczni i gościnni. Dziewczyny cydował się na pozostanie w Sy- glądały u nas pogrzeby. Zmarły i kobiety rwały wiązanki kwia- cowicach, ale napisał do mnie list przez dwa dni i dwie noce leżał w tów i dawały niemieckim żołnie- żebym czym prędzej tu przyjeż- domu. Wieczorem zbierali się lu- rzom, a ci uśmiechali się do nich dżała, bo on do Gudziszek już nie dzie których była pełniutka chału- i wymieniali pomiędzy sobą jakieś wróci! W tym czasie uruchomione pa, modlili się i śpiewali nabożne uwagi. Ja chociaż byłam w ciąży z były pociągi wożące repatriantów pieśni. Mój Ojciec był kościelnym, drugim dzieckiem, też tam pobie- do Polski, ale nie było to jednak dlatego też przez oba pożegnalne głam z naręczem polnych kwia- takie proste, bo nowe władze po- wieczory przychodził organista, tów… . Żołnierze byli tacy ładni stawiły warunek, że pozostawiane który śpiewał z ludźmi przez całą i eleganccy, że „choć ty stoj i pa- na kresach ziemie musiały być je- noc. Organista był wyróżniany trzaaj”! Nawet w najczarniejszych sienią obsiane zbożem. Był to dla dawanym mu poczęstunkiem. Po snach, nikt z nas nie przewidywał mnie duży kłopot, bo sama nie dwóch dniach następowało wy- wydarzeń które miały wkrótce na- byłam w stanie tego wykonać, a prowadzenie zwłok i przewie- stąpić! O późniejszych działaniach najmowanie pracowników kosz- zienie ich wozem do odległego o wojennych w tej strasznej wojnie towało. W każdym bądź razie ja- dwa kilometry kościoła, w którym dochodziły nas słuchy, ale szczę- koś się z tym uporałam mając na odbywała się żałobna msza, szcze- śliwie omijały one naszą wieś. względzie rychłe spotkanie z mę- gólnie uroczysta w przypadku mo- żem i rozpoczęcie nowego życia. jego Ojca. Po mszy młodzi ludzie Nie pamiętam w którym to było Najęłam „ortaja”, czyli kobietę brali trumnę na plecy i wynosili z roku, ale pewnego razu mój brat o której już wspominałam i która kościoła, a następnie wszyscy kie- który pracował w tartaku w Ru- poorała mi i obsiała całe pole. Z rowali się na odległy o około jeden dziszkach, pojechał wraz z kil- uwagi na to, że do Polski wszyst- kilometr cmentarz, gdzie następo- koma innymi pracownikami do kiego i tak nie mogłam zabrać, wało grzebanie zwłok. Mój mąż Wilna, po części do tartacznych meble sprzedałam Litwinom a za pracował w tartaku w Rudziszkach maszyn. Tam został wraz z nimi to kupiłam dla dzieci i dla siebie i bardzo dobrze tam zarabiał. „Do aresztowany przez ruskich i za- przyzwoitą odzież, jak również za- roku” po weselu urodziłam pierw- brany do wojskowego obozu płaciłam za wykonanie zasiewów. sze dziecko, a po wybuchu wojny szkoleniowego w miejscowości miałam już ich dwoje. Pierwszy Siemieliszki. Był to jeden ze spo- Kiedy miałam już załatwione do- był syn Feliks a druga córka Ja- sobów „werbowania” Polaków do kumenty repatriacyjne i przygo- dwiga. tworzonego przez nich polskiego towany skromny dobytek który wojska. Kiedy dowiedzieliśmy się zamierzałam zabrać ze sobą, przy- Okres wojny o tym co się stało z bratem, poje- szły jakieś bandziory i obrabowały chaliśmy tam tłukąc się pociągiem mnie ze wszystkiego co przygo- Nie pamiętam zbyt dobrze okresu przez całą noc. Ludzie żyli tam towałam do wyjazdu. Pootwie- wojny i momentu jej wybuchu, ale w „ziemlankach” przy bardzo rali szafy i zabrali wszystko, „do ona jakby trochę ominęła Gudzisz- złym wyżywieniu, w skrajnie trud- ostatniej kropelki”, nawet ślubny ki. Nie było w nich jakichś aresz- nych warunkach. Niedługo po tym garnitur mojego męża który za- towań i rozlewu krwi, ale przypo- brat zachorował na jakąś chorobę mierzałam mu zabrać. Zostaliśmy minam sobie kilka zdarzeń które której objawem była straszna bie- goli i bosi a z odzieży mieliśmy je- były z nią związane. Tuż przed gunka i wkrótce zmarł w szpitalu. dynie to co na sobie, a tu zima i jak wybuchem wojny wyludniły się Miejsce jego pochówku do dzisiaj do Polski jechać, „tak ty siadłszy zupełnie Rudziszki zamieszkane nie jest nam znane. www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 45 płacz”! Czym prędzej musiałam coś wymyślić i zauważyłam, że z zachodu idą koleją do Rosji trans- porty z „trofiejnymi” towarami, w których było dosłownie wszystko. Znając ruskich wiedziałam, że za bimber „wszystko” można było u Wspomnienia nich wymienić. Napędziłam z są- siadką tej gorzały, ponalewałam w baniaczki które ukryłam pod ku- fajką i udałam się na pobliski dwo- rzec kolejowy. Tam bez problemu wymieniłam je na sześć pięknych i fakty z życia wełnianych koców tak ładnych, że „choć ty stoj i patrzaaj”. mojej Mamy Wiesław Bednarek
/ Józefa Gimon
/ Karol Gimon, mąż Józefy Moja Mama, Ewa Bednarek Mój Dziadek Antoni Piłkowski / Nieistniejąca Kaplica w Różynie ( Według relacji mojej kuzynki z Hrubieszowa, była Mając taki „skarb” poszłam do zbudowana z czarnego modrzewia. krawcowej która była w naszej wsi (z d. Piłkowska) urodziła się był światłym człowiekiem i niety- i kazałam jej uszyć bardzo akurat- 16.12.1922 w Różynie, gm. Stare powym rolnikiem, posiadał zaled- również jako Rużyn) ) był wioską Różyn gniazdo kniaziów Różyń- ne płaszczyki dla dzieci i jesionkę Koszary, pow. Kowel na Woły- wie 5 ha ziemi uprawnej, gdy inni zamieszkałą głównie przez Ukra- skich, w ostatnich czasach dobra dla siebie. Gdzieś znalazłam stare niu jako córka Antoniego i Zofii członkowie rodziny mieli np. 15 ińców. Dr Mieczysław Orłowicz Siemiątkowskich, wieś z cerkwią i buty do których miejscowy szewc Piłkowskich w rodzinie rolniczej. ha . Według przekazu rodzinnego w „Ilustrowanym Przewodniku kaplicą katolicką.” przybił gumowe podeszwy i tak Miała dwóch braci ; starszego w przedwojennej Polsce miał po- po Wołyniu” z 1929 r. pisał: „8 przyjechałam do Polski. Nakrycia Zygmunta i młodszego Ryszarda. sadę wójta. Różyn (Często pisany km. na północ od Turzyska leży Nabożeństwa odbywały się tylko na głowę i jakiejś lepszej sukien- z okazji dużych świąt kościelnych ki niestety nie miałam. Transport , na niedzielne msze mieszkańcy kolejowy przyszedł do Krosna jeździli do kościoła w Turzysku.) Odrzańskiego, skąd następnie sa- mochodami dowieziono nas do Sycowic. Mąż który czekał na nas Do pierwszej wojny światowej na dworcu w Krośnie, na piechotę w Różynie prócz ukraińskiej wsi przyprowadził krowę, a samocho- był majątek ziemski. W latach dem zabrałam się ja z dziećmi i 1920/21 został rozparcelowany. Matką która miała wtedy ponad Znaczną część gruntów po tym 70 lat. Mężowie sióstr które przy- majątku wykupili rolnicy narodo- jechały z nami, na własną rękę wości polskiej, którzy przyjechali zaczęli szukać wolnych domów. tu z Galicji Zachodniej i z kie- Kiedy wyjeżdżaliśmy z Gudziszek lecczyzny, tworząc rozproszoną na polach leżał śnieg i była sroga kolonię (około 40 rodzin). Wśród zima, a tu w Sycowicach gdzie nich przyjechał tu, zakupił ziemię dotarliśmy 24 lutego 1946 roku było tak ciepło, że krowa którą i postawił budynki Walenty Karli- przywieźliśmy ze sobą, chodziła kowski. Mieszkając w Różynie W. spokojnie po pastwisku skubiąc Karlikowski został radnym sejmi- zielona trawę. ku powiatowego w Kowlu. Z jego inicjatywy i pod jego przewod- P/w artykuł został wcześniej opu- nictwem powstał komitet budowy blikowany na : http://sycowice.eu/ szkoły powszechnej w Różynie. index.php/2009/05/08/opowiada- Powstała ona na granicy między nia-z-czasow-wojny/#more-466 wsią ukraińską, a rozproszoną ko- /Cerkiew w Różynie ( Obecnie nie istnieje, została rozebrana przez Ukraińców po II wojnie, w czasach Związku Radzieckiego.) lonią polską. Jak na te czasy i na te 1 grudnia 2020 - strona 46 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl kanaście kilometrów. Ta znajo- wie, czeskim miasteczku, które wszechne i akceptowalne w rolni- mość przetrwała mimo wybuchu znalazło się w polskich rękach w czych rodzinach. W Maciejowie ukraińskiej agresji skierowanej listopadzie 1943 roku, już w grud- istniał klasztor ss. Niepokalanek przeciwko Polakom, spotkali się niu stacjonowały już trzy oddzia- z ochronką, szkołą powszech- ponownie w 27 WDP AK co sce- ły partyzanckie AK: „Jastrzębia”, ną i od połowy lat trzydziestych mentowało ich znajomość. Naj- „Sokoła” i „Łuna”. 18 stycznia z gimnazjum. Udało się Mamie gorzej było w 1943 r. ze wszyst- 11944 roku na odprawie dowód- skończyć 2 lata gimnazjum przed kich stron dochodziły okrutne ców oddziałów AK komendant wybuchem II Wojny Światowej i wieści o rzeziach, a nocami widać Okręgu Wołyńskiego poinformo- wkroczeniem Sowietów. Wynio- było łuny pożarów. Różyn zna- wał o powołani do życia 27 Dywi- sła z tej szkoły niezłą znajomość lazł się w strefie zainteresowania zji Piechoty AK ( zwanej później języka niemieckiego w mowie i konspiracji AK Okręgu Wołyń z Wołyńską -WDP). W Kupiczowie piśmie, co bardzo jej przydało się powodu dogodnych warunków w oparciu o część personelu wy- podczas wojny. Dzisiaj nikt już na organizację „zrzutowiska” dla delegowaną z działającego w Za- tego nie uczy, ale Mama pisała dostaw obiecanej broni i innego smykach punktu sanitarnego, po- / Różyn, kolonia w pow. Koszary Stare 1939 rok .Gmach Wiejskiego Uniwersytetu Lu- po niemiecku pięknym, kaligra- dowego i Szkoły Powszechnej, spalony przez UPA 16 października 1943r. Ze zbioru Sie- wyposażenia wojskowego. Na wstawał szpital polowy 27 WDP ficznym gotykiem (szwabachą) maszków początku września 1943 r. do Ró- AK w którym znalazła się jako a także posługiwała się językiem żyna został skierowany z rejonu sanitariuszka moja Mama, Ewa warunki był to okazały budynek z wołyńskie. Włączył się też w ukraińskim, uczyła się także łaci- Zasmyk oddział Tadeusza Korony Piłkowska. Organizatorami szpi- dużą salą gimnastyczną i z miesz- prace Uniwersytetu Ludowego w ny. „Grońskiego”. Oddział ten liczył tala w Kupiczowie byli : sprzy- kaniami dla nauczycieli. W 1938 Różynie Zygmunt Rumel ( poeta około 100 ludzi, zakwaterował się jający Polakom miejscowy ukra- roku W. Karlikowski powtórnie i w czasach okupacji komendant Swojego przyszłego męża, Stani- w szkole. Zadaniem tego oddziału iński doświadczony felczer Miron został wybrany na posła do Sejmu Bch na Wołyniu - zamordowany sława Bednarka (późniejszy żoł- było zorganizowanie na tym tere- Antonowicz Niemoszkalenko, RP( W 1940 r. został wywieziony przez OUN-UPA) aktywny czło- nierz 27 DW AK, bat. Jastrzębia nie ośrodka samoobrony polskiej przybyły z Warszawy porucz- przez sowietów na Sybir). W no- nek Zrzeszenia Byłych Wycho- ps. Król) poznała Mama jeszcze podobnego do istniejącego w Za- nik lekarz Grzegorz Fedorowski wym budynku szkolnym nie tyl- wanków Liceum Krzemienieckie- przed wojną. Rodzinne Radowi- smykach. Nie podobało się to jed- (Gryf) i lekarz naczelny Włodzi- ko mieściła się 7 klasowa szkoła go, które podtrzymywało głębokie cze Taty i Różyn Mamy to była nak Ukraińcom i donieśli o tym mierz Zagórski (Osiemnastka), powszechna, ale także Uniwersy- więzi z ruchem ludowym i mło- ta sama parafia w Turzysku. Jeśli fakcie Niemcom. W efekcie silny który w późniejszym czasie wraz tet Ludowy (jeden z 20 w Polsce dzieżą wołyńską. się stanie na prawym krańcu kato- oddział niemiecki otoczył nad ra- z rannym lekarzem Zygmuntem międzywojennej i drugi na Wo- Do tej szkoły chodziła moja lickiego, przedwojennego cmen- nem szkołę i zażądał poddania się Simbierowiczem (Zyg) znaleźli łyniu). W latach 1935-1939 kie- Mama, tutaj też uczęszczała na tarza w Turzysku, to w dali wi- polskich partyzantów. Nie było się w pozostawionym w Lasach rownikiem na tym uniwersytecie kursy kroju i szycia, bo i taką doczne są zabudowania Różyna. specjalnego wyjścia oddział pod- Mosurskich szpitalu. Personel był Kazimierz Banach, działacz działalność prowadził Uniwersy- Niedzielne wyprawy furmanką dał się bez walki. Około 100 mło- pielęgniarski składał się z oko- ludowy i młodzieżowy. Powtórnie tet. Rodzice Mamy byli na tyle na Mszę. Św. były okazją do spo- dych ludzi trafiło do specjalnego ło dziesięciu, przeszkolonych na pojawił się w Różynie w latach światłymi ludźmi, że pokierowali tkań towarzyskich i rodzinnych a obozu w Kowlu. Po tym wyda- kursach, sanitariuszek. Należała 1942/43 jako delegat (w konspi- swoją córkę Ewę do Gimnazjum i zawarcia znajomości młodzieży rzeniu polskie rodziny wyjechały do tej załogi także moja Mama, racji) Rządu RP na województwo w Maciejowie a nie było to po- z wiosek odległych nieraz o kil- z Różyna również do Kowla. W Ewa Piłkowska. W obliczu zbli- październiku w Różynie pojawił żającego się frontu i postępu So- się nowy oddział partyzancki AK wietów szpital musiał się ewaku- por. Michała Fijałki ps. „Sokół”. ować wraz z dywizją w kierunku Niestety musiał on stoczyć kilka na Mosur. Kolumna szpitalna bojów z UPA i w końcu opuścić składająca się z konnych furma- miejscowość . Mój tato Stani- nek zabrała 80 rannych żołnierzy sław Bednarek przebywał w tym i 28 marca opuściła Kupiczów. czasie w oddziale por. Władysła- 8 kwietnia szpital znalazł się w wa Czermińskiego ps. „Jastrząb” rejonie Murawy. Oprócz dwóch działający w okolicach Zasmyk i lekarzy w szpitalu znalazło się Kupiczowa. W końcu roku1943 kilkanaście sanitariuszek w cha- konspiracja AK na Wołyniu roz- rakterze pielęgniarek, w tym moja poczęła przygotowania do reali- Mama. 23 kwietnia rano szpital zacji planu „Burza”. W wyniku został odkryty i zajęty przez Wę- cichej koncentracji w Kupiczo- grów. Kiedy żołnierze węgierscy
/ Członkinie Uniwersytetu Ludowego w Różynie
/ To jest skan kenkarty jaką wyrobiła mojej Mamie prawdopodobnie lubelska konspiracja po ucieczce z niemieckiego szpitala / foto: Klasztor w Maciejowie (nadal istnieje) www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 47 byli już blisko, odpięła Mama od im szpitalu polowym i tym spo- czyzny i szpital niemiecki musiał z okupacją, ludobójstwem ukra- łych Żołnierzy 27 WDP AK, w pasa podarowany wcześniej przez sobem znalazła się moja Mama się także ewakuować, sami Niem- ińskim, partyzantką wpłynęły na których regularnie brałem udział Tatę pistolet Beretta i zagrzebała w niemieckiej służbie pielęgniar- cy zaproponowali Mamie alter- sposób myślenia mojej Mamy : wraz z Tatą. Przeszłość była dla go w liściach. Znaleziona u służ- skiej. W tym niemieckim szpitalu natywnie : albo zostajesz z nami, jeśli masz ziemię i hodujesz zwie- niej zbyt bolesna aby ją wspomi- by medycznej broń byłaby nie- pracowała do połowy lipca 1944. albo teraz jest najlepszy czas na rzęta, to nie zaznasz nigdy głodu. nać. chybnie wyrokiem śmierci dla jej Paradoksalnie przeistoczyła się z ucieczkę. Wybrała ucieczkę i zna- Była też Mama zastraszona, nigdy posiadacza. Część lżej rannych partyzanckiej sanitariuszki w lazła schronienie w bezdzietnej nie chwaliła się swoją partyzanc- P/w fakty można znaleźć w takich zdołała uciec, ale większość do- niemiecka pielęgniarkę. Wspo- rodzinie państwa Chmielów w ko – akowską przeszłością. Taka materiałach jak: „ Sanitariuszki stała się do niewoli węgierskiej, mnienia z tego okresu miała Brzeźnie koło Chełma. przeszłość nie była akceptowana 27-ej Wołyńskiej Dywizji piechoty co uchroniło rannych i personel bardzo pozytywne. Niemieccy przez komunistyczną władzę. Jak AK” - Janina Żmijewska- Masz- medyczny przed rozwścieczony- lekarze lubili ją i szanowali, byli Dopiero w grudniu 1946 roku wielu Polaków osiedlonych na kowska „dzwoneczek-Jagna” mi Niemcami. Po jakimś czasie to bardzo kulturalni ludzie, nie- odnalazł Ją tutaj mój Tata i przy- tzw. Ziemiach Odzyskanych my- „Wspomnienia z Różyna” - Zbi- Węgrzy, chcąc ocalić rannych nawidzący wojny. Bez wątpienia wiózł do Kępnicy k. Nysy, gdzie ślała, że to jest stan przejściowy gniew Drela- „Wołanie z Wo- przed rozstrzelaniem, przekazali ułatwiała tę dobrą współpracę wzięli ślub w miejscowym ko- : tutaj wrócą Niemcy a my wró- łynia” nr 3(118) maj-czerwiec rannych niemieckiej kolumnie sa- znajomość języka niemieckiego. ściele WNMP. Resztę życia spę- cimy na nasz kochany Wołyń. Ni- 2014r. nitarnej. Niemcy chcieli wszyst- Kiedy w lipcu Sowieci byli już na dziła Mama na gospodarce rol- gdy nie dała się Mama namówić kie sanitariuszki zatrudnić w swo- terenie Chełmszczyzny i Lubelsz- nej, ciężko fizycznie pracując. na uczestnictwo w Zjazdach By- „Pożoga” - Józef Turowski Lata wojny i przeżycia związane Wspomnienia Sybiraka Stanisław Kiełb Była późna noc z 9/10 lutego to prycze piętrowe. Do każdego 1940 roku. Noc bardzo mroźna, wagonu załadowywano po oko- tak samo jak i zima 1939/1940. ło 50 – 70 osób, a czasami na- Temperatura utrzymywała się w wet i więcej. Na środku wagonu granicach minus 30oC. Ludzie znajdował się piec żelazny, tzw. pogrążeni byli we śnie. Nagle do koza, który rzekomo miał służyć domostw Polaków zamieszkałych do ogrzewania, ale ze względu na na wschodnich terenach przedwo- brak opału swego celu nie speł- jennej Polski załomotali żołnierze niał. Przy jednej ze ścian wago- NKWD z bronią w ręku i gniew- nu – w podłodze – znajdował się nym okrzykiem rozkazali otwie- otwór, który służył jako miejsce rać drzwi, a po wdarciu się do do załatwiania potrzeb fizjolo- wewnątrz nakazali mieszkańcom gicznych. Było to bardzo krępują- zbierać się, bo będą stąd przesie- ce, ponieważ w wagonie przeby- dleni. Nie było żadnych pytań ani wali mężczyźni, a także kobiety i uwag, bo ich po prostu nie mogło dzieci. Załadowywanie ludności być. do wagonów trwało prawie trzy godziny. Około godziny 15-tej, Stawianie oporu groziło śmier- po szczelnym zamknięciu drzwi cią. Wszyscy musieli się zbierać. wagonów i zabezpieczeniu przed / Radosław Oleski on Twitter: „Pociąg ruszył....” Nie było żadnych wyjątków, czy ich otwarciem, pociąg wyruszył w Ten kipiatok był jedynym cie- dwudziestych XX wieku przez próżnowały, żerując na naszych to dla ludzi starych, chorych, czy nikomu nieznaną drogę. płym napojem w czasie tej zimnej ukraińskich zesłańców pocho- wycieńczonych ciałach. Na nich dzieci i niemowląt oraz ich ma- podróży. W wagonie był wielki dzących z okolic Krymu, którzy mróz jakby nie działał. Zaraz po tek. Wyznaczono kategorycznie Jak się później okazało – w dale- ścisk, w związku z czym o jakimś w owym czasie odmawiali zrze- przyjeździe wszyscy ludzie, w za- czas na przygotowanie się do po- ką drogę. Ta podróż trwała pra- swobodnym poruszaniu się nie szenia się w kołchozy. Do czasu leżności od wieku, także starsze dróży, wynoszący 30 minut. W wie miesiąc. Kres jej kończył się mogło być mowy. Ludzie stłocze- naszego zesłania – przyjazdu tam dzieci, zostali skierowani do prac tym czasie należało się spakować, dopiero na stacji Soswa, leżącej ni byli przeważnie na pryczach. – wielu z nich już nie żyło. Zmarli w lesie oraz zakładach obróbki i zabrać potrzebne rzeczy – odzież, na linii kolejowej Swierdłowsk – W wagonie panował – mimo mro- przeważnie z głodu i nędzy, a nie- przeróbki drewna. Polegały one obuwie, a także żywność. Ludzie Workuta, w obłasti Archangielsk. zu na zewnątrz – okropny zaduch. którzy także ze względu na swój na wycince i karczowaniu lasu, a byli zastraszeni, zdezorientowa- Kilka tysięcy kilometrów od ro- Mycie się należało do rzadkości, wiek. Pozostali tylko ich potom- także na zbieraniu żywicy z drzew ni, co się dzieje i co ich czeka. dzinnych stron. Czas podróży ponieważ właściwie nie było się kowie. Oni także niegdyś cierpie- iglastych. Były to prace i ciężkie, W tych warunkach każdy brał, co przeplatany był trwogą i grozą. w czym umyć. Pragnienie napi- li niedostatek. W każdym takim i niebezpieczne. W połączeniu mu wpadło w ręce, nie wiedząc, Kiedy na samym jej początku cia się wody zaspokajano przez drewnianym baraku, w którym z przymusowym pośpiechem co tak naprawdę będzie potrzebne ludzie posiadali odpowiednie za- lizanie zerwanych sopli lodu w części środkowej znajdowało wyznaczonym przez zawyżone, i na jak długo ma to wystarczyć. pasy żywności, to sama podróż znajdujących się na zewnątrz wa- się pomieszczenie służące jako przekraczające ludzkie możli- Zewsząd dochodził płacz i krzyki nie była jeszcze tak tragiczna. gonu, zwisających z jego dachu, kuchnia, a po obu jej stronach wości, normy pracy kończyło się przestraszonych dzieci wyrwa- Rozpacz zaczęła się w chwili, gdy a znajdujących się w zasięgu ręki części przeznaczone do zamiesz- dość często tragicznymi wypad- nych z głębokiego snu, a także ludziom zaczęło brakować żyw- przez okratowane okienka. Wsku- kania, lokowano przeważnie po kami. lament i rozpacz ludzi dorosłych. ności i musieli cierpieć głód, co tek głodu i panującego zimna dwie rodziny. W tych częściach Przecież oni nikomu nic złego w połączeniu z dotkliwym chło- notowano dość częste przypadki znajdowały się prycze drewnia- Tymi zdarzeniami nikt się nie nie zrobili. Byli uczciwymi i pra- dem potęgowało ludzką tragedię. zgonów ludzi, zwłaszcza osób ne, które służyły do spania. Wy- przejmował. Kto nie wykonywał wymi Polakami. Przed każdym Żadnej pomocy nie można było starszych i małych dzieci. Zmar- posażone były ponadto w stoły i norm pracy, uważany był za sy- domem stały sanie z zaprzęgnię- oczekiwać znikąd. Tę tragedię łych wyrzucano w biegu pociągu drewniane ławy. W barakach tych mulanta i skazywany na dolegli- tymi końmi, przygotowane przez pogłębiała dodatkowo niewiedza z wagonów prosto w śnieg – na było bardzo zimno, były bowiem we kary. Polegały one albo na od- Ukraińców, którzy mieli zawieźć dokąd nas wiozą i w jakim celu. 93 pastwę losu. Tak rozstawano zbudowane bez należytego ocie- byciu w ciężkich warunkach kary wysiedlaną ludność na stację ko- Przez małe okratowane okienka w się z ludźmi, bez żadnego dla nich plenia, posiadały prowizoryczne, pozbawienia wolności w tzw. tiur- lejową. Już po wyjściu z domu wagonie było widać tylko zaśnie- szacunku i wbrew woli bliskich wykonane z gliny piece, ogrze- mie, albo na pozbawieniu kartek mężczyzn oddzielono od reszty żone pola, mijane lasy i gdzienie- im osób. Po dotarciu po ponad wane drewnem. Okres zimowy żywnościowych, które i tak zresz- rodziny, a następnie gromadzono gdzie przycupnięte małe domki miesięcznej podróży do miejsca trwał dość długo, wynosił około tą obejmowały racje/przydziały/ w odrębnych pomieszczeniach, osad ludzkich. Od czasu do czasu zsyłki wyładowano ludzi na ma- 7 miesięcy, a temperatura kształ- głodowe. Do pracy w lesie, w najczęściej budynkach szkolnych. dochodził odgłos lokomotywy, łej stacyjce, zagubionej wśród towała się w granicach minus 30 zależności od pory roku i rodza- Na stacji kolejowej podstawiony jakby dającej znać, że do końca przepastnej tajgi, a stamtąd – na do minus 50o C. Spędzenie nocy ju prac – wycinka drzew, karczo- był pociąg składający się z około podróży jest jeszcze bardzo dale- saniach – wieziono do odległych w takim baraku było jednym wanie, zbieranie żywicy z drzew 50. wagonów towarowych, tzw. ko. Pociąg co jakiś czas zatrzymy- o około 40 km małych osad. Ta wielkim koszmarem. Nie dość, iglastych – chodziło się pieszo po bydlęcych. Przed wejściem do wał się na stacjach kolejowych, a osada zwana posiołkiem, do któ- że było bardzo zimno, to w szpa- około 10 km w jedną stronę. Praca wagonów następowało łączenie wtedy żołnierze NKWD otwierali rej trafiłem, nazywała się Czary. rach ścian i pryczy gromadziły się trwała co najmniej po 10 – 12 go- rodzin. Każdy wagon wyposażo- wagony i z każdego z nich kilku Składała się ona w większości z niezliczone ilości pluskiew, pcheł dzin dziennie. Panowały bardzo ny był w cztery prycze z desek – mężczyzn mogło iść z wiadrami małych drewnianych baraków, i karaluchów, które w nocy niemi- ciężkie warunki. W zimie były dwie po każdej jego stronie. Były po gorącą wodę, czyli kipiatok. wybudowanych pod koniec lat łosiernie gryzły. Także wszy nie wielkie mrozy do minus 50o C, a 1 grudnia 2020 - strona 48 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl czeniu służby w jarosławskim garnizonie zdecydował się wyje- chać na ziemie wschodnie i tam się osiedlić. Jego wybór padł na Wolicę Komarową, gdzie wraz z żoną Marią prowadził gospodar- stwo rolne. Jan i Maria Kiełbowie doczekali się czwórki dzieci: Jó- zefa, Heleny, Zofii i Stanisława. Gdy wybuchła II wojna światowa i Wolica znalazła się pod okupa- cją sowiecką, rodzina Kiełbów, jako znienawidzonych polskich osadników wojskowych, zosta- ła skazana na deportację w głąb ZSRR. W nocy z 9 na 10 lutego znaleźli się w transporcie skiero- wanym do archangielskiej obłasti (z wyjątkiem starszej córki Zo- fii, której udało się pozostać). Po trwającej ponad miesiąc podróży dotarli do stacji Soswa ( ros. So- s’va), skąd saniami przewieziono ich do posiołka Czary.
