ZARZĄD POWIATU NOWOTARSKIEGO

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO NA LATA 2004 - 2015

NOWY TARG, marzec 2004

TYTUŁ OPRACOWANIA:

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA

POWIATU NOWOTARSKIEGO

NA LATA 2004-2015

ZLECENIODAWCA:

POWIAT NOWOTARSKI Al. Tysiąclecia 35 34-400 NOWY TARG

WYKONAWCA:

Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu siedziba: Ul. Różana 22 33-300 NOWY SĄCZ

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

SPIS TREŚCI Strona WSTĘP 5 I. 1.1. Podstawa prawna opracowania 5 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 5 1.3. Potrzeba i cel opracowania 6 1.4. Terminologia 7 1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego 7 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 8 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej 10 II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 13 2.1. Położenie 13 2.2. Ukształtowanie terenu 15 2.3. Warunki klimatyczne 19 2.4. Użytkowanie terenu 20 2.5. Infrastruktura 20 2.5.1. Gospodarka wodno – ściekowa 20 2.5.2. Gospodarka odpadami 23 2.5.3. Drogi i koleje 23 2.5.3.1. Drogi 23 2.5.3.2. Koleje 24 2.5.4. Sieć gazowa 24 2.5.5. Podmioty gospodarcze 25

III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 27 PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 27 3.1.1. Parki narodowe 29 3.1.2. Rezerwaty przyrody 32 3.1.3. Pozostałe formy ochrony 34 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej powiatu 36 3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu 36 3.2.2. Zasoby naturalne 55 3.3. Wody powierzchniowe 58 3.4. Wody podziemne 64 3.5. Gleby i lasy 69 3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 77 3.7. Walory kulturowe 102 3.8. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych 116

IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 118 4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 119 4.2. Ochrona powietrza 122 4.3. Ochrona przed hałasem. 130 4.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 133 4.5. Ochrona wód 135 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 140 4.7. Gospodarka odpadami 142 4.8. Zasoby przyrodnicze 143 4.9. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 147 4.10. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć 175

3 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

SPIS TREŚCI Strona V. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 177 5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 177 5.2. Docelowe segmenty edukacji 177 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 178 5.4. Społeczna kampania informacyjna 178 5.5. Media w kampanii informacyjnej 183 5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania 184 VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 191 6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu 191 6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji 195 6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska 205 6.3.1. Instrumenty prawne 207 6.3.2. Instrumenty finansowe 208 6.3.3. Instrumenty społeczne 208 6.3.4. Instrumenty strukturalne 210 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 211 6.4.1. Zasady monitoringu 211 6.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych 212 6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie ochrony 221 Środowiska

4 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia 1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.4.3 Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej

1.1. Podstawa prawna opracowania

Obowiązujące od 1 października 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na Zarząd Powiatu obowiązek opracowania Powiatowego Programu Ochrony Środowiska. Obowiązek ten jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania (art. 17, ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 627).

Podstawą opracowania jest umowa z dnia 08 sierpnia 2003 r. zawarta pomiędzy Starostwem Powiatowym w Nowym Targu a Konsorcjum Firm: „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu. Siedzibą Konsorcjum jest miasto Nowy Sącz.

1.2. Przedmiot i zakres opracowania

Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego położonego w południowej części województwa małopolskiego.

Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmują ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Nowotarskiego.

5 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

1.3. Potrzeba i cel opracowania

Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, należy jednak pamiętać, że nie jedyną. O w pełni zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego (gospodarczego), przestrzennego.

Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty np. poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i poodejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych.

Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie powiatu nowotarskiego. Do najistotniejszych wytyczonych dla powiatu celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno – gospodarczego i ochrony środowiska należą:

racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin);

ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu);

ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa);

ochrona gleb;

6 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów).

prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań,

Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić powiatowi nowotarskiemu rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju.

1.4. Terminologia

Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu.

1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego

Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego;

Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej;

Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat;

Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z

7 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska

Emisja – rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancje, energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne;

Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz;

Obszar chronionego krajobrazu - jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych;

Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi;

Organ ochrony środowiska – rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska;

Organizacja ekologiczna – rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska;

Pomnikami przyrody – to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie;

8 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Poważna awaria – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem;

Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie „gleba” oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie;

Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy;

Poziom hałasu – rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB);

Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni;

Pozwolenie - bez podania jego rodzaju – rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska;

Standardy emisyjne – rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji;

Substancja niebezpieczna – rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii;

Użytki ekologiczne – rozumie się przez to zasługujące na ochronę „pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych”. Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp.

9 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach;

Zakład – rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami;

Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.

1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej

Ścieki – rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu, wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni, wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie, wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie;

Ścieki bytowe – rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych;

10 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Ścieki komunalne – rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi;

Ścieki przemysłowe – rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, niebędące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi;

Instalacje – przez to rozumie się: stacjonarne urządzenie techniczne, zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu, obiekty budowlane niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję;

Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne – przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność;

Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, obiekty zbiorników i stopni wodnych, stawy, obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska,

stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych;

11 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska;

Eutrofizacja – rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód;

Sieć – przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego;

Urządzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków;

Urządzenia wodociągowe – ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody;

Przyłącze kanalizacyjne – odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości;

Urządzenie pomiarowe – przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym; Przyłącze wodociągowe – odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym.

12 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 2.1. Położenie 2.2. Ukształtowanie terenu 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Użytkowanie terenu 2.5. Infrastruktura 2.5.1. Gospodarka wodno – ściekowa 2.5.2. Gospodarka odpadami 2.5.3. Drogi i koleje 2.5.3.1. Drogi 2.5.3.2. Koleje 2.5.4. Sieć gazowa 2.5.5. Podmioty gospodarcze

2.1. Położenie

Powiat nowotarski położony w południowej części województwa małopolskiego zajmuje 1 475 km2, co stanowi około 9,76 % powierzchni województwa. Jest to drugi co do wielkości powiat w województwie , a jednocześnie jeden z mniej zaludnionych. Pod względem gęstości zaludnienia powiat zajmuje 17 miejsce województwie małopolskim spośród 19 powiatów ziemskich i 3 grodzkich; osiągając wskaźnik 122 os/km2. Według stanu na koniec roku 2001, powiat nowotarski liczył 180 666 mieszkańców, czyli około 5,6 % ludności województwa, w tym 30,8 % ludności powiatu zamieszkiwała w jego trzech miastach - Nowym Targu , Rabce i Szczawnicy.

Na strukturę administracyjną powiatu składa się 11 gmin wiejskich, 1 gmina miejsko – wiejska oraz 2 gminy miejskie. Powiat nowotarski to 122 wsie zgrupowane w 96 sołectwach. Podział administracyjny powiatu nowotarskiego przedstawia mapa 1.1.

13 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 2.1. Podział administracyjny powiatu nowotarskiego

14 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Od południa powiat nowotarski graniczy częściowo z powiatem tatrzańskim (gminy: Kościelisko, Poronin, Biały Dunajec, Bukowina Tatrzańska). W większości południową i południowo – zachodnią granicą powiatu jest granica Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Słowacji. Od wschodu powiat nowotarski sąsiaduje z powiatem nowosądeckim (gminy: Piwniczna – Zdrój, Rytro, Stary Sącz, Łącko). Od północy sąsiadami powiatu są powiaty: limanowski (gminy: Kamienica, Niedźwiedź, Mszana Dolna), myślenicki ( gmina: Lubień) oraz suski (gminy: Jordanów, Bystra – Sidzina i Zawoja).

Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych drogowych przechodzących przez teren powiatu należą: droga międzynarodowa E77 (nr 7) Gdańsk – Chyżne, oraz drogi krajowe i wojewódzkie Skomielna Biała – Zakopane( nr 47) , Nowy Targ – Jurgów (nr 49) Nowy Targ – Nowy Sącz (969). Przez teren powiatu nowotarskiego przebiega szlak kolejowy z kierunku Kraków - Zakopane. W ostatnich dziesięciu latach wielkość przewozów kolejowych, zarówno pasażerskich jak i towarowych, zmniejszyła się niemal o połowę.

Główną rzeką przepływającą przez powiat jest rzeka Dunajec w górnym jej biegu.

2.2. Ukształtowanie terenu

Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizycznogeograficzne wg Kondrackiego obszar powiatu należy do prowincji 51 –52 „Karpaty i Podkarpacie” . Do wyżej wymienionej prowincji na obszarze powiatu nowotarskiego należą:

podprowincja „Zewnętrzne Karpaty Zachodnie”:

makroregion „Beskidy Zachodnie” (513. 4-5)

podprowincja „Centralne Karpaty Zachodnie”

makroregion „Obniżenie Orawsko – Podhalańskie” (514.1)

15 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 2.2.

16 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

a) Beskidy Zachodnie (513. 4-5) – makroregion w podprowincji „Zewnętrzne Karpaty Zachodnie” - w tym mezoregiony:

Beskid Wyspowy (513.49) - pasmo górskie, między doliną Skawy a Kotliną Sądecką. Charakteryzuje się występowaniem pojedynczych masywów górskich o dużych wysokościach względnych ponad poziom dolin śródgórskich. Ważniejsza miejscowość tego mezoregionu to Rabka Zdrój;

Kotlina Rabczańska (513.5) - region naturalny, położony pomiędzy Beskidem Makowskim, Wyspowym, Gorcami i Beskidem Żywieckim (ściślej Pasmem Podhalańskim i pasmem Policy). Powierzchnia 90 km2. Kotlina Rabczańska stanowi falistą powierzchnię zrównania (500-600 m n.p.m.), rozciętą płytkimi dolinami górnej Raby i górnej Skawy. Kotlina Rabczańska jest niekiedy włączana (wraz z Pasmem Podhalańskim i Działami Orawskimi) do regionu nazywanego Pogórzem Orawsko-Jordanowskim.

Beskid Żywiecki (Oravske Beskydy) (513.51) – w powiecie nowotarskim jedynie fragment z częścią masywu Babiej Góry obejmujący południowo-wschodnie tereny Babiogórskiego Parku Narodowego (gmina Lipnica Wielka).

Gorce (513.52) - grupa górska w północno-zachodniej części powiatu. W centrum pasma znajduje się najwyższy szczyt Gorców, Turbacz (1311 m n.p.m.). Od kulminacji Turbacza rozchodzą się boczne rozgałęzienia, z których najdłuższe i najwyższe jest ramię wschodnie, ze szczytami Jaworzyna (1288 m n.p.m.) i Gorc (1229 m n.p.m.). Na zachód od Turbacza odgałęziają się trzy mniejsze ramiona z kulminacjami na Bukowinie (1138 m n.p.m.), Gorcu (1111 m n.p.m.) i Obidowcu (1198 m n.p.m.). Grzbiety górskie rozdzielone są dolinami rzek i potoków: Potoku Kamienieckiego, Ochotnicy, Lepietnicy. Zbocza i szczyty Gorców silnie zalesione, na halach prowadzi się wypas owiec i bydła. Gorce mają ok. 50 km długości i 500 km2 powierzchni. Stanowią ważny region turystyczny. centralną i północno-wschodnią część pasma Gorców, z najwyższym szczytem Jaworzyną (1288 m n.p.m.) obejmuje Gorczański Park Narodowy.

Beskid Sądecki (513.54) – (część Pasma Radziejowej , zachodnia część Beskidu Sądeckiego, tworząca wyraźnie wyodrębniający się, zwarty rozróg górski, położony pomiędzy doliną Dunajca na zachodzie i Popradu na wschodzie. Obszar zbudowany jest z piaskowców i łupków fliszowych, wznosi się do 1262 m n.p.m. (Radziejowa).

17 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

W roślinności przeważają lasy (głównie świerkowe i jodłowe). Pasmo Radziejowej należy do bardzo popularnych regionów turystyki pieszej. U południowego podnóża leży duże uzdrowisko Szczawnica-Zdrój, na południowym wschodzie Piwniczna-Zdrój (w powiecie nowosądeckim).

b) Obniżenie Orawsko – Podhalańskie (514.1) – makroregion w podprowincji „Centralne Karpaty Zachodnie” - w tym mezoregiony:

Kotlina Orawsko – Nowotarska (514.11) - stanowiący najniższą i równocześnie najdalej wysuniętą na północ część Kotliny Podhala. Powierzchnia 369 km2. Płaskie dno kotliny wyścielone jest trzema poziomami stożków glacifluwialnych, powstałych z materiału wynoszonego z Tatr. Zachodnia część odwadniana jest przez Orawę (dorzecze Dunaju), wschodnia przez Dunajec (dorzecze Wisły). Część dna kotliny zajmują torfowiska wysokie.

Pieniny oraz Pieniński Pas Skałkowy (514.12) .

Pieniński Pas Skałkowy, Pieniński Pas Skalicowy - oryginalna struktura geologiczna, ciągnąca się wygiętym na północ łukiem, wyznaczającym tektoniczną granicę pomiędzy Karpatami Zewnętrznymi a Centralnymi. Zachodnia część Pienińskiego Pasa Skałkowego cechuje się występowaniem soczewek wapiennych, tkwiących w osłonie skał fliszowych i odsłaniających się na powierzchni w formie odosobnionych form skalnych (Cisowa Skałka w Polsce, wzgórze Zamków Orawskich na Słowacji).

Pieniny . Pieniński Pas Skałkowy na wschód od rzeki Białki rozszerza się i tworzy odrębny region Pieniny. Jest to pasmo górskie na pograniczu Polski i Słowacji zbudowane są z wapieni jurajskich i kredowych. Duża odporność wapieni spowodowała wypreparowanie ich z osłony fliszowej i powstanie grzbietów z licznymi formami skalnymi o strzelistych kształtach (Trzy Korony, Sokolica, i inne). Pasmo wznosi się maksymalnie w części wschodniej (Wysokie Skałki, 1052 m n.p.m.). Pieniny przecięte są przełomem Dunajca, tworzącego jar o pionowych, miejscami 500-metrowych ścianach i krętym przebiegu. W strefie granicznej z Beskidami występują andezytowe wzniesienia (Wdżar, Bryjarka, Jarmuty) - świadectwa aktywnego wulkanizmu w okresie trzeciorzędu. W centralnej części pasma znajduje się Pieniński Park Narodowy, posiadający swój odpowiednik po stronie słowackiej.

18 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Pogórze Spisko – Gubałowskie (514.13) , zwane też Północnotatrzańskie Pogórze – region stanowiący najwyższą część Podhala. Powierzchnia (w granicach powiatu nowotarskiego) 369 km2. Pogórza Północnotatrzańskie oddzielone są od Tatr Rowem Podtatrzańskim, na północy graniczą z Kotliną Orawsko-Nowotarską i Pieninami. Region stanowi stosunkowo wysoki pas wzniesień, zbudowany z fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki), rozczłonkowany dolinami spływających z Tatr rzek (Orawicy, Czarnego Dunajca, Białego Dunajca, Białki) na kilka części - od wschodu Pasmo Skoruszyńskie (1314 m n.p.m.), Magurę Witowską (1232 m n.p.m.), Pogórze Gubałowskie (1198 m n.p.m.), Pogórze Bukowińskie (Gliczarowskie) (1158 m n.p.m.) i Pogórze Spiskie (Magurę Spiską) (1257 m n.p.m.).

Rów Podtatrzański (514.14), zwane inaczej Podtatrzańskie Obniżenie - region, stanowiący najbardziej południową część Podhala, ciągnący się bezpośrednio wzdłuż północnej granicy Tatr. Region stanowi podłużne obniżenie, wypreparowane w obrębie mało odpornych skał (łupki margliste i ilaste) przez spływające z Tatr górskie potoki. Składa się z szeregu części (Kotliny Chabówki, Kotliny Orawickiej, Rowu Zakopiańskiego, Kotliny Białczańskiej albo Jaworzyńskiej, Rowu Zdziarskiego), oddzielonych wyżej wzniesionymi obszarami wododzielnymi. W dnach kotlin występują stożki piaszczysto-żwirowe, usypane przez wody lodowcowe w okresie plejstocenu.

2.3. Warunki klimatyczne

Analiza warunków klimatycznych wskazuje, że ich zróżnicowanie regionalne pokrywa się z zasięgiem podstawowych jednostek fizjograficznych. Usytuowanie naszego kraju w szerokościach umiarkowanych powoduje, że w Polsce dominują masy powietrza polarnego, przy czym udział powietrza morskiego przeważa nad kontynentalnym (46 i 38%), w związku z częściej występującą cyrkulacją zachodnią (oceaniczną). Równoleżnikowy układ form terenu w Europie również sprzyja przedostawaniu się wilgotnych mas powietrza znad oceanu do Polski (z kierunków zachodnich dociera do Polski 75% frontów atmosferycznych).

Cechy klimatu kontynentalnego nasilają się w kierunku południowo-wschodnim, co znajduje odbicie we wzroście amplitudy rocznej temperatury powietrza, jak również w zmianie rozkładu opadów w ciągu roku.

19 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Pod względem klimatycznym powiat nowotarski leży w regionie klimatycznym Karpat oraz częściowo kotlin podkarpackich. Najbardziej niekorzystne warunki klimatyczne panują w Obniżeniu Podtatrzańskim. Ten region uznawany jest za jeden z najzimniejszych w południowej Polsce. Charakterystyczną cechą są inwersje termiczne, tj. wzrost temperatury powietrza ze wzrostem wysokości. Sytuacja odwrotna do zachodzącej normalnie w troposferze, gdzie przeważa spadek temperatury ze wzrostem wysokości, średnio o 0,5°C na 100 m. W dolnych warstwach atmosfery przyczyną inwersji temperatury jest na ogół wypromieniowanie ciepła z powierzchni Ziemi w czasie bezwietrznych i pogodnych nocy.

2.4. Użytkowanie terenu

Powiat nowotarski pod względem użytkowania terenu jest obszarem rolniczym. Taki sposób użytkowania gruntów przy niewielkiej ilość przemysłu na obszarze powiatu, oraz warunki geograficzne sprzyja rozwojowi agroturystyki oraz turystyki wiejskiej. Ukształtowanie terenu sprawia, że sprzyjające warunki turystyczne posiadają wszystkie gminy powiatu.

Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie powiatu nowotarskiego, na podstawie danych otrzymanych z poszczególnych Urzędów Gmin przedstawiono w Tabeli 2.1. Struktura użytkowania gruntów na terenie powiatu nowotarskiego T a b e l a 2.1. Powierzchnia Udział w ogólnej powierzchni Rodzaje gruntów ewidencyjna [ha] [%] Powierzchnia ogólna 147 466 100,00 Użytki rolne 80 398 54,52 Użytki leśne 54 889 37,22 Tereny inne 12 179 8,26

Z prowadzonych upraw na terenie powiatu uzyskuje się niskie plony. Na ilości uzyskiwanych plonów mają wpływ gleby, warunki klimatyczne oraz rzeźba terenu.

2.5. Infrastruktura

2.5.1. Gospodarka wodno – ściekowa

Na terenie powiatu nowotarskiego pobór wody wg danych GUS za 2000 r. wynosił 8 348,5 dam3 , co stanowiło 1,1 % ogólnej ilości pobranej wody na potrzeby produkcyjne i ludności w województwie małopolskim. Plasowało to powiat na 8 miejscu w województwie.

20 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Zarówno do celów komunalnych jak i przemysłowych, wodę ujmuje się z ujęć powierzchniowych i podziemnych. Dla celów komunalnych pobór wody z eksploatacji sieci wodociągowej wynosił ogółem 8065,5 dam3 w tym wód powierzchniowych – 5 934,3 dam3 oraz podziemnych 2 131,2 dam3 . Poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną mierzony liczbą ludności korzystającej z sieci wodociągowej jest najwyższy w gminach wiejskich: Jabłonka, Krościenko n/Dunajcem, Ochotnica Dolna oraz w gminie miejskiej Szczawnica (powyżej średniej wojewódzkiej). Najgorsza sytuacja w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę jest w gminach: Lipnica Wielka, Czarny Dunajec i Raba Wyżna, gdzie wskaźnik korzystania z sieci wodociągowej znacznie odbiega od średniej wojewódzkiej. Ogólna długość sieci wodociągowej w powiecie wynosi 623,7 km, a zużycie wody w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosi 22,5 m3 w ciągu roku. Plasuje to powiat na 11 miejscu w województwie małopolskim. Ogólna długość sieci kanalizacyjnej w powiecie nowotarskim w roku 2001 (dane GUS) wynosiła 437,5 km . Plasowało to powiat na pierwszym miejscu w województwie małopolskim wśród powiatów ziemskich. W roku 2001 odprowadzono do wód powierzchniowych lub do ziemi 6,3 hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych. Z powyższej ilości - 6,1 hm3 stanowiły ścieki oczyszczone przez oczyszczalnie ścieków i 0,2 dm3 – były to ścieki nieoczyszczone. Według danych uzyskanych z urzędów gmin – w powiecie nowotarskim działa 27 oczyszczalni ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów. Obsługują one 42 % ludności powiatu. Plasuje to powiat na 4 miejscu wśród powiatów ziemskich w województwie małopolskim. Poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną mierzony liczbą ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej przekracza średni wskaźnik wojewódzki w większości gmin powiatu. W czterech gminach: Ochotnica Dolna, Spytkowice, Czarny Dunajec i Raba Wyżna odbiega on jednak od średniej wojewódzkiej z tym że dwie gminy: Ochotnica Dolna i Spytkowice nie posiadają w ogóle kanalizacji. Wskazuje to na pewną nierównowagę pomiędzy infrastrukturą wodociągową i kanalizacyjną w większości gmin powiatu.

21 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Tabela 2.2. Urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne na tle powierzchni i ludności powiatu Połączenia prowadzące Zużycie Sieć w km do budynków wody z mieszkalnych Zdroje wodociągów GMINA Ogółem Powierz- Wodocią- wskaźnik wskaźnik wodociągowe Kanalizacyjne uliczne w dam 3 ludność chnia gowa Kanaliza- obciążenia obciążenia w km2 rozdziel- cyjna sieci wodo- sieci cza ciągowej 1) kanali- zacyjnej 2) Ogółem powiat 180666 1475 623,7 437,5 10,27 18,27 17597 9887 11 4020,3 Gminy miejskie: 41917 139 51,7 77,3 10,49 15,90 3997 2637 2 927,0 Nowy Targ 34505 51 37,7 61,3 11,23 16,69 3072 2068 0 636,0 Szczawnica 7412 88 14 16 8,01 13,03 925 569 2 291,0 Gminy miejsko – wiejskie: 18036 69 30,6 29,7 16,55 18,81 1090 959 0 231,1 Rabka 18036 69 30,6 29,7 16,55 18,81 1090 959 0 231,1 Gminy wiejskie 120713 1267 541,4 330,5 9,65 19,19 12510 6291 9 2862,2 Czarny Dunajec 20773 218 35,2 9,4 7,07 120,77 2940 172 0 450,8 Czorsztyn 6820 62 21,2 48,4 10,56 6,18 646 1104 1 88,6 Jabłonka 16227 213 245,1 103,1 4,90 12,98 3315 1250 0 1378,2 Krościenko n/Dunajcem 6450 57 45,6 15,8 5,06 13,61 1275 474 1 200,4 Lipnica Wielka 5566 68 4,5 23,9 101,20 15,77 55 353 0 40,0 Łapsze Niżne 8588 125 14,5 59,9 21,15 6,62 406 1298 0 22,1 Nowy Targ 21577 209 97,4 32,4 12,86 21,09 1678 1023 8 229,9 Ochotnica Dolna 7675 141 10 0 7,68 7675,00 1000 0 0 250,0 Raba Wyżna 13295 88 11,5 5,2 32,75 52,76 406 252 0 97,7 Spytkowice 3973 32 35,2 0 14,71 3973,00 270 0 0 21,9 Szaflary 9769 54 21,2 32,4 18,82 26,76 519 365 0 82,6

Objaśnienia: 1) - wskaźnik obciążenia sieci wodociągowej - liczba ludności / podłączenia wodociągowe prowadzące do budynków mieszkalnych 2) – wskaźnik obciążenia sieci kanalizacyjnej - liczba ludności / podłączenia kanalizacyjne prowadzące do budynków mieszkalnych

22 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Zamieszczona na poprzedniej stronie Tabela 2.2. przedstawia podstawowe dane o urządzeniach wodociągowych i kanalizacyjnych oraz zużyciu wody w poszczególnych podstawowych jednostkach samorządu terytorialnego na terenie powiatu.

Zgodnie z wcześniej przedstawionymi danymi, około 42 % mieszkańców powiatu obsługiwana jest przez oczyszczalnie. Biorąc pod uwagę specyfikę powiatu (około 86,7% powierzchni powiatu objęte jest różnymi formami ochrony prawnej) , tak niewielki stopień zbiorowego oczyszczania ścieków jest zjawiskiem bardzo niekorzystnym. W takiej sytuacji konieczne jest podjęcie działań zmierzających do uporządkowania sytemu odprowadzenia i oczyszczania ścieków.

2.5.2. Gospodarka odpadami

Szczegółowe omówienie zagadnień dotyczących gospodarki odpadami na terenie powiatu nowotarskiego, wraz z propozycją rozwiązań, zostało zamieszczone w Planie Gospodarki Odpadami dla Powiatu Nowotarskiego, będącym integralną częścią niniejszego opracowania.

2.5.3. Drogi i koleje 2.5.3.1. Drogi

Według danych zawartych w Strategii Rozwoju Powiatu Nowotarskiego na lata 2002 2005 - sieć drogową na terenie Powiatu Nowotarskiego stanowią:  Drogi krajowe – o łącznej długości: 98 km,  Drogi wojewódzkie – o łącznej długości: 156 km,  Drogi powiatowe – o łącznej długości: 343 km,  Drogi gminne i inne - o łącznej długości: 1936,2 km .

Przez obszar powiatu nowotarskiego przebiega droga międzynarodowa E77 (nr 7) Gdańsk – Chyżne (przejście graniczne Chyżne). Prócz tego zlokalizowane są trzy drogowe przejścia graniczne ze Słowacją: Winiarczykówka – Bobrov (gmina Lipnica Wielka); Chochołów – Sucha Hora (gmina Czarny Dunajec) i Niedzica – Lysa n/Dunajcem (gmina Łapsze Niżne). Sieć dróg na terenie Powiatu jest dobrze rozwinięta i w okresie 2001 – 2010 latach nie będzie zachodzić potrzeba budowy nowych dróg. (Dane: w Strategii Rozwoju Powiatu Nowotarskiego na lata 2002 – 2005). Ustawa o drogach publicznych definiuje drogę powiatową jako nie będącą krajową ani wojewódzką drogę „stanowiącą połączenie miast będących siedzibami powiatów z

23 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

siedzibami gmin i siedzib gmin między sobą”. Z analizy przeprowadzonej przez Powiatowy Zarząd Dróg wynika, że ponad 26 % odcinków dróg powiatowych nie spełnia tych warunków. Drogami powiatowymi na terenie Powiat Nowotarskiego w imieniu Zarządu Powiatu, zarządza Powiatowy Zarząd Dróg (PZD). Nawierzchnię twardą (bitumiczną) posiadają drogi na długości 332,9 km (97% ogólnej długości dróg powiatowych). Pozostałe odcinki posiadają nawierzchnię gruntową ulepszoną, a w przypadku odcinka drogi Harkabuz – Podszkle o długości 0,7 km – nawierzchnię gruntową nieulepszoną.

Na wymienionych drogach, odbywa się ruch pojazdów samochodowych o zróżnicowanym natężeniu . Średni ruch dobowy dla dróg powiatowych został pomierzony w roku 2000 i wynosił wówczas 1755 pojazdów na dobę. Ze względu na niepełne dane dotyczące panującego natężenia ruchu na drogach powiatowych, na potrzeby niniejszego opracowania posługiwać się będziemy wielkościami szacunkowymi.

2.5.3.2. Koleje

Oś kolejową przechodzącą przez teren powiatu stanowi linia kolejowa nr 99 – Zakopane – Chabówka . Umożliwia ona połączenia z większymi ośrodkami w kraju. Powiat nowotarski posiada bezpośrednie kolejowe połączenie między innymi z: Częstochową, Gdynią, Gdańskiem, Warszawą, Szczecinem, Krakowem, Katowicami, Olsztynem, Poznaniem, Wrocławiem i Opolem. Przez teren powiatu przebiega jeszcze linia kolejowa Chabówka – Limanowa – Nowy Sącz. Na terenie powiatu stacje i przystanki kolejowe znajdują się w: Szaflarach, Nowy Targu, Lasku, Sieniawce, Rabie Wyżnej i Chabówce (linia kolejowa Zakopane – Chabówka) oraz w Rabce (linia kolejowa Chabówka – Nowy Sącz).

2.5.4. Sieć gazowa

Według danych GUS (Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2001 r. ) długość czynnej sieci gazowej – rozdzielczej wynosi w powiecie 425,0 km, co stanowi 2,03% ogólnej ilości sieci gazowej w województwie małopolskim . Z tej ilości na miasto Nowy Targ przypada 25,4 km, oraz Uzdrowisko Rabka – 105,0 km . Pozostała ilość sieci (294,6 km) znajduje się na terenach wiejskich (gminy: Czarny Dunajec, Nowy Targ, Raba Wyżna, Spytkowice. Udział poszczególnych jednostek samorządowych z terenu powiatu w gazowej sieci rozdzielczej przedstawiony został na wykresie 2.1.

Wykres 2.1.

24 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Sieć gazowa w gminach powiatu nowotarskiego

10,02% 5,98%

24,71%

34,66% 3,15%

21,48%

Nowy Targ - miasto Rabka - miasto i gmina Czarny Dunajec Nowy Targ - gmina Raba Wyżna Spytkowice

Jak z powyższego wynika – powiat nowotarski jest zaliczany do słabo zgazyfikowanych powiatów w województwie małopolskim. Miasto Szczawnica oraz gminy: Czorsztyn, Jabłonka, Krościenko n/Dunajcem, Lipnica Wielka i Łapsze Niżne w ogóle nie są zgazyfikowane. 2.5.5. Podmioty gospodarcze Powiat nowotarski charakteryzuje się niskim stopniem uprzemysłowienia. Pod względem wartości produkcji sprzedanej przemysłu w roku 2000 powiat jest sklasyfikowany na 14 miejscu w województwie małopolskim. Wartość produkcji sprzedanej na 1 zatrudnionego w przemyśle wyniosła 98,5 tyś. zł. , co wobec 170,4 w województwie stanowi 57,8 średniej wojewódzkiej. Klasyfikuje to powiat na 16 miejscu w województwie. Na terenie powiatu w roku 2002 zarejestrowanych było w systemie REGON 11 866 podmiotów gospodarczych; z czego 3 477 reprezentowało handel, 2 019 - przetwórstwo, 1344 – budownictwo. W Tabeli 2.3. dokonano zestawienia podmiotów gospodarczych w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego w powiecie, zarejestrowanych w systemie REGON.

25 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Tabela 2.3.

Zarejestrowane podmioty gospodarcze w powiecie nowotarskim Lp. Miasto/Gmina Ogółem Baza Handel gastronomia Rolnictwo, przetwórstwo budownictwo pozostałe Miasto-Gmina noclegowa łowiectwo, turystyki leśnictwo 1. Nowy Targ (1) 4039 8 1620 115 35 653 294 1314 2. Szczawnica (1) 774 31 145 196 17 48 98 239 3. Rabka (2) 1402 30 418 93 8 236 110 507 4. Czarny Dunajec 677 2 199 20 14 125 94 223 5. Czorsztyn 743 8 65 49 4 72 37 508 6. Jabłonka 694 5 141 11 131 107 99 200 7. Krościenko 466 10 87 37 14 35 63 220 n/Dunajcem 8. Lipnica Wielka 181 1 45 8 16 21 44 46 9. Łapsze Niżne 352 9 55 10 24 37 113 104 10. Nowy Targ – gmina 1056 8 285 21 27 334 134 247 11. Ochotnica Dolna 354 6 62 21 14 75 110 66 12. Raba Wyżna 584 0 178 23 19 143 79 142 13. Spytkowice 181 0 52 8 5 49 26 41 14. Szaflary 363 1 125 11 3 84 43 96 Ogółem powiat 11866 119 3477 623 331 2019 1344 3953 Województwo 169066 1057 85981 8538 8728 33595 31120 47

1) – gmina miejska 2) – gmina miejsko – wiejska

26 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 3.1.1. Parki narodowe 3.1.2. Rezerwaty przyrody 3.1.3. Pozostałe formy ochrony 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej powiatu 3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu 3.2.2. Zasoby naturalne 3.3. Wody powierzchniowe 3.4. Wody podziemne 3.5. Gleby i lasy 3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.7. Walory kulturowe 3.8. Szlaki turystyczne 3.9. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych

3.1. Informacje ogólne Powiat nowotarski zajmuje łączną powierzchnię 1475,0 km2. Formy użytkowania terenu na obszarze powiatu przedstawia tabela 3.1.

Formy użytkowania terenu w powiecie nowotarskim T a b e l a 3.1. Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Odsetek powierzchni [%] Powierzchnia ogółem 147 466 100,0 Tereny rolnicze, w tym: 80 398 54,5  Grunty orne 31 276 21,2  sady 461 0,3  łąki i pastwiska 48 661 33,0 Lasy i grunty leśne 54 889 37,2 Pozostałe grunty i nieużytki 12 179 8,3

Źródło: GUS, Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2001 r. – Kraków 2002 r.

Powiat nowotarski charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem zróżnicowania środowiska przyrodniczego. Ogółem około 86,7% powierzchni powiatu objęte jest różnymi formami ochrony, w tym: 76,7 % stanowi obszar chronionego krajobrazu o wysokich walorach przyrodniczych, wymagających proekologicznych działań; 6,6 % to parki krajobrazowe; parki narodowe (Gorczański Park Narodowy; Babiogórski Park Narodowy i Pieniński Park Narodowy) stanowią 3,22 % powierzchni powiatu; rezerwaty przyrody – 0, 2 %. Lesistość powiatu wynosi ok. 36,9 % i jest znacznie wyższa od średniej wojewódzkiej (28,4%).

27 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 3.1. Obiekty ochrony przyrody na terenie powiatu nowotarskiego

28 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Wielkość powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych na terenie powiatu nowotarskiego przedstawiona została w tabeli 3.2.

Powierzchnia obszarów prawnie chronionych w powiecie T a b e l a 3.2. nowotarskim Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Odsetek powierzchni [%] Powierzchnia chroniona ogółem 127 928,8 100,0 parki narodowe 4 747,3 3,7 rezerwaty przyrody 315,2 0,2 parki krajobrazowe 9 751,5 6,6 obszary chronionego krajobrazu 113 108,6 88,4 pozostałe formy przyrody (użytki ekologiczne, stanowiska 6,2 0,0 dokumentacyjne i zespoły przyrodniczo – krajobrazowe) Pomniki przyrody 108 X

Źródło: GUS, Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2001 r. – Kraków 2002 r.

3.1.1. Parki narodowe

W powiecie nowotarskim zlokalizowane są trzy parki narodowe: W całości na terenie powiatu leży Pieniński Park Narodowy, natomiast dwa pozostałe leżą na granicy powiatów:

suskiego i nowotarskiego - Babiogórski Park Narodowy (1/3 w powiecie nowotarskim);

limanowskiego i nowotarskiego – Gorczański Park Narodowy (1/4 w granicach powiatu nowotarskiego).

29 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Wszystkie parki posiadają wyznaczoną strefę ochronną parku, która jest ważnym elementem w gospodarowaniu przestrzenią. Na terenie powiatu nowotarskiego łączna powierzchnia zajęta przez parki narodowe wynosi 4 747,3 ha. Stanowi to 12,5% ogółu powierzchni parków narodowych w województwie małopolskim.

Tabela 3.3. prezentuje dane dotyczące parków narodowych w powiecie - jako odniesienie do mapy 3.1. - Obiekty ochrony przyrody na terenie powiatu nowotarskiego. Tabela 3.3.

Powierzchni Powierzchni Nr na Rok Nazwa parku a parku a otuliny Oznaczenie mapie utworzenia [ha] [ha] Babiogórski Park 1. 3 391,6 8 437 1954 BPN Narodowy Gorczański Park 2. 7 029,9 16 647 1981 GPN Narodowy

3. Pieniński Park Narodowy 2 346,2 2 682 1954 PPN

Babiogórski Park Narodowy

Babiogórski Park Narodowy znajduje się w północno – zachodniej części powiatu , przy granicy Polski ze Słowacją. Obejmuje północną i południową stronę masywu Babiej Góry wraz z najwyższym szczytem Beskidu Wysokiego Diablakiem (1725 m n.p.m.). Powierzchnia parku wynosi 3 392 ha, w tym 3 198 ha lasów. Ochroną ścisłą objęte jest 1 062 ha. Początki ochrony omawianego obszaru sięgają okresu międzywojennego, kiedy to uchwałą walnego Zgromadzenia PAU utworzono w 1933 r "Rezerwat na Babiej Górze" obejmujący 650 ha. Park utworzony został 30 października 1954 roku na obszarze 1 704 ha. Od 1977 r. uznany jest przez UNESCO za jeden ze światowych rezerwatów biosfery i włączony do realizacji programu MaB. Masyw Babiej Góry tworzą skały osadowe, wypiętrzone w okresie trzeciorzędu. Noszą one miano fliszu karpackiego. Są to naprzemianległe warstwy piaskowców magurskich, margli, łupków oraz iłów.

Gorczański Park Narodowy

Gorczański Park Narodowy obejmuje centralną i północno-wschodnią część pasma Gorców (ok. 13% powierzchni całego pasma). Położony jest w północnej części powiatu.

30 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Park utworzony został w 1981 roku na obszarze 5 908 ha. Początki ochrony przyrody na tym terenie sięgają 1927 roku, kiedy to powstał w dobrach hr. Ludwika Wodzickiego z Poręby Wielkiej leśny rezerwat przyrody nazwany później Rezerwatem Turbacz im. Władysława Orkana. Obecna powierzchnia parku wynosi 7 030 ha, z czego 6 591 ha to lasy. Ochroną ścisłą objęto 3 611 ha, w tym 3 596 ha lasów. Powierzchnia otuliny obejmuje obszar 16 647 ha. W krajobrazie Gorców dominują łagodne kopulaste szczyty. Doliny rzeczne wcinają się ostro w masyw, przez co jego kształt przypomina rozróg z głównym punktem zwornikowym - szczytem Turbacza. Charakterystycznym elementem terenu są wychodnie skał piaskowcowych, występujące na północnych stokach. Na terenie Parku znajduje się kilka niewielkich jaskiń szczelinowych. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej, na które składają się zespoły piaskowcowo - zlepieńcowe (tworzące grzbiety) i łupkowo - piaskowcowe (w obniżeniach i przełęczach).

Pieniński Park Narodowy

Pieniński Park Narodowy położony jest w Pieninach w południowej – zachodniej części powiatu, na granicy polsko-słowackiej. Pieniny dzielą się na Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe i Małe Pieniny. Pieniński Park Narodowy jest usytuowany w Pieninach Właściwych. Powierzchnia parku wynosi 2346 ha, w tym 1311 ha stanowi własność Skarbu Państwa. Lasy w parku zajmują 1665 ha. Powierzchnia objęta ochroną ścisłą wynosi 750 ha. Inicjatorem utworzenia parku był prof. Władysław Szafer . Pierwszy prywatny rezerwat o powierzchni 7,5 ha założył hr. Stanisław Drohojowski w 1921 r. wokół ruin zamku w Czorsztynie. Od 1928 r. rozpoczęto wykupy terenów, które na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa z 23 maja 1932 r. stały się organizacyjną jednostką szczególną pod nazwą "Park Narodowy w Pieninach" o powierzchni 736 ha. Kolejną podstawą prawną istnienia parku było rozporządzenie Rady Ministrów z 30 października 1954 r. o utworzeniu z dniem 1 stycznia 1955 r. Pienińskiego Parku Narodowego. Aktualnie Pieniński Park Narodowy funkcjonuje w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z 14 maja 1996 r.

Pieniny zbudowane są głównie z różnorodnych wapieni, z których najtwardsze, wapienie rogowcowe, tworzą malownicze, niemal pionowe białe ściany opadające ku Dunajcowi. Najbardziej znany szczyt Trzy Korony osiąga wysokość 982 m n.p.m., a najwyższy (poza parkiem) szczyt Pienin - Wysoka w Małych Pieninach, osiąga 1050 m n.p.m.

31 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Charakterystyczne dla krajobrazu tych gór są nagie ściany skalne, odosobnione skałki - często w postaci iglic i kontrastujące z nimi zaokrąglone powierzchnie garbów lub łagodne stoki, które pokrywają łąki i pola. W wyniku zmienności geologicznej w parku spotykane są liczne stadia rozwojowe gleb: od bardzo płytkich do głębokich, od kamienisto - rumoszowych do gliniasto - ilastych, od kwaśnych do zasadowych. Najczęściej występują tu rędziny i gleby brunatne.

3.1.2. Rezerwaty przyrody

Dotychczas na terenie powiatu nowotarskiego utworzono 13 rezerwatów przyrody ożywionej i nieożywionej.

W rezerwatach objętych ochroną ścisłą wykluczona jest ingerencja człowieka w stan ekosystemów i elementów przyrody. Natomiast na obszarze rezerwatów objętych ochroną częściową prowadzona jest czynna ochrona ekosystemów i/ lub elementów przyrody, m.in. dla utrzymania stanu zbliżonego do naturalnego.

