Diagnoza Potrzeb I Oczekiwań Społeczności Lokalnej

DIAGNOZA POTRZEB I OCZEKIWAŃ

SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ

Celem powstałej diagnozy była identyfikacja zasobów oraz analiza potrzeb i oczekiwań społeczności lokalnej gminy Szaflary w celu wzmocnienia zaangażowania Gminnego Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach w życie społeczności lokalnej, odkrywanie i rozwijanie potencjału i kapitału kulturowego mieszkańców gminy oraz kulturotwórczych zasobów tej społeczności.

Gmina Szaflary – podstawowe informacje, charakterystyka lokalizacji

Gmina Szaflary leży na południu Polski w województwie małopolskim, powiecie nowotarskim w jednym z najbardziej urokliwych zakątków Polski jakim jest Podhale. Gmina Szaflary leży w odległości 90 km od Krakowa – stolicy Województwa Małopolskiego, 5 km od Nowego Targu – siedziby Starostwa Nowotarskiego, 20 km od Zakopanego – siedziby Starostwa Tatrzańskiego. Położona jest w centralnej części Podhala, w obrębie Kotliny Nowotarskiej, Pasa Skalicowego i Pogórza Gubałowskiego. Usytuowana jest pomiędzy Tatrami, Gorcami, torfowiskami orawsko-nowotarskimi oraz Pieninami.

Źródło: http://um.wrotamalopolski.pl/Region/Administracja/

Gmina Szaflary liczy 54,31 km², a całą gminę zamieszkuje ponad 10 000 osób. Jest to jedna z mniejszych gmin znajdujących się w powiecie nowotarskim. Gmina Szaflary sąsiaduje z następującymi gminami: Biały Dunajec, Bukowina Tatrzańska, Czarny Dunajec, Nowy Targ oraz jednym z większych miast w regionie tj. Nowym Targiem. Sołectwa należące do gminy to: Bańska Niżna, Bańska Wyżna, Bór, Maruszyna, Skrzypne, Szaflary, Zaskale.

Gmina Szaflary - historia, dziedzictwo kulturowe

Pierwsza wzmianka źródłowa o grodzie szafarskim pochodzi z 1252 r1., a o samej wsi z 1328. Tę ostatnią B. Kumor przyjmuje jako datę powstania Szaflar. Nie zachował się jednak akt lokacyjny. Dokument z 1338 r. wymienia tamtejsze sołectwo jako już istniejące. Pod przywilejem z 1338r. widnieje podpis Piotra ze Słupi, kasztelana zamku dunajeckiego (szaflarskiego). Pierwsza wzmianka o tamtejszej parafii i kościele pochodzi natomiast z 1350 r. Najstarszy kościół posiadał patronat cysterski. Dowodzi to, że założenie samej wsi, jak i ufundowanie jej parafii należy wiązać z działalnością kolonizacyjną tego zakonu na Podhalu. Nazwa miejscowości wskazuje na jej etymologiczne brzmienie niemieckie. Wywodzi się przypuszczalnie od słów: ”Schafler” – bednarz, „Schafflare – owczarze lub zniekształcenia słowa: „Schaffner” – włodarz, zarządca.

1 informacje pochodzą z monografii Szaflar pp. Mieczysława Adamczyka i Barbary Słuszkiewicz 3

Przez ponad 200 lat Szaflary były wsią peryferyjną, sąsiadującą od południa i zachodu z dużymi lasami i naturalnymi haliznami, ciągnącymi się aż od Tatr. Sprzyjało to rozwojowi chowu owiec i rzemiosł drzewnych, w tym bednarstwa. Pierwszy folwark w starostwie nowotarskim powstał właśnie w Szaflarach, utworzył go Marek Ratułd w dziewięćdziesiątych latach XV. W połowie XVIII w. widoczne były na wsi oznaki przeludnienia. Powodowały one emigracje, głównie na Węgry. Analiza dziejów Szaflar, głównie w okresie międzywojennym, wskazuje, że była to wieś o tendencjach rozwojowych. Dzięki miejscowej szkole, parafii, dworowi, a także częstym kontaktom z działaczami z Nowego Targu, we wsi już od początku XX w. rozwijały swoją działalność różne organizacje społeczne, gospodarcze, kulturalno-oświatowe i polityczne.

Aktualnie na terenie gminy Szaflary objęte ścisłą ochroną konserwatorską i wpisane do rejestru zabytków są:

- Grodzisko średniowieczne, ruiny zamku z XIII/XIV w. tzw. „Koci Zamek”,

- Budynek mieszkalny nr 124 „Chałupa Anny Doruli”,

- Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Andrzeja Apostoła wraz z murowanym ogrodzeniem w Szaflarach,

- Teren zespołu podworskiego z zachowanymi reliktami: mur kamienny, bramka, budynek kuchni dworskiej i fundamenty w Szaflarach.

- Kapliczka wraz z wyposażeniem, zlokalizowana na działce nr 100/10 w Szaflarach

Na terenie Szaflar do niedawna brak było Gminnego Ośrodka Kultury, nie ma tutaj kin, hal dyskotekowych i innych miejsc rozrywki, zwłaszcza dla młodzieży. Imprezy kulturalne organizowane były przez Związek Podhalan, Radę i Zarząd Gminy.

Metodologia badań zasobów i potrzeb kulturalnych gminy Szaflary

Badania w Gminie Szaflary zostały przeprowadzone z wykorzystaniem kilku narzędzi, jak: analiza dokumentów oficjalnych (plany rozwoju miejscowości, strategie rozwoju gminy, powiatu itp.) oraz nieoficjalnych (różnego rodzaju) obserwacja, wywiady i spotkania z mieszkańcami, ankieta, spotkania z mieszkańcami, podczas których dokonano diagnozy za wywiadów, fiszek.

Przeprowadzona diagnoza wykazała potrzebę istnienia instytucji kultury jakim jest GCKPiT w Szaflarach oraz ukazała korzyści wynikające z utworzenia instytucji tego typu. Ponadto pozwoliła zidentyfikować potencjał i zasoby, a także potrzeby i oczekiwania społeczności lokalnej gminy Szaflary. Po przeprowadzonych rozmowach, spotkaniach w każdej miejscowości gminy Szaflary, zapoznaniu się ze zgromadzonymi materiałami a także po przeprowadzeniu badań ankietowych i analiz wysunięto następujące wnioski:

Badana placówka tj. Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki pomimo, że jest stosunkowo nową instytucją kultury odgrywa ważną rolę w propagowaniu i przekazywaniu wartości kulturowych mieszkańcom gminy. Spośród badanej grupy aż 73% badanych tj. 93 ankietowanych spośród 127 osób korzystało regularnie bądź sporadycznie z zajęć i wydarzeń organizowanych przez GCKPiT w Szaflarach. Jedynie 34 osoby spośród badanej grupy jak dotąd nie uczestniczyła w żadych wydarzeniach i zajęciach organizowanych przez Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach. Badana grupa to:  Dzieci i młodzież (13 – 24 lata) – 60 ankiet  Dorośli w tym rodzice małych dzieci (25 – 60 lat) - 25 ankiet  Seniorzy w wieku 60+ - 42 ankiet

Ankietowani ze względu na miejsce zamieszkania w gminie Szaflary

Zaskale 21 Maruszyna Górna 20 Maruszyna Dolna 14 Bór 12

Bańska Wyżna 18 Miejscowość Bańska Niżna 15 Szaflary 27 0 5 10 15 20 25 30 Liczba osób

Większość mieszkańców gminy Szaflary korzystało już z inicjatyw podejmowanych przez Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach.

Uczestnictwo mieszkańców gminy Szaflary w zajęciach i wydarzeniach organizowanych przez GCKPiT w Szaflarach

27% 29%

44%

Tak, korzystam regularnie Tak, korzystam sporadycznie Nie korzystałem/am nigdy

Działalność podstawową - merytoryczną badanego ośrodka można podzielić na:

Wydarzenia okolicznościowe (np. jasełka, Dzień Kobiet, Dzień dziecka) Konkursy (np. plastyczne, kulinarne, Zajęcia edukacyjne literackie, fotograficzne) (np. wykłady, spotkania) DZIAŁANIA GCKPiT W SZAFLARACH

Zajęcia artystyczne

(np. plastyczne, fotograficzne) Zajęcia sportowe (np. turnieje, zawody)

Zajęcia muzyczne Imprezy masowe (np. koncerty, pikniki, jarmarki) (np. gra na instrumentach, taniec)

Działalność podstawowa obejmuje zarówno działalność kulturową jak i edukacyjną tutejszych mieszkańców. Oferta kierowana dla wszystkich grup wiekowych pozwala wybrać odpowiednią formę zajęć zgodnie z zainteresowaniami i pasjami. Formy stałe działalności to przede wszystkim zajęcia muzyczne tj. nauka gry na instrumentach czy taniec, którymi inicjatorem jest badany ośrodek. Kolejny rodzaj zajęć to zajęcia sportowe „Już pływam” czy „Jeżdżę z głową”, które cieszą się duży m zainteresowaniem wśród dzieci. Ośrodek coraz częściej organizuje również imprezy masowe tj. jarmarki, pikniki oraz wydarzenia okolicznościowe np. Dzień kobiet w których uczestniczą mieszkańcy w każdym przedziale wiekowym. Popularnością wśród dzieci i młodzieży cieszą się również organizowane konkursy plastyczne, fotograficzne zajęcia artystyczne tj. warsztaty z rękodzieła w okresie świątecznym.

Z badań ankietowych wynika, że mieszkańcy gminy Szaflary najczęściej koszystają z następujących zajęć organizowanych przez Gminnego Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach (w układzie od najbardziej popularnych): a. Zajęcia wokalne oraz gry na instrumentach muzycznych b. Festyny, koncerty, imprezy plenerowe c. Warsztaty artystyczne, muzyczne, rękodzielnicze d. Zajęcie sportowe w tym turnieje, zawody, e. Zajęcia sportowe w ramach projektu „Już pływam”, f. Zajęcia sportowe w ramach projektu „Jeżdżę z głową” g. Konkurs plastyczno – fotograficzny „Jesień w gminie Szaflary” h. Konkurs ekologiczny i. Dzień Kobiet i Konkurs na Najlepszy przepis na Danie z Jabłek j. Podhalańskie Targi Noworoczne w Szaflarach k. Wystawy prac plastycznych artystów z gminy Szaflary l. Warsztaty wielkanocne m. Warsztaty w ramach Projektu „Kany Ta Afryka” n. Wyjazd - Spotkanie Edukacyjno-Szkoleniowym “EKOLOGIKA” z cyklu “ZIELONA POLSKA” o. Wycieczka Gminnej Młodzieżowej Orkiestry Dętej do Wrocławia.

Na terenie gminy Szaflary ze względu na bogactwo kulturowe i tradycje działa wiele zespołów regionalnych i grup nieformalnych skupiających lokalnych twórców, artystów i rękodzielników. Zdaniem ankietowanych (127 ankiet), najcenniejszymi elementami kultury regionu Podhala jest kuchnia – potrawy regionalne (66 ankietowanych), a następnie pieśni i muzyka regionalna (62 osób) oraz rękodzieło regionalne (54 osoby).

Najcenniejsze elementy kultury Podhala według ankietowanych

Historia regionu, zabytki 37 Pieśni i muzyka regionalna 62 Kuchnia regionalna, potrawy 66 Rękodzieło regionalne 54 Lokalne zabytki, tradycyjna architektura 37 Znane osoby i postacie 36 Łącznie ankietowanych 127 0 20 40 60 80 100 120 140 Liczba osób

Z ankiety możemy wywnioskować między innymi, w jaki sposób mieszkańcy gminy postrzegają Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach.

Ogólna ocena mieszkańców dotychczasowej działalności GCKPiT w Szaflarach

1 9 Bardzo słabo 27 Słabo 35 Nie mam zdania Dobrze Bardzo dobrze 55

Wśród skojarzeń pozytywnych możemy dostrzec, że Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach to:  bezpłatne miejsce do spotkań, do organizacji warsztatów, kursów,  potencjalne miejsce animacji kultury,

 instytucja kultury wspierająca działalność twórców ludowych, folkloru, sportu, turystyki, tradycji miejsce gdzie można zasięgnąć informacji na temat Gminny Szaflary,

 sala, miejsce zebrań.

Wśród skojarzeń negatywnych możemy odnaleźć następujące sformułowania:  powinna być miejscem spotkań, miejscem spędzania wolnego czasu, a jest to sala narad i szkoleń,

 mało prężna komórka organizacyjna,

 miejsce bardzo słabo wykorzystane dla tutejszego społeczeństwa,

 miejsce zebrań

Na pytanie dotyczące preferowanych godzin uczestnictwa w zajęciach kulturalnych, które mogłyby być organizowane przez Na pytanie dotyczące preferowanych godzin uczestnictwa w zajęciach kulturalnych, aż 95% mieszkańców wskazało, iż preferują godziny wieczorne i popołudniowe.

Grupy społeczne

Seniorzy i Twórcy Mieszkańcy regionu, zwłaszcza lokalni twórcy i seniorzy zamieszkujący ten obszar, to przedstawiciele społeczeństwa lokalnego o dużym potencjale kulturotwórczym, jednak ze względu na ubogą ofertę kierowanej bezpośrednio do tej grupy nie uczestniczą oni w pełni w życiu kulturalnym i społecznym. Obecnie ta grupa społeczna może czynnie uczestniczyć jedynie w imprezach masowych czy wydarzeniach okolicznościowych tj. jarmarki, koncerty. Brakuje jednak zajęć cyklicznych, oprócz zajęć sportowych Nordic Walking, nie ma zajęć, na których mogliby się spotkać, porozmawiać i kultywować lokalną tradycję jak tj. rękodzieło ludowe. Osoby te są więc mało widoczne społecznie, pomimo tego, że wykazują chęć uczestnictwa w zajęciach z zakresu min. przekazywania swojego rzemiosła młodszym pokoleniom. Osoby starsze podkreślają również potrzebę międzypokoleniowych spotkań (14 ankietowanych spośród 42 osób) ze swoimi wnukami czy innymi dziećmi od których mogliby się uczyć obsługi komputera. Ponadto wskazują potrzebę wymiany doświadczeń i umiejętności kulinarnych (16 ankietowanych spośród 42) tj. przekazywania wiedzy na temat kuchni tradycyjnej młodszym pokoleniom, jednocześnie ucząc się od młodzieży i dzieci nowych smaków świata.

18 Potrzeby mieszkańców gminy Szaflary w wieku 60+ 16 14 16

12 14 10 8

6Liczbaosób 8 4 2 4 0 Międzypokoleniowe Warsztaty kulinarne Kursy komputerowe Zajęcia sportowe spotkania z tradycją

Grupa seniorów oraz twórców ludowych chętnie uczestniczy w imprezach typu kiermasze i jarmarki czy festyny promujące kulturę i zwyczaje regionu, które obecnie są bardzo popularne a jak dotąd na terenie gminy Szaflary tego typu inicjatywy nie odbywały się zbyt często a jedynie podczas świąt i przy okazji większych przedsięwzięć.

Dzieci i młodzież Kolejną grupą badanych byli dzieci i młodzież (zebrano 60 ankiet). Jedną z głównych potrzeb dzieci i młodzieży z gminy Szaflary jest brak organizacji czasu wolnego i zajęć pozalekcyjnych. Wśród dzieci i młodzieży zamieszkującej gminę Szaflary wzrasta zainteresowanie aktywnymi formami spędzania wolnego czasu min. zajęcia taneczne czy sportowe. Potrzebę taką wskazuje aż 32 uczniów spośród 60 badanych. Ponadto w gminie brakuje miejsca tj. skateparku, tor przeszkód, ścianek wspinaczkowych gdzie mogliby rozwijać swoje pasje sportowe min jazda na rolkach, deskorolce czy wspinaczka oraz organizować wyścigi rowerowe, zawody , turnieje sportowe itp. Wzrasta również zainteresowanie zajęciami edukacyjnymi, co jest efektem popularności zajęć eksperymentalno – pokazowych czy laboratoryjnych organizowanych przez jednostki badawczo – naukowe znajdujących się w większych miastach. Niestety z uwagi na duże odległości tego typu jednostek oraz braku odpowiedniego sprzętu dydaktycznego młodzież z gminy Szaflary ma ograniczone możliwości uczestnictwa w tego typu zajęciach. Pomimo rosnącego zainteresowania w zajęciach pokazowych, eksperymentalnych i laboratoryjnych z geografii, fizyki czy chemii prowadzonych przez specjalistów wciąż brakuje zaplecza i środków na pokrycie kosztów tego typu zajęć. Inną potrzebą młodzieży i dzieci z gminy Szaflary jest utworzenie kół zainteresowań oraz organizacja zajęć kulturalnych jak np. zajęcia teatralne, zajęcia tańca nowoczesnego np. hip hop, balet, zajęcia plastyczne. Młodzież wskazywała również potrzebę częstszego wyjazdu do muzeum, bądź teatru. Warto również podkreślić, że młodsze pokolenie również wykazuje chęć spotkań międzypokoleniowych podczas których poznawaliby rękodzieło ludowe czy tradycyjną kuchnię podhalańską podczas warsztatów kulinarnych.

Potrzeby dzieci i młodzieży w gminie Szaflary w zakresie chęci 30 32 spędzania wolnego czasu 20 10 16 Liczbaosób 3 9 0 Inicjatywy sportowe Inicjatywy kulturalne Zajęcia edukacyjne Spotkania międzypokoleniowe

Rodzice Grupą wykazującą duże zainteresowanie uczestnictwem w życiu społeczno – kulturalnym stanowią rodzice z małymi dziećmi oraz pozostałe osoby w wieku produkcyjnym. Wskazują oni przede wszystkim brak zajęć łączących zajęcia dla rodziców i w tym samym czasie dla małych dzieci, co pozwoliłoby w większe zaangażowanie tej grupy w życie kulturalne gminy Szaflary. Spośród 25 przedstawicieli tej grupy wiekowej, aż 18 wskazało na tego typu potrzebę. Osoby w tym przedziale wiekowym wskazywały również potrzebę uczestnictwa w zajęciach kulinarnych czy rękodzielniczych, dzięki którym tradycja mogłaby być kultywowana.

Podsumowanie

Prowadzone badania na terenie Gminy Szaflary pobudziły w mieszkańcach kreatywność, co pozwoliło na opracowanie nowych pomysłów. Pomysłów takich w trakcie badań było bardzo wiele i to różnorodnych niestety osoby, które miały niejednokrotnie bardzo ciekawe pomysły często nie decydowały się aby je realizować. Jednak najciekawsze oraz takie w których uczestniczyli mieszkańcy posiadający oprócz dobrego pomysłu jeszcze cechy liderskie wysunęły nam się na prowadzenie: 1. „Rowerowo – kulturowy zawrót głowy”, 2. „Poznajemy, odkrywamy doświadczamy… - zajęcia edukacyjno - kulturowe”, 3. „Z robotyką za pan brat… - zajęcia techniczne wykorzystujące zasoby lokalnego dziedzictwa kulturowego”, 4. „Kulturalnie i sportowo – quest historyczny na rolkach”, 5. „Międzypokoleniowe warsztaty rękodzielnicze”

Były też pomysły takie jak: - imprezy, festyny, wydarzenia, inscenizacje okolicznościowe,

- zagospodarowanie przestrzeni publicznej: ławki, kosze na śmieci, „zielone” słupy, ścieżki rowerowe, parki rolkarskie, skate parki, ścianki wspinaczkowe itp - mini bazar umożliwiający sprzedaż produktów lokalnych. - Imprezy sportowe, turnieje, wyścigi, rajdy - Wyjazdy do kin, teatrów itp. - Wydawanie publikacji, map - Znakowanie ścieżek i miejsc strategicznych - Imprezy kulinarne, kursy Jednak wielokrotnie były to pojedyncze głosy lub pomysły zgłaszane przez grupy, które nie chciały się samodzielnie podjąć realizacji pomysłów z różnych powodów min. braku wiedzy, ludzi, potencjały, wiary w siebie itp.

Wnioski i rekomendacje:  Gmina Szaflary posiada bogate zasoby kulturowe - głównie kultura ludowa i folklor, które powinny być wykorzystywane do rozwoju społeczno-kulturalnego mieszkańców. Znalezienie formuły, która pozwoliłaby stworzyć programy edukacyjne i animacyjne w oparciu o kulturę ludową, mogłoby zaowocować większym zainteresowaniem ze strony różnych grup wiekowych. Wykorzystane powinny zostać nie tylko pieśni i muzyka kultywowane przez zespoły, ale również dawne obrzędy, tradycyjne potrawy, twórczość plastyczna i rękodzielnictwo.

 Potencjał tkwiący w kulturze ludowej powinien być także wykorzystany do tworzenia produktów turystyki edukacyjnej i poznawczej na terenie Gminy Szaflary oraz przyczynić się do promocji zasobów kulturowych gminy. Połączenie zasobów kulturowych z zasobami przyrodniczym i ich odpowiedzialne, zrównoważone wykorzystanie może spowodować wzrost ilości turystów odwiedzających gminę.

 Powinny zostać podjęte systematyczne działania na rzecz aktywizacji i integracji mieszkańców, wzmacniające istniejący potencjał. Wśród mieszkańców jest grupa osób, która chętnie podejmie działania w obszarze szeroko pojmowanej kultury. Grupą to z pewnością są nauczyciele, którzy chętnie angażuje się w działalność kulturalną kierowana do dzieci.

Władze gminy powinny taką działalność wspierać i wzmacniać poprzez istniejące instytucje, bądź pomagać tworzyć nowe miejsca działalności społeczno-kulturalnej na terenie gminy. Działalność kulturalna w obecnych czasach, to przede wszystkim działalność animacyjna, włączająca mieszkańców i dająca im możliwości rozwoju własnych pomysłów i pasji kulturalnych. Istotną rolę odgrywają w tym zakresie instytucje kultury (ośrodki kultury, świetlice, biblioteki), które powinny być inicjatorami i inspiratorami działań w obszarze rozwoju społeczno-kulturalnego. Lokalni mieszkańcy a zwłaszcza liderzy chętnie wymieniają się swoim doświadczeniem z innymi, niestety takich liderów na terenie gminy Szaflary jest mało. Stąd wnioski, które wysunęły się po przeprowadzonych badaniach że pomimo wielu świetnych pomysłów wiele z nich nie zostanie zrealizowanych ze względu na brak liderów czy animatorów, którzy mogliby takie pomysły „pociągnąć” czy zrealizować. Zadaniem Gminnego Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Szaflarach jest więc wyłonienie takich liderów oraz ich szkolenie i angażowanie.

 Działalność społeczno-kulturalna powinna być prowadzona we wszystkich większych miejscowościach w gminie. W rozmowach indywidualnych oraz podczas warsztatów diagnostycznych wielokrotnie pojawiały się wypowiedzi dotyczące rozszerzenia dzielności kulturalnej na wszystkie większe miejscowości w gminie W miejscowościach, w których już istnieją grupy nieformalne, powinno nastąpić wsparcie merytoryczne i finansowe takich grup oraz zachęcanie mieszkańców do tworzenia stowarzyszeń, które mogłyby stać się narzędziem rozwoju kultury w tych miejscowościach i być liderem w swojej społeczności.

 Działalność powinna odpowiadać na potrzeby mieszkańców. Podczas prowadzenia badań wielokrotnie pojawiły się uwagi dotyczące działalności, która powinna zaspokajać oczekiwania i potrzeby różnych grup wiekowych – od dzieci po seniorów. Respondenci podali przykłady konkretnych działań, które powinny być realizowane w zakresie różnorodnych zajęć i warsztatów, ale także organizowania spotkań, np. ludzi starszych. W strukturach powinna powstać na terenie gminy, sieć miejscowych animatorów/liderów, która wykorzystując istniejące zasoby, będzie działać na rzecz rozwoju społeczno-kulturalno- ekonomicznego Gminy Szaflary.