Trudy podróży okazały się zabój- cze dla 30 Jana Kiełba. Zmarł w jej trakcie, a jego ciało pozostało gdzieś przy torach kolejowych – jak setki, a może nawet tysiące innych. Warunki życia w tajdze syberyjskiej, przenikliwe zimno, a przede wszystkim głód dopro- wadziły do śmierci 10-letniej He- leny. W Czarach pozostała Maria Kiełb wraz z dwoma synami: Jó- nawet i niższe, w lecie natomiast następnie robiło się herbatę. Dzie- rów obcych państw, a teraz uzna- ści mojego stryja udało się nam zefem i Stanisławem. Tam zastała bardzo dotkliwie dokuczały nie- ci, po śmierci rodziców, zabiera- nych przez władzę radziecką za dotrzeć do Buzułuku, skąd wraz ich amnestia ogłoszona po za- zliczone chmary komarów. Bez ne były przez miejscowe władze „wrogów ludu”. Po ogłoszeniu z Armią Polską pod dowództwem warciu układu Sikorski – Majski. odpowiednich siatek na głowy i odsyłane do domów dziecka. wspomnianej amnestii dla oby- gen. Władysława Andersa wydo- W grudniu 1941 roku Kiełbowie nie można było w ogóle w lesie Prawdopodobnie były one rusyfi- wateli polskich i docieraniu do stać się z ZSRR i z Krasnowodska znaleźli się na terenie Uzbeki- się pojawić. Gryzły okrutnie. Kto kowane, zwłaszcza w pierwszych niej informacji o tworzeniu się na przez Morze Kaspijskie dotrzeć stanu w Krasnowodzku, gdzie z pracujących, a do pracy zmu- latach zaraz po zesłaniu. W opisa- terenie ZSRR armii polskiej roz- do Pahlewi w Iranie. Tu dopiero odnalazł ich stryjeczny brat Jana szeni byli wszyscy, począwszy nych warunkach, z kilkuset osób poczęły się masowe wyjazdy lud- mogłem poczuć się bezpiecznie, a Kiełba, który wstąpił do Armii od 12-letnich dzieci, wypracował tam zesłanych, pozostała jedynie ności z miejsca deportacji z pół- mojej matce spełnić się życzenie Andersa. Jako żołnierz miał moż- zadaną normę, otrzymywał kartki garstka, która uratowała się tyl- nocy na południe ZSRR, gdzie tkwiące gdzieś głęboko w sercu liwość wydostania z ZSRR swo- przydziału żywności, które moż- ko dzięki ogłoszonej 12 sierpnia rozpoczęto tworzenie formacji , a zapadłe jeszcze na Syberii, by ich najbliższych – wykorzystując na było wykupić w kantynie lub 1941 roku amnestii dla ludno- wojskowych. przed śmiercią mogła najeść się fakt posiadania takiego samego w piekarni. Ażeby wykupić kart- ści polskiej. Ogłoszona ona 94 chleba do syta. Udało nam się imienia i nazwiska jak zmarły kę z przydziałem 0,50 kg chleba została prawie dwa miesiące po Uciekali wszyscy, którzy mieli zatem uciec przed stojącą przed kuzyn, podał się za męża Marii. razowego, w kolejce trzeba było zaatakowaniu 21 czerwca 1941 jeszcze siły i jakiekolwiek moż- oczyma śmiercią, oczyma dzie- Tym sposobem Kiełbowie dotarli stać niekiedy nawet po 12 godzin roku Związku Radzieckiego przez liwości. To była tak naprawdę cięcymi. Mogłem więc – z go- do Pahlewi w Iranie, a następnie i więcej. Dawało się to dotkliwie Niemcy hitlerowskie. Takich wy- ucieczka przed niechybną śmier- ryczą i bólem – w tym miejscu i przez Teheran, Indie udali się do odczuć zwłaszcza w porze zimo- wózek Polaków w głąb ZSRR, cią. Ja także znajdowałem się czasie westchnąć sobie: Syberio, Brytyjskiej Afryki Wschodniej, wej, przy dużym mrozie, kiedy oprócz tej z 10 lutego 1940 roku, wśród tych ludzi, a mając zale- Syberio! Ty kraju daleki, pozosta- a konkretnie do obozu polskiego się było i głodnym, i źle ubranym. było jeszcze dwie – 13 kwietnia dwie 8 lat też doświadczyłem wiłaś w swej ziemi Polaków na Masindi w Ugandzie. Starszy z W kolejkach głównie stały dzieci, 1940 roku – do środkowej Syberii głodu, nędzy i poniewierki. W wieki. Iran był dla nas jakby miej- synów Marii i Jana Kiełbów – Jó- gdyż starsi w tym czasie musieli i 20-21 czerwca 1940 roku – do grudniu 1941 roku znalazłem się scem rekonwalescencji. Zaraz po zef – dołączył do Armii Andersa i pracować. Kazachstanu. W sumie zesłano na terenie Uzbekistanu. Tam tak- przybyciu z Krasnowodska do z nią przeszedł szlak bojowy. Po do ZSRR około 1,5 mln Pola- że było bardzo ciężko. Zmarł mój Pahlewi poddano nas dezynfekcji zakończeniu wojny nie zdecydo- Głód i chłód były powodem ków. Wszystkie te przymusowe ojciec. Zostałem tylko z matką, i dezynsekcji, a po przewiezieniu wał się na powrót do kraju. Ma- częstych chorób, co przy braku wywózki Polaków w głąb ZSRR która dla przeżycia wykonywała do Teheranu umieszczono w obo- ria i Stanisław Kiełb wrócili do elementarnej opieki zdrowotnej – przede wszystkim na Syberię i prace tak ciężkie przy kopaniu zie po byłych koszarach wojsko- Polski w 1948 roku. Jako nowe kończyło się śmiercią. Dotykało do Kazachstanu – były bardzo do- rowów w skalistym podłożu, że wych. Wszyscy otrzymali polskie miejsce swego zamieszkania wy- to głównie ludzi starych i dzieci, kładnie przygotowane i sprytnie mężczyźni nie byli w stanie im dokumenty w postaci paszpor- brali leżący pod Jarosławiem Su- wśród których śmiertelność była organizacyjnie przeprowadzone. podołać. Przez ponad cztery mie- tów, wydanych przez Konsulat rochów, gdzie wcześniej dotarła na porządku dziennym. Wcale nie Były one rezultatem dwóch poro- siące nie miałem w ustach okru- Polski. Dzieci i młodzież objęto już najstarsza córka Zofia wraz do rzadkich należały przypadki zumień zawartych między rząda- szyny chleba, nie wiedziałem jak nauczaniem szkolnym, natomiast z mężem Stanisławem Misią- umierania całych rodzin w bardzo mi III Rzeszy i ZSRR – umowy o wygląda i pachnie zwykły chleb. dla dzieci – sierot zorganizowano giem. Maria Kiełb do końca życia krótkim czasie. Tych ostatnich z nieagresji tzw. pakt Ribbentrop – Dzień Nowego 1942 Roku spę- polski sierociniec. Po pięciomie- mieszkała w Surochowie – tam rodziny nie miał już kto chować. Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku, dziłem o głodzie. sięcznym pobycie w Teheranie – zmarła i spoczywa na miejsco- Zmarłych grzebano nawet bez które w rzeczywistości miały na już pod opieką władz brytyjskich wym cmentarzu. Stanisław Kiełb trumien, w przyległym lesie. Tu celu rozbiór Polski i kres istnie- Mimo przebytej ciężkiej choroby, – wyekspediowano nas w dalszą po ukończeniu szkoły średniej zmarła także moja 10-letnia sio- nia państwa polskiego. Obejmo- bardzo trudnych i surowych wa- podróż, a jej końcowym przezna- oraz studiów zamieszkał w Jaro- stra. Kto co miał i mógł jeszcze wały one przede wszystkim oso- runków bytowych, dane mi jednak czeniem był polski obóz Masindi sławiu, gdzie pracował jako rad- sprzedać, to czynił to w trosce o by zamieszkałe na wschodnich było przeżyć ten okres i znieść na- w Ugandzie w Afryce Wschod- ca prawny. Zmarł w 2009 roku – zabezpieczenie elementarnych terenach przedwojennej Polski wet baty zadane mi przez Uzbeka niej. Stamtąd po prawie sześcio- spoczywa na Nowym Cmentarzu potrzeb życiowych i by mógł – patriotów polskich, ludzi od- za to tylko, że odważyłem się w letnim pobycie powróciliśmy do w Jarosławiu. kupić cokolwiek do zjedzenia. danych i dla Polski zasłużonych uczuciu doskwierającego głodu ukochanej Ojczyzny – Polski! Kto nie miał, skazany był na nie- – uczonych, profesorów, inte- zajść na pole i wyrwać zamarznię- A było to w kwietniu 1948 roku. P/w wspomnienia zostały opubli- chybną śmierć. W lecie zbierało ligencję, policjantów, wojsko- tą cebulę. Głód był silniejszy niż kowane w „Jarosławskiej Księdze się runo leśne i przygotowywało wych zawodowych i osadników bolesne baty. Uzbekom, u których Biogram rodziny: Kiełbowie Kresowian” http://jaroslawskak- skromne zapasy na zimę. Na bie- wojskowych, służących w Woj- mieszkaliśmy w lepiance z gliny, siegakresowian.pl/opis/page/8/. żąco zbierano jagody leśne, tzw. sku Polskim i mających za sobą podkradałem makuch służący za Rodzina Jana Kiełba pochodziła z Prezentujemy je za zgodą zespołu klukwy i nimi ratowano się przed udział w walkach o odzyskanie karmę dla bydła, ale tak, by się okolic Przeworska, lecz na mocy redakcyjnego: Elżbieta Rusinko, głodem, a także łodygi krzewów niepodległości Polski spod zabo- nie zorientowali, bo chyba by ustawy sejmowej o osadnictwie Maria Wolska, Marta Zadorożna dziko rosnących malin, z których mnie zabili. Dzięki zapobiegliwo- wojskowym Jan Kiełb po zakoń- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 49 Rzeź kolonii Gucin na Ziemi Włodzimierskiej Sławomir Tomasz Roch Kolonia Gucin położona była w czasu okupacji wpierw sowiec- grożenia ze strony band ukraiń- uciekać. Kilku osobom, których Makabryczne sceny miały też gm. Grzybowica, pow. Włodzi- kiej (1939-41), a potem hitle- skich niejednokrotnie zastanawiał kule nie dosięgły udało się uciec, miejsce w tzw. mieszanej części mierz Wołyński, woj. Wołyńskie. rowskiej (1941-44). Okrutny los się czy nie przenieść się w jakieś a między nimi, uciekło troje dzie- kolonii Gucin, gdzie banderow- Należała do kat. parafii we wsi Żydów wołyńskich zgładzonych względnie bezpieczniejsze miej- ci Jana Krzysztana, które pełza- cy dopuścili się diabolicznych Zabłoćce, gdzie był murowany, do ostatniego (1941-43), nie- sce, choćby do Włodzimierza. Był jąc pod kłębami dymu, nie za- zbrodni nawet na swoich roda- barokowy kościół pw. Świętej stety także nie obudził polskiej jednak wielokrotnie zapewnia- uważone weszły do graniczącego kach, wstawiających się za nie- Trójcy. Wierni mieli do kościo- czujności. Nawet coraz częściej ny przez miejscowych Ukraiń- łanu żyta. Drugiego dnia głodne winnymi Polakami. I to właśnie ła ok. 9 km drogą. Gucin była to dochodzące wieści o krwawych ców, że nic mu nie grozi, choćby i przerażone wyszły i zostały za- owi Sprawiedliwi Ukraińcy są niemała gromada polska liczą- napadach na rodziny polskie ze względu na liczne zasługi i uważone przez starą Ukrainkę, prawdziwymi, a nie malowanymi ca ok. 35 polskich rodzin, tj. ok. nic tu właściwie nie zmieniło, a świadczenia lekarskie, które czy- która mieszkając na uboczu pod bohaterami współczesnej Ukrainy 170 osób oraz kilka rodzin ukra- absolutnie powinno. Brakowa- nił nader często bezinteresownie, lasem, zaopiekowała się nimi. i Cerkwi grecko-katolickiej, to ińskich i mieszanych. [1] Miej- ło wojskowego doświadczenia także w stosunku do Ukraińców. Po pewnym czasie nacjonaliści również wieczni i nigdy nieza- scowość rozłożona była w trzech i naturalnie broni, a nadto miej- Nie uchroniło go to od śmierci, zrobili drugi nalot i wykańczali pomniani męczennicy Wołynia i liniach. W pierwszej linii do lasu scowi Ukraińcy uspokajali Po- kiedy miał miejsce napad. Miej- małżeństwa mieszane. W rodzinie Kresów. W wiekopomnym dzie- mieszkali Polacy, na drugiej linii laków, swoich sąsiadów i często scowi Ukraińcy nie brali bezpo- Marmurowskich zięć Ukrainiec le Władysława i Ewy Siemaszko też Polacy, natomiast w trzeciej kumów, że nic im nie grozi. [3] średniego udziału w wymordowa- zamordował swoją żonę i dwoje pt. „Ludobójstwo dokonane przez linii mieszkały dwie polskie ro- To wszystko miało swoje bezpo- niu mieszkańców Gucina, ale też dzieci, bo taki był warunek przy- nacjonalistów ukraińskich na dziny: Mochnaczewscy oraz Mar- średnie przełożenie na faktyczny nie zrobili niczego, aby do tego jęcia go do OUN. Pawła Burdę ludności polskiej Wołynia 1939- murowscy, reszta rodzin to ukra- brak zorganizowanej samoobrony nie dopuścić.” [4] ożenionego z Ukrainką opraw- 1945” czytamy: „[...] Drugim ińskie. [2] w tej kolonii. cy oszczędzili, ale zmusili go do miejscem mordu była stodoła oglądania mordów i grzebania Jachyma (Jachima?), do której Ludzie żyli pobożnie, poczciwie Wspomina Pan Władysław Ku- Zaryglowali drzwi kuźni oblali pomordowanych. Jego zamor- upowcy spędzili Polaków mie- i zgodnie! Wielokulturowa sie- czek z kolonii Gucin: „Ojciec benzyną i podpalili lanka wołyńska skończyła się mój Jan Kuczek, z wykształcenia dowana matka leżała na drodze szakjących od strony wsi Mysz- z początkiem wojny ale wciąż felczer prowadził, jako osadnik tratowana przez konie i ludzi. ków (gm. Grzybowica), tj. ok 15 dawała żywą nadzieję na spo- cywilny niewielkie gospodarstwo Niebezpieczna gra mieszkańców Mordercy nie pozwolili mu usu- rodzin. Część Polaków zginęła kojne przetrwanie b. ciężkiego rolne. Wobec narastającego za- Gucina na przeczekanie skończy- nąć z drogi ciała matki. Niedługo w różnych miejscach na tere- ła się b. tragicznie w „Krwawą potem ostrzeżony przez starego nie wsi. W Gucinie byli również Niedzielę” 11 lipca 1943. O świ- Ukraińca o grożącym mu niebez- mordowani Polacy z sąsiedniej cie kilkuset osobowa grupa nacjo- pieczeństwie uciekł wraz z żoną wsi Myszków. Mienie zostało zra- nalistów ukraińskich dokonała na- do Włodzimierza Wołyńskiego. bowane, a domy rozebrane i wy- padu. W pierwszej kolejności cała Przyszli także do starej Ukrainki, wiezione. Szacuje się, że zginęło kolonia została otoczona przez która ukrywała dzieci Krzysztana, 140 osób, mieszkańców Gucina i uzbrojonach upowców. Następnie grożąc, że w razie sprzeciwu wy- Myszkowa. Zwłoki zostały zako- b. wielu mieszkańców oprawcy dania ich, zamordują ją, a dzieci pane w trzech zbiorowych mo- przemocą spędzili do starej, nie- i tak zabiją. Wobec przemocy ko- giłach, znajdujących się obecnie używanej kuźni w gospodarstwie bieta uległa i wydała troje dzieci, na polach kołchozowych.” [8] Jana Krzysztana. Drzwi zaś zary- które żywcem wrzucono do studni, Mocną i ciekawą relację o Rzezi glowano, oblano obficie benzyną przed ich własnym domem. Z ro- w mieszanej części kolonii Gucin, i podpalono. Pośród dantejskich dziny Traczykiewiczów uratowa- zamieścił także Tomasz Zdunek scen w palącej się kuźni, kilku ła się Apolonia, która po wyjściu w artykule pt. „Wykosimy wszyst- mężczyzn zdołało zrobić wyłom z piwnicy ukryła się w łanie zbo- kich Lachów po Warszawę”. Czy- w ścianie i część ludzi uciekła pod ża. Tam znalazła ją Ukrainka o tamy w niej: „[...] Niedziela, 11 osłoną kłębów dymu, kryjąc się w nazwisku Muzyka i zaopiekowała lipca 1943 roku. Pada deszcz. pobliskim łanie żyta. Większość się nią, udzielając schronienia. Ojciec Józefa Ostrowskiego, na- jednak zginęła w płomieniach. [5] Wkrótce jednak doradziła dziew- stoletniego chłopaka, nie obawia Wspomina pan Alfons Krzysztan czynie aby uciekała dalej, gdyż się partyzantów z UPA. Owszem, z Wrocławia: „11 lipca 1943 r. tu czeka ją wcześniej czy później jest Polakiem, jednak urodził się kolonia Gucin została niespodzie- niechybna śmierć. Syna tej star- na Wołyniu i mieszka tu całe swo- wanie otoczona przez uzbrojoną szej kobiety nacjonaliści zamor- je życie. Nawet jego syn Józef nie bandę nacjonalistów ukraińskich. dowali za to, że nie chciał z nimi umie poprawnie mówić po polsku. Ponieważ była to niedziela, więk- mordować Polaków. Apolonia Każdy dzień przynosi informacje szość Polaków przebywała w tym mieszka obecnie w Szczebrzeszy- o kolejnych rzeziach na Polakach. czasie w swoich domach. Po kolei nie i jest jednym, z nielicznych już Banderowcy mogą zjawić się o do każdego domu wchodziło po dziś, świadków tragedii mieszkań- każdej porze. Ojciec Józefa przez kilku oprawców i całe rodziny nie ców kolonii Gucin”. [6] chwilę waha się, czy nie wyjechać, wyłączając nawet dzieci wypę- Szczególną ofiarę poniósł też Po- jak jego sąsiedzi. Jednak do pozo- dzano z domu i pędzono do starej, lak Jan Koch syn Józefa i Broni- stania namawiają go ukraińscy nie używanej już kuźni, położo- sławy z d. Marmurowska, jego znajomi, którzy zapewniają, że nej przy drodze w gospodarstwie żona Aleksandra z d. Kossowska żadna krzywda mu się nie stanie. Jana Krzysztana. Kiedy wtar- (1920-1941, zmarła przy porodzie Ranek. Banda Ukraińców napada gnęli do mieszkania Piotra Tra- Bogusia). Jan został przywiązany na polską wieś Gucin. Wpadają czykiewicza, żona jego Maria, do studni i zadźgany sztyletami, do domu sąsiadów. Cała rodzina nie chciała wyjść z domu, wtedy a półtoraroczny Boguś (sierota) jeszcze śpi. Rodzice zostają za- na oczach męża i córki Czesła- został przecięty na pół. Kocho- kłuci jeszcze w łóżku. Córka po- wy została zarąbana siekierą na wie byli potomkami Jana Jakuba siekana nożami. Wnętrzności wy- progu mieszkania. Śmierć matki i Katarzyny z d. Hausner (zm. pływają na wierzch. Najmłodszy widziała również jej córka Apo- 29.03.1893 r. w Falemiczach), syn umiera przybity do podłogi lonia, która ukryła się w niezau- osadników galicyjskich przyby- drewnianym kołkiem w brzuch. ważonej piwnicy, naprzeciw drzwi łych na Wołyń z osady Fehlbach Józefa budzi krzyk. Ojciec każe mieszkania. Kiedy nacjonaliści (Kobylnica Ruska). [7] mu uciekać do pobliskiego lasu. zgromadzili w kuźni wszystkich Sam pakuje najpotrzebniejsze ludzi, zaryglowali drzwi, oblali Banderowcy przywiązują swo- rzeczy i szykuje się do ucieczki. benzyną i podpalili, a następnie ich do drzew i obcinają im koń- Matka i młodsza siostra płaczą. / Zdjęcie: Szacuje się zamęczonych mieszkańców kolonii Gucin i wsi Myszków na 140 zaczęli strzelać. Pod naporem ży- osób. To zdjęcie to żadna przenośnia, to faktyczna, barbarzyńska rzeczywistość współcze- czyny Sąsiedzi z gospodarstwa obok snego Wołynia! Zwłoki zostały bowiem zakopane w trzech zbiorowych mogiłach, znajdu- wych jeszcze mężczyzn zrobił się kryją się w stodole. Mają dwójkę jących się obecnie na polach pokołchozowych. wyłom w ścianie i ludzie zaczęli synów. Ze starszym Józef chodzi 1 grudnia 2020 - strona 50 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl do szkoły. Młodszy ma zaledwie przy studni ciało swojego brata. mierza Wołyńskiego ostrzeżony było niemożliwe, ponieważ za- [4] Główna Komisja Badania rok. Banderowcy przeszukują ich Ogółem wg relacji Bolesława przez starego Ukraińca. Jego głady ludności polskiej Gucina Zbrodni przeciwko Narodowi dom. Wybiegają na podwórko. Mochnaczewskiego we wsi Gu- zamordowana matka leżała na dokonywały bojówki UPA z dal- Polskiemu, Warszawa, IV/16. Muszą znaleźć każdego Polaka. cin zginęło 140 osób.” drodze tratowana przez konie i szych miejscowości. Wprawdzie [5] Turowski Józef, Siemasz- Dziecko zaczyna płakać. Matka Z rodziny Marmurowskich za- ludzi. Mordercy nie pozwolili mu w napadzie na kolonię miejscowi ko Władysław, Zbrodnie nacjo- próbuje je uciszyć. Za późno. mordowano tego dnia Marcelego, usunąć z drogi ciała matki. [...] Ukraińcy nie uczestniczyli, ale nalistów Partyzanci zamykają stodołę i jego żonę Antoninę z d. Procaj- Uratowana przypadkowo Apolo- też nie zrobili nic, żeby nie doszło ukraińskich dokonane na ludności podkładają ogień. ło i ich dwie córki. Na szczęście nia Traczykiewicz, córka Piotra do rzezi.” [15] polskiej na Wołyniu, 1939 - 1945, Józef jest już za domem. Czeka synowie: Józef i Ludwik zostali i Marii lat 18, będąca świadkiem Nie ma jednak żadnych wątpli- Warszawa 1990, s. 80-81. zamordowania swej rodziny, zo- na rodzinę. Banderowcy przy- przez Bożą Opatrzność ocaleni wości, iż byli to dobrze zorgani- [6] Główna Komisja Badania stała przygarnięta w stanie szo- chodzą i po nich. Wyciągają jego i po wojnie osiedli w Zamościu. zowani i dobrze uzbrojeni bande- Zbrodni przeciwko Narodowi ku przez Ukraińca Petra Muzy- ojca, matkę i siostrę z domu. Na [10] rowcy, ci sami którzy dziś są pań- Polskiemu, Warszawa, IV/14, kę, nauczyciela i członka UPA. ich podwórze przybiegają ukra- Z rzezi wyratowała się z dziećmi stwowo i cerkiewnie bohaterami IV/17, Turowski Józef, Siemasz- Został on zastrzelony ponieważ ińscy sąsiedzi. Wstawiają się za przytomna Józefa Dul z d. Pisz- współczesnej Ukrainy. To woła ko Władysław, Zbrodnie nacjo- nie chciał jej wydać oprawcom. jego ojcem. Józef ukrywa się w kało, żona Walentego. Mieszkali wprost o pomstę dio Nieba! Gdzie nalistów Wówczas jego matka w nocy ogrodzie. Jego rodzina zostaje w murowanym podpiwniczonym bowiem prawda, gdzie spra- ukraińskich dokonane na ludności przyprowadziła Apolonię Traczy- spalona żywcem. Sąsiadów ban- domu, posiadali duże gospodar- wiedliwość, gdzie miłosierdzie polskiej na Wołyniu, 1939 - 1945, kiewicz do Iwanicz (gm. Poryck), dyci przywiązują do drzew, obci- stwo wraz sadem, głównie owo- względem ofiar uludobójstwa?! Warszawa 1990, s. 80-81. nają im – jako zdrajcom – koń- gdzie była samoobrona i zgroma- Mieszakańcy polskiej kolonii cowym. W czasie napadu Józefa [7] http://free.of.pl/w/wolynskie/ czyny. dzeni uchodźcy.” [12] Gucin ginęli w Krwawą Nie- ukryła dzieci w schronie pod lipą. miejsca-g/gucin-10.html Kilka godzin później jest już po Następnie przedostali się do Lwo- Wielu ludzi zginęło na kolonii dzielę, już o świcie, zupełnie jak [8] Władysław Siemaszko, Ewa wszystkim. Banderowcy wsiadają wa. Przeżycia oraz wychowanie Gucin podczas tych strasznych mieszkańcy Dominopola na Zie- Siemaszko, Ludobójstwo doko- na furmanki i jadą dalej. Pozo- patriotyczne, które nie poszło w kainowych dni. Wiele nazwisk mi Swojczowskiej. Akcja prze- nane przez nacjonalistów ukraiń- stawiaja za sobą spalone domy i las, sprawiły, że syn Stanisław ustalili Władysław i Ewa Sie- biegła niemal wzorowo, mieli skich na ludności polskiej Woły- ciała pomordowanych. [...]” [9] ur. w 1922 (zmarł w 1982 r. No- maszkowie, podają je w swoim zginąć wszsyscy i co do jednego. dziele. Tutaj wymieniam tylko Widać dowództwo UPA obawia- nia 1939-1945, Warszawa 2000, Dużą ofiarę poniosły także rodzi- wym Targu), wrócił na Wołyń i te, które mi osobiście udało się ło się tej mocnej społeczności i Tom I, s. 828. ny polskie Mochnaczewskich i bohatersko walczył w szeregach odnaleźć w badanych źródłach, a przewidziało wszelkie środki [9] https://wzzw.wordpress. Marmurowskich. Zamordowany 27 Wołyńskiej Dywizji AK, ps. zatem: Kuczek Jan lat 55, Kuczek bezpieczeństwa, nie mogło być com/2010/01/25/wykosimy- został Karol Mochnaczewski s. „Narcyz”, podobnie jego rodzona Maria lat 50, Kuczek Maria lat fuszerki ze strony zwykłych -wszystkich-lachow-po-warsza- Adolfa i Marii z d. Bobrowska, siostra Paulina 1926-2014, która 16, Kuczek Wacław lat 29, Adam- siekierników. Ta akcja miała za- we/ jego żona Janina z d. Trochimo- była potem łączniczką w 27 WD kiewicz Stanisław z 5 - letnim kończyć się powodzeniem, czyli wicz z Antonówki, córka Marii AK. Jedynie siostra Władysława [10] http://free.of.pl/w/wolyn- synem. Cisek, Gałczyński, Koch masakrą mieszkańców Gucina. I z d. Pielecka, oraz syn Wiesław (1925-1973), została we Lwowie, skie/miejsca-g/gucin-10.html Adam z żoną, Kosowski, Krzysz- tak się stało, tu Ukraińcy o dzi- (1928-1943). Rodzina Mochna- a później przyjechała do kraju w [11] Jak wyżej. tan Alfons lat 4, Krztsztan Hen- wo okazali się raz jeszcze b. sku- czewskich wywodziła się ze wsi ramach „repatriacji”. [11] ryk lat 5, Krzysztan Irena lat 8, teczni i zaradni! Czy to z kolei [12] Władysław Siemaszko, Ewa Radowicze, gm. Werba. Janina Krzysztan Zdzisław lat 2, Krzysz- raz jeszcze nauczy nas Lachów Siemaszko, Ludobójstwo doko- miała wujka Adolfa w Orlechów- Matka leżała na drodze trato- tan Zofia, matka, Małek, Marecz- czegoś na przyszłość, czy może nane przez nacjonalistów ukraiń- ce. Mieszkała tu ciotka Karola wana przez konie i ludzi ko Józef i jego rodzina, Michalik raczej znów nic nie wzrośnie, z skich na ludności polskiej Woły- - Katarzyna Koch z d. Mochna- Niestety banderowcom mało i jego rodzina - 4 osoby, Roma- tej niewinnej krwi męczeńskiej, nia 1939-1945, Warszawa 2000, czewska, która w 1936 r. przepi- było i tego ludobójstwa. Przyszła nowski, Sławik, Tomczyk. [13] która dziś żyje w żółtych łanach Tom I, s. 828-829. sała Karolowi to gospodarstwo. Z Ukraina miała być rasowo czysta, kłosów na pokołchozowych po- [13] Sławomir Tomasz Roch, rzezi banderowskiej ocalał jedy- W podsumowaniu trzeba się za- jak owa szklanka wody. Miejsca lach na współczesnym Wołyniu?! Zbrodnie nacjonalistów ukraiń- nie syn Bolesław. I właśnie z rela- stanowić raz jeszcze nad bezpo- dla Żydów, Lachów, Ormian, skich popełnione na Polakach w cji Bolesława Mochnaczewskiego średnią odpowiedzialnością za Rosjan, Czechów (oraz innych powiecie Włodzimierz Wołyń- złożonej już po wojnie, znamy Rzeź niewinnych mieszkańców Przypisy: cużyńców tam już nie było). Po