Tabela 3.4. prezentuje dane dotyczące rezerwatów przyrody w powiecie - jako odniesienie do mapy 3.1. - Obiekty ochrony przyrody na terenie powiatu nowotarskiego. Tabela 3.4.

Zarządca Nazwa Pow. Gmina Przedmiot ochrony

mapie rezerwatu rezerwatu 0Nr 0Nr na [ha] Rodzaj

Stanowiska świerczyny bagiennej z olszą oraz Nadl. Nowy chronionych lub Jabłonka Bembeńskie 38,14 L 1. Targ rzadkich subalpejskich gatunków ziołoroślowych Skała wapienna z Nadl. Nowy Skałka bardzo bogatą fauną Nowy Targ 0,26 N 2. Targ Rogoźnicka górną jurajską typu alpejskiego Nadl. Nowy Bór nad Nowy Targ 114,66 T Torfowisko wysokie 3. Targ Czerwonem Przełom rzeki Białki, Przełom Białki roślinność naskalna, Nowy Targ Nadl. pod 8,51 K 4. reliktowy drzewostan Krempachami sosnowy

32 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Tabela 3.4. c.d.

Zarządca Nazwa Pow. Gmina Przedmiot ochrony Nr naNr

mapie rezerwatu rezerwatu

[ha] Rodzaj

Drzewostan Nadl. modrzewiowy 5. Czorsztyn Modrzewie 10,43 L Krościenko naturalnego pochodzenia Nadl. Niebieska Naturalny fragment Łapsze Niżne 22,03 L 6. Krościenko Dolina buczyny karpackiej Przełom Dunajca, Ochotnica Nadl. Kłodne nad 79,51 K naturalny fragment 7. Dolna Krościenko Dunajcem buczyny karpackiej Naturalny las górski Ochotnica Nadl. regla dolnego z Pusta Wielka 2,58 L 8. Dolna Krościenko reliktowym stanowiskiem sosny Wąwóz skalny, Nadl. Wąwóz murawowe naskalne Szczawnica 58,64 K 9. Krościenko Homole zbiorowiska górskie i kserotermiczne Partie szczytowe pienińskich Wysokich Nadl. Szczawnica Wysokie Skałki 10,91 K Skałek oraz elementy 10. Krościenko fitocenotyczne (las, łąki) Wąwóz skalny, miejsce Nadl. Zaskalskie- Szczawnica 19,02 P lęgowe chronionego 11. Krościenko Bodnarówka gatunku ptaka Dolina rzeki- - wąwóz skalny, reliktowe Nadl. gatunki wysokogórskie, 12. Szczawnica Krościenko Biała Woda 33,71 K murawowe naskalne zbiorowiska górskie i kserotermiczne, naturalny fragment lasu

Nadl. Nad Pierwotny las regla 13. Szczawnica Kotelniczym 26,50 L dolnego w postaci Krościenko Potokiem buczyny karpackiej

Rodzaj rezerwatu: K - krajobrazowe, L - leśne, N - przyrody nieożywionej, P - faunistyczne (ptaki), T – torfowiskowe

33 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Wśród rezerwatów przyrody powiatu nowotarskiego najliczniejszą grupę stanowią rezerwaty leśne - 5, chroniąc najcenniejsze i najbardziej charakterystyczne zespoły roślinne oraz rezerwaty krajobrazowe - 5, chroniące najcenniejsze krajobrazy zróżnicowanego środowiska. Na terenie powiatu znajduje się także po jednym rezerwacie faunistycznym (Pieniny), torfowiskowym (Podhale). Są to jedyne tego typu rezerwaty w województwie małopolskim.

3.1.3. Pozostałe formy ochrony (parki krajobrazowe, pomniki przyrody i użytki ekologiczne, obszary ochrony uzdrowiskowej, obszary chronionego krajobrazu)

Parki krajobrazowe

W południowo – wschodniej części powiatu leży Popradzki Park Krajobrazowy, utworzony w 1987 roku. Park ten zajmuje powierzchnię 53 670,5 ha, z czego na terenie powiatu nowotarskiego znajduje się 9 751,5 ha. Pozostała część Parku usytuowana jest na terenie powiatu nowosądeckiego.

Popradzki Park Krajobrazowy obejmuje zalesione pasma Beskidu Sądeckiego - Pasmo Radziejowej (1262 m n.p.m.), Pasmo Jaworzyny (1114 m n.p.m.) oraz grupę Dubnego (904 m n.p.m.) i Zimnego (918 m n.p.m.), rozdzielone malowniczą doliną Popradu. Południowa granica parku biegnie wzdłuż granicy ze Słowacją. W krajobrazie dominują lasy, które ze względu na dużą rozciągłość pionową obszaru znajdują się w obrębie trzech pięter: pogórza (lasy mieszane), regla dolnego (lasy bukowo- jodłowe) oraz regla górnego (bory świerkowe), występującego w najwyższych partiach Pasma Radziejowej. Faunę reprezentują: jeleń, dzik, niedźwiedź, wilk, żbik, ryś i borsuk, z ptaków: myszołów, głuszec i cietrzew.

Pomniki przyrody i użytki ekologiczne

W powiecie nowotarskim indywidualną forma ochrony objętych jest 108 pomników przyrody. Dwa obiekty jest objęte ochroną prawną jako użytki ekologiczne. Najwięcej pomników przyrody jest w uzdrowiskowej gminie miejskiej Szczawnica (26), w gminie Czarny Dunajec (11) oraz w uzdrowiskowej gminie miejsko – wiejskiej Rabka (10). Najmniej w gminie Czorsztyn (1). Użytki ekologiczne (ogółem w powiecie 2) występują:

34 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Nazwa użytku Powierzchnia Data Lp. Gmina ekologicznego w ha utworzenia 1 Niedzica Łapsze Niżne 1,00 1994 Sztolnie na Górze 2 Szczawnica 0,10 1997 Jarmuta

Sztolnia w Jarmucie powstała w latach 1732-39. Wykuli ja na żyle niskoprocentowej rudy srebra górnicy, sprowadzeni przez właściciela tutejszych okolic, P. K. Sanguszkę, upartego poszukiwacza szlachetnych kruszców. Sztolnia wchodzi w skałę w kierunku zachodnim. Na skalnych ścianach dobrze widać ślady otworów strzałowych, dające pojęcie o ówczesnej technice górniczej.

Obszary ochrony uzdrowiskowej

W ramach obszaru ochrony uzdrowiskowej wyodrębnia się obszary A, B i C, które mają na celu spełnienie następujących zadań:

Obszar A - jest funkcjonalnym przedłużeniem najbliższego otoczenia zakładów i urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego, a w szczególności prewentoriów uzdrowiskowych, sanatoriów uzdrowiskowych oraz zakładów przyrodoleczniczych i pijalni wód mineralnych. Tym samym jest to obszar przeznaczony przede wszystkim dla kuracjuszy, a ukształtowanie i zagospodarowanie tego obszaru powinno w maksymalnym stopniu stwarzać czynniki mające istotne znaczenie dla prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego.

Obszar B - obejmuje całą miejscowość lub tą jej część, która ze względu na swe zagospodarowanie i sposób użytkowania ma charakter uzdrowiskowy.

Obszar C - obejmuje obszary A i B, a ponadto teren otaczający te obszary w promieniu niezbędnym do zapewnienia nienaruszalności miejscowego klimatu i krajobrazu.

Obszary ochrony uzdrowiskowej wyznaczone są dla 2 uzdrowisk statutowych w powiecie nowotarskim:

1. Uzdrowiska Rabka

2. Uzdrowiska Szczawnica.

35 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Obszary chronionego krajobrazu

Na terenie powiatu nowotarskiego obszary te obejmują wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych typach ekosystemów (wartościowe w szczególności ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne). Obszary te podlegają zagospodarowaniu w sposób zapewniający uzyskanie pożądanego stanu równowagi w przyrodzie. Stosunkowo bardzo duży obszar tej formy ochrony (113 108,6 ha) spowodowany jest tym, że cały obszar byłego województwa nowosądeckiego podlegał ochronie krajobrazu.

3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej powiatu

3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu

Obszar powiatu nowotarskiego należy do dwóch podprowincji (zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony) fizyczno – geograficzne , J. Kondracki ,1998 r. : Są to zarazem jednostki geologiczno-strukturalne różniące się genezą, wykształceniem utworów, stylem tektoniki oraz występowaniem określonych zjawisk i procesów geologicznych typowych dla odmiennych środowisk. W obrębie powiatu znalazły się : - Zewnętrzne Karpaty Zachodnie; - Centralne Karpaty Zachodnie. Każda z wymienionych jednostek ma swój specyficzny styl i typowe dla niej rodzaje utworów skalnych. Uogólniając można stwierdzić, że Karpaty Zewnętrzne zbudowane są z naprzemianległych piaskowców i łupków wypiętrzonych w okresie kredy i trzeciorzędu. Charakterystyczne cechy utworów skalnych stanowią tu płaszczowiny, łuski, skiby, powierzchniowe ruchy masowe, ostańce erozyjne (samotne skałki).

Bardziej szczegółową analizę warunków geologicznych i w ślad za tym elementów przyrody nieożywionej powiatu przeprowadzono z północnego – zachodu na południowy wschód, z uwzględnieniem podziału na podprowincje i mezoregiony fizyczno – geograficzne.

36 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Fliszowe Zewnętrzne Karpaty Zachodnie w obrębie powiatu reprezentowane są przez strefę beskidzką, do której wchodzą w całości lub w części : Pasmo Babiogórskie , które tworzą skały osadowe. Zostały one wypiętrzone w okresie trzeciorzędu i noszą miano fliszu karpackiego. Są to naprzemianległe warstwy piaskowców magurskich, margli, łupków oraz iłów.

Beskid Wyspowy (Mogielnica – 1170 m n.p.m. ) - pasmo górskie, część Beskidów Zachodnich, między doliną Skawy a Kotliną Sądecką. Charakteryzuje się występowaniem pojedynczych masywów górskich o dużych wysokościach względnych ponad poziom dolin śródgórskich. Pasmo zbudowane są ze skał osadowych, powstałych w kredzie i paleogenie, zwanych fliszem karpackim, wypiętrzonych podczas fałdowania alpejskiego. Osady fliszowe tworzą fałdy i płaszczowiny ponasuwane na siebie. Ukształtowanie powierzchni terenu pochodzi częściowo z trzeciorzędu i jest wynikiem działalności niszczących czynników rzeźbotwórczych. Z tego okresu geologicznego pochodzą głębokie doliny rzeczne Soły, Raby.

Widok ze stoków Mogielnicy

37 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Rabczańska Kotlina, region naturalny, stanowiący część Beskidów Zachodnich, położony pomiędzy Beskidem Makowskim, Wyspowym, Gorcami i Beskidem Żywieckim (ściślej Pasmem Podhalańskim i pasmem Policy). Kotlina Rabczańska stanowi falistą powierzchnię zrównania (500-600 m n.p.m.), rozciętą płytkimi dolinami górnej Raby i górnej Skawy.

Zabornia - wzniesienie na zachód od Rabki rozdzielające dolinę Raby od doliny Skawy.

Gorce, grupa górska w Beskidach Zachodnich. W centrum pasma znajduje się najwyższy szczyt Gorców, Turbacz (1311 m n.p.m.). Od kulminacji Turbacza rozchodzą się boczne rozgałęzienia, z których najdłuższe i najwyższe jest ramię wschodnie, ze szczytami Jaworzyna (1288 m n.p.m.) i Gorc (1229 m n.p.m.). Na zachód od Turbacza odgałęziają się trzy mniejsze ramiona z kulminacjami na Bukowinie (1138 m n.p.m.) i Obidowcu (1198 m n.p.m.). Grzbiety górskie rozdzielone są dolinami rzek i potoków: Potoku Kamienieckiego, Ochotnicy, Lepietnicy. W krajobrazie Gorców dominują łagodne kopulaste szczyty. Doliny rzeczne wcinają się ostro w masyw, tworząc kształt rozrogu z głównym punktem zwornikowym - szczytem Turbacza. Charakterystycznym elementem rzeźby terenu są wychodnie skał piaskowcowych, występujących na północnych stokach. Na terenie parku znajduje się kilka niewielkich jaskiń utworzonych na skutek przesunięć skał. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej, na które składają się zespoły piaskowcowo-zlepieńcowe (tworzące grzbiety) i łupkowo- piaskowcowe (w obniżeniach i przełęczach). Na pograniczu pasma z Pieninami (Góra Wdżar nad przełęczą Snozka) występuje andezyt - magmowa skała wulkaniczna, nierównoziarnista, o strukturze porfirowej. Składa się głównie z plagioklazu, piroksenu, amfibolu, oliwinu i biotytu. Barwa czarna, popielata, zielonkawa lub szaroróżowa. Rozpowszechniony w ubiegłych epokach geologicznych, jest równocześnie jedną z najpospolitszych współczesnych skał wulkanicznych. Występuje zwłaszcza na wybrzeżach i wyspach Oceanu Spokojnego. Na stokach Wdżaru znajdują się nieczynne

38 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

kamieniołomy andezytowe. Od strony przełęczy Snozka - kamieniołom południowy, głęboko wchodzący w skałę, na której można obserwować dajkę czyli żyłę andezytową. Na szczycie góry niewielkie grzbieciki skalne - dajek andezytu starszej generacji. Na zachód od szczytu kamieniołom Tulka i Lisi Łom.

Beskid Sądecki (513.54) – (część Pasma Radziejowej) , zachodnia część Beskidu Sądeckiego, tworząca wyraźnie wyodrębniający się, zwarty rozróg górski, położony pomiędzy doliną Dunajca na zachodzie i Popradu na wschodzie. Obszar zbudowany jest z piaskowców i łupków fliszowych, wznosi się do 1262 m n.p.m. (Radziejowa).

Radziejowa

39 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Podsumowując – „Strefa beskidzka” charakteryzuje się grzbietów górskich zbudowanych z gruboławicowych piaskowców. Doliny wycięte są w seriach łupkowych lub przebiegają wzdłuż tektonicznych spękań. Pomiędzy grupami górskimi znajduje się powierzchnia zrównania tworząca liczne bramy i przełęcze. Wierzchowiny są na ogół płaskie a stoki strome. Niektóre pasma tworzą zwarte masywy, nieraz mające charakter bardziej falisty i rozczłonkowany (Gorce) lub wręcz – odosobnionych poszczególnych gór (Beskid Wyspowy).

Centralne Karpaty Zachodnie to w powiecie nowotarskim Obniżenie Orawsko – Podhalańskie, do którego zalicza się mezoregiony:

Kotlinę Orawsko – Nowotarską – region stanowiący najniższą i równocześnie najdalej wysuniętą na północ część Kotliny Podhala. Powierzchnia 369 km2. Płaskie dno kotliny wyścielone jest trzema poziomami stożków glacifluwialnych, powstałych z materiału wynoszonego z Tatr. Część dna kotliny zajmują torfowiska wysokie.

Orawa

40 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

W odległości około 2,5 km od miejscowości Rogoźnik znajduje się Skałka Rogoża, objęta ścisłą ochroną jako rezerwat przyrody nieożywionej. Jest to skała zbudowana z wapienia krynoidowego z bardzo bogatą fauną górną jurajską typu alpejskiego. Rozpadliny we wschodniej części skałki powstały w wyniku ruchów zboczowych. Charakterystyczne pokłady czerwonej skały w ścianach obu odkrywek to tzw. muszlowiec z Rogoży i Rogoźnika, znany w literaturze geologicznej. W skale liczne odcisku skorupy małży, amonitów, ramienionogów, które zlepiły się ze skałą na dnie zalewającego te tereny kiedyś morza.

Na uwagę zasługuje również Wapiennik w Szaflarach – były kamieniołom wapienia krynoidowego białego, eksploatowany od XIX wieku do wypalania wapna. We wschodniej części południowego kamieniołomu widoczne zjawiska krasowe powierzchniowe, połączone z systemem krasu podziemnego. Eksploatacja kamienia jeszcze w latach 50- tych XX wieku odsłaniała w tym miejscu niewielkie jaskinie i kanały krasowe bez szaty naciekowej.

Orawskie Działy, region naturalny na pograniczu polsko-słowackim, położony pomiędzy Kotliną Orawsko-Nowotarską na południowym wschodzie a masywami Pilska i Babiej Góry na północnym zachodzie. Do Kotliny Podhala włączony ze względu na typ krajobrazu i niewielkie wysokości względne. Zbudowany jest ze skał fliszowych (łupki, piaskowce), składa się z szeregu równoległych do siebie, niskich grzbietów ("działów"), biegnących z północnego zachodu na południowy wschód, oddzielonych od siebie szerokimi dolinami potoków, należących do dorzecza Orawy.

Żeleźnica

41 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Spisko-Gubałowskie Pogórze, zwane też Północnotatrzańskie Pogórza, region przygraniczny, leżący również w północnej Słowacji, stanowiący najwyższą część Podhala. Powierzchnia (w granicach Polski) 369 km2

Region stanowi stosunkowo wysoki pas wzniesień, zbudowany z fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki), rozczłonkowany dolinami spływających z Tatr rzek (Orawicy, Czarnego Dunajca, Białego Dunajca, Białki) na kilka części - od wschodu Pasmo Skoruszyńskie (1314 m n.p.m.), Magurę Witowską (1232 m n.p.m.), Pogórze Gubałowskie (1198 m n.p.m.), Pogórze Bukowińskie (Gliczarowskie) (1158 m n.p.m.) i Pogórze Spiskie (Magurę Spiską) (1257 m n.p.m.). Pogórza Północnotatrzańskie oddzielone są od Tatr Rowem Podtatrzańskim, na północy graniczą z Kotliną Orawsko-Nowotarską i Pieninami.

Witowska Magura, część Pogórza Spisko-Gubałowskiego, pomiędzy doliną Czarnego Dunajca na wschodzie i doliną potoku Orawica na zachodzie. Wznosi się do 1228 m n.p.m. Przez Magurę Witowską przechodzi europejski wododział między zlewiskami Morza Śródziemnego i Bałtyckiego oraz granica polsko-słowacka.

Spiskie Pogórze, Magura Spiska, region na pograniczu Polski i Słowacji. Jest to najbardziej rozczłonkowana i najdalej wysunięta na wschód część Pogórzy Północnotatrzańskich. Pogórze Spiskie leży pomiędzy Doliną Białki na zachodzie a Pieninami i Doliną Popradu na wschodzie. Zbudowane jest z fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki). Cechuje się rzeźbą niskogórską, miejscami nawet średniogórską, wysokości względne dochodzą do paruset metrów, bezwzględne do 1259 m n.p.m.

Spisz - Widok poprzez Nową Białą i Kramlicę

42 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Rów Podtatrzański , Podtatrzańskie Obniżenie, region na pograniczu ze Słowacją, stanowiący najbardziej południową część Podhala, ciągnący się bezpośrednio wzdłuż północnej granicy Tatr. Powierzchnia (na obszarze Polski) 128 km2. Region stanowi podłużne obniżenie, wypreparowane w obrębie mało odpornych skał (łupki margliste i ilaste) przez spływające z Tatr górskie potoki. Składa się z szeregu części (Kotliny Chabówki, Kotliny Orawickiej, Rowu Zakopiańskiego, Kotliny Białczańskiej albo Jaworzyńskiej, Rowu Zdziarskiego), oddzielonych wyżej wzniesionymi obszarami wododzielnymi. W dnach kotlin występują stożki piaszczysto-żwirowe, usypane przez wody lodowcowe w okresie plejstocenu.

Obniżenie Podtatrzńskie oraz widok na Tatry.

Pieniński Pas Skałkowy; Pieniński Pas Skalicowy, oraz Pieniny - oryginalna struktura geologiczna, ciągnąca się wygiętym na północ łukiem, wyznaczającym tektoniczną granicę pomiędzy Karpatami Zewnętrznymi a Centralnymi rozciąga się od okolic Wiednia po Marmaroszę. W granicach Polski leży niewielki jego odcinek między Starym Bystrym na zachodzie i doliną Białej Wody na wschodzie.

Charakterystyczną cechą tego regionu jest jego znaczna długość osiągająca 600km i bardzo mała szerokość przeważnie kilkuset metrowa, rzadziej parokilometrowa. Obszar między Białym Dunajcem i Białką jest przykryty osadami trzeciorzędu i czwartorzędu. Jest on zbudowany ze skał mezozoicznych i paleogeńskich, głównie węglanowych, leżących między seriami fliszowymi Podhala i Gorców, od których oddzielają go duże

43 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

dyslokacje. Wyróżnia się on w rzeźbie całego łańcucha Karpat głównie wskutek dużych różnic odporności na wietrzenie budujących go skał. Utwory odporniejsze tworzą skałki, przeważnie niewysokie (średnio około 700m. n.p.m.), ale o stromych zboczach. Rozdzielone głębokimi urwistymi dolinami położone jedna za drugą lub grupami tworzą bardzo malownicze formy krajobrazowe (np. przełom Dunajca w Pieninach).

W skład omawianego obszaru wchodzą niemal wyłącznie utwory jurajskie i kredowe, wyjątkowo triasowe. Niezwykle urozmaicona morfologia polega na tym, że niektóre ogniwa stratygraficzne (głównie jurajskie) zbudowane z twardych warstw zaznaczają się w morfologii jako wzgórza i grzbiety, zwykle częściowo tylko pokryte roślinnością, tworząc w ten sposób skałki (inaczej "skalice"), podczas gdy na miejscu miękkich ogniw (głównie kredowych) utworzyły się doliny, przełęcze i inne obniżenia.

Pieniński pas skałkowy, którego zwieńczeniem na wschód od rzeki Białki są Pieniny, cechuje się występowaniem soczewek wapiennych, tkwiących w osłonie skał fliszowych i odsłaniających się na powierzchni w formie odosobnionych form skalnych (Cisowa Skałka w Polsce, wzgórze Zamków Orawskich na Słowacji).

Dwie wapienne skały (Obłazowa i Kramnica) , stanowią charakterystyczne punkty Pienińskiego Pasa Skałkowego, pomiędzy którymi przełamuje się koryto Białki Tatrzańskiej .

Skaliste wzgórza Kramnicy i Obłazowej, między którymi Białka tworzy piękny przełom, stanowią częściowy rezerwat krajobrazowy, pow. 8,5 ha, zwany „Przełomem Białki pod Krempachami”.

Na wschodniej ścianie Obłazowej widoczne są dwie duże nisze skalne, prawdopodobnie wymyte przez Białkę, gdy płynęła na wyższym poziomie niż obecnie, a następnie pogłębione przez człowieka. Od zachodu mała jaskinia, wymyta przez Białkę, obecnie zabezpieczona drewnianymi stemplami. Skałka po wschodniej stronie Białki to Kramnica. U jej północnego podnóża bardzo interesujące wywierzysko, pod którym przechodzą okresowo wody rzeki.

44 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Przełom Białki pod Krempachami

Pieniny – pasmo górskie na pograniczu Polski i Słowacji stanowiące wschodnią część Pienińskiego Pasa Skałkowego pomiędzy Doliną Białki na zachodzie a Doliną Popradu koło Starej Lubovni. Zbudowane są z wapieni jurajskich i kredowych. Duża odporność wapieni spowodowała wypreparowanie ich z osłony fliszowej i powstanie grzbietów z licznymi formami skalnymi o strzelistych kształtach (Trzy Korony, Sokolica). Pasmo wznosi się maksymalnie w części wschodniej (Wysokie Skałki, 1052 m n.p.m.). Pieniny dzielą się na trzy części, od zachodu są to: Pieniny Spiskie, Pieniny Środkowe (albo Właściwe) i Małe Pieniny.

Spiskie Pieniny stanowią najniższą część Pienin, położoną na zachód od przełomu Dunajca koło Czorsztyna. W części wschodniej tworzą zwarty wał górski Branisko (879 m n.p.m.) oraz Zielone Skałki nad Dunajcem. W kierunku zachodnim obszar obniża się, a wyższe wzniesienia mają charakter twardzielcowych skalic (Skałki Dursztyńskie). Pasmo zanika pomiędzy Kramnicą a Obłazową. Dalej na zachód występują tylko pojedyncze skałki Pienińskiego Pasa Skalicowego.

45 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Spiskie Pieniny

Skała Czorsztyńska i Zielone Skałki - zbudowane z różnorodnych skał wapiennych. Zamek Czorsztyński jest objęty częściową ochroną krajobrazową, z uwagi na ruiny gotyckiego zamku i bogatą florę. Pod wodami jeziora znalazły się natomiast malownicze i strome skałki stojące dawniej nad samym Dunajecem, m.in. skała Halka. Wody jeziora częściowo zatopiły przepiękny rezerwat skałek wapiennych na południowych brzegach jeziora tzw. Zielone Skałki.

Wzgórze zamkowe w Czorsztynie.

46 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Pieniny Środkowe (właściwe) – od Czorsztyna do przełomu Dunajca pod Sokolicą. Jest to główna, najbardziej interesująca część Pienin, w której wydzielane są:

Pieniny Czorsztyńskie sięgające na zachód po Wąwóz Sobczański i Przełęcz Szopkę. Obejmują one Macelak (857 m), Macelową Górę, Nową Górę (903 m) i Podskalnią Górę. Od południa ogranicza je Dunajec, a od północy potok Krośnica.

Pieniny Czorsztyńskie

Masyw Trzech Koron (982 m), szczególnie malowniczy i okazały, zawarty między przełęczą Szopka, Pienińskim Potokiem i przełomem Dunajca.

Masyw Trzy Korony

47 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Pieninki - obejmujące skaliste pasemko ze szczytami: Bajków Groń (679 m), Ociemny Wierch (724 m), Czertezik (772 m) i Sokolica (747 m).

Widok na Pieninki

Małe Pieniny – obejmują dwa duże pasma rozdzielone doliną Leśnickiego Potoku na Słowacji. Pasmo północne, którym biegnie granica państwowa ciągnie się od Dunajca przez Szafranówkę (742 m), Wysoką (1050 m) , Smerekową (1014 m) i Wierchliczkę do przełęczy Rozdziele. Południowe pasmo Małych Pienin położone jest w całości na Słowacji.

Haligowskie Skały w Małych Pieninach

48 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Najbardziej charakterystycznymi elementami przyrody nieożywionej Pienin są:

Przełom Dunajca przez Pieniny - uważany za jeden z najpiękniejszych w Europie. Dunajec dwukrotnie rozcina skalne masywy Pienin, a w jego przebiegu wyróżnia się trzy odrębne odcinki. Najkrótszy jest odcinek pomiędzy Czorsztynem a Niedzicą, zalany obecnie wodami zbiornika zaporowego. Drugi odcinek doliny od Niedzicy do Czerwonego Klasztoru charakteryzuje się łagodnymi zboczami, na których zachowały się fragmenty dawnych teras na wysokości 20 - 40 m ponad obecnym poziomem rzeki. Właściwy przełom Pieniński wyżłobił Dunajec między Czerwonym Klasztorem a Szczawnicą.

Na odcinku zaledwie 2,5 km w linii prostej rzeka tworzy siedem ostrych zakrętów o łącznej długości 9 km . Dno doliny jest bardzo wąskie, miejscami zwęża się do kilkunastu metrów, otoczone stromymi urwistymi ścianami skalnymi wznoszącymi się przeciętnie 300 - 500 metrów ponad poziom rzeki.

Geneza pienińskiego przełomu nie została jeszcze całkowicie wyjaśniona. Geolodzy i geomorfolodzy przedstawiają różne teorie tłumaczące powstawanie tego rodzaju przełomów. Przyjmuje się, że rzeźba oraz system głównych rzek i potoków pienińskiego pasa skałkowego w formie zbliżonej do obecnej istniały już w młodszym trzeciorzędzie. W plejstocenie obszar ten podlegał silnym procesom wietrzenia i soliflukcji. Podczas zlodowaceń dolina Dunajca była zasypywana materiałem żwirowo-gruzowy pochodzącym z rozmywanych przez wody stoków wzgórz i zboczy, na których tworzyły się wąwozy i wciosy. Procesy erozyjne kształtowały rzeźbę Pienin przez cały holocen i trwają do dziś. Można je obserwować podczas gwałtownych ulew, w czasie których masy wody rozmywają wąwozy, wypłukują glebę i wynoszą materiał skalny.

49 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Przełom Pieniński

Sokolica - Czertezik - szczyty zbudowane ze skał wapiennych. Na zboczach odsłonięcia skał radiolarytowych, ławice wapieni. Szczyt Czertezika ma bardzo skomplikowaną budowę geologiczną, poszczególne wzniesienia zbudowane są z innych formacji wapiennych i powstały w różnym czasie. Skały radiolarytowe, to krzemionkowe skały koloru zielonego i czerwonego, nazywane tak od budujących je skorupek drobnych pierwotniaków- promienic (Radiolaria). Ponad nimi na przełomie jury i kredy powstawały grube warstwy twardych i bardzo odpornych na wietrzenie wapieni rogowcowych utworzonych z krzemionki pochodzącej z rozpuszczonych skorupek promienic. Mają one zabarwienie białe, jasnoszare, rzadziej plamiste i są zwykle wyraźnie uwarstwione. Zbudowana jest z nich najpiękniejsza część Pienin w rejonie przełomu Dunajca ze szczytami Sokolicy, Trzech Koron, Hukowej Skały, Białej Skały, Nowej Góry i Macelowej Góry.

50 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Widok na Sokolicę  Góry: Bryjarka i Jarmuta nad Szczawnicą – to przykłady działalności wulkanicznej, która zaznaczyła się w postaci intruzji andezytów. Ostatnia bardzo silna faza ruchów górotwórczych z końca epoki paleogeńskiej spowodowała wypiętrzenie i zgniecenie pasa skałkowego. Bardzo plastyczne utwory margli, łupków i fliszu uległy sfałdowaniu, natomiast sztywne formacje wapieni spękały na bloki i kry, które przebiły leżące nad nimi młodsze warstwy osadów. Góra Bryjarka to projektowany rezerwat o powierzchni 40 ha, w celu ochrony gołoborza z andezytu amfibolowego z interesującą florą mchów i porostów, oraz odsłonięć andezytów w kontaktach z fliszem magurskim.

Widok na Bryjarkę

51 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Góra Jarmuta częściowo zbudowana jest ze skał andezytowych, wydobywanych w kamieniołomie Malinów w Szlachtowej. Od XVI wieku w tym rejonie poszukiwano złota, srebra, ołowiu i miedzi.

Jarmuta

 Wąwóz Homole - rezerwat krajobrazowy im. Jana Wiktora, częściowy, utworzony w 1963 r. o powierzchni 58,64 ha. Obejmuje wąwóz w Małych Pieninach na południe od wsi Jaworki, wyrzeźbiony w skałach wapiennych przez potok Kamionka, wraz z Czajakową Skałą i częścią bocznej dolinki Koniowskiego Potoku. Wąwóz wcina się w północne stoki Wysokich Skałek V- kształtnym, 0,8 km długim kanionem o ścianach ponad 120 m wysokich, zbudowanych z białego wapienia krynoidowego o blisko stumetrowej miąższości, na którym leży czerwony łupkowaty wapień krynoidowy, a nad nim wapień bulasty i kalpionellowy. Jest on w istocie rowem rozpadliskowym powstałym w efekcie ruchów podnoszących, które spowodowały pękanie i podział płyty skalnej na bloki, osiadające klawiszowo w miękkich łupkach jurajskich podłoża. Płytowo leżące warstwy serii czorsztyńskiej widoczne są w skałkach dolnej części wąwozu. W górnej części występują silnie sfałdowane utwory serii niedzickiej, nasunięte od południa na płytę serii czorsztyńskiej. Przechylony fałd widoczny jest np.: na Czajakowej Skale. Jest on obalony ku północy, zgodnie z kierunkiem transportu tektonicznego w pierwszej fazie fałdowań górnokredowych. Obok widoczne jest gruboblokowe rumowisko osuwiskowe z plejstocenu. Wąskim dnem wąwozu spływa potok Kamionka, tworzący malownicze kaskady.

52 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Fragment Wąwozu Homole

 Wąwóz Białej Wody - wąwóz wycięty przez potok w wapieniach krynoidowych o bardzo ciekawej i zróżnicowanej budowie geologicznej. Jedyne stanowisko bazaltu w Pienińskim Pasie Skałkowym - czarna bazaltowa skałka tworzy mały charakterystyczny wzgórek (podst. 7-8 m, wys. 3,5 m). Skała znajduje się około 200 m od wylotu doliny, w obrębie pstrych łupków fliszu magurskiego. Skała jest pomnikiem przyrody. Wąwóz stanowi rezerwat krajobrazowy, częściowy, o powierzchni 33,71 ha, utworzony w 1963 roku. Ochroną objęty jest jego fragment obfitujący w oryginalne skałki, między którymi potok tworzy malownicze odcinki przełomowe, a na progach wodospady. Na wodospadach dobrze widoczne odsłonięcie różnorodnych wapieni. W rezerwacie występuje strefa kontaktowa utworów czorsztyńskich z serią niedzicką od południa, a od północy z fliszem magurskim. W skład rezerwatu wchodzą grupy skał przedzielone pastwiskiem i polami uprawnymi.

Wąwóz Białej Wody

53 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

 Wysokie Skałki – najwyższy szczyt Pienin (zwany Wysoką) opadają stromymi urwiskami w kierunku południowym. W kierunku wschodnim szczytowe partie tworzą kruche wapienne urwiska. Właśnie z wapieni jurajskich zbudowany jest wierzchołek, który tworzy skalista piramida wystająca ponad lasy świerkowe. Świerki są tutaj naturalnym drzewostanem, tworzącym niewielki fragment lasu górnoreglowego, nigdzie indziej nie występującego w Pieninach. Największy jego płat znajduje się na polskim, północnym stoku. W celu jego ochrony założono w 1961 roku rezerwat leśny Wysokie Skałki, zajmujący powierzchnię 13,87 ha. Las ten jest również siedliskiem ptaków drapieżnych m.in. orlika krzykliwego, myszołowa, puchacza.

Podejście na Wysokie skałki Wysoka

54 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

3.2.2. Zasoby naturalne

Złoża surowców mineralnych występujących na terenie powiatu obejmują 2 zasadnicze grupy:

– surowce energetyczne,

– surowce skalne.

Surowce energetyczne:

– złoża torfu zlokalizowane są w dwóch rejonach: na Podhalu (gmina Czarny Dunajec i Jabłonka), gdzie obecnie jest eksploatowane jedno złoże („Puścizna Wielka”) .

Surowce skalne – piaskowce ( gminy: Rabka, Raba Wyżna i Nowy Targ ); – wapienie (gmina Szaflary); – kruszywa naturalne: stanowią one najliczniejszą grupę złóż. Złoża kruszyw naturalnych grupują się w dolinach rzek: Czarny Dunajec, Dunajec i Białka. – surowce ilaste ceramiki budowlanej obejmują: złoża glin czwartorzędowych, iłów trzeciorzędowych. Udokumentowane złoża występują w gminach: Jabłonka, Czarny Dunajec, Nowy Targ i Krościenko n/ Dunajcem.

Mapa 3.2. przedstawia zasoby surowców mineralnych występujących na terenie powiatu nowotarskiego.

55 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 3.2.

Mapa surowców mineralnych w powiecie nowotarskim

56 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

57 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

3.3. Wody powierzchniowe

Pod względem hydrograficznym obszar powiatu zalicza się do „rzek i potoków Karpackich, których zasoby wodne są znacznie i nierównomiernie rozłożone w czasie i przestrzeni. Charakteryzuje je mała bezwładność hydrologiczna (częste zmiany stanów wody nawet w ciągu dnia), znaczny potencjał powodziowy oraz znaczne procesy erozyjne koryt, brzegów i dna rzecznego, Powiat nowotarski posiada dosyć bogate zasoby wód powierzchniowych. Zlewnia rzeki Dunajec znajduje się w obszarze o wysokich walorach przyrodniczych objętych lub przewidzianych do objęcia ochroną prawną. Ważną rolę w aspekcie gospodarczym pełni Czorsztyński zbiornik retencyjny. Ponadto niewielka część (gmina Spytkowice) należy do zlewni Skawy a gminy: Raba Wyżna i Rabka położone są w zlewni rzeki Raba. Obszar gminy Lipnica Wielka oraz częściowo Jabłonka leży w niewielkiej zlewni Czarnej Orawy należącej do zlewiska Morza Czarnego.

Dunajec - prawy dopływ Wisły, powstały z połączenia Białego i Czarnego Dunajca w okolicy Nowego Targu, na terenie Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Płynie przez Pieniny, Beskid Sądecki, Kotlinę Sądecką, Pogórze Rożnowskie i Nizinę Nadwiślańską.

Raba – prawy dopływ Wisły. Obszar źródłowy w Gorcach, na zachodnim stoku Obidowej. Przepływa przez: Beskidy Zachodnie, Pogórze Zachodniobeskidzkie oraz zachodnią część Kotliny Sandomierskiej. Na terenie powiatu przepływa przez miejscowości: Rabka, Raba Niżna, Raba Wyżna, Chabówka.

Skawa – źródła w Beskidzie Żywieckim, poniżej Przełęczy Spytkowickiej. Przepływa przez Beskid Makowski, w środkowym biegu między Pogórzami Śląskim i Wielickim. W górnym biegu ma charakter rzeki górskiej, tworzy przełom koło Osielca, w dolnym meandruje jak rzeka nizinna. Prawy dopływ Wisły.

Czarna Orawa - rzeka w gminach Jabłonka i Lipnica Wielka (29,3 km), źródła pod górą Żeleźnica na wys. ok. 870 m).Pod Jabłonką wpada do Jeziora Orawskiego. Powierzchnia dorzecza 269 km2. Poprzez Jezioro Orawskie łączy się z Orawą, główną rzeką północnej Słowacji, prawym dopływem Wagu.

Zbiornik Czorsztyński - we wschodniej części Kotliny Nowotarskiej (zlewnia Górnego Dunajca), utworzony przez spiętrzenie wód Dunajca (zapora Czorsztyn-Niedzica ), rozciąga się od wzgórza zamkowego w Niedzicy do wsi Dębno na długości ok. 10,5 km .

58 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Parametry zbiornika: powierzchnia zlewni 1147 km2, przepływ średni roczny 23,8 m3, całkowity odpływ średni roczny 750 mln m3 , pojemność zbiornika całkowita 234,5 mln m3 , użyteczna 198 mln, m3 stała rezerwa powodziowa 64,5 mln m3, powierzchnia zalewu przy piętrzeniu normalnym 1120 ha. Zbiornik zasilany jest głównie wodami Dunajca. Zbiornik oddano do eksploatacji 9 lipca 1997 roku (w okresie powodzi stulecia).

Jakość zasobów wód powierzchniowych

Rzeki

Stan jakości wód powierzchniowych oraz obecność organizmów żyjących w wodach są wynikiem oddziaływania różnorodnych czynników, zarówno ekologicznych, jak i antropogenicznych. Chemizm wód determinują: budowa geologiczna zlewni, klimat, typ gleb a także urbanizacja, uprzemysłowienie i rolnictwo. Znaczący wpływ na zanieczyszczenie wód ma ilość pobieranej wody i odprowadzanie ścieków bytowo–gospodarczych i przemysłowych. Ocena jakości wód polega na porównaniu pomierzonych wielkości parametrów (wskaźników zanieczyszczenia) i obliczonych stężeń ze stężeniami dopuszczalnymi dla poszczególnych klas czystości, określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku Dz. U. 116, poz. 503 ). Charakterystykę stanu czystości rzek zaprezentowano na podstawie danych zawartych w „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie.

Jakość wód na terenie powiatu nowotarskiego badano w 7 punktach pomiarowych. Ponadto w 2 punktach poza terenem powiatu: (powiat suski – punkt w Jordanowie na rzece Skawia oraz powiat limanowski – punkt w Rabie Niżnej na rzece Raba).

59 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Tabela 3.5. zawiera wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych na rzekach i potokach. Tabela 3.5. Km Lokalizacja punktu pomiarowo Rodzaj Ilość Prowadzący Lp. Nazwa rzeki biegu – kontrolnego na rzece monitoringu badań badania rzeki Jordanów, powyżej ujęcia dla R, U 1 Skawa 71,1 12 Kraków Jordanowa 2 Raba 102,1 Raba Niżna R 12 Kraków

3 Czarny Dunajec 205,0 Ludźmierz R 6 N. Sącz Biały Dunajec Szaflary, powyżej ujęcia dla 4 7,1 R, U 12 N. Sącz Nowego Targu Poniżej połączenia Czarnego i 5 Dunajec 198,4 P 12 N. Sącz Białego Dunajca Harklowa, powyżej Białki 6 Dunajec 187,2 Tatrzańskiej (most w P 12 N. Sącz Knurowie) Sromowce Wyżne, poniżej 7 Dunajec 171,1 P 12 N. Sącz zbiornika Czorsztyńskiego Czerwony Klasztor (granica 8 Dunajec 163,8 Gr 24 N. Sącz państwa) 9 Czarna Orawa 25,0 Jabłonka Gr 24 N. Sącz

Objaśnienia do tabeli : P - monitoring podstawowy Gr - monitoring graniczny R - monitoring regionalny U - przekroje powyżej ujęć wody pitnej

Stan zanieczyszczenia rzek w powiecie został przedstawiony w Tabeli 3.6. Zaprezentowano w niej stan czystości wód w odniesieniu do: substancji organicznych (charakteryzowanych wskaźnikami: BZT – 5, ChZT – Cr, ChZT– Mn oraz tlenem rozpuszczonym); składników zasolenia (określanego zawartością chlorków, siarczanów i substancji rozpuszczonych); ilości niesionych zawiesin; substancji biogennych (do których zaliczane są: azot amonowy, azot azotynowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany i fosfor ogólny); substancji specyficznych (czyli spowodowanych przez związki fenolowe i metale ciężkie: chrom ogólny, cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć). Nadmienić należy, że bardzo ostre wymogi klasyfikacyjne prawa polskiego powodują, że przekroczenie tylko jednego wskaźnika decyduje o zaliczeniu danego odcinka rzeki do niższej klasy jakości wody.

Tabela 3.6.

60 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Klasyfikacja jakościowa wód rzek powiatu nowotarskiego

–

Punkt Rzeka pomiarowo – rzeki kontrolny chem. biogenne Km biegu Km biegu Zasolenie Zawiesiny Ocena wg wg Ocena Wskaźniki organiczne Substancje Substancje Substancje Substancje specyficzne hydrobiolog. Ocena ogólna Ocena Stan sanitarny Stan kryterium fiz kryterium

SKAWA JORDANÓW 71,1 I I I III I III NON III NON

RABA RABA NIŻNA 102,1 II I I II I II III II III

CZARNY LUDŹMIERZ 205,0 II I II I I II II II II DUNAJEC

BIAŁY SZAFLARY 7,1 II I II II II II III II III DUNAJEC

Połączenie Czarnego i 198,4 II I II I I II NON II NON Białego Dunajca

HARKLOWA 187,2 II I I I I II III II III

DUNAJEC SROMOWCE 171,1 I I II II I II III II III WYŻNE

CZERWONY KLASZTOR 163,8 II I III III II III III II III (granica państwa)

CZARNA JABŁONKA 25,0 III I II II II III III II III ORAWA

Dane: „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie.

Objaśnienia: I – pierwsza klasa czystości wód II – druga klasa czystości wód III – trzecia klasa czystości wód NON – wody pozaklasowe - wody silnie zanieczyszczone, w których stężenia zanieczyszczeń przekraczały wartości dopuszczalne w tej klasyfikacji.

Ocena wód rzecznych według kryterium fizykochemicznego pozwoliła odnotować II klasę czystości wód w 6 punktach pomiarowych, a klasę III w 3 punktach pomiarowych.

61 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Klasy I w rzekach na odcinku powiatu nowotarskiego nie odnotowano. Występowania wód pozaklasowych również nie stwierdzono.

Analizując stan sanitarny rzek na terenie powiatu - klasa II wystąpiła w 1 punkcie pomiarowo – kontrolnym (rzeka Czarny Dunajec – ppk Ludźmierz), klasę III stwierdzono w 6 punktach, zaś w 2 punktach odnotowano wody pozaklasowe (rzeka Skawa w Jordanowie oraz rzeka Dunajec w punkcie połączenia Czarnego i Białego Dunajca. Wskaźnikami determinującymi stan sanitarny jest miano Coli typu kałowego (zanieczyszczenia bakteriologiczne) oraz azotyny.

W ocenie hydrobiologicznej odnotowano klasę II w 8 punktach, klasę III w 1 (punkt pomiarowo – kontrolny w Jordanowie na rzece Skawa. Wody pozaklasowe nie wystąpiły.

Ocena ogólna wskazała na występowanie wód pozaklasowych w 2 punktach pomiarowo – kontrolnych ( w Jordanowie na rzece Skawa i rzeka Dunajec w miejscu połączenia Czarnego i Białego Dunajca. Klasę III stwierdzono w 6 punktach , a klasa II wystąpiła tylko w 1 punkcie (w Ludźmierzu - rzeka Czarny Dunajec). W żadnym punkcie nie odnotowano klasy I.

W rzekach przepływających przez teren powiatu nie stwierdzono podwyższonego stężenia wskaźników specyficznych, np. metali ciężkich. Jest to ściśle związane z rodzajem wprowadzanych do wód.

W roku 2002 nastąpiła dalsza poprawa jakości wód w większości rzek płynących przez obszar powiatu. Stwierdzono pozytywną tendencję zarówno we wskaźnikach fizykochemicznych, jak i bakteriologicznych. W stosunku do roku 2001 odnotowano poprawę: stanu fizyko – chemicznego wód na rzekach: Raba (w górnym biegu) oraz Biały Dunajec, stanu bakteriologicznego wód Raby (w górnym biegu ) Białego Dunajca i Dunajca (odcinek graniczny Czerwony Klasztor) oraz Czarnej Orawy. Pogorszenie odnotowano natomiast w zakresie jakości fizyko – chemicznej na rzece Czarny Dunajec.

Zbiornik Czorsztyński

62 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Przeprowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – Delegaturę w Nowym Sączu badania wykazały bardzo dobrą jakość wód zbiornika Czorsztyńskiego. Stwierdzono małe zawartości związków organicznych, biogennych, mineralnych i specyficznych oraz niskie skażenie bakteriologiczne. Małe stężenie chlorofilu “a” w całym cyklu badawczym świadczy o znikomym przyroście biomasy planktonu, a tym samym niskim stopniu troficzności wód zbiornika. Przewaga w sestonie organizmów czystolubnych (sporadycznie organizmy początkowej eutrofizacji) pozwala zaklasyfikować wody zbiornika Czorsztyńskiego do wód w stadium przejściowym między oligotrofią a mezotrofią.

Zbiornik zasilany jest głównie wodami Dunajca, których jakość jeszcze w roku 1995 była pozaklasowa ze względu na zawartość substancji organicznych, biogennych oraz zawiesiny i skażeń bakteriologicznych. Od roku 1996 jakość tych wód sukcesywnie ulegała poprawie osiągając w 2001 roku poziom I klasy czystości we wskaźnikach fizykochemicznych i III klasę czystości we wskaźniku Miano coli typu kałowego. Zmiany stanu czystości wody w zbiorniku czorsztyńskim przedstawione zostały w Tabeli 3.7.

Tabela 3.7.

1999 2000 2001 Rodzaje zanieczyszczeń Klasy czystości Substancje organiczne I I I Substancje nieorganiczne I I I Zawiesiny I I I Substancje biogenne I I I Substancje specyficzne I I/II fenole I Ocena fizyko-chemiczna I I/II I Ocena seston I/II I/II I/II Hydrobiologicz chlorofil “a” I I/II I na Ocena bakteriologiczna I I I Ocena ogólna I I/II I

Uwaga: Zbiornik oddany do eksploatacji 9.07.1997

3.4. Wody podziemne

63 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Na wielkość zasobów wodnych mają wpływ między innymi: czynniki hydrometeorologiczne i geologiczne: wielkość opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji, środowisko sedymentacyjne, które uwarunkowało powstanie horyzontów wodonośnych wód podziemnych; czynniki antropogeniczne: melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, w tym głównie wyrąb lasów i zadrzewień, urbanizacja i związany z nią przyrost powierzchni trudno przepuszczalnych, wielkość poboru wody, ilość wprowadzanych do wód i do ziemi zanieczyszczeń, przerzuty wody.

Obszar powiatu cechują średnio korzystne warunki infiltracji, stąd też większość zbiorników wód podziemnych cechuje się średnią odnawialnością zasobów, przy średniej retencyjności zlewni. Średni współczynnik retencji strefy aktywnej wymiany dla całego obszaru szacuje się na 3–4%. Tempo odnawialności wód określa się na 5–10 lat.

Zasadniczy trzon systemu hydrogeologicznego tworzą 4 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych położone fragmentarycznie na terenie powiatu. Szacowane zasoby dyspozycyjne tych zbiorników wynoszą ok. 137,5 tyś. m3/d. Szczegółowe dane o Zbiornikach Wód Podziemnych zawiera Tabela 3.8..

Tabela 3.8. Miejsce Wiek Średnia Szac. Nr Nazwa zbiornika występowania utworów Powierzchni głęb. Zasoby Zbior- [ GZWP ] (obszar gmin) wodonoś Typ a GZWP ujęć dyspo- nika -nych ośrodka [km2] [m] zycyjne [tys. m3/d]

438 Magura – Nowy Sącz Szczawnica, TrF Szczel-por 250 80 5 Krościenko n/D Rabka, 439 Magura – Gorce Raba Wyżna, TrF Szczel-por 440 80 23 Ochotnica Dolna Lipnica Wielka, Jabłonka, Spytkowice, Raba Wyżna, Czarny Dunajec, 440 Nowy Targ Nowy Targ – gm. QD Porowy 280 35 86,0 Nowy Targ-m. Czorsztyn, Krościenko n/D, Ochotnica Dolna, Łapsze Niżne Lipnica Wielka, 445 Magura – Babia Góra Jabłonka TrF Szczel-por 890 80 23,5

Objaśnienia do tabeli:

64 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

QD – utwory czwartorzędowe związane z dolinami rzecznymi, TrF – trzeciorzędowe i kreda we fliszu,

Wśród występujących na terenie powiatu nowotarskiego Głównych Zbiorników Wód Podziemnych występują 2 główne typy zbiorników: Zbiorniki wód porowych w utworach piaszczysto-żwirowych, Zbiorniki wód szczelinowo-porowych,

Użytkowe wody podziemne występują w utworach czwartorzędu, trzeciorzędu i kredy.

Jakość wód podziemnych

Na terenie województwa małopolskiego brak jest badań wód podziemnych prowadzonych w sieci regionalnej, która pozwalałaby na prowadzenie bieżących obserwacji zarówno stanu zasobów, jak i zmian jakości wód. W związku z tym ocenę jakości wód - podobnie jak w „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie - oparto o wyniki badań uzyskane w sieci krajowej.

Badania realizowane były w sieci punktów badawczych, którą tworzą studnie wiercone, studnie kopane, piezometry i źródła. Badaniami objęto: wody wgłębne , wody gruntowe – wody płytkiego krążenia o swobodnym zwierciadle wód , źródła – naturalne, skoncentrowane wypływy wód podziemnych, zaliczane do wód gruntowych. Ocenę jakości w układzie wskaźników i ocenę ogólną opracowano w oparciu o ”Klasyfikację jakości wód podziemnych dla potrzeb monitoringu „ opracowaną przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska. Przy zaliczaniu wody do określonej klasy, jako dopuszczalne przyjmowano przekroczenie wartości granicznych trzech wskaźników. Jako niedopuszczalne przyjmowano przekroczenia wartości granicznych wskaźników o charakterze toksycznym, (arsen, azotany, azotyny, chrom, cyjanki wolne, fluorki, glin, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć) stąd też w przypadku stwierdzenia wyższych stężeń przynajmniej jednego wskaźnika o charakterze toksycznym wodę zaliczano do klasy stwierdzonej dla tego wskaźnika.

Charakterystykę punktów badawczych sieci krajowej oraz ocenę jakości wód podziemnych zawiera Tabela 3.9.

Jakość wód podziemnych w poszczególnych punktach badawczych Tabela 3.9.

65 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Nr Pkt. Miejscowość Typ warstwy Użytkowanie Wskaźniki Wód Klasa

Wody wodonośnej terenu w kl.III GZWP Obszar Stratygrafia Stratygrafia stropu Głęb. 117 Zawoja X 1,8 G Porowo-szczelin Grunty orne 445 Ib gosp.rozdrob 119 Czarny Q 6,1 G Porowa Grunty orne 440 III K, N_NO3 Dunajec gosp.rozdrob 141 Poręba X 4,0 G Porowo-szczelin Nieużytki 439 III pH, B,HCO3 Wielka naturalne 391 Wierchomla X 0,0 Z Porowo-szczelin Użytki 438 Ib zielone 512 Dębno Q 0,0 Z Porowa Grunty orne Poza Ib gosp.rozdrob 514 Szaflary J 0,0 Z Porowo-szczelin Obszary Poza Ib zabudowane 515 Waksmund Q 5,2 G Porowa Obszary 440 III N_ NO3, zabudowane SSR HCO3, K 518 Niedzica K 0,0 Z Porowo-szczelin Użytki Poza Ib zielone 520 Ochotnia D.- X 0,0 Z Porowo-szczelin Grunty orne Poza Ib Młynne gosp.rozdrob 526 Jaworki- J 0,0 Z Szczelinowo-kras Lasy 438 Ib B.Woda 530 Szczawnica X 2,2 G Porowo-szczelin Obszary 438 II zabudowane 1723 Zawoja Tr 35,0 W Porowo-szczelin Lasy 445 II

1724 Zawoja Q 7,0 G Porowa Lasy 445 Ib

1728 Zawoja Tr 70,0 W Porowo-szczelin Lasy 445 II

Objaśnienia: Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd, K – kreda, J – jura, W – wody wgłębne, G – wody gruntowe, Z – źródła SSR – suma substancji rozpuszczonych

Oparta na wynikach badań monitorigowych ocena wskazuje, że na terenie powiatu nowotarskiego przeważają wody wysokiej jakości (klasa Ib), przy stosunkowo wysokim udziale wód średniej i niskiej jakości (klasa II i III) . Brak natomiast wód najwyższej jakości (klasa Ia). Udział poszczególnych klas przedstawia się następująco: - wody wysokiej jakości (klasa Ib) ok. 57,2%, - wody średniej jakości (klasa II) ok. 21,4%, - wody niskiej jakości (klasa III) ok. 21,4%. Ocenę jakości wód podziemnych w roku 2001 oraz porównawczo w latach 1999 i 2000 wraz lokalizacją punktów badawczych sieci krajowej monitoringu wód przedstawiono na mapie 3.3.

66 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 3.3.

Ocena jakości wód podziemnych na terenie powiatu nowotarskiego w latach 1999 – 2001

W stosunku do roku 2000 pogorszenie jakości wód nastąpiło w : punkcie 117 Zawoja (GZWP Nr 445) z I a na I b; w punkcie 526 Jaworki – Biała Woda (GZWP 438) z I a na I b. Czynnikiem mającym wpływ na jakość wód podziemnych jest sposób użytkowania gruntów. Wody niskiej i średniej jakości stwierdzono głównie w obszarach zabudowanych i na terenach wykorzystywanych rolniczo, a czynnikiem degradującym są nadmierne ilości związków azotu. W znaczącej większości przypadków zanieczyszczenie występowało w wodach gruntowych płytkiego krążenia.

Złoża wód mineralnych leczniczych, wód o właściwościach leczniczych, solanek oraz wód termalnych.

Wody mineralne w Karpatach występują we wszystkich jednostkach tektonicznych, przy czym największe ich nagromadzenie występuje w obrębie płaszczowiny magurskiej.

Wody te to najczęściej szczawy wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe bogate w sole mineralne i liczne mikroelementy, ktróre w swoim składzie fizyko – 3 chemicznym zawierają powyżej 1 g wolnego dwutlenku węgla (CO2) w 1 dm wody. Są to wody infiltracyjne, które wsiąkając w podłoże napotykają wyziewy dwutlenku węgla (w Polsce związane z wulkanizmem Karpat w trzeciorzędzie). Nasycając się nim, stają się bardziej aktywne chemicznie i rozpuszczają skały, w których płyną (mineralizują się).

67 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Występują w południowej części Beskidu Sądeckiego i na wschodnim pograniczu Pienin. Z utworami wulkanicznymi związane są źródła wód mineralnych występujących między innymi w Szczawnicy i Krościenku. Drugim rejonem występowania na terenie powiatu wód leczniczych są rabczańskie źródła, zaliczane do jednych z najsilniejszych solanek jodowo - bromowych w Europie. W Uzdrowisku Rabka – Zdrój eksploatowanych jest 9 źródeł o wydajności około 192,5 m3/dobę, z tym że 108 m3/dobę to wody hipertermiczne o temperaturze 20 – 40 C.

W basenach polskich Karpat fliszowych znajduje się wg J.Sokołowskiego (1993) około 100 km3 wód geotermalnych, zawierające zasoby energii równoważne 1,9x1019J. Według tego samego autora najkorzystniejsze warunki eksploatacji wód geotermalnych dla celów energetycznych istnieją w karpackim subbasenie podhalańskim. Występują tutaj wody geotermalne o temperaturach od 35 do 120°C o niskiej mineralizacji i ciśnieniu artezyjskim. Zasoby statyczne energii w nich zawartej są równoważne około 1,8x1018J. Obszarem o wyjątkowych warunkach geotermalnych jest część Podhala położona między Tatrami a Pienińskim Pasem Skałkowym. Zbilansowane zasoby wód geotermalnych wynoszą tu ok. 109 m3 i mogą zaspokoić potrzeby ciepłownicze całego obszaru Podhala. W Bańskiej - Białym Dunajcu (powiat tatrzański) , w latach 1988- 1993, została zbudowana pierwsza w Polsce, pilotowa instalacja geotermalna na bazie otworu o głębokości 5,2 km .

Poza obszarem Niecki Podhalańskiej istnieją szanse wykorzystania energii geotermalnej w rejonach: Szczawnicy, Krościenka n/ Dunajcem, Niedzicy i Rabki.

Eksploatacja energii geotermalnej powoduje poważne problemy ekologiczne, z których najważniejszy polega na kłopotach związanych z emisją szkodliwych gazów uwalniających się z geopłynu. Dotyczy to przede wszystkim siarkowodoru H2S, który musi być pochłonięty w odpowiednich instalacjach, podrażających oczywiście koszt produkcji energii. Inne potencjalne zagrożenie dla zdrowia powoduje radon, produkt rozpadu radio- aktywnego uranu, wydobywający się wraz z parą ze studni geotermalnej. Ograniczenie szkodliwego oddziaływania tego gazu na środowisko naturalne stanowi otwarty, nie rozwiązany do tej pory problem techniczny. Pomimo wyżej zasygnalizowanych problemów należy liczyć się z tym ,że wykorzystanie energii geotermalnej będzie sukcesywnie wzrastać.

68 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

3.5. Gleby i lasy

Na terenie powiatu przeważają gleby płytkie, silnie szkieletowe, narażone na procesy erozyjne, o niskiej wartości rolniczej. Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, oceniający poszczególne elementy środowiska – glebę, warunki klimatyczne i wodne a także rzeźbę terenu znacznie odbiega od średniego wskaźnika województwa małopolskiego.

W zdecydowane większości gleby występujące na terenie powiatu zaklasyfikowane zostały do niższych klas bonitacyjnych. Duży odsetek użytków rolnych stanowią ziemie IV, V i VI klasy bonitacyjnej. Klasa III w znikomej ilości występuje wzdłuż koryta rzeki Skawy (gminy: Raba Wyżna i Spytkowice), wzdłuż koryta rzeki Dunajec (gmina: Krościenko n/Dunajcem) oraz „na równinie” po stronie południowej Nowego Targu.

Gleby i ich przestrzenne zróżnicowanie są ściśle powiązane z rzeźbą i podłożem geologicznym oraz z warunkami klimatyczno -roślinnymi, a niekiedy także z gospodarczą działalnością człowieka. W pokrywie glebowej wyróżnia się następujące jednostki taksonomiczne gleb:

gleby litogeniczne - wytworzone na podłożu skał krystalicznych i innych bezwęglanowych, a wśród nich: – litosole (w niewielkiej ilości) - czyli gleby inicjalne skaliste; – regosole - jako inicjalne gleby rumoszowe; – rankery bielicowe - wytworzone na zwietrzelinach skał wapiennych i innych skał zasobnych w węglan wapnia, czyli rędziny i pararędziny.

gleby autogeniczne - reprezentowane głównie przez gleby bielicowe i gleby brunatno- kwaśne.

gleby napływowe - mady i gleby deluwialne.

gleby semihydrogeniczne i hydrogeniczne - mineralne gleby glejowe, organiczne gleby torfowe, murszowe.

Mapa 3.2. przedstawia zasoby glebowe i leśne na terenie powiatu nowotarskiego

69 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 3.2. Zasoby glebowe i leśne powiatu

70 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Jakość gleb warunkuje sposób wykorzystania gruntów. Na terenie powiatu dominują: lasy i grunty leśne - 37,2 % (powierzchnia 54 889 ha); łąki i pastwiska (łącznie – 33,0%) (powierzchnia łąk to 38 551 ha oraz pastwisk – 10 110 ha) .

Struktura użytkowania gruntów według rodzajów użytków przedstawiona została na wykresie 2.1. (Źródło: Ochrona środowiska w województwie małopolskim w roku 2001).

Wykres 3.1.

Użytkowanie gruntów w powiecie nowotarskim

8,3% 21,2%

0,3%

37,2% 26,1% 6,9%

Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty i nieużytki

Najbardziej zalesiona jest północno – zachodnia i zachodnia część powiatu. Na ogólną powierzchnię 54 889 ha lasów i gruntów leśnych lasy prywatne stanowią 67,3 % ogólnej powierzchni, pozostała część (17 855,7 ha) są to lasy publiczne.

W strukturze gatunkowej lekką przewagę mają drzewa liściaste, co z uwagi na mniejszą wrażliwość jest zjawiskiem korzystnym, zgodnym z tendencjami do przebudowy składu gatunkowego drzewostanów w kierunku jego dostosowania do warunków siedliskowych i ekologicznych środowiska. Działania zmierzają do systematycznego zmniejszania udziału sosny zwyczajnej, świerka pospolitego i brzozy brodawkowatej na korzyść buka zwyczajnego, dębu szypułkowego, jawora i jesiona.

71 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

W systemie ochrony środowiska szczególne miejsce przypada obszarom rolniczym, mają one bowiem największy udział w areale powierzchniowym kraju, otaczają i przenikają wszystkie inne ekosystemy. Główne zagrożenia dla tych obszarów to: - pogłębiające się niedobory wody - zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych - zanieczyszczenie atmosfery - degradacja fizyczna, chemiczna i biologiczna gleb - urbanizacja i osadnictwo

Analizując zagrożenia rolniczej przestrzeni produkcyjnej można wyróżnić zagrożenia o charakterze ilościowym i jakościowym. Zagrożenia o charakterze ilościowym wyrażają się w zmniejszeniu powierzchni użytkowanej rolniczo oraz degradacji gruntów w wyniku erozji. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się systematyczny spadek powierzchni użytków rolnych, a w ich strukturze zmniejszenie powierzchni gruntów ornych na rzecz powierzchni łąk i pastwisk. Na podstawie danych spisu rolnego w roku 2002 i danych GUS za rok 2001 należy stwierdzić, że ilość gruntów stanowiących użytki rolne zmniejszyła się w powiecie w roku 2002 w porównaniu do roku 2001 o 9,52 %. Zdecydowanie zmalała wielkość gruntów ornych o 32,92 %, zwiększyła się natomiast powierzchnia łąk i pastwisk o 6,61%.

Zmiany klimatyczne oraz szaty roślinnej wywołują nasilenie erozji. Polska, chociaż znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego nie stwarzającego silnego zagrożenia procesami erozyjnymi, to jednak znaczne obszary są zagrożone erozją wodną powierzchniową oraz erozją wietrzną. Górski i podgórski charakter regionu powoduje występowanie erozji wąwozowej. Obszar całego województwa zaliczany jest do pierwszego stopnia pilności ochrony, a zagospodarowanie wąwozów uznano jako bardzo pilne.

Mówiąc o zagrożeniach jakościowych, wskazać należy na uszkodzenia gruntów w wyniku działalności wydobywczej, emisji zanieczyszczeń przemysłowych i komunikacyjnych. Każda eksploatacja kopalin powoduje naruszenie dotychczasowego stanu środowiska. Do najczęstszych przekształceń należą: deformacja terenu, zmiana struktur geologicznych, zmiany stosunków wodnych, wycofywanie się roślin i zwierząt z eksploatowanego obszaru.

72 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Do najpoważniejszych zagrożeń powodowanych przez przemysł, komunikację i gospodarkę komunalną należą: emisja do powietrza zanieczyszczeń technologicznych z przemysłu oraz spalania paliw płynnych i stałych; zanieczyszczenie wód ściekami oraz odciekami ze składowisk; zanieczyszczenie powierzchni ziemi odpadami oraz zajmowanie terenów pod składowiska;

Nie bez znaczenia dla środowiska glebowego jest działalność rolnicza. Analizując zagrożenia rolnicze należy mieć na uwadze błędy popełnione w przeszłości, takie jak: nadmierne wylesienia, osuszanie bagien, eksploatacja torfowisk, wadliwie prowadzone melioracje, ale również stosowane w uprawie środki ochrony roślin i nawozy. Stopień uszkodzenia gruntów określa się stosując pojęcia degradacji i dewastacji.

Grunty zdegradowane to grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej . Na terenie powiatu grunty takie nie są wykazywane.

Grunty zdewastowane to grunty, które utraciły całkowicie wartość użytkową w wyniku przyczyn, o których mowa wyżej. Według danych GUS – „Ochrona środowiska w województwie małopolskim w 2000 r. (US w Krakowie, wydanie 2001),na terenie powiatu znajdowało się 129,4 ha gruntów zdewastowanych, wymagających rekultywacji.

Na terenie powiatu nowotarskiego zlokalizowane są dwa punkty pomiarowe stanowiące element krajowej sieci monitoringu chemizmu gleb ornych (punkt pomiarowy nr 419 – Jabłonka i punkt pomiarowy nr 429 – Sromowce Wyżne).

Poniższa Tabela 3.10. przedstawia źródła zanieczyszczenia gleb w punktach pomiarowych na terenie powiatu nowotarskiego.

Tabela 3.10.

73 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Brak wy- Zanieczy- Emisje ze Emisje Raźnego Nr szczenia źródeł Miejscowość Gmina przemy- oddziaływa- punktu komunika- komu- słowe nia zanie- cyjne nalnych czyszczeń

419 Jabłonka Jabłonka x

429 Sromowce Wyżne Czorsztyn X

Pierwiastki śladowe (nazywane popularnie metalami ciężkimi) dostają się do gleby w wyniku działalności człowieka, a głównym źródłem zanieczyszczenia są przemysłowe i komunikacyjne emisje pyłów i gazów. Kationowe metale śladowe zatrzymane są w wierzchniej warstwie, a ich przemieszczanie w głąb jest stosunkowo wolne. O dostępności metali ciężkich dla roślin decyduje wiele czynników środowiska glebowego, a trzy z nich tj.: skład granulometryczny, odczyn, zasobność gleb w materię organiczną, w sposób znaczący. Większość metali ciężkich jest łatwo pobierana przez rośliny w warunkach kwaśnego odczynu gleb. Zawartość materii organicznej w glebach, a szczególnie jej rodzaj, ogranicza rozpuszczalność metali ciężkich w środowisku glebowym, a tym samym zmniejsza ich dostępność dla roślin. O mobilności metali ciężkich w glebie decyduje również skład granulometryczny czyli zawartość części spławialnych. Wymienione trzy cechy gleby oraz zawartość metali ciężkich decydują o zaliczeniu gleby do określonego stopnia zanieczyszczenia wg klasyfikacji opracowanej przez Kabatę-Pendias. Klasyfikacja ta wyróżnia 5 stopni zanieczyszczenia gleb: 0° - zawartość naturalna (gleby nie zanieczyszczone) I° - zawartość podwyższona II° - słabe zanieczyszczenie III° - średnie zanieczyszczenie IV° - silne zanieczyszczenie V° - bardzo silne zanieczyszczenie

Siarka jest pierwiastkiem niezbędnym dla życia roślin. Jej nadmiar w środowisku glebowym, spowodowany imisją siarki z atmosfery zanieczyszczonej tym pierwiastkiem, może być szkodliwy dla wzrostu i rozwoju roślin.

74 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Negatywne skutki zanieczyszczenia gleb siarką w wyniku antrpopresji to degradacja chemiczna przez zakwaszenie oraz wzrost zawartości w glebie siarczanów.

Ocenę zanieczyszczenia gleb siarką dokonuje się biorąc pod uwagę naturalną jej zawartość w zależności od gatunku gleb i wyróżnia się 4 stopnie zawartości tego pierwiastka I° - zawartość niska (naturalna) II° - zawartość średnia (podwyższona) II° - zawartość wysoka (zanieczyszczenie słabe) IV° - zawartość bardzo wysoka (zanieczyszczenie bardzo silne) Stopnie te, określając poziom zawartości S-SO4 wskazują również nie tylko na były, ale i na aktualny stan zagrożenia środowiska glebowego nadmierną emisją związków siarki.

Zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), charakteryzujących się silnymi właściwościami rakotwórczymi i mutagennymi jest w glebach stosunkowo słabo rozpoznana. WWA są ubocznymi produktami wysokotemperaturowego spalania biolitów i substancji organicznych, występują ponadto w produktach ropopochodnych, ściekach, kompostach itp. Uwzględniając stopień zanieczyszczenia zaproponowano następujące użytkowanie tych gleb: 0° - gleby nie zanieczyszczone - dopuszcza się uprawę wszystkich roślin, bez obawy zanieczyszczenia ziemiopłodów WWA ; 1° - gleby o zawartości podwyższonej - dopuszcza się uprawę wszystkich roślin, bez obawy zanieczyszczenia ziemiopłodów WWA ; 2° - gleby mało zanieczyszczone – winno się ograniczyć uprawę roślin do produkcji żywności dla dzieci; 3° - gleby zanieczyszczone - nie przeznaczać nawet na użytki zielone (wypas zwierząt); 4° - gleby silnie zanieczyszczone - nie przeznaczać nawet na użytki zielone; 5° - gleby bardzo silnie zanieczyszczone - wyłączenie z produkcji rolniczej

W oparciu o dane zawarte w „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska - w Tabeli 3.11. przedstawiono wyniki badań gleb w punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenie powiatu nowotarskiego dokonane w roku 1995 i 2000.

Tabela 3.11.

75 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Punkt pomiarowy Rodzaj zanieczyszczenia JABŁONKA SROMOWCE WYŻNE 1995 2000 1995 2000 Zanieczyszczenie kadmem (Cd) 0° 0° I° I° Zanieczyszczenie miedzią (Cu) 0° 0° 0° I° Zanieczyszczenie niklem (Ni) 0° 0° II° II° Zanieczyszczenie ołowiem (Pb) 0° 0° 0° 0° Zanieczyszczenie cynkiem (Zn) 0° 0° I° I° Ogółem zanieczyszczenie metalami ciężkimi 0° 0° II° II° Zanieczyszczenie gleb

S-SO4 II° II° I° I° Zanieczyszczenie wielopierścieniowymi węglowodorami 0° 0° 0° 0° aromatycznymi (WWA)

Jak wynika z danych zawartych w Tabeli zanieczyszczenie gleb w roku 2000 nie uległo zmianie w stosunku do roku1995, za wyjątkiem zanieczyszczenia miedzią w punkcie kontrolnym w Sromowcach Wyżnych, gdzie odnotowano wzrost zanieczyszczenia z 0° do I°.

3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej

76 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Z uwagi na różnorodności przyrodnicze występujące na terenie powiatu nowotarskiego (znaczne obszary objęte działalnością parków narodowych i krajobrazowych oraz rezerwatów przyrody), dokonanie szczegółowej charakterystyki przyrody ożywionej wymagałoby odrębnego opracowania. W tym miejscu skoncentrowano się więc na przyrodzie ożywionej w: parkach narodowych (Babiogórskim, Gorczańskim i Pienińskim); Popradzkim Parku Krajobrazowym Obiektach „NATURA 2000 - przyjętego przez Unie Europejską systemu ochrony wybranych elementów przyrody, najważniejszych z punktu widzenia całej Europy. (Zamieszczone opisy i mapy pochodzą z opracowania wykonanego przez Centrum Informacji o Środowisku oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.)

Zamieszczone w tekście skróty w odniesieniu do „Projektu NATURA 2000”oznaczają: DP – Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków; DS - Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory

Pasmo Babiogórskie i Pasmo Policy Pasmo Babiogórskie oraz Pasmo Policy to obszary objęte projektem NATURA 2000.

Babia Góra – Kod identyfikacyjny projektu PLH 120001 – region biogeograficzny – Alpejski. Powierzchnia obszaru: 4 815,6 ha.

Masyw Babiej Góry jest najwyższym pasmem górskim Beskidu Wysokiego. Grzbiet jest obszarem wododziałowym pomiędzy zlewnią Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Spośród innych, niższych pasm Beskidów, Babia Góra wyróżnia się typową dla wysokich gór, wyraźną strefowością klimatyczno-roślinną oraz obecnością piętra kosodrzewiny. Lasy zajmują ponad 90% obszaru. W drzewostanie dominuje świerk, jodła i buk. Bory jodłowo- świerkowe tylko w niewielkim stopniu niegdyś użytkowane gospodarczo, zachowały pierwotny charakter. Zarośla kosodrzewiny zajmują blisko 10% obszaru parku narodowego. W partiach szczytowych znajdują się rumowiska skalne.

Ostoja ptasia o randze krajowej K 85. Obszar leży w obrębie Rezerwatu Biosfery "Babia Góra". Występuje co najmniej 16 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 3 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje powyżej 1% populacji krajowej C3, C6): drozd obrożny (> 0,5% populacji krajowej), płochacz halny (10%-20% populacji

77 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

krajowej, CK), sóweczka (2-3,5% populacji krajowej, CK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występują: cietrzew (CK), dzięcioł białogrzbiety (CK) i jarząbek. Obszar ważny dla zachowania bioróżnorodności. Ostoja odznacza się bogatą florą (ok. 924 gat. roślin naczyniowych), a wśród niej występuje wiele gatunków rzadkich i zagrożonych oraz prawnie chronionych.

Najcenniejszymi roślinami są okrzyn jeleni Laserpitium archangelica, który na Babiej Górze ma swoje jedyne stanowisko w Polsce i rogownica alpejska Cerastium alpinum ssp. babiogorense, takson endemiczny dla Babiej Góry.

Z terenu ostoi podano już ok. 2500 gatunków bezkręgowców. Bogata jest koleopterofauna (ok. 1500 udokumentowanych gatunków) z 14 gatunkami prawnie chronionymi. Interesujące gatunki zanotowano też wśród skąposzczetów Oligocheta (np. dżdżownica subalpejska) i niesporczaków Tardigrada ( np. Echiniscus lapponicus).

W masywie Babiej Góry występowała ongiś nadobnica alpejska - gatunek priorytetowy z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej; zachowały się jej siedliska, więc jest możliwa restytucja gatunku.

Gatunki ptaków z Załącznika 1 DP Tabela 3.12. Nazwa polska Nazwa naukowa Bocian czarny Ciconia nigra Cietrzew (tetrix) Tetrao tetrix tetrix Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos Dzięcioł czarny Dryocopus martius Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Gąsiorek Lanius collurio Głuszec Tetrao urogallus Jarząbek Bonasa bonasia Lerka Lullula arborea Muchołówka mała Ficedula parva Puchacz Bubo bubo

Tabela 3.12. – ciąg dalszy

78 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Nazwa polska Nazwa naukowa Puszczyk uralski Strix uralensis Sóweczka Glaucidium passerinum Włochatka Aegolius funereus Zimorodek Alcedo atthis

Pozostałe gatunki ptaków będące podstawą typowania

Tabela 3.13. Nazwa polska Nazwa naukowa Słonka Scolopax rusticola

Typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika 1 DS.

Tabela 3.14. Kod Nazwa siedliska 4060 Wysokogórskie borówczyska bażynowe 6170 Wysokogórskie murawy nawapienne górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (dotyczy płatów stosunkowo 6230 bogatych florystycznie) 6430 górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe 6510 niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie 7230 Torfowiska alkaliczne 8230 Pionierskie murawy ma skałach krzemianowych 9110 kwaśne buczyny 9130 żyzne buczyny 9140 górskie jaworzyny ziołoroślowe 9180 Jaworzyny na stokach i zboczach 91E0 lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe 9410 bory górnoreglowe

79 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 DS.

Tabela 3.15. Nazwa polska Nazwa naukowa Kumak górski Bombina variegata Traszka grzebieniasta Triturus cristatus Niedźwiedź brunatny Ursus arctos Ryś Lynx lynx Wilk Canis lupus Wydra Lutra lutra

Pasmo Policy – Kod identyfikacyjny projektu PLB 120006 – region biogeograficzny – Kontynentalny. Powierzchnia obszaru: 1 166,6 ha. Jest to część Pasma Babiogórskiego usytuowanego w północnej części Beskidu Żywieckiego. Przebiega ono w kierunku równoleżnikowym. Polica wznosi się 1369 m n.p.m., przy czym stok północny jest bardziej stromy niż stok południowy. Granica pomiędzy wysokogórskimi lasami iglastymi, a niżej położonym lasami mieszanymi przebiega tu około 1150 m n.p.m.

Występuje tu co najmniej 5 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 1 gatunek z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje powyżej 1% populacji krajowej głuszca (PCK) (C6).

Gatunki ptaków z Załącznika 1 DP

Tabela 3.16. Nazwa polska Nazwa naukowa Cietrzew (tetrix) Tetrao tetrix tetrix Dzięcioł czarny Dryocopus martius Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus Głuszec Tetrao urogallus Jarząbek Bonasa bonasia

Zagrożenia dla obydwu obszarów:

Podstawowe zagrożenia tego obszaru to transgraniczne zanieczyszczenie powietrza, silna presja turystyczna, pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych. Mapa 3.3. przedstawia granice obydwu obszarów

80 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 3.3.

Mapa Masywu Babiej Góry i Pasma Policy

Czarna Orawa

Czarna Orawa - Kod identyfikacyjny projektu NATURA 2000 – PLH 120002 – region biogeograficzny – Kontynentalny. Powierzchnia obszaru: 37,1 ha.

Obszar obejmuje odcinek Czarnej Orawy od połączenia trzech źródłowych potoków powyżej miejscowości Podwilk do ujścia Lipnicy (dopływ Czarnej Orawy). Szerokość rzeki waha się na tym odcinku od 3-3,5 m do 15-20 m, a głębokość od 10-60 do 30-120 cm . Dno stopniowo zmienia się od zapiaszczonego, porośniętego glonami żwiru do piaszczystego,

81 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

nieco zamulonego. Brzegi są przeważnie płaskie, miejscami „pourywane”, porośnięte wikliną. Miejscami występują płaty łęgów. W otoczeniu głównie pastwiska i pola uprawne.

W rzece występuje bogata fauna ryb, z gatunkami zagrożonymi w tym z 5 gatunkami z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Do niedawna jedno z 2 naturalnych stanowisk głowacicy Hucho hucho w Polsce (ostatnie notowania z lat siedemdziesiątych XX w). Jest to jedna z kilku ostoi zagrożonego Gobio kessleri w Polsce; ostoja minoga ukraińskiego Eudontomyzon mariae. Stwierdzono tu też obecność 4 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, pokrywających większość lądowego terenu obszaru.

Typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika 1 DS.

Tabela 3.17. Kod Nazwa siedliska 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków Zarośla wierzbowo –wrześniowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków 3240 (z przewagą wierzby siwej) 6430 Górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe 91E0 Lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe

Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 DS.

Tabela 3.18. Nazwa polska Nazwa naukowa Głowacica Hucho hucho Głowacz białopłetwy Cottus gobio Koza Cobitis taenia Minóg strumieniowy Lampetra planeri Minóg ukraiński Eudontomyzon mariae Kumak górski Bombina variegata

Zagrożenia

Zanieczyszczenia wody (ścieki z gospodarstw domowych). Regulacja rzeki Czarna Orawa i jej dopływów.

82 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 3.4.

Mapa dorzecza Czarnej Orawy

Torfowiska Orawsko - Nowotarskie

83 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Torfowiska Orawsko – Nowotarskie - Kod identyfikacyjny projektu NATURA 2000 – PLH 120019 – region biogeograficzny – Kontynentalny. Powierzchnia obszaru: 7 380,5 ha. Obszar jest fragmentem Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, której powstanie związane jest z wypiętrzeniem górotworów Beskidów i Tatr. W plejstocenie spływające z gór prarzeki naniosły tu warstwy żwirów, piasków, nieprzepuszczalnych iłów. Grubość ich pokładów dochodzi do 1300 m. Torfowiska Nowotarskie to rozległy, należący do największych w Polsce, kompleks torfowisk wysokich oraz borów sosnowo-świerkowych i łęgów nadrzecznych. Około 9-10 tys. lat temu rozpoczął się, trwający do dziś, proces wzrostu torfowisk. Należą one do typu bałtyckiego. W najlepiej zachowanych fragmentach (m.in. w północnej części Puścizny Wielkiej) mają wyraźnie zaznaczoną strukturę kępkowo- dolinkową. Torfowiska poprzecinane są licznymi potokami, wzdłuż których utrzymują się łąki ostrożeniowe. Część obszaru odwadniana jest rowami melioracyjnymi. Na okrajki torfowisk, które uległy już przesuszeniu, wkraczają gatunki łąkowe. Południową część obszaru pokrywają bory bagienne. Specyficzne, skrajne warunki środowiska powodują, iż ostoja jest obszarem bytowania borealnych gatunków roślin i zwierząt. Badania paleontologiczne pozwoliły poznać florę i faunę tego terenu, a także dostarczyły danych o początkach działalności człowieka. Występuje co najmniej 15 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla cietrzew (PCK) - ca 10% populacji krajowej (C6), co najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: błotniak łąkowy, błotniak zbożowy (PCK), bocian czarny i puchac (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje bocian biały i głuszec (PCK). Jeden z największych w Polsce, cenny kompleks zbiorowisk torfowiskowych. Występuje tu wiele rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków roślin naczyniowych.

Obszar ważny dla ochrony bioróżnorodności: w ciekach na terenie torfowisk występują rasy (podgatunki) ryb uznane za specyficzne dla tych wód. Sa to: płoć karpacka Rutilus rutilus carpathorossicus, kiełb dunajski Gobio gobio obtusirostris i certa Vimba vimba carinata. Jedyne miejsce występowania czerwca Ericcocus podhalensis. Występuje tu jedna z 3 najliczniejszych w Polsce populacji szlaczkonia torfowiskowego Colias palaeno, a także kilka innych zagrożonych w skali kraju gatunków bezkręgowców ma tu swoje stanowiska.

84 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Gatunki ptaków z Załącznika 1 DP

Tabela 3.19. Nazwa polska Nazwa naukowa Błotniak łąkowy Circus pygargus Błotniak stawowy Circus aeruginosus Błotniak zbożowy Circus cyaneus Bocian biały Ciconia ciconia Bocian czarny Ciconia nigra Cietrzew (tetrix) Tetrao tetrix tetrix Czapla biała Egretta alba Derkacz Crex crex Dzięcioł czarny Dryocopus martius Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Gąsiorek Lanius collurio Głuszec Tetrao urogallus Jarząbek Bonasa bonasia Muchołówka mała Ficedula parva Orlik krzykliwy Aquila pomarina Puchacz Bubo bubo Świergotek polny Anthus campestris

Pozostałe gatunki ptaków będące podstawą typowania Tabela 3.20. Nazwa polska nazwa naukowa Brodziec piskliwy Actitis hypoleucos Czajka Vanellus vanellus Krzyżówka Anas platyrhynchos Samotnik Tringa ochropus Sieweczka rzeczna Charadrius dubius

Typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika 1 DS. Tabela 3.21. Kod Nazwa siedliska 7110 torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska 91D0 bory i lasy bagienne

85 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 DS.

Tabela 3.22. Nazwa polska Nazwa naukowa Obuwik pospolity Cypripedium calceolus Głowacica Hucho hucho Koza złotawa Sabanejewia aurata Kumak górski Bombina variegata Wilk Canis lupus Wydra Lutra lutra

Zagrożenia

Podstawowe zagrożenia obejmują: melioracje, obniżanie poziomu wód gruntowych w wyniku eksploatacji żwiru, eksploatację torfu do celów opałowych i przemysłowych, wywożenie nieczystości, ścieków i odpadów z gospodarstw, penetrację terenu przez ludzi spowodowaną zbieractwem owoców runa i grzybów, kłusownictwo, próby urbanizacji terenu.

Mapa obszaru Torfowisk Orawsko – Nowotarskich – Mapa 3.5. Mapa 3.5.

Torfowiska Orawsko - Nowotarskie

86 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Gorce i Ostoja Gorczańska

Gorce i Ostoja Gorczańska to dwa obszary objęte projektem NATURA 2000. Pierwszy stanowi teren Gorczańskiego Parku Narodowego i w opracowaniu będzie nazywany „Gorce”. Drugi jest obszarem źródliskowym dopływów Dunajca i Raby i nazywany będzie „Ostoja Gorczańska”. Mapa 3.6. przedstawia obszar „Gorce”. Mapa 3.6.

Gorce

87 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Gorce - Kod identyfikacyjny projektu NATURA 2000 – PLB 120004 – region biogeograficzny – Alpejski. Powierzchnia obszaru: 7 498,3 ha. Obszar znajduje się na terenie pasma górskiego Gorców, należącuch do Beskidów Zachodnich, obejmujący górne partie zlewni rzeki Kamienicy i części niektórych innych zlewni gorczańskich wraz ze szczytami Jaworzyny (1288 m n.p.m.), Kudłonia (1276m) i Mostownicy (1251 m) w granicach Gorczańskiego Parku Narodowego. Teren w większości pokrywają lasy reglowe (95% powierzchni) z przewagą świerka, buka i jodły. Partie szczytowe gór zajmują rozległe polany, zarastające powoli lasem w wyniku ograniczenia lub całkowitego zaprzestania wypasu owiec i bydła. W skład regla górnego wchodzi bór świerkowy, w reglu dolnym panuje buczyna karpacka i zbiorowiska borowe, w dolinach potoków - olszyna karpacka. Miejscami tworzą się połacie usychających drzew, podatne na przewracanie podczas silnych wiatrów (np. zbocza Mostownicy). Ostoja ptasia o randze europejskiej E 71. Występuje tu co najmniej 15 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: dzięcioł zielonosiwy, głuszec (PCK), muchołówka mała, puchacz (PCK), sóweczka (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występują: dzięcioł białogrzbiety (PCK), dzięcioł trójpalczasty (PCK), jarząbek i puszczyk uralski (PCK). Z rzadkich roślin na terenie Parku występują m.in. wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, śnieżynka przebiśnieg Galanthus nivalis, szafrany Crocus sp., dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, liczne gatunki goryczek Gentiana sp. i storczyków. Obok pospolitych dużych ssaków leśnych pojawiają się rónież wilk Canis lupus i niedźwiedź Ursus arctos. Żyje tu 11 gatunków płazów, m.in. salamandra plamista Salamandra salamandra.

Gatunki ptaków z Załącznika 1 DP Tabela 3.23. Nazwa polska Nazwa naukowa Bocian czarny Ciconia nigra Cietrzew (tetrix) Tetrao tetrix tetrix Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos Dzięcioł czarny Dryocopus martius Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Głuszec Tetrao urogallus Jarząbek Bonasa bonasia Muchołówka mała Ficedula parva

88 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Tabela 3.23. – ciąg dalszy Nazwa polska Nazwa naukowa Orzeł przedni Aquila chrysaetos Puchacz Bubo bubo Puszczyk uralski Strix uralensis Sóweczka Glaucidium passerinum Trzmielojad Pernis apivorus Włochatka Aegolius funereus

Zagrożenia

Podstawowym zagrożeniem jest zanieczyszczenie powietrza powodujące wielkoobszarowe usychanie gorczańskich lasów.

Ostoja Gorczańska - Kod identyfikacyjny projektu NATURA 2000 – PLH 120004 – region biogeograficzny – Alpejski. Powierzchnia obszaru: 18 444,9 ha.

Obszar obejmuje pasmo górskie Gorców, stanowiące fragment Beskidów Zachodnich. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej. Na stokach północnych często spotyka się wychodnie skał piaskowcowych. Odnaleziono tu kilka niewielkich jaskiń szczelinowych. Grzbiety górskie są szerokie i płaskie, doliny głęboko wcięte. Ostoja jest obszarem źródliskowym dopływów Dunajca i Raby. Sieć potoków na terenie ostoi jest bardzo gęsta. Większa część (ponad 90%) terenu jest porośnięta lasami. W reglu dolnym są to buczyny i bór świerkowo-jodłowy, w reglu górnym - świerczyny górnoreglowe. Wzdłuż dolin potoków występują olszyny. Część drzewostanów ma zaburzony skład gatunkowy oraz strukturą wiekową. W szczytowych partiach gór znajdują się liczne, rozległe, ekstensywnie użytkowane polany leśne, stopniowo zarastające lasem z powodu zaprzestania wypasu owiec i bydła. Były to głównie łąki mieczykowo-mietlicowe, o charakterystycznym składzie gatunkowym. W lokalnych zagłębieniach terenu, o zwiększonej wilgotności podłoża, lub wysiękach wody, spotyka się eutroficzne młaki. W obszarze zidentyfikowano 16 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej i 6 gatunków z załącznika II. Szczególnie cenne są kompleksy łąk i płaty naturalnych zbiorowisk leśnych. Ważna ostoja fauny typowej dla Karpat, zwłaszcza dużych drapieżników. Obszar o bogatej florze roślin naczyniowych (ok. 940 gat.), z licznymi stanowiskami chronionych prawnie, rzadkich lokalnie lub zagrożonych gatunków tych roślin. Fragment obszaru to ostoja ptasia o randze europejskiej E71.

89 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika 1 DS.

Tabela 3.24. Kod Nazwa siedliska 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków 4030 Suche wrzosowiska Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (dotyczy płatów stosunkowo bogatych 6230 florystycznie) 6430 Górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe 6510 Niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie 6520 górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie 7110 torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska 7220 źródliska wapienne 7230 torfowiska alkaliczne 8220 ściany skalne i urwiska krzemianowe porośnięte roślinnością 8310 jaskinie nieudostępnione do zwiedzania 9110 kwaśne buczyny 9130 żyzne buczyny 91E0 lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe 9410 Bory górnoreglowe

Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 DS.

Tabela 3.25. Nazwa polska Nazwa naukowa Bezlist okrywkowy Buxbaumia viridis Kumak górski Bombina variegata Niedźwiedź brunatny Ursus arctos Ryś Lynx lynx Wilk Canis lupus Wydra Lutra lutra

Zagrożenia

Zanieczyszczenia powietrza, eksploatacja lasów poza parkiem narodowym, procesy sukcesyjne prowadzące do zarastania polan. Granice obszaru określone są na Mapie 3.7.

90 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 3.7.

Ostoja Gorczańska

91 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Pieniny

Pieniny - Kod identyfikacyjny projektu NATURA 2000 – PLH 120009 – region biogeograficzny – Alpejski. Powierzchnia obszaru: 2 346,0 ha.

Obszar obejmuje teren grupy górskiej Pienin. Stanowi on brzeżny, północny fragment Pienińskiego Pasa Skałkowego. Pasmo zbudowane jest z wapieni i piaskowców. Gęsta jest sieć źródeł, w większości krasowych, o dużej wydajności, jak również liczne potoki spływające do Dunajca lub Krośnicy. Na terenie Pienin znaleziono 22 jaskinie, w większości pseudokrasowego pochodzenia; największa z nich to Jaskinia w Ociemnem (dł. 196 m, gł. 47,5 m). Charakterystyczne dla Pienin są bardzo duże różnice w klimacie lokalnym między ich południowymi i północnymi zboczami, co pociąga za sobą zróżnicowanie szaty roślinnej.

Lasy zajmują ponad 80% powierzchni; na zboczach o ekspozycji północnej przeważa żyzna buczyna karpacka, w wąwozach - górski las jaworowy, zbocza o wystawie południowej zajmują ciepłolubne naskalne lasy bukowe i jodłowe. Charakterystyczna dla Pienin jest obecność półnaturalnych, bogatych biocenoz łąkowych, obfitujących w storczykowate. Odlesione zbocza o wystawie południowej, pokrywają bujne murawy kserotermiczne. Strome ściany skalne porośnięte są górskimi murawami. U ich podnóża rozrastają się płaty ciepłolubnych zarośli ze zw. Berberidion.

Obszar ma wyjątkowe walory krajobrazowe - obejmuje malowniczy przełom Dunajca pomiędzy Czerwonym Klasztorem a Szczawnicą. Dolina jest tu bardzo wąska i niezwykle kręta. Na odcinku 2,5 km w linii prostej rzeka tworzy siedem ostrych zakrętów i ma 9 km długości. Dno doliny, zwężające się miejscami do kilkunastu metrów, całkowicie wypełnia rzeka, której spadek jest duży, ale nierównomierny; występują tu na przemian bystre "szypoty" i spokojne "plosa". Ujścia bocznych dolinek są zawieszone nad Dunajcem, gdyż ich wody nie dorównują mu w erozyjnym pogłębianiu koryt. Zakola Dunajca nie są meandrami wciętymi, ale są wymuszone zarówno rozmieszczeniem twardych skałek i mało odpornej osłony, jak też przebiegiem licznych szczelin, pęknięć i dyslokacji. Geneza przełomu nie została do dzisiaj wyjaśniona.

Ostoja ptasia o randze krajowej K 86. Występuje tu co najmniej 16 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Ogółem występuje ponad 160 gatunków ptaków. W okresie lęgowym występuje nagórnik (Czerwona Księga) - co najmniej 10% populacji krajowej (C3), pomurnik (PCK) - 5%-10% populacji krajowej (C3), puchacz (PCK) - 2%-3% populacji krajowej (C6), puszczyk uralski )PCK) i sóweczka (PCK) - powyżej 1% populacji krajowej (C6); w stosunkowo wysokim

92 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

zagęszczeniu (C7) występuje dzięcioł białogrzbiety (0,3%-1%, PCK) i dzięcioł trójpalczasty (0,8%, PCK).

Obszar ważny dla zachowania bioróżnorodności, w tym 14 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej (m.in. priorytetowe murawy kserotermiczne oraz użytkowane ekstensywnie łąki o wyjątkowym bogactwie florystycznym) i kilkunastu gatunków z Załącznika II dyrektywy.

Na podkreślenie zasługuje bardzo bogata flora. Występuje tu ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych, wśród nich dwa endemiczne gatunki roślin naczyniowych (mniszek pieniński Taraxacum pieninicum oraz pszonak pieniński Erysimum pieninicum) i 4 odmiany (mokrzyca szczeciolistna Minuartia setacea var. pienina, rozchodnik ostry Sedum acre var. calcigenum, bylica piołun Artemisia absynthium var. calcigena, chaber barwny Centaurea triumfetti var. pienina); relikty geograficzne (złocień Zawadzkiego Dendrathema zawadzkii i jałowiec sawina Juniperus sabina); ponadto 3 endemity zachodniokarpackie. Znajdują się tu stanowiska licznych gatunków roślin naczyniowych chronionych prawnie oraz zagrożonych w Polsce. Opisano stąd także endemiczny zespół Dendranthemo-Seslerietum variae, porastający strome zbocza i półki skalne ścian wapiennych.

Niezwykle bogata jest fauna bezkręgowców, z wieloma rzadkimi i zagrożonymi gatunkami. Oprócz priorytetowej nadobnicy alpejskiej i proponowanego do włączenia do Załącznika II chrząszcza Carabus variolosus, występują tu co najmniej 2 gatunki endemiczne dla Pienin (Onychiurus carpenteri i Isophya pienensis) oraz bardzo liczne endemity zachodnio- i ogólnokarpackie. Liczna jest też fauna nietoperzy - 14 gatunków, w tym 4 z Załącznika II . Głowacica jest na tym terenie gatunkiem introdukowanym (brak bliższych danych populacyjnych). Dodatkowo, obszar ma wyjątkowe walory krajobrazowe: obejmuje jeden z najpiękniejszych w Europie przełomów rzecznych.

Gatunki ptaków z Załącznika 1 DP

Tabela 3.26. Nazwa polska Nazwa naukowa Bocian czarny Ciconia nigra Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos Dzięcioł czarny Dryocopus martius

Tabela 3.26. – ciąg dalszy

93 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Nazwa polska Nazwa naukowa Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Gąsiorek Lanius collurio Jarząbek Bonasa bonasia Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis Muchołówka mała Ficedula parva Orlik krzykliwy Aquila pomarina Puchacz Bubo bubo Puszczyk uralski Strix uralensis Rybitwa rzeczna Sterna hirundo Sokół wędrowny Falco peregrinus Sóweczka Glaucidium passerinum Włochatka Aegolius funereus

Pozostałe gatunki ptaków będące podstawą typowania

Tabela 3.27. Nazwa polska Nazwa naukowa Słonka Scolopax rusticola

Typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika 1 DS.

Tabela 3.28. Kod Nazwa siedliska

3230 zarośla wierzbowo-wrześniowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (z przewagą wrześni) 3240 zarośla wierzbowo-wrześniowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (z przewagą wierzby siwej) 6170 wysokogórskie murawy nawapienne

6210 murawy kserotermiczne (priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków) 6430 górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe 6510 niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie 7230 torfowiska alkaliczne 8160 podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne 8210 wapienne ściany skalne

Tabela 3.28.- ciąg dalszy Kod Nazwa

94 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

siedliska 8310 jaskinie nieudostępnione do zwiedzania 9110 kwaśne buczyny 9130 żyzne buczyny 9150 ciepłolubne buczyny storczykowe 9180 jaworzyny na stokach i zboczach 91E0 lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe

Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 DS.

Tabela 3.29. Nazwa polska Nazwa naukowa Bezlist okrywkowy Buxbaumia viridis Obuwik pospolity Cypripedium calceolus Sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus Nadobnica alpejska Rosalia alpina Poczwarówka zwężona Vertigo angustior Trzepla zielona Ophiogomphus cecilia Głowacica Hucho hucho Koza Cobitis taenia Różanka Rhodeus sericeus amarus Kumak górski Bombina variegata Traszka grzebieniasta Triturus cristatus Bóbr europejski Castor fiber Mopek Barbastella barbastellus Nocek duży Myotis myotis Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros Ryś Lynx lynx Wilk Canis lupus Wydra Lutra lutra

Zagrożenia

Do najistotniejszych zagrożeń należy zaprzestanie użytkowania łąk, intensywny ruch turystyczny, synanatropizacja flory. Sąsiedztwo Zbiornika Czorsztyńskiego może spowodować tragiczne w skutkach dla przyrody obszaru zmiany klimatyczne.

95 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Omawiając faunę i florę Pienin nie sposób nie wspomnieć o pracach na restytucjią metaopulacji niepylaka apollo, które zostały rozpoczęte w 1990 roku..

Niepylak apollo Parnassius apollo, należy do rodziny motylowatych (Papilionidae) i jest największym przedstawicielem fauny motyli dziennych Polski. Gatunek ten związany jest z sucholubnymi murawami porastającymi wapienne zbocza oraz okolice piarżysk obfitujących w rozchodnik wielki Sedum maximum, stanowiący roślinę żywicielską gąsienic. Oszacowano, że w latach trzydziestych ogólny areał siedlisk zajmowanych przez pienińską metapopulację niepylaka apollo wynosił co najmniej 41 ha, obejmując stanowiska rozmieszczone pomiędzy zamkiem w Czorsztynie a Bryjarką w Szczawnicy. Od tego czasu zajęty przez metapopulację areał stale obniżał się osiągając w roku 1991 poziom 8 ha w obrębie masywu Trzech Koron. Liczebność tej ostatniej populacji w 1992 oszacowano na około 20 - 30 osobników, co wskazuje, że populacja ta znajdowała się na krawędzi wymarcia.

Program zakładał odtworzenie stanu pienińskiej populacji niepylaka apollo z lat 50 bieżącego stulecia. W programie tym niepylak apolo traktowany jest jako gatunek osłonowy dla całego zespołu fauny i flory kserotermicznych muraw i piarżysk wapiennych.

Czynniki mające m.in. wpływ na wyginięcie populacji  Czynniki naturalne środowiska: – Katastrofy klimatyczne; – Długotrwałe zmiany klimatu; – Sukcesja i naturalna regeneracja lasu; – Ustępowanie gatunków żywicielskich; – Pasożyty, patogeny, drapieżcy i konkurenci.  Czynniki wewnątrzpopulacyjne: – Erozja genetyczna; – Naturalne procesy demograficzne; – Ujemny przyrost populacji i wycofanie z ekspansji.

 Czynniki antropogenne: – Sztuczne zalesianie; – Kolekcjonerzy; – Skażenie przemysłowe; – Błędy w pracach ochronnych;

96 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

– Turystyka. Obszar Pienin uwidoczniony jest na mapie 3.8. Mapa 3.8.

Pieniny

Ostoja Popradzka

Ostoja Popradzka - Kod identyfikacyjny projektu NATURA 2000 – PLH 120010 – region biogeograficzny – Alpejski. Powierzchnia obszaru: 54 043,1 ha.

Obszar obejmuje dwa duże pasma górskie, Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej w Beskidzie Sądeckim oraz małą grupę górską - Góry Czerchowskie. Obszar zbudowany jest z fliszu karpackiego, złożonego z ułożonych na przemian warstw piaskowców, łupków, zlepieńców i margli. Osobliwością są wychodnie skał magmowych - andezytów.

Ostoja leży w zlewni Dunajca, Popradu oraz Kamienicy Nawojowskiej. Zróżnicowanie wysokościowe i klimatyczne wykształciło charakterystyczny piętrowy układ roślinności. Do

97 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

wysokości około 550-600 m n.p.m. występuje piętro pogórza, o charakterystycznej mozaice pól, łąk i lasów mieszanych. Powyżej, do wysokości 1100 m n.p.m. występuje piętro regla dolnego. Dominują w nim jodłowo-bukowe lasy buczyny karpackiej, poprzecinane polami uprawnymi i pastwiskami. Piętro regla górnego wykształciło się jedynie na niewielkich powierzchniach Pasma Radziejowej. Tworzy je wysokogórski bór świerkowy. Lasy zajmują wyższe partie gór, łącznie pokrywając blisko 80% terenu obszaru. Głównymi gatunkami lasotwórczymi są jodła, buk i świerk. W dolinach rzek występują lasy liściaste - grądy, łęgi i zarośla wierzbowe. Na grzbietach i stokach wzniesień występują liczne polany, stanowiące doskonałe punkty widokowe. Doliny oraz niższe partie zboczy zajęte są przez osadnictwo, z charakterystyczną, rozproszoną zabudową oraz uprawy rolne i łąki, porozdzielane pasmami lasu. Na omawianym obszarze występuje co najmniej 13 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 1 gatunek z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje powyżej 1% populacji krajowej bociana czarnego i puchacza (C6, PCK). Obszar stanowi ważne refugium karpackiej fauny leśnej z dużymi ssakami i ptakami drapieżnymi. Interesująca jest fauna owadów z 3 gatunkami z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i 2 gatunkami (Lycaena helle i Carabus variolosus) proponowanymi do włączenia do tego załącznika. Brak jednak bliższych danych populacyjnych na temat tych gatunków. Głowacica jest na tym terenie gatunkiem introdukowanym, brak bliższych danych populacyjnych. Godne podkreślenia są dobrze zachowane, duże połacie lasu o naturalnym charakterze, właściwie użytkowane łąki górskie, obszary źródliskowe oraz naturalne doliny dużych rzek górskich. Rozdrobnione i ekstensywne rolnictwo sprzyja zachowaniu różnorodności gatunkowej.

Gatunki ptaków z Załącznika 1 DP

Tabela 3.30. Nazwa polska Nazwa naukowa Bocian biały Ciconia ciconia Bocian czarny Ciconia nigra Cietrzew (tetrix) Tetrao tetrix tetrix

Tabela 3.30. – ciąg dalszy Nazwa polska Nazwa naukowa Derkacz Crex crex Dzięcioł czarny Dryocopus martius Gąsiorek Lanius collurio Głuszec Tetrao urogallus Jarząbek Bonasa bonasia

98 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Lelek Caprimulgus europaeus Orlik krzykliwy Aquila pomarina Podróżniczek Luscinia svecica Puchacz Bubo bubo Trzmielojad Pernis apivorus

Pozostałe gatunki ptaków będące podstawą typowania

Tabela 3.31. Nazwa polska Nazwa naukowa Słonka Scolopax rusticola

Typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika 1 DS.

Tabela 3.32. Kod Nazwa siedliska 3150 Starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków Zarośla wierzbowo-wrześniowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (z 3240 przewagą wierzby siwej) 6430 Górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe 6510 Niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania 9110 Kwaśne buczyny 9130 Żyzne buczyny 9140 Górskie jaworzyny ziołoroślowe 91E0 Lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe 9410 Bory górnoreglowe

Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 DS.

Tabela 3.33. Nazwa polska Nazwa naukowa Bezlist okrywkowy Buxbaumia viridis Callimorpha quadripunctaria Callimorpha quadripunctaria Czerwończyk nieparek Lycaena dispar Nadobnica alpejska Rosalia alpina Boleń Aspius aspius

99 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Brzanka Barbus meridionalis Głowacica Hucho hucho Głowacz białopłetwy Cottus gobio Minóg strumieniowy Lampetra planeri Kumak górski Bombina variegata Traszka grzebieniasta Triturus cristatus Bóbr europejski Castor fiber Niedźwiedź brunatny Ursus arctos Ryś Lynx lynx Wilk Canis lupus Wydra Lutra lutra

Zagrożenia

Do ważniejszych zagrożeń należą: presja turystyczna (łącznie z narciarstwem), zwiększenie intensywności gospodarki leśnej, transport transgraniczny. Obecnie największym zagrożeniem jest budowa dużych kompleksów narciarskich, zajmujących tereny powyżej 800 m n.p.m. i sięgających najwyższych grzbietów i wzniesień (Jaworzyna Krynicka, rejon Pustej). Mapa 3.9. przedstawia cały obszar obejmujący „Ostoję Popradzką.

100 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Mapa 3.9.

Ostoja Popradzka

101 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

3.7. Walory kulturowe

Na terenie powiatu nowotarskiego zostało zachowane wiele historycznych pamiątek, między innymi kościoły, zespoły wiejskie muzea etnograficzne i inne.

W powiecie funkcjonuje 9 muzeów : Muzeum - Dwór w Łopusznej, Muzeum - Zespół Zamkowy w Niedzicy, Muzeum Podhalańskie PTTK w Nowym Targu, Rynek 1, Muzeum im. Wł. Orkana w Rabce Zdroju, ul. Orkana 2, Muzeum Orderu Uśmiechu w Rabce Zdroju, ul. Sądecka 2, Muzeum Gorczańskie w Rabce Zdroju, ul. Sądecka 4, Muzeum Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej, Muzeum Pienińskie w Szczawnicy, ul. Dietla 2, Muzeum Powstania Chochołowskiego, Chochołów 75.

Przez teren powiatu przebiegają dwa szlaki architektury:

Szlak Architektury Gotyckiej - Nowy Targ – Kieżmark w skład którego zalicza się: Czorsztyn - zamek (ok. 1320 r.)  baszta Baranowskiego (XVII w.)  ekspozycja muzealna

Grywałd - Kościół św. Marcina (II połowa XV w.) - drewniany  oryginalna bryła budowli  polichromia "Męka Pańska" (1618 r.)  tryptyk gotycki w ołtarzu głównym (pocz. XVII w.)  obraz "Matka Boska z Dzieciątkiem" (pocz. XVII w.)

Krościenko - Kościół Wszystkich Świętych (1350 r) - murowany  polichromia żywoty świętych (XIV/XV w.)  gotycka chrzcielnica (1493 r.)  polichromia w nawie (1589 r.)  Droga Krzyżowa (XVII w.)

Kacwin - Kościół Wszystkich Świętych (1320 r.) - murowany  herb Berzewiczych na gotyckim sklepieniu  prezbiterium (ok.1320 r.)  rzeźba "Chrystus Ukrzyżowany"  obraz "Adoracja Trójcy Świętej"

102 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

 ołtarz główny (1650-80 r.)  obraz "Pieta" (rokoko)  lewy ołtarz boczny (1773 r.)

Niedzica - Kościół św. Bartłomieja (ok. 1320 r.) - murowany  polichromia z ok. 1410 r.  tryptyk św. Bartłomieja (1452 r.)  organy (ok. 1660 r.)  obraz "Męczeństwo św. Bartłomieja" (1770 r.)

Niedzica - Zamek Dunajec (ok. 1320 r.) - w części muzeum  Izba Gotycka - zamek górny (XIV – XV w.)  zamek średni (XV-XVI w.)  spichlerz (ok.1790 r.)

Łapsze Niżne - Kościół św. Kwiryna (ok. 1310 r.) - murowany  feretron z figurą św. Mikołaja (ok. 1510 r.)  obraz św. Augustyna (1574 r.)  obraz "Wniebowzięcie Matki Boskiej" (XVII w.)  polichromia stropu (1714 r.)  obraz św. Kwiryna w ołtarzu głównym (1763 r.)  podwójny krzyż bożogrobców na wieży nad zakrystią (1771 r.)

Łapsze Wyżne - Kościół św. Piotra i Pawła (1760 r.) - murowany  gotyckie: monstrancja i puszka (XV/XVI w.)  rokokowy wystrój ołtarza głównego (1760-70 r.)  płaskorzeźba "Matka Boska Niepokalanie Poczęta" (1770 r.)

Tybysz - Kościół św. Elżbiety Węgierskiej (1567 r.) - drewniany  polichromia: m.in. najstarsza panorama Tatr, Zamki w Czorsztynie i Niedzicy oraz most na Dunajcu (1647 r.)  fragment tryptyku "Chrystus Boleściwy i św. Elżbieta" (XVI w.)  gotycki kielich i monstrancja (XV w.)

Nowy Targ - Kościół św. .Anny (XV w.) - drewniany  gotycka rzeźba św. Jana Ewangelisty (pocz. XVI w.)  obraz "Rodzina Najśw. Panny Marii" (1516 r.)  obraz "Matka Boska z Dzieciątkiem" (pocz. XVI w.)  dwa boczne ołtarze (II połowa XVII w.)

Nowy Targ - Kościół św. Katarzyny (1346 r.) - murowany  ośmioboczne gotyckie prezbiterium  fragment polichromii renesansowej  bogaty wystrój barokowy  portal wejściowy (1764 r.)

103 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Łopuszna - Kościół św. Trójcy (ok. 1500 r.) - drewniany  tryptyk gotycki - ołtarz główny (ok. 1460 r.)  dzwon (ok. 1540 r.)  obraz "Droga na Kalwarię" (ok. 1740 r.)

Harklowa - Kościół Narodzenia Najśw. Panny Marii (ok. 1500 r.) - drewniany  gotyckie obrazy w ołtarzu głównym (pocz. XVI w.)  dzwon (1554 r.)  dwa boczne ołtarze (pocz. XVIII w.)  barokowa chrzcielnica (1731 r.)

Frydman - Kościół św. Stanisława Biskupa (XII/XIV w.) - murowany  okno romańskie (XIII/XIV w.)  sklepienie krzyżowo - żebrowe (XIII/XIV w.)  renesansowa attyka (XVI/XVII w.)  obraz "zabójstwo św. Stanisława" (XVIII w.)  ołtarz główny (XVIII w.)  kaplica Matki Boskiej Karmelitańskiej (XVIII w.)

Dębno - Kościół św. Michała Archanioła (ok. 1480 r.) - drewniany  polichromia patronowa (XV/XVI w.)  krzyż "Drzewo życia" (XIV w.)  obraz "Święta rozmowa" (XV w.)  tabernakulum (XIV w.)

Kluszkowce - osada Turystyczna CZORSZTYN - Zespół drewnianych obiektów letniskowych (XIX/XX w.):  zagroda Królczyka (XIX w.) - muzeum etnograficzne  skansen budownictwa wiejskiego  gospoda "U Szperlinga" (ok. 1847r.)  pensjonat "Galoty" (ok. 1920r.)  rezydencja Drohojowskich - willa "Bank" (ok. 1880r.)  willa Teofila Sanoka (1924r.)

Szlak Architektury Drewnianej - TRASA nr III Region Orawsko - Podhalańsko - Pieniński

Na trasie III w regionie orawsko-podhalańsko-pienińskim znajdują się 43 obiekty i zespoły budownictwa drewnianego. Najliczniejszą grupę zabytków tworzą budowle sakralne. Jest tutaj 20 kościołów (w tym jeden zamieniony na placówkę muzealną) i 2 kaplice. Pozostałe obiekty to 9 pojedynczych budynków zabytkowych, 7 skansenów i 5 zespołów zabudowy.

104 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Najliczniej prezentowana jest grupa obiektów sakralnych, w której znajdują się kościoły rzymskokatolickie o znacznych wartościach historycznych, architektonicznych i krajobrazowych. Należą do nich przede wszystkim 2 świątynie, które ze względu na wybitne walory zabytkowe wytypowane zostały do wpisania na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. Są to:

kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Dębnie z drugiej połowy XV w. Jeden z najlepiej zachowanych średniowiecznych kościołów drewnianych w Polsce z cenną polichromią z XV/XVI w. i dziełami sztuki gotyckiej z XV i XVI w.;

kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Orawce z lat 1651-1657, pierwszy kościół katolicki na Górnej Orawie, z wnętrzem ozdobionym bogatą polichromią figuralną i ornamentalną z XVII w. i 1711 r. oraz z cennym wyposażeniem głównie z XVII i XVIII w.;

Trasa Szlaku Architektury Drewnianej liczy 283 km . Część jej przebiega poza powiatem nowotarskim, przez tereny powiatów: suskiego, tatrzańskiego oraz myślenickiego . Szlak charakteryzuje się znaczną liczbą i dużym zróżnicowaniem obiektów zabytkowych: od tradycyjnego budownictwa regionalnego po wzory zapożyczone i rozpowszechnione w zabudowach uzdrowiskowy.

Szlak rozpoczyna się na terenie powiatu suskiego i biegnie tam przez 34,5 km do przełęczy Krowiarki. Na terenie powiatu nowotarskiego Szlak Architektury Drewnianej przebiega od przełęczy Krowiarki poprzez:

 Gmina Jabłonka. Zjazd z przełęczy Krowiarki do Zubrzycy Górnej. 40,5 km od początku szlaku - Zubrzyca Górna; Orawski Park Etnograficzny [po prawej]. Po 1,5 km skrzyżowanie do Sidziny (powiat suski). Przejazd przez Zubrzycę Dolną. Na 52 km od początku szlaku - Jabłonka; w lewo szosą E-77. Po 3 km Orawka; [kościół]. Przejazd przez Podwilk [zabytkowy kościół]. Za wsią wjazd do gminy Spytkowice.

105 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

W Orawskim Parku Etnograficznym w Zubrzycy Górnej i w jego niewielkiej filii w Sidzinie znajdują się się obiekty mieszkalne zamożnych i biedniejszych chłopów, liczne budynki gospodarcze (lamusy, piwnice, pasieki), wiejskie warsztaty rzemieślnicze i małe zakłady przemysłowe (tartak, folusz, kuźnia, olejarnia), szkoła, dwie karczmy, dzwonnica oraz dwór sołtysi z regionu Orawy.

Orawka - wieś, z zachowanymi chałupami z XIX w. i pięknym kościołem drewnianym z 1651 r. Wnętrze posiada polichromię z 1711 r. i bogate wyposażenie barokowe.

Podwilk – wieś zachowanymi domami z naczółkowymi dachami i wycinanymi futrynami okien. Mieszkają tu potomkowie rodziny Divekych, którzy osiedli w Podwilku w 1760 roku. W Podwilku znajduje się murowany kościół pod wezwaniem św. Marcina, z 1767 roku w stylu barokowym prowincji górnowęgierskiej. Stoi on na miejscu drewnianego zboru protestanckiego. W ołtarzu głównym, częściowo neorenesansowym i neobarokowym, umieszczona jest rzeźba św. Marcina jako rycerza na koniu, który swym płaszczem okrywa klęczącego żebraka. Postać świętego otaczają węgierscy święci królowie Stefan i Władysław.

 Gmina Spytkowice – [68 km] Spytkowice; kościół. Po 3 km skrzyżowanie Skawa- Raba Wyżna.

Spytkowice - wieś założona w XVI w. Najbardziej wartościowym zabytkiem, świadczącym o dawnych dziejach wsi, jest drewniany kościółek z 1758 r. wraz z dzwonnicą. Poza tym wspomnieć wypada o karczmie przygranicznej (obecnie odrestaurowanej), kapliczkach przydrożnych, pomnikach nagrobnych dawnych właścicieli.

 Gmina Raba Wyżna. W prawo, boczną drogą zjazd do centrum Raby Wyżnej, gdzie na skrzyżowaniu w lewo, do szosy nr 958 [73 km]. W prawo szosą 958, wzdłuż linii kolejowej - po 3 km skrzyżowanie na zakręcie, koło drewnianego mostu [w lewo 2 km Sieniawa; kaplica]. Szosą 958 przejazd przez Bielankę.

Sieniawa - o której pierwsze wzmianki pochodzą z roku 1618. Atrakcją jest drewniany, typowo góralski kościółek pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego z około 1740 r., pokryty gontem od strzechy po "soboty" posiadający sygnaturkę, z wyposażeniem z XVIII w. Kościółek zachowany jest w nie zmienionym stanie od czasu budowy.

106 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

 Gmina Czarny Dunajec - Pieniążkowice - Czarny Dunajec; zabytkowy kościół i zabudowa – Podczerwone; [98 km] Chochołów.

Czarny Dunajec – osada powstała w 1552 roku. W roku 1605 utworzenie parafii Czarny Dunajec wpisane zostało w Myślenicach do ksiąg miejskich. Interesującym obiektem jest murowany kościół pod wezwaniem Przenajświętrzej Trójcy - z czworoboczną wieżą, kaplicami po bokach naw i dzwonem z kościoła franciszkanów w Nowym Sączu, ulanym przez lotaryńczyka Benedykta Briota. Zbudowany pod koniec XVIII wieku, na miejscu XVI-wiecznego, drewnianego kościółka, który spłonął.

Podczerwone - wieś z 1605 roku, nazwę wywodzi od sołtysiego rodu Podczerwińskich. Zachowało się tu kilka starych, góralskich chałup.

Chochołów należy do najciekawszych miejscowości na Podhalu. Wieś jest unikatowym rezerwatem podhalańskiego budownictwa drewnianego z XIX i pierwszej połowy XX w. Chochołowskie zagrody budowane były na przełomie XVIII i XIX wieku, z drewnianych płazów, w starym, podhalańskim stylu. Sto dwadzieścia z nich objętych jest opieką konserwatorską. W najstarszej tutejszej chałupie, budowanej w 1798 r. mieści się Muzeum Powstania Chochołowskiego. Wieś, założoną pod koniec XVI, wieku rozsławiło poruseństwo z 1846 roku, czyli Powstanie Chochołowskie przeciwko austriackim zaborcom.

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jacka wzniesiony w latach 1853-66, w stylu neogotyckim, z tutejszych piaskowców. Wnętrze zdobią freski Walerego Eijasza. Obraz św. Trójcy jest częścią XVI-wiecznego tryptyku.

W tej części szlak przebiega przez teren powiatu tatrzańskiego i dalej wkracza ponownie na teren powiatu nowotarskiego pomiędzy miejscowościami Czarna Góra i Trybsz.

 Gmina Łapsze Niżne. [148,5 km] Trybsz; w prawo, w kierunku Niedzicy - centrum wsi: kościółek; Łapsze Wyżne - muzeum regionalne; zabytkowy kościół – [158 km] Łapsze Niżne; zabytkowy kościół – [162 km] Niedzica, skrzyżowanie na Kacwin; [3 km] Kacwin -regionalna zabudowa z charakterystycznymi lamusami; Niedzica - przejazd przez wieś koło zabytkowego kościółka. [165 km] Niedzica, skrzyżowanie nad Jeziorem Sromowskim [w lewo 1,5 km obok zamku spichlerz z ekspozycją

107 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

etnograficzną]. W prawo, jak do przejścia granicznego. Po prawej na terenie Ośrodka Hotelowo - Turystycznego "Polana Sosny" - zabytkowe obiekty drewniane: dwór z Grywałdu XVIII w. - obecnie restauracja, oraz "Chata Spiska" początków XX w. – obecnie hotel.

Trybsz – nieduża wieś na Spiszu; centrum spiskiego folkloru. Na szczególną uwagę zasługuje kościół pw. św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu z ok. 1567 r., z bogatą, barwną, późnobrokową dekoracją malarską ścian i stropów z 1647 r.

Łapsze Wyżne - długa ( 1, 75 km) wieś spiska. Pierwsze wzmianki o Łapszach Wyżnych pochodzą z lat 1463 i 1469. Kościół Św. Piotra i Pawła - zbudowany lub przebudowany w latach 1759-60. Stanął on na miejscu drewnianej świątyni ( cerkiewki). Trójprzęsłowa nawa i prezbiterium przykryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami. Dachy w r. 1994 pobito blachą miedzianą. Rokokowe wyposażenie pochodzi z lat 1760-76. Centralny obraz w ołtarzu głównym przedstawia obu patronów kościoła, po bokach figury Szymona i Jana. Wybitnym dziełem snycerskim jest ambona z ażurową balustradą. Wśród zabytków ruchomych znajdują się m.in. pozłacana puszka na hostie z XIV w. (?) i pozłacana monstrancja z w. XV/XVI Lipy przy kościele są chronione jako zabytki przyrody.

Łapsze Niżne - wieś z pierwszej połowy XIV w. W zakolu Łapszanki stoi murowany kościół Św. Kwiryna z ok. 1300 f. Już w r. 1313 był on w administracji zakonu bożogrobców, którzy zarządzali parafią do 1786. Budowla ma gotycką bryłę, w prezbiterium krzyżowe sklepienie z żebrami. Przy wieży korytarzyk ze skarbcem na piętrze, na wieży podwójny krzyż bożogrobców.

Kacwin - leży w otoczeniu wzgórz Spiskiej Magury w dolinie potoku Kacwin, blisko granicy. Jedna z najstarszych miejscowości, wymieniana w dokumentach historycznych już w 1320 r. Można tu obejrzeć jedyne w Polsce sypańce - miejsca przechowywania zboża, polepione gliną, nakryte drewnianym daszkiem, łatwym do zrzucenia w razie pożaru. Ponadto dwustuletni młyn i stare kaplice. Kościół z XVII/XVIII wieku, z polichromią wewnątrz.

Niedzica - wieś istniała już w XIII wieku, a na początku XIV wieku była, wraz z całą ziemią spiską od Magury do Dunajca, własnością Kokosza z Brzozowicy. Miejscowość posiada kilka obiektów posiadających zabytkowy charakter, do których zaliczyć należy:

108 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

"Zamek Dunajec" - wzniesiony około 1310 r. przez Kokosza Borzeviczy’ego. Był on, obok innych węgierskich zamków umocnieniem północnej granicy królestwa węgierskiego. W 1601 r. zamek otrzymał nowożytny charakter. Od 1950 r. funkcjonują w zamku pokoje gościnne, a od 1963 r. Muzeum Zamku. Wszystkie wnętrza adaptowane na cele muzealne i hotelowe z zachowaniem historycznego układu i charakteru - otrzymały stylowe wyposażenie.

Kościół Św. Bartłomieja w Niedzicy - pierwsza pewna wiadomość o kościele św. Bartłomieja fundowanego przez Kokosza Berzeviczego pochodzi z 1325 r. kiedy Kokosz nadał probostwo i patronat nad kościołem kartuzom z Czerwonego klasztoru. Ostatnie badania konserwatorskie udowodniły, że budowa obecnego lub przebudowa wcześniejszego miała miejsce najpóźniej w latach 1370-80. Z tego czasu pochodzą kamienne mazwerki w oknach prezbiterium. W roku 1770 ks. Szymon Gorelowicz, nakładem swoim i barona Jana Giowanelli przeprowadził gruntowną restaurację kościoła.

Kościółek Św. Andrzeja - z zabytkami ocalonymi z kaplicy zamku dolnego. Odrestaurowany ołtarz XVII/XVIII w., wykonany na zlecenie Józefa Giovanellego i dzwony ukryte w roku 1945 r.

Kaplica Św. Rozalii - położona w kępie drzew nad zachodnim brzegiem Jeziora Sromowieckiego, za rzeczką Niedzicą, w odległości 0.4 km od szosy. Wzmianka o niej pochodzi z r. 1700.

Kaplica Św. Michała - według podań jest to pamiątka z okresu walk Zapolyów z Habsburgami (1533-35). Ma 8-boczną nawę i sklepione krzyżowo prezbiterium, dachy - siodłowy i namiotowy- pokryte są gontem.

Celnica i spichlerz - na prawo od drogi za stylowym ogrodzeniem stoi w otoczeniu starych sosen i modrzewi ładny budynek dawnej celnicy. Jest to zbudowany z bali dwór, z czterospadowym, gontowym dachem i mansardowym pięterkiem. Wzniesiono go w l. 1920-25 przy drodze Czorsztyn - Stara Wieś Spiska, u ujścia Niedzicy do Dunajca. Poniżej celnicy stoi spichlerz z końca XVIII wieku, kiedyś należący do folwarku zamkowego, jedyny tego typu zabytek zachowany na polskim Podtatrzu. Ma murowaną piwnicę i dwukondygnacjową część drewnianą. Dwa duże pomieszczenia, suche i przewiewne służyły, do przechowywania zboża, otwór u dołu drzwi przeznaczony był dla stróża zbiorów - kota.

109 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

W obiekcie tym znajduje się stała wystawa etnograficzna, prezentująca kulturę mieszkańców Spisza.

Dwór szlachecki z Grywałdu, który pozostawał półtora wieku w rękach rodziny Dziewolskich. W 1999 roku dwór został zakupiony od sióstr albertynek przez dyrekcję Zespołu Zbiorników Wodnych i przeniesiony za zgodą konserwatora zabytków do Niedzicy. W tej chwili mieści się tutaj stylowa restauracja.

 Gmina Czorsztyn: Drogą wojewódzką nr 969 ,serpentynami widokowy podjazd - po 2 km skrzyżowanie [6 km] Sromowce Niżne; kościół XVI w. - wyjazd na przełęcz Osice w granicach Pienińskiego Parku Narodowego – [172,5 km od początku szlaku] skrzyżowanie [w lewo Czorsztyn; zamek] - zjazd do w Krośnicy w gminie Krościenko n/Dunajcem. Po przebiegnięciu przez teren Gminy Krościenko n/Dunajcem oraz Uzdrowisko Szczawnica, szlak ponownie wkracza na teren gminy Czorsztyn . [178 km] Kluszkowce [1 km w lewo na półwyspie Stylchen osada skansenowo - turystyczna "Czorsztyn"] - 181,5 km Maniowy; dalej przejazd szosą 969 - Huba na teren gminy Nowy Targ.

Sromowce Niżne – malownicza miejscowość, położona na lewym brzegu Dunajca u wylotu Przełomu Pienińskiego. Pierwsze wzmianki o miejscowości sięgają XIII wieku. Do dnia dzisiejszego zachował się drewniany kościółek z szesnastego wieku z XIV wieczną rzeźbą matki Boskiej z dzieciątkiem.

Czorsztyn- wieś założona w połowie XIV w. związana z zamkiem Czorsztyńskim i wiodącym tędy historycznym traktem z Polski na Węgry. Niedaleko wsi ruiny gotyckiego zamku. Do XIV w. gród ziemno - wałowy. Za rządów Kazimierza Wielkiego zamieniony w murowaną twierdzę , stanowiącą siedzibę starostów czorsztyńskich. Z zamkiem związani byli między innymi rycerz Zawisza Czarny i wielki buntownik Kostka Naopierski. Około 1795 r. Zamek spłonął od pioruna i nigdy nie został odbudowany.

Kluszkowce – wieś powstała w XIII wieku. Nad zalewem powstał skansen budownictwa z obiektów budownictwa ludowego i uzdrowiskowo -willowego przeniesionych z terenów przeznaczonych pod budowę zapory wodnej na Dunajcu. Budynkom przywrócono pierwotną funkcję użytkową, a unowocześnione wnętrza zaadaptowano na cele hotelowo -gastronomiczne. W najcenniejszej zagrodzie chłopskiej urządzona została ekspozycja etnograficzna.

110 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Nowe Maniowy – wieś przeniesiona w całości z dna zbiornika na południowe zbocza Gorców. Po powstaniu Jeziora Czorsztyńskiego stare Maniowy znalazły się zupełnie pod wodą. Na terenie znajduje się kaplica rzymsko-katolicka; cmentarną pod wezwaniem św. Sebastiana z 1772 r. przeniesiona tu ze Starych Maniów w związku z budową zapory na Dunajcu.

 Gmina Krościenko n/Dunajcem – [174,5 km] Krośnica; szosa 969 Nowy Targ - Nowy Sącz [kierunek Nowy Sącz 4 km] Grywałd; kościół – [7 km] Krościenko.

Grywałd – wieś występuje w dokumentach po raz pierwszy w roku 1330 jako Grünewald, czyli Zielony Las. Parafia tutejsza powstała przed rokiem 1330 i była fundacją królewską. Jej tradycje zdaniem historyków sięgają wieku XIII. Wieś składa się z szeregu przysiółków wysoko położonych w Gorcach, a wśród nich Wybraństwo (670 m) i Wymyśle (690 m). Najcenniejszym zabytkiem wsi jest zachowany w dobrym stanie drewniany kościół świętego Marcina, zbudowany na przełomie XV i XVI wieku. Budowla ta o charakterystycznej dla gotyku podhalańskiego konstrukcji zrębowej została przebudowana w XVII wieku. Dobudowano wówczas wieżę, z nadwieszoną izbicą, oraz soboty wokół kościoła. Wewnątrz zachowała się piękna polichromia z roku 1618. W ołtarzu głównym uwagę zwraca późnogotycki tryptyk z początku XVI wieku. Przedstawia on postacie św. Marcina patrona kościoła, św. Anny Samotrzeciej oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W grywałdzkim kościółku znajduje się także wczesnobarokowy ołtarz boczny i posąg Matki Boskiej Różańcowej z XVII wieku.

Krościenko n/Dunajcem - prawdopodobnie już na przełomie XII i XIII w. istniała tu osada służebna Zamku Pienińskiego. W 1348 roku Kazimierz Wielki lokował miasto na prawie magdeburskim, noszące przez pierwsze lata nazwę "Crosno". Z okresu lokacji pochodzi dzisiejszy układ ulic i rynek w centrum miasteczka. W miejscowości zobaczyć można relikty drewnianej zabudowy - domy w Rynku i przy ul. Zdrojowej. Na szczególną uwagę zasługuje zabytkowy kościół. Większa jego część pochodzi z wieku XVI. Z XIV wieku pochodzi prezbiterium kościoła, o czym świadczy charakterystyczne dla gotyku sklepienie krzyżowe. Nawa kościoła jest dużo późniejsza i datowana jest na rok około 1550. Kościół przebudowano w XVII wieku nadając mu cechy barokowe. W 1665 roku dobudowano także istniejący do dziś przedsionek. W kościele odkryto wspaniałą polichromię, częściowo gotycką. Na ścianach prezbiterium znajdują się fragmenty niezwykle cennej XIV wiecznej

111 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

polichromii przedstawiającej sceny z życia św. Barbary. Przy ołtarzu głównym zachowała się scena przedstawiająca Ukrzyżowanie, datowana na rok 1490. Polichromię odkryto również na ścianach nawy głównej. Są to malowidła Jakuba Koraba z Nowego Targu, pochodzące z 1589 roku, przedstawiające sceny z Pisma Świętego przeznaczone dla tych którzy nie potrafili czytać.

 Miasto Szczawnica - [7 km] od Krościenka n/Dunajcem. Chociaż miejscowość nie leży bezpośrednio na „Szlaku architektury drewnianej” , to jednak godne uwagi są znajdujące się tam zespoły tradycyjnej zabudowy uzdrowiskowej. Ciekawy jest unikatowy zespół XIX-wiecznej zabudowy uzdrowiskowej, z bogato zdobionymi drewnianymi willami wzniesionymi w stylu "szwajcarsko - tyrolskim" przy pl. J. Dietla, w Parku Górnym i Dolnym oraz ulicach J. Wiktora, Zdrojowej i Szalaya. Ponadto godnym uwagi jest Muzeum Pienińskie i skansen J. Malinowskiego z ekspozycją etnograficzną.

 Gmina Nowy Targ - [185,5 km] szosą 969 Krościenko n/Dunajcem – Nowy Targ ok. 1 km za mostem na Dunajcu po lewej parking dla zwiedzających kościół w Dębnie - po 3 km Harklowa; [na rozjeździe w prawo centrum wsi kościół]; [193 km] Łopuszna - w prawo dwór Tetmajerów - muzeum; kościół. Dalej szosą nr 969 przez Ostrowsko - Waksmund wjazd do centrum Nowego Targu al. 1000 - lecia - za mostem na Białym Dunajcu.

Dębno – wieś powstała w pierwszej połowie XIV wieku. Nazwa Dębno znana była już w wieku XIII, kiedy występowała w dokumentach zakonu cystersów na oznaczenie ówczesnych pól i łąk. Na szczególną uwagę zasługuje zaliczany do zabytków UNESCO kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Dębnie z drugiej połowy XV w. Jeden z najlepiej zachowanych średniowiecznych kościołów drewnianych w Polsce z cenną polichromią z XV/XVI w. i dziełami sztuki gotyckiej z XV i XVI w.

Harklowa – wieś została założona podobnie jak Dębno w roku 1335. 31 grudnia 1861 r. w dworku w Harklowej urodził się Włodzimierz Tetajer, przyrodni brat Kazimierza Przerwy - Tetmajera, znany malarz i piewca ludu krakowskiego. Na „szlaku” znajduje się kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP w Harklowej z 2 połowy XV w., z bogatym wyposażeniem z XVI-XVIII wieku. Jeden z najcenniejszych drewnianych kościołów późnogotyckich na Podhalu;

112 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Łopuszna – wieś założona na prawie niemieckim w roku 1364. Stara jest też parafia fundacji rycerskiej. Drewniany kościół parafialny w stylu podhalańskim z okresu polskiego gotyku jest jednym z najcenniejszych zabytków na Podhalu. Kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy i św. Antoniego Opata w Łopusznej pochodzi z 2. Połowy XV w. W wyposażeniu tryptyk gotycki , jedno z najlepiej zachowanych dzieł malarskich z XV wieku wykonanych w warsztatach małopolskich. W zabudowaniach zespołu dworskiego z ostatniej ćwierci XVIII w. Łopusznej powstaje Muzeum Kultury Szlacheckiej z ekspozycją przedstawiającą dawną siedzibę średnio zamożnej szlachty z Podtatrza. Część ekspozycji można oglądać we dworze. W chałupie obok zabudowań dworskich urządzone jest wnętrze domu chłopskiego z okresu międzywojennego.

Klikuszowa - jest położona nad środkowym biegiem potoku Lepietnicy. Osada istniała już w pierwszej połowie wieku XIV, o czym świadczą wzmianki w dokumentach dotyczących kościoła parafialnego w tej wsi. W roku 1389 król Władysław Jagiełło zakłada wieś na prawie magdeburskim. Od wieku XIV istniał tu kościół parafialny św. Marcina. W roku 1529 włączony na kilka wieków do parafii nowotarskiej.

Obidowa - powstanie wsi wiąże się z akcją kolonizacyjną Jana Pieniążka, dzierżawcy starostwa nowotarskiego, który w połowie wieku XVI założył wiele wsi. Na gruntach klikuszowskich nad górną Lepietnicą powstaje najpierw przysiółek należący do Klikuszowej, który z czasem przekształca się w samodzielną wieś, istniejącą już formalnie na początku XVII. Na uwagę zasługuje kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża z 1757 r. Jedna z najpiękniejszych i najbardziej malowniczo położonych świątyń drewnianych polskich ziem górskich.

 Miasto Nowy Targ - [199,5 km] centrum miasta - z al. 1000-lecia w prawo ul. Szaflarską [na Kowaniec] - przejazd przez Rynek - ul. Kościuszki - za mostem na Czarnym Dunajcu w lewo ul. św. Anny - po ok. 0,5 km kościółek cmentarny - dalsze 0,5 km do wyjazdu na szosę 47 "zakopiankę. Kierunek Kraków - "zakopianką" - ponownie szlak biegnie poprzez gminę Nowy Targ – miejscowości Klikuszową i Obidowa[omówione wcześniej] oraz dalej terenem gminy Rabka .

113 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Pierwsza wzmianka z roku 1326 pochodzi o Novum Forum, które w 1333 r. miało już wójta i plebana. 22 VI 1346 r. niejaki Dytrych Szyja otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej ponownej lokacji miasta na prawie magdeburskim. Powstało ono na nowym miejscu, w widłach Białego i Czarnego Dunajca. W tym też czasie wykształcił się jego miejski układ urbanistyczny z dużym centralnym rynkiem, od którego na wschód i zachód odchodziła jedna ulica. Kazimierz Wielki był również fundatorem pierwszego kościoła pod wezwaniem św. Katarzyny, będącej patronką miasta.

Zabytki: kościół Św. Katarzyny (XIV, XVII w.), drewniany kościółek cmentarny Św. Anny (XV w., przebudowany w 1772), kapliczka (XVIII w.), dawny zajazd (XVIII w.), trzy młyny wodne (XIX w.), ratusz (XIX w.), domy (XIX w.). W centrum Rynku XIX wieczny ratusz, w nim Muzeum Podhalańskie PTTK ze stałą ekspozycją - obrazującą codzienne życie mieszkańców z końca XIX i początku XX wieku .

 Miasto i Gmina Rabka Zdrój - Rdzawka; [215,5 km] Chabówka - zjazd do skrzyżowania w Chabówce - w prawo na Rabkę - stacja PKP Chabówka; skansen kolejowy - ul. Zakopiańską wjazd do centrum Rabki - za stacją PKP w lewo ul. Orkana; [221,5 km] Rabka: kościół - muzeum W. Orkana. Za kościołem w prawo ul. Sądecką - wjazd w lewo na drogę główną [dalej ul. Sądecka] - niespełna 2 km do skrzyżowania z ul. Krakowską 1 km do granicy gminy.

Rabka – nazwa po raz pierwszy pojawia się w dokumencie Bolesława Wstydliwego z 1254 roku. Wieś była wówczas własnością klasztoru Cystersów ze Szczyrzyca. Lokacja wsi miała miejsce sto dziesięć lat później w 1364 roku przez Kazimierza Wielkiego. Monarcha nadał wówczas Mikołajowi z Uścia przywilej lokowania na prawie magdeburskim wsi pomiędzy rzekami Rabą, Słonką, Łętownią i Kasinką.

W 1606 r. wybudowany został modrzewiowy, kościółek stanowiący rzadki i cenny zabytek budownictwa góralskiego. Drzewa otaczające kościół (dęby, lipy) posadzono w 1637 r. Kościół został przebudowany w latach 1744-78. Posiada on wieżę z 1744 r. oraz dach kryty gontem. Wewnątrz kościoła zwracają uwagę ślady starej polichromii z 1628 r., rokokowe ołtarze i chór z II połowy XVIII wieku. Staraniem grupy działaczy Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, ze Stanisławem Dunin-Borkowskim na czele, w 1936 r. otwarto w kościółku Muzeum Regionalne o charakterze etnograficznym. W muzeum tym można zobaczyć

114 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

największy w Polsce zbiór świątków ludowych (ponad 300 eksponatów) oraz ciekawą kolekcję ludowej ceramiki, stroju i zdobnictwa górali Zagórzan. W dziale sztuki muzeum znajduje się bogaty zbiór rzeźby ludowej i malarstwa na szkle

W tym miejscu szlak opuszcza teren powiatu nowotarskiego i przechodzi na teren powiatu myślenickiego.

3.8. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych

115 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie powiatu należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy jak i ograniczający rozwój. W tabeli 23 przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój powiatu.

Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie powiatu T a b e l a 3.34 Element Czynniki pogarszające możliwości Czynniki prorozwojowe przyrodniczy rozwojowe Położenie – w Poza obszarem ekologicznego Wzrost natężenia ruchu – aktywnym zagrożenia wzrost zanieczyszczenia turystycznie Rozwój ruchu turystycznego powietrza rejonie kraju Gleby – niska Zastępowanie areału rolnego Uprawa gatunków roślin o jakość nasadzeniami leśnymi lub niewielkich wymaganiach bonitacyjna naturalnymi użytkami (łąki) glebowych Niskie plony Złoża bogactw Przychody dla gmin z tytułu opłat, Zanieczyszczenia na etapie naturalnych – Zapewnienie zatrudnienia poszukiwania i eksploatacji wody Źródło ekologicznego ogrzewania złóż geotermalnych, geotermalne i ewentualne skażenia gleby i kruszywo wód gruntowych; naturalne Naruszenie walorów widokowych w rejonie eksploatacji złóż kruszywa naturalnego Wody Za wyjątkiem rejonu miasta i Ograniczenia w zagospodaro- podziemne – gminy Rabka brak niedoborów waniu terenów z uwagi na średnie zasoby wody ochronę zbiorników wód podziemnych; Ostrożne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin Wody Urozmaicenie estetyki krajobrazu Zła jakość wód powierzchniowe Możliwość występowania Brak naturalnych zbiorników – gęsta sieć sztucznych zbiorników wodnych wodnych drobnych cieków (w wyrobiskach Zwiększenie zagrożenia wodnych poeksploatacyjnych kruszywa) powodziowego; Powietrze – Dobry stan zieleni i lasów ciągi komunikacyjne, wzdłuż zanieczyszczone Pozytywny wpływ na zdrowie i których następuje kumulacja w średnim jakość życia mieszkańców (drogi zanieczyszczeń stopniu oddechowe) zanieczyszczenia powietrza w wyniku niskiej emisji Hałas – w rozwój turystyki w rejonach poza pogorszenie warunków obrębie miast i skupiskami miejskimi i z dala od mieszkania ludności miejskiej; wzdłuż głównych głównych ciągów komunikacyj- nadmierne natężenie hałasu ciągów nych wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych komunikacyjnych

116 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze T a b e l a 3.34 – istniejące na terenie powiatu ciąg dalszy Element Czynniki pogarszające możliwości Czynniki prorozwojowe przyrodniczy rozwojowe Walory rozwój turystyki Ograniczenia lokalizacyjne przyrodnicze – występowanie obszarów przy podejmowaniu duża chronionych będących zapleczem działalności gospodarczej – różnorodność przyrodniczym powiatu wykluczenie pewnych dziedzin krajobrazowa i możliwości rozwoju bazy gospodarczych przyrodnicza turystycznej w oparciu o obiekty aktywnego wypoczynku- miejsca pracy możliwość rozwoju bazy agro – turystycznej Walory Rozwój turystyki Ograniczenia w kulturowe – Popularyzacja regionu zagospodarowaniu terenu liczne zabytki

Reasumując - najważniejsze problemy środowiskowe, które są bazą dla długoterminowej polityki i strategii wdrożeniowej zmierzającej do osiągnięcia założonych celów, to: 1. Ochrona zasobów wodnych poprzez: poprawę jakości wód powierzchniowych eliminację zagrożenia wód podziemnych powodowanego sposobem zagospodarowania przestrzennego i stanem środowiska; 2. Zmniejszenie poziomu zanieczyszczeń powietrza, pochodzących ze źródeł mobilnych (dwutlenek azotu, tlenek węgla, benzo-a-piren) w ośrodkach miejskich i przy głównych ciągach komunikacyjnych, stanowiący zagrożenie dla środowiska i zdrowia mieszkańców regionu. 3. Ochrona powierzchni ziemi , poprzez: ograniczenie ilości odpadów składowanych bez przetwarzania, eliminowanie zagrożenia utraty różnorodności funkcji powierzchni związanej z niewłaściwym gospodarowaniem przestrzenią, powodującą utratę walorów przyrodniczych, krajobrazowych i turystycznych województwa.

117 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA

4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 4.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody 4.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji 4.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 4.2. Ochrona powietrza 4.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle 4.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa 4.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 4.3. Ochrona przed hałasem 4.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym 4.3.2. Ochrona przed hałasem przemysłowym 4.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 4.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego 4.4.2.Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego 4.5. Ochrona wód 4.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi 4.5.2. Ochrona wód 4.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 4.6.1. Gleby użytkowane rolniczo 4.6.2. Surowce mineralne 4.7. Gospodarka odpadami 4.8. Zasoby przyrodnicze 4.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych 4.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym 4.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt 4.8.4. Ochrona lasów 4.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody 4.9. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 4.10. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć We wcześniejszych rozdziałach przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno – gospodarczych na terenie powiatu nowotarskiego oraz szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska.

W celu realizacji przyjętych założeń konieczne jest ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wymaga to wyznaczenia:

 celów ekologicznych – cel po osiągnięciu, którego ma nastąpić poprawa danego elementu środowiska stanowiący ostateczny efekt podejmowanych działań;

 kierunków działań – kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych;

118 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

 zadań ekologicznych – konkretne przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych kierunków a tym samym celów ekologicznych. Działania te mają charakter długookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu. Z uwagi na długi okres „dochodzenia” do wyznaczonego celu, zaproponowanych zadań należy określić zadania priorytetowe (priorytety ekologiczne) do realizacji jako najpilniejsze.

Polityka ekologiczna dla powiatu nowotarskiego oparta została na: II Polityce Ekologicznej Państwa, Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2011 – 2015 – „Nasza Zielona Małopolska” istniejących uwarunkowaniach prawnych z uwzględnieniem dostosowania polskiego prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej.

Poniżej przedstawiono cele, kierunki i zadania ekologiczne dla powiatu nowotarskiego w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska. Ich realizacja złoży się na wypełnianie zadań określonych w Polityce Ekologicznej Państwa oraz Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego, co powinno prowadzić do zrównoważonego rozwoju powiatu.

4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych

Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju. Uwzględniając to założenie określono cel ekologiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

 Racjonalizacja użytkowania wody  Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji  Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

119 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

4.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody

Racjonalizacją użytkowania wody powinny być objęte wszystkie działy gospodarki korzystające z zasobów wody. Konieczne jest, zatem w najbliższej przyszłości ograniczenie zużycia wody przede wszystkim w przemyśle i rolnictwie oraz ograniczenie strat związanych z jej rozprowadzaniem. Krajowy limit został ustalony w zakresie zmniejszenia wodochłonności produkcji o 50 % w stosunku do 1990 r.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działań to: 1. Wprowadzenie normatywów zużycia wody w wodochłonnych dziedzinach produkcji w oparciu o zasadę stosowania najlepszych dostępnych technik – BAT, (przedsiębiorstwa na terenie powiatu).

2. Ustalenie normatywnych wskaźników zużycia wody w gospodarce komunalnej stymulujących jej oszczędzanie.

3. Ograniczenie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza przemysłem spożywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji).

4. Realizacja przez zakłady planów racjonalnego gospodarowania wodą (np. wprowadzających zamknięte obiegi wody).

4.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji

Działanie to jest jednym z najważniejszych w polityce ekologicznej państwa gdyż prowadzi do likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń „u źródła”.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Wprowadzenie powiatowych wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji. Rozwiązanie to powinno zmobilizować przedsiębiorstwa istniejące na terenie powiatu do stosowania technologii odpowiadających wyznaczonym lokalnym normom i bardziej przyjaznych środowisku (zmniejszenie strumienia wytwarzanych odpadów, zwiększenie ponownego wykorzystania surowców odpadowych, rozdzielenie strumienia odpadów).

2. Wprowadzenie ograniczeń dotyczących możliwości składowania odpadów z przemysłu ze wskazaniem właściwej metody ponownego wykorzystania bądź unieszkodliwiania.

120 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

3. Wprowadzenie nowych małoodpadowych technologii.

4. wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych (ulgi podatkowe, możliwość współfinansowania, itp.).

4.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

W polityce energetycznej państwa przewiduje się zmniejszenie w roku 2010 zużycia energii na jednostkę krajowego produktu o 25% w stosunku do 2000 roku. Zakłada się ponadto w roku 2010 osiągnięcie poziomu 7,5% udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej. Poziom ten ma być osiągnięty poprzez odpowiednie wykorzystanie zasobów biomasy, energii wody i wiatru, słońca, wód geotermalnych oraz biogazu z odpadów.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie i wdrożenie przez gminy (zgodnie z Prawem Energetycznym) planów zaopatrzenia w energię. Dokument ten powinien określać rozwiązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska.

2. Wprowadzenie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle i energetyce oraz podniesienie ich sprawności.

3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie rurociągów oraz ich właściwą eksploatację.

4. Poprawa parametrów energetycznych budynków - termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą), kierunkową orientacją stron świata). 5. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła.

6. Zwiększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii. Na terenie powiatu nowotarskiego można to osiągnąć przez odpowiednie wykorzystanie przede wszystkim wód geotermalnych.

121 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

4.2. Ochrona powietrza

Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza w powiecie nowotarskim są: kotłownie lokalne i paleniska indywidualne oraz transport. Według danych zawartych w „Ocenie jakości powietrza w województwie małopolskim w roku 2002” opracowanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – w strefie obejmującej teren powiatu nowotarskiego obowiązują dopuszczalne pomiary substancji określone : ze względu na ochronę zdrowia; ze względu na ochronę roślin; dla obszarów ochrony uzdrowiskowej dla obszarów parków narodowych . System oceny wynika ze „Wskazówek do pierwszej rocznej oceny jakości powietrza” opracowanych przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Zaprezentowana ocena oparta jest o wartości kryterialne zawartej w poniższych tabelach.

Tabela 4.1. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona zdrowia Dopuszczalny Dopuszczana poziom częstość Dopuszczal substancji w przekroczenia ny poziom Wartość Okres powietrzu dopuszczalnego substancji marginesu Substancja uśredniania powiększony o poziomu w roku w tolerancji w wyników pomiaru margines kalendarzowym *) powietrzu roku 2002 tolerancji za rok [m g/m3] 2002 [m g/m3] Benzen rok kalendarzowy 5 5 10 - Dwutlenek jedna godzina 200 80 280 18 razy azotu rok kalendarzowy 40 16 56 - jedna godzina 350 90 440 24 razy Dwutlenek siarki 24 godziny 150 0 150 3 razy Ołów rok kalendarzowy 0,5 0,3 0,8 - Ozon 8 godzin 120 0 120 60 dni* Pył zawieszony 24 godziny 50 15 65 35 razy PM10 rok kalendarzowy 40 4,8 44,8 - Tlenek węgla 8 godzin 10000 6000 16000 - * Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu ostatnich 3 lat. Jeżeli brak jest wyników pomiarów z 3 lat, podstawę klasyfikacji mogą stanowić wyniki z dwóch lub jednego roku z okresu 2000-2002. Dopuszczana częstość przekroczeń poziomu dopuszczalnego odnosi się również do przekraczania wartości poziomu dopuszczalnego powiększonej o margines tolerancji.

122 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Tabela 4.2. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona zdrowia na obszarach ochrony uzdrowiskowej Okres uśredniania wyników Dopuszczalny poziom substancji w Substancja pomiarów powietrzu [m g/m3] Benzen rok kalendarzowy 4 Dwutlenek Jedna godzina 200 azotu rok kalendarzowy 35 Dwutlenek Jedna godzina 350 siarki 24 godziny 125 Ołów rok kalendarzowy 0,5 Tlenek 8 godzin 5000 węgla W odniesieniu do pozostałych zanieczyszczeń, dla których istnieją wartości dopuszczalnych poziomów określonych w celu ochrony zdrowia (ozonu i pyłu zawieszonego), na terenie uzdrowisk obowiązują kryteria określone dla terenu kraju

Tabela 4.3. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona roślin Okres uśredniania wyników Dopuszczalny poziom substancji w Substancja pomiarów powietrzu Tlenki azotu* Rok kalendarzowy 40 m g/m3 Dwutlenek Rok kalendarzowy 40 m g/m3 siarki Ozon (AOT40) okres wegetacyjny (1V-31VII) 24000 m g/m3 * suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu

Tabela 4.4. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona roślin na obszarach parków narodowych Okres uśredniania wyników Dopuszczalny poziom substancji w Substancja pomiarów powietrzu Tlenki azotu* Rok kalendarzowy 20 m g/m3 Dwutlenek Rok kalendarzowy 15 m g/m3 siarki * suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu W odniesieniu dla ozonu (dla którego zostały określone poziomy dopuszczalne ze względu na ochronę roślin na terenie kraju), na obszarze parków narodowych obowiązuje poziom dopuszczalny określony dla terenu kraju.

W tabelach poniżej przedstawiono w skrócie zasady zaliczenia strefy do określonej klasy (A, B, C), które zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na ich obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie.

123 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Tabela 4.5. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy jest określony margines tolerancji Poziom stężeń Klasa Wymagane działania strefy Nie przekraczający wartości Brak A dopuszczalnej* Powyżej wartości dopuszczalnej* - określenie obszarów przekroczeń wartości lecz nie przekraczający wartości dopuszczalnych B dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji - określenie obszarów przekroczeń wartości Powyżej wartości dopuszczalnej dopuszczalnych oraz wartości dopuszczalnych powiększonej o margines C powiększonych o margines tolerancji tolerancji* - opracowanie programu ochrony powietrza POP - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz potencjalnych obszarów Możliwość przekroczenia wartości przekroczeń wartości dopuszczalnych dopuszczalnej powiększonej o powiększonych o margines tolerancji margines tolerancji* na niektórych (uzyskanych obszarach, ocena dla tych w oparciu o dostępne „niewystarczająco B/C obszarów oparta na podstawach pewne”, uznanych za niewystarczające do lecz wstępnie zaakceptowane, dane i metody) zaliczenia strefy do klasy C (do - przeprowadzenie dodatkowych badań w celu opracowania POP) potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) działań na rzecz poprawy jakości powietrza (opracowania POP) * z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów Tabela 4.6. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy margines tolerancji nie jest określony Poziom stężeń Klasa Wymagane działania strefy Nie przekraczający wartości brak A dopuszczalnej* - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych Powyżej wartości dopuszczalnej* C - działania na rzecz poprawy jakości powietrza opracowanie programu ochrony powietrza POP - określenie potencjalnych obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych Możliwość przekroczenia wartości (uzyskanych dopuszczalnej* na niektórych w oparciu o dostępne „niewystarczająco obszarach, ocena dla tych pewne”, obszarów oparta na podstawach A/C lecz wstępnie zaakceptowane, dane i metody) uznanych za niewystarczające do - przeprowadzenie dodatkowych badań w celu zaliczenia strefy do klasy C (do potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) opracowania POP) działań na rzecz poprawy jakości powietrza (opracowania POP) * z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów

124 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Na podstawie wyżej przedstawionych kryteriów w Tabelach poniżej przedstawiono wyniki czystości powietrza w strefie nowotarskiej. Tabela 4.7. Klasyfikacja strefy nowotarskiej pod kątem ochrony zdrowia

Symbol klasy dla obszaru Symbol klasy dla obszarów strefy nie obejmującego ochrony uzdrowiskowej dla obszarów ochrony poszczególnych czasów Symbol Rodzaj uzdrowiskowej dla uśrednienia klasy zanieczyszczenia poszczególnych czasów wynikowe uśrednienia j w strefie 24 rok wynikowa 24 rok wynikowa godz*) godz*) Dwutlenek siarki (SO2) A A A A A Dwutlenek azotu (NO2) A A A A A Pył zawieszony PM 10 C C C B/C A B/C C Ołów (Pb) A A A Benzen C6H6 A A A Tlenek węgla CO B A B Ozon O3 A A A Ogólny wynik C B/C C

Zalecenia wynikające z oceny: 1. opracowanie Programu Ochrony Powietrza (POP) 2. określenie obszaru przekroczeń wartości kryterialnych stężeń (w zakresie PM 10; CO) 3. przeprowadzenie dodatkowych badań w celu potwierdzenia potrzeby działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w zakresie PM 10) 4. wzmocnienie systemu oceny (w zakresie zanieczyszczeń PM 10; SO2 ; C6H6; CO) Tabela 4.8. Klasyfikacja strefy nowotarskiej pod kątem ochrony roślin

Symbol klasy dla obszaru Symbol klasy dla obszarów Symbol Rodzaj strefy nie obejmującego parków narodowych w strefie klasy zanieczyszczenia obszarów parków wynikowe narodowych j w strefie Dwutlenek siarki SO2 A A A Tlenów azotu (NOx) A A A Ozon O3 A Ogólny wynik A

Zalecenia wynikające z oceny: wzmocnienie systemu oceny (w zakresie zanieczyszczeń SO2, NO2 )

Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielkości.

125 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Uwzględniając założenia ochrony powietrza określono cel ekologiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

 Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle  Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa  Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle

W emisji zanieczyszczeń do powietrza dominującą rolę odgrywają sektory wytwarzania i zaopatrzenia w energię oraz przemysł. Skupienie się na ograniczeniu emisji z wymienionych sektorów przyniesie pewne efekty ekologiczne na terenie powiatu.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Modernizacja układów technologicznych oraz montaż urządzeń ograniczających emisję (w takich przypadkach istnieje możliwość wspólnego ubiegania się Urzędów wraz z zakładami o środki finansowe np. z eko – konwersji naszego zadłużenia). 2. Objęcie pozwoleniami emisyjnymi (w ramach gospodarczego korzystania ze środowiska) wszystkich zakładów przemysłowych (zarówno dużych jak i małych).

3. Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszczeń na terenie przedsiębiorstw (w razie przekroczeń dopuszczalnych stężeń należy spowodować, za pomocą wszystkich dostępnych środków administracyjnych, zaprzestania emisji).

4. Zachęcanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14 000) w obrębie przedsiębiorstwa.

5. Wyznaczenie, w oparciu o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, stref na terenie powiatu pozwalających na lokalizację zakładów przemysłowych, których produkcja będzie związana z nadmierną emisją zanieczyszczeń (strefy powinny być tak wyznaczone aby zapewniały jak najmniejsze oddziaływanie na środowisko oraz mieszkańców).

126 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

6. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół dużych emitorów zanieczyszczeń (strefy te powinny być tworzone z gatunków roślinności o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane).

7. Spalanie węgla lepszej jakości lub zamiana nośnika na bardziej ekologiczny.

4.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa

Tak zwana „niska emisja” zanieczyszczeń powietrza pochodząca z ogrzewnictwa komunalnego stanowi w miastach około 50% ogólnej emisji zanieczyszczeń, zaś na terenach wiejskich około 80%. Źródłem powstawania zanieczyszczeń jest przede wszystkim wykorzystywane w przestarzałych urządzeniach grzewczych paliwo w postaci niskiej jakości węgla, a także różnego typu materiały odpadowe.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Eliminowanie węgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych, rozpowszechnienie stosowania innych rodzajów paliwa, jak: drewna, a przede wszystkim gazu.

2. Promowanie nowych nośników energii ekologicznej pochodzących ze źródeł odnawialnych – energia słoneczna, wiatrowa, geotermalna.

3. Centralizacja uciepłowienia prowadząca do likwidacji małych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych (zwłaszcza na terenie miast).

4. Rozbudowa sieci gazowej na obszarze powiatu i zwiększenie liczby odbiorców.

5. Wspieranie finansowe inicjatyw mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne.

6. Edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wykorzystania proekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych).

127 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

4.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych

Ruch drogowy jest istotnym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia człowieka. Zwiększające się natężenie ruchu, stan dróg oraz stan techniczny pojazdów stanowią źródło zagrożeń, w tym przyczyniają się do wzrostu emisji zanieczyszczeń do powietrza.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru miast (budowa obejść drogowych obwodnic), przebudowa dróg o małej przepustowości.

2. Bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych.

3. Egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy oraz eliminacja pojazdów o podwyższonej emisji i nie posiadających katalizatorów.

4. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych.

5. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane).

Uwarunkowania prawne

Przyszłe członkostwo w Unii Europejskiej zobowiązuje Polskę do dostosowania aktualnie obowiązujących przepisów do unijnych. Kompleksową regulację w dziedzinie ochrony powietrza stanowi w Unii Europejskiej tzw. dyrektywa ramowa w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza w otoczeniu – 96/62/EC oraz dyrektywy pochodne.

Instrumenty prawne wykorzystywane do ograniczenia emisji zanieczyszczeń w Polsce, uwzględniające wymagania dyrektyw UE, to przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska oraz wydane do niego przepisy wykonawcze do najważniejszych należą:

128 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Rozporządzenie Rady Ministrów, w sprawie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska (Dz. U. 2001 Nr 130 poz. 1453); Rozporządzenie Ministra Środowiska, zakres i sposób przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. 2002 Nr 204, poz. 1727); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2002 Nr 87, poz. 796); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie sposobów, metod i zakresu dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, górnych i dolnych progów oszacowania dla substancji o ustalonych poziomach dopuszczalnych oraz metodyk referencyjnych modelowania jakości powietrza (Dz. U. 2002 Nr 87, poz. 798); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz. U. 2002 Nr 115, poz. 1003); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2003 Nr 1, poz. 12).

Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska art. 87, ocenę jakości powietrza dokonuje się w strefach, które stanowią miasta i aglomeracje o liczbie ludności większej niż 250 tys. oraz obszary powiatów nie wchodzących w skład aglomeracji. Na podstawie art. 89 wojewoda, co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie, a następnie dokonuje klasyfikacji stref. Na podstawie art. 91 POŚ, wojewoda, po zasięgnięciu opinii starostów, określa w drodze rozporządzenia programy ochrony powietrza w strefach. W województwie małopolskim wydzielono 22 strefy (Kraków, Tarnów i Nowy Sącz oraz 19 powiatów ziemskich). Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr. 7 poz. 78), wojewoda w terminie do dnia 30 września 2003 r, powinien wydać rozporządzenie określające programy ochrony powietrza dla wyznaczonych stref.

129 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

4.3. Ochrona przed hałasem

Dane dotyczące zagadnień zanieczyszczenia środowiska hałasem są niedostateczne w stosunku do danych gromadzonych w celu oceny innych zagadnień ochrony środowiska (powietrze, woda, ścieki, odpady). Ostatnie badania wskazują na poszerzanie obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym co w konsekwencji prowadzi do objęcia szkodliwym wpływem hałasu coraz większej liczby ludzi. Wśród szeregu typu źródeł hałasu głównymi sprawcami uciążliwości akustycznej dla środowiska zewnętrznego jest działalność prowadzona na terenie obiektów przemysłowych, ruch drogowy, kolejowy oraz lotniczy.

Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska (Dział V, art. 112), „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, między innymi poprzez utrzymanie hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy nie jest on dotrzymany”.

Uwzględniając założenia ochrony przed hałasem określono cel ekologiczny: Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

 Ochrona przed hałasem komunikacyjnym  Ochrona przed hałasem przemysłowym

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym

Przez teren powiatu nowotarskiego przebiega droga międzynarodowa E77 (nr 7) Gdańsk – Chyżne (przejście graniczne Chyżne). Prócz tego zlokalizowane są trzy drogowe przejścia graniczne ze Słowacją. Ogólna długość dróg krajowych i wojewódzkich wynosi 254 km . Oś kolejową przechodzącą przez teren powiatu stanowi linia kolejowa nr 99 – Zakopane – Chabówka, o znacznym nasileniu ruchu , głównie pasażerskiego.

130 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Te szlaki komunikacyjne mają wpływ na pogorszenie klimatu akustycznego na obszarze powiatu.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Dokonanie rozpoznania klimatu akustycznego (sporządzenie map akustycznych) ze wskazaniem terenów szczególnie narażonych na emisję hałasu.

2. Eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie np. przez budowę obwodnic. 3. Wspomaganie gmin w modernizacji i budowie dróg (budowa obwodnic, optymalizacja przebiegu tras komunikacyjnych oraz optymalizacja płynności ruchu). 4. Wspieranie inwestycji ograniczających ujemny wpływ hałasu, mianowicie: budowy ekranów akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków (np. wymiana okien).

5. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych przechodzących przez teren powiatu.

6. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia hałasem.

4.3.2. Ochrona przed hałasem przemysłowym

Poziom emisji hałasu ze źródeł przemysłowych jest porównywalny z emisją ze środków transportu, jednak na jego oddziaływanie jest narażona mniejsza liczba mieszkańców. Częstą przyczyną złego klimatu akustycznego wokół zakładów przemysłowych jest ich niewłaściwa lokalizacja w stosunku do obiektów sąsiadujących.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Opracowanie map akustycznych obrazujących rzeczywisty poziom hałasu wokół największych zakładów przemysłowych.

2. Systematyczna kontrola zakładów produkcyjnych, zwłaszcza tych zlokalizowanych w pobliżu jednostek osadniczych lub na ich terenie.

131 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

3. Egzekwowanie w zakładach produkcyjnych zmian technologicznych w przypadku przekroczeń emisji hałasu (stosowania obudów dźwiękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych).

4. Wyznaczenie stref ochronnych wokół zakładów produkcyjnych , w obrębie których nie należy lokalizować budynków mieszkalnych.

5. Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół zakładów produkcyjnych.

Uwarunkowania prawne

Zagadnienia prawne z zakresu ochrony przed hałasem, reguluje przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska wraz z wydanymi do niego przepisami wykonawczymi. Do najważniejszych z nich należą: Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. 2002 Nr 8 poz. 81); Rozporządzenie Rady Ministrów, w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu (Dz. U. 2001 Nr 120.1285); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony środowiska przed hałasem (Dz. U. 2002 Nr 179. 1498).

Zgodnie z art. 117 Prawa Ochrony Środowiska dokonuje się oceny stanu akustycznego środowiska. Obowiązkowo dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tys., oraz dla terenów poza aglomeracjami określonych art. 179 ust. 1. POŚ. Dodatkowo tereny, dla których dokonywana będzie ocena stanu akustycznego środowiska, mogą zostać również określone w powiatowym programie ochrony środowiska. Na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska tworzone są mapy akustyczne. Na podstawie art. 118 ust. 1 POŚ, starosta sporządza, co 5 lat mapy akustyczne, dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla terenów określonych w powiatowym programie ochrony środowiska. Na podstawie art. 119 ust. 1 dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy się programy działań, których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. Dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla terenów określonych w powiatowym programie ochrony środowiska, programy działań (programy ochrony środowiska przed hałasem) uchwala rada powiatu, a dla terenów, o których mowa w art. 179 ust. 1, programy określa w drodze rozporządzenia wojewoda.

132 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 7 poz. 78), starostowie w terminie do dnia 30 czerwca 2012 r, powinni sporządzić mapy akustyczne dla terenów określonych w art. 118 ust. 1 POŚ. Rady powiatów w terminie do dnia 30 czerwca 2013 r, powinny uchwalić programy działań określone w art. 119 ust. 1 POŚ. Wojewodowie do dnia 30 czerwca 2007 r powinni określić programy działań dla terenów, o których mowa w art. 179 ust.1 POŚ.

4.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym

Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie: w domu, miejscu pracy i wypoczynku. Źródłem tego promieniowania są stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego (kuchenki mikrofalowe) oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, które emitują do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300.000 MHz.

Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi.

Na terenie powiatu nowotarskiego znajdują się zarówno pojedyncze sztuczne źródła pól elektromagnetycznych. Zasięg szkodliwego oddziaływania pól elektromagnetycznych wielu z nich nie przekracza granic obiektów niedostępnych dla ludności. Ponadto na terenie powiatu nowotarskiego znajdują się liniowe źródła pól elektromagnetycznych, tzn. linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kV, 220 kV i 400 kV oraz związane z nimi stacje elektroenergetyczne.

Do sztucznych źródeł pól elektromagnetycznych zanieczyszczających województwo małopolskie zaliczyć należy m. in.: stacje elektroenergetyczne o napięciu 220 kV i o napięciu 110 kV i linie elektroenergetyczne o napięciu: 110 kV, 220 kV, 400 kV. Uciążliwość elektromagnetyczna stacji w zasadzie nie przekracza granic obiektów. W przypadku linii

133 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

elektroenergetycznych maksymalny zasięg strefy ochronnej drugiego stopnia wynosi: dla linii 110 kV - 12 m, dla linii 220 kV - 22 m, natomiast dla linii 400 kV, zgodnie z "Oceną oddziaływania na środowisko...", zasięg strefy ochronnej drugiego stopnia wynosi do 24 m od osi linii w obie strony. pojedyncze nadajniki radiowe; stacje bazowe telefonii komórkowej instalowane na kominach, na budynkach użyteczności publicznej , wysokich budynkach mieszkalnych oraz specjalnie w tym celu stawianych wieżach.; cywilne stacje radiowe - CB o mocy do 10W, radiostacje amatorskie kat. 1 i 2, o mocach: 15W, 250W , stacje bazowe trunkingowej sieci łączności radiotelefonicznej, szereg urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne pracujących w różnych instytucjach, zakładach pracy, przemyśle, placówkach naukowo-badawczych, ośrodkach medycznych, oraz urządzenia będące w dyspozycji wojska, policji czy straży pożarnej.

Uwzględniając założenia ochrony przed promieniowaniem określono cel ekologiczny: Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

 Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego  Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 4.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego

W celu określenia wielkości problemu zanieczyszczenia środowiska elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym oraz jego wzrostu, konieczne jest podjecie następujących działań.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu. 2. Kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie.

134 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

4.4.2. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego

Dla ograniczenia potencjalnego wpływu promieniowania na mieszkańców powiatu należy w ramach ochrony podjąć następujące działania: 1. Przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urządzeń nadawczych. 2. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszkańców przed sutkami promieniowania pola elektromagnetycznego.

3. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego.

Uwarunkowania prawne

Za najistotniejsze przepisy prawne w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem należy uznać zapisy ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), Dział VI – Ochrona przed polami elektromagnetycznymi. Według zapisów art. 124 POŚ, wojewoda prowadzi rejestr zawierający informację o terenach, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Rejestr ten jest corocznie aktualizowany. Obecnie brak jest stosownych przepisów wykonawczych – rozporządzeń, regulujących szczegółowo zasady ochrony przed promieniowaniem. Ponadto, zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizujacym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane również przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego oraz przepisami sanitarnymi.

4.5. Ochrona wód

Gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych oraz korzystanie z wód reguluje ustawa Prawo Wodne. Zakłada ona gospodarowanie wodami uwzględniające zasadę wspólnych interesów i powinna być realizowana przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności.

Uwzględniając założenia ochrony zasobów wodnych określono cel ekologiczny: Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią

135 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

 Zarządzanie zasobami wodnymi  Ochrona wód  Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi

Zarządzanie zasobami wodnymi jest jednym z podstawowych zagadnień mających wpływ na rozwój regionu i jakość życia na jego obszarze.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Opracowanie programów zaopatrzenia w wodę na terenie gmin powiatu;

2. Opracowanie koncepcji gospodarki wodno – ściekowej dla poszczególnych gmin powiatu, stanowiących podstawę do dalszych przedsięwzięć w tym zakresie;

3. Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi, obejmującego wody podziemne i powierzchniowe, na terenie powiatu;

4. Podejmowanie działań zmierzających do ograniczenia ilości lokalnych ujęć wód powierzchniowych na stokach leśnych, w celu zmniejszenia wysuszania gleb i ochrony przed erozją oraz ochrony lasów.

4.5.2. Ochrona wód

Jednym z celów polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie mieszkańcom wody pitnej dobrej jakości. Ważne z tego względu jest utrzymywanie jakości wód podziemnych i powierzchniowych, co najmniej na poziomie wymaganym przepisami.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Wdrożenie systemu zarządzania zasobami wodnymi.

136 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

2. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej.

3. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne).

4. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia właściwej jakości wody.

5. Ustanowienie stref ochrony wokół ujęć.

6. Wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowywaniu terenów ochronnych wód podziemnych oraz ujęć wody.

7. Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej propagującej optymalizację zużycia wody przez indywidualnych użytkowników (np. gromadzenie wody deszczowej i wykorzystywanie jej na cele agrarne – do podlewania zieleni).

8. Wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych (przez branże inne niż np. przemysł spożywczy), oraz przez wprowadzenie zamkniętego obiegu wody w przemyśle.

9. Sukcesywna modernizacja istniejącej sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej (rozdział kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i pilna realizacja nowych sieci na terenie powiatu.

10. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) oraz modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa oraz dyrektyw Unii Europejskiej.

11. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, bądź bardzo trudna do realizacji ze względów technicznych (ukształtowanie terenu), wsparcie finansowe dla rolników realizujących oczyszczalnie przyzagrodowe.

12. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania.

13. Wnikliwa kontrola punktów zrzutu ścieków przemysłowych.

137 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

14. Opracowanie i sukcesywne wdrażanie programów ochrony wód powierzchniowych w układzie zlewniowym rzek.

15. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszczeń obszarowych (pozostałości chemicznych środków ochrony roślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodzących z działalności rolniczej.

16. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz kształtowanie pasów roślinności wzdłuż cieków wodnych.

4.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna

Rzeki płynące przez teren powiatu nowotarskiego mają charakter rzek górskich i w związku z tym wezbrania i powodzie występują tutaj często, a średnio co 10 lat przybierają rozmiary klęski żywiołowej. Żadna z tych rzek nie posiada pełnego systemu ochrony przeciwpowodziowej.

W ochronie przeciwpowodziowej bardzo ważne jest wprowadzenie kompleksowego systemu ochrony przed powodzią oraz systemu zbiorników retencji wodnej. Ze względu na potencjalne znaczne zagrożenie powodziowe na terenie powiatu nowotarskiego, istotne jest podjęcie jak najszybszych działań zmierzających do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Zwiększenie roli przeciwpowodziowej Zespołu Zbiorników Wodnych Niedzica - Sromowce

2. Kontrola swobodnego przepływu i udrożnienie koryt rzek i potoków.

3. Budowa małych i średnich zbiorników retencyjnych.

4. Zwiększenie naturalnej retencji zlewni - prowadzenie zalesień i ograniczenie wyrębów lasów,

138 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

5. Rekonstrukcja i nadbudowa istniejących budowli ochronnych,

6. Uporządkowanie i ograniczenie systemów melioracyjnych,

7. Wyznaczenie terenów zalewowych i wyłączenie ich z zabudowy,

Wszystkie te działania stanowić będą zagrożenie dla naturalnych biocenoz w dolinach rzek. Projekty inwestycji przeciwpowodziowych winny być przeanalizowane pod kątem poszanowania wymogów ochrony środowiska i ochrony krajobrazu. W przypadku wystąpienia konfliktów preferowane winny być warianty rozwiązań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na środowisko.

Uwarunkowania prawne

Główną regulacją prawną odnoszącą się do zagadnień gospodarki wodnej jest ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 (Dz. U. z 2001 r, Nr 115 poz. 1229). Podstawowymi aktami wspomagającymi są Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) oraz ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (Dz. U. z 2001 Nr 72 poz. 747). Dodatkowe regulacje w zakresie ochrony wód znajdują się w przepisach wykonawczych do wymienionych ustaw. Najważniejsze z nich to: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury, w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody (Dz. U. 2002 Nr 8 poz. 79); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie warunków, jakie należy spełniać przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2002 Nr 212 poz. 1799); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz częstotliwości pobierania próbek wody, metodyk referencyjnych analiz i sposobu oceny, czy wody odpowiadają wymaganym warunkom (Dz. U. 2002 Nr.204 poz. 1727); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2002 Nr 241 poz. 2093, Dz. U. 2003 Nr 4 poz. 44);

139 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi (Dz. U. 2001 Nr 146 poz. 1640); Rozporządzenie Ministra Zdrowia, w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej i (Dz. U. 2000 Nr 82 poz. 937);

4.6. Ochrona powierzchni ziemi

Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości.

Uwzględniając założenia ochrony powierzchni ziemi określono cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

 Gleby użytkowane rolniczo  Zasoby kopalin

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 4.6.1. Gleby użytkowane rolniczo

Biorąc pod uwagę, klasyfikację bonitacyjną gleb na terenie powiatu nowotarskiego, ich odczyn pH i stan zanieczyszczenia należy dążyć do racjonalnego wykorzystania tych gleb oraz zapewnienia im właściwej ochrony.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Zapobieganie zanieczyszczeniu gleb środkami ochrony roślin oraz na skutek działalności przemysłu.

2. Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatności rolniczej).

3. Dostosowanie do naturalnego biologicznego potencjału gleb i intensywności produkcji.

4. Podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu.

140 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

5. Ochrona i wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną.

6. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu.

7. Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej. 8. Rekultywacja terenów zdegradowanych.

9. Ograniczenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza i wody, rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych.

4.6.2. Surowce mineralne

W zakresie zagadnień zasobów kopalin, ważna jest ochrona obszarów perspektywicznych i ochrona złóż udokumentowanych. Najistotniejsze znaczenie dla powiatu nowotarskiego mają zasoby surowców kruszywa naturalnego oraz wody mineralne. Ochrona złóż kopalin realizowana będzie w celu prowadzenia racjonalnej gospodarki i najpełniejszego wykorzystania eksploatowanych złóż. W tym celu pomocnym będzie stworzenie niezbędnego systemu informatycznego. Będzie on narzędziem inwentaryzacyjnym i przetwarzającym na bieżąco dane o złożach, generowane przez ich użytkowników, np. rozliczenia i aktualizacja zasobów, weryfikacja bilansowa w/g obowiązujących kryteriów, itp. System ułatwi także opracowanie, realizację i monitoring programu zmierzającego do racjonalizacji gospodarki zasobami złóż. Perspektywy poszerzenia zasobów kruszyw naturalnych wiążą się prawie wyłącznie z dolinami głównych rzek, a przede wszystkim Dunajca. W dolinach rzek występuje większość złóż kruszywa naturalnego na terenie powiatu, a obszary te są jedynymi terenami perspektywicznymi dla pozyskiwania tych surowców. Z tego powodu należy dążyć do objęcia tych terenów ochroną.

Na terenie powiatu nowotarskiego znajdują się cenne zasoby wód mineralnych, które są podstawą rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Głównym zadaniem w zakresie ich ochrony będzie ustanowienie bądź weryfikacja stref ochronnych oraz ich uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego. Konieczne jest również umieszczenie w tych planach rezerwy terenów pod przyszłą zabudowę uzdrowiskową.

Zapewnienie właściwej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych jest konieczne, ze względu na ochronę walorów krajobrazowych i przyrodniczych terenów zdegradowanych.

141 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Szczególną uwagę poświęcać się będzie właściwej rekultywacji złóż eksploatowanych w dolinach rzek. Obowiązek rekultywacji spoczywa na użytkowniku złoża. Tam, gdzie jest to możliwe, preferować się będzie wodno - leśny kierunek rekultywacji z przeznaczaniem na cele rekreacyjne.

Uwarunkowania prawne

Zagadnienia prawne z zakresy ochrony powierzchni ziemi, regulują przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 1994 r Nr 27, poz. 96 z późn. zm. – ustawa z dnia 27 lipca o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze Dz. U. 2001 Nr 110, poz. 1190), ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1994 r Nr 89, poz. 415 z późn. zm.) oraz ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78 z późn. zm.). Do najważniejszych przepisów wykonawczych należą: Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie określenia standardów jakości gleby (Dz. U. 2002 Nr 165 poz. 1359); Rozporządzenie Rady Ministrów, w sprawie określenia organów właściwych w zakresie administracji geologicznej i nadzoru górniczego ( Dz. U. 1998 Nr 162 poz. 1144).

4.7. Gospodarka odpadami

Ochrona środowiska przed odpadami powinna być traktowana priorytetowo ponieważ odpady stanowią źródło zanieczyszczenia wszystkich elementów środowiska. Tak też została potraktowana w niniejszym Programie. Powiatowy Plan Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2011 wraz z prognozą do roku 2015 stanowi integralną część Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego.

Uporządkowanie gospodarki odpadami w powiecie nowotarskim ukierunkowane jest na wprowadzenie:

 sprawnego systemu odbioru, przetwarzania i składowania odpadów,  minimalizację wytwarzania odpadów  zwiększenie stopnia powtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie odpadów.

Pomimo odrębnego omówienia zagadnień związanych z gospodarką odpadami – harmonogramie realizacji Programu ( część 4.9. niniejszego Rozdziału) zamieszczono

142 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

zadania związane z gospodarką odpadami zgłoszone przez poszczególne urzędu gmin oraz jednostki zajmujące się problematyką gospodarki odpadami.

4.8. Zasoby przyrodnicze

Ochrona zasobów przyrody ma prowadzić do zachowania istniejącego jej stanu (różnorodności gatunkowej) oraz stwarzania warunków do jak najlepszego rozwoju.

Uwzględniając konieczność ochrony zasobów przyrody określono cel ekologiczny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności oraz odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

 Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych  Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym  Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt  Ochrona lasów  Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych

Rozwój gospodarczy powiatu pociąga za sobą niebezpieczeństwo degradacji obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, z tego względu ważne jest połączenie systemu rozwoju obszarów cennych przyrodniczo z rozwojem społeczno gospodarczym.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Opracowanie planów ochrony obszarów chronionych na terenie powiatu.

2. Wspieranie gmin w ustanawianiu użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo - krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu.

3. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych.

143 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

4. Przygotowanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych parków oraz pomników przyrody.

5. Powiązanie przestrzenne prawnych form i działań ochrony przyrody z sąsiadującymi powiatami .

6. Tworzenie nowych obszarów chronionych zgodnie z koncepcją sieci ekologicznej NATURA 2000.

4.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym

Ze względu na gęstnienie sieci infrastruktury w krajobrazie oraz potencjalny rozwój gospodarczy, należy zadbać o uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania poszczególnych gmin powiatu, wniosków wynikających z istniejącej lub planowanej lokalizacji terenów chronionych wraz z ich otulinami (rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu).

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do terenów wyjątkowo cennych przyrodniczo.

2. Przestrzeganie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem.

3. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach chronionych.

4.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt

Celem ochrony gatunkowej jest zabezpieczenie dziko występujących gatunków zwierząt szczególnie rzadkich i zagrożonych wyginięciem oraz zachowanie różnorodności gatunkowej.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Opracowania planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone.

2. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które należy wyłączyć np. z zalesiania.

144 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

3. Określenie potrzeb w zakresie reintrodukcji roślin i zwierząt.

4.8.4. Ochrona lasów

Istniejące na terenie powiatu duże obszary leśne wymuszają podjęcie zdecydowanych działań ochronnych istniejących zasobów w celu zachowania ich funkcji (przyrodniczej, społecznej i gospodarczej).

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Prowadzenie stałego monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby, szkodniki).

2. Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów.

3. Zalesianie leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie użytków rolnych.

4. Stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków będących ich własnością.

5. Szkolenie prywatnych właścicieli lasów na temat prawidłowych zasad gospodarki leśnej.

6. Rozwój roli ochronnej i buforowej lasów.

4.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody

Powiat nowotarski ma sprzyjające warunki do rozwoju turystyki i agroturystyki, co może stanowić potencjalne zagrożenie dla terenów przyrodniczych. Kolejnym zagrożeniem jest gospodarka rolna w pobliżu terenów cennych przyrodniczo oraz intensywna zabudowa mieszkaniowa o nieuregulowanej gospodarce ściekowej oraz odpadowej. Z tego względu ważnym zadaniem będzie wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Promowanie zachowań związanych z codziennym bytowaniem mieszkańców a zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody.

145 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

2. Rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej.

3. Rozwój przyrodniczych ścieżek dydaktycznych.

Uwarunkowania prawne

Podstawowe regulacje prawne z zakresu zasobów przyrodniczych zawarte są w takich aktach jak, ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 1991 r, Nr 114, poz. 492 z późn zm.), ustawa o lasach (Dz. U. z 1991 r. Nr 101, poz. 444 z późn. zm.) , Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), Prawo łowieckie (Dz. U. z 1995 r. Nr 147, poz. 713 z późn. zm. – ustawa z dnia 26 lipca 2001 r o zmianie ustawy prawo łowieckie Dz. U. 2001 Nr 125 poz. 1366), ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. z 2001 r, Nr 73, poz. 764) oraz ustawa o ochronie gatunków rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 Nr 16, poz. 78). Najważniejsze przepisy wykonawcze do wymienionych ustawa to: Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie rodzajów i zakresu opracowań ekofizjograficznych (Dz. U. 2002 Nr 155 poz. 1298); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. 2001 Nr 92 poz. 1029); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie zasad współdziałania Lasów Państwowych ze starostami w zakresie sporządzania planów zalesiania i uproszczonych planów urządzenia lasu, szkoleń, nadzoru nad wykonywaniem prac zalesieniowych oraz dostarczania sadzonek (Dz. U. 2002 Nr 12 poz. 121); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu (Dz. U. 2002 Nr 99 poz. 905); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie rocznych planów łowieckich i wieloletnich łowieckich planów hodowlanych (Dz. U. 2002 Nr 194 poz. 1640); Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad przekazywania w zarząd obwodów łowieckich wyłączonych z wydzierżawiania (Dz. U. 2002 Nr 219 poz. 1842); Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych oraz określenia okresów polowań na te zwierzęta (Dz. U. 2001 Nr 43 poz. 488).

146 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

4.9. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych Wyznaczone cele ekologiczne i kierunki działań, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska na terenie powiatu nowotarskiego, stanowią podstawę dla realizacji konkretnych zadań na przestrzeni kilkunastu lat. Są to między innymi: edukacja ekologiczna oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju; wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska; wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła; realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej; urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków; realizacja przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami; wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom; profilaktyka zdrowotna dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska; wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii; wspieranie ekologicznych form transportu; działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi położonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody. Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na terenie powiatu, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji (dziedzina ochrony środowiska), które przekazane zostały przez Urzędy Gmin wchodzące w skład powiatu, instytucje obligatoryjnie zajmujące się ochroną środowiska na obszarze powiatu oraz przez najważniejsze podmioty gospodarcze zlokalizowane na terenie powiatu nowotarskiego. Z uwagi na szeroki zakres przedsięwzięć koniecznych do osiągnięcia wyznaczonych celów z pośród wszystkich zadań ekologicznych wybrano kilka, które należy realizować w pierwszej kolejności. Ich zestawienie stanowi krótkoterminowy harmonogram - plan operacyjno - realizacyjny Programu Ochrony Środowiska na lata 2004-2007 (Tabela 4.9.). Część pozostałych zadań ekologicznych będzie realizowane w okresie długoterminowym w ramach długoterminowego harmonogramu – planu operacyjnego Programu Ochrony Środowiska na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015. (Tabela 4.10.). W obu harmonogramach - poszczególnym celom strategicznym i ich kierunkom działań przyporządkowano konkretne zadania priorytetowe z określeniem czasu ich realizacji i instytucje, które powinny je realizować lub współrealizować. Z uwagi na specyfikę niektórych zadań np. edukacja ekologiczna, czy zadania kontrolne będą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko i długoterminowego. Pozostałe zadania ekologiczne nie ujęte w żadnym z harmonogramów, a zamieszczone w części opisowej dotyczącej polityki ekologicznej, stanowią dla powiatu dodatkową bazę możliwości realizacyjnych w ramach opracowanego Programu Ochrony Środowiska. Ich ewentualne wprowadzenie do harmonogramu może nastąpić na etapie przewidzianym Prawem Ochrony Środowiska (art. 14 ust. 2), po czteroletniej weryfikacji polityki ekologicznej państwa. Bowiem w takim samym cyklu założono przyjmowanie kolejnych etapów realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego.

147 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.9. Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania Racjonalizacja Racjonalizacja 1. Realizacja planów racjonalnego gospodarowania Zadanie Urzędy Gmin Starostwo Środki własne zużycia energii, użytkowania wody wodą (np. uszczelnienie sieci ,wprowadzanie ciągłe Zakłady przemysłowe Powiatowe jednostek surowców i zamkniętych obiegów wody); realizujących, materiałów oraz kredyty wzrost udziału zasobów 1.1. Doszczelnienie sieci wodociągowej na terenie 2005-2007 Urząd Miasta Nowy Środki własne, odnawialnych Miasta Nowy Targ Targ środki UE, dotacje, kredyty Zmniejszenie 2. Wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki materiałochłonności i przedsięwzięć proekologicznych (ulgi podatkowe, ciągłe Starostwo Powiatowe Powiatowe jednostek odpadowości produkcji możliwość współfinansowania); realizujących, dotacje Zmniejszenie 3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w Zadanie Zakłady Starostwo Środki własne energochłonności systemach przesyłowych oraz prowadzenie ciągłe dostarczające ciepło, Powiatowe jednostek gospodarki i wzrost odzysku ciepła Podmioty realizujących, wykorzystania energii gospodarcze kredyty, dotacje ze źródeł 3.1. Termomodernizacja, bądź remont i docieplenie: Urząd Miasta Nowy Środki własne, odnawialnych – szkół podstawowych nr 2,4,5 i 11 2004 –2006 Targ dotacje, kredyty – przedszkola nr 4 – gimnazjum nr 2 w mieście Nowy Targ 3.2. Termomodernizacja Szkoły Podstawowej w 2004-2007 Urząd Gminy Łapsze Środki własne, Łapszach Wyżnych – Gmina Łapsze Niżne Niżne środki UE, dotacje, kredyty 3.3. Termomodernizacja, bądź remont i docieplenie: 2005-2006 Urząd Gminy Środki własne , – Szkoły Podstawowej oraz gimnazjum w Gminie Spytkowice środki UE Spytkowice 4. Poprawa parametrów energetycznych budynków Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne (wymiana okien i ocieplenie budynków) – przede ciągłe Właściciele mieszkań, Powiatowe jednostek wszystkim budynki użyteczności publicznej; Zarządcy budynków realizujących, 5. Rozpowszechnienie stosowania indywidualnych Zadanie Właściciele mieszkań, Starostwo Środki własne liczników ciepła (budynki komunalne); ciągłe Zarządcy budynków Powiatowe jednostek realizujących, 6. Podjęcie działań promocyjnych i doradztwa Zadanie Starostwo Starostwo Środki własne związanego z wdrażaniem pozyskiwania energii ciągłe Powiatowe, Powiatowe, jednostek ze źródeł odnawialnych; Urzędy gmin realizujących,

148 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania 6.1. Budowa elektrowni wodnej w miejscowości 2004-2007 Urząd Gminy Nowy Środki własne, Łopuszna –gmina Nowy Targ Targ dotacje, kredyty Zapewnienie Ograniczenie emisji do 1. Uzyskanie pozwoleń emisyjnych przez zakłady do 2006 Zakłady przemysłowe Starostwo Środki własne wysokiej jakości powietrza w przemysłowe (od których decyzje są wymagane) Powiatowe jednostek powietrza, energetyce i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi realizujących (redukcja emisji przemyśle pyłów i gazów 2. Spalanie węgla lepszej jakości lub zamiana Zadanie Właściciele mieszkań, Starostwo Środki własne niszczących nośnika na bardziej ekologiczny; ciągłe Zarządcy budynków Powiatowe jednostek warstwę realizujących ozonową) 3. Modernizacja układów technologicznych oraz Zadanie Zakłady przemysłowe Starostwo Środki własne montaż urządzeń ograniczających emisję (w takich ciągłe Powiatowe jednostek przypadkach istnieje możliwość wspólnego realizujących, ubiegania się Urzędów wraz z zakładami o środki dotacje, kredyty finansowe np. z eko – konwersji zadłużenia); Ograniczenie emisji w 4. Zamiana węgla na alternatywne nośniki ciepła 2004-2007 Właściciele obiektów Starostwo Środki własne sektorze (gaz, brykiet drzewny, pelety drzewne, biomasa) – Powiatowe jednostki mieszkalnictwa modernizacja kotłowni węglowych w obiektach realizującej, użyteczności publicznej; kredyty, dotacje 4.1. Wymiana instalacji chłodzenia, CO, przyłączy, 2004-2006 Urząd Miasta Nowy Środki własne stolarki okiennej w obiektach Miejskiej Hali Targ środki, UE, Lodowej oraz przebudowa kotłowni w Hali Gorce dotacje, kredyty w Nowym Targu 4.1.Wymiana kotłowni węglowych na ekologiczną w 2004-2007 Urząd Gminy Łapsze Środki własne Szkole Podstawowej w Łapszach Wyżnych – Niżne środki, UE, Gmina Łapsze Niżne dotacje, kredyty 4.2. Wymiana kotłowni węglowych na ekologiczne: 2004-2007 Urząd Gminy Środki własne – w szkołach podstawowych w: Krościenku n/D, i dalej Krościenko środki, UE, Grywałdzie, Krośnicy; n/Dunajcem dotacje, kredyty – obiektach infrastruktury publicznej (ZOZ Krościenko, Urząd Gminy) 4.3. Zmiana technologii kotłowni z węglowych na 2004-2007 Urząd Gminy Nowy Środki własne olejowe w szkołach na terenie Gminy Nowy Targ i dalej Targ środki, UE, dotacje, kredyty

149 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania 4.4. Doprowadzenie gazu oraz wymiana kotłowni 2004–2007 Starostwo Powiatowe Środki własne węglowej na ekologiczną (gazową) w Szpitalu środki, UE, Jana Pawła II w Nowym Targu dotacje, kredyty 4.5. Gazyfikacja wsi Podsarnie i Harkabuz na terenie 2004-2007 Urząd Gminy Raba Środki własne Gminy Raba Wyżna i dalej Wyżna środki, UE, dotacje, kredyty 4.6. Kontynuacja gazyfikacji Gminy Czarny Dunajec , 2004-2007 Urząd Gminy Czarny Środki własne poprzez rozbudowę istniejącego systemu, w i dalej Dunajec środki, UE, oparciu o istniejący program gazyfikacji dotacje, kredyty Zapewnienie 5. Wsparcie finansowe dla mieszkańców Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne wysokiej jakości zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ciągłe Właściciele obiektów Powiatowe jednostek powietrza, ekologiczne; realizujących (redukcja emisji oraz dotacje i pyłów i gazów niszczących ulgi warstwę 6. Prowadzenie systematycznych akcji edukacji Zadanie Starostwo Powiatowe Starostwo Środki własne ozonową) ekologicznej na temat oszczędności energii ciągłe Urzędy Gmin, Szkoły, Powiatowe jednostek - ciąg dalszy cieplnej i elektrycznej oraz stosowania Pozarządowe realizujących, proekologicznych nośników energii, szkodliwości organizacje dotacje spalania materiałów odpadowych w kotłowniach ekologiczne domowych; Ograniczenie emisji 7. Usprawnienie systemu komunikacyjnego (poprawa Zadanie GDDKiA, WZD, PZD, Starostwo Środki własne zanieczyszczeń nawierzchni i warunków bezpieczeństwa ruchu, ciągłe Starostwo Powiatowe, Powiatowe jednostek komunikacyjnych modernizacja i rozbudowa dróg) Urzędy Gmin, realizujących

8. Wspieranie rozwój ruchu rowerowego poprzez Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne likwidację barier technicznych oraz tworzenie ciągłe Pozarządowe Powiatowe jednostek ścieżek rowerowych; organizacje realizujących, ekologiczne, dotacje

150 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania Zminimalizowan Ochrona przed 1. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż Zadanie Właściciele i zarządcy Starostwo Środki własne ie uciążliwego hałasem głównych szlaków komunikacyjnych ciągłe obiektów Powiatowe jednostek hałasu w komunikacyjnym przechodzących przez teren powiatu; (Generalna Dyrekcja realizujących, środowisku Dróg Krajowych i Autostrad, Wojewódzki Zarząd Dróg, Powiatowy Zarząd Dróg) oraz Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin, WIOŚ 2. Wspieranie inwestycji ograniczających ujemny Zadanie Właściciele i zarządcy Starostwo Środki własne wpływ hałasu, mianowicie: budowy ekranów ciągłe obiektów Powiatowe jednostek akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni realizujących, ochronnej, a także izolacji budynków (np. wymiana okien); 3. Sporządzenie map akustycznych dla dróg i linii 2007 Właściciele i zarządcy Starostwo Środki własne kolejowych, dla których eksploatacja może obiektów Powiatowe jednostek powodować przekroczenia dopuszczalnych realizujących, poziomów hałasu w środowisku. Ochrona przed 4. Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych Zadanie WIOŚ Starostwo Środki własne hałasem (zwłaszcza zlokalizowanych w pobliżu zabudowy ciągłe Powiatowe jednostek przemysłowym mieszkalnej); realizujących, Ochrona Inwentaryzacja źródeł 1. Prowadzenie rejestru urządzeń będących źródłem Zadanie Starostwo Powiatowe Starostwo mieszkańców promieniowania promieniowania elektromagnetycznego ciągłe Urzędy Gmin Powiatowe przed elektromagnetycznego promieniowa- Preferowanie 2. Współpraca z zakładami energetycznymi w Zadanie Zakłady Energetyczne Starostwo niem elektroma- gnety-cznym niskokonfliktowych dziedzinie ochrony mieszkańców przed ciągłe Starostwo Powiatowe Powiatowe lokalizacji źródeł oddziaływaniem promieniowania Urzędy Gmin promieniowania elektromagnetycznego; elektromagnetycznego

151 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania Zapewnienie Zarządzanie zasobami 1. Wdrożenie systemu zarządzania zasobami Zadanie Jednostki zajmujące Starostwo Środki własne wystarczającej wodnymi i ochrona wodnymi; ciągłe się ochroną wód i Powiatowe jednostek ilości wody o wód gospodarką wodną realizujących, odpowiedniej 2. Opracowanie koncepcji gospodarki wodno – 2004-2006 Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne jakości użytkowej, ściekowej na terenach gmin powiatu, będących Powiatowe jednostek racjonalizacja podstawą do podejmowania dalszych realizujących, zużycia wody przedsięwzięć w tym zakresie (dla gmin, które nie dotacje, kredyty oraz ochrona posiadają w/w opracowań); przed powodzią 3. Budowa, rozbudowa i modernizacja urządzeń Zadanie Urzędy Gmin Starostwo Środki własne zaopatrzenia w wodę ciągłe Powiatowe jednostek realizujących, środki UE, dotacje, kredyty 3.1. Miasto Nowy Targ Środki własne - Rozbudowa ujęć wody ze studni głębinowych 2004 jednostki - Budowa wodociągu NZPS – ul. Szaflarska 2004 Urząd Miasta Nowy realizującej, - Budowa wodociągu – ul. Bulwarowa 2004 Targ środki UE, - Budowa wodociągu w ulicy Kokoszków – powyżej 2004 dotacje, kredyty Szkoły Rolniczej. 3.2. Miasto Szczawnica: Środki własne - Budowa ujęcia wody pitnej w Czarnej Wodzie 2004-2006 Urząd Miasta jednostki wraz z siecią rozdzielczą dla mieszkańców Szczawnica realizującej, Jaworek i Szlachtowej środki UE, dotacje, kredyty 3.3. Miasto i Gmina Rabka 2004-2007 Urząd Miasta i Gminy Środki własne - Budowa sieci wodociągowej na obszarze nie Rabka jednostki objętym system wodociągów (20% obszaru realizującej, gminy) środki UE, dotacje, kredyty

152 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania 3.4. Gmina Czarny Dunajec Środki własne - Wymiana rur azbestowych w sieci wodociągowej jednostki miejscowości Czarny Dunajec Urząd Gminy Czarny realizującej, - Uregulowanie stanu prawnego istniejących ujęć 2004-2007 Dunajec środki UE, wody i sieci wodociągowych należących do i dalej dotacje, kredyty Spółek Wodnych - Opracowanie i wdrożenie programu budowy systemów zaopatrzenia w wodę dla poszczególnych wsi na terenie gminy 3.5. Gmina Lipnica Wielka 2004-2007 Urząd Gminy Lipnica Środki własne - Budowa ujęcia wody i wodociągu dla Wielka jednostki miejscowości Lipnica Wielka realizującej, środki UE, dotacje, kredyty 3.6. Gmina Krościenko n/Dunajcem 2004-2006 Urząd Gminy Środki własne - Budowa ujęcia wody pitnej oraz wodociągu Krościenko jednostki wiejskiego dla sołectwa Hałuszowa oraz Krośnica, n/Dunajcem realizującej, w tym osiedla romskiego. środki UE, dotacje, kredyty 3.7.Gmina Łapsze Niżne 2004-2007 Urząd Gminy Łapsze Środki własne - Budowa sieci wodociągowej dla miejscowości Niżne jednostki Niedzica i Falsztyn realizującej, środki UE, dotacje, kredyty 3.8. Gmina Nowy Targ 2004-2007 Urząd Gminy Nowy Środki własne - Rozbudowa wodociągu na terenie gminy Targ jednostki realizującej, środki UE, dotacje, kredyty

153 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania 3.9. Gmina Raba Wyżna Urząd Gminy Raba Środki własne - Budowa ujęcia wody na rzece Raba oraz stacji Wyżna jednostki uzdatniania wody dla wsi: Raba Wyżna, Rokiciny realizującej, Podhalańskie, Skawa; 2004-2007 środki UE, - Budowa ujęcia wody na rzece Skawa dla wsi i dalej dotacje, kredyty Skawa; - Wykonanie odwiertu dla wód podziemnych dla wsi Podsarnie i Harkabuz 3.10. Gmina Spytkowice 2004-2007 Urząd Gminy Środki własne - Budowa sieci wodociągowej z przyłączami dla i dalej Spytkowice jednostki poszczególnych wsi gminy (54km) realizującej, środki UE, dotacje, kredyty 4. Zintensyfikowanie budowy, rozbudowy i 2004-2007 Urzędy Gmin Środki własne modernizacji oczyszczalni ścieków oraz jednostek rozbudowy i modernizacji sieci kanalizacji realizujących, sanitarnej i deszczowej na terenie powiatu środki UE, dotacje, kredyty 4.1. Urząd Miasta Nowy Targ Środki własne - Wykonanie kanału sanitarnego w ul. Pod 2004 jednostek Brzegiem realizujących, - Wykonanie kanału sanitarnego w sięgaczach Boh. 2005 środki UE, Tobruku; Urząd Miasta dotacje, kredyty - Wykonanie kanalizacji sanitarnej w oś. Niwa – 2005-2007 Nowy Targ etap I oraz w Klikuszówka; 2006-2007 - Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ściekow; 2006-2007 2007 - Budowa kanalizacji sanitarnych w os. Zadział, i nast. Robów, Szuflów, Oleksówki, Gazdy; - Doszczelnienie kanalizacji sanitarnej z wymianą przykanalików.

154 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania 4.2. Miasto Szczawnica 2004-2006 Urząd Gminy Środki własne - Rozbudowa istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej Szczawnica jednostek na długości 19,0 km realizujących, środki UE, dotacje, kredyty 4.3. Miasto i Gmina Rabka Urząd Miasta i Gminy Środki własne - Budowa sieci kanalizacji na nie skanalizowanym 2004-2007 Rabka jednostek obszarze gminy (20% obszaru gminy) realizujących, - Modernizacja istniejącej sieci kanalizacyjnej na środki UE, terenie gminy (ok. 50% obszaru); dotacje, kredyty 4.4. Gmina Czarny Dunajec Zadanie Urząd Gminy Czarny Środki - Współfinansowanie przydomowych ciągłe Dunajec GFOŚiGW indywidualnych oczyszczalni ścieków 4.5. Gmina Czorsztyn 2004-2007 Urząd Gminy Środki własne - Budowa oczyszczalni ścieków i systemów Czorsztyn jednostek kanalizacyjnych dla miejscowości Sromowce realizujących, Niżne, Huba środki UE, dotacje, kredyty 4.6. Gmina Jabłonka Środki własne - Rozbudowa oczyszczalni ścieków oraz budowa 2004-2005 jednostek kanalizacji sanitarnej – II etap we wsi Jabłonka; 2004 realizujących, - Budowa kanalizacji sanitarnej we wsiach Zubrzyca środki UE, Górna i Zubrzyca Dolna – etap III d; 2005-2006 dotacje, kredyty - Budowa kanalizacji sanitarnej we wsi Lipnica Mała 2006-2007 – II etap; 2006-2007 Urząd Gminy Jabłonka - Budowa kanalizacji samnitarnej we wsi Jabłonka – 2007 Matonogi; - Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji we wsi 2007 Podwilk; - Rozpoczęcie budowy oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej we wsi Orawka - Budowa kanalizacji sanitarnej we wsi Lipnica Mała – etapy następne

155 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania 4.7. Gmina Lipnica Wielka Urząd Gminy Lipnica Środki własne - Budowa kanalizacji sanitarnej (zakończenie I 2004-2007 Wielka jednostek etapu i rozpoczęcie etapu II); 2004-2006 realizujących, - Rozbudowa technologiczna oczyszczalni ścieków 2004-2007 środki UE, w Lipnicy Wielkiej; dotacje, kredyty - Budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków – etap III 4.8. Gmina Ochotnica Dolna 2004-2007 Urząd Gminy Środki własne - Budowa kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Ochotnica Dolna jednostek realizujących, środki UE, dotacje, kredyty 4.9. Gmina Krościenko n/Dunajcem 2004-2007 Urząd Gminy Środki własne - Budowa sieci kanalizacyjnej na terenie całej gminy Krościenko jednostek n/Dunajcem realizujących, środki UE, dotacje, kredyty 4.10. Gmina Łapsze Niżne Urząd Gminy Łapsze Środki własne - Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków Niżne jednostek w Niedzicy; realizujących, - Rozbudowa kanalizacji sanitarnej w 2004-2007 środki UE, miejscowościach: Łapsze Niżne, Kacwin, Łapsze dotacje, kredyty Wyżne, Trybsz, Niedzica-Zamek; - Budowa oczyszczalni ścieków lub przepompowni oraz kanalizacji w miejscowości Falsztyn - Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Łapszanka 4.11. Gmina Nowy Targ Urząd Gminy Nowy Program ISPA - Budowa oczyszczalni ścieków w miejscowości 2004-2007 Targ Lasek – Trute; - Rozbudowa kanalizacji sanitarnej na terenie gminy

156 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania 4.12. Gmina Raba Wyżna Urząd Gminy Raba Środki własne - Budowa oczyszczalni ścieków Rokiciny oraz Wyżna jednostek kanalizacji ścieków w Rabie Wyżnej i Rokicinach realizujących, Podhalańskich; środki UE, - Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji w 2004-2007 dotacje, kredyty miejscowości Skawa; - Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji w Sieniawie – Bielance; - Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji dla os. Bukowina; - Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji dla miejscowości Podsarnie i Harkabuz. 4.13. Gmina Spytkowice Urząd Gminy Środki własne - Rozbudowa kanalizacji sanitarnej – etap I; 2004 Spytkowice jednostek - Kontunuacja budowy kanalizacji sanitarnej – etap 2005-2007 realizujących, II - VI środki UE, dotacje, kredyty Ochrona 1. Inwentaryzacja, odbudowa i regulacja oraz Zadanie ODGW Starostwo Środki własne przeciwpowodziowa i prawidłowa eksploatacja systemów melioracji; ciągłe Powiatowe jednostek mała retencja realizujących, 2. Wykonanie powiatowego planu operacyjnego 2007 Starostwo Powiatowe Starostwo Środki własne ochrony przed powodzią (dla terenów Powiatowe jednostek zagrożonych zalaniem); realizujących 3. Przeprowadzenie działań formalno - prawnych Zadanie Urzędy Gmin Starostwo Środki własne jeżeli w istniejących planach i studiach ciągłe Powiatowe jednostek dotyczących zagospodarowania przestrzennego realizujących, nie zostały objęte ochroną tereny zalewowe (przede wszystkim w dolinach rzek Dunajec, Białka, Raba, Skawa).

157 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania Ochrona Gleby użytkowane 1. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej Zadanie ODR, Starostwo Środki własne powierzchni rolniczo erozji i pogarszaniu się jakości gleb; ciągłe Urzędy Gmin, Powiatowe jednostek ziemi i gleb Właściciele gruntów realizujących, przed 2. Podjęcie działań zmniejszających poziom Zadanie ODR, Starostwo Środki własne degradacją zakwaszenia gleb; ciągłe Właściciele gruntów Powiatowe jednostek realizujących, dotacje 3. Założenie i prowadzenie rejestru terenów, na Zadanie Starostwo Powiatowe, Starostwo których stwierdzono przekroczenie standardów ciągłe Urzędy Gmin Powiatowe -* jakości gleb lub ziemi; Zasoby kopalin 4. Bieżąca rekultywacja terenów Zadanie Eksploatatorzy Starostwo Środki własne poeksploatacyjnych; ciągłe zasobów Powiatowe jednostek Urzędy Gmin realizujących, 5. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz Zadanie Urzędy Gmin Starostwo planach zagospodarowania przestrzennego (jeżeli ciągłe Powiatowe obecnie nie są uwzględnione) obszarów złóż i -* objęcie ich ochronom. Cel

strategiczny Zachowanie Ochrona i rozwój 1. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków i Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne walorów i systemu obszarów pomników przyrody; ciągłe Dyrekcje Parków Powiatowe jednostek zasobów chronionych Narodowych i Parków realizujących, przyrodniczych Krajobrazowych z Integracja aspektów 2. Przestrzeganie procedur lokalizacyjnych Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo uwzględnieniem * Georóżnorodno ekologicznych z chroniących tereny cenne przyrodniczo przed ciągłe Starostwo Powiatowe, Powiatowe - ści i planowaniem przeinwestowaniem; bioróżnorodnoś przestrzennym ci w tym wzrost Ochrona gatunkowa 3. Opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków 2005 Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne lesistości roślin i zwierząt zagrożonych; Nadleśnictwa, Powiatowe jednostek powiatu Pozarządowe realizujących, organizacje dotacje ekologiczne Ochrona lasów 4. Stały monitoring środowiska leśnego w celu Zadanie Nadleśnictwa Starostwo Środki własne przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby ciągłe Powiatowe jednostek szkodniki) realizujących, dotacje

158 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

T a b e l a 4.9. – Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel Lata Jednostka Jednostka Źródła Kierunek działania Zadanie priorytetowe strategiczny realizacji Realizacyjna Koordynacyjna finansowania 5. Przestrzeganie postanowień zawartych w Zadanie Starostwo Powiatowe, Starostwo Środki własne inwentaryzacji lub planach urządzania lasów nie ciągłe Nadleśnictwa, Powiatowe jednostek będących własnością Skarbu Państwa, realizujących, dotacje 6. Pełnienie nadzoru nad lasami nie stanowiącymi Zadanie Starostwo Powiatowe, Starostwo Środki własne własności Skarbu Państwa ciągłe Nadleśnictwa, Powiatowe jednostek realizujących, 7. Nadzorowanie procesu zalesiania równolegle z Zadanie Nadleśnictwa, Starostwo Środki własne działaniami prowadzącymi do zróżnicowania ciągłe Urzędy Gmin, Powiatowe jednostek struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury realizujących, wiekowej drzewostanów; dotacje Edukacja ekologiczna 8. Zaprojektowanie ścieżek dydaktycznych wraz z 2004-2007 Nadleśnictwa, Starostwo Środki własne społeczeństwa w opisem przyrody; Urzędy Gmin, Powiatowe jednostek zakresie ochrony Pozarządowe realizujących, przyrody organizacje dotacje ekologiczne 9. Włączenie w akcję edukacji ekologicznej Zadanie Starostwo Powiatowe, Starostwo proekologicznych organizacji pozarządowych ciągłe Urzędy Gmin, Powiatowe -*

10. Promowanie zachowań proekologicznych we Zadanie Starostwo Powiatowe, Starostwo Środki własne wszystkich dziedzinach życia zgodnie z zasadami ciągłe Urzędy Gmin, Powiatowe jednostek ochrony przyrody: Szkoły realizujących, a. zebrania wiejskie, dotacje b. szkolenia, c. akcja ulotkowa;

159 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015. T a b e l a 4.10. Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna koordynacyjna finansowania Racjonalizacja Racjonalizacja 1. Ograniczanie wykorzystywania wód podziemnych Zadanie Zakłady Starostwo Środki własne zużycia energii, użytkowania wody do celów przemysłowych (poza przemysłem Ciągłe przemysłowe, Powiatowe jednostek surowców i spożywczym i niektórymi specjalnymi działami WIOŚ realizujących, materiałów oraz produkcji); dotacje wzrost udziału zasobów Zmniejszenie 2. Stosowanie bodźców ekonomicznych dla Zadanie Urzędy Gmin Starostwo Środki własne odnawialnych materiałochłonności i przedsięwzięć proekologicznych (ulgi podatkowe, ciągłe Powiatowe jednostek odpadowości produkcji możliwości współfinansowania); realizujących (ulgi podatkowe) Zmniejszenie 3. Poprawa parametrów energetycznych budynków Zadanie Urzędy Gmin Starostwo Środki własne energochłonności – termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i ciągłe Właściciele i Powiatowe jednostek gospodarki i wzrost okiennych o niskim współczynniku przenikalności zarządcy i realizujących, wykorzystania energii cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian – budynków dotacje, kredyty ze źródeł ocieplenie budynków, lokalizacja nowych odnawialnych obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą), kierunkową orientacją stron świata); 4. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła Zadanie Właściciele i Starostwo Środki własne (globalnie) ciągłe zarządcy i Powiatowe jednostek budynków realizujących, dotacje, kredyty 5. Stopniowe zwiększanie udziału energii Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne otrzymanej z surowców odnawialnych w ciągłe Zakłady Powiatowe jednostek całkowitym zużyciu energii; przemysłowe, realizujących, właściciele i dotacje, kredyty zarządcy i budynków 5.1. Miasto Nowy Targ Środki własne, - Doszczelnienie sieci wodociągowej 2008-2015 środki UE, - Kontynuacja termomodernizacji Szkoły dotacje, kredyty Podstawowej nr 5 - Wymiana instalacji elektrycznej i oświetleniowej w Szkole Podstawowej nr 5

160 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. - ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania 5.2. Gmina Czarny Dunajec Urząd Gminy Środki własne, - Wypracowanie koncepcji zagospodarowania 2008-2012 Czarny Dunajec środki UE, istniejącego odwiertu wód geotermalnych na dotacje, kredyty terenie Chochołowa do celów ciepłownictwa 5.3. Gmina Czorsztyn Urząd Gminy Środki własne, - Wprowadzenie alternatywnych źródeł energii w 2008-2012 Czorsztyn środki UE, tym: pompy cieplne, baterie słoneczne, dotacje, kredyty wykorzystanie w ogrzewaniu dotychczasowym spalania produktów „wierzby energetycznej 5.4. Gmina Łapsze Niżne Urząd Gminy Środki własne, - Termomodernizacja Szkoły Podstawowej w 2008 Łapsze Niżne środki UE, Łapszach Wyżnych (kontynuacja) dotacje, kredyty - Termomodernizacja budynków: Gminnego 2008-2012 Ośrodka Kultury w Niedzicy oraz Gminnego Ośrodka Zdrowia w Łapszach Niżnych Zapewnienie Ograniczenie emisji do 1. Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli 2010 Starostwo Starostwo Środki własne wysokiej jakości powietrza w emisji zanieczyszczeń na terenie zakładów Powiatowe, Powiatowe jednostek powietrza, (redukcja energetyce i przemysłowych (w razie przekroczeń Urzędy Gmin, realizujących, emisji pyłów i gazów przemyśle dopuszczalnych stężeń należy spowodować, za WIOŚ dotacje, cieplarnianych i niszczących warstwę pomocą dostępnych środków administracyjnych ozonową) zaprzestania emisji); 2. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół Zadanie Właściciele Starostwo Środki własne dużych emitorów zanieczyszczeń (strefy te ciągłe emitorów – Powiatowe, jednostek powinny być tworzone z gatunków roślinności o zakłady Urzędy Gmin realizujących, dużej odporności na zanieczyszczenia oraz przemysłowe WIOŚ właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane); 3. Spalanie węgla lepszej jakości lub zamiana Zadanie Zakłady Starostwo Środki własne nośnika na bardziej ekologiczny; ciągłe Przemysłowe, Powiatowe, jednostek mieszkańcy Urzędy Gmin realizujących, Ograniczenie emisji w 4. Sukcesywna zamiana węgla na alternatywne Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne sektorze nośniki ciepła (gaz, brykiet drzewny, pelety ciągłe mieszkańcy Powiatowe jednostek mieszkalnictwa drzewne, biomasa); realizujących, dotacje

161 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania 4.1. Gmina Czarny Dunajec 2008 – Urząd Gminy Środki własne, - Kontynuacja gazyfikacji gminy , poprzez 2012 Czarny Dunajec środki UE, rozbudowę istniejącego systemu, w oparciu o dotacje, kredyty istniejący program gazyfikacji 4.2. Gmina Raba Wyżna 2008-2012 Urząd Gminy Środki własne, - Gazyfikacja wsi Harkabuz, Podsarnie - Raba Wyżna środki UE, kontynuacja dotacje, kredyty 5. Centralizacja uciepłowienia prowadząca do Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne likwidacji małych kotłowni; ciągłe Zakłady Powiatowe jednostek ciepłownicze realizujących, dotacje, kredyty 5.1. Gmina Krościenko n/Dunajcem Urząd Gminy Środki własne, - Wymiana kotłowni węglowych na ekologiczne w 2008-2010 Krościenko środki UE, szkołach podstawowych w Krościenku n/D, n/Dunajcem dotacje, kredyty Grywałdzie, Krośnicy oraz innych obiektach infrastruktury publicznej - kontynuacja 5.2. Gmina Łapsze Niżne Urząd Gminy Środki własne, - Wymiana kotłowni z węglowej na ekologiczną w Łapsze Niżne środki UE, budynkach: Gminnego Ośrodka Kultury w 2008-2012 dotacje, kredyty Niedzicy , Gminnego Ośrodka Zdrowia w Łapszach Niżnych oraz Szkoły Podstawowej w Łapszance 1. Wsparcie finansowe dla mieszkańców Zadanie Starostwo Starostwo Środki własne zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ciągłe Powiatowe, Powiatowe jednostek ekologiczne; Urzędy Gmin realizujących (dotacje, ulgi, zwolnienia podatkowe) 2. Prowadzenie systematycznych akcji edukacji Zadanie Starostwo Starostwo Środki własne ekologicznej na temat oszczędności energii ciągłe Powiatowe, Powiatowe jednostek cieplnej i elektrycznej oraz stosowania Urzędy Gmin, realizujących, proekologicznych nośników energii, szkodliwości Szkoły, dotacje spalania materiałów odpadowych w kotłowniach pozarządowe domowych; organizacje ekologiczne

162 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania Ograniczenie emisji 3. Bieżąca modernizacji dróg i ciągów Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne zanieczyszczeń komunikacyjnych; ciągłe WZD, PZD Powiatowe jednostek komunikacyjnych Generalna realizujących, Dyrekcja Dróg dotacje, kredyty Krajowych i Autostrad, 4. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne likwidację barier technicznych oraz tworzenie ciągłe Pozarządowe Powiatowe jednostek ścieżek rowerowych; organizacje realizujących, ekologiczne dotacje, 5. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te ciągłe WZD, PZD, Powiatowe jednostek powinny być komponowane z gatunków o dużej Generalna realizujących, odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie Dyrekcja Dróg pielęgnowane, a ubytki uzupełniane). Krajowych i Autostrad, Zminimalizowanie Ochrona przed 1. Opracowanie programu ograniczenia hałasu na 2013 WIOŚ, Starostwo Środki własne uciążliwego hałasu w hałasem terenie powiatu (dokonanie rozpoznania klimatu Starostwo Powiatowe jednostek środowisku komunikacyjnym akustycznego - sporządzenie map akustycznych - Powiatowe realizujących ze wskazaniem terenów szczególnie narażonych na emisję hałasu); 2. Wspieranie inwestycji ograniczających wpływ Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne hałasu, mianowicie: budowy ekranów ciągłe Wojewódzki Powiatowe jednostek akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni Zarząd Dróg, realizujących, ochronnej, a także izolacji budynków (np. Generalna dotacje, kredyty wymiana okien); Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Powiatowy Zarząd Dróg,

163 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania 3. Stworzenie stałej sieci monitorowania poziomu 2011 Wojewódzki Starostwo Środki własne hałasu wzdłuż głównych szlaków Zarząd Dróg, Powiatowe, jednostek komunikacyjnych przechodzących przez teren Generalna WIOŚ realizujących, powiatu; Dyrekcja Dróg dotacje Krajowych i Autostrad, Powiatowy Zarząd Dróg, WIOŚ 4. Integrowanie planów zagospodarowania Zadanie Urzędy Gmin Starostwo przestrzennego z problemami zagrożenia ciągłe Powiatowe, -* hałasem; Ochrona przed 5. Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych Zadanie WIOŚ Starostwo hałasem (zwłaszcza zlokalizowanych w pobliżu zabudowy ciągłe Powiatowe, -* przemysłowym mieszkalnej) i egzekwowanie warunków decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu; 6. Egzekwowanie na zakładach zmian Zadanie Zakłady Starostwo Środki własne technologicznych w przypadku przekroczeń emisji ciągłe przemysłowe Powiatowe, jednostek hałasu (stosowania obudów, dźwiękochłonnych, WIOŚ realizujących, ekranów oraz tłumików akustycznych); 7. Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół Zadanie Zakłady Starostwo Środki własne zakładów ciągłe przemysłowe Powiatowe, jednostek Urzędy Gmin realizujących, Ochrona Inwentaryzacja źródeł 1. Prowadzenie rejestru urządzeń będących źródłem Zadanie Starostwo Starostwo mieszkańców przed promieniowania promieniowania elektromagnetycznego ciągłe Powiatowe Powiatowe -* promieniowaniem elektromagnetycznego Urzędy Gmin Elektromagnetycznym Preferowanie 2. Współpraca z zakładami energetycznymi w Zadanie Zakłady

niskokonfliktowych dziedzinie ochrony mieszkańców przed ciągłe Energetyczne * lokalizacji źródeł oddziaływaniem promieniowania Starostwo - promieniowania elektromagnetycznego; Powiatowe Elektromagnetycznego Urzędy Gmin

164 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania Zapewnienie Zarządzanie zasobami 1. Sukcesywna wymiana i renowacja Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne wystarczającej ilości wodnymi i wyeksploatowanych odcinków sieci ciągłe Przedsiębiorstwa Powiatowe jednostek wody o odpowiedniej ochrona wód wodociągowej; wodociągowe realizujących, jakości użytkowej, dotacje, kredyty racjonalizacja zużycia wody oraz 2. Minimalizacja strat wody na przesyle wody Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne ochrona przed wodociągowej (przewody magistralne i lokalne); ciągłe właściciele sieci Powiatowe jednostek powodzią realizujących, 3. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne w celu zapewnienia właściwej jakości wody; ciągłe Przedsiębiorstwa Powiatowe jednostek wodociągowe realizujących, dotacje, kredyty 4. Uruchomienie procedur formalno –prawnych w Zadanie Właściciele ujęć Starostwo Środki własne celu ustanowienia stref ochrony wokół ujęć; ciągłe Powiatowe, jednostek Urzędy Gmin realizujących, 5. Likwidacja nieczynnych ujęć wody Zadanie Właściciele ujęć Starostwo Środki własne ciągłe Powiatowe jednostek Urzędy Gmin realizujących, dotacje 6. Przeprowadzenie akcji edukacyjno – Zadanie Starostwo Starostwo Środki własne informacyjnej propagującej optymalizację zużycia ciągłe Powiatowe, Powiatowe jednostek wody przez indywidualnych użytkowników (np. Urzędy Gmin, realizujących, gromadzenie wody deszczowej i wykorzystywanie Szkoły, dotacje, jej na cele agrarne – do podlewania zieleni) pozarządowe organizacje ekologiczne 6.1. Miasto i Gmina Rabka Urząd Miasta i Środki własne, - Budowa sieci wodociągowej na obszarze miasta i Gminy Rabka środki UE, 2008-2012 gminy dotychczas nie objętym systemem dotacje, kredyty wodociągowym

165 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania 6.2. Miasto Nowy Targ - Modernizacja stacji uzdatniania wody - Spięcie wodociągu w ul.Podtatrzańskiej do Al. Solidarności - Wymiana wodociągu na os. Bór - Uzupełnienie sieci wodociągowej na odcinku ulic:

Waksmundzka – Długa 2008-2015 Środki własne, - Zaopztrzenie w wodę os. Niwa Urząd Miasta środki UE, - Wymiana sieci wodociągowej w ul. Stawiska Nowy Targ dotacje, kredyty - Wymiana wodociągu od Ku Studionkom do Al. Tysiąclecia - Spięcie wodociągu Gorczańska – Kowaniec - Przebudowa wodociągu i przyłączy na os. Witosa - Wykonanie wodociągu w ul. Grel od ul. Partyzantów do torów 6.3. Gmina Czarny Dunajec Środki własne, - Opracowanie i wdrożenie programu budowy Urząd Gminy środki UE, systemów zaopatrzenia w wodę dla 2008-2012 Czarny Dunajec dotacje, kredyty poszczególnych wsi na terenie gminy przy udziale mieszkańców, w oparciu o udokumentowane zasoby 6.4. Gmina Czorsztyn Środki własne, - Zmiana systemu uzdatniania wody do celów Urząd Gminy środki UE, zaopatrzenia ludności z zastosowaniem 2008-2012 Czorsztyn dotacje, kredyty naświetlania ultrafioletem na 4-ch stacjach uzdatniania wody 6.5. Gmina Łapsze Niżne Urząd Gminy Środki własne, - Zaopatrzenie budynków szkół w indywidualne Łapsze Niżne środki UE, ujęcia wody pitnej (studnie głębinowe ) w 2008-2012 dotacje, kredyty miejscowościach: Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Trybsz, Łapszanka 6.6. Gmina Nowy Targ 2008-2012 Urząd Gminy Środki własne, - Budowa wodociągu na terenie gminy Nowy Targ środki UE, dotacje, kredyty

166 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania 6.7. Gmina Raba Wyżna - Budowa ujęcia wody na rzece Raba oraz stacji Urząd Gminy Środki własne, uzdatniania wody dla wsi: Raba Wyżna, Rokiciny Raba Wyżna środki UE, Podhalańskie, Skawa - kontynuacja 2008-2015 dotacje, kredyty - Budowa ujęcia wody na rzece Skawa dla wsi Skawa – kontynuacja - Wykonanie odwiertu dla wód podziemnych dla wsi Podsarnie i Harkabuz - kontynuacja 6.8. Gmina Spytkowice Urząd Gminy Środki własne, - Budowa sieci wodociągowej z przyłączami dla 2008-2012 Spytkowice środki UE, poszczególnych wsi gminy (54km) - kontynuacja dotacje, kredyty 7. Sukcesywna modernizacja istniejącej sieci Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne kanalizacji ogólnospławnej (rozdział kanalizacji ciągłe Przedsiębiorstwa Powiatowe jednostek sanitarnej i deszczowej) i pilna realizacja nowych wodociągowe realizujących, sieci na terenie powiatu; dotacje, 7.1. Miasto i Gmina Rabka Urząd Miasta i Środki własne, - Budowa kanalizacji sanitarnej na 2008-2012 Gminy Rabka środki UE, nieskanalizowanej części miasta i gminy dotacje, kredyty - Modernizacja kanalizacji sanitarnej na terenie gminy 7.2. Gmina Czarny Dunajec Środki własne, - Modernizacja i r4ozbudowa istniejącej kanalizacji 2008-2012 Urząd Gminy środki UE, burzowej na terenie Czarnego Dunajca wraz z Czarny Dunajec dotacje, kredyty budową podczyszczalni wód burzowych 7.3. Gmina Jabłonka Urząd Gminy Środki własne, - Budowa kanalizacji sanitarnej we wsiach: 2008-2010 Jabłonka środki UE, Podwilk, Orawka, Lipnica Mała – kontynuacja; dotacje, kredyty - Budowa kanalizacji sanitarnej we wsi Chyżne; -

167 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania 7.4. Miasto Nowy Targ - Budowa kanalizacji sanitarnej w os. Zadział, 2008-2012 Urząd Miasta Środki własne, Robów, Szuflów, Oleksówki, Gazdy - kontunuacja Nowy Targ środki UE, - Przebudowa kanału sanitarnego w ul. Jana Pawła dotacje, kredyty II - Budowa kanału sanitarnego – Kotlina 2,3 - Przebudowa kolektora sanitarnego w dolnym odcinku ul. Kowaniec - Rozdzielenie kanalizacji opadowej i sanitarnej na os. Bór; - Położenie kanału sanitarnego w ul. Wojsk Ochrony Pogranicza; 2008-2015 - Przebudowa kanału sanitarnego w ul. Nadwodnej od ul. Kościuszki do komory na Czarnym Dunajcu; - Wykonanie kanalizacji opadowej lub jej rozbudowa na terenie miasta (os. Grel, os. Szuflów, os. Bór – rozdzielenie kanalizacji opadowej i sanitarnej, ulic Bolesława Wstydliwego, Orkana, Ustronie i Ustronie Boczne) 7.5. Gmina Lipnica Wielka Urząd Gminy Środki własne, - budowa kanalizacji sanitarnej – kontynuacja 2008-2013 Lipnica Wielka środki UE, etapu II i rozpoczęcie etapu III dotacje, kredyty 7.6. Gmina Krościenko n/Dunajcem Urząd Gminy Środki własne, - etapowa budowa sieci kanalizacyjnej wraz z 2008-2012 Krościenko środki UE, przykanalikami na terenie całej gminy - n/Dunajcem dotacje, kredyty kontynuacja 7.7. Gmina Nowy Targ Urząd Gminy Program ISPA; - Dokończenie budowy kanalizacji sanitarnej na 2008-2012 Nowy Targ środki własne terenie gminy

168 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania 7.8. Gmina Raba Wyżna Urząd Gminy Środki własne, Kontynuacja budowy: Raba Wyżna środki UE, - kanalizacji ścieków w Rabie Wyżnej i Rokicinach dotacje, kredyty Podhalańskich; 2008-2015 - kanalizacji w miejscowości Skawa; - kanalizacji w Sieniawie – Bielance; - kanalizacji dla os. Bukowina; - kanalizacji dla miejscowości Podsarnie i Harkabuz. 8. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) oraz Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne budowa, rozbudowa i modernizacja istniejących Przedsiębiorstwa Powiatowe jednostek oczyszczalni ścieków (w kierunku spełnienia 2008-2015 Wodociągów i realizujących, wymagań obowiązującego prawa oraz dyrektyw kanalizacji dotacje, UE); 8.1. Miasto Nowy Targ Urząd Miasta Środki własne, - Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków 2008 Nowy Targ środki UE, - kontynuacja dotacje, kredyty 8.2. Gmina Jabłonka Urząd Gminy Środki własne, - Kontynuacja budowy oczyszczalni ścieków we 2008 Jabłonka środki UE, wsiach: Podwilk i Orawka; dotacje, kredyty - Budowa oczyszczalni ścieków we wsi Chyżne 2008-2009 8.3. Gmina Lipnica Wielka Urząd Gminy Środki własne, - Kontynuacja budowy oczyszczalni ścieków – 2008-2013 Lipnica Wielka środki UE, Kiczory – etap III dotacje, kredyty 8.4. Gmina Raba Wyżna Urząd Gminy Środki własne, Kontynuacja budowy: Raba Wyżna środki UE, - czyszczalni ścieków Rokiciny ; dotacje, kredyty - oczyszczalni ścieków w miejscowości Skawa; 2008-2015 - oczyszczalni ścieków w Sieniawie – Bielance; - oczyszczalni ścieków dla os. Bukowina; - oczyszczalni ścieków dla miejscowości Podsarnie i Harkabuz.

169 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania 9. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne terenach gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej ciągłe mieszkańcy Powiatowe jednostek jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, realizujących, bądź bardzo trudna do realizacji ze względów (dotacje, ulgi technicznych, wsparcie finansowe dla rolników podatkowe) realizujących oczyszczalnie przyzagrodowe; 9.1. Gmina Czarny Dunajec Zadanie Urząd Gminy GFOŚ i GW - Współfinansowanie przydomowych ciągłe Czarny Dunajec środki UE, indywidualnych oczyszczalni ścieków - dotacje kontynuacja 10. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników 2008 Urzędy Gmin, Starostwo bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli Powiatowe technicznej oraz częstotliwości opróżniania; -* 11. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne środowisko zanieczyszczeń obszarowych ciągłe ODR Powiatowe jednostek (pozostałości chemicznych środków ochrony realizujących, roślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska dotacje, obornika) pochodzących z działalności rolniczej; 12. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne kształtowanie pasów roślinności wzdłuż cieków ciągłe Powiatowe jednostek wodnych; realizujących, dotacje, Ochrona 13. Uwzględnienie w opracowaniach dotyczących 2010 Urzędy Gmin, Starostwo przeciwpowodziowa i zagospodarowania przestrzennego gmin Powiatowe -* mała retencja postanowień „ Programów ochrony wód” 14. Systematyczna kontrola oraz konserwacja wałów Zadanie Właściciele Starostwo Środki własne i urządzeń wodnych; ciągłe cieków i ujęć Powiatowe jednostek wody, ODGW, realizujących, Urzędy Gmin dotacje, 15. Odbudowa oraz prawidłowa eksploatacja Zadanie Właściciele Starostwo Środki własne systemów melioracji; ciągłe cieków, ODGW, Powiatowe jednostek Spółki wodne realizujących, dotacje,

170 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania Ochrona powierzchni Gleby użytkowane 1. Prowadzenie właściwej struktury zadanie Urzędy Gmin Starostwo Środki własne ziemi i gleb przed rolniczo zagospodarowania przestrzennego ciągłe Powiatowe, jednostek degradacją (zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o Urzędy Gmin realizujących, wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z dotacje, produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatności rolniczej); 2. Dostosowanie do naturalnego biologicznego Zadanie ODR, Starostwo Środki własne potencjału gleb kierunków i intensywności ciągłe Właściciele Powiatowe jednostek produkcji; gruntów realizujących, 3. Podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez Zadanie ODR, rolnicy, Starostwo Środki własne wykorzystanie kompostu; ciągłe właściciele Powiatowe jednostek gruntów realizujących, 4. Rekultywacja terenów zdegradowanych; Zadanie Właściciele Urzędy Gmin, Środki własne ciągłe gruntów Starostwo jednostek Powiatowe realizujących, dotacje, kredyty 4.1. Gmina Łapsze Niżne 2008-2012 Urząd Gminy Środki własne, - Rekultywacja zdegradowanych i zdewastowanych Łapsze Niżne środki UE, gruntów rolnych w miejscowości Frydman dotacje, kredyty 5. Ograniczenie zanieczyszczeń emitowanych do Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne powietrza i wody; rekultywacja składowisk ciągłe Zarządcy Powiatowe jednostek odpadów przemysłowych i komunalnych.; składowisk realizujących, dotacje, kredyty 5.1. Miasto i Gmina Rabka Urząd Miasta i Środki własne, - Rekultywacja nielegalnego (zamkniętego) 2008-2012 Gminy Rabka środki UE, wysypiska Rabka – Zabornia dotacje, kredyty - Likwidacja dzikich wysypisk śmieci

171 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania Zasoby kopalin 6. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz Zadanie Urzędy gmin Starostwo planach zagospodarowania przestrzennego ciągłe Powiatowe, obszarów złóż perspektywicznych i objęcie ich Urzędy Gmin -* ochroną (jeżeli nie zostały jeszcze objęte); 7. Bieżąca rekultywacja terenów Zadanie Eksploatatorzy Starostwo Środki własne poeksploatacyjnych; ciągłe zasobów Powiatowe, jednostek realizujących, Zachowanie walorów Ochrona i rozwój 1. Wspieranie gmin w ustanawianiu użytków Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne i zasobów systemu obszarów ekologicznych i zespołów przyrodniczo – ciągłe Pozarządowe Powiatowe jednostek przyrodniczych z chronionych krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie organizacje realizujących, uwzględnieniem występują pozostałości ekosystemów i cennych ekologiczne georóżnorodności i bioróżnorodności w fragmentów krajobrazu; tym wzrost lesistości 2. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne powiatu chronionych; ciągłe WIOŚ Powiatowe jednostek realizujących, dotacje 2.1. Gmina Czarny Dunajec Urząd Gminy Środki własne, - Opracowanie programu ochrony obszarów 2008-2012 Czarny Dunajec środki UE, torfowisk jako środowiska przyrodniczego o dotacje unikatowej florze i faunie Integracja aspektów 3. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa Zadanie Urzędy Gmin Starostwo ekologicznych z mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach ciągłe Powiatowe -* planowaniem chronionych (środki administracyjno – prawne); przestrzennym Ochrona gatunkowa 4. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, 2008 Starostwo Starostwo Środki własne roślin i zwierząt celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, Powiatowe, Powiatowe jednostek które należy wyłączyć np. z zalesiania; Urzędy Gmin, realizujących, Pozarządowe dotacje organizacje ekologiczne

172 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania Ochrona lasów 5. Prowadzenie stałego monitoringu środowiska Zadanie Nadleśnictwa Starostwo Środki własne leśnego w celu przeciwdziałania stanom ciągłe Powiatowe jednostek niepożądanym (choroby, szkodniki); realizujących, 6. Prowadzenie nadzoru nad procesem zalesiania Zadanie Starostwo Starostwo Środki własne oraz nad działaniami prowadzącymi do ciągłe Powiatowe, Powiatowe jednostek zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i Urzędy Gmin, realizujących, poprawy struktury wiekowej drzewostanów; Nadleśnictwa dotacje, kredyty 7. Zalesianie leżących odłogiem oraz słabych Zadanie Starostwo Starostwo Środki własne bonitacyjnie użytków rolnych; ciągłe Powiatowe, Powiatowe jednostek Urzędy Gmin, realizujących, Nadleśnictwa dotacje 7.1. Gmina Czorsztyn Urząd Gminy Środki własne, - Zalesianie nieużytków rolnych, zadrzewianie 2008-2012 Czorsztyn środki UE, terenów przyosiedlowych, prowadzenie dotacje zadrzewień śródpolnych (docelowo 60 ha) 8. Stworzenie systemu zachęcającego rolników do Zadanie Urzędy Gmin, Starostwo Środki własne zalesiania nieużytków będących ich własnością; ciągłe Nadleśnictwa Powiatowe jednostek realizujących, (dotacje, ulgi) 9. Szkolenie prywatnych właścicieli lasów na temat Zadanie Nadleśnictwa, Starostwo Środki własne prawidłowych zasad gospodarki leśnej; ciągłe Pozarządowe Powiatowe jednostek organizacje realizujących, ekologiczne dotacje

173 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na T a b e l a 4.10. lata 2012 – 2015. – ciąg dalszy Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata Jednostka Jednostka Źródła realizacji realizacyjna Koordynacyjna finansowania Edukacja ekologiczna 10. Zaprojektowanie ścieżek dydaktycznych wraz z Zadanie Nadleśnictwa, Starostwo społeczeństwa w opisem przyrody; ciągłe Urzędy Gmin, Powiatowe, zakresie ochrony Pozarządowe przyrody organizacje -* ekologiczne,

11. Włączenie w akcję edukacji ekologicznej Zadanie Starostwo Starostwo proekologicznych organizacji pozarządowych. ciągłe Powiatowe, Powiatowe Urzędy Gmin, Szkoły, -* Pozarządowe organizacje ekologiczne

174 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

4.10. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć

Określone w Rozdziale 4.9 - cele ekologiczne i kierunki działań, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska na terenie powiatu nowotarskiego wymagają określonych środków finansowych, jakie należy ponieść na przestrzeni najbliższych lat. W niżej przedstawionych zestawieniu nakładów finansowych przewidzianych do poniesienia w latach 2004-2007 ustalono orientacyjne wielkości niezbędne dla osiągnięcia zakładanych celów ekologicznych określonych w Programie. Wielkości te winny być urealniane w takcie konkretyzowania zadań służących poprawie stanu środowiska w powiecie.

Zestawienie kosztów realizacji „Planu operacyjnego” Programu Ochrony Środowiska w latach 2004- 2007 w powiecie nowotarskim. Koszty w tys. Zł Zadanie Razem lata 2004 2005 2006 2007 2004-2007

Jakość wód i stosunki 513 450 103 400 163 350 153 500 93 200 wodne zaopatrzenie w wodę 117 450 23 800 30 450 32 500 30 700 gospodarka ściekowa 335 500 64 300 112 500 108 200 50 500 ochrona przed powodzią 60 500 15 300 20 400 12 800 12 000 Ochrona powietrza 365 100 69 450 80 800 96 850 118 000 atmosferycznego redukcja emisji niskiej 5 300 1 250 1 300 1 350 1 400 ograniczenie emisji zanieczyszczeń 359 800 68 200 79 500 95 500 116 600 komunikacyjnych Ochrona przed hałasem 190 40 40 50 60 hałas komunikacyjny 140 30 30 40 40 hałas przemysłowy 50 10 10 10 10 Ochrona przyrody i 3 880 970 970 970 970 krajobrazu ochrona obszarów i obiektów prawnie 3 600 900 900 900 900 chronionych ochrona gatunkowa roślin 120 30 30 30 30 i zwierząt ochrona krajobrazu 160 40 40 40 40

175 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Koszty w tys. Zł Zadanie Razem lata 2004 2005 2006 2007 2004-2007 Ochrona lasów 4 350 950 1 100 1 150 1 150 Ochrona gleb 180 45 45 45 45 Edukacja ekologiczna 500 125 125 125 125

Ogółem 887 650 174 980 146 430 252 690 213 550

176 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

V. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO

5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej Edukacja ekologiczna to koncepcja kształcenia i wychowywania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „myśleć globalnie, działać lokalnie". Powinna ona objąć wszystkie grupy społeczeństwa – od dzieci, młodzieży, dorosłych do decydentów. Działalność edukacyjna jest elementem właściwej podejścia do problemów ochrony środowiska. Oznacza to, że:  inwestycji dotyczących środowiska nie można wdrażać i oceniać bez uwzględniania korzystających ze środowiska, jakimi są mieszkańcy. Określenie zakresu najistotniejszej wiedzy jaka jest im niezbędna do przekazania oraz sposób jej prezentacji przy współudziale z nowymi technologiami to konieczny element oceny efektywności każdej inwestycji w tej sferze.  działania edukacyjne powinny być uzależnione od prowadzonej przez daną jednostkę (powiat, miasto, gminę, ) polityki ochrony środowiska. W przeciwnym razie należy się liczyć z ograniczonymi efektami praktycznymi. Doświadczenia wielu zachodnich państw wskazują, że tylko przy współudziale mieszkańców można uzyskać zakładane efekty . Dlatego tak ważne jest zaangażowanie każdego mieszkańca, turysty odwiedzającego rejon nowotarski w tą problematykę. Poprzedzone to musi być odpowiednim, „teoretycznym”, przygotowaniem społeczeństwa do planowanych działań gdyż w przeciwnym razie skończy się to niepowodzeniem.

5.2. Docelowe segmenty edukacji Edukacja ekologiczna jest dialogiem jaki musi zostać przeprowadzony z mieszkańcami powiatu nowotarskiego w celu integracji działań na rzecz ochrony środowiska. Musi ona dotrzeć do wszystkich grup społecznych, zarówno dzieci jak i dorosłych. Ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywać wiedzę ekologiczną. W kampanii edukacji ekologicznej społeczeństwa uwzględnić należy następujące grupy:  pracowników samorządowych powiatu i gmin (zarząd i pracownicy urzędów);  nauczycieli i dziennikarzy;  dorosłych mieszkańców;  dzieci i młodzież.

177 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Równocześnie koniecznym jest określenie celów i efektów, jakie ma przynieść prowadzona akcja edukacyjno - informacyjna. Są nimi przede wszystkim: 1. Powstanie trwałych grup mieszkańców, współpracujących z samorządem lokalnym, podejmujących nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej. 2. Bardziej sprzyjające nastawienie społeczności lokalnej do ochrony środowiska.

5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa

Dla prawidłowego funkcjonowania kampanii edukacji społeczeństwa związanej z całą problematyką ochrony środowiska na terenie powiatu nowotarskiego niezbędna jest sprawna koordynacja wszystkich działań edukacyjnych. Zadanie to należy powierzyć powiatowi. Proponujemy stworzyć przy siedzibie powiatu w Nowym Targu Centrum Edukacji Ekologicznej, które byłoby odpowiedzialne za prowadzenie edukacji ekologicznej. Centrum podejmowało i prowadziłoby różne działania związane z edukacją ekologiczną, których celem w dłuższym okresie czasu byłoby promowanie zasad i idei zrównoważonego rozwoju. Działania edukacyjne prowadzone w Centrum Edukacji Ekologicznej przedstawia poniższa tabela . Działania edukacyjne prowadzone na terenie powiatu nowotarskiego przez Centrum Edukacji Ekologicznej Tabela 5.1. Akcje Edukacja ekologiczna Szkolenia Polityka medialna Ekologiczne  Przedszkola;  Zarząd, radni  Prasa  Sprzątanie  Szkoły podstawowe;  Nauczyciele  Radio świata  Gimnazja;  Dziennikarze  Internet  Wystawy  Szkoły średnie i  Służby  Lokalna  Konkursy zawodowe. komunalne telewizja  Zielony telefon kablowa

5.4. Społeczna kampania informacyjna 5.4.1. Pracownicy i działacze samorządowi

Pod szeroko pojętym określeniem pracowników i działaczy samorządowych należy rozumieć zarządy powiatu, miast i gmin, radnych, sołtysów. Akcją powinny zostać objęte w

178 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

szczególności osoby odpowiedzialne za ochronę środowiska i zagospodarowanie odpadów oraz pracownicy firm zajmujących się obsługą gospodarki odpadami. Podstawowe funkcje jednostek samorządowych w dziedzinie ochrony środowiska to: funkcja planowania, programowania i rozwoju. Jej zadaniem jest podejmowanie działań inwestycyjnych i organizacyjnych, związanych ze zrównoważonym rozwojem i ochroną środowiska na terenie danej gminy; funkcja sprowadzające się do zapewnienia świadczenia usług związanych działaniami na rzecz ochrony środowiska przez organizację własnych form działalności gospodarczej lub zlecania wykonywania tych usług; funkcje zarządzania i kontroli. Decydenci powinni posiadać odpowiednie przygotowanie zawodowe. Konieczne jest również ciągłe dokształcanie się poprzez udział w różnorodnych formach szkolenia, konferencjach, wizytacjach różnych rozwiązań technicznych, targach ekologicznych oraz samokształcenie poprzez czytanie fachowej literatury i prasy.

PROPOZYCJE: 1. Zakup specjalistycznych publikacji. 2. Prenumerata specjalistycznych pism i czasopism. 3. Szkolenia danej grupy w siedzibie Centrum Edukacji Ekologicznej – warsztaty ekologiczne. 4. Wyjazd danej grupy na specjalistyczną konferencję.

5.4.2. Edukacja dorosłych

Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia właściwego sposobu kształtowania świadomości ekologicznej. Specjalnie organizowane spotkania, wykłady, czy kluby dyskusyjne nie zawsze przynoszą, zamierzone rezultaty. Krąg odbiorców tego typu form edukacyjnych bywa bardzo zawężony (pojawiają się tylko zainteresowani). Z badań wynika, że na kształtowanie świadomości ekologicznej duży wpływ wywierają media. Przekazują one wiedzę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagrożeń przyrody, ale również informują na bieżąco o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Dlatego też współpraca z mediami (prasa lokalna, telewizja, lokalna telewizja ,rozgłośnie radiowe) nie tylko poszerza znacznie krąg edukowanych, ale także przekazuje treści ekologiczne wraz z informacjami o konkretnych działaniach.

179 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Dobrze przeprowadzona edukacja w prasie lokalnej ma na celu rozbudzenie świadomości mieszkańców przejawiającej się w konkretnych działaniach , z troską o najbliższe środowisko. Ważny jest również wybór odpowiednich treści, położenie szczególnego nacisku na uświadomienie, że pojedyncze zachowania każdego z nas mają wielkie znaczenie w zachowaniu czystości i estetyki całego powiatu. Dlatego niezbędna jest tematyka związana z odpadami, recyklingiem, oraz ze znaczeniem przyrody w życiu codziennym każdego człowieka. Ta forma edukacji ekologicznej jest stosunkowo prosta do przeprowadzenia. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką mieszkańców powiatu, jak i turystów przebywających w regionie. Interesującymi przykładami są organizowane z powodzeniem przeróżne imprezy ekologiczne np.: festyny (przykład podano w dalszej części rozdziału), wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. Imprezy tego typu zazwyczaj przeznaczone są dla całych rodzin. Stanowi to sposobność do włączania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaangażowanym w występy dzieci. Elementy edukacji ekologicznej można włączać do wszystkich imprez kulturalnych odbywających się na terenie powiatu. Taki sposób edukowania dorosłych (rodziców) stanowi bardzo skuteczną formę przekazywania i rozpowszechniania treści ekologicznych. Nie należy również zapomnieć o tzw. „akcjach ekologicznych”, najczęściej sezonowych. Stawiają sobie one za cel ochronę przyrody, ostrzegają przed zagrożeniami, uświadamiają szkodliwość niektórych zachowań człowieka. Poniżej przedstawiono propozycje powiatowych programów edukacyjnych:  Wystawa - Recykling - wybór czy konieczność,  Konkurs plastyczny - Ochrona Środowiska w moim środowisku,  Wystawa - Świat opakowany,  Spotkania Zielonych - ekologia w gospodarstwie domowym.

Na omawianym terenie proponowane formy przekazu treści ekologicznych powinny mieć charakter cykliczny. Można do ich organizacji wykorzystać Gminne Ośrodki Kultury, szkoły, remizy strażackie (wystawy) a także boiska czy sceny widowiskowe (festyny).

5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze Dla pomyślnego promowania zagadnień ekologicznych niezbędne jest włączenie środków masowego przekazu. Spełniają one ważne miejsce w kształtowaniu świadomości proekologicznej. Posiadając spore możliwości oddziaływania, winny traktować edukację ekologiczną jako stały element działalności. Powinny w sposób rzetelny przedstawiać stan

180 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

środowiska przyrodniczego okolic i w równie rzetelny sposób informować o zagrożeniach, jakie na danym terenie występują. Ważne jest nawiązanie bliskiej współpracy mediów z instytucjami i organizacjami zajmującymi się ochroną środowiska, dla pełniejszego rozeznania w sprawach ekologii. Dziennikarze powinni tworzyć i udostępniać szeroki wachlarz materiałów ukazujących piękno przyrody, jako niebagatelnego bodźca ochrony środowiska, Powinni uczestniczyć w kampaniach na rzecz środowiska, czy wspierać lokalne inicjatywy w tym zakresie.

Dla programu edukacji mieszkańców powiatu nowotarskiego w zakresie podniesienia świadomości ekologicznej pomocne zapewne będą miejscowe media:  prasa;  radio.  telewizja kablowa

PROPOZYCJE: 1. Szkolenia wybranej grupy na miejscu. 2. Wyjazd danej grupy na specjalistyczną konferencję. 3. Prenumerata i zakup specjalistycznych pism i publikacji, 4. Zakup innych materiałów edukacyjnych np. filmy wideo, kasety. 5. Zamówienie specjalistycznych artykułów dla prasy (w wydawnictwach i czasopismach ekologicznych).

Działalność nauczycieli w ramach edukacji ekologicznej rozpoczyna się już w przedszkolu, a kończy w szkołach zawodowych czy liceach. Edukacja ekologiczna w zasadzie może być przeprowadzana na wszystkich przedmiotach w ramach realizacji tzw. ścieżki ekologicznej. Stąd wszyscy nauczyciele powinni posiadać wiedzę z zakresu ochrony środowiska.

PROPOZYCJE: 1. Szkolenia nauczycieli na miejscu. 2. Prowadzenie w szkołach odrębnych zajęć w ramach ścieżki ekologicznej, 3. Zakup książek, publikacji ekologicznych 4. Wyjazd wybranej grupy na targi ekologiczne.

181 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

5.4.4.. Współpraca powiatu i poszczególnych gmin ze szkołami Edukacja ekologiczna uczniów oczywiście nie ogranicza się do problemu odpadów. Musi ona być znacznie szersza, a w związku z tym kwestia odpadów, mimo wagi problemu, nie może zastąpić i zdominować innych ważnych zagadnień. Nie ulega jednak wątpliwości, że nauczyciele i uczniowie, otrzymując wsparcie powiatu lub gminy w tym zakresie (np. poprzez kontakt z CEE), mogą i podejmują w praktyce szereg działań na rzecz środowiska lokalnego Wsparcie ze strony powiatu czy gminy jest jednak niezbędne. Dotyczy to zarówno wsparcia programowego jak też finansowego, przygotowywanych przez poszczególnych nauczycieli czy całe placówki szkolne działań. Niestety często obydwie strony są za mało zorientowane we wzajemnych potrzebach i możliwościach. Dlatego bardzo przydatne, ze strony powiatu, byłoby przygotowanie każdego roku informacji dla szkół o możliwościach korzystania z pomocy gmin w określonym zakresie związanym z edukacją ekologiczną w szkołach. Stosunkowo nieskomplikowanymi dla powiatu przykładami wspierania ekologicznych działań szkoły są współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsięwzięciach jak:  konkursy związane z tematyką środowiskową (przede wszystkim lokalną),  organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska,  prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach,  programy edukacyjne np. związane z gospodarowaniem odpadami w gminie lub innym realizowanym przez gminę przedsięwzięciem na rzecz środowiska,  udział w zajęciach terenowych klas bądź kół przyrodniczych, w charakterze specjalistów, w zakresie określonym tematem zajęć terenowych,  udostępnianie i popularyzacja informacji, w tym także materiałów drukowanych, nt. zagrożeń i prośrodowiskowych działań powiatu czy gminy, celem wspólnej edukacji mieszkańców danego terenu,  prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych,  wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnień związanych z ekologią i ochroną środowiska,  wspieranie programów i ekologicznych przedsięwzięć szkół w niezbędne pomoce naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działań,  współorganizacja z CEE i Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym form doskonalenia nauczycieli (np. warsztatowych) w zakresie edukacji ekologicznej/ środowiskowej.

182 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Oczywiście zamieszczone tu przykłady nie wyczerpują wszystkich możliwości jakie niesie ze sobą praktyka i zapewne zostaną one zweryfikowane w działaniu.

5.4.5. Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzieży

Lokalne organizacje pozarządowe zajmujące się ekologią stanowią często podstawowy czynnik w angażowaniu młodzieży w akcje edukacji ekologicznej. Lista społecznych organizacji ekologicznych jest bardzo długa. Do najważniejszych pozarządowych organizacji zajmujących się ekologią należą m.in.:  Liga Ochrony Przyrody,  Polski Klub Ekologiczny  Związek Harcerstwa Polskiego  Federacja Zielonych Starostwo Powiatowe oraz urzędy gmin powinny współpracować z organizacjami ekologicznymi przy podejmowanych na swoich terenach działaniach na rzecz ochrony środowiska naturalnego i zrównoważonego rozwoju. Powinny zachęcać mieszkańców do zakładania organizacji społecznych oraz wspierać ich działalność.

5.5. Media w kampanii informacyjnej

Współpraca z mediami ma na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszkańców dla realizowanych przez samorząd działań. Chodzi o taką profesjonalną działalność z zakresu public relations, której celem jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji zarządu lecz przede wszystkim promowanie postaw prospołecznych. Promocja za pośrednictwem mediów zachowań proekologicznych, a szczególnie selektywnej zbiórki odpadów odgrywa bardzo ważną rolę i jest jednym z podstawowych źródeł informacji. Dzięki pomocy mediów w trakcie realizacji programu możliwe będzie również przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych.

Ważną inicjatywą służącą komunikacji społecznej i informowaniu mieszkańców o podejmowanych przez władze samorządowe działań jest wykorzystanie możliwości jakie daje Internet. Tą drogą istnieje duża szansa dotarcia do młodzieży, wśród której Internet jest najbardziej popularnym środkiem komunikacji.

183 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania Ważnym elementem kampanii edukacyjnej jest uświadomienie społeczeństwu negatywnego wpływu na środowisko poszczególnych zachowań ludzi. Z tego też względu poniżej zaprezentowano kilka przyczyn zanieczyszczeń środowiska i sposobów zapobiegania powstawania tych zanieczyszczeń.

5.6.1. Zanieczyszczenie atmosfery

Przenikanie do atmosfery rozmaitych substancji oraz różnych postaci energii nazywamy emisją. Substancje te mogą występować we wszystkich trzech stanach skupienia(stałym, ciekłym i gazowym), a ich źródłem są naturalne procesy (chemiczne, biologiczne, fizyczne i fotochemiczne) zachodzące w przyrodzie oraz działalność antropogeniczna.

Główne źródła zanieczyszczeń: Zanieczyszczenia naturalne:  wybuchy wulkanów (zanieczyszczenia pyłowe i gazowe)

 przebieg procesów biologicznych (powstawanie węglowodorów – CxHy, siarczku wodoru

– H2S, tlenków azotu – NOx, amoniaku – NH3)  przebieg procesów fizycznych (wyładowania elektryczne – źródło istotnych ilości tlenków

azotu NOx)

Zanieczyszczenia antropogeniczne:  małe rozproszone stacjonarne źródła punktowe uwalniające głównie produkty spalania paliw kopalnych tj. - paleniska domowe - kotłownie lokalne - zakłady rzemieślnicze  duże źródła punktowe emitujące produkty spalania paliw i zanieczyszczenia wynikające z profilu produkcji tj. - elektrownie - elektrociepłownie - rafinerie - duże zakłady przemysłowe  środki transportu wprowadzające do atmosfery zanieczyszczenia - gazowe

dwutlenek węgla (CO2)

184 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

tlenek węgla zwany czadem (CO)

tlenki azotu (NOx)

węglowodory (CxHy) - pyłowe – emitowane wraz z gazami odlotowymi oraz powstające wskutek ścierania opon, nawierzchni dróg i okładzin hamulcowych.  wypalanie trwałych użytków zielonych, lasów  palenie tytoniu

Konkretne działania proekologiczne

Nie spalajmy śmieci - jeżeli spalamy śmieci, odpady plastikowe i gumowe, to w naszych piecach powstają dziesiątki bardzo szkodliwych, drażniących a nawet powodujących choroby nowotworowe związków chemicznych. Najbardziej rakotwórcze to Dioksyny i Furany. Kominy naszych domów nie są wysokie. Wszystkie pyły i szkodliwe substancje nie ulatują nad chmury, lecz snują się przy ziemi, trafiając prosto do naszych płuc! Pamiętaj! Z kominów unoszą się trujące, rakotwórcze, mutagenne substancje szczególnie szkodliwe dla małych dzieci a nawet tych, jeszcze nie narodzonych!!!

Jak i czym ogrzewać domy by nie truć się wzajemnie? 1 należy uszczelnić okna i ocieplić ściany 2 wykorzystywać prąd elektryczny, gaz, olej opalowy 3 spalać czyste nie malowane i nie impregnowane drewno 4 wykorzystywać energię słoneczną poprzez instalację kolektorów słonecznych 5 stosować bezołowiowe i bezsiarkowe paliwa. 6 stosować biologiczne osłony, np. pasy zieleni, otuliny, zadrzewień. 7 nie palić resztek roślinnych – kompostuj je;

5.6.2. Zanieczyszczenia wód Główne źródła zanieczyszczeń: Zanieczyszczenia fizyczne a) substancje radioaktywne (działalność elektrowni węglowych i jądrowych, zakłady przeróbki materiałów radioaktywnych); b) osady denne (sedymentacja cząstek stałych); Zanieczyszczenie termiczne (zrzut do wód powierzchniowych podgrzanych wód pochodzących z układów chłodniczych);

185 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Zanieczyszczenia mineralne a) substancje toksyczne gł. jony metali ciężkich (rtęci Hg, ołowiu Pb, kadmu Cd, niklu Ni, arsenu As i glinu Al); b) zasolenie wód (wprowadzenie do wód powierzchniowych zasolonych wód - 2 dołowych, zawierających znaczne ilości jonów chloru Cl i siarczanu SO4 ) - Zanieczyszczenia organiczne . rozpuszczone detergenty, . ropa naftowa i substancje naftopochodne, . wypłukiwane z gleby związki z nawozów sztucznych, . fenol, . wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), . polichlorowane bifenyle (PCB) - Zanieczyszczenia antropogeniczne . ścieki bytowo-gospodarcze (wody zużyte w gospodarstwach domowych); . ścieki przemysłowe (wody zużyte w procesach technologicznych, wody chłodnicze, kopalniane wody dołowe); . wody deszczowe (wody opadowe spłukujące zanieczyszczenia z powierzchni terenu); . ścieki z rolnictwa (intensywna hodowla bydła i trzody chlewnej) . eutrofizacja – proces polegający na wzbogacaniu się środowiska w substancje pokarmowe wskutek wzmożonego ich dopływu głównie azotu i fosforu.

Konkretne działania proekologiczne 1 Nie używaj środków do prania zawierających fosforany; 2 Sprawdź, czy używane środki czystości ulegają biodegradacji; 3 Korzystaj z myjni samochodowych; 4 Niezwłocznie zreperuj cieknący kran; 5 Korzystaj z prysznica – jest zdrowszy i oszczędniejszy 6 Zbieraj deszczówkę.

5.6.3 Zanieczyszczenia gleb Główne źródła zanieczyszczeń: Przenikanie do gleb zanieczyszczeń pochodzących z: a) atmosfery (pyły, gazy, kwaśny opad atmosferyczny) b) wód (ścieki, nawadnianie)

186 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

c) odpadów przemysłowych (hałdy) d) komunalnych (wysypisk śmieci) e) komunikacji (duże natężenie ruchu pojazdów) Przemysł (największe zanieczyszczenie w sąsiedztwie zakładów ) Postępująca chemizacja rolnictwa oraz przemysłowa hodowla bydła i trzody chlewnej Erozja (wodna, wietrzna, powierzchniowa) – wymywanie lub wywiewanie powierzchniowej warstwy gleby.

Konkretne działania proekologiczne

1. Zabiegi chroniące gleby przed erozją: a) tarasowanie stromych stoków; b) prowadzenie dróg małymi spadkami; c) unikanie monokultur i stosowanie płodozmianu; d) zaprzestanie nadmiernego i nieuzasadnionego wyrębu drzew; e) ograniczenie odwadniania i zasalania poprzez zwiększanie zalesień i zadrzewień;

2. Ograniczenie emisji pyłowo-gazowych (gł. SO2 i metali ciężkich). 3. Rozsądne dostosowanie chemicznych środków ochrony roślin i nawozów do rodzajów upraw. 4. Właściwe składowanie odpadów przemysłowych i komunalnych w postaci hałd i wysypisk śmieci. 5. Wykorzystywanie gleb najsłabszych na cele budownictwa, przemysłu, komunikacji.

5.6.4. Hałas Główne źródła hałasu:  instalacje;  zakłady przemysłowe;  urządzenia;  drogi, linie kolejowe;

Konkretne działania proekologiczne

wydawanie aktów prawa miejscowego mającego wpływ na stan akustyczny środowiska; sporządzanie map akustycznych; monitoring środowiska;

187 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

określenie miejscowego dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku;

5.6.5. Pole elektromagnetyczne

Główne źródła pól elektromagnetycznych:

1. linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kilowoltów lub wyższym, 2. radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, których równoważna moc promieniowana izotropowo jest równa 15 watów lub wyższa, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 megaherca do 300000 megaherców.

Konkretne działania proekologiczne 1. zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane, 2. utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub na tych poziomach, 3. poprzez ustalenie określonych zakresów częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się czynniki fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko oraz określenie dopuszczalnych wartości czynników fizycznych dla poszczególnych zakresów częstotliwości.

5.6.6. Ochrona kopalin

Złożem kopaliny jest takie naturalne nagromadzenie minerałów i skał oraz innych substancji stałych, gazowych i ciekłych, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą (Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r.): 1. Złoża kopalin podlegają ochronie polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym również kopalin towarzyszących. 2. Obszary występowania złóż kopalin oraz obecne i przyszłe potrzeby eksploatacji tych złóż uwzględnia się w powiatowym i gminnych planach zagospodarowania przestrzennego, w planie zagospodarowania przestrzennego województwa oraz w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.

188 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

3. Eksploatację złoża kopaliny prowadzi się w sposób gospodarczo uzasadniony oraz przy zastosowaniu środków ograniczających szkody w środowisku i przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i zagospodarowania kopalin. 4. Podejmujący eksploatację złóż kopaliny lub prowadzący tę eksploatację jest obowiązany przedsiębrać środki niezbędne do ochrony zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, sukcesywnie prowadzić rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz przywracać do właściwego stanu inne elementy przyrodnicze. 5. Zasady gospodarowania złożem kopaliny i związanej z eksploatacją złoża ochrony środowiska określają przepisy prawa geologicznego i górniczego.

5.6.7. Ochrona przyrody

Ochrona przyrody – to zachowanie, restytuowanie i właściwe użytkowanie zasobów przyrody i jej tworów ożywionych i nieożywionych, których utrzymanie leży w interesie społeczeństwa ze względów naukowych, gospodarczych, historyczno-pamiątkowych, estetycznych, rekreacyjnych i krajoznawczych. Każdy z mieszkańców ma możliwość, w swoim własnym zakresie, przyczyniać się do poszanowania przyrody.

Konkretne działania proekologiczne 1. Nie zrywaj i nie niszcz roślin prawnie chronionych. 2. Dokarmiaj zwierzęta zimą (karmniki, pasieki); np. zorganizować w szkołach akcje dokarmiania zwierząt. 3. Bierz udział w akcjach sadzenia drzew. 4. Zadbaj o przydomowy krajobraz (np. konkurs o najpiękniej utrzymany ogród w gminie, powiecie).

Ochrona zwierząt i roślin polega na: 1. zachowaniu cennych ekosystemów, bioróżnorodności i utrzymaniu równowagi przyrodniczej, 2. tworzeniu warunków prawidłowego rozwoju i optymalnego spełniania przez zwierzęta i roślinność funkcji biologicznej na rzecz środowiska, 3. zapobieganiu lub ograniczaniu szkodliwych oddziaływań na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływać na zasoby oraz stan zwierząt i roślin, 4. zapobieganiu zagrożeniom dla naturalnych kompleksów i tworów przyrody.

189 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Ochrona, o której mowa jest realizowana w szczególności przez: 1. obejmowanie ochroną obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, 2. ustanawianie ochrony gatunków zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem, 3. ograniczanie możliwości pozyskiwania dziko występujących zwierząt i roślin, 4. odtwarzanie populacji i stanowiska oraz zapewnianie reprodukcji dziko występujących zwierząt i roślin, 5. zabezpieczenie lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniem i pożarami, 6. ograniczanie możliwości wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni, 7. zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupisk roślinności zwłaszcza gdy przemawiają za tym potrzeby ochrony gleby, zwierząt, kształtowania klimatu oraz inne potrzeby związane z zapewnieniem bioróżnorodności, równowagi przyrodniczej i zaspokajania potrzeb rekreacyjno - wypoczynkowych ludzi, 8. nadzorowanie wprowadzania do środowiska genetycznie zmodyfikowanych organizmów.

Szczegółowe zasady w zakresie: 1. ochrony obszarów i obiektów o wartościach przyrodniczych, krajobrazu, zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem oraz drzew, krzewów i zieleni określają przepisy o ochronie przyrody, 2. ochrony lasów określają przepisy o lasach, 3. ochrony dziko występujących zwierząt określają przepisy o łowiectwie, o rybactwie śródlądowym i rybołówstwie morskim, 4. ochrony zwierząt gospodarskich i domowych określają przepisy o ochronie zwierząt.

190 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu

6.1.1. Wprowadzenie Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu jest dobra i szeroko pojęta współpraca między różnymi partnerami, uczestnikami Programu. Współpraca powinna uwzględniać następujące zasady: swobody działania - poszczególne podmioty mają swobodę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizują one własne cele zapisane w statutach; mają własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach, dobrowolności i równości, efektywnego użycia środków (zasobów) - na wszystkich podmiotach ciąży obowiązek efektywnego i racjonalnego użycia środków, wykorzystania prostych rezerw - priorytetem w polityce krótko- i średniookresowej powinny być działania przynoszące duże efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działań należą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarządzania, wprowadzanie zasad czystszej produkcji, poszanowanie energii i surowców oraz edukacja ekologiczna i działania na rzecz podniesienia świadomości ekologicznej, pomocniczości i solidarności - wszyscy uczestnicy Programu są zobowiązani do współpracy w realizacji Programu, do solidarnego ponoszenia kosztów jego realizacji oraz wspierania słabszych partnerów. Postępowanie wszystkich uczestników programu zgodnie z tymi zasadami gwarantuje: uspołecznienie decyzji, współdziałanie, równość podmiotów uczestniczących w zarządzaniu, swobodę przepływu informacji. Wśród najważniejszych partnerów włączonych zarówno w proces opracowania Programu, jak i jego wdrażania należy wymienić: Jednostki szczebla wojewódzkiego; Sąsiednie powiaty; Inspekcję Ochrony Środowiska (WIOŚ); Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW w Warszawie, WFOŚiGW w Krakowie);

191 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Gminy powiatu i Podhalański Związek Gmin; Podmioty gospodarcze Organizacje pozarządowe

6.1.2. Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego Środki finansowe na realizację programu będą pochodziły także z budżetu Wojewody i z budżetu samorządowego województwa małopolskiego. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Art. 17, ust. 2) projekt programu musi być opiniowany przez zarząd województwa.

6.1.3. Współpraca międzynarodowa i z sąsiednimi powiatami Współpraca międzynarodowa dotyczy współpracy przygranicznej między Słowacją a Polską i koncentruje się przede wszystkim na utrzymaniu i poprawie stanu czystości wód granicznych. Zagrożenia dla środowiska mogą mieć pochodzenie lokalne, ale także mogą wynikać z zanieczyszczeń pochodzących spoza obszaru powiatu a także ze Słowacji. Oznacza to także możliwość oddziaływania zanieczyszczeń pochodzących z obszaru powiatu na obszary powiatów sąsiednich. Stąd wynika potrzeba rozwiązań tych problemów w oparciu o współpracę z nimi. Dla przykładu; działania mające na celu poprawę jakości wód powierzchniowych muszą obejmować swym zasięgiem całą zlewnię. Współpraca z sąsiednimi powiatami, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska, może przynieść także wymierne korzyści ekonomiczne. Współpraca ta powinna dotyczyć przede wszystkim: poprawy stanu czystości wód, systemu powiązań komunikacyjnych: budowa i modernizacja głównych korytarzy transportowych, wdrażania systemu Natura 2000, rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa: restrukturyzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, modernizacji infrastruktury i urządzeń melioracyjnych, modernizacji i utrzymania systemu ochrony przeciwpowodziowej, poprawy gospodarowania odpadami komunalnymi. 6.1.4. Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze w zakresie korzystania ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. W okresie wdrażania programu zostanie zintensyfikowana współpraca, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji i wiedzy. Informacje zdobyte przez WIOŚ w trakcie kontroli

192 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

zakładów przemysłowych mogą być podstawą weryfikacji pozwoleń wydawanych przez Starostę, zwłaszcza dla tych zakładów, które będą wdrażały normy zarządzania środowiskowego. 6.1.5. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo ważnym warunkiem wdrożenia programu ochrony środowiska. W rozdziale 6.1.1. omówione zostały potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie. Wiele działań będzie realizowane poprzez środki pochodzące z przedmiotowych funduszy. Są to: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie (WFOŚiGW), Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę między władzami powiatu, a Narodowym i Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka. Należy zaznaczyć, że w perspektywie długoterminowej udział środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnych) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów.

6.1.6. Współpraca z samorządami gminnymi

Realizacja przedsięwzięć na rzecz ochrony środowiska w znacznym stopniu zależy od efektywnej współpracy z gminami, która jest konieczna na każdym etapie polityki ochrony środowiska. Wiele działań musi być wdrażanych na poziomie lokalnym, bądź co najmniej wymaga udziału gmin. Do nich należą przede wszystkim zadania z zakresu: gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami komunalnymi, zbiórki odpadów niebezpiecznych. Bardzo ważnym tematem będzie edukacja ekologiczna, gdzie udział gmin będzie ściśle sprecyzowany poprzez zdefiniowanie form współpracy zarówno z władzami powiatu, województwa, jak i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi.

6.1.7. Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi

Organizacje pozarządowe coraz częściej biorą udział w pracach nad programami ochrony środowiska, a przede wszystkim w działaniach związanych z edukacją i informacją ekologiczną. Z punktu widzenia władz powiatowych, pozarządowe organizacje ekologiczne mogą spełniać następujące zadania:

193 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

wyjaśniać znaczenie działań, mających na celu ochronę przyrody i środowiska, reprezentować opinie społeczeństwa szczególnie w przypadku, gdy cieszą się szerokim poparciem społecznym, brać udział w komunikacji środowiskowej, edukacji ekologicznej i promowaniu zrównoważonego rozwoju, zabiegać o coraz to większe poparcie opinii publicznej dla polityki władz powiatowych i wojewódzkich w zakresie ochrony środowiska, stanowić przeciwwagę dla interesów, które brane są pod uwagę w procesie podejmowania decyzji dotyczących środowiska naturalnego, brać udział w opracowywaniu i wdrażaniu programu ochrony środowiska, wnosić wiedzę oraz dostarczać alternatywne ekspertyzy przydatne w procesie opracowywania polityki ochrony środowiska i podejmowania decyzji. Oczekuje się, że organizacje ekologiczne, w oparciu o własne siły, wykażą inicjatywę ukierunkowaną na mieszkańców i placówki edukacyjne, takie jak szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne, aby rozszerzyć edukację ekologiczną nastawioną na podniesienie świadomości ekologicznej oraz wdrożyć projekty pilotażowe i specjalne programy realizowane w ścisłej współpracy z samorządem wojewódzkim i samorządami gminnymi. W układzie sił - pozarządowe organizacje ekologiczne mają określoną pozycję (tworzą oddzielną siłę). Przecenianie swojego wpływu na politykę ochrony środowiska i możliwości zmian np. decyzji dot. inwestycji ważnych w skali regionu, stanowi zagrożenie dla efektywnego działania organizacji.

6.1.8. Inne instytucje i organizacje

Do instytucji z którymi władze powiatu będą współpracować należy także zaliczyć: Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną Nadleśnictwa oraz Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Krakowie Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie

Wszystkie te jednostki zajmują ważne miejsce na polu ochrony środowiska i ich doświadczenia będą wykorzystane przy realizacji Programu Ochrony Środowiska.

194 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji

Realizacja zadań wytyczonych w Programie Ochrony Środowiska i Planie Gospodarki Odpadami wiąże się z wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Większość instytucji, które udzielają dotacji lub korzystnie oprocentowanych kredytów na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska (gospodarki odpadami) wymaga, żeby inwestycja osiągnęła odpowiednio duży efekt ekologiczny i objęła swym zasięgiem możliwie największą liczbę mieszkańców powiatu lub związku komunalnego. Dlatego w przypadku powiatu nowotarskiego należy dążyć aby podejmowane działania miały charakter powiatowy lub przynajmniej obejmowały swym zasięgiem kilka gmin (np. międzygminne działania na rzecz ochrony środowiska). Wspólne działanie kilku gmin nie tylko ma wpływ na finansowanie inwestycji (obniży koszty, które będzie musiała ponieść pojedyncza gmina), ale również obniży koszty eksploatacyjne. Oznacza to, że przedsięwzięcia winny być wspólnie realizowane. W zależności od przyjętego w danym przypadku rozwiązania wariantu organizacyjnego poszczególne miasta i gminy samodzielnie lub wspólnie finansować będą realizację konkretnych zadań. Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami pochodzić mogą z następujących źródeł:  własne środki miast i gmin,  dofinansowanie gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i narodowego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej,  emisja obligacji komunalnych,  fundusze pomocowe i związane z eko-konwersją (Ekofundusz),  fundusz pomocowy ISPA,  kredyty bankowe na preferencyjnych warunkach (np. Bank Ochrony Środowiska),  pozyskanie inwestora strategicznego, może nim być także inwestor zagraniczny.

W przypadku gospodarki odpadami obok wymienionych powyżej źródeł finansowania środki na częściowe pokrycie kosztów jego realizacji można uzyskać od organizacji odzysku a także ze sprzedaży opakowań i surowców wtórnych.

195 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Należy zaznaczyć, że wszystkie instytucje udzielające pomocy finansowej w dziedzinie ochrony środowiska wymagają od inwestora nie tylko wypełnienia odpowiedniego formularza, ale również przedstawienia szeregu opracowań i dokumentacji planujących czy opisujących dane przedsięwzięcie. Są to między innymi.:  plan zagospodarowania przestrzennego i strategie rozwoju powiatu lub gminy,  Program Ochrony Środowiska, Plan Gospodarki Odpadami, Koncepcje Gospodarki Wodno-ściekowej, Plan Zalesiania itp.  projekt budowlany i wykonawczy wraz ze źródłową dokumentacją ekonomiczną, finansową i przetargową,  studium wykonalności (lub biznes plan w przypadku przedsięwzięć komercyjnych),  wymagane przez prawo zezwolenia na realizację projektu.

6.2.1. Emisja obligacji komunalnych

Emisja obligacji jest nowo wprowadzanym sposobem gromadzenia środków finansowych. Daje ona emitentowi środki na rozwój, a kupującemu obligacje korzystne ulokowanie środków pieniężnych na określony czas. Istnieje możliwość emisji obligacji na inwestycje służące ochronie środowiska. W przypadku podmiotów szczególnie uciążliwych dla otoczenia obligacje mogą być odpowiednio uatrakcyjnione zobowiązaniem do radykalnego ograniczenia tej uciążliwości. Podmiotowe obligacje mogą być nabywane przez budżet terenowy, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz kupowane przez inne podmioty, odczuwające ekologiczną uciążliwość emitenta. Obligacja jest wyrazem zobowiązań przedmiotu emitującego i jednocześnie praw nabywców obligacji do otrzymywania ich spłaty wraz z odsetkami i innych świadczeń o charakterze rzeczowym. Jest zatem zbliżona do transakcji kredytowej w banku.

Przez emisję obligacji realizuje się przepływ kapitału. Kredyt uzyskany w drodze emisji obligacji nie jest łatwy ani tani, gdyż zysk zamierzonego przedsięwzięcia musi być na tyle wysoki, aby pokrył związane z obligacją zobowiązania. Można przewidywać, że zainteresowanie obligacjami – dotąd znikome – będzie wzrastać w miarę wykształcenia się myślenia kategoriami majątkowymi (kapitałowymi).

6.2.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Polskie miasta i gminy najczęściej korzystają z pomocy finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ( NFOŚ i GW ). Jednym z priorytetów tego funduszu jest ochrona powierzchni ziemi. Fundusz przewiduje dofinansowanie (poprzez pożyczki ) wdrażania projektów związanych z realizacją programów ochrony

196 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

poszczególnych elementów środowiska, w tym także gospodarki odpadami. Wniosek do NFOŚiGW składa się wg wzoru stosowanego w Funduszu. Maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsięwzięcia jest pożyczka w wysokości 50% całości nakładów inwestycyjnych. Oprocentowanie tej pożyczki wynosi dla samorządów terytorialnych 0,3% stopy redyskontowej.

W NFOŚiGW istnieje możliwość umarzania pożyczek jeśli: zadanie zostało zrealizowane terminowo, osiągnięto założony efekt rzeczowy i ekologiczny, spłacono terminowo co najmniej 50% udzielonej pożyczki wraz z oprocentowaniem.

Fundusz preferuje wnioski podmiotów, które zadeklarują przeznaczenie umorzonych kwot na inwestycje proekologiczne. Okres spłaty pożyczki wynosi maksymalnie 5 lat.

6.2.3. EkoFundusz

Środki EkoFunduszu pochodzą z bezzwrotnej pomocy zagranicznej i z tzw. ekokonwersji (zamianę kwot polskiego długu zagranicznego na środki inwestycyjne w dziedzinie ochrony środowiska). Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają przynieść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej a nawet światowej.

W Statucie EkoFunduszu pięć sektorów ochrony środowiska uznanych zostało za dziedziny priorytetowe. Są nimi: ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu; ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej; ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu); ochrona różnorodności biologicznej; gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.

EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych pożyczek lub/i bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansową uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Maksymalna kwota, jaką może otrzymać jednostka samorządowa wynosi 30% nakładów na projekt. W przypadku jednostek gospodarczych kwota ta wynosi 20%.

197 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Specyfika EkoFunduszu polega również na tym, iż inwestor może liczyć na zwolnienie dokonanych za granicą zakupów od ceł i opłat granicznych. W wyjątkowych uzasadnionych przypadkach maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsięwzięcia jest pożyczka w wysokości 50% całości nakładów inwestycyjnych. Oprocentowanie tej pożyczki wynosi dla samorządów terytorialnych 0,3% stopy redyskontowej.

Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać pożyczkę lub/i dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczeń, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem EkoFunduszu.

EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych i edukacyjnych, konferencji i sympozjów, tworzenia i prowadzenia systemów monitoringu środowiska, wszelkiego rodzaju studiów i opracowań oraz tworzenia dokumentacji projektowej. Ze środków EkoFunduszu nie mogą także korzystać te przedsięwzięcia, które kwalifikują się do udzielenia znaczącej pomocy ze strony przedakcesyjnych programów pomocowych Unii Europejskiej - ISPA i PHARE,

Wszystkie projekty rozpatrywane przez EkoFundusz można podzielić na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz projekty przyrodnicze. Wśród projektów technicznych wyróżnić można projekty komercyjne, czyli takie które generują znaczne zyski po ich zakończeniu oraz niekomercyjne, których głównym celem jest poprawa stanu środowiska oraz względy społeczne, a przyszłe opłaty użytkowników jedynie pokrywają koszty, bez generowania zysków, bądź generują zyski w niewielkiej wysokości.

W obydwu grupach projektów można wyróżnić projekty typowe oraz projekty innowacyjne. Przez przedsięwzięcia innowacyjne EkoFundusz rozumie takie, które wprowadzają na polski rynek nowe, lepsze niż dotąd rozwiązania techniczne służące ochronie środowiska, oferowane zarówno przez firmy polskie, jak i firmy z krajów – donatorów. Zadaniem EkoFunduszu jest upowszechnianie takich sprawdzonych, a nie stosowanych dotąd w kraju lub w danym regionie rozwiązań.

Pewnym ograniczeniem stawianym przez EkoFundusz jest konieczność wprowadzania technologii pochodzącej z jednego z krajów donatorów, które przeznaczyły część polskiego długu na ochronę środowiska (USA, Francja, Szwajcaria, Szwecja, Norwegia, Włochy).

198 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

6.2.4. ISPA

ISPA (Instrument for Structural Politicies for Pre-accession – Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej) jest funduszem przedakcesyjnym Unii Europejskiej skierowanym na dostosowanie infrastruktury krajów kandydujących do standardów UE.

Pomoc z funduszu ISPA (w części ochrony środowiska) skupia się na przedsięwzięciach związanych z: zaopatrzeniem w wodę do picia i jej jakością, oczyszczaniem ścieków, gospodarką odpadami. ISPA udziela dotacji i pożyczek na realizację następujących przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska: projektów inwestycyjnych, niezależnych technicznie i finansowo faz projektów, studiów przygotowawczych i wykonalności, analiz technicznych, grup projektów, systemów projektów ściśle ze sobą powiązanych.

Podstawowymi wymogami stawianymi przez fundusz ISPA są m.in.: całościowy koszt przedsięwzięcia nie może być niższy od 5 mln Euro (w przypadku Polski preferuje się projekty powyżej 15-20 mln Euro), preferowane są duże aglomeracje, beneficjantem może być tylko samorząd terytorialny, jednostka samorządowa lub podmiot publiczny, obiekty i rozwiązania będące skutkiem realizacji przedsięwzięcia muszą spełniać kryteria UE.

Formularz do ISPA jest dostępny w NFOŚiGW i tam należy go złożyć. Wnioskodawcy, którzy uzyskają najwyższe oceny są proszeni o wypełnienie szczegółowych formularzy aplikacyjnych opracowanych przez Komisję Europejską. Ostateczną decyzję o wyborze projektu podejmuje Komisja. Wkład finansowy ISPA może stanowić do 75% wartości projektu liczonej jako wydatki publiczne (85% w szczególnych wypadkach).

199 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Ograniczenie wkładu ISPA może nastąpić ze względu na: dostępność współfinansowania, zdolność przedsięwzięcia do generowania zysku, odpowiednie zastosowanie zasady „zanieczyszczający płaci”.

Całość pomocy finansowej ISPA i wszelkich innych pomocy UE nie może być większa niż 90% całkowitego budżetu przedsięwzięcia.

6.2.5. Fundusz Spójności

Fundusz Spójności, inaczej nazwany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, jest to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których produkt krajowy brutto nie przekracza 90 % średniej dla wszystkich krajów członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania i Irlandia).

Fundusz ten nie należy do grupy Funduszy Strukturalnych, ze względu na określony czas w którym działa. Ze względu na charakter i cel Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej. Realizację Funduszu Spójności zaplanowano na lata 1993-99. Na szczycie UE w Berlinie postanowiono przedłużyć jego działanie do 2006 r. Z chwilą wejścia Polski do UE będzie on dostępny także dla naszego kraju.

Fundusz Kohezji (Spójności) redystrybuowany jest przez Komisję Europejską na podstawie składanych wniosków w odpowiednich terminach. Tak więc to nie instytucje krajowe, ale stosowne organy Unii Europejskiej rozpatrują konkretne projekty, akceptując je, a następnie finansując.

Pomoc, którą te kraje otrzymują w ramach Funduszu obejmuje finansowanie projektów dotyczących inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej (w tym wspieranie rozwoju sieci korytarzy transeuropejskich).

Budżet Funduszu Spójności na lata 2000 - 2006 wynosi 18 mld Euro (w latach 1994 - 1999 wynosił 15,5 mld Euro).

Fundusz może przyczyniać się do finansowania: projektów, lub etapów projektu, które są technicznie lub finansowo niezależne, lub

200 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

grupy projektów powiązanych ze sobą widoczną strategią tworzącą spójną całość.

Fundusz może zapewnić pomoc dla: projektów dotyczących środowiska, przyczyniających się do osiągnięcia celów art. 130 R Traktatu, łącznie z projektami wynikającymi z przyjętych zgodnie z art. 130 S działań, a w szczególności projekty zgodne z priorytetami nałożonymi na wspólnotową politykę w zakresie ochrony środowiska przez Piąty Program Polityki i Działania odnoszący się do Środowiska i Stałego Rozwoju, projektów pozostających we wspólnym interesie, dotyczących infrastruktury transportu, finansowanych przez państwa członkowskie, które są objęte wytycznymi wymienionymi w art. 129 C Traktatu; jednakże inne projekty dotyczące infrastruktury transportu, przyczyniające się do osiągnięcia celów zawartych w art. 129 B Traktatu, mogą być finansowane aż do przyjęcia odpowiedniej orientacji przez Radę. Fundusz może również udzielać pomocy: na wstępne badania odnoszące się do kwalifikujących się projektów, łącznie z tymi, które są konieczne dla ich wprowadzenia, na środki wsparcia technicznego, a w szczególności: a) na środki poziome takie jak badania porównawcze mające na celu ocenę wpływu pomocy wspólnotowej; b) na środki i badania, które przyczyniają się do oceny, monitorowania lub oszacowania projektów, oraz wzmocnieniu i zagwarantowaniu koordynowania projektów i ich spójności, a w szczególności spójności z politykami wspólnotowymi; c) na działania i badania pomagające w sporządzeniu koniecznych dostosowań we wprowadzanych projektach.

6.2.6. Bank Ochrony Środowiska

Bank Ochrony Środowiska udziela kredytów ze środków własnych oraz środków NFOŚiGW i WFOŚiGW z przeznaczeniem na inwestycje służące likwidacji degradacji i ochronę środowiska.

Na bazie wieloletniego doświadczenia Bank realizuje zadania związane z jego proekologiczną misją, współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska tj. Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

201 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank udziela na cele proekologiczne następujących instrumentów: Kredyty na inwestycje służące ochronie środowiska udzielane we współpracy z WFOŚiGW – kredyty udzielane są ze środków WFOŚiGW (w tym w formie linii kredytowych) lub ze środków Banku z dopłatami WFOŚiGW do oprocentowania z przeznaczeniem na inwestycje służące ochronie środowiska przynoszące wymierny efekt ekologiczny. Przedmiotem kredytowania są inwestycje z zakresu ochrony środowiska polegające na realizacji/modernizacji obiektów służących: a) ochronie wód i gospodarce wodnej (np. oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji, modernizacje technologii służące oszczędności wody), b) ochronie atmosfery (np. budowa i modernizacja instalacji ograniczających emisję zanieczