Gmina Wielkie Oczy na szlakach turystycznych – „Green Velo – wschodni szlak rowerowy” województwo pod- karpackie. W ramach projektu trasa rowerowa w gminie Wielkie Oczy przebiega na odcinku – Cetynia – Pięć Sosen – Wólka Żmi- jowska – Żmijowiska – Wielkie Oczy – Kobylnica Wołoska – most na Budzyniu. - Szlak architektury drewnianej - w województwie podkarpac- kim liczy łącznie 1202 km i podzielony jest na 9 tras. Na trasie VI a Lubaczów – Wielkie Oczy znajdują się 3 obiekty z gminy Wiel- kie Oczy: cerkiew i kościółek modrzewiowy w Łukawcu oraz cerkiew w Wielkich Oczach. -Szlak Chasydzki – trasa wiodąca śladami Żydów z południowo- wschodniej Polski. Partnerami Fundacji w realizacji projektu są gminy z terenów Lubelszczyzny i Podkarpacia, (w tym gmina Wielkie Oczy) w których zachowały się bezcenne ślady wielowie- kowej obecności polskich Żydów. - Wielkoocki szlak dziedzictwa Jana III Sobieskiego – obejmuje pięć miejscowości: Wielkie Oczy, Bihale, Łukawiec, Kobylnica Ruska i Wołoska. Leżą one wzdłuż drogi Lubaczów – Korczowa, od północy łącząc się ze szlakiem lubaczowskim, a od południa poprzez granicę ze szlakiem jaworowskim. - Rowerowy łącznik szlaku ikon – Wielkie Oczy- Lubaczów- Wola Wielka. Szlak ikon wyznakowano w rejonie Sanoka, a póź- niej poprowadzono stamtąd łącznik wiodący aż na Roztocze. Gmina Wielkie Oczy ul. Leśna 2 37-627 Wielkie Oczy [email protected] https://www.facebook.com/GminaWielkieOczy Projekt folderu: CHARAKTERYSTYKA GMINY CIĄG STAWÓW Gmina Wielkie Oczy położona jest w woj. podkarpackim, w połu- dniowej części powiatu lubaczowskiego na Płaskowyżu Tarnogrodz- Przy drodze leśnej za Łysa Górą (najwyższe wzniesienie w pół- kim, na pograniczu Polski i Ukrainy, w odległości ok. 100 km od nocnej części gminy Wielkie Oczy 269 m n.p.m.) w kierunku stolicy województwa – Rzeszowa (dojazd autostrada A4). W niedale- Wólki Żmijowskiej znajduje się ciąg 4 stawów odtworzonych kiej odległości (ok. 12 km) znajduje się przejście graniczne Korczo- przez Nadleśnictwo, które w chwili obecnej pełnią funkcję wa – Krakowiec i zjazd z autostrady A4. zbiorników retencyjnych. Powierzchnia stawów wynosi kilka Gmina zajmuje obszar 147 km kw. i liczy ok. 4000 mieszkańców. hektarów. W skład gminy wchodzi 10 sołectw: Bihale, Łukawiec, Majdan Li- powiecki, Wólka Żmijowska, Żmijowiska, Wielkie Oczy, Skolin, Kobylnica Wołoska, Kobylnica Ruska i Potok Jaworowski. Charakterystyczne cechy gminy to nieskażone środowisko naturalne i bardzo wysoki wskaźnik lesistości – ponad połowę jej powierzchni zajmują piękne i rozległe lasy. Wielkie Oczy do dziś nazywane są miejscowością „trzech kultur”, przede wszystkim z uwagi na to, że w czasach przedwojennych mia- steczko zamieszkiwane było przez Polaków, Rusinów i Żydów, któ- rzy potrafili żyć zgodnie. Dowodem na to są zachowane do dziś po- zostałości po trzech kulturach: kościół, cerkiew i synagoga. Wielkie Oczy Początki osady sięgają XIV w. Ok. 1580 r. założył ją Krzysztof Mię- kicki, właściciel kilku wiosek na pograniczu powiatu bełskiego. W roku 1621 została sprzedana w posiadanie kolejno Piotra i Mojże- sza Mohyłów. W 1664 r. po śmierci Mojżesza Mohyły trafiła w dro- dze spadku do jego kuzynki Anny Potockiej, zony hetmana wielkie- go koronnego Stanisława Rewery Potockiego. Następnie Potoccy ofiarowali Wielkie Oczy dzielnemu rycerzowi Andrzejowi Mo- drzewskiemu za zasługi wojenne. Dzięki staraniom Modrzewskiego 18 maja 1671 r. król Michał Kory- but Wiśniowiecki nadał wsi prawa miejskie magdeburskie oraz licz- ne przywileje, m.in. 3 jarmarki w roku i targi w każdy czwartek. Modrzewski obrał sobie Wielkie Oczy na stałą siedzibę i rozpoczął przebudowę wzniesionej przez Mohyłów fortalicji, stawiając na jej miejscu dwór obronny. Miasteczko rozwijało się najintensywniej na przełomie XIX i XX w. W 1935 utraciło jednak prawa miejskie. Do wybuchu II wojny światowej mieszkali tutaj Polacy, Rusini, Ży- dzi i nieliczni Niemcy. Po wojnie liczba ludności znacznie się obni- żyła. W okresie powojennym odbudowano zniszczone gospodarstwa i miejscowość zaczęła się powoli rozwijać. Dokonano elektryfikacji, gazyfikacji, w latach 90-tych oddano do użytku wodociąg i nowa szkołę. Wielkie Oczy mimo upływu lat zachowały układ miejski z kwadrato- wym rynkiem, na którym stał kiedyś ratusz. REZERWAT MOCZARY W kierunku zachodnim wznosi się podominikański zespół kościelno – klasztorny ufundowany przez A. Modrzewskiego, budowany Rezerwat obejmuje powierzchnię 12,25 ha. Położony jest na gra- w latach 1667-1684 pw. Niepokalanego NMP i św. Andrzeja Aposto- nicach miejscowości; Kobylnica Ruska i Łukawiec. Przedmio- ła. Modrzewski nie doczekał zakończenia budowy, gdyż poległ 12 tem ochrony jest stanowisko czosnku siatkowatego występujące- go w runie grądu subkontynentalnego. Czosnek siatkowaty osiąga września 1683 roku pod Wiedniem na czele chorągwi królewicza tu północną granice swojego zasięgu. Zwykle spotkać go można w górach, m.in. w Bieszczadach. Z osobliwości florystycznych możemy tu również zobaczyć ku- kułkę Fuchsa, wrońca widlastego, groszek wschodniokarpacki, śnieżycę przebiśnieg i kilka gatunków storczyków. Aleksandra, prowadząc zwycięską szarżę husarii na Turków. Kościół barokowy z szeroka fasadą, jednonawowy z chórem, zbudo- wany z cegły. W 2008 r. remon- towany – zmieniono dach i od- nowiono elewacje. Do kościoła przylega plebania oraz baroko- wa brama z fragmentu muru. W rokokowym ołtarzu głównym obraz Matki Bożej Pocieszy- cielki Strapionych (jedna z najstarszych kopii obrazu Matki Bożej Częstochowskiej) z 1613 r. Od XVIII w. obraz Madonny Wielkoockiej uzna- wany jest za cudowny, jest ce- lem pielgrzymek. Koronowany przez Jana Pawła II w Krośnie 10 czerwca 1997 r. W pobliżu kościoła wznosi się klasztor SS. Boromeuszek zbudowany w latach 1890 – 1893. W II poł. XX w. remontowany, modernizowa- ny i rozbudowany. Mieści się w nim Dom Pomocy Społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie. W sąsiedztwie rynku znajduje się murowana synagoga z 1910 r. znisz- czona w czasie działań wojennych, odbudowana w 1927 r., głównie dzięki pomocy Eliahu Gottfrieda, amerykańskiego Żyda, emigranta z Wielkich Oczu, co upamiętnia tablica z czarnego marmuru wmurowa- na w ścianę świątyni. Zabytkową wartość synagogi podnosi dodatkowo fakt, że wykonana została ona na podstawie projektu słynnego architek- ta owych czasów, Jana Sasa Zubrzyckiego. W 2011 r. gmina uzyskała dofinansowanie z PROW – działanie „Odnowa i Rozwój Wsi” na lata 2007-2011 oraz z budżetu Województwa Podkarpackiego na gruntowny remont budynku wraz z fundamentami. Budynek pełni obecnie funkcję biblioteki publicznej. PIĘĆ SOSEN Pomnik przyrody. Uwagę zwraca „pięć sosen” wyrastających z jednego pnia. Wg ludowych przekazów w XVIII w. ukazała się tam Matka Boża dzieciom, które pasły w tych okolicach bydło. W miejscu tym wybudowano kaplicę, gdzie umieszczono obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Miedzy rozgałęzieniami so- sny wytrysło źródło, którego woda miała właściwości uzdrawia- jące. Do miejsca tego pielgrzymowali Polacy, Ukraińcy i Żydzi. Znajduje się tam również Izba Pamięci, w której można obejrzeć pa- W 1944 r. kaplica została zburzona przez żołnierzy Armii Czer- miątki związane z kultura żydowską. Izba ta powstała w głównej mierze wonej, natomiast obraz zaginął. W 1973 r. Jan Kuchta – miesz- dzięki inicjatywie Fundacji Wielkie Oczy. kaniec Skolina postawił tam drewnianą kapliczkę z wizerunkiem Matki Bożej Pacławskiej, która spłonęła w październiku 2006 r. Poświęcenie nowej nastąpiło w maju 2007 r. Miejsce to, także obecnie jest celem wielu pielgrzymek. Również myśliwi spoty- kają się w tym miejscu w dniu swojego patrona – św. Huberta. ŻMIJOWISKA Przy rynku wznosi się także cerkiew greckokatolicka z 1925 r. pw. św. Mikołaja Cudotwórcy. Po wojnie służąca jako maga- Niewielka miejscowość położona między Wielkimi Oczami zyn, aktualnie nieużywana. Jest to jedyna w Polsce cerkiew wy- a Wólką Żmijowską, pierwotnie najprawdopodobniej znana pod budowana na wzór „muru pruskiego”. nazwą „Wola Świdnicka”. Wieś założona w pierwszej połowie XV w. przez Potworowskich. Podobnie jak Wielkie Oczy, była m.in. w posiadaniu Mohyłów oraz Andrzeja Modrzewskiego. Żmijowiska to osada starsza o niemal dwa stulecia od Wielkich Oczu. Na wschodnim skraju wsi w otoczeniu drzew kryje się drewniana cerkiew pw. Zaśnięcia NMP z 1786 r., przebudowywana w 1881 i 1930 r. Nowa kryta czterospadowym, blaszanym da- chem zwieńczonym kopułą. Obok znajduje się cmentarz. Cennym zabytkiem jest XVII-wieczny dwór obronny wzniesio- ny w kształcie litery „H” i otoczony resztkami bastionowych fortyfikacji ziemnych w stylu staroholenderskim. Po zaprzesta- niu pełnienia funkcji mieszkalnych przeznaczony został na cele przemysłowe (gorzelnia, młyn). Odrestaurowany w latach 1973 – 1978 stał się siedziba Urzędu Gminy. WÓLKA ŻMIJOWSKA Licząca dziś 12 gospodarstw Wólka Żmijowska (kiedyś prawdo- podobnie „Magielowa Wola”) liczyła w 1921 roku 416 mieszkań- ców (364 Ukraińców i 52 Polaków). W Żmijowiskach znajduje się otoczona starymi drzewami cerkiew pw. Narodzenia NMP wzniesiona w 1895 r. (wg innych źródeł w 1786 r., a przebudowana pod koniec XIX w.). Świątynia trój- dzielna, konstrukcji zrębowej, w górnej części oszalowana z dominującą kwadratową nawa pokrytą czterospadowym dachem W Wielkich Oczach przy ul. Leśnej zobaczyć też można pozo- zakończonym niewielką kopułą. Wokół świątyni ciągnął się zada- stałości po parku, w którym mieścił się nieistniejący już, mu- szenia – tzw. soboty. Nieczynna od 1947 r. W latach 90-tych od- rowany dworek z XIX w. oraz domy dla służby. Wzdłuż ze- nowiona z inicjatywy Pracowni