ski w latach 1939 – 1944, Praca te fakty: „Zanim nastąpił napad polskiej kolonii Gucin. Jóżef Tu- temu krwawy terror trwał przez [1] Władysław Siemaszko, Ewa Magisterska IH UW, maj 1997, Ukraińców, Bolesław poszedł rowski i Władysław Siemaszko natępne dni, tygodnie i miesią- Siemaszko, Ludobójstwo doko- s.156-159. paść konie, a jego brat uganiał w swojej pracy pt. „Zbrodnie ce w najlepsze. W wiekopom- nane przez nacjonalistów ukraiń- się za krowami. Jak Bolek wrócił nacjonalistów ukraińskich do- [14] Turowski Józef, Siemasz- nym dziele Władysława i Ewy skich na ludności polskiej Woły- do domu, to znalazł swoich bli- konane na ludności polskiej na ko Władysław, Zbrodnie nacjo- Siemaszko pt. „Ludobójstwo nia 1939-1945, Warszawa 2000, skich już martwych, były to trzy Wołyniu, 1939 – 1945”, piszą nalistów dokonane przez nacjonalistów Tom I, s. 828. osoby: mama Janina, tato Ka- iż wśród oprawców w Gucinie ukraińskich dokonane na ludności ukraińskich na ludności polskiej [2] http://free.of.pl/w/wolynskie/ rol oraz ciocia Kasia Koch. Gdy był dowódca bandy banderow- polskiej na Wołyniu, 1939 - 1945, Wołynia 1939-1945”, znów czy- miejsca-g/gucin-10.html zobaczył, że do sąsiada Marmu- ców Alosza Kalińczuk, który po Warszawa 1990, s. 80-81 tamy: „Pawła Bubę ożenionego z rowskiego idzie siedmiu Ukra- wojnie był sądzony w Lublinie i [3] Władysław Siemaszko, Ewa [15] Władysław Siemaszko, Ewa Ukrainką, oprawcy wprawdzie 11 ińców, uciekł do innego sąsiada skazany na 15 lat więzienia. [14] Siemaszko, Ludobójstwo doko- Siemaszko, Ludobójstwo doko- lipca oszczędzili i zmusili go jedy- - Ukraińca. Prosił go, że jak brat Choć już we wspólnym swoim nane przez nacjonalistów ukraiń- nane przez nacjonalistów ukraiń- nie do oglądania mordów i grze- (Wiesław) wróci z krowami, to dziele z córką Ewą Siemaszko, skich na ludności polskiej Woły- skich na ludności polskiej Woły- bania pomordowanych, jednak żeby ukrył go u siebie. Rankiem Pan Władysław Siemszko napi- nia 1939-1945, Warszawa 2000, nia 1939-1945, Warszawa 2000, wkrótce muisał uciec do Włodzi- wrócił do swojego domu i znalazł sał: „Zidentyfikowaie morderców Tom I, s. 828. Tom I, s. 828-829. www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 51 Alfabetyczny spis miejscowości z Kresów Południowo -Wschodnich z roku 1939. Literka „Z” i „Ż Stanisław Żurek Litera Z Tureczki Wyżne, Borynia, Wierchowińcelfy Zabierzów, wieś, gm. Racławówka, pow. Tarnopol, obok Domamorycz, Poczapińce Za Pasieką, gm. Żydaczów, pow. Żydaczów, Rzeszów Zabołotce, wieś i folwark, gm. Grzybow- Za Barem, gm. Rodatycze, pow. Gródek obok Cucułowce, Pczany Zabiłki, gm. Luboml, pow. Luboml ica, pow. Włodzimierz, obok Bilicze, kol. Jagielloński, obok Bar, Dłhomościska, Mi- Za Riką, gm. Horucko, pow. Drohobycz, Zabiłym, gm. Krymno, pow. Kowel Bogudzięka, kol Gurów latyn obok Kłyniki, leśniczówka Bilcze, Kruhła Zabirki, futor, gm. Werba, pow. Dub- Zabołotie, gm. Datyń, pow. Kowel Za Białem, gm. Szack, pow. Luboml, obok Dolina no, obok Werba Kamienna, Dubowica, Zabołotje, gm. Lubitów, pow. Kowel Butmer, Zalipowo, Jezioro Białe Za Rudką, gm. Ostrów, pow. Bóbrka, obok Płaszowa, Spalona Zabołotje, gm. Łanowce, pow. Krzemie- Za Błotem, gm. Rodatycze, pow. Gródek Horodyszcze Królewskie, Czerwone Jezi- Zablotnie (Zabolotnie), gm. Kamionka niec Jagielloński, obok Doliniany, Koców oro, Kremerówka Wołoska, pow. Rawa Ruska Zabołoto, gm. Kołki, pow. Łuck Za Bołotem, futor, gm. Podberezie, pow. Za Rzeką, gm. Rożniów (Rożnów), gm. Zabłazy Duże, gm. Uhorsk, pow. Krzemie- Zabołottie, gm. Datyń, pow. Kowel Horochów Kosów, obok Rożnów, Nowosielica niec Zabołottie, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Za Brodem, gm. Grabowa, pow. Kamionka Za Sanem, gm. Stuposiany, pow. Lesko, Zabłazy Małe, gm. Uhorsk, pow. Krzemie- Zabołycie, gm. Górniki, pow. Kowel Strumiłowa, obok Sokole, Spas obok Dwerniczek, Potasznia niec Zaborczany, gm. Jeżowe, pow. Nisko Za Cerkwią, gm. Bruckenthal, pow. Rawa Za Sanem, gm. Olszanica, pow. Lesko, Zabłocie, wieś, gm. Malin, pow. Dubno, Zaborol, wieś i folwark, gm. Kniahininek, Ruska, obok Karów, Domaszów obok Bachlowa, Średnia Wieś, Ostrów obok Nowosiółki, Knierut pow. Łuck Za Chatką, gm. Żydaczów, pow, Żydaczów, Za Stawem, gm. Husaków, pow. Mościska, Zabłocie, futor, gm. Werba, pow. Dubno, Zaborol, folwark, gm. Półonka, pow. Łuck obok Rogóźno, Zagórszczyzna obok Bolanowice, Lutków obok Detynicze, Kamienica Zaborol, wieś i folwark, gm. Aleksandrja, Za Dąbrową, gm. Dydnia, pow. Brzozów Za Stawem, gm. Bursztyn, pow. Rohatyn, Zabłocie, gm. Antonówka, pow. Sarny pow. Równe Za Dębiną, gm. Świrz, pow. Przemyślany obok Sarnki Dolne Zabłocie, gm. Bielska Wola, pow. Sarny Zaborów, wieś, gm. Czudec, pow. Rzeszów Za Dębiną, folwark, gm. Pohorce, pow. Za Szurą, gm. Berezne, pow Kostopol Zabłocie, gm. Maniewicze, pow. Kowel Zaborze, przysiółek, gm. Skołów, pow. Rudki, obok Czajkowice, rzeka Dniestr Za Świętem, leśniczówka, gm. Zabłocie, Zabłocie, gm. Rafałówka, pow. Sarny Kolbuszowa Za Dolinkami, gm. Żydaczów, pow. pow. Kowel, obok Tur, Jezioro Święte, Zabłocie, futor, gm. Górniki, pow. Kowel Zaborze, wieś i dwór, gm. Hujcze, pow. Żydaczów, obok Tejsarów, Stare Łany Połowycia, Łozowycia Zabłocie, wieś i nadleśnictwo, gm. Rawa Ruska, obok Bożenka Za Działem, gm. Dynów, pow. Brzozów Za Tartakiem, gm. Chodorów, pow. Bóbrka Zabłocie, pow. Kowel, obok Hołubie, Za- Zabramie, wieś, gm. Dubno, pow. Dubno Za Garbem, gm. Dobromil, pow. Dobromil, Za Topolami, futor, gm. Podberezie, pow. lisy, Świżarnie, Weresowiha Zabratówka, wieś, gm. Hyżne, pow. Rz- obok Kropiwnik, Paprotno Horochów Zabłocie, osada, gm. Łanowce, pow. Krze- eszów Za Garby, gm. Suchowola, pow. Brody, Za Wodą, gm. Siedliska, pow. Rawa Ruska, mieniec Zabrnie, osada, gm. Grębów, pow. Tarno- obok Boratyn, Berezyna obok Rzyczki Zabłocie, przysiółek, gm. Zgorany, pow. brzeg Za Gorą, gm. Krasów, pow. Lwów, obok Za Wodą, gm. Nahaczów, pow. Jaworów, Luboml, obok Mielniki, Jawornik Zabrod, gm. Huszcza, pow. Luboml, obok Demnia, Głuchowiec obok Czernilowa, Batogi, Łużki, Romaniki Zabłocie, gm. Husaków, pow. Mościska, Przekurka Za Górą, folwark, gm. Pohorylce, pow. Za Wodą, gm. Synowódzko Wyżne, pow. obok Bolanowice, Góra, Kornie Zabrodem, gm. Datyń, pow. Kowel Przemyślany, obok Stanimirz, Honaczów Stryj Zabłocie, gm. Żurawica, pow. Przemyśl, Zabrodnicze, gm. Niemowicze, pow. Sar- Za Górą, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska, Zabajka, wieś, gm. Głogów, pow. Rzeszów obok Bolestraszyce, Buszkowiczki, Hurec- ny, obok Kaszewo obok Prynada, Sołotwina Zabara, futor i osada młyńska, gm. Sudo- zko Zabrodzie, gm. Łobozew, pow. Lesko Za Górą, gm. Bełżec, pow. Rawa Ruska bicze, pow. Dubno Zabłocie, folwark, gm. Ohladów, pow. Zabrody, futor, gm. Powursk, pow. Kowel Za Groblą, gm. Nawarja, pow. Lwów, obok Zabara, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horo- Radziechów Zabrody, gm. Zabłocie, pow. Kowel, obok Siemionówka, Szczerzec chów Zabłocie, przysiółek, gm. Delejów, pow. Tur Za Groblą, gm. Żelechów Wielki, pow. Ka- Zabara, futor, gm. Deraźne, pow. Kostopol Stanisławów Zabrody, futor, gm. Bielska Wola, pow. mionka Strumiłowa, obok Łodyna Nowa, Zabara, wieś, gm. Uhorsk, pow. Krzemie- Zabłocie, wieś i gajówka, gm. Korytnica, Sarny Horpin niec, obok Dąbrowa, Zaleśce-Szumskie, pow. Włodzimierz, obok kol. Stężarzyce, Zabrody, kolonia, gm. Korytnica, pow. Za Groblą, futor, gm. Podberezie, pow. Fw. Drzeucza, Żołobki Karolówka Włodzimierz, obok Stężarzyce, Czerni- Horochów Zabara, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Łuck Zabłocie, futor I, gm. Datyń, pow. Kowel, awka Za Hajcem, gm. Chodorów, pow. Bóbrka Zabara, folwark,gm. Torczyn, pow. Łuck, obok Ur. Meryny, Ur. Lipiny Zabrody (Berezówka), kolonia, gm. Za Hniłą, gm. Puków, pow. Rohatyn, obok obok Wojutyn, Wydumka, Nieświcz Zabłocie, futor II, gm. Datyń, pow. Kowel, Derażne, pow. Kostopol Ujazd, Wygoda, Sarnki Górne Zabara (Futory Zabarskie), folwark, gm. obok Ur. Słypytyszcze, Rudnia Zabrody, gm. Klesów, pow. Sarny Za Horą (Za Horou), gm. Chorostków, pow. Korzec, pow. Równe, obok Babin, Ta- Zabłoć, wieś, gm. Rafałówka, pow. Sarny, Zabrody, gm. Zgorany, pow. Luboml Kopyczyńce, obok Kraszyńce tarszczyzna, Bohdanówka obok Połonne, Ostrowce Zabrodzie, gm. Rodatycze, pow. Gródek Za Hrudem, gm. Mikołajów, pow. Zabara, folwark, gm. Międzyrzecz, pow. Zabłoćce, wieś i majątek, gm. Grzybowica, Jagielloński Żydaczów, obok Magazyn, Hrebla, Rudniki Równe, obok Krościatyn, Lipki pow. Włodzimierz Zabrodzie, wieś, gm. Górniki, pow. Kowel, Za Janówką, gm. Kozowa, pow. Brzeżany Zabara, wieś, gm. Niemowicze, pow. Sarny Zabłota, gm. Szkło, pow. Jaworów, obok obok Charki, Łuczyce Za Jasieniem, gm. Komarniki, pow. Turka, Zabara, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny Pod Wierchem. Pyrcze Zabrodzie, gm. Krymno, pow. Kowel, obok obok Dziwcze, Zadzielsko, Czerteż Zabara Gościńska, kolonia, gm. Kisielin, Zabłotce, wieś, gm. Ponikowica, pow. Bro- Jarewiszcze, Zamostyszcze, Łypka, Zalis Za Kiczerą, gm. Rozłucz, pow. Turka, obok pow. Horochów dy, obok Pereliski, Wysocko, Czechy Zabrodzie, wieś, gm. Łobozew, pow. Lesko Wołosianka Wielka, Jasienica Zamkowa Zabara Niemiecka, kolonia, gm. Kisielin, Zabłotce, wieś, gm. Malin, pow. Dubno, Zabrodzie, gm. Włodzimierzec, pow. Sar- Za Komarami, gm. Lubień Wielki, pow. pow. Horochów obok Bakorzyn, Pełża, Nosowicze ny, obok Woronki, Podchyszczak Gródek Jagielloński, obok Zawidowice, Zabarowiczyzna, gm. Kołodziejówka, pow. Zabłotce, wieś, gm. Radymno, pow. Zabrodzie, osada, gm. Borowno, pow. Dublanka Skałat, obok Połupanówka, Panasowka Jarosław, obok Zamojsce, Fw. Franipol, Kamień Koszyrski Za Lasem, gajówka, gm. Wołkowce ad Zabaryszki (Zabaryszka), gm. Zubrzec, Drohojów Zabrodzie, futor, gm. Wielka Głusza, pow. Borszczów, pow. Borszczów, obok Sapo- pow. Buczacz, obok Czemerowa, Na Zabłotce, wieś i kolonia, gm. Torczyn, pow. Kamień Koszyrski hów, Niwra Młynkach Łuck, obok Ulaniki, Szepel Zabrudzie, gm. Korytnica, pow. Za Laskiem, gm. Berezne, pow. Kostopol Zabaszła, gm. Skole, pow. Stryj Zabłotce, wieś i dwór, gm. Hermanowice, Włodzimierz Za Łanem, kolonia, gm. Podhajce, pow. Zabawa, przysiółek i dwór, gm. Witków pow. Przemyśl, obok Niżankowice Zabrudzie, gm. Szutowa, pow. Jaworów Podhajce Nowy, pow. Radziechów, obok Byszów, Zabłotce, wieś, gm. Sanok, pow. Sanok Zabrydzie, leśniczówka, gm. Rafałówka, Za Łuhem, gm. Zabłocie, pow. Kowel, Zboiska, Ordów Zabłotce (Zabłocie), gm. Bełz, pow. Sokal, pow. Sarny obok Tur, Selatyna, Podjałynka Zabawa, gm. Stryj, pow. Stryj obok Tuszków Zabryszcze, futor, gm. Kamień Koszyrski, Za Magurą, gm. Żabie, pow. Kosów, obok Zaberestek, gm. Datyń, pow. Kowel Zabłotem, gm. Toporów, pow. Radziechów pow. Kamień Koszyrski Blechowe, Żmijeńskie, Synycia Zaberestki, gm. Laszków, pow. Radziechów, Zabłotne, gm. Sokołówka, pow. Złoczów, Zabrzyście, gm. Brzyski, pow. Jasło Za Mamułami, gm. Białogóra, pow. Gródek obok Rudenko Lackie,, Chmielno, Bad- obok Bołożynów, Czuczmany Zabudów (Zbudów), gm. Ostrów, pow. Jagielloński, obok Cuniów, Powitno eniówka Zabłotne, gm. Folwarki, pow. Złoczow, Lwów, obok Piaski, Łany, Popielany Za Maruszką, gm. Dunajów, pow. Zaberezie (Zabrodzie), wieś, gm. i pow. obok Horodyłów, Jelechowice, Owsisko Zabugiem, sołectwo Ruda Sielecka, gm. Przemyślany, obok Polochów Mały, Kamień Koszyrski, obok Ur. Dworyszcze, Zabłotnie, gm. Kamionka Wołoska, pow. Kamionka Strumiłowa, pow. Kamionka Holerówka, Pletenice Ur. Kawałek, Chmielówko Rawa Ruska Strumiłowa Za Mogiłami, gm. Neudorf, pow. Drohoby- Zabereże, futor, gm. Stepań, pow. Kostopol Zabłotowce, wieś, gm. Młyniska, pow. Zaburze, przysiółek osady Gawliki, gm. cz, obok Bolechowce, Kołpiec Zabereże, gm. Pniów, pow. Nadwórna Żydaczów, obok Bereźnica Królewska, Dobrotwór, pow. Kamionka Strumiłowa Za Mogiłką, gm. Lipica Dolna, pow. Ro- Zabereże, wieś i dwór, gm. Łysiec, pow. Dunajec Polski Zaburze, leśniczówka, gm. Silno, pow. hatyn, obok Sarnki Górne Stanisławów, obok Iwanikówka, Chomi- Zabłotów, miasto, gm. Zabłotów, pow. Łuck Za Mostami, gm. Wojniłów, pow. Kałusz, aków, Pochówka, Tyśmieniczany Śniatyn Zabużańskie Holendry, kolonia, gm. obok Dołpatów, Sychły Zabeszyw Stary, gm. Daszawa, pow. Stryj, Zabłotówka, wieś i dwór, gm. Ułaszkowce, Huszcza, pow. Luboml, obok Adamczuki, Za Ogrodami, gm. Uhersko, pow. Stryj, obok Łotatnik, Carynki, Jaroszyce pow. Czortków, obok Sosolówka, Miłowce Zbereże obok Pietniczany, Szarobury Zabiała, osada, gm. Oleszyce, pow. Lubac- Zabobrówka, gm. Lubitów, pow. Kowel Zabuże, wieś i przysiółek, gm. Dobrotwór, Za Ostrohem, gm. Sianki, pow. Turka, obok zów, obok Uszkowce Zabojki, wieś i dwór, gm. Janówka, pow. pow. Kamionka Strumiłowa, obok Musije, 1 grudnia 2020 - strona 52 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Kuźnia, Sielec Bieńków bromil, obok Suszyca Wielka, Zagórz, wieś, gm. Sanok, pow. Zagrodzie, wieś, gm. Wiśniowiec, Zahorce, wieś, gm. Podhorce, Zabuże, wieś i folwark, gm. Tarnawka Sanok pow. Krzemieniec pow. Złoczów, obok Chwatów, Huszcza, pow. Luboml Zadubrowce, wieś i dwór, gm. Zagórze, wieś, gm. Kałusz, pow. Zagródki, wieś, gm. Ostrów, pow. Jasionów Zacerkowie (Stepowe), futor, gm. Zadubrowce, pow. Śniatyn, obok Kałusz Lwów, obok Szczerzec Zahorce, gm. Dederkały, pow. Zdołbica, pow. Zdołbunów Hańkowce, Krasnostawce Zagórze, przysiółek, gm. Frysz- Zagumienka, gm. Janczyn, pow. Krzemieniec Zachacie (Hrebija), gm. Biały Zadwir, gm. Lubitów, pow. Kowel tak, pow. Krosno Przemyślany, obok Błotnia, Bac- Zahorce Małe, wieś, gm. Dubno, Kamień, pow. Złoczów, obok Zadworze, gm. Stydyń, pow. Kos- Zagórze, wieś, gm. Sokolniki, zów pow. Dubno, obok Tarakanów, Bełżec, Bużek topol pow. Lwów, obok Wołków, Ku- Zagumienki, gm. Kamionka Podłuże Zachackie, gm. Górniki, pow. Zadwórze, wieś, gm. Czarna, hajów Strumiłowa, pow. Kamion- Zahorce Wielkie (Zahorce Duże), Kowel pow. Lesko Zagórze, gm. Manasterz, pow. ka Strumiłowa, obok Iwanki, wieś, gm. Dubno, pow. Dubno Zachamiwje, gm. Górniki, pow. Zadwórze, gm. Krzywcza, pow. Przeworsk Habuniec, Ruda Sielecka Zahorodje, gm. Lubitów, pow. Kowel Przemyśl Zagórze, gm. Koniuszki Siemi- Zagumienki, gm. Pnikut, pow. Kowel Zachirskie, gm. Górniki, pow. Zadwórze, wieś i dwór, gm. Za- anowskie, pow. Rudki Mościska, obok Krukienice, Zahorodysko, gm. Folwarki, pow. Kowel dwórze, pow. Przemyślany, obok Zagórze, wieś i dwór, gm. Ostrożec Złoczów, obok Sasów, Zofiówka, Zachodnie Kwartały, gm. Korzec, Połonice, Połtew, Zasieczna Załoźce, pow. Zborów, obok Zagumienki, gm. Chołojów, Pałkowa Góra, Ożarówka pow. Równe Zady, gm. Dobrowlany, pow. Niżkowce, Seretec pow. Radziechów, obok Horbki Zahorodzie, wieś i osada młyńska, Zachody, gm. Maniewicze, pow. Drohobycz, obok Wołoszcza, Zagórze (Zahorje), osada, gm. Wąskie, Niestanice gm. Wiśniowiec, pow. Krzemie- Kowel Tynów, Hrud Pniewo, pow. Kamień Koszyr- Zagumienniki, gm. Bołoszowce, niec Zachody, osada, gm. Pniewo, Zady, kolonia, gm. Młynów, pow. ski, obok Horodok, Berdycha, Ur. pow. Rohatyn, obok Bouszów, Zahoroszcz, wieś, gm. Zdołbica, pow. Kamień Koszyrski Dubno, obok Pańska Dolina, kol. Łyczyn Niewęgłówka pow. Zdołbunów Zachody Borokskie, futor, gm. Szczęśliwe Zagórze Dobrzańskie, gm. Ad- Zagwóźdź, wieś i dwór, gm. Zahoród, futor, gm. Bereźne, pow. Chocieszów, pow. Kamień Ko- Zady, gm. Górniki, pow. Kowel amówka, pow. Jarosław, obok Pasieczna, pow. Stanisławów, Kostopol, obok Ur. Deptiur, Ur. szyrski Zadyby, gm. Krymno, pow. Kow- Dobra, Ożgi, Iwanki obok Pacyków, Leonowka Zahrada, Krzeszewo, Jabłonka Zachora, gm Lubitów, pow. Kow- el Zagórze Knihynickie, wieś i Zahaćkie, futor, gm. Górniki, Zahorów Nowy, wieś, gm. el Zadyby, wieś i folwark, gm. dwór, gm. Knihynicze, pow. Ro- pow. Kowel, obok Wyżyczno, Chorów, pow. Horochów, obok Zachoromce, futor, gm. Bielska Turzysk, pow. Kowel, obok Horo- hatyn Doroszewo, Bereza Zahajce, kol. Horochówka Wola, pow. Sarny, obok Ur. Podo- delec, kol. Lubiatyn, Harusza Zagórze Konkolnickie, wieś Zahajce, wieś, gm. Chorów, pow. Zahorów Stary, wieś, gm. grodzie, Ur. Moszczanica Zadynowyny, gm. Siedliszcze, i dwór, gm. Konkolniki, pow. Horochów, obok Nowy Zahorów, Chorów, pow. Horochów Zachrada, gm. Datyń, pow. Kowel pow. Kowel Rohatyn, obok Chochoniów, Zaszczytów Zahotycze, gm. Ratno, pow. Zachwiszczanie, gm. Górniki, Zadzielsko, wieś, gm. Zawad- Jabłonów Zahajce, wieś i dwór, gm. Siółko, Kowel pow. Kowel ka, pow. Turka, obok Dziwcze, Zagórze Polskie, gm. Oleszów, pow. Podhajce Zahraskieje, gm. Górniki, pow. Zaciemne, gm. Pohorylce, pow. Wyżny Koniec pow. Tłumacz Zahajce Małe, wieś i klasztor, gm. Kowel Przemyślany, obok Hanaczów, Zagajce, wieś, gm. Chorów, pow. Zagrąby, gm. Pruchnik, pow. Dederkały Wielkie, pow. Krzem- Zahrebelna, gm. Poczajów, pow. Łahodów Horochów Jarosław, obok Kramarzówka, ieniec, obok Szumbar, Miziuryńce Krzemieniec Zacisze, folwark, gm. Tesłuhów, Zagaje, gm. Kisorycze, pow. Sar- Osiny Zahajce Wielkie, wieś i folwark, Zahrebla, przysiółek, gm. pow. Dubno ny Zagrebla, osada, gm. Małnów, gm. Dederkały Wielkie, pow. Bereźce, pow. Krzemieniec Zacisze, osada, gm. Warkowicze, Zagaje, kolonia, gm. Krupiec, pow. Mościska, obok Kalników, Krzemieniec, obok Temnohajce Zahrybel, gm. Lubieszów, pow. pow. Dubno pow. Dubno, obok Stanisławy, Kowaliki Zahaje, kolonia, gm. Czaruków, Kamień Koszyrski, obok Cyr, Zacisze, folwark, gm. Sidorów, Pasieki, Żabokrzyki Małe Zagrobela, gm. Podwłoczyska, pow. Łuck Załuszcze, Podwerje pow. Kopyczyńce, obok Zagaje, wieś, gm. Podberezie, pow. Skałat, obok Dorofijówka, Zahajecki Futor, futor, gm. Zahumenki, gm. Lubitów, pow. Krzyweńkie, Wasylków pow. Horochów, obok Pieczych- Frydrychówka Zdołbica, pow. Zdołbunów Kowel Zacisze, wieś, gm. Pulemiec, wosty, Bodzianów, Skabarowszc- Zagrobela, dwór, gm. Tarnopol, Zahajny, futor, gm. Warkowicze, Zahumienki, gm. Wierzchnia, pow. Luboml, obok Piszcza, Jezi- zyzna, Ochłopów pow. Tarnopol pow. Dubno pow. Kałusz, obok Zbora, Ku- oro Łukie Zagaje, gm. Hoszany, pow. Rud- Zagrobelka, futor, gm. Zabłocie, Zahajpol, wieś i dwór, gm. linka Zacisze, folwark, gm. Poddębce, ki, obok Dubanowce, Jaremków, pow. Kowel Gwoźdźiec Miasto, pow. Zahutyń, wieś, gm. Sanok, pow. pow. Łuck Bieńkowa Wisznia Zagrobelka, gm. Stydyń, pow. Kołomyja, obok Podhajczyki, Sanok Zacisze, wieś, gm. Silno, pow. Zagaje Dąbrowa, wieś, gm. Kru- Kostopol Kobylec Zahwizdnica, futor, gm. Soszycz- Łuck, obok Znamirówka, Fw. piec, pow. Dubno Zagrobelka, gm. Pomorzany, Zahale, futor, gm. Klesów, pow. no, pow. Kamień Koszyrski, obok Wydymer Zagajecki, gm. Zdołbica, pow. pow. Zborów, obok Bubszczany, Sarny, obok Chworozbyt, Ur. Wieszka, Sołonina Zacisze, kolonia, gm. Trościaniec, Zdołbunów gajówka Hryncusek Gnojno Zaimła, przysiółek, gm. Lubycza pow. Łuck, obok kol. Cegielnia, Zagajnik (Zagaje, Zahaje), gm. Zagrobelki Zarwanickie, gm. Zahałom, futor, gm. Kisorycze, Królewska, pow. Rawa Ruska kol. Krakowszczyzna Czaruków, pow. Łuck, obok Mar- Wiśniowczyk, pow. Podhajce, pow. Sarny, obok Halica, Row- Zaiwanicze, gm. Bielska Wola, Zacisze, gm. Stare Koszary, pow. janówka, Wigurycze, Szptachy obok Dobropote, Mateuszówka iszcze, Podhałom pow. Sarny Kowel Zagajnik, kolonia, gm. Zagrobla, gm. Lubaczów, pow. Zaharówka, wieś, gm. Kołki, Zaizie, gm. Datyń, pow. Kowel Zaczańskie, gm. Krymno, pow. Trościaniec, pow. Łuck, obok Lubaczów pow. Łuck, obok Jabłonka Wiel- Zajama, gm. Górniki, pow. Kowel Kowel Łąka, kol. Wydranka, ko. Zagrobla, gm. Wielkie Oczy, pow. ka, Dołżyca, Hrady Zajasnów, wieś, gm. Zawadka, Zaczenecze, wieś i folwark, gm. Przebrodź, Ur. Zagajnik Jaworów Zahata, gm. Bełz, pow. Sokal, pow. Turka, obok Mołdawsko, Maciejów, pow. Kowel Zageteszcza, gm. Datyń, pow. Zagrobla, przysiółek, gm. Ottyn- obok Siebieczów, Piwowszczyz- Beregowiec, Wołczaniki Zaczernie, wieś, gm. Trzebowni- Kowel ia, pow. Tłumacz na Zajastrzebiszcze, gm. Zabłocie, sko, pow. Rzeszów Zaglinki (Glinianki), wieś, gm. Zagrobla, przysiółek wsi Łodyna Zahatka, gm. Szczurowice, pow. pow. Kowel Zadarów, wieś i dwór, gm. Uście Oleck, pow. Włodzimierz Nowa, gm. Żelechów Wielki, Radziechów, obok Strzelmicze, Zajasynywje, gm. Górniki, pow. Zielone, pow. Buczacz, obok Zagłobin, osada wojskowa, gm. pow. Kamionka Strumiłowa Smarzów Kowel Krasiejów, Łazarówka, Nizkołyzy Olesk, pow. Włodzimierz Zagroda, gm. Siedliska, pow. Zahatka, kolonia, gm. Weba, pow. Zajazd, przysiółek, gm. Wiszen- Zadąbrowa, kolonia, gm. Szc- Zagłodki, gm. Mrzygłód, pow. Rawa Ruska Włodzimierz, obok Czarny Las, ka, pow. Gródek Jagielloński zurzyn, pow. Łuck, obok Krzy- Sanok, obok Hłomcza Zagroda, sołectwo Lubno, gm. Popówka Zajaźwiniec, gm. Kisorycze, pow. wule, Olszanów, Anielówka Zagłynnia, gm. Lubitów, pow. Dynów, pow. Rzeszów Zahatki, gm. Nowe Miasto, pow. Sarny Zadąbrowie, wieś i dwór, gm. Kowel Zagrodeczki, gm. Sądowa Dobromil, obok Komarowice Zające, osada, gm. Radawa, pow. Radymno, pow. Jarosław, obok Zagorówka, wieś, gm. Kołki, Wisznia, pow. Mościska, obok Zahattie, gm. Lubitów, pow. Jarosław Drohojów, Sośnica pow. Łuck Dmytrońce, Koniuszki Kowel Zające, przysiółek, gm. Wierzbi- Zadąbrowie, kolonia, gm. Zagóra, gm. Dziatkiewicze, pow. Zagrodki, gm. Zabłocie, pow. Zahattie, gm. Siedliszcze, pow. any, pow. Jaworów, obok Kistec- Rafałówka, pow. Sarny, obok Równe Kowel Kowel zki, Chlany, Koty Majunicze, kol. Długie Pole, kol. Zagóra, gm. Siedliszcze, pow. Zagrody, przysiółek, gm. Radym- Zahatyszcza, gm. Datyń, pow. Zające, gm. Lipsko, pow. Lubac- Osy Bród Kowel no, pow. Jarosław Kowel zów, obok Lasowa, Zaniemica Zade, gm. Siedliszcze, pow. Kow- Zagóra, gm. Lipsko, pow. Lubac- Zagrody, gm. Oleszyce, pow. Lu- Zahirje, gm. Datyń, pow. Kowel Zajączki, gm. Turówka, pow. el zów, obok Brusno Stare, Klebańce baczów Zahirska, gm. Górniki,pow. Kow- Skałat, obok Łuka Mała Zadebra, gm. Świrz, pow. Zagóra, sołectwo Pawłokoma, Zagrody, gm. Lipsko, pow. Lu- el, obok Komarowo, Koniszcze Zajączówka, wieś, gm. Powursk, Przemyślany, obok Miasteczko, gm. Dynów, pow. Rzeszów bacczów, obok Martynówka, Zahłusze, wieś, gm. Wielka pow. Kowel, obok Hruszówno, Chlebowice Świrskie Zagóra, gm. Pomorzany, pow. Złomy, Huta Stara Głusza, pow. Kamień Koszyrski, Hulewicze Zademle, osada, gm. Antonówka Zborów, obok Kuczkadyna, Zagrody, wieś, gm. Sądowa obok Szczytyn, Ur. Pietnicze, Ur. Zajączyce (Zajęczyce), wieś i nad Horyniem, pow. Sarny Horczyński, Kudryczka, Żabin Wisznia, pow. Mościska, obok Kamień Koszyrski folwark, gm. Chorów, pow. Horo- Zaderewacz, wieś, gm. Sokołów, Zagórce, kolonia, gm. nieznana, Kałużany, Capy Zahłynicz, przysiółek wsi Tuc- chów, obok Tworenicze, kol. Ba- pow. Stryj, obok Lisowice, pow. Podhajce Zagrody, gm. Jeżowe, pow. Nisko zne, gm. Dobrzanica, pow. konówka Czołhany Zagorce (Zahorce), wieś, gm. Zagrody, gm. Piwniczna, pow. Przemyślany Zajce, futor, gm. Bereźce, pow. Zadni Las, gm. Antonówka, pow. Dederkały Wielkie, pow. Krze- Nowy Sącz Zahoczewie, wieś, gm. Hoczew, Krzemieniec, obok Fw. Dąbrowa, Sarny mieniec, obok Michałówka, Zagrody, gm. Orzechowce, pow. pow. Lesko Dunajów Zadniestrze, wieś, gm. Sambor, Juśkowce Przemyśl Zahołycia, gm. Wysocko Wyżne, Zajmysko, futor, gm. Warkow- pow. Sambor Zagóreczko, wieś, gm. Chodorów, Zagrody, gm. Przeworsk, pow. pow. Turka icze, pow. Dubno Zadniszówka, wieś, gm. pow. Bóbrka, obok Dobrowlany Przeworsk Zahora, osada, gm. Lubieszów, Zakały, gm. Kamionka Wołoska, Podwłoczyska, pow. Skałat Zagórszczyzna, gm. Żydaczów, Zagrody, gm. Głogów, pow. Rz- pow. Kamień Koszyrski pow. Rawa Ruska Zadołynje, gm. Datyń, pow. Kow- pow. Żydaczów, obok Rogóźno, eszów Zahorb, gm. Sijańce, pow. Zakałyttie, futor, gm. Bereźne, el Karolówka, Bereźnica Królewska Zagrody, gm. Racławówka, pow. Zdołbunów pow. Kostopol Zadowga, futor, gm. Chocieszów, Zagóry (Zagórze), przysiółek, Rzeszów Zahorby, osada, gm. Małnów, Zakamień, gm. Pohorylce, pow. pow. Kamień Koszyrski gm. Racławówka, pow. Rzeszów, Zagrody, gm. Tyczyn, pow. Rz- pow. Mościska, obok Kowaliki, Przemyślany, obok Podjarków, Zadół, gm. Bąkowice, pow. Do- obok Wola Zgłobieńska eszów Ryczka, Horbki Stanimirz www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 53 Zakamień, gm. Niemowicze, Buczacz, obok Przewłoka, Czercze, Potok pow. Zborów Zamczysko, kolonia, gm. Malin, pow.Sarny Żurawińce, Rukomysz Zalipowo, futor, gm. Szack, pow. Załubań, gm. Datyń, pow. Kowel pow. Dubno Zakarczma, gm. Domaradz, pow. Zalesie, wieś i dwór, gm. Luboml, obok Butmer, Jez. Białe Załuchów, wieś, gm. Wielka Zamczysko, wieś, gm. Sudobicze, Brzozów Kolędziany, pow. Czortków Zalipów, kolonia, gm. Kostopol, Głusza, pow. Kamień Koszyrski, pow. Dubno, obok Pieszczanka, Zakącie, gm. Lisie Jamy, pow. Zalesie, kolonia, gm. Warkow- pow. Kostopol, obok Kotowszc- obok Poczapy Załuchowskie, Ur. Nosowica Stara Lubaczów icze, pow. Dubno, obok Listwin, zyzna, Ur. Noczabały Osowe Hrudy Zamczysko, gm. Sądowa Wisz- Zakącie, gm. Żurawica, pow. Zbytyń Zalipskie, gm. Lu- Załucze, wieś i dwór, gm. Turyl- nia, pow. Mościska Przemyśl Zalesie, przysiółek i dwór, gm. boml, pow. Luboml cze, pow. Borszczów, obok Pod- Zamczysko (Burgthal), gm. Zakońciny, gm. Nowe Miasto, Janów, pow. Gródek Jagielloński Zalis, gm. Krymno, pow. Kowel filipie, Wierzbówka Białogóra, pow. Gródek pow. Dobromil Zalesie, kolonia i leśniczówka, Zalisie, gm. Lubitów, pow. Kowel Załucze nad Czeremoszem, wieś i Jagielloński Zakąt, gm. Żurawica, pow. gm. Bereźne, pow. Kosto- Zalisie, gm. Stepań, pow. Kostopol dwór, gm. Załucze, pow. Śniatyn, Zamczyszcze, gm. Delatyn,pow. Przemyśl pol, obok Sarkówka, Hołubne, Zalisje, gm. Datyń, pow. Kowel obok Kniaże, Serafińce Nadwórna, obok Lubiźnia Zakąt, kolonia, gm. Buderaż, Nadzieliszcze Zaliski, gm. Szczurowice, pow. Załucze nad Prutem, wieś i dwór, Zameczek, gm. Bełz, pow. Sokal pow. Zdołbunów, obok Czernia- Zalesie, wieś, gm. Pulemiec, pow. Radziechów gm. Matyjowce, pow. Kołomyja, Zameczek, wieś i dwór, gm. Wola wa, Mosty Luboml, obok Koszary, Olszanka, Zaliski, gm. Daszawa, pow. Stryj obok Siemakowce, Debesławce, Wysocka, pow. Żółkiew, obok Zakiczera, gm. Komarniki, pow. Jezioro Pulemieckie (Pulmo) Zalisok, gm. Lubitów, pow. Kow- rzeka Prut Horłaj, Podderewenka, Borowe, Turka Zalesie, gm. Bereżce, pow. Krze- el Załug, gm. Datyń, pow. Kowel Wiązowa Zakliczyn, przysiółek, gm. Nad- mieniec Zalisom, gm. Kisorycze, pow. Załug, gm. Zabłocie, pow. Kowel Zamek, wieś i dwór, gm. Magi- ole, pow. Krosno Zalesie, gm. Tuczyn, pow. Równe Sarny Załuh, gm. Wierzbiany, pow. Ja- erów, pow. Rawa Ruska, obok Zaklucze, futor, gm. Kisorycze, Zalesie, wieś, gm. Czarna, pow. Zalisy, wieś, gm. Zabłocie, pow. worów, obok Zawadów Monasterek, Zabawa pow. Sany, obok Fut. Czerośnicki, Łańcut Kowel Załuh, gm. Siedliska, pow. Rawa Zamgły, gm. Datyń, pow. Kowel Miodne, Snowidowicze Zalesie, kolonia, gm. Silno, Zaliście, wieś, gm. Stare Koszary, Ruska, obok Łuh, Prusie Zamiechów, wieś i dwór, gm. Zakład Doświadczalny, gm. pow. Łuck, obok Halinówka, pow. Kowel, obok Paryduby, Załukawiec, gm. Deraźne, pow. Chłopice, pow. Jarosław, obok Niemowicze, pow. Sarny Chołoniewicze Tupały, Fw. Zacira Kostopol, obok Hłuboczek, kol. Dobkowice, Lutków Zakłymie, futor, gm. Bereźne, Zalesie, wieś, gm. Jeżowe, pow. Zaliście, wieś, gm. Turzysk, pow. Sitnica, kol. Józefin Zamiejska, gm. Sambor, pow. pow. Kostopol Nisko Kowel, obok Klusk, Tahaczyn Załuki, osada, gm. Buderaż, pow. Sambor Zakłyżew, osada, gm. Nisko, pow. Zalesie, wieś, gm. Prałkowce, Zalisce (Zaliśce), wieś, gm. Zdołbunów Zamienie, majątek, gm. Lu- Nisko pow. Przemyśl Rożyszcze, pow. Łuck Załukiew, wieś, gm. Błudniki, bieszów, pow. Kamień Zakohucze, folwark, gm. Pasiec- Zalesie, gm. Oleszyce, pow. Lu- Zaliście Nowe, wieś, gm. pow. Stanisławów, obok Niel- Koszyrski,obok Zastawie, Podo- zna, pow. Stanisławów, obok baczów Rożyszcze, pow. Łuck, obok Fry- epiec, Halicz lecie Pawełcze, Jamnica Zalesie, gm. Miejsce Piastowe, drychówka, Użowa Załuski Młyn, osada młyńska, Zamieszczyzna, przysiółek, gm. Zakomarze, wieś i dwór, gm. pow. Krosno Zaliście Stare, wieś, gm. gm. Sudobicze, pow. Dubno Krupiec, pow. Dubno Ożydów, pow. Złoczów Zalesie, gm. Zarzecze, pow. Prze- Rożyszcze, pow. Łuck, obok Załuszcze, gm. Lubieszów, pow. Zamiszki, futor, gm. Tesłuhów, Zakopce, przysiółek, gm. Lubac- worsk Krowatka, Gniłe Błoto Kamień Koszyrski, obok Cyr, pow. Dubno zów, pow. Lubaczów Zalesie, gm. Chołojów, pow. Zaliwki, przysiółek, gm. Koni- Zahrybel Zamiszki, kolonia, gm. Mikulic- Zakopce, gm. Turka, pow. Turka Radziechów, obok Niestanice, uszki, pow. Rohatyn, obok Ujazd, Załuż, wieś i dwór, gm. Sanok, ze, pow. Włodzimierz Zakościele, wieś, gm. Mościska, Terezja, Rakowiska, Babicze Sarnki Górne pow. Sanok Zamkowe Dumycze, gm. Magi- pow. Mościska Zalesie, wieś, gm. Słocina, pow. Zaliwniki, futor, gm. Szack, pow. Załuże, wieś, folwark i erów, pow. Rawa Ruska Zakościół, gm. Domaradz, pow. Rzeszów Luboml leśniczówka, gm. Sudobicze, Zamlicze, wieś i folwark, gm. Brzozów Zalesie, kolonia, gm. Zdołbica, Zalucie, futor, gm. Krymno, pow. pow. Dubno, obok Trościaniec, Chorów, pow. Horochów, obok Zakoty, wieś, gm. Nowomalin, pow. Zdołbunów Kowel, obok Świniary, Pastusze Komaszówka, Obhów, Hradki Biskupice, kol. Wiktorówka pow. Zdołbunów, obok Chodaki, Zalesie, wieś i dwór, gm. Złoczów, Zalucie, futor, gm. Borowno, Załuże, wieś, gm. Mszana, pow. Zamłynie, gm. Ustrzyki Dolne, Wilja pow. Złoczów, obok Jasionowce, pow. Kamień Koszyrski Gródek Jagielloński, obok Stron- pow. Lesko, obok Jasień, Jałowe Zakoty, zaścianek, gm. Buderaż, leśniczówka Lepka Woda Zalucie, futor, gm. Chocieszów, na, Malczyce Zamłynie, wieś i osada młyńska, pow. Zdołbunów Zalesie, osada, gm. Suchowo- pow. Kamień Koszyrski Załuże, wieś, gm. Szkło, pow. Ja- gm. Bereźce, pow. Luboml Zakrateń, futor, gm. Datyń, pow. la, pow. Brody, obok Boratyn, Zalucie, osada, gm. Kamień Ko- worów, obok Cetula, Kotały Zamłynie, osiedle, gm. Luboml, Kowel Brzezina, Czernica szyrski, pow. Kamień Koszyrski Załuże, wieś, gm. Szumsk, pow. pow. Luboml Zakreniczyna, kolonia, gm. Zalesie Kuropieckie, wieś i dwór, Zaluta, gm. Górniki, pow. Kowel Krzemieniec, obok Bacale, Zamłynie, osada młyńska, gm. Bereźce, pow. Krzemieniec gm. Koropiec, pow. Buczacz, Załan, gm. Siedliszcze, pow. Waśkowce, Rachmanów Klesów, pow. Sarny Zakręcie, gm. Tryńcza, pow. obok Weleśniów, Zrembówka, Kowel Załuże, gm. Olszanica, pow. Les- Zamłynie, gm. Bielska Wola, Przeworsk Lipniki, Pod Jaworem Załanów, wieś i dwór, gm. ko pow. Sarny, obok Czercienycia, Zakrót, gm. Górniki, pow. Kowel Zalesiszcze, futor, gm. Cho- Podkamień, pow. Rohatyn, obok Załuże, wieś i dwór, gm. Lisie Jezierce, Ur. Czysta Ladyna, G. Zakrugom, gm. Datyń, pow. cieszów, pow. Kamień Koszyrski, Dziczki, Ruda Jamy, pow. Lubaczów, obok An- Horodok Kowel obok Jezioro Orzechowskie, Ur. Załany, gm. Podmichale, pow. toniki Zamłynie, wieś, gm. Mizocz, Zakruh, futor, gm. Klesów, pow. Charówka, Ur. Kornać Kałusz, obok Rypienka, Ja- Załuże, gm. Żurów, pow. Rohatyn, pow. Zdołnunów, obok Bodiaki, Sarny Zaleska Wola, gm. Radymno, worówka obok Kołokolin, Fredorówka Wolica, Ztubło Zakruże, futor, gm. Klesów, pow. Jarosław Załaski, gm. Żohatyn, pow. Do- Załuże, wieś i dwór, gm. Rohatyn, Zamłynie, gm. Lubieszów, pow. pow. Sarny, obok Ur. Temna, Ur. Zaleski, gm. Antonówka nad bromil, obok Piątkowa, Jasienica pow. Rohatyn Kamień Koszyrski, obok By- Zabrodzie, Tomaszgród Horyniem, pow. Sarny, obok Ro- Sufczyńska Załuże, gm. Bylice, pow. Sambor, chów, Sokołowe Gniazdo, Ur. Zakruże, gm. Lubitów, pow. manówka, Dołhe Załomy Załawie, wieś, gm. Jarosławicze, obok Rogóźno, Rajtarowice Łamarycha Kowel Zaleszany, wieś, gm. Dąbrowica, pow. Dubno, obok Ostrożec, Załuże, wieś i folwark, gm. Lu- Zamłyniec, gm Lubikowicze, Zakrzewce, wieś, gm. Tarnowica pow. Sarny, obok Krzywica, Kniahininek, Świszczów bikowicze, pow. Sarny, obok Ur. pow. Sarny Polna, pow. Tłumacz Hrycki Załawie, wieś i leśniczówka, Lipniki, Ur. Wielkie Zamłynje, gm. Klesów, pow. Sar- Zakrzewszczyzna, folwark, gm. Zaleszany, wieś i dwór, gm. Zbyd- gm. Kisorycze, pow. Sarny, obok Załuże, wieś, gm. Korytnica, ny Zdołbica, pow. Zdołbunów niów, pow. Tarnobrzeg Pereseczyna, futor Krutyłowski pow. Włodzimierz, obok Wólka Zamnyk, gm. Datyń, pow. Kowel Zakrzów, wieś, gm. Tarnobrzeg, Zaleszańska, leśniczówka, gm. Załawie, wieś, gm. Trembowla, Wydraniecka, Uściług Zamoch, gm. Datyń, pow. Kowel pow. Tarnobrzeg Lubikowicze, pow. Sarny pow. Trembowla Załuże, przysiółek, gm. Mizocz, Zamoczek, gm. Kisorycze, pow. Zakupki, gm. Wielka Głusza, Zaleszczyki, miasto, gmina i Załawiszcze, kolonia, gm. An- pow. Zdołbunów Sarny pow. Kamień Koszyrski powiat Zaleszczyki, woj. Tar- tonówka nad Horyniem, pow. Załuże, wieś i dwór, gm. Załuże, Zamogile, kolonia, gm. Cza- Zakupni, gm. Krymno, pow. nopol Sarny, obok kol. Purbejówka, kol. pow. Zbaraż ruków, pow. Łuck, obok Jamki, Kowel Zaleszczyki Małe, wieś i dwór, Setkówka Załuże (Załuh), wieś i Mieczysławów Litewski, Siedmi- Zakurzynka, osada, gm. Jarocin, gm. Jazłowiec, pow. Buczacz, Załazek, gm. Dubiecko, pow. leśniczówka, gm. Włodzimierzec, arki pow. Nisko obok Pomorce, Leszczańce Przemyśl pow. Sarny, obok Huta Stepen- Zamojsce, wieś i dwór, gm. Rad- Zakuszkowa, gm. Mrzygłód, pow. Zaleszczyki Stare, wieś, gm. Za- Załazie, gm. Gnojnice, pow. Ja- godzka, Stepeńgód ymno, pow. Jarosław Sanok leszczyki, pow. Zaleszczyki worów, obok Hruszowice, Juha- Załużje, gm. Kisorycze, pow. Zamorocze, gm. Dąbrowica, pow. Zakuście, futor, gm. Stepań, pow. Zaleśce, wieś i dwór, gm. Chodor- ny, Kalników Sarny Sarny, obok Błoto Babi Mech, Ur. Kostopol, obok Siedlisko, Huta ów, pow. Bóbrka, obok Czrtorja, Załazie, wieś, gm. Wielka Głusza, Załużny, gm. Magierów, pow. Dobry Bór Stepańska Brodatycze, rzeka Stryj pow. Kamień Koszyrski, obok Rawa Ruska, obok Ławryków, Zamostecze (Zamostycze), kolo- Zaladom, gm. Kisorycze, pow. Zaleśce Szumskie, wieś, gm. Bg. Krynica, Chmielewo Horajec nia, gm. Huszcza, pow. Luboml, Sarny Uhorsk, pow. Krzemieniec Załeżejskie, gm. Górniki, pow. Załys, gm. Szack, pow. Luboml, obok Równo, Jankowce Zaladyny (Zaladzin), futor, gm. Zaleśce Wiśniowieckie, wieś, gm. Kowel obok Świtaź, Brzezina Zamostok, gm. Siedliszcze, pow. Bielsko Biała, pow. Sarny, obok Wiśniowiec, pow. Krzemieniec Załęg, gm. Lisie Jamy, pow. Lu- Załyszewskie, gm. Górniki, pow. Kowel Ur. Szczokiw Zależyskie (Zależeński), futor, baczów Kowel Zamostowa, kolonia, gm. Zalanka (Żelanka), wieś i kolonia, gm. Górniki, pow. Kowel, obok Załęże, wieś, gm. Załęże, pow. Załyśkie, gm. Datyń, pow. Kowel Brzeżany, pow. Brzeżany, obok gm. Tuczyn, pow. Równe Chwoja, Howiczewo, Sukacz Jasło Zamale, gm. Pulmo, pow. Lu- leśniczówka Zwierzyniec, Chatki Zalasce, gm. Huszcza, pow. Lu- Zalibówka (Zalubówka), wieś, Załęże, przysiółek, gm. Słocina, boml, obok Chmieliszcze, Cu- Zamosty, kolonia i folwark, boml gm. Buderaż, pow. Zdołbunów, pow. Rzeszów powa, Ur. Zaozire gm. Werba, pow. Włodzimierz Zalesice (Zalesiszcze), kolonia, obok Wolica, Mała Moszczanica, Załokieć, wieś, gm. Podbuż, pow. Zamałynje, gm. Datyń, pow. Wołyński, obok Ruda, gm. Lubieszów, pow. Kamień Ko- Dermanka Drohobycz Kowel Stanisławówka, kol. Anusin szyrski, obok Zapole, Wiazowno Zalin, gm. Stydyń, pow. Kostopol Załomy, futor, gm. Antonówka, Zamczyska, gm. Olesza, pow. Rudzki Zalesie, wieś i dwór, gm. Ger- Zalinowo, futor, gm. Szack, pow. pow. Sarny Tłumacz, obok Horyhlady Zamostyszcze, kolonia, gm. makówka, pow. Borszczów, obok Luboml Załosełycia, gm. Lubitów, pow. Zamczysko, wieś, gm. Dubno, Bereźne, pow. Kostopol, obok Szestowce, Młynówka Zalipie, wieś i dwór, gm. Rohatyn, Kowel pow. Dubno, obok Krzywucha, Jabłonna, Demidów-Lasek, Zalesie, gm. Jezierzany, pow. pow. Rohatyn, obok Podgrodzie, Załoźce, miasto, gm. Załoźce, Zniesienie Hruszówka 1 grudnia 2020 - strona 54 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Zamostyszcze, futor, gm. Krymno, pow. Kamień Koszyrski, obok Komorowo, Toj- Zbaraż, obok Szymkowce, Mosurowce Zarzeka, kolonia, gm. Lubieszów, pow. Kowel, obok Lutka, Mokre kut Zarudka, przysiółek, gm. Zborów, pow. Kamieś Koszyrski, obok Fw. Rudka, Ur. Zamostyszcze Małe, gm. Berezne, pow. Zaprypecie, futor, gm. Chocieszów, pow. Zborów Surowin Kostopol Kamień Koszyrski, obok Załuchów Zarudki, gm. Pieniaki, pow. Brody, obok Zarzekowice, wieś, gm. Trześń, pow. Tar- Zamosze, futor, gm. Górniki, pow. Kowel, Zaprzekop, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Szyszkowce, Czepiele nobrzeg obok Kliny, Ur. Podgrusze, Fut. Brody Zapucze, gm. Lubitów, pow. Kowel Zarudle, kolonia, gm. Werba, pw. Zarzyck, wieś i dwor, gm. Dziatkiewicze, Zamoście, wieś, gm. Maniewicze, pow. Zapukałowo, gm. Krymno, pow. Kowel Włodzimierz pow. Równe, obok Szpaków Wielki, Tus- Kowel, obok Bagno Turniaki, Karasin, Zapust, futor, gm. Werba, pow. Dubno Zarudne, gm. Luboml, pow. Luboml zebin, Janiewicze Duczyn Zapust, kolonia, gm. Chorów, pow. Horo- Zarudnia, gm. Datyń, pow. Kowel Zasanie, osada, gm. Nisko, pow. Nisko Zamoście, futor, gm. Powursk, pow. Kow- chów, obok Szelwów, Zajęczyce Zarudzie, wieś, gm. Warkowicze, pow. Zasieczna, osada, gm. Zadwórze, pow. el, obok Szkurat Krzywin (Krysielin), Zapust, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horo- Dubno, obok Białobrzeże, Mokre, Przemyślany Mielnica chów Kościaniec Zasiedlisko, futor, gm. Siedliszcze, pow. Zamoście, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck Zapust, gm. Luboml, pow. Luboml Zarudzie, wieś i folwark, gm. Kołodno- Kowel Zamoście, wieś, gm. Gliniany, pow. Zapust, kolonia, gm. Młynów, pow. Dubno Lisowszczyzna, pow. Krzemieniec, obok Zasielewo, futor, gm. Górniki, pow. Kowel Przemyślany Zapust, futor, gm. Podberezie, pow. Horo- Witkowce, Oleszkowce Zaskoczna, gm. Datyń, pow. Kowel Zamościska, osada, gm. Tesłuhów, pow. chów Zarudzie, futor, gm. Katerburg, pow. Krze- Zaskorodzina, futor, gm. Lubieszów, Dubno Zapust, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Łuck mieniec pow. Kamień Koszyrski, obok Uhrynicze, Zamość, gm. Maniewicze, pow. Kowel Zapust, gm. Lubitów, pow. Kowel Zarudzie, gm. Sijańce, pow. Zdołbunów Nawałek Zamotwica, gm. Wielka Głusza, pow. Zapust, gm. Międzyrzec, pow. Równe Zarudzie, wieś i dwór, gm. Jankowce, pow. Zasław, wieś i dwór, gm. Sanok, pow. Sa- Kamień Koszyrski, obok Mała Głusza Zapust, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Tarnopol, obok Obarzańce, Grobla nok Zamszany, wieś i nadleśnictwo, gm. Datyń, Zapust, przysiółek, gm. Wierzbiany, pow. Zarudzie, wieś i dwór, gm. Czernichowce, Zasławek, kolonia, gm. Werba, pow. pow. Kowel Jaworów pow. Zbaraż, obok Stryjówka, Wałachówka, Włodzimierz, obok Dubniki, Anusin, Moc- Zamulińce, wieś i dwór, gm. Matyjowce, Zapust, gm. Dunajów, pow. Przemyślany, Ochrymowce zyska pow. Kołomyja obok Nowosiółka Zarudzie, miasteczko i dwór, gm. Zasławie, futor, gm. Kołki, pow. Łuck, Zamuła, leśniczówka, gm. Włodzimierzec, Zapust, folwark, gm. Kaczanówka, pow. Zborów, pow. Zborów, obok Korszyłów, obok Telcze, Krasnowola pow. Sarny Skałat, obok Zarubińce, Ostapie Ławrykowce, Jezierzanka Zasłucz, osada, gm. Dąbrowica, pow. Sarny Zamutoszcze, gm. Lubitów, pow. Kowel Zapust, gajówka, gm. Uhersko, pow. Stryj, Zarutka, gm. Krasne, pow. Złoczów, obok Zasnycze, gm. Bielska Wola, pow. Sarny, Zamutwickie, gm. Datyń, pow. Kowel obok Wolica, Pietniczany Stronibaby, Uciszków obok Jezierce, Podmłynie, Zamłynie, Ol- Zamydweże, gm. Luboml, pow. Luboml Zapust, leśniczówka, gm. Poryck, pw. Zaruże, gm. Dąbrowica, pow. Sarny chowe Zanakot, gm. Berezne, pow. Kostopol Włodzimierz Zarwanica, wieś i dwór, gm. Wiśniowczyk, Zasmyki, kolonia, gm. Lubitów, pow. Kow- Zanakotem, gm. Kisorycze, pow. Sarny Zapust, gm. Mosty Wielkie, pow, Żółkiew, pow. Podhajce el, obok Stanisławówka, kol. Gruszówka Zaniemica, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska obok Karczemka, Worożbyn Zarwanica, wieś i dwór, gm. Płuhów, Zasnyki, gm. Maniewicze, pow. Kowel Zaniwiszcze, folwark, gm. Kamień Ko- Zapust Boratyński, kolonia, gm. Torczyn, pow. Złoczów, obok Strutyn, Łuka, Zasobicki, gm. Kisorycze, pow. Sarny szyrski, pow. Kamień Koszyrski pow. Łuck Kobylańszczyzna, Pijarszczyzna Zasów, przysiółek, gm. Krupiec, pow. Zaoblasek, gm. Monasterz, pow. Przeworsk Zapust Borodecki, gm. Chodorów, pow. Zarwanica Hucułowska, gm. Matyjow- Dubno, obok Michałówka, Adamówka, Zaokole, futor, gm. Bereźne, pow. Kosto- Bóbrka, obok Zaleśce, Borodycze ce, pow. Kołomyja, obok Kropiwiszcze, Melana, Kopanie pol Zapust Janowski, kolonia, gm. Kisielin, Mykietyńce Zastadnycia, gm. Lubitów, pow. Kowel Zaonie, gm. Charzewice, pow. Tarnobrzeg pow. Horochów Zarwanica Tracka, gm. Matyjowce, pow. Zastaw, futor, gm. Podberezie, pow. Horo- Zaostrów, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. Zapust Kisieliński, kolonia, gm. Kisielin, Kołomyja, obok Tracz, Hucułówka chów Łuck, obok Chmielnik, Dąbrowa, Krzy- pow. Horochów Zarwanica Trościańska, gm. Matyjowce, Zastaw, gm. Lubitów, pow. Kowel wule Zapust Lwowski, osada, przysiółek wsi pow. Kołomyja Zastawa, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horo- Zaostrywki, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Narajów Miasto, gm. Narajów pow. Zaryczka, gm. Luboml, pow. Luboml chów, obok Ozdziutycze, Mołczanów Zaozierze, futor, gm. Bielska Wola, pow. Brzeżany Zaryhle, gm. Wysocko Wyżne, pow. Turka, Zastawce, gm. Toporów, pow. Radziechów, Sarny Zapust Rudeński, kolonia, gm. Kisielin, obok Wirbanki, Matków obok Hryzy, Ozyndżyluki, Horbacze Zapad, gm. Hyżne, pow. Rzeszów pow. Horochów Zarywie, futor, gm. Górniki, pow. Kowel, Zastawcze ad Hołhocze, wieś i dwór,gm. Zapadnia, leśniczówka, gm. Skałat Stary, Zapust Stary, gm. Rożyszcze, pow. Łuck obok Weresowata, Młynowska, Chrusie Hołhocze, pow. Podhajce, obok Czerem- pow. Skałat, obok Chmieliska Zapustek, gm. Biała Woda, pow. Nowy Zaryżje, gm. Datyń, pow. Kowel chów, Szwejków Zapadryno, gm. Ottynia, pow. Tłumacz, Sącz Zarzecze, gm. Kropiwnik Nowy, pow. Zastawcze ad Zawałów, wieś i dwór, gm. obok Hołosków Zapylle, gm. Datyń, pow. Kowel Drohobycz Zawałów, pow. Podhajce, obok Kamienna Zapalje, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Zapylle, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Zarzecze, wieś i dwór, gm. Roźwienica, Góra, Seredne Zapałów, wieś i dwór, gm. Laszki, pow. Zapyskie, gm. Siedliszcze, pow. Kowel pow. Jarosław, obok Łapajówka, Kisielów, Zastawie, kolonia, sołectwo Łanowce, gm. Jarosław Zapytów, wieś, gm. Jaryczów Stary, pow. Cieszacin Mały Jezierzany, pow. Borszczów Zapannie, gm. Sławsko, pow. Stryj, obok Lwów Zarzecze, wieś, gm. Niesuchojeże, pow. Zastawie, gm. Kozowa, pow. Brzeżany Różanka Niżna Zaradawa, wieś, gm. Radawa, pow. Kowel, obok Łapnie, Tojkut Zastawie, gm. Stawczany, pow. Gródek Zaperebrod, gm. Bielska Wola, pow. Sarny Jarosław Zarzecze, futor, gm. Powursk, pow. Kowel, Jagielloński, obok Bartatów, Kuśmierze Zapidje (Zapidzie), futor, gm. Górniki, Zarajsko, wieś, gm. Barańczyce, pow. obok Stobychwa, Lubarka, Bereźnica Zastawie, kolonia, gm. Brany, pow. Horo- pow. Kowel, obok Rybitno, Ur. Zapidzie Sambor, obok Miętkowice, Błozew Dolna Zarzecze, wieś, gm. Kołki, pow. Łuck chów, obok Boryskowicze, Drużkopol Zapidje Duże, gm. Górniki, pow. Kowel Zaramiena (Zaramienie), kolonia, gm. Zarzecze, gm. Międzyrzec, pow. Równe Zastawie, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Zapidje Małe, gm. Górniki, pow. Kowel Derażne, pow. Kostopol Zarzecze, gm. Sądowa Wisznia, pow. Kostopol, obok Hubków, Mareniński Ma- Zapłatyn, gm. Uhersko, pow. Stryj, obok Zarąb, gm. Olejów, pow. Zborów, obok Mościska, obok Dmytrowice, Koniuszki jdan, Hłuboczanka Brygidyn, Biały Młyn, Dąbrowa, Dobrow- Trościaniec Wielki Zarzecze, wieś i dwór, gm. Sądowa Wisz- Zastawie, wieś, gm. Luboml, pow. Luboml, lany Zarąbki, przysiółek, gm. Dubiecko, pow. nia, pow. Mościska, obok Chorośnica, Za- obok Podhrod, Boremszczyzna Zapłoty, gm. Zgorany, pow. Luboml Przemyśl grody, Tuligłowy Zastawie, gm. Siółko, pow. Podhajce Zapłotycze, gm. Szack, pow. Luboml, obok Zarebro, gm. Borynia, pow. Turka, obok Zarzecze, wieś i dwór, gm. Nisko, pow. Ni- Zastawie, przysiółek, gm. Kamionka Pohorylec, Bluwen, Wrowa, Mielniki Tureczki Niżne sko Wołoska, pow. Rawa Ruska Zapohar, gm. Kuty Stare, pow. Kosów, Zaremba, wieś, gm. Kopyczyńce, pow. Zarzecze, gm. Barańczyce, pow. Sambor, Zastawie, wieś, gm. Uhnów, pow. Rawa obok Pasieczny Kopyczyńce obok Biskowice, Tyrawa Ruska Zapokiwie, futor, gm. Górniki, pow. Kow- Zarębki, wieś i dwór, gm. Cmolas, pow. Zarzecze, wieś, gm. Dąbrowica, pow. Sarny Zastawie, wieś, gm. Klewań, pow. Równe, el, obok Kortelisy, Jagódkowo Kolbuszowa Zarzecze, gm. Halicz, pow. Stanisławów obok Derewianne, Hołyszków Zapole, wieś, gm. Kolbuszowa Dolna, pow. Zariczańce (Zariczarskie), gm. Strzyłki, Zarzecze, przysiółek, gm. Borynia, pow. Zastawie, wieś, gm. Międzyrzecz, pow. Kolbuszowa pow. Turka, obok Hołowiecko Turka, obok Wysocko Niżne, Jabłonów Równe Zapole, futor, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Zariczka, gm. Datyń, pow. Kowel Zarzecze, folwark, gm. Werba, pow. Zastawie, gm. Podberezie, pow. Horochów Zapole, wieś i osada wojskowa, gm. Lu- Zarika, gm. Datyń, pow. Kowel Włodzimierz Zastawie, gm. Klesów, pow. Sarny boml, pow. Luboml, obok Kozaczek, Zarośle, futor, gm. Bereźce, pow. Krzem- Zarzecze, wieś, gm. Folwarki, pow. Zastawie, gm. Lubitów, pow. Kowel Pińdziuchy, Hałycze ieniec Złoczów Zastawie, wieś i dwór, gm. Baworów, pow. Zapole, leśniczówka, gm. Silno, pow. Łuck, Zarośle, leśniczówka, gm. Szumsk, pow. Zarzecze nad Prutem, wieś, gm. Osławy Tarnopol, obok Zaścianka, Grabowiec obok Kruszyna, Ur. Zaniemoje Krzemieniec Białe, pow. Nadwórna, obok Delatyn Zastawie, osada, gm. Łoszniów, pow. Zapolednik, osada, gm. Grębów, pow. Tar- Zarowie, wieś, gm. Korzec, pow. Równe Zarzecze, gm. Zarzecze, pow. Przeworsk Trembowla nobrzeg Zarszyn, miasto, gm. Zarszyn, pow. Sanok Zarzecze, wieś, gm. Czudec, pow. Rzeszów Zastawie, folwark, gm. Mizocz, pow. Zapolje, gm. Stepań, pow. Kostopol Zarubaniec, gm. Łomna, pow. Turka, obok Zarzecze nad Bystrzycą, gm. Sołotwina, Zdołbunów, obok Lebiedzie, Wierzchów, Zapołona, gm. Krymno, pow. Kowel Dniestrzyk Dębowy pow. Nadwórna Dermań Zapotereb, gm. Lubitów, pow. Kowel Zarubińce, wieś, gm. Ostapie, pow. Skałat, Zarzeczki, kolonia, gm. Bereźne, pow. Zastawie, wieś, gm. Kamień Koszyrski, Zapotok, gm. Dobrotwór, pow. Kamionka obok Poznanka Gniła, Krzywe, Horodnica Kostopol pow. Kamień Koszyrski Strumiłpwa, obok Ptasznik, Gawliki, Ter- Zarubińce, wieś i dwór, gm. Załuże, pow. Zarzeczyca, kolonia, gm. Dąbrowica, pow. Zastawie, futor, gm. Lubieszów, pow. ebinie Zbaraż, obok Opryłowce, Dubowce Sarny, obok Bereźnica, Remczyce Kamień Koszyrski, obok Kuryń Zapotok gm. Dubiecko, pow. Przemyśl Zarucze, leśniczówka, gm. Dąbrowica, Zarzeczyca, gm. Antonówka, pow. Sarny Zastawiszcze, gm. Berezne, pow. Kostopol Zapowiedź, gm. Zarszyn, pow. Sanok pow. Sarny Zarzeczyzna, osada, gm. Poczajów Nowy, Zastawki, gm. Brody, pow. Brody Zaprochody, futor, gm. Bielska Wola, pow. Zaruda, gm. Winograd, pow. Kołomyja, pow. Krzemieniec Zastawoczje, gm. Krymno, pow. Kowel Sarny obok Chwaliboga, Czechowa Zarzeckie, wieś, pow. Kamień Koszyrski Zastawy, gm. Zgorany, pow. Luboml Zaprość, gm. Turka, pow. Turka, obok Il- Zarudce, wieś i dwór, gm. Brzuchowice, Zastawy, folwark, gm. Mogilnica, pow. nik, Stawiszcze pow. Lwów, obok Kościejów, Zaszków Zarzeka, osada, gm. Milatyn Nowy, pow. Trembowla, obok Laskowce, Wierzbowiec Zaprudzie, osada, gm. Lubieszów, pow. Zarudcze, wieś i folwark, gm. Lubieszów, Kamionka Strumiłowa Zastinok, gm. Lubitów, pow. Kowel Kamień Koszyrski, obok Szłapań,Lubiaż pow. Kamień Koszyrski Zarzeka, przysiółek, gm. Butyny, pow. Zastoki, gm. Hołowno, pow. Luboml Zaprudzie, wieś, gm. Soszyczno, pow. Zarudeczko, wieś, gm. Kapuścińce, pow. Żółkiew, obok Dworce, Stanisławówka Zastorowennie, gm. Bielska Wola, pow. www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 55 Sarny topol Zazdrość, gm. Krasne, pow. Złoczów, Zebłozy Duże, wieś, gm. Uhorsk, pow. Zastupie, futor, gm. Hołowno, pow. Lu- Zawale, wieś i dwór, gm. Kudryńce, pow. obok Maruszka, Kutkorz Krzemieniec boml, obok Horodno, Borki, Skiby Borszczów Zazirce, gm. Mszana, pow. Gródek Zebłozy Małe, wieś, gm. Uhorsk, pow. Zaszcze, kolonia, gm. Kiwerce, pow. Łuck, Zawale, gm. Barysz, pow. Buczacz Jagielloński Krzemieniec obok Jezioro, kol. Korma Zawale, kolonia, gm. Jaroslawicze, pow. Zazule, gm. Folwarki, pow. Złoczów, obok Zebranówka, wieś, gm. Zadubrowce, pow. Zaszczytów, wieś i folwark, gm. Świniuchy, Dubno, obok Podhajce, Wygoda, Zady Kopanie, Bieniów Śniatyn, obok Albinówka, Kobakie pow. Horochow, obok Koniuchy Zawale, kolonia, gm. Brany, pow. Horo- Zazule Złoczowskie, wieś, gm. Folwarki, Zelanka, gm. Tuczyn, pow. Równe Zaszkowice, wieś i dwór, gm. Lubień Wiel- chów pow. Złoczów Zelenja, przysiółek , sołectwo Żuratyn, ki, pow. Gródek Jagielloński, obok Porzec- Zawale, wieś, gm. Luboml, pow. Luboml Zazule-Kozaki, wieś, gm. Folwarki, pow. gm. Busk, pow. Kamionka Strumiłowa zne Zadwórne Zawale, wieś, gm. Załucze, pow. Śniatyn Złoczów Zełene, gm. Żabie, pow. Kosów, obok Zaszków, wieś, gm. Brzuchowice, pow. Zawale Czeskie, wieś, gm. Dubno, pow. Zazulińce, wieś i dwór, gm. Sinków, pow. Wałyło, Berda, Hnyła Lwów, obok Zarudce, Zawadów, Kalin- Dubno, obok Mirochoszcza, Raczyn Złoczów Zełmianka (Zełemianka), przysiółek i let- ówka Zawale Włościańskie (Zawale Ruskie), Zbadyń, wieś, gm. Rodatycze, pow. nisko, gm. Sławsko, pow. Stryj, obok Hre- Zaszków, futor, gm. Torczyn, pow. Łuck wieś, gm. Dubno, pow. Dubno Grodek Jagielloński, obok Tuczapy, Lasz- benów, Perenicz Zaszków, wieś i dwór, gm. Gołogóry, pow. Zawalina, gm. Chyrów, pow. Dobromil ki, Kuttenberg Zełuck, gm. Rafałówka, pow. Sarny Złoczów, obok Babszycki, Lasowe Zawalina, gm. Turka, pow. Turka Zbaniów, osada, gm. Kamionka Zełuck Dyży, gm. Rafałówka, pow. Sarny Zaszyliskie, gm. Górniki, pow. Kowel, Zawałów, wieś, gm. Zawałów, pow. Pod- Strumiłowa, pow. Kamionka Strumiłowa, Zełuck Mały, gm. Rafałówka, pow. Sarny obok Stawicin, Koniszcze, Prochód hajce obok Krasiczyn, Henrykówka, Podgrzęda Zenki, przysiółek, gm. Wierzbiany, pow. Zaścianek, kolonia, gm. Połonka, pow. Zawałówka, gm. Mikołajów, pow. Zbaraż, miasto i dwór, gmina i powiat Jaworów, obok Debry, Tisteczki Łuck Żydaczow, obok Demnia, Drohowyże Zbaraż, woj. Tarnopol Zenonówka, folwark, gm. Korszów, pow. Zaścianka, wieś i dwór, gm. Ba- Zawały Las, gm. Kisielin, pow. Horochów Zbaraż Stary, wieś i dwór, gm. Czernich- Kołomyja worów, pow. Tarnopol, obok Toustoług, Zawałyla, gm. Siedliska, pow. Rawa Rus- owce, pow. Zbaraż Zgłobień, wieś, gm. Racławówka, pow. Białoskórka ka Zbieranka, gm. Malechów, pow. Lwów, Rzeszów Zaścianki, kolonia i leśniczówka, gm. Zawdjela, gm. Żabie, pow. Kosów, obok obok Dublany Zgliniec, wieś, gm. Dubno, pow. Dubno Ołyka, pow. Łuck Ardżeluża, Foreszczenka, rzeka Prut Zboiska, wieś, gm. Nadole, pow. Krosno Zgoda, gm. Munina, pow. Jarosław Zaścianocze, wieś, gm. Trembowla, pow. Zawdoły, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Zboiska, wieś i dwór, gm. Malechów, pow, Zgoda, folwark, gm. Sokołówka, pow. Trembowla, obok Ostrowczyk, Humniska Zawełyckie, gm. Bruckenthal, pow. Rawa Lwów Złoczów, obok Pereliski, Kraśnik, Stary Zaświęte, futor, gm. Datyń, pow. Kowel Ruska, obok Brodziuki, Kuczki Zboiska, wieś, gm. Bukowsko, pow. Sa- Młyn Zaświnje, gm. Maniewicze, pow. Kowel Zawerecie, gm. Klesow, pow. Sarny, obok nok Zgorany, wieś, gm. Zgorany, pow. Lu- Zatataryn, gm. Strzyłki, pow. Turka, obok Jamno, Wiry Zboiska, wieś, gm. Korczyn, pow. Sokal boml, obok Pereszpa Hołowiecko, Zołotnowiec, Zariczańskie Zawiczje, gm. Kisorycze, pow. Sarny Zbora, wieś, gm. Wierzchnia, pow. Kałusz, Zgoszcz, kolonia i leśniczówka, gm. Zatiehli, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Zawidcze, wieś i dwór, gm. Szczurowice, obok Kulinka Włodzimierzec, pow. Sarny, obok Ostry Zatink, gm. Żabie, pow. Kosów, obok pow. Radziechów, obok Brandasówka, Zborów, kolonia, gm. Malin, pow. Dubno Róg, Stepańgród Staiszcze, Ilcia Podbatyjów Zborów, gm. Brzuchowice, pow. Lwów, Zgórewszczyzna, gm. Wiszenka, pow. Zatis, gm. Krymno, pow. Kowel, obok Zawidowce, wieś i dwór, gm. Lubień obok Zaszków, Zawadów, Grzęda Gródek Jagielloński, obok Derewenka, Zabrodzie, Łyżce, Łypka Wielki, pow. Grodek Jagielloński, obok Zborów, miasto i dwór, gmina i powiat Wólka Kunińska Zatoka, wieś, gm. Białogóra, pow. Grodek Zaszkowice, Chiszewice Zborów, woj. Tarnopol Zharczyna, gm. Sławsko, pow. Stryj, obok Jagielloński, obok Zuszyce, Cuniów Zawidowszczyzna, futor, gm. Chorów, Zborów Kuklińce-Futory, przedmieście Różanka Niżna, Różanka Wyżna Zatrudy, gm. Jasioniów, pow. Brody, obok pow. Zdołbunów, obok Ostróg miasta Zborów Zhary, gm. Jasieniów Górny, pow. Kosów, Majdan Pieniacki, Huta Werchobuska Zawidów, wieś i leśniczówka, gm. Poryck, Zboryszów Nowy, wieś, gm. Brany, pow. obok Kochań, Dołhopole Zatułowiu, gm. Górniki, pow. Kowel pow. Włodzimierz, obok Topieliszcze, Horochów, obok Łobaczówka Zieleniawa, futor, gm. Klesów, pow. Sarny Zaturce, wieś, gajówka i 3 folwarki, gm. Białopole Zboryszów Stary, wieś i folwark, gm. Zielenica, osada, gm. Zielona, pow. Nad- Kisielin, pow. Horochów, obok kol. Hałe, Zawidów, wieś, gm. Nowomalin, pow. Brany, pow. Horochów, obok Haliczany, wórna kol. Krąglak Zdołbunów, obok Luczyn, Międzyrzecz Kołmów Zielenica, wieś, gm. Włodzimierzec, pow. Zaturzyn, wieś i dwór, gm. Zawałów, pow. Zawidówka, gm. Sambor, pow. Sambor Zbój, gm. Stawczany, pow. Gródek Sarny, obok Połowla Podhajce, obok Seredne, Markowa Zawiecze (Zawicze), futor, gm. Kisory- Jagielloński, obok Bartatów, Wygoń, Ko- Zieleniów, gm. Lipica Dolna, pow. Ro- Zatyle, gm. Domaradz, pow. Brzozów cze, pow. Sarny, obok Rokitno, Halica nopnica hatyn, obok Łopuszna, Sadzawki Zatwarnica, wieś, gm. Zatwarnica, pow. Zawiercie, gm. Chłopice, pow. Jarosław, Zbroje, gm. Stanisławczyk, pow. Brody, Zieleńcze, gm. Trembowla, pow. Trem- Lesko obok Wola Rokietnicka, Nowy Świat obok Młotki, Czarny Las bowla, obok Semenów, Załawie Zaugolce, gm. Berezne, pow. Kostopol Zawieruchy, gm. Małnów, pow. Mościska, Zbrońce, sołectwo Obydów, gm. Ka- Zielińce, wieś i dwór, gm. Jezierzany, pow. Zauholce (Zauglce), kolonia, gm. Silno, obok Marynka, Czerniawa mionka Strumiłowa, pow. Kamionka Borszczów, obok Piłatkowce, Merława pow. Łuck, obok Głęboczek Zawierzchlecie (Zawierchlice), osada, gm. Strumiłowa Zielona, przysiółek, gm. Kudryńce, pow. Zaułek, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck, Lubieszów, pow. Kamień Koszyrski, obok Zbrzyź, wieś i dwór, gm. Gusztyn, Borszczów, obok Milowce obok Chołoniewicze, Ur. Smolówka Ur. Bowczyński Mech pow. Borszczów, obok Siekierzyńce, Zielona, wieś i dwór, gm. Podzameczek, Zawada, wieś, gm. Mościska, pow. Zawieś, gm. Strzyłki, pow. Turka, obok Jarosławka, Żabińce pow. Buczacz, obok Petlikowce Stare, Mościska Topilnica, Horjanka, Kardówka, Turze Zbuż, wieś, gm. Stydyń Wielki, pow. Kos- Żurawińce, Nowostawce Zawadka, gm. nieznana, pow. Dolina Zawisłocze, gm. Zarszyn, pow. Sanok topol, obok Japałoć, Żalin Zielona, osada, gm. Czortków, pow. Czort- Zawadka, wieś i dwór, gm. Wierzchnia, Zawisłocze Trynieckie, gm. Tryńcza, pow. Zbydniów, wieś i dwór, gm. Zbydniów, ków, obok Wygnanka, Przechody pow. Kałusz, obok Bołochów, Zbora Przeworsk pow. Tarnobrzeg Zielona, kolonia, gm. Beresteczko, pow. Zawadka, wieś i dwór, gm. Zawadka, pow. Zawisznia, wieś i dwór, gm. Krystynopol, Zbyska, gm. Mszana, pow. Gródek Horochów, obok Kołmaczówka, Smolawa Turka pow. Sokal Jagielloński, obok Zazire, Domanów Zielona, wieś i dwór, gm. Sidorów, pow. Zawadka, osada, gm. Ławrów, pow. Turka Zawizów, wieś, gm. Sijańce, pow. Zbysze, osada, gm. Datyń, pow. Kowel Kopyczyńce, obok Zielona Słobódka, Zawadka, wieś, gm. Ropienka, pow. Lesko Zdołbunów, obok Bucharów, Uholce Zbytyń, wieś i folwark, gm. Dubno, pow. Siekierzyńce Zawadka ad Osieck, wieś, gm. Zawadka Zawłocze, gm. Radziechów, pow. Dubno, obok Wolica, Górniki Zielona, wieś i leśniczówka, gm. Turzysk, ad Osieck, pow. Jasło Radziechów, obok Mukanie, Huta Szklana Zdeneż, futor, gm. Niemowicze, pow. pow. Kowel, obok Horodelec, Budyszcze Zawadka ad Wielopole, wieś, gm. Zawłocze (Zawołocze), wieś, gm. Lud- Sarny Zielona, gm. Horożanka, pow. Podhajce Wiśniowa, pow. Krosno wipol, pow. Kostopol, obok Marylczyk, Zdeszowiec, osada, gm. Kamionka Zielona, przysiółek, gm. Sieńków, pow. Zawadka Brzostecka, wieś, gm. Zawadka Bronisławka, Rudnia Stryj Strumiłowa, pow. Kamionka Strumiłowa, Radziechów, obok Uwin, Stasin, Wygoda Brzostecka, pow. Jasło Zawodnia, kolonia, gm. Korzec, pow. obok Strzemień, Fw. Antoniowa Zielona, stacja kolejowa, gm. Siedliska, Zawadka Morochowska, wieś, gm. Szcza- Równe, obok gajówka Łazaret, Kobyła Zdeszów, przysiółek, gm. Kamionka pow. Rawa Ruska wne, pow. Sanok Zawodnia, gm. Kisorycze, pow. Sarny Strumiłowa, pow. Kamionka Strumiłowa, Zielona, kolonia, gm. Tuczyn, pow. Równe Zawadka Rymanowska, gm. Jaśliska, pow. Zawoje, wieś, gm. Rymanów, pow. Sanok obok Konstantynówka Zielona, futor, gm. Tesłuhów, pow. Dubno Sanok Zawołocze, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Zdołbica, wieś, gm. Dubno, pow. Dubno, Zielona, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horo- Zawadów, wieś i dwór, gm. Wierzbiany, Kostopol obok Zlińce, Górniki, Semiduby chów pow. Jaworów Zawołoki, gm. Lubitów, pow. Kowel Zdołbica, wieś, gm. Zdołbica, pow. Zielona, gm. Bereżce, pow. Krzemieniec Zawadów, wieś i dwór, gm. Brzuchowice, Zawonie, wieś, gm. Parchacz, pow. Sokal, Zdołbunów, obok Martynówka, Mylsk Zielona, gm. Kostopol, pow. Kostopol pow. Lwów, obok Zaszków, Szabelnia obok Zbica, Giblaki, Tyszyce Nowy Zielona, wieś i dwór, gm. Krasne, pow. Zawadów, wieś, gm. Twierdza, pow. Zawozie, folwark, gm. Prałkowce, pow. Zdołbunów, miasto, gmina i powiat Skałat, obok Okno, Pajówka, Bilitówka Mościska, obok Wojkowice, Słabasz, Przemyśl Zdołbunów, woj. Wołyń Zielona, leśniczówka, gm. Bełz, pow. So- Stojańce Zawój, wieś i dwór, gm. Nowica, pow. Zdomyśl, wieś, gm. Zabłocie, pow. Kow- kal, obok Prusinów, Ofiary Cygańskie Zawadów, wieś i dwór, gm. Grabowiec Kałusz, obok Jaworówka, Uhrynów Stary el, obok Szmeńki, Seńki, Czapownik Zielona, kolonia i folwark, gm. Cho- Stryjski, pow. Stryj, obok Hołobutów, Zawój, wieś, gm. Cisna, pow. Lesko Zdrojowisko, gm. Morszyn, pow. Stryj cimierz, pow. Tłumacz, obok Żywaczów, Nieżuchów Zawóz, wieś, gm. Wołkowyja, pow. Lesko Zdyłowo, gm. Klesów, pow. Sarny, obok Żabokruki, Chocimierz Zawadów Cegielnia, osada, gm. Grabow- Zawyduwe, gm. Luboml, pow. Luboml Hliniszcze, Puchacz Zielona, kolonia, gm. Poryck, pow. iec Stryjski, pow. Stryj Zawyłykiewie, gm. Górniki, pow. Kowel Zdzianna, wieś, gm. Podbuż, pow. Włodzimierz, obok Iwanicze, Lachów Zawadówka, wieś i dwór, gm. Zawałów, Zawysokie, futor, gm. Wielka Głusza, Drohobycz, obok Niedzielna, Smolna Zielona, wieś, gm. Zielona, pow. Nadwór- pow. Podhajce, obok Toustobaby, Huta pow. Kamień Koszyrski, obok Jemnica, J. Zdziary, wieś, gm. Jarocin, pow. Nisko na, obok Borsuczna Nowa Rohożne, Wietły Zdziłowo (Zdyłowo), futor, gm. Klesów, Zielona Dolina, gajówka, gm. Wiszenka, Zawady, przysiółek, gm. Wola Wysocka, Zawzirje, gm. Maniewicze, pow. Kowel pow. Sarny pow. Gródek Jagielloński, obok Strażnik, pow. Żółkiew Zazamcze, kolonia, sołectwo Łanowce, Zdzisław, kolonia, gm. Połonka, pow. Zajazd Zawady Skwarzyńskie, gm. Mokrotyn, gm. Jezierzany, pow. Borszczów Łuck, obok Prejadów, Pułhanów, Wola Zielona Olchowiecka, osada, gm. pow. Żółkiew, obok Skwarzawa Nowa, Zazdrość, wieś, gm. Strusów, pow. Trem- Rykańska Dźwiniaczka, pow. Borszczów, obok Ol- Ternów bowla, obok Ludwikowka, Ładyczyn, Zdżar, gm. Zgorany, pow. Luboml chowiec, Fw. Juljanówka Zawakotem, futor, gm. Stepań, pow. Kos- Bernadówka Zdżer, gm. Hołowno, pow. Luboml Zielone (Zielony), futor, gm. Kisorycze, 1 grudnia 2020 - strona 56 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl pow. Sarny, obok Bleżowo, Tupik zkorówka Zrębówka, kolonia, sołectwo Komarówka, Zwięczyca, gm. Racławówka, pow. Rz- Zielone Bagno, kolonia, gm. Rożyszcze, Zmiennica, wieś i dwór, gm. Haczów, gm. Monasterzyska, pow. Buczacz eszów pow. Łuck pow. Brzozów Zręncin, wieś, gm. Chorkówka, pow. Zwiniacz, wieś i dwór, gm. Kosów, pow. Zielonka, wieś i dwór, gm. Ranizów, pow. Zmina, gm. Lubitów, pow. Kowel Krosno Czortków, obok Skomorosze, Byczkowce Kolbuszowa Zmuliska, gm. Żohatyn, pow. Dobromil Zrotowice, wieś i dwór, gm. Miżyniec, Zwiniacze, wieś, folwark i leśniczówka, Zielonka, gajówka, gm. Kołki, pow. Łuck, Zmuliska, gm. Bełżec, pow. Rawa Ruska pow. Przemyśl gm. Skobełka, pow. Horochów, obok obok Ośnica Wielka, Telcze, Ur. Krynic- Zmuszenie, gm Kisorycze, pow. Sarny Zrub, osada, gm. Podberezie, pow. Horo- Oszczów, Kupowatyca, Elizarów zka Zmysłów, przysiółek, gm. Sokołów, pow. chów Zwiniacze, wieś i folwark, gm. Zielonka, gm. Prałkowice, pow. Przemyśl Kolbuszowa Zrub, gm. Rożniów, pow. Kosów, obok Wiśniowiec, pow. Krzemienec, obok Zielonka, gm. Hermanowice, pow. Zmysłów, osada, gm. Wróblaczyn, pow. Kobaki, Słobódka Zaleśce, Rydoml Przemyśl Rawa Ruska, obok Biduń, Jasionówka Zubejki, osada, gm. Magierów, pow. Rawa Zwizdże, wieś, gm. Deraźne, pow. Kosto- Zielonki, osada, gm. Adamówka, pow. Zmysłówka, wieś i leśniczówka, gm. Ruska pol, obok Stawek, Korczyn, Czudwy Jarosław, obok Pokrzywy, Kowale, Dob- Grodzisko Dolne, pow. Łańcut Zubeńko, gm. Komańcza, pow. Sanok Zwór, wieś i dwór, gm. Błażów, pow. cza Zmysłówka, gm. Słocina, pow. Rzeszów Zubeńsko, wieś, gm. Wola Michowa, pow, Sambor Zielonki, futor, gm. Datyń, pow. Kow- Zmysłówka, przysiółek, gm. Rymanów, Lesko, obok Łupków Zwór, gm. Turka, pow. Turka el, obok Ur. Oserednia, Ur. Zbysza, Ur. pow. Sanok Zubilno, wieś, gm. Szczurzyn, pow. Łuck, Zwyrzyniec, futor, gm. Stepań, pow. Kos- Sykuńskie, Ur. Korowino Znamirówka, wieś i folwark, gm. Silno, obok Semerynki, kol. Żarki topol Zielony, futor, gm. Tesłuhów, pow. Dub- pow. Łuck, obok Balarka, Zacisze, Zyg- Zubków, wieś, gm. Tartaków, pow. Sokal, Zwyżyn, wieś, gm. Pieniaki, pow. Brody, no, obok kol. Mytnica, Redków muntówka obok Wolica Komarowa, Perespa obok Czepiele, Łukawiec, Batków Zielony Dąb (Góra Wereszczyńskich), Zniesienie, wieś, gm. Dubno, pow. Dubno Zublatyn, osada, gm. Kisorycze, pow. Sar- Zygmuntów, kolonia, gm. Skobełka, pow. kolonia, gm. Buderaż, pow. Zdołbunów, Zniesienie, osada, gm. Budzanów, pow. ny, obok Ur. Perewozy, Okop, Borowskie Horochów obok Huta Ruska, Andruszówka Trembowla Budki Zygmuntówka, osada, gm. Krupiec, pow. Zielów, wieś i dwór, gm. Domaryż, pow. Znosicze, wieś, gm. Niemowicze, pow. Zubków, wieś, gm. Strusów, pow. Trem- Dubno Grudek Jagielloński, obok Żorniska, Sarny, obok Lado, Żytomirce, Kamienne, bowla, obok Ruzdwiany, Słobódka Stru- Zygmuntówka (Henrietta), kolonia, gm. Suchy Las, Kozice Pozoga sowska, Żmijówka, Olendry Derażne, pow. Kostopol Ziembica (Ziemblica), folwark, gm. Zobryń, gm. Deraźne, pow. Kostopol Zubowmosty, wieś, gm. Kamionka Zygmuntówka, kolonia, gm. Turzysk, Warkowicze, pow. Dubno, obok Radów, Zofiówka, gm. Uhorniki, pow. Strumiłowa, pow. Kamionka Strumiłowa, pow. Kowel, obok Wólka Wierzbiczańska, Peredziały, Korabliszcze Stanisławów obok Różanka, Gruszka, Obydów Wierzbiczno, Tuliczów Ziemianka, gm. Bereźce, pow. Krzemie- Zofijówka, folwark, gm. Kostopol, pow, Zubry (Zubryk), łów, pow. Podhajce, obok Zygmuntówka, kolonia, gm. Bednarów, niec, obok Hołostorany, Dubina, Dunajów Kostopol Korzowa, Jarhorów pow. Stanisławów Ziemianka, gm. Tomaszowce, pow. Kałusz Zofijówka, folwark, gm. Zdołbica, pow. Zubrza, wieś i dwór, gm. Dawidów, pow. Zygmuntówka, gm. Poryck, pow. Ziemlica, wieś i folwark, gm. Korytnica, Zdołbunów Lwów, obok Sichów, Sołonka Wielka Włodzimierz, obok Iwanicze, kol. Ro- pow. Włodzimierz Zofjanówka, kolonia, gm. Kniahininek, Zubrzec, wieś i dwór, gm. Zubrzec, pow. manowka Ziemnica, kolonia, gm. Wielick, pow. pow. Łuck Buczacz, obok Zabaryszka, Jarowa, Por- Zygmuntówka, kolonia, gm. Mikulicze, Kowel Zofjówka, kolonia, gm. Młynów, pow. chowa pow. Włodzimierz Zieńków, osada, gm. Klesów, pow. Sarny, Dubno, obok Rudka, Kosarewo, kol. Jul- Zubrzyca, przysiółek, gm. Jasionka Ma- Zyhajły, gm. Hujcze, pow. Rawa Ruska, obok Tatynne, Holatyna janówka siowa, pow. Turka obok Hołe Rawskie, Punie Ziłów, wieś, gm. Stare Koszary, pow. Zofjówka, kolonia, gm. Skobełka, pow. Zubów, wieś, gm. Strusów, pow. Trem- Zyłza, gm. Deraźne, pow. Kostopol Kowel, obok Milanowicze, Turowicze Horochów, obok Jadwinówka, Wil- bowla Zyndranowa, wieś, gm. Tylawa, pow. Zimna Woda, wieś i dwór, gm. Zimna helmówka, Olchowka Zuchorzyce, wieś i dwór, gm. Biłka Szla- Krosno Woda, pow. Lwów Zofjówka, kolonia, gm. Świniuchy, pow. checka, pow. Lwów, obok Biłka Królews- Zytanie, wieś, gm. Mikulicze, pow. Zimna Woda, gm. Janczyn, pow. Horochów ka, folwark Kalinówka Włodzimierz Wołyński, obok Falemicze, Przemyślany, obok Rupeńka, Szajbówka, Zofijówka, kolonia, gm. Kisielin, pow. Zulnia (Żulnia),wieś, gm. Stepań, pow. Chmielówka Podusilna Horochów Kostopol, obok Ur. Doszczato, Wołosza Zyźnomierz, wieś i dwór, gm. Zubrzec, Zimna Woda, gm. Zimna Woda, pow. Jasło Zofjówka, kolonia, gm. Połonka, pow. Zulnia, wieś, gm. Dąbrowica, pow. Sarny, pow. Buczacz Zimna Wódka, wieś i dwór, gm. Zimna Łuck obok Osowa, Kidry, Rudnik Woda, pow. Lwów Zofjówka, miasteczko i leśniczówka, gm. Zupka, gm. Błożów, pow. Sambor, obok LITERA Ż Zimnik, gm. Poddębce, pow. Łuck Silno, pow. Łuck Spryńka, Manasterzec Zimnik, gm. Silno, pow. Łuck Zofjówka, gm. Pasieczna, pow. Zurawel, gm. Kisorycze, pow. Sarny Żabcze, wieś i folwark, gm. Czruków, pow. Zimno, wieś, klasztor i folwark, gm. Mi- Stanisławów, obok Uhrynów Górny, Hu- Zurno, folwark, gm. Bereźne, pow. Kos- Łuck, obok Żabecznik, Kołodeż, Smyków kulicze, pow, Włodzimierz ciska topol, obok Fw. Łukawka, Studniarów, Żabcze Murowane, wieś i dwór, gm. Zimówka, gm. Stebnik, pow. Drohobycz Zofjówka, wieś, gm. Mszaniec, pow. Awdzejczuki Krystynopol, pow. Sokal, obok Bezejów, Ziniówka (Ziniejówka, Krasna Góra), ko- Trembowla, obok Hleszczawa, Iwanówka, Zuszyce, wieś i dwór, gm. Białogóra, pow. Fw. Polanowica lonia, gm. Warkowicze, pow. Dubno, obok Wierzchowce Gródek Jagielloński, obok Zatoka, Cu- Korabliszcze Zofjówka, kolonia, gm. Mikulicze, pow. niów, Stronna, Powitno Żabecznik, kolonia, gm. Czaruków, pow. Zinówka, gm. Stepań, pow. Kostopol Włodzimierz Wołyński, obok Podlipie, Zutów, kolonia, gm. Maniewicze, pow. Łuck, obok Żabcze Zińczuki, gm. Magierów, pow. Rawa Rus- Dąbrowa, Czesny Chrest, Biskupicze Kowel Żabie, wieś i dwór, gm. Żabie, pow. Kosów, ka Zofjówka, gm. Uścieczko, pow. Zaleszc- Zuzanka, folwark, gm. Maniewicze, pow. obok Hrabowiec, Ilcia, Słupejka Ziwka Nowa, kolonia, gm. Stepań, pow. zyki Kowel, obok Ur. Hradki, Ur. Zuzanka Żabie Ilcia, gm. Żabie, pow. Kosów Kostopol Zofjówka, kolonia I II, gm. Werba, pow. Zuzanówka, osada, gm. Litwinów, pow. Żabie Słupejka, gm. Żabie, pow. Kosów Ziwka Stara, kolonia, gm. Stepań, pow. Dubno, obok Białogródka, Ptycza Podhajce Żabin, wieś, gm. Pomorzany, pow. Zborów, Kostopol Zołob, gm. Sijańce, pow. Zdołbunów Zuzanówka, gm. Koniuszki Siemi- obok Kulby, Horczyński Zjców Łuch, leśniczówka, gm. Chorów, Zołoby (Żołoby), wieś, gm. Bereżce, pow. anowskie, pow. Rudki, obok Namuły, Ba- Żabińce, wieś i dwór, gm. Kopyczyńce, pow. Zdołbunów Krzemieniec gnisko pow. Kopyczyńce, obok Hadyńkowce, Zliniec (Zlińce), wieś, gm. Dubno, pow. Zołotnowiec, gm. Strzyłki, pow. Turka, Zuzanowka, osada, gm. Żurawno, pow. Probużna Dubno, obok Zdołbica, Strakłów Czeski obok Hołowiecko, Zatataryn, Dwoździec Żydaczów Złamane, osada młyńska, gm. Krupiec, Zołotoj Moch, gm. Siedliszcze, pow. Zygmuntówka, gm. Bednarów, pow. Żabiowskie, osada, gm. Żabie, pow. Kosów, pow. Dubno Kowel Stanisławów obok Blechawe Złaźno, wieś, gm. Derażne, pow. Kostopol Zołotyjów, wieś i folwark, gm. Równe, Zwarzyce, gm. Stryj, pow. Stryj Żabka, wieś, gm. Kiwerce, pow. Łuck, obok Złoczowiecka, kolonia, gm. Boremel, pow. Równe Zwertów, wieś i dwór, gm. Dzibułki, pow. kol. Żeleźnica, Smolarnia, Sapohów pow. Dubno, obok Złoczówka, Nowy Tok, Zorówka, kolonia, gm. Malin, pow. Dubno Żółkiew, obok Żółtańce, Fw. Batówka, Żabno, wieś, gm. Radomyśl, pow. Tarno- Kundziwola Zoryły (Rzeźniki), gm. Kamionka Udnów, Sulimów brzeg Złoczowskie Niwy, wieś, gm. Boremel, Strumiłowa,, pow. Kamionka Strumiłowa, Zwiahel, wieś i dwór, gm. Kolędziany, Żabojowe, gm. Magierów, pow. Rawa Rus- pow. Dubno, obok Jeziorany Polskie, obok Łany Niemieckie, Łany Polskie pow. Czortków, obok Dawidkowce, Tar- ka, obok Zamkowe Dumycze, Kamienna Dębowa Karczma Zosin, folwark, gm. Turzysk, pow. Kowel, nawka, Piłatkowce Góra Złoczów, miasto, gmina i powiat obok Kulczyn, Fw. Cecylawka, Kustycze, Zwieczyca, wieś, gm. Racławówka, pow. Żabokruki, wieś, gm. Strzeliska Nowe, pow. Złoczów, wo. Tarnopol Sołowicze Rzeszów Bóbrka, obok Pietniczany, Trybuchowce Złoczówka, wieś, gm. Płaucza Mała, pow. Zosin, folwark, gm. Antonówka nad Zwienicz, gm. Nowe Miasto, pow. Dobro- Brzeżany Horyniem, pow, Sarny, obok Cepcewicze mil, obok Wołcza Dolna Żabokruki, wieś i dwór, gm. Obertyn, pow. Złoczówka, wieś i kolonia, gm. Boremel, Małe, Netreba, Tutkowicze Zwierów Stacha, kolonia i przystanek Horodenka, obok Chocimierz, Igrzyska, pow. Dubno Zosin, kolonia, gm. Werba, pow. kolejowy, gm. Poddębce, pow. Łuck, obok Hawrylak Złomy, gm. Lipsko, pow. Lubaczów Włodzimierz Wiszniów, Kopcze Żabokrzycka Dolina (Żabokrzyki-Dolina, Złomy Polskie, gm. Narol, pow. Lubac- Zowtowiec, gm. Lubitów, pow. Kowel Zwierzchowsk (Wierzchowsk), wieś, gm. Balarka), kolonia, gm. Tesłuhów, pow. zów Zozów, wieś, gm. Równe, pow. Równe, Dziatkiewicze, pow. Równe Dubno Złomy Ruskie, gm. Narol, pow. Lubaczów obok Oleksin Wielki Zwierzyniec, leśniczówka, gm. Brzeżany, Żabokrzyki, wieś, gm. Tesłuhów, pow. Złotkowice, wieś i dwór, gm. Husaków, Zozulińce, wieś, gm. Chorów, pow. pow. Brzeżany, obok Kolebówka, kol. Za- Dubno pow. Mościska Zdołbunów, obok Czerniachów, Brodów, mostowa, Chatki Żabokrzyki Wielkie, wieś i leśniczówka, Złotniki, wieś i dwór, gm. Złotniki, pow. Mohylany Zwierzyniec, gm. Krasne, pow. Złoczów, gm. Tesłuhów, pow. Dubno, obok Do- Podhajce Zrąb, gm. Leszniów, pow. Brody, obok obok Zahorce, Podhorce, Jasionów browódka, Boratyn, Semeniuki Złotolin, wieś, gm. Stydyń Wielki, pow. Bołdury, Bielawce Zwierzyniec, gm. Silno, pow. Łuck Żademla, gm. Antonówka, pow. Sarny Kostopol Zrąb, gm. Mszana, pow. Gródek Zwierzyniec, kolonia, gm. Werba, pow. Zływiec, gm. Hołowno, pow. Luboml Jagielloński Włodzimierz Żakla, przysiółek, gm. Wełdzirz, pow. Do- Zmieniniec, wieś i futor, gm, Kniahininek, Zrembówka, gm. Koropiec, pow, Buczacz, Zwierzyń, wieś, gm. Olszanica, pow. Les- lina, obok Teresówka, Niagryn pow. Łuck, obok Miłusze, Wyszków, Kuc- obok Zalesie, Puźniki ko Żalin, wieś, gm. Stydyń Wielki, pow. Kos- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 grudnia 2020 - strona 57 topol, obok Podłoże, rzeka Horyń Żeremenyszcze, futor, gm. Kołki, pow. pow. Łuck, obok Perespa, Pożarki Żydaczów, obok Bukawina, Młyniska Żałobki (Żołobki), wieś i folwark, gm. Łuck, obok Komarów Żubrowy Kut, gm. Zgorany, pow. Luboml Żurawlicha, futor, gm. Bereźne, pow. Kos- Uhorsk, pow. Krzemieniec, obok Obycz, Żernica Niżna, wieś, gm. Hoczew, pow. Żubry, gm. Toporów, pow. Radziechów, topol Tylawka, Laszówka Lesko obok Zabłotem, Czuczmany Żurawniki, wieś, gm. Brany, pow. Horo- Żałobowo, gm Rożyszcze, pow. Łuck Żernica Wyżna, wieś, gm. Hoczew, pow. Żuczki, gm. Magierów, pow. Rawa Ruska chów, obok Drużkopol, Kwasów Żałobowo Nowe, gm. Rożyszcze, pow. Lesko Żuki, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Żurawniki, wieś, gm. Biłka Szlachec- Łuck Żarki, kolonia, gm. Kisielin, pow. Żerniska, kolonia, sołectwo Łapszyn, gm. Żuki, gm. Płazów, pow. Lubaczów ka, pow. Lwów, obok Czarnuszowice, Horochów, obok kol. Ozereszyn, Zubitno Brzeżany, pow. Brzeżany Żuki, gm. Kamionka Wołoska, pow. Rawa Wyżniany Żarków, osada, gm. Pieniaki, pow. Brody, Żeżawa, wieś i dwór, gm. Zaleszczyki, pow. Ruska Żurawno, miasto, gm. Żurawno, pow. obok Hołubica, Huta Pieniacka Zaleszczyki, obok Pieczarna Żuki, gm. Krechów, pow. Żółkiew, obok Żydaczów Żarkówki, gm. Chłopice, pow. Jarosław, Żędowice, wieś i dwór, gm. Dobrzani- Prowała Żurawno Słobódka, przedmieście miasta obok Kosienice ca, pow. Przemyślany, obok Ostołowice, Żuklin, wieś i dwór, gm. Kańczuga, pow. Żurawno, pow. Żydaczów, obok Adamów- Żarnicka, kolonia, gm. Brzeżany, pow. Wojciechowice, Tuczna Przeworsk ka Brzeżany, obok kol. Łapszyn, Leśniki Żłoby, folwark, gm. Płuhów, pow. Złoczów, Żukocin, wieś i dwór, gm. Korszów, pow. Żurawno-Nowosielce, stacja kolejowa, gm. Żarnowa, wieś, gm. Strzyżów, pow. Rz- obok Krasnosielce, Pleśniany, Machnowce Kołomyja, obok Żuków Rohatyn, pow. Rohatyn, obok Hrehorowe, eszów Żmijeńskie, gm. Żabie, pow. Kosów, obok Żukota, gm. Buszcze, pow. Brzeżany, obok Łukowiec Wiszniowski Żarnowiec, wieś, gm. Jedlicze, pow. Krosno Czarna Riczka Horyny, Krasnopuszcza, Klasztor, Plichów Żurno, (Żurne, Zurne), kolonia, gm. Ber- Żarnówka, kolonia, gm. Międzyrzecz, pow. Żmijeńskie Małe, gm. Żabie, pow. Kosów, Żukotyn, wieś, gm. Łomna, pow. Turka, ezne, pow. Kostopol Równe, obok Budy Hruszewskie, Ma- obok Skupowa obok Buczkowina, Budzowin, Sołtystwo Żurów, wieś i dwór, gm. Żurów, pow. Ro- ciejówka Żmijewiska, gm. Luboml, pow. Luboml Żukowce, wieś, gm. Wyszogródek, hatyn, obok Podmichałowce, Fedorówka, Żaszcze, kolonia, gm. Trościaniec, pow. Żmijowiska, wieś, gm. Wielkie Oczy, pow. pow. Krzemieniec, obok Domianinka, Załuże, Berestany ŁuckŻaszkiewicze Nowe, kolonia, gm. Po- Jaworów Sokołówka Żury, gm. Mokrotyn, pow. Żółkiew, obok ryck, pow. Włodzimierz, obok Oryszcze, Żmijówka, gm. Darachów, pow. Trembow- Żukowce, osada, gm. Bogdanówka, pow. Ternów, Skiry Radowicze la, obok Olendry, Słobódka Strusowska Zborów, obok Kudynowce, Jaćkowce, Żuryły, przysiółek wsi Jazienica Polska, Żaszkiewicze Stare, wieś, gm. Poryck, pow. Żmudcze, wieś, gm. Hołoby, pow. Kowel, Mszana gm. Kamionka Strumiłowa, pow. Kamion- Włodzimierz Wołyński obok Brzuchowicze, kol. Popowicze Żokowiec, wieś, gm. Torczyn, pow. Łuck, ka Strumiłowa Żawrów, wieś i folwark, gm. Majków, pow. Żniatyn, wieś i dwór, gm. Waręż, pow. So- obok Horzwn, Białostok, Wojutyn, Sied- Żużel, wieś, gm. Bełz, pow. Sokal Równe, obok Boczanica, Hłuboczek kal, obok Hulcze, Przewodów, Dłużniów lisko Żużelnica, gm. Międzyrzecz, pow. Równe Żelanka (Zalanka), wieś i kolonia, gm. Tuc- Żnibrody, wieś i dwór, gm. Jazłowiec, pow. Żukowo, futor, gm. Maniewicze, pow. Żwirków, gm. Połonka, pow. Łuck zyn, pow. Równe Żdziarki (Żdżarki), ko- Buczacz, obok Beremiany, Swierzkowce Kowel Żwirowy Kąt (Żwirów), folwark, gm. lonia, gm. Grzybowica, pow. Włodzimierz Żnibrodzki Młyn, gm. Jazłowiec, pow. Żukowszczyzna, kolonia, gm. Dziatkie- Kamionka Strymiłowa, pow. Kamionka Żdżary, futor, gm. Grzybowica, pow. Buczacz wicze, pow. Równe, obok Radochówka, Strumiłowa Włodzimierz Żobryń, wieś, gm. Deraźne, pow. Kostopol, Suchowce Życzynek, kolonia, gm. Szczurzyn, Żdżary Małe, wieś, gm. Grzybowica, pow. obok Uhliszcze, Diuksyn, Radomianka Żukowszczyzna, gm. Klewań, pow. Równe pow. Łuck, obok Chrochoryn, kol. Włodzimierz Żohatyn, wieś i dwór, gm. Żohatyn, pow. Żuków, wieś, gm. Brzeżany, pow. Brzeżany, Bronisławówka Żdżary Wielkie (Żdżary Duże), wieś i ko- Dobromil obok Szumlany, Hinowice, Łapszyn Żydaczów, miasto, gmina i powiat lonia, gm. Grzybowica, pow. Włodzimierz Żołczów, gm. Puków, pow. Rohatyn Żuków, wieś i dwór, gm. Obertyn, pow. Żydaczów Żdżarynki, kolonia, gm. Chorobrów, pow. Żołkinie, wieś, gm. Włodzimierzec, pow. Horodenka Żydatycze, wieś i dwór, gm. Malechów, Sokal, obok Skomorochy, Cieląż Sarny, obok Porada, kol. Porośl Żuków, wieś i dwór, gm. Płazów, pow. Lu- pow. Lwów Żebracz, gm. Przerośl, pow. Nadwórna, Żołnówka, wieś, gm. Potutory, pow. baczów, obok Kosobudy, Gorajec Żydowa Dolina, gm. Włodzimierzec, pow. obok Wołosów, Przerośl Brzeżany Żuków, wieś i dwór, gm. Remizowce, pow. Sarny, obok Woronki Żeglce, gm. Chorkówka, pow. Krosno Żołobek, wieś, gm. Czarna, pow. Lesko Złoczów, obok Wiśniowczyk, Kropiwna Żydowa Góra, gm. Szack, pow. Luboml Żelanka (Zalanka), wieś i kolonia, gm. Tuc- Żołobiszcze, osada młyńska, gm. Kisory- Żuków, gm. Lubieszów, pow. Kamień Ko- Żydowskie, wieś, gm. Krępna, pow. Jasło zyn, pow. Równe, obok Niespodzianka, kol. cze, pow. Sarny szyrski, obok Podkorczemie, Podorobłe, Żydówki, gm. Hołowno, pow. Luboml Polanka, Sienno Żołobki, gm. Bereźce, pow. Krzemieniec Mazur-Gaj Żydyczyn, wieś, gm. Kiwerce, pow. Łuck, Żelechów Mały, wieś, gm. Żelechów Wiel- Żołobów, wieś, gm. Rożyszcze, pow. Łuck Żuków Łaz, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck obok Lipowiec, Niemieck ki, pow. Kamionka Strumiłowa Żołoby, wieś, gm. Bereźce, pow. Krzemie- Żuków Nowy, wieś, gm. Klewań, pow. Żylany, futor, gm. Bielska Wola, pow. Sarny Żelechów Wielki, wieś i dwór, gm. Żelechów niec Równe, obok Radochówka, Nowosiółki Żyłka, gm. Bełżec, pow. Rawa Ruska Wielki, pow. Kamionka Strumiłowa Żołoby, gm. Bielska Wola, pow. Sarny Żuków Stary, wieś, futor i osada wojskowa, Żyłża, wieś, gm. Deraźne, pow. Kostopol, Żeleźnica, gm. Hołowno, pow. Luboml Żołtyń, futor, gm. Wiela Głusza, pow. gm. Klewań, pow. Równe, obok Bielów, obok Mieżanka, Honczarycha Żeleźnica, wieś, kolonia i folwark, gm. Kamień Koszyrski, obok Janówka Hołyszów Żynniki, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny, Kiwerce, pow. Łuck, obok Ur. Panieńskie, Żołuby, gm. Lubitów, pow. Kowel Żulice, wieś i dwór, gm. Złoczów, pow. obok Białowież Smolarnia, Sapohów Żołudzk, kolonia i stacja kolejowa, gm. Złoczów, obok Czeremosznia, Poczapy, Żyrawa, wieś i dwór, gm. Chodorów, pow. Żeleźnica, wieś i kolonia, gm. Międzyrzecz, Rafałówka, pow. Sarny Horodyłów Bóbrka, obok Czartorja, Kremerówka pow. Równe, obok Kołowerta, Daniczów Żołudzk Mały, wieś, gm. Rafałówka, pow. Żulin, wieś i dwór, gm. Bratkowce, pow. Żyrawa, wieś i dwór, gm. Ruda, pow. Żeleżnica, kolonia, gm. Wielick, pow. Sarny Stryj, obok Hurnie, Łukawica Niżna Żydaczów, obok Jajkowce, Obłaźnica Kowel, obok Kuchary Żołudzk Wielki, wieś, gm. Rafałówka, pow. Żupa, gm. Hermanowice, pow. Przemyśl Żyrawka, wieś, gm. Sokolniki, pow. Lwów, Żeleźnica, futor, gm. Kołki, pow. Łuck, Sarny Żupanie, wieś i dwór, gm. Ławoczne, pow. obok Krotoszyn, Wołków obok Budyszcze, Rudnik Żołynia, wieś, gm. Żołynia, pow. Łańcut Stryj, obok Wyżłów Żyrawka, przysiółek, gm. Zaleszczyki, Żelibory, wieś i dwór, gm. Bołoszowce, Żorniska, wieś i dwór, gm. Domaryż, pow. Żupawa, wieś i dwór, gm. Tarnobrzeg, pow. pow. Zaleszczyki, obok Bedrykowce, rzeka pow. Rohatyn, obok Skomorochy Nowe, Gródek Jagielloński Tarnobrzeg Dniestr Kunaczów Żorniszcze, wieś i folwark, gm. Ołyka, Żuraki, wieś, gm. Starunia, pow. Nadwórna Żyrelcy, gm. Krymno, pow. Kowel Żelichowo, gm. Kisorycze, pow. Sarny pow. Łuck Żuratyn, wieś, gm. Busk, pow. Kamionka Żyrówka, gm. Bereżce, pow. Krzemieniec Żelinów, wieś i folwark, gm. Chotiaczów, Żornowski Kurhan, osada, gm. Warkow- Strumiłowa, obok Ostrów, Bezbrudy Żyrycze, wieś, gm. Zabłocie, pow. Kowel, pow. Włodzimierz, obok Rohożany, Bort- icze, pow. Dubno Żurawce, wieś i dwór, gm. Lubycza obok Kozelcia, Konobel nów Żornów, wieś, gm. Warkowicze, pow. Dub- Królewska, pow. Rawa Ruska, obok Piet- Żytanie, wieś, gm. Mikulicze, pow. Żeliski, gm. Szkło, pow. Jaworów, obok no, obok Olibów, Kurdybań Żornowski noczki, Korczy, Kopecie Włodzimierz Starzyska Żółczów, wieś i dwór, gm. Puków, pow. Ro- Żurawica, wieś, dwór i folwark, gm. Żytomirce, gm. Niemowicze, pow. Sarny, Żeliski, gm. Lisie Jamy, pow. Lubaczów, hatyn, obok Danilcze, Lipica Górna, Ujazd Żurawica, pow. Przemyśl obok Lado, Znosicze, Pozoga obok Podolczaki Żółkiew, miasto, gmina i powiat Żółkiew, Żurawicze, wieś i folwark, gm. Silno, pow. Żytyń Cukrownia, folwark i osada fabry- Żełdec, wieś i folwark, gm. Dzibułki, pow. woj. Lwów Łuck, obok Myków czna, gm. Aleksandrja, pow. Równe, obok Żółkiew, obok Weryny, Krasiczyn, Hen- Żółkiewska, osada, gm. Koniuszki, pow. Żurawiczki, wieś i dwór, gm. Przeworsk, Horodyszcze rykówka, Stanisławówka Rohatyn pow. Przeworsk Żytyń Mały, wieś, gm. Aleksandrja, pow. Żełuck Duży (Żełuck Wielki), wieś, gm. Żółnówka, wieś, gm. Potutory, pow. Żurawie, gm. Zabłocie, pow. Kowel, obok Równe, obok Zaborol Rafałówka, pow. Sarny Brzeżany Wołczków, Serednie, Chwoinowo, Bł. Żytyń Wielki, wieś, gm. Aleksandrja, pow. Żełuck Mały, wieś, gm. Rafałówka, pow. Żółtańce, wieś i dwór, gm. Kłodno Wielkie, Zachwoinowo Równe, obok Władysławówka, Bolesławiec Sarny pow. Żółkiew, obok Kłodzienko, Zagaje, Żurawiec, wieś i kolonia, gm. Kisielin, pow. Żywaczów, wieś i dwór, gm. Nieźwiska, Żeniów, wieś, gm. Gliniany, pow. Zastawie Horochów, obok Janowiec, Jachimówka pow. Horodenka, obok Olesza, Jezierzany, Przemyślany Żórawków (Żurawków), gm. Młyniska, Żurawienko, wieś, gm. Bukaczowce, pow. Podwerbce Żerdenka, wieś, gm. Hoczew, pow. Lesko pow. Żydaczów Rohatyn, obok Stara Wieś, rzeka Dniestr Żywotin, gm. Buderaż, pow. Zdołbunów Żerebki Królewskie, wieś, gm. Żórawla, gm. Zabłocie, pow. Kowel Żurawin, wieś, gm. Lutowiska, pow. Lesko, Żyznomierz, wieś, gm. Zubrzec, pow. Buc- Kołodziejówka, pow. Skałat Żubiki, gm. Nieznanów, pow. Kamionka obok Kłynia, Pohary, Smolnik zacz Żerebki Szlacheckie, wieś i dwór, gm. Strumiłowa Żurawińce, wieś i dwór, gm. Jezierzany, Żyznów, gm. Strzyżów, pow. Rzeszów Kołodziejówka, pow. Skałat, obok Żubracze, wieś, gm. Cisna, pow. Lesko pow. Buczacz, obok Zielona, Rukomysz, Żyżawa, gm. Bolechów, pow. Dolina, obok Hałuszczyńce, Chodaczków Mały, Pan- Żubrowo, gm. Zgorany, pow. Luboml Dźwinogród Niniów Górny, Taniawa asówka Żubrowszczyzna, kolonia, gm. Rożyszcze, Żurawków, wieś, gm. Młyniska, pow. Żyżawa, gm. Bratkowce, pow. Stryj 1 grudnia 2020 - strona 58 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl Wspomnienie o Kazimierzu Kilarze Patrycja Pantoł gowy na Cmentarzu Bohaterów II rozpoczął pracę w Jarosławskim Armii Wojska Polskiego w Zgo- Przedsiębiorstwie Surowców rzelcu, w mogile nr 1670. Wtórnych na stanowisku kierow- cy ciężarówki. Matka cały czas We Lwowie pozostała matka z handlowała na Hali Targowej w dwójką niepełnoletnich dzie- Jarosławiu i z tego utrzymywała ci. Mój pradziadek jako jedyny rodzinę. Mając dwadzieścia dwa mężczyzna musiał troszczyć się lata poznał swoją przyszłą żonę o zrozpaczoną matkę i siostrę. Stanisławę, z którą miał dwóch Utrzymywali się z tego, co zaro- synów, nazwanych na cześć biła matka, handlując wszystkim zmarłego ojca i brata pradziad- czym się dało. Nadszedł najtrud- ka: Edwarda i Alfreda. Ulubione niejszy dla nich czas. Przymu- potrawy, które przygotowywała sowe wysiedlenia nie ominęły moja praprababka Julia dla swoich również rodziny pradziadka. Los dzieci to: kwaśna zupa z płucek, ich nie oszczędzał; w niedługim ryba po żydowsku, gałki z cielę- czasie zostali wysiedleni na za- ciny w galarecie oraz gołąbki z chód w okolice Złotoryi lub Lu- utartymi ziemniakami. Pradziad- bania. Jednak po około pół roku ka pamiętam jak witał się z lwow- pobytu tam, postanowili przenieść skim akcentem, słowami „Całuję się do Jarosławia, aby być blisko rączki, mamciu”, był pogodny i swoich krewnych i przyjaciół. Za- często opowiadał o Lwowie. Bar- mieszkali w kamienicy przy ulicy dzo lubił Szczepka i Tońka, znał Lubelskiej, a następnie w miesz- ich piosenki na pamięć. Do końca kaniu przy ulicy Grunwaldzkiej. swoich dni, czekał na cud i wie- Mój pradziadek nie mógł się od- rzył ,że Lwów kiedyś wróci do ,,I gdybym się kiedyś urodzić starszego brata Alfreda i siostrę nie spodziewał się, iż już wkrótce naleźć w nowej rzeczywistości. Polski. Nigdy też nie odwiedził miał znów Janinę. Jego ojciec Edward był pożegna swoje ukochane miasto. Jego myśli i serce pozostały we Lwowa od czasu wysiedlenia. Tylko we Lwowie! wojskowym, natomiast matka Kiedy zaczęły się walki na froncie Lwowie. W tajemnicy przed mat- Było to dla Niego zbyt bolesne i I szkoda gadania bo co chcesz, Julia miała stoisko na bazarze zachodnim, ojciec Edward został ką i siostrą, postanowił uciec do twierdzi ł”…że pękłoby mu serce to mów lwowskim. Mieszkali na Łycza- powołany na wojnę. Nigdy już ukochanego Lwowa, gdzie pozo- gdyby się tam znalazł…” Ni ma jak Lwów! „ kowie, a później na Kleparowie. z niej nie wrócił. Zostawił żonę stał jego wuj, brat matki wraz z i osierocił troje dzieci. Do dziś rodziną. Nie wiadomo ile czasu Czuł się Polakiem, ale tym ze nie wiadomo w jakich okoliczno- spędził u Wuja Mundzia, który w Lwowa…….. końcu namówił go na powrót do ściach i gdzie zginął. Nie jest też P/w wspomnienia zostały opu- Jarosławia. W drodze powrotnej znane miejsce jego spoczynku. W blikowane w „Jarosławskiej został zatrzymany przez Rosjan ślady ojca, przy sprzeciwie matki, Księdze Kresowian” http://jaro- w Medyce i tam spędził trzy ty- poszedł brat Alfred. Chciał wal- slawskaksiegakresowian.pl/patry- godnie. Gdy wrócił do rodziny, czyć o wolną Polskę, wyruszył cja-pantol-wspomnienie-o-kazi- odbywał praktyki u wujka Ludwi- na front jako ochotnik i został mierzu-kilarze/. Prezentujemy je ka Streita jako szewc. Pracował czołgistą. Zmarł na polu walki w za zgodą zespołu redakcyjnego: tam około trzech lat i to właśnie 1945 roku, kiedy wojna miała się Elżbieta Rusinko, Maria Wolska, wtedy otrzymał przezwisko Ka- już ku końcowi. Miał zaledwie 21 Marta Zadorożna lat. Został pochowany jako szere- zik Dratewka. Kiedy był starszy,
Słysząc słowa tej piosenki mój Jak na katolicką rodzinę przystało pradziadek Kazimierz Kilar ni- w każdą niedzielę uczęszczali na gdy nie krył wzruszenia, bowiem mszę świętą do kościoła św. Anny. wspomnienia związane z rodzin- Mieszkali i sąsiadowali z Ukraiń- nym miastem zawsze wywoły- cami, wspólnie spędzali święta, wały u niego łzy. I tu nasuwa mi tradycyjne polskie i ukraińskie. się pewna historia, a mianowicie Wczesne lata szkolne upływa- po wysiedleniu do Jarosławia tak ły beztrosko. Razem z kuzyno- bardzo tęsknił za Lwowem, że po- stwem uczył się w Czteroletniej stanowił uciec w tajemnicy przed Szkole Powszechnej we Lwowie, mamą do Wujka, który tam zo- a wieczorami spędzali czas przy stał… ale zacznijmy od początku. dźwiękach harmoszki. Często Mój pradziadek Kazimierz uro- pomagał w knajpie u przyjaciół dził się 16 czerwca 1929 roku rodziców, państwa Leonów, ludzi we Lwowie. Był synem Julii (z zamożnych i serdecznych. Żyjąc domu Skrzynia) i Edwarda Kilara. w pięknym Lwowie, jako radosny Najmłodszy z trojga dzieci, miał czternastolatek, pradziadek nigdy / Kazimierz Kilar z matką Julią i żoną Stanisławą - Jarosław www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 grudnia 2020 - strona 59 „W 1943 roku mąż poszedł do Polskiej Armii. Zostałam sama z dwójką dzieci, byłam w ciąży z trzecim. Mieszkali- śmy w jednym pokoju z Rosjanką, jej szóstką dzieci, kozą KRESOWE WIGILIE i świnią z prosiętami- Koszmar! (…)”- wspominała ciocia Anna Małgorzata Budzińska Jadzia. Słuchałam też wspomnień pani Ireny, która mieszkała w W tym roku Święta będą inne od poprzednich. Wszyst- Nowych Święcianach na Kresach. ko teraz jest inne…Wszystko wydaje się trudne, smutne, dziwne, nie do ogarnięcia.
Czy to właściwe takie nasze podejście? Rok 2020 daje nam się we znaki z różnych powodów, ale czy mamy się podda- wać złym nastrojom?!
Niech nadzieja u nas zawita.
Ja wierzę, że doczekamy się lepszego, pomyślniejszego roku, a i święta Bożego Narodzenia nie muszą być aż takie smutne, bo przecież one nam niosą optymizm. / 3-Malczewski - Wigilia na zesłaniu
Zgromadzeni przy ubogim stole są zasępieni i milczący. Na obrusie, spod którego wystaje siano, leżą puste talerze i kawałek czarnego chleba. Jeden z uczestników wieczerzy wysypuje z wielkim nabożeństwem okruchy opłatka, który przysłano mu w liście z ojczyzny.
Są bardzo daleko od domu, w śnieżnej pustyni Syberii, skąd się najczęściej nigdy nie wraca. Tę prawdę znają zesłańcy, więc milczą zatopieni w tej krępującej ciszy. Zagubiła się / 5-pani Irena współcześnie radość z Bożego Narodzenia. Wspomnienia rodzinnych wigilii tylko pogłębiają nostalgię za krajem i bliskimi. Dzieciństwo wspominała dobrze, potem na Zasłuczu- w / 1-Boże Narodzenie 2020-nadzieja Potaszni też żyli dostatnio. Gdy jednak przyszła wojna, Obraz był inspiracją do napisania piosenki przez Jacka pożogi, napaście, ucieczki i gdy zabrakło ojca, a matka z Czesław Janczarski, wołyński poeta napisał w roku 1935 Kaczmarskiego. Była ona aktualna dla przymusowej emi- dziećmi żyła w ciągłym strachu przed wywózką na Sybir wiersz o wieczorze wigilijnym. Zdajemy sobie sprawę, że gracji, po wprowadzeniu stanu wojennego. wówczas Święta nie były tak dostatnie jak teraz, no i czasy to już nie były to sielankowe wspomnienia kresowe. Ostat- były trudne, zwłaszcza na Kresach, zwłaszcza w małych Wigilia na Syberii - Jacek Kaczmarski nia Wigilia kresowa była dla nich koszmarem, bez żadnej wioskach. A jednak poeta potrafił dojrzeć szczęście. nadziei.
Z białych płatków wielki dywan od zachodu wiatry przędą. Zasyczał w zimnej ciszy samowar Wspomnienia ostatniej kresowej Wigilii były bardzo smut- ne. Pani Irena ze łzami w oczach opowiadała co jedli w te Sponad stawów z wiatrem śpieszą rude kity oczeretów. Ukrop nalewam w szklanki Święta: Gdy śnieżyca zahuczała za oknami – jak kolęda, Przy wigilijnym stole bez słowa Świętują polscy zesłańcy „- Mama ugotowała ziemniaczki, wkroiła do tego dwie Ścierń się płasko ułożyła niby siano pod serwetą. cebule, scedziła wodę z gotowania do miseczki i to była Na ścianach mroźny osad wilgoci zupa.” Coś mruknęły krótko grusze, z snu zbudzony śnieg zaszu- Obrus podszyty słomą miał, Płomieniem ciemnym świeca się kopci Jednak nie zawsze tak biednie było na Kresach. Ponad wioską śnieżny wieczór sań dzwonkami w puchu Słowem - wszystko jak w domu tonie, Mam przed sobą książkę Melchiora Wańkowicza „Szcze- Nie będzie tylko gwiazdy na niebie nięce lata”. Wiatr za płotem przepadł cicho jakby może też zrozumiał, Grzybów w świątecznym barszczu Że to dzisiaj wielki wieczór tu w tej wiosce, w tym ustroniu. Jest nóż z żelaza przy czarnym chlebie Cukier dzielony na kartce A na oknie świat zielony w pelargonii młodych pędach Talerz podstawiam by nie uronić Na ulice wioski wypadł najweselszym światłem lampy. Tego czym życie się słodzi Rozpłaszczyła nos na szybie śnieżna gawiedź: Hej! Kolę- Inny w talerzu pustym twarz schronił da! Bóg się nam jutro urodzi. Wigilijny wieczór w sercu szczodrą chwilę szczęścia za- mknął.
Tak więc pomimo śnieżycy, mrozu, biedy i niepewności jutra można znaleźć uśmiech- chociażby patrząc na grę świateł na roślinach, na wesołych kolędników- i w ogóle na świat, życie, na człowieka i przyrodę.
/ 4-stajenka Bożego Narodzenia we wrocławskim kościele
Byleby świecy starczyło na noc Długo się czeka na niego By jak co roku sobie nad ranem Życzyć tego samego. Znów się urodzi, umrze w cierpieniu / 2-oświetlone pędy pelargonii Znowu dopali się świeca Po ciemku wolność w Jego imieniu / 6-Melchior Wańkowicz „Szczenięce lata” Syberyjską Wigilię zesłańców kresowych opisywałam już Jeden drugiemu obieca... w artykule „Świąteczny nastrój” . Trudno sobie wyobrazić Opisywane tam jest życie na Kresach- w Kałużycach, ale w gorsze warunki takich Świąt- a jednak! Tam również tli się Znam też opowiadania mojej cioci, która została zesłana na jeszcze dawniejszych czasach. W przedmowie z roku 1956 światełko wspomnień i nadziei pomimo tragicznych oko- Syberię razem z dziećmi. To był koszmar! A jednak i tam autor pisze: liczności. Wigilia się odbywała. „Książka odległa o dwa stulecia? Ja zaś sądzę, że jest i te- 1 grudnia 2020 - strona 60 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl raz aktualna. A kiedy już i państwo, i służba byli najedzeni, rozwierano szeroko wielkie drzwi olbrzymiego salonu. Tam stała wiel- Przez siedemnaście lat byłem w siedemnastu krajach. I w ka choinka. Bóg się rodzi siedemnastu krajach widziałem siedemnaście innych kato- licyzmów, siedemnaście innych demokracji, siedemnaście Otrzymaliśmy prezenty, wyrażając oficjalną radość (wie- innych komunizmów. dzieliśmy dzięki wzorowemu wywiadowi, już kilka dni Wzgardzony okryty chwałą, wcześniej, co otrzymamy), a potem zaczynało się objada- A demokracja w każdym kraju inną rzepkę skrobie. Wiel- nie drzewka. Śmiertelny Król nad wiekami; kie idee adoptują się do podłoża cywilizacyjnego. Hej! Bo drzewko nasze nie było ani takie ani siakie. Ani A Słowo ciałem się stało Ze zdumieniem spostrzegłem, jak do podłoża kultury po- zbytnie w błyskotki kupne, sztuczne śniegi, niemieckie I mieszkało między nami. szlacheckiej adaptują się jej kolejni kierownicy. diabełki, aniołki, szklane kulki i inne wykrętasy, ani, Boże broń, stylizowane na ludowo i na „polsko”. Czysta sanacja, jak żyć pragnę!” To było poczciwe, praktyczne drzewko. Było zasobne w Cóż masz, niebo, nad ziemiami? Skąd my to znamy i dziś? … konkretne dary i chodzić mogłeś koło niego, bracie, trzy dni i objadać się gruntownie. No, ale wróćmy do Wigilii na Kresach. Jak to się działo na Bóg porzucił szczęście swoje, dworze babki Wańkowicza w Kałużycach, na Kowieńsz- Poza świeczkami i lepionymi w domu łańcuchami z róż- Wszedł między lud ukochany, czyźnie? Autor opisuje to pogodnie i z humorem. nokolorowego papieru, wszystko można tam było w gębę włożyć. Od góry do dołu czerwieniały „pepinki”- małe „W pośrodku stołu pofalowanego bielą obrusa, na pękach Dzieląc z nim trudy i znoje, kolorowe jabłuszka, zawieszone na różnobarwnych włócz- siana (ze ździebeł jego wróżyliśmy czyje życie dłuższe) kach. Równie obficie wisiały figi, pierniki, złocone i sre- stawiano tak zwaną kucję- kutię- ogromną salaterkę po- brzone orzechy, i duże cukierki „kri-kri”. W papierowych czwórną, w której mieściły się cztery zasadnicze potrawy koszyczkach znajdowałeś człowieku malagę (suszone wi- Niemało cierpiał, niemało, Wilii, cztery paskudztwa ku tradycji przyrządzone, których nogrona), migdały, daktyle itd. nikt nigdy nie tykał. Jestem przekonany, że kucja sięgała Żeśmy byli winni sami, swym pochodzeniem zamierzchłych czasów pogańskich. Doskonałości te zrywało się na miejscu i rozdzielało mię- dzy parobczańską dziatwę.” A Słowo ciałem się stało Był tam kisiel owsiany, wyglądający jak brudny klajster, rozdęte ziarna gotowanej pszenicy, groch i jęczmień oraz Nasze współczesne choinki są już inne, niemniej zawsze I mieszkało między nami. mleko makowe. przynoszą dużo radości. Babka tylko, jako pani domu, musiała każdej potrawy spró- bować i podlać „sytą” (miód z wodą), bo inaczej nadcho- W nędznej szopie urodzony, dzący rok nie dałby dostatku. Krzywiła się, zwłaszcza przy kisielu, ale mus to mus. Żłób Mu za kolebkę dano.
Wilia składała się z ośmiu- dwunastu potraw i mimo solid- Cóż jest, czym był otoczony? ne i uważne objadanie się, iżby na wszystko miejsca star- czyło, miejsca tego nie starczało. Bydło, pasterze i siano;
Ubodzy! Was to spotkało, Witać Go przed bogaczami, A Słowo ciałem się stało I mieszkało między nami.
Potem i króle widziani Cisną się między prostotą, Niosąc dary Panu w dani: Mirrę, kadzidło i złoto; / 7-barszcz wigilijny
My dzieci siedzieliśmy potem w pierwszym pokoju przy bakaliach, najedzeni jak bąki. Bóstwo to razem zmieszało Zaraz po wieczerzy wigilijnej państwa, przy tymże stole w stołowym zasiadała służba. Babka wchodziła z opłatkiem, Z wieśniaczymi ofiarami, dzieląc się ze wszystkimi, przy czym każdemu mówiła in- A Słowo ciałem się stało dywidualne życzenia. I mieszkało między nami.
Podnieś rękę, Boże Dziecię! Błogosław Ojczyznę miłą! W dobrych radach, w dobrym bycie
/ 9- współczesna choinka Wspieraj jej siłę swą siłą,
Spróbujmy i w tym roku cieszyć się nadchodzącymi Świę- tami mimo wszystko. Dom nasz i majętność całą Oprócz kolęd zaśpiewajmy jeszcze fragment piosenki ze- społu Tilt : I wszystkie wioski z miastami!
„ Jeszcze będzie przepięknie, jeszcze będzie normalnie..” A Słowo ciałem się stało / 8-opłatki wigilijne I mieszkało między nami. www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 grudnia 2020 - strona 61 Między Prutem i Czeremoszem Adam Galis połonin, wiejący zielenią ponad codziennych formach życia, w pasmem leśnej czerni. Od tej gry stroju czy naczyniu użytkowem, czarno-ziolonej przechodzi oko czy wreszcie w świecie abstrak- w otwierającą się znienacka per- cyj, przepięknych legend i wie- spektywę doliny i dominującej w rzeń. niej rzeki. I tu dokonywa się syn- Lasy współdziałały podwójnie w tetyczny proces: odsłania się Hu- urabianiu duszy Hucuła. Z lasu culszczyzna, jej łagodnie-dzikie szła praca, t. zw. „butyn”, z mroku piękno, tajemnica prześwietlone- leśnego szły legendy o niaukach, go słońcem pejzażu. dziewczynach leśnych i dykunie, Jest może tajemnica poza wszel- leśnym człowieku. Sam materjał- kim opisem, poza nawet, najlep- -drzewo, w takiej obfitości i róż- szą kliszą fotograficzną. Tyle jest norakości gatunków, aż się prosił jej warjantów i urozmaiceń. Inny o przetwarzanie w przedmioty, ton nadaje swoim partjom kra- zdobne w fantastyczne desenie. ju świerk, inny – kosodrzewina, Tak więc urabiał duszę Hucuła z inny znów – limba. Jeżeli oko jednej strony las, z drugiej prze- znużyło się prądom Białego Ce- strzenie ponad lasami, połoniny remoszu, niech spojrzy w spokój i ich przestrzenie, samotność pa- jeziora Szybenę. Jeśli dość ma sterska połączona z odległościami gęstwy jodły, świerka i jawora, wędrówek od miejsca pracy do niech przeniesie się na buchające chaty. Pieśni, melodje huculskie kwiatami łąki, carynki, gdzie hula – te najwyższe formy wytworów złocień i storczyk i buszuje błękit duszy są odpowiednikami swo- gencjany. istego typu życia, tak jak huculski strój. Od tych mikroskopijnych świat- Wiele radości daje spoglądanie na ków roślin do szerokich zakresów barwnego człowieka, w którym pejzażu miotać się będzie laicka każdy szczegół odzienia, pomy- dusza, przeniesiona w te strony. ślany bez zarzutu od strony war- Kiedy się nasyci tajemnicą współ- tości użytkowej, jest równocze- / (Z wycieczki prasowej na Huculszczyznę) brzmienia gór, rzek i roślinności, śnie małem dziełem sztuki. Taka Jak owi turyści amerykańscy, nancie, pamiętając również o tem, w uformowaniu terenu, tajem- a zapragnie uzupełnień, niech np. torba wójta z Żabiego, Petra przebiegający w szalonem tem- że celem opowieści jest uświado- nica pejzażu, sekret leżący jak śmiało patrzy w stronę dzieł rąk Szekieryka, z którym pomówimy pie wspaniałe sale Luwru, dumni mienie tych wszystkich, dla któ- na dłoni. Jest nim ze wszystkich ludzkich, chat i cerkiewek, czy jeszcze w tej wędrówce, lub ka- z „obejrzenia” tylu dzieł sztuki w rych słowo Huculszczyzna jest stron dostępne piękno. Stało się nawet zwykłego naczyńka z drze- pelusz o barwach, związanych z rekordowym czasie, nie mogący pustym dźwiękiem, a którzy nie bowiem tak, iż rozkład gór i do- wa, obrobionego wprawną ręką. gminą. później w olśnionych mózgach zdają sobie sprawy jak blisko nich lin, otwartych i zamkniętych prze- Nie rozbije się melodja. Jedność odnaleźć ani jednego trwałego znajduje się kraj, obdarzający nie- strzeni, stopniowania barw, świa- wszystkich zjawisk w tym kra- I znów patrząc na Hucuła szuka wspomnienia z chaosu kształtów zapomnianemi wzruszeniami i teł i cieni, jest dzięki swej harmo- ju jest zdumiewająca. Dysonans się dominanty, barwy decydują- i barw, tak dziennikarze obłado- przeżyciami. Przyjacielem Hu- nijnej łagodności, proporcjom, zdarza się rzadko i to tylko tam, cej: jest nią czerwień. Czerwone, wani potężnym bagażem wrażeń culszczyzny zostanie na zawsze dziełem autentycznej sztuki. gdzie dotarło miasto i Europa. odświętne spodnie, czerwone wy- z trzech dni błyskawicznego po- każdy, nietylko ten, co zapisze się W czasie podróży, w pierwszym Nie odbiega od piękna pejzażu, szywania na białej koszuli, kożu- bytu na Huculszczyźnie, szukają do Towarzystwa, ale ten co pierw- etapie jazdy koleją, doznaje się budynku i narzędzia, człowiek tu- szek „keptar” znowu o czerwo- całkujących określeń i charakte- szego dnia pobytu znajdzie się namacalnie tego stopniowania, tejszy, godny jaknajuważniejszej nych motywach skórzanych. rystyk, mając przed oczami wir między Prutem a Czeremoszem, narastania i opadania, jeżeli tak obserwacji, przyjaźni i opieki. Ta sama czerwień dominuje w piękności tamtejszego człowieka, wśród dosłownie uśmiechniętych się wyrazić można, barometru stroju Hucułki, dzięki czerwonym pejzażu, obyczaju. Oczywiście gór Czarnohory czy Gorganów. piękna pejzażu. Niema w nim nic Urok człowieka zapaskom, krajkom i pończochom napróżno. Dopiero kiedy się cały z hipnotycznej grozy Tatr, a jest sukiennym. wysiłek wspomnienia skieruje na Tajemnice pejzażu uduchowienie, docierające do To prawda, jest on ubogi, bardzo wyszukanie dominanty, przewod- najmniej nawet wrażliwych dusz. nawet ubogi. Nigdy myśliwy czy Urok człowieka Huculszczy- niego tonu rzeczy widzianych i W tym najbardziej na południe Jeden element operujący samo- pasterz górski nie był bogaczem. zny powiększa się, kiedy po po- słyszanych, wtedy dopiero układa wysuniętym zakątku Rzeczypo- dzielnie swemi czarami, to góry Ale nie przeszkadza mu to ubó- wierzchownych obserwacjach się ów rozkoszny chaos wzdłuż spolitej zawarła się w układzie, i lasy – pierwszy pas efektów stwo w kultywowaniu piękna w dochodzi do rozmowy, do próby pewnej linji. Huculszczyzny, drugi – to kraj odsłonięcia wnętrza. W rozmowie – można się porozumieć z Hucu- Jest nią bezsprzecznie uderzająca łem, znajomość polszczyzny jest jedność pejzażu, człowieka i oby- tu dość spora – nie uda się rzecz czaju nad Prutem i Czeremoszem. prosta odcyfrować zmiejsca cha- Nie trzeba się tu zresztą powoły- rakteru czy obyczaju człowie- wać na truizmy; takie góry i takie ka, ale znów dotrzeć można do wody musiały sobie stworzyć od- pewnej dominanty. To są ludzie powiedniego człowieka. Ich bar- z fantazją, z przyrodzonym da- wy złożyły się na jego kolorowy rem narracyjnym, z trafnemi, ar- obraz, ich artyzm uformował jego cybarwnemi powiedzeniami, z duszę, natchnioną prymitywem inicjatywą i przedsiębiorczością, sztuki. W tym zakątku, skazanym wyhodowaną przez góry. od pradawna na samodzielne roz- Podczas święta Huculszczyzny wiązywanie zagadek bytu, walki zwrócił uwagę p. ministra Butkie- o istnienie, pozbawionym pola wicza jeden z zawadjackich tan- zbożowego, a obdarowanym po- cerzy, tańczący w t. zw. arkanie. łoninami i niezmierzonemi lasa- Jak się okazało był to przeszło mi, wyrósł specyficzny człowiek, 70-letni starzec. Jego wiek pode- tak jak jego najbliższy druh, koń szły w niczem nie wpłynął na fan- huculski, w równym stopniu przy- tazję i sylwetkę taneczną. W tym stosowany do twardych, lokal- starcu widziało się uosobienie, nych warunków życia. niezmienne właściwości duchowe Powtórzmy więc tę błyskawiczną Hucuła, jego drapieżny urok i ży- podróż, pamiętając o naszej domi- wotność. / Hucuł grający na trombicie po prawej. 1 grudnia 2020 - strona 62 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl Rozmowa z wójtem Szekiery- miały w sobie jeden refren: „a w rzył go palcem w czoło i rzekł: to Na dzielnych konikach jechało stycznej. kiem wolnych chwilach zbierałem ma- ja, Dobosz, jak ptaszek w trawie wesele z Żabiego, przygrywały Wojewoda stanisławowski, p. terjały etnograficzne”. zaszeleści to mnie serce bije, le- muzyki huculskie, wił się arkan Zygmunt Jagodziński nie ukrywał Nową drogą, zbudowaną w roku Wójt Szekieryk zapisywał w piej jest gospodarować niż zbójni- i dudniła ziemia pod tańczącymi tych trudności i potrzeb. Nazwał ubiegłym między Worochtą a Ża- ciągu wielu lat i zapisuje wciąż kować. Dobosz był taki człowiek. „zbójnickiego”. Na wystawach i je po imieniu. Sprawa wykupu biem, jedzie się z satysfakcją nie jeszcze opowieści, pieśni i legen- Kiedyś ukradł mu przyjaciel Se- wprost na ulicach Worochty wabi- połonin z obcych rąk, sprawa mniejszą, niż po najpiękniejszych dy huculskie. Wypytuje starców, meniuk dwa garnki z dukatami. ły ku sobie wyroby arlystów-Hu- pomocy w naturze, rozbudowy drogach Podhala. Żabie, najwięk- szuka najbardziej różnorodnych Kiedy Dobosz go schwytał po- cułów łyżniki i dzbanki, toporki, szkolnictwa i prac drogowych na sza wieś w Polsce, wystarczyć warjantów opowieści. A zna ich wiada Semeniuk, że za te dukaty talerze i wszelkie drobiazgi co- większą skalę – oto najpilniejsze może jako objekt zainteresowań napamięć ogromną liczbę. zbudował cerkiew. Wówczas Do- dziennego użytku, na których po- potrzeby Huculszczyzny. 2.000 nie na parogodzinną wycieczkę Pytamy wójta Szekieryka o naj- bosz oddał mu wszystko i rzekł: łożyło swe piętno niezaspokojone godzin słonecznych w roku to prasową, ale na wiele dni i tygo- prostszą ale i najpiękniejszą we- a czemu ty mi nie powiedział, że pragnienie przetwarzania wszyst- argument, który w połączeniu z dni badań. Wójt Żabiego, Petro dług niego opowieść, jaką zanoto- chcesz cerkiew budować, dałbym kiego dokoła siebie w sztukę. dobrą komunikacją, da Huculsz- Szekieryk Donykiw, jest wspa- wał w czasie swych poszukiwań. ci ja sam więcej jeszcze”. Teatr huculski oczarował słucha- czyźnie turystę i letnika, czyli pie- niałym typem Hucuła. Rozmowa „Na pagórku Glewka, na wiosnę, Szekieryk oddalający się wrastał czy temperamentem i bezpośred- niądz potrzebny dla podratowania z nim jest satysfakcją. Człowiek na świętego Jurija, zbierali się w pejzaż każdym szczegółem niością gry Hucułów-amatorów biedujących i głodnych. ten kocha i zna swój kraj, choć opryszki na powitanie po okresie swego stroju, toporkiem i torbą i sceny. wiele lat spędził w różnych stro- zimowym. Każdy z nich musiał słowami opowieści, ucichającemi Ten natłok kolorów i dźwięków Od redakcji: p/w archiwalny ar- nach Europy. Szekieryk jest ty- znać hasło wydawane na jesieni. w szmerze Czeremoszu. nie przesłonił potrzeb gospodar- tykuł pochodzi z „Tygodnika pem Hucuła, który o własnych Pradziadek mój widział tam kie- Kolorowe święto i codzienność czych i kulturalno-oświatowych Ilustrowanego” / 29. 07. 1934/ siłach, energją i wolą, dźwignął dyś Dobosza. Stał na łące i słyszy, gospodarcza Huculszczyzny, konieczności Warszawa / Rok 75, Nr 30. Pu- się na wyższy poziom życia. Pe- że coś ładnie gra. Wyszedł nagle z Miało się więc sposobność „po- inwestycyj, bez których niema blikujemy za: http://retropress.pl/ rypetje życia działacza społeczne- lasu jakiś piękny człowiek i grał śpiesznego” poznania człowieka mowy o uprzystępnieniu tego tygodnik-illustrowany/miedzy- go, posła, żołnierza i emigranta, na liściu. Dziadek otworzył usta i obyczaju na kolorowem święcie przepięknego zakątka Rzeczypo- -prutem-i-czeremoszem/ opowiedziane przez Szekieryka, ze zdziwienia, a ten człowiek ude- Huculszczyzny. spolitej dla szerokiej akcji tury- Tak było w Różynie na Wołyniu (Przyczynek do życiorysu przedwojennego kata Stanisława Maciejejowskiego) Wiesław Bednarek (syn Ewy Bednarek z d. Piłkowska ) Tytułem wstępu do tego artykułu detektyw” ( /08. 05. 1932/ Kra- muszę przypomnieć, że dopiero ków / Rok 2, Nr 19 - art. „Imć pan 7,5 roku po odzyskaniu niepodle- kat”) powiedział miedzy innymi głości przez Rzeczpospolitą Pol- ; „ Pochodzę z Poznania . Ukoń- ską ustanowiono urząd kata, zwal- czyłem tam gimnazjum, a po- niając tym samym z tej funkcji tem przebywałem w Niemczech, wojskowych którzy wykonywali gdzie uczęszczałem do wyższej wyroki sądu w formie rozstrze- szkoły technicznej. Miałem roz- lania przez pluton egzekucyjny. maite zajęcia, a jednak żadnemu Stefan Macieje(o)wski był pierw- nie oddawałem się z takiem zami- szym oficjalnym katem II Rzecz- łowaniem i zrozumieniem rzeczy, pospolitej. Na stanowisko został jak obecnemu. Pyta mię pan jak powołany przez Ministerstwo to się stało, że przystąpiłem do Sprawiedliwości w 1926 roku. „rzemiosła” kata? Ale wracajmy Przypomnę jak ówczesna prasa do rzeczy: Było to przed laty, kie- opisywała naszego bohatera: Ste- dy byłem jeszcze młodym chłop- fan Maciejewski to pseudonim cem. Wymordowano wtedy w Po- urzędowy, pod którym konspiruje znaniu całą rodzinę, złożoną z 8 się kat Alfred, to jego prawdzi- osób, moich przyjaciół. Ogarnęła we imię, a prawdziwe nazwisko mnie rozpacz i złość, że morder- o brzmieniu czysto niemieckim cy hulają nieuchwytni. Pragnąłem Kalta, przypomina nazwę zawo- zemsty i pomyślałem, że sam bym du „wykonawcy wyroków”. Był ich chętnie stracił, stałbym się ich ich jest przewidziane przepisowo. wał po 100 zł. tytułem gratyfika- wywołanego skandalu – pijackiej dobrze zbudowanym osobnikiem, katem. Odtąd zaciekawił mnie za- Ja się jednak prowadzę tak, że za cji od każdej „głowy” skazańca. awantury z policjantem. Jednak lat około 30-tu, łysiejącym sza- wód kata. Interesowałem się lite- każdym razem wkładam nowe rę- Owo dodatkowe wynagrodzenie „Dziennik Białostocki” z dnia 31. tynem o krótko przystrzyżonych raturą, dotyczącą katów i egzeku- kawiczki... Taka już jest tradycja uczyniło w ciągu ostatniego roku o1. 1935 r. w artykule :” Kopnięty włosach, więcej niż średniego cjami śmierci z rozmaitych epok, katów, aby dochodzić do egzeku- sumę 4.000 zł. Ponadto kat dosta- przez skazańca kat Maciejewski wzrostu, o twarzy śniadej, okrą- czytywałem pamiętniki katów cji z „czystemi rękoma. (...) Ile wał mieszkanie służbowe i w ra- żąda ogromnego odszkodowania głej. Nader uprzejmy w obejściu, i odwiedzałem katów w Niem- osób wyprawił pan już na drugi zie wyjazdu na egzekucję, zwykłe od Skarbu Państwa „ wskazu- co dowodziło, że był człowiekiem czech, przyjaźniąc się z nimi. świat? – Około pięćdziesięciu. diety urzędnicze – podróżując na je na inną przyczynę. Adwokat inteligentnym. W każdą podróż Opowiadali mi wiele, wtajemni- Przeważnie na kresach, a w stoli- koszt Skarbu.” Dla porównania Cyprian Dembowski, wystąpił w zabierał ze sobą skórzaną waliz- czając w arkana swego kunsztu. cy ani razu jeszcze. „ Był posta- nauczyciel zarabiał 150 zł a poli- imieniu kata Stefana Maciejew- kę, w której woził stryczek, parę Wreszcie, gdy zawakowała posa- cią popularną, powszechnie znaną cjant 180 zł. miesięcznie. Ostatnią skiego, vel Alfreda Kalta przeciw białych rękawiczek i urzędowy da kata w Polsce, zgłosiłem się w Polsce. Śpiewano o nim w war- wykonaną egzekucją było strace- Skarbowi Państwa o odszkodo- kitel. Reporter ukazującego się pierwszy. Wzięto pod uwagę moje szawskich piosenkach (Stanisław nie 23 lipca 1932 roku w Rybni- wanie za uszkodzenia cielesne w wówczas w Wilnie „Słowa” tak przygotowanie oraz znajomość Grzesiuk w „Balu na Gnojnej” ku Józefa Gawliczka, mordercy związku z sensacyjnym, a niezna- pisał o polskim kacie: „Młody rzeczy i uwzględniono moją ofer- śpiewał : …”A kat Maciejewski i gwałciciela. 26. września 1932 nym dotąd wypadkiem w czasie człowiek, lat trzydziestu pięciu. tę, choć ofert było bardzo wiele. tam pod szubienicą, na Antosia roku kat Maciejewski zostaje od- egzekucji; krwawego bandyty Wzrost średni, włosy ciemne, (...) Mam dwóch pomocników, czeka”… a Władysław Broniew- wołany ze stanowiska, poinfor- Antoniego Błocha. W artykule na twarzy przyjemny uśmiech. ale są to ludzie nieinteligentni, na ski w jednym z wierszy pisze mował „Goniec Częstochowski” napisano między innymi: „ Ma- Świetnie skrojony, jasny garnitur, „mistrzów” nigdy nie wyjdą… A : …”Nie miał nigdy zastoju w z 29. 09. 1932 r. Prasa podawała ciejewski omdlał, ale po pewnej elegancki kapelusz, w ręku skó- chcę tu jeszcze wtrącić pewien przemyśle, pracowity kat Macie- kilka różnych powodów tej decy- chwili oprzytomniał i z tem sil- rzana walizka”. Według relacji szczegół: Wszyscy musimy mieć jewski”…). A była to lukratywna zji. niejszą zawziętością, choć z naj- tych, którzy widzieli Maciejow- przeszłość nieskazitelną. Zawia- posada, tak przynajmniej poda- większym trudem, wypełnił swój skiego na pierwszy rzut oka robił damia mnie Ministerstwo Spra- wał: „ Dziennik Białostocki” z Ponieważ kat Maciejewski pro- obowiązek. Od tej pory pono nie- wrażenie eleganckiego turysty. wiedliwości specjalnem pismem. 31.01.1935 r. „ Kat Maciejewski wadził życie hulaszcze a jego domaga. Ministerstwo sprawie- Władał biegle językiem francu- Ubieram się wtedy na czarno, w był pracownikiem kontraktowym skłonność do nadużywania alko- dliwości zwolniło Maciejewskie- skim i niemieckim, co w polskim żakiecie, zabieram białe ręka- Ministerstwa sprawiedliwości z holu i awanturnictwa pijackiego go z zajmowanego stanowiska, owocowało obcym akcentem. W wiczki i udaję się w drogę. A pro- IX st. służbowym z Pensją 202 były powszechnie znane, wielu powierzając egzekucje w nowe wywiadzie dla gazety ; „ Tajny pos białych rękawiczek: noszenie zł. miesięcznie, a nadto otrzymy- uznało, że jego dymisja to skutek ręce, po wynalezieniu innego „fa- www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 grudnia 2020 - strona 63 Wyspa azaljowa Stanisława Kuszelewska
/ Foto z 1992 r. „Ruiny letniego dworu”, jak mówią Ukraińcy, prawdopodobnie żony Maciejewskiego chowca” o nieskazitelnej opinji.” się Babci i mojej Mamie. A pi- Nie wchodząc jednak w szczegó- jał Dziadek w karczmie i to nie ły tej rozprawy Maciejewski od byle z kim, bo właśnie z katem tej pory przestaje być bohaterem Maciejewskim. Była w Różynie prasowych enuncjacji. Nie znaj- karczma z wydzieloną izbą dla duje żadnej pracy, opuszcza go „lepszych gości”, aby tam w ciszy wieloletnia kochanka. Podejmu- i spokojnie mogli się raczyć moc- je nieudaną próbę samobójczą w niejszymi trunkami i grać w karty. warszawskim Parku Sieleckim koło Belwederu. I tutaj urywa Tam to raczył się Mój Dziadek się zapisana wiedza o kacie Ma- ówczesnymi płynami rozwesela- ciejewskim. Tak się składa, że jącymi z Panem Maciejewskim, mogę nieco uzupełnić tę wiedzę dobrym kompanem do kart i wy- poprzez przekaz rodzinny. pitki. Musiało to bywać dosyć często, bo dla rodziny stało się Moja rodzina pochodzi z Wołynia, uciążliwe. Aby jakoś temu zara- z powiatu kowelskiego. Mama dzić uczyniono rzecz następującą urodziła się w Różynie (1926), W końcu maja w poleskich lasach Zresztą, trzeba trochę wierzyć, bo zachwytu i ciągłej łakomej chęci : Moja Mama szyła na maszynie pow. Kowel, gm. Stare Koszary, zaczynały dziać się cuda. Wtedy nie wszystko można sprawdzić. wspólnego raczenia się dobrami sukienki miejscowym Ukrainkom parafia Turzysk i tam mieszkała do mego studenckiego pokoju Azalja nie puszcza człowieka życia. Ogromny, młody, łaciaty i z tego tytułu miała większą ilość do czasu wybuchu „Rzezi Wołyń- w Warszawie wpadała depesza: wgłąb lasu; trzeba jeździć tylko Maj miał maść saint-bernarda po wykrojów z marszczonej bibuły, skiej” w 1943 roku. Różyn jest „Azalje kwitną, przyjeżdżaj”. wyrąbanemi od lat drogami, albo ojcu i lekki, bezbrzuszy kształt służących do szycia sukienek. znany na Wołyniu z Wiejskiego chodzić siecią ścieżek, wyciętych kundla po matce. Pióropusz ogo- Z tych wykrojów sprokurowały Nauka szła w kąt. Uczyć się moż- Uniwersytetu Ludowego, piękny w drapieżnej zieleni i zuchwałem na, wesoły, polotny, ochoczy, słu- Panie : moja Babcia, Ciotka Fal- na wszędzie i zawsze, a to dzieje nowoczesny budynek mieszczą- złocie wiosennem; zresztą, po żył mu do wyrażania entuzjazmu i kiewiczowa i Ciotka Kasperkie- się tylko raz do roku przez kilka- cy wówczas także Szkołę Pod- godzinnej wędrówce można nie wszelkiej radosnej gotowości. Je- wiczowa błękitną, powłóczystą, naście dni, i tylko w tym jednym, stawową. Przed budynkiem stała wyjść żywo: ta woń jest jak czad; śli pies na wyraźny rozkaz zosta- niebieską suknię w którą ubra- zapadłym kącie. Dzika azalja le- odurza głowę i wali z nóg. Jadę kolumna z popiersiem Naczelnika wał czasem w domu, witał mnie no moją Mamę. Suknia ta miała śna – azalea pontica – rośnie jedy- więc drogą leśną, powoli, noga za Państwa Polskiego Józefa Piłsud- zdaleka, stojąc na płocie czterema naśladować szaty Matki Boskiej nie na Kaukazie i w Azji Mniej- nogą. Patrzę, wącham i zapamię- skiego. Po pomniku pozostała łapami i zanosząc się szczęśli- i w tej sukni stanęła moja mama szej, bliżej morza Czarnego; w tuję. (Czyż wiedzieć mogłam, że walająca się do dziś granitowa wym jazgotem. późną nocą opodal ścieżki, którą środkowej zaś Europie porasta na tyle lat?). Za chwilę koń zbun- kolumny podstawy. Przed woj- wracał z karczmy do domu pod- płat wołyńskiego Polesia, zwany tuje się i zacznie szarpać uzdą. Jakim sposobem potrafił ustać na ną dobra różyńskie należały do chmielony mój Dziadek Antoni. przez botaników „wyspą azal- Duszno mu, ostra woń drażni noz- górnej poprzeczce sztachet, nie rodziny Siemiątkowskich. Ale jową”. Już o kilkadziesiąt kro- drza. Trzeba wyjechać na skraj i wiem. Widocznie utrzymywała miała w Różynie także posiadłość I tutaj doznał Dziadek objawienia ków od lasu wiaterek przynosi dać zwierzętom pooddychać. go miłość, jak coś tam utrzymuje żona kata Maciejewskiego. By- cudownego NMP w co w pijanym falę ostrego aromatu. Pod marną Zwierzętom – bo jest i pies. Po lunatyka na gzymsie kamienicy. wał on okresowo w Różynie od- widzie szczerze uwierzył i przez zieloną olszą i srebrną osiczyną lasach wędrowaliśmy zwykle we W każdym razie wyrażenie „jak wiedzić swoją żonę. Różyn miał dłuższy czas sprawował się niena- błyska złocisty, wysoki dywan troje. Koń i pies były dokładnie pies na płocie” ma dla mnie sens przystanek kolejowy na trasie Ko- gannie. Niestety wrócił po pew- poszycia. Podjeżdżam bliżej. W jednakowej maści: białej, w wiel- odrębny. Mój pies bywał na pło- wel-Lwów a połączenie kolejowe nym czasie do swych niecnych lesie stoi czad, duszący, słodki, kie kasztanowe łaty. Koń, zwany cie szczęśliwy. „Chodź, odprowa- Warszawa – Kowel funkcjonowa- praktyk. Dobrze chociaż, że kat ostry, podobny do woni tuberozy. po polesku „raby”, czyli, jakby się dzisz mnie na bobry, księżyc jest ło bardzo sprawnie. Maciejewski nie mieszkał na stałe Polany spienione złotemi krzaka- na Mazowszu powiedziało, „sro- w pełni” – mówię którejś lipco- w Różynie. Praca zawodowa wy- mi, pnie owinięte złotą siecią, tra- kacz”, był mi wyraźnie nieżycz- wej nocy. Dobrze. Koło jedena- Mój dziadek, Antoni Piłkowski muszała na nim pobyt w stolicy a wy zbryzgane złotem. Złoto jest liwy. Uparciuch, fantasta i doma- stej księżyc stoi wysoko, ogród był przed wojną wójtem . Znał i wyjazdy w delegacji do różnych dwojakie: jasne, płowe, koloru tor, niechętnie dawał się wyciągać cały w rosie i w białych gwiaz- płynnie język niemiecki, rze- miast polskich, gdzie odbywały cytryny, i ciemne, ogniste, koloru na głupie i niepotrzebne włóczęgi. dach tytoni. Do bobrowych sie- komo jego korzenie były także się egzekucje. Wspominano czę- pomarańczy. Krzaki małe, roz- Szedł z łaski i ział pogardą. Z mo- dlisk jest dwa kilometry od koń- niemieckie. Moja Babcia Zofia sto po wojnie w mojej rodzinie i pełzłe, rozczochrane, albo duże, jej strony przeważała irytacja – ca ogrodu. Idziemy coraz ciszej, Piłkowska, która mnie wychowy- Dziadka i jego kompaniona Ma- spiętrzone na dwa metry. Kwiat był za wysoki i niewygodny pod coraz ostrożniej. Już. Skraj lasu, wała w dzieciństwie mawiała nie- ciejewskiego. kielichowaty, podłużny, bardzo siodło – oraz daremna chęć osią- to bagno, moczar, jeziorko w roz- raz : „Mój stary był szwob, czyli wątły, łatwo sypiący się z gałęzi. gnięcia posłuchu. Tak, wyznaję, miękłych brzegach, a może szero- Niemiec”. Nieraz odzywała się Będąc w sierpniu tego roku we Same gałązki czepliwe, drapież- miał nade mną przewagę i zawsze ka, rozpełzła, prawie nieruchoma do mnie po niemiecku : „Komm Wschodniej Polsce odwiedziłem ne, niesforne, dla natarczywe- robił to co sam chciał. Jeśli spa- rzeczułka, poprzerastana kępami hierher”, co znaczyło – chodź żyjącą jeszcze kuzynkę mojej go chwytania za odzież zwane cer mu nie odpowiadał, bestja kwaśnej trawy i pokreślona zwa- tutaj do mnie” co było wówczas Mamy, Celinę Kasperkiewicz brzydko przez Poleszuków: „dra- zaczynał iść trzęsącego truchta i liskami pni. Drzewa te zostały czymś dziwnym i niezrozumia- (93), ostatniego świadka tamtych posztany”. żadne baty nie mogły skłonić go spiłowane zębami bobrów i gła- łym dla dziecka. Od tej Babci i czasów w Różynie. Po raz kolejny do uległości i kłusa. Walczyłam ciutko utoczone na śliczny stożek. mojej mamy Ewy Piłkowskiej potwierdziła mi kuzynka tę zaży- Człowiek stoi i patrzy, doszczęt- z nim „o każdą piędź ziemi”, ale Pójdą na podwaliny bobrowych (późniejszej sanitariuszki 27 DW łość mojego Dziadka z katem Ma- nie osłupiały; trudno uwierzyć, spacer przestawał być spacerem, domków. Trzy kępy są szczegól- AK ps. Kalina) słyszałem w mło- ciejewskim. że tak kilometrami ściele się to wobec czego nieraz odstawiałam nie duże, rozsiadłe na pniach, na- dości różne wspominki, niektóre morze barwy i woni, o którem djabła do stajni, rezygnowałam z stroszone stosem chrustu – trzy bardzo śmieszne. Dalsze losy tego ówczesnego, mało kto wie na świecie i które pięknego garnituru zwierząt i za- siwe garby na czarnej wodzie. To znanego w całym kraju „celebry- tak gwałtownie zalewa co wiosnę padałam w lasy z łaciatym psem. domki stare, zamieszkałe. Wła- Otóż mój Dziadek Antoni miał ty” nie są znane. Pochłonęła go te szare lasy, nizinne, podmokłe, To już było zupełnie co innego. Z żę na najniższy konar rosochatej tzw. „parcie na szkło”, czyli lubił gdzieś wojenna zawierucha. mchowe, niebogate, na dziesiątki psem łączyła mnie gorąca i szczę- gruszy, stojącej pod lasem. Stąd bardzo alkohol, co nie podobało tysięcy hektarów rozwleczone. śliwa miłość, pełna wzajemnego będzie widać bobry, jeśli wyj- 1 grudnia 2020 - strona 64 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl wiezione przez krajoznawców (a raczej było) w tym kraju, Po (pp. Wisznickiego i Kulwiecia). chwili zapominam o wszystkiem. Rokrocznie chodzę oglądać su- Puszcza! W ostępach grabowych chotnicze kwitnienie tych krza- jest latem zupełnie ciemno, zim- ków – tyle tylko zostało w Pol- no i nago. Teraz graby pożółkły, sce z Emilczyna. Jeszcze mniej rozesłały sobie na sianie jasny zostało w życiu z mego psa. A dywanik liści i wpuściły w gąszcz zresztą – może więcej. Zostało trochę światła. Partje dębowe są coś co nazwaćby można „złama- bogate, jakgdyby przyciężkie i nem sercem”. Potrafię jeszcze dojrzałe w soczystych barwach, szanować i lubić psy – ale c’est rudych i czerwonych. Na polan- tout. Jest ostatni dzień wakacyj. kach wystrzelają tłumy kwit- Wyjeżdżam do Warszawy. Pies nących, amarantowych świec. chodzi od kuferka do mnie i spo- Mietlice, kostrzewy i stokłosy – wrotem; obwąchuje i rozumie. trawy nazwane najśliczniejszemi Bronzowe oczy są pełne miłości z polskich słów – kwitną po raz i rozpaczy. „Odprowadzisz do drugi rumiano, srebrzyście i pło- kolejki” – mówię na pociechę, wo. Biały i żółty miodnik rzuca ale sama wiem, jak słaba to po- się kiśćmi z nasypu. Skabjozy ciecha. Do wąskotorówki jechało chwieją liljowe poduszeczki. się kwadrans końmi, aby za mia- Małe dzwonki uchowały się jesz- steczko. Na skraju wrzosowego cze po rowach. Przy każdej bud- zagajnika stoi już pusty, czerwo- ce dróżnika miga zwiędłe, rude ny wagonik i prycha zabawkowa kartoflisko, wspaniały tłum sło- lokomotywka. To prywatna linja necznikowych twarzy i poetyczna Emilczyna dla zwozu drzewa. czerwień nawisłej jarzębiny. Lu- Wagonik osobowy raczy prze- dzie zatrzymują drezynę na most- wieźć mnie uprzejmie. Linja idzie ku, schodzą do strumienia i piją dą. Księżyc świeci tak jasno, że wodopoju. Leżymy i czekamy na spoglądały wielkie, mądre, smoli- osiem kilometrów lasem i w głębi wodę. Schodzę z nimi: to ostatnia możnaby szpilki zbierać. „Maj, świt. Zwolna szarzeje niebo, toną ste oczy, głębokie jak noc, lśniące lasu dosięga drugiej, szerokoto- okazja narwania niezapominajek – powiadam, – idź sobie teraz, bo gwiazdy. Kolo trzeciej rumieni się jak gwiazdy. Czarny aksamit noz- rowej również prywatnej, która i mięty. Od tego mostku las, jak nie wyjdą”. Patrzy z wyrzutem. wstążka horyzontu między pniami drzy byłby zapewne niezrównanie biegnie 54 km lasami Emilczyna okiem sięgnąć, stoi w wodzie. Na „Musisz. Poczekaj na mostku”. olch, nad wałem azalij, już lekko miękki, gdyby ktokolwiek ośmie- aż do małej stacyjki załadowczej, skraju karłowate sosenki i kępy Odchodzi bez szmeru. Wiem, że świecącym w szarości. Budzą się lił się go pogłaskać. Koń starych leżącej opodal Sarn, na magistrali mchu, powleczone zieloną nicią będzie czekał na mostku. Siedzę czyjeś ćwierkania. Liście drżą po- legend, koń ze świata, którego Warszawa – Kijów. Więc pies od- z nanizanemi koralami: tak rośnie na konarze godzinę, prawie dwie. rannym dreszczem. Potem widać niema, sam jeden przetrwał tu, na prowadza mnie do wąskotorówki. żórawina. Już zachód. Czerwo- Świat jest czarnosrebrny. Nocny morze mgieł nad bagniskiem. Po wyspie azaljowej, pośród niegod- Jeden długi uścisk – już maszy- ne słońce rozpala moczary, bu- wiatr leciutko dygoce w liściach. kolana w mgle stoi gaik puszystej nych ludzi. Widok tego zwierzęcia nista rusza. Jechać prędzej! Nie dzi żaby i nasyca las zapachem Nagle, jeden stożek nawodny brzeziny, trzęsąc zielone krople był tak patetyczny, że zabarwiał widzieć bronzowych oczu! Co to? wieczoru. Pachnie wilgoć i uro- zmienia kształt. Mały, długi, majowych liści. Nad lasem pali mi się zawsze rytmem Wyspiań- Pies goni. Zdyszana lokomotyw- dzaj jesieni. Nic nie dzieli go od ciemny zwierz siada „na dachu” się płomienista zorza. Mgła zniża skiego: „Błąkasz się, królu krwa- ka biegnie co sił sosnowym zagaj- wiosny mego serca. Wieczór jest swego domku i gapi się w księ- białe kłęby i rozkłada je mięk- wy, i ku mnie wiedziesz konia”… nikiem, pusty wagonik ciska mną, cierpki, przejmujący, wonny – jak życ. Ja gapię się również. Po pół- ko wśród krągłych górek mchu, Patrzałam długo, wzruszona za- niczem piłką. Wychodzę na tylny młodość. Puszcza jest bogata, godzinie oboje mamy dość: bóbr spiętrzonych na moczarze. Pół do chwytem, i nigdy nie pozwoliłam pomost i patrzę, jak biały, puszy- rozległa, pełna dźwięków i obiet- znika bezszelestnie, ja zeskakuję czwartej. „Maj, leżeć!”. sobie na żadną niewczesną po- sty kształt pędzi pomiędzy szy- nic – jak przyszłość. Może skrzy- z gruszy i unoszę do domu rzad- ufałość. Pana azaljowych włości nami. „Uważaj! Wracaj!!”. Nie pi drezyna, może płyną kilometry Z brzeziny wynurza się zwolna ką a cenną zdobycz: podpatrzenie zmiotła wojna, zmełła rewolucja. słucha. Wagonik przyśpiesza, pies i godziny. Nie wiem o tem. Nagle żywy, rudy, futrzany sznur i mięk- bobra. Poleszuki stróżują czasem Ale czy zawahał się wzniesiony gna. Migają sosenki, suną liljowe wyskakują sągi drew, sągi drew ko, cicho, po mchowych sprę- całemi tygodniami nadaremno; cios, kiedy zza chmurnej grzywy smugi wrzosu. Wagonik przyśpie- aż do widnokręgu. Ciemnawo. żynach, w kłębach mgły, sunie coprawda, ich zamiary są mniej spojrzał przeciągle koń legendy, sza -pies staje. Jeszcze nie wie- Coraz ciemniej. Zdaleka błyskają ku strumieniowi. „Maj, leżeć!”. bezinteresowne niż moje. Za bo- niewinny duch średniowiecza? rzy własnym oczom, jeszcze ufa. żółte światełka stacyjne, wetknię- Pierwszy idzie kozioł, ogląda się browemi moczarami ciągnie się Białemu ogierowi nie narzucano Chwila – i zamykają go ściany te w czarność lasu. Zielony i czer- czujnie – i zezwala. Za nim sar- sarni zwierzyniec: osiemdziesiąt już żadnych rozkazów. Otacza- sosen, duszą liljowe pasy wrzo- wony znak semaforu. Za chwilę ny – osiem sztuk. Idą tanecznie, hektarów liściastego lasu, ogro- no go wygodami i szacunkiem. sowiska. W jedenaście miesięcy pociąg gwizdnie rozdzierająco, naiwnie, pełne ufności, skoro dzonego płotem. Tam najbujniej Przyjmował wszystko z powagą później wybuchła wojna i oddzie- żałośnie jak puszczyk, wbiegnie prowadzi on. Piją. Rudy wieniec rosną azalje, tam też można pod- – stał i przekwitał. Po wschodniej liła mnie od Polesia. Doniesiono na azaljową wyspę, zasyczy go- w białej mgle, na cierpkiej ziele- patrzeć życie sarn. Porządku w stronie miasteczka, przeciwnej mi tylko krótko, że pies zdechł z rącem żelazem w rosie leśnej – i ni moczaru. W oddali czerwony zwierzyńcu pilnuje stary Czech. niż azaljowe lasy, ciągnęła się tęsknoty. Ale owego dnia – któż pójdzie w świat. płat zorzy i żółta taśma azalij. Ma przeszło siedemdziesiątkę, puszcza brzozowa, poszyta tylko mógł to przewidzieć? – urzekła Czy można uwierzyć, że taki ob- ale twarz młodą, różową i ładną. wysoką trawą i bogatym, różno- mnie jazda przez lasy. Już widać raz dziurawią ludzie wystrzałem? Od redakcji: p/w archiwal- Mieszka w chacie w głębi lasu od rakim kwiatem: w maju jaskrem, szeroki tor i budkę dróżnika. Stąd Mój Kodak trzasnął. Sarny spło- ny tekst pochodzi z czasopi- lat trzydziestu, ma ślepawą żonę, w czerwcu storczykiem, w lipcu pojedziemy drezyną. Czterech lu- szyły się, zerwały, ale zupełna sma: „Wiadomości Literackie” dokarmia sarny i zbiera rogi, gu- dzwonkami. Grzybów nie zbiera- dzi kręci koło. Siedzę na ławeczce potem cisza przekonała je swoim /12.08.1934/ Warszawa Rok 11, bione przez kozły. Ma też zwy- ło się w tej brzezinie na koszyki, bezczynnie, śmigam po szynach i spokojem. Miasteczko Emilczyn, Nr 33 (560) http://retropress.pl/ czaj wychodzenia przed chatę i tylko odrazu zajeżdżało się wo- wstydzę się swojej roli próżniaka. z którego robiliśmy z Majem wy- wiadomosci-literackie/wyspa- – jak Wojski na rogu – trąbienia zem. Ale kwiaty i grzyby to nie Ale nie mam rady – tak już jest na własnem gardle. Zawołanie pady leśne, miasteczko, że tak rarytas. Puszcza brzozowa kryła -azaljowa/ jest zawsze jednakowe, czemuś powiem, prywatne, stanowiło inny dziw: głazy narzutowe. takie: „Hodi – naaa!”. Słysząc to, ośrodek majątku, większego niż sarny i kozły sypią się zewsząd. średnie księstewko niemieckie Było ich z piętnaście w promie- W lecie wolniej i raniej licznie, i objeżdżanego mozolnie co pe- niu kilkuset kroków. Największy w zimie całe stado, pięćdziesiąt wien czas przez właściciela, po- miał cztery metry wysokości i sześć sztuk, zjawia się galopem czciwego schyłkowca, który nie chyba z dziesięć długości. Głazy na polankę przed chatą. W lecie liczył wypitych kieliszków, ani nie były rodzime, bo kamieni lub sarny są rude, w zimie całe jedno- posiadanych folwarków, nie znał skał w okolicy ani poświeć. Same licie bure. Śliczny, czarny, prawie granic pijaństwa, ani swoich wło- torfowiska i piachy, czasem ubo- kwadratowy, wzruszający ogonek ści. Znał natomiast – swoje konie. gi szczerk. Na szosę do Zwiahla leży grzecznie i zawsze jednako- Czasem chodziłam je oglądać. sprowadzano kamienie zdaleka. wo na białym, puszystym zadku. Wszystkie były zapewne pięk- Azalje, bobry i owe głazy – były W lecie Czech rozdawał marchew, ne i cenne, ale tylko do jednego to ciekawostki Emilczyna, na w zimie siano. Sarny, widywane biło mi serce. Ogromny, stary, których oglądanie zjeżdżali się „towarzysko”, w krochmalonym śnieżno-biały ogier stał w osob- ludzie z bliskiego Kijowa i z da- fartuszku cywilizacji, nie smako- nym boksie na końcu stajni. Pie- lekiej Warszawy. Dwa krzaki aza- wały mi jednakże. Którejś więc nista grzywa sięgała mu nóg. Pod lij, pomarańczowy i cytrynowy, nocy majowej, już o pół do dru- każdą z cienkich pęcin wyrastał zamieszkały nawet przed samą giej zapadliśmy z psem w krzaki buńczuk białego włosia i spływał wojną w warszawskim ogrodzie zwierzyńca, niedaleko sarniego na kopyta. Spod obłoka grzywy botanicznym, wykopane i prze- www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 grudnia 2020 - strona 65 ”GAZETA LWOWSKA” W LATACH 1941-1944 Aleksander Szumański 1 sierpnia.1941 r. w dniu pro- w okresie ważnych wydarzeń klamowania dystryktu Galicji, politycznych i wojskowych kło- ze stolicą we Lwowie ukazało poty z nabyciem lwowskiej „ga- się specjalne wydanie „Kurie- dzinówki”. W 1944 r, za „Ga- ra Lwowskiego”, który stać się zetę Lwowską” przychodziło miał - jak zapowiadano - ofi- płacić 60 gr. do 1 zł za egzem- cjalnym organem niemieckich plarz. Większość egzemplarzy” władz okupacyjnych w języku GL” we Lwowie była rozpro- polskim. wadzana przez kolporterów Ostatecznie po ponad tygo- ulicznych. Wśród kolporterów, dniowych przygotowaniach 9 oprócz młodzieży, była stosun- sierpnia 1941 r. w sprzedaży kowo liczna grupa wywodząca zamiast anonsowanego „Ku- się ze zdeklasowanej inteligen- riera Lwowskiego” pojawiła się cji. Potwierdza to m.in. relacja polskojęzyczna „Gazeta Lwow- Witolda Szolgini, który przez ska” - „Dziennik dla Dystryktu pewien czas był sprzedawcą Galicja”. Początkowo „Gaze- ulicznym „GL”. Co dzień ra- ta Lwowska” ukazywała się w niuteńko, w długim ogonku do nakładzie 50 tys. egzemplarzy, ekspedycji w dawnym „Wieku później nakład jej stopniowo Nowym” na ulicy Sokoła 4 wi- wzrastał, osiągając już w grud- działo się sporo różnych byłych niu 1941 r. 70 tys. egzemplarzy, urzędników, licznych nauczy- a w sierpniu 1943 r. sięgając bli- cieli, nie mniej takich i owakich sko 90 tys. egzemplarzy. Wzrost artystów, a także różnych in- ten jednak okupiony został nych ludzi, którzy przed wojną stopniowym, ale wyraźnym naprawdę coś znaczyli. zmniejszeniem objętości pisma. Redaktorami naczelnymi „Gaze- Ten wysoki, jak na warunki ty Lwowskiej” przez cały czas okupacyjne nakład, tłumaczyć istnienia pisma byli Niemcy (w można zapewne świadomą po- 1941 r. Feliks Rufenach, w 1941- lityką niemiecką i wzmożonym 42 r. volksdeutsch A. Schedlin- naciskiem propagandowym na -Czarliński, w latach 1942-44 ludność polską, zwłaszcza latem osobiście pełnomocnik szefa 1943 r. (m.in. sprawa katyńska). prasy na dystrykt Galicji A.G. Mógł on być jednak również po- Lehmann. Stosunkowo nielicz- chodną pozytywnej oceny przez ny pozostawał skład redaktorski część społeczeństwa polskiego „GL”.. Poza Stanisławem Wasy- Ziemi Czerwieńskiej, niektó- lewskim w redakcji pracowała rych treści głoszonych na łamach m.in. Irma Nalepowa, która pa- lwowskiej „gadzinówki” (przede rała się tłumaczeniami, pisywała wszystkim działu kulturalnego też artykuły rocznicowe o tema- prowadzonego przez znanego tyce historycznej. Redaktorem pisarza Stanisława Wasylewskie- kroniki miejskiej był Stefan Naj- go). Przypominanie i akcentowa- der, współpracujący z pismem nie polskich tradycji i przeszłości przez cały okres jego wydania. Galicji przez „Gazetę Lwowską” Początkowo jako „reporter lokal- miało wyraźną wymowę w obli- ny”, następnie zaś jako redaktor czu zbliżającego się frontu, jak działu depeszowego pracował i odczuwanej coraz bardziej do- Zygmunt Szargut. W redakcji tkliwie aktywności ukraińskiego „GL” ponadto byli zatrudnieni ruchu nacjonalistycznego. Nie Jan Kilarski, Edward Twardow- wojennym zyskali nawet pewien wypełzły różne mizerne talen- dziom tym jednak trzeba jasno bez wpływu pozostawała tak- ski , Ada Nadalinska, Jerzy Bie- rozgłos jak np. Adam Hollanek. ciki z niebytu i w myśl znanego powiedzieć - jesteście zakałą że relatywnie niewysoka cena lański, Jacek Machniewicz oraz Część z nich, choćby Henryk przysłowia: „na bezrybiu l rak polskiej kultury, która ma innych „GL”, która wynosiła 20 groszy, Bielski. Greb związana była z grupą po- ryba” zdobywają to, co w Ich obrońców. Wychodzą pod ziemią a od połowy 1943 r. 25 groszy za Wielu dziennikarzy oraz pracow- etycką „Żagiew”, wydającą swo- mniemaniu ma być wawrzynem tomiki prawdziwych polskich egzemplarz. ników technicznych dziennika je patriotyczne wiersze w podzie- pisarskim. Nie mamy zamiaru poetów, zawierające prawdziwe „Gazeta Lwowska” zwana nie- pomimo oficjalnej współpracy z miu. uczynić tym panom i paniom za- wiersze. Jest prawdziwa liryka i kiedy „Lembergierką” była aparatem propagandowym oku- Funkcję organizatora i animatora szczytu wymieniania ich nazwisk prawdziwa satyra. Tomiki te są niezwykle popularna we Lwo- panta była jednocześnie związana grupującego wokół siebie uzdol- prawdziwym polskim słowem, rozrywane po prostu przez społe- wie. W pierwszym okresie oku- z Polskim Podziemiem Niepodle- nioną literacko młodzież pełnił w prawdziwym polskim piśmie. czeństwo polskie i ludzie płaczą, pacji niemieckiej, jak pisano głościowym. W „Gazecie Lwow- Stanisław Wasyiewski. Wystarczy ciekawym wziąć do gdy się im recytuje te wiersze. Tu w jednym z raportów konspi- skiej” publikowali regularnie tak- Postępowanie ich nie znala- ręki jakikolwiek numer „Gazety na łamach podziemnych tomików racyjnych, „polski gadzino- że: Tadeusz Krzyżewski, Witold zło szerszego zrozumienia. Pod Lwowskiej” a znajdą je tam ra- wierszy wytrawni mistrzowie wiec lwowski” był „chętnie i Ziembicki, Leonia Rasińska i ich adresem padały ostre słowa zem z imionami. Są to lokalne dają koncert poetycki, a młodzi powszechnie czytywany”, gdyż Seweryn Przybylski. T. Krzyża- oskarżenia. W podziemnym „Biu- „sławy” poetyckie, wyrosłe na zdobywają pierwsze pisarskie nie zawierał „nieustannych na- nowski i W. Ziembicki. Jeszcze letynie Informacyjnym Ziemi braku jakiejkolwiek konkurencji, wawrzyny. Tu jest słowo polskie, paści na przeszłość polską, jak przed 1939 r. dali się poznać jako Czerwieńskiej” na wiosnę 1943 grafomańskie, płaskie wierszy- któremu wasze wiersze są jak niedawny „Czerwony Sztan- autorzy przyczynków i szkiców z r. pisano: „Na tle godnej i wznio- ki, których nie wydrukowałoby rzucona w twarz obelga. dar”, czy też „Nowe Widnokrę- przeszłości Lwowa i Ziemi Czer- słej abstynencji pisarzy polskich przed wojną żadne szanujące się W artykule „W obronie słowa gi”, a podawał „tylko miłą uchu wieńskiej . dziwnie podle i nikczemnie wy- pismo brukowe. Ludziom tym polskiego” została zawarta tak- propagandę antysowiecką”. Wśród autorów publikujących na glądają wszystkie te „sławy” pi- zdaje się być może, że spełnia- że najostrzejsza bodaj podczas Jej późniejsza poczytność wy- łamach „GL”. utwory poetyckie sarskie, wchodzące jak chwasty ją jakąś szczytną powinność, okupacji ocena „Gazety Lwow- nikała przede wszystkim z jej była „grupka najmłodszych li- na gnoju wydawnictw okupacyj- że ratują kulturę polską, że dają skiej” i całej prasy „gadzinowej”. stosunkowo łatwej dostępności. teratów, pragnąca wypróbować nych. Korzystając z usunięcia się spragnionemu czytelnikowi pol- Porównując „prasę okupacyjną Zdarzały się jednak, zwłaszcza swe siły. Niektórzy w okresie po- pisarzy z prawdziwego zdarzenia skiemu piękno i wzruszenie. Lu- wydawaną w języku polskim”, z 1 grudnia 2020 - strona 66 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl numeru z powodu munduru pol- pis „Polska zwycięży”. Gazety z skiego. Ciekawa była „Gazeta takim nadrukiem zostały równo- Lwowska” z dnia 11 lipca nr cześnie podrzucone do skrzynek 160. Na trzeciej stronie dzienni- pocztowych Ukraińców podej- ka umieszczono artykuł „Litteris rzanych o sympatie nacjonali- et artibus - czyli dzieje gmachów styczne i działalność antypolską. Politechniki”. W końcu tego arty- Jeszcze bardziej jednoznacz- kułu znajdujemy taką wzmiankę na była ocena wielu świadków, o poświęceniu Domu Studentów którzy zeznając już po wojnie w Politechniki: „Zainaugurowano 1945 r. i 1946 r. w czasie śledz- dzieło samopomocy koleżeńskiej twa lub na procesie Stanisława gorliwie: Ksiądz arcybiskup Isa- Wasylewskiego zwracali uwagę kowicz miał kazanie, proste, a na wyjątkowo wręcz pozytyw- serdeczne, a potem recytował ów ny odbiór „GL” na Kresach Po- wiersz, dumny o posągu z jed- łudniowo-Wschodnich. Stefan nej bryły, o rękach piorunowych Marian Nowicki stwierdził m.in.; - student inżynierii Władysław „Gazeta Lwowska” wyraźnie od- Sikorski”. Następny artykuł nosi różniała się od innej prasy oficjal- charakterystyczny tytuł - „Od- nej niemieckiej wydawanej w ję- szedł gospodarz „Siewca do zyku polskim na terenie tzw. Ge- ostatka”. Jest to wyjątek z „Chło- neralnego Gubernatorstwa (GG). pów” Reymonta opisujący śmierć Różnica polegała przede wszyst- Boryny. Po tym artykule wiersz kim na tym, iż gazeta ta posia- „Gorące dnie nastają” - wiersz z dała dobrze rozbudowany dział pieśni Sobótkowych - Jana Ko- kulturalno literacki o charakterze chanowskiego. Stwierdzoną jest wybitnie polskim. Niezależnie rzeczą, że Ukraińcy zwrócili od tego różnica zaznaczała się i uwagę gubernatorowi Wachtero- w tym, że „Gazeta Lwowska” nie wi na ten numer „Gazety Lwow- zamieszczała artykułów wybitnie skiej”. napastliwych poniżających Pola- Na janusowe oblicze i nader ków i zniesławiających ich. (...) prasą podziemną- „prawdziwym się uchylić, pomimo nacisków Na ten swoisty „mały sabotaż” specyficzną rolę spełnioną przez Dziwiłem się czasem nawet, że słowem polskim”, które „zeszło niemieckich Stanisław Wasylew- redaktorów szmatławca zwracało „Gazetę Lwowską” zwrócili uwa- tego rodzaju pismo zamieszczało w podziemie”, „Biuletyn” pisał; ski, miał on też niekiedy łago- uwagę polskie podziemie. W jed- gę autorzy obszernego raportu takie artykuły i że mogły one ujść „Z jednej strony jest jedno pod- dzić lub wręcz usuwać niektóre nym z raportów z 1943 r. pisano „Stan polskiego posiadania kultu- cenzurze niemieckiej. łe, służalcze zakłamanie, jedno szczególnie drastyczne materiały m.in.: „Zaznaczyć jednak należy, ralnego we Lwowie (maj 1943)”: Tadeusz Dwemicki uważał, wielkie oszustwo popełnione na propagandowe. Polscy redakto- że w „Gazecie Lwowskiej” prze- „Gazeta Lwowska” odpowied- że dział literacko-kulturalny mowie polskiej dla przejrzystych rzy „Gazety Lwowskiej” niejed- mycane są bardzo zręcznie pew- nio traktowana, jest we Lwowie „Gazety Lwowskiej” był w ten interesów niemieckich - z drugiej nokrotnie na własną odpowie- ne informacje, które pozwalają, „umiejętnie” czytana, służy do sposób prowadzony, że mógłby zaś ciągła praca serc i umysłów dzialność publikowali artykuły z uważnemu czytelnikowi zorien- orientacji w podmuchach humoru uchodzić i w wolnej Polsce za nad zachowaniem polskiej praw- „drugim dnem” lub ozdabiali je tować się w wielu rzeczach np. w politycznego okupanta; na dal- dobre popularne pismo oświa- dy. Wystarczy wziąć do ręki jaki- ilustracjami, które były odczyty- sytuacji na frontach lub w wyda- szych jednak Kresach odgrywa towe. Dział ten zajmował w kolwiek numer „szmatławca”, by wane przez polskich czytelników rzeniach politycznych na terenie dziwną rolę - jedynej nosicielki „Gazecie Lwowskiej” zawsze zapachniało odeń odorem kłam- jako swego rodzaju manifestacje Osi. Również bardzo zręcznie polskiego słowa. W Kutach np. sporo miejsca. Cieszył się po- stwa i cynizmu. Pompatyczne patriotyczne. Przykładem było podawane są pewne wiadomości podają ją sobie wzajemnie, jak u pularnością ludności Lwowa tj. tytuły, kłamliwe wiadomości „z np. świadome umieszczenie w z Rzeszy. nas gazetki konspiracyjne. Pod- polskiej ludności Lwowa. Wielu powiatów”, ordynarne oszczer- opisie wizyty gubernatora Franka Największe bodaj wrażenie i to patrzenie polskiej, choć legalnej spośród moich znajomych pre- stwa pod adresem wszystkiego, w arcylojalnym jakoby dystryk- nie tylko w kręgach polskich, literatury, pociąga natychmiast numerowało „Gazetę Lwow- co ludzkość wydała wielkiego, cie Galicji informacji, że general- ale także wśród Ukraińców, wy- donosy Ukraińców do Gestapo, ską” właśnie tylko ze względu cały ten zakalec propagandy, któ- ny gubernator porusza się po jego wołując ich wzburzenie, wzbu- które prowadzą „nacjonalistów” na jej dział literacki. rego niepodobna strawić”. drogach autem pancernym. dził jeden z numerów „Gazety do więzień i obozów. W czerwcu-lipcu 1996 r. nakła- Ten tak jednoznacznie negatyw- Numer „GL”, w którym za- Lwowskiej” wydany kilka dni po Warto wspomnieć na marginesie, dem Uniwersytetu Wrocław- ny osąd sformułowany w latach mieszczono to sprawozdanie oraz tragicznej śmierci gen. Władysła- że „Gazeta Lwowska” została w skiego ukazało się wojny nie uwzględniał jednak kolejny zawierający wymuszone wa Sikorskiego. W sprawozdaniu specyficzny sposób wykorzysta- drugie - poprawione i znacznie pewnych okoliczności, które po przez niemieckie władze propa- AK z lipca 1943 r. pisano m.in.: na przez podziemie polskie w uzupełnione (m.in. o materia- latach pozwalają na nieco bar- gandowe sprostowanie redakcji „Duże kłopoty miała redakcja patriotycznej - mającej też wy- ły znajdujące się w archiwach dziej zniuansowaną ocenę „Ga- cieszyły się ogromną popularno- „Gazety Lwowskiej” ze śmiercią dźwięk antyukraińskiej akcji pro- lwowskich), opatrzone ilustra- zety Lwowskiej”. ścią polskich czytelników i były gen. Władysława Sikorskiego. pagandowej w listopadzie 1943 r. cjami - wydanie pracy G. Hry- Nadzwyczaj rzadko w porów- kupowane na prowincji po wielo- Miał się ukazać artykuł o genera- W dniu 11 lisopada1943 r. część ciuka, „Gazeta Lwowska 1941- naniu do innych „gadzinówek” krotnej cenie. Niezwykłym jak na le, przygotowano nawet dużą fo- nakładu „GL” rozprowadzana 1944”. na łamach „Gazety Lwowskiej” warunki okupacyjne wyczynem tografię gen. Władysława Sikor- przez kolporterów ulicznych we pojawiały się komentarze czy ar- było też kilkakrotne opublikowa- skiego w mundurze ze wszystki- Lwowie została opatrzona na- „Lwowskie Spotkania” Józef tykuły wstępne. Przed pisaniem nie w „GL” listów Juliusza Sło- mi odznaczeniami z roku 1924, drukiem, na którym widniał orzeł Komarewicz, Aleksander Szu- artykułów politycznych zdołał wackiego do matki. jednak cenzura nie puściła tego polski, data 11 listopada oraz na- mański
FUNDACJA DLA POLONII www.witajciewdomu.pl; www.fundacjadlapolonii.pl ul. Wałuszewska 48, 03-005 Warszawa KRS: 0000423252
Wsparcie dla Liceum Polonijnego Nr konta: 86 1240 6175 1111 0010 4598 7860 www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 grudnia 2020 - strona 67 Wigilia na Kresach… Cezary Woch pojawiła się nasza siostra – wspo- na było tak na tym sianku szaleć mina Józef Zając. – Myśmy nie w pokoju. Dziadzio powtarzał: przywieźli tradycji, one przyje- »Niech się cieszą, bo Jezus Dzie- chały z nami – dodaje. Tradycją cina się rodzi«. Choinka przy- było również wspólne robienie strojona ozdobami szklanymi na ozdób choinkowych. A uroczysta malutkich blaszanych spinaczach, kolacja odbywała się u najstar- papierowymi łańcuszkami, ka- szego członka rodu. To właśnie wałeczkami rozpuszczonej waty u niego wszyscy się spotykali. W i nawet cukierkami! A na samym tym dniu obowiązkowo podłoga wierzchołku – piękny Anioł: musiała być pokryta słomą, a na główka malowana a skrzydła i stole również rozkładano siano i suknia wycinane i układane z lek- przykrywano obrusem. (…) – W kiej bibułki – jaki on był śliczny!” tym dniu nie spaliśmy w łóżkach Aleksander Jełowiecki, szlach- tylko na podłodze na słomie, w cic z dawnych Kresów Wschod- której były ukryte orzechy. Star- nich, wspominał: „Stoły wysłane si szli o północy na pasterkę, sianem, przykryte obrusem jak dzieci nie zabierało się, ponie- śniegiem. Na stole w ogromnych waż były bardzo duże mrozy”. srebrnych misach polewka mig- Halina Węcak: Jej Boże Narodze- dałowa, na srebrnych podstawach nie w dzieciństwie w Mościskach ogromne szczupaki wysadzane ( pod Lwowem) wyglądało tak: przezroczystymi przysmakami, „Wigilia – to choinka (u nas na- jakby drogiemi kamieniami, tam zywana drzewkiem) – pachnąca, łamańce z makiem, tam kutia, jeszcze trochę ośnieżona, którą dalej wykwintne łakocie i różne przywoził mój Tatuś prosto z lasu, owoce, na środku złocisty kosz to ciche kolędy nucone przez Ma- z cukrami, na koszu spoczął le- musię przy zapachu smażonych cący aniołek i trzyma opłatki. na domowym oleju pączków, pie- Tak zastawiony stół na Wigi- czonego makowca, gotowanych lię czeka na gości, goście cze- grzybów i oczekiwanie na pierw- kają na gospodarza, gospodarz szą gwiazdkę. (…) Dla nas, dzieci, czeka na pierwszą gwiazdkę”. to był wieczór najcudowniejszy w Niechaj urok i czar tych Kreso- roku – zapachy najcudowniejsze, wych Wigilii towarzyszy nam przy stół nakryty bielutkim obrusem, naszych wigilijnych stołach…. / Kresy II RP. Żródło zdjęcia, archiwum KSI pod obrusem sianko, na stole ku- Kresów Wschodnich Rzeczy- liczbę potraw 5,7,9 a nawet 11. pewna tradycja – mówi Janina Sa- tia, pierogi z kartoflami, pierogi z Artykuł pierwotnie opublikowa- pospolitej już nie ma i nigdy nie W praktyce rodzaj i liczbę po- wicka. – Najstarszy z uczestników kapustą, gołąbki z tartej kartofli, ny na stronie: http://sycowice.eu/ będzie… . Pozostały jedynie traw kształtuje obyczaj religij- nabierał na łyżkę kutię, wychodził kapusta z grochem… I pachnące index.php/2019/12/21/wigilia-na- wspomnienia i ściskający serce ny i rodzinny, a również lokalne do siewni (korytarz) i rzucał ku- siano pod stołem – jedyny dzień w -kresach/#more-5253 żal za tym co bezpowrotnie mi- przyzwyczajenia i tradycje, np.: tią o sufit. Jeżeli się przykleiła to roku, kiedy nam, dzieciom, moż- nęło i nigdy już nie powróci… . na Kresach Lwowskich opła- wróżyło szczęście temu domowi Jednym z takich wspomnień jest tek smarowano miodem podob- – dodaje. Na świątecznym stole wigilia Bożego Narodzenia która w nie jak u nas na Podhalu… . zawsze stały dwa wolne nakrycia.- naszej tradycji świątecznej zajmo- Warto zwrócić uwagę na to, że Jedno nakrycie wolne dla osoby, wała i zajmuje bodaj najważniej- wśród postnych potraw na sto- która mogła się tego wieczoru sze miejsce. Kto wspomina nasze le wigilijnym królowały ryby. pojawić. Takiemu przygodnemu Polskie Kresy nie może oprzeć się W dzień wigilijny Pan domu tra- gościowi nie można było odmó- wrażeniu, że: „wszystko tam było dycyjnie najczęściej polował /po- wić posiłku – opowiada Janina Sa- bardziej wyraziste i pełne swoiste- lowanie wigilijne/, a Pani domu wicka. – Drugie nakrycie dla bli- go uroku”, a Święta Bożego Na- dbała, aby niczego nie zabrakło skich, którzy już na zawsze ode- rodzenia na Kresach Wschodnich na świątecznym stole. Oddajmy szli. Każdy z uczestników kolacji, zawsze były wspaniałe urastając głos świadkom tamtych wydarzeń. część swojej porcji wsypywał do do rangi narodowego symbolu. Dzięki Janinie Sawickiej pocho- tego talerza – kontynuuje.- Jeżeli Wigilię i Boże Narodzenie ob- dzącej z Drohobycza, miasta znaj- w domu były zwierzęta, również chodzili nasi dziadowie i pra- dującego się w obwodzie lwow- z nimi dzielono się opłatkiem. dziadowie, obchodzimy je my i skim, możemy dowiedzieć się, Krążyła taka legenda, że zwierzę- będą obchodzić je nasze dzieci jak spędzano Wigilię w jej domu: ta w Wigilię mówią ludzkim gło- i wnuki. Warto zdać sobie spra- „W pokoju ustawiano choinkę, sem – mówi Janina Sawicka. – W wę z tego, że nasze głęboko za- na stole pod białym obrusem roz- tym dniu również szło się na grób korzenione tradycje pozwoliły kładano siano. Po podzieleniu się zmarłych i symbolicznie dzieliło nam jako narodowi bez państwa opłatkiem i odmówieniu krótkie- się z nimi opłatkiem, zostawiając przetrwać i doczekać upragnio- go pacierza, siadano do stołu. Na go na grobie – dodaje. Oczywi- nej wolności. Warto też wiedzieć, stole musiało być 12 potraw. Przy ście od domu do domu chodzili że przestrzeganie tradycji nic nie każdym nakryciu leżał jeden zą- kolędnicy poprzebierani za różne straciło na swojej wartości rów- bek czosnku i dopiero po zjedze- postacie, począwszy od świętej nież w czasach współczesnych. niu czosnku, symbolu zdrowia, rodziny, aniołków, pastuszków, Najważniejszym momentem przystępowano do świątecznej królów i diabła, a skończywszy obchodów Bożego Narodze- wieczerzy – dodaje. Wszystkie po- na śmierci z kosą (kostuchą)”. nia jest postna wieczerza zwa- trawy musiały być postne. Trady- Józef Zając z Jazłowca k/Bucza- na wigilią lub wilią, a na Kre- cyjnie podawano barszcz czerwo- cza z obwodu tarnopolskiego tak sach Wschodnich często kutią ny, uszka z grzybami, zupę grzy- zapamiętał tradycje związane z od głównego dania wigilijnego. bową, pierogi ruskie i z kapustą, wieczorem wigilijnym w swoim Nie wiadomo do dzisiaj, czy 12 kapusta z grzybami, karp smażony domu: „Choinka była tam, gdzie dań związanych jest z 12 mie- i ryba w galarecie, gołąbki z kaszą były dziewczęta, tam, gdzie byli siącami roku, czy z 12 aposto- i grzybami. Na końcu podawano tylko chłopcy, nie było choinki. łami którzy poszli za Chrystu- lekko schłodzoną „kutię”, była to Tak było w moim domu, ponie- sem. Bywa jednak, że wieczerzę pszenica z miodem, makiem i ba- waż nas było dwóch synów, nie przygotowuje się na nieparzystą kaliami. – Z kutią związana jest mieliśmy choinki do czasu, aż 1 grudnia 2020 - strona 68 www.ksi.btx.pl Marsz Pamięci w 77. rocznicę ludobójstwa - 11 lipca 2020
Nasze serwisy My gazety tak mamy - uwielbiamy reklamy www.27wdpak.btx.pl Ten numer gazety powstał dzięki Agencji Reklamowej BARTEXPO www.kresy.info.pl - targi, reklama, poligrafia - komputery i sieci internetowe, - hosting, konta internetowe www.wolyn.org -domeny i skrzynki pocztowe - nagłośnienie 02-670 Warszawa ul. Puławska 240/60 22 8534397 ; 501 153340 Poszukujemy wolontariuszy do prowadzenia serwisów. WYMAGANIA. Partnerzy medialni Znajomość CMS Joomla Znajomość obróbki grafiki Zostań PARTNEREM MEDIALNYM Znajomość edytora tekstowego Nie może Ciebie tutaj zabraknąć
Redakcja - Kontakt: Jesteś pasjonatem Kresów? Bogusław Szarwiło - Redaktor Naczelny Eugeniusz Szewczuk Koniecznie skontaktuj się z [email protected] [email protected] 607 565 427 607144741 Andrzej Łukawski - Wydawca [email protected] Kresowym Serwisem Aleksander Szumański 501 153 340 [email protected] 607 345 832; 664 773 118 Informacyjnym Anna Małgorzata Budzińska [email protected] [email protected] 660 159 143
Wydawca: Bartexpo Agencja Reklamowa; 02-670 Warszawa ul. Puławska 240 / 60 tel. 22 853 43 97; 602 397 844 ISSN 2083-9448; wpis do EDG: UD-IV-WDG-A-5415-PLE-2644-2-10 NR 352888 ; Red. Nacz. Bogusław Szarwiło. Dział „BARWY KRESÓW- KULTURA - TRADYCJA„ Aleksander Szumański [email protected] 607 345 832 ; 664 773 118, Redaktorzy: Andrzej Łukawski 501 153 340 , [email protected]; Anna Małgorzata Budzińska [email protected] 660 159 143; Maciej Prażmo [email protected] 602 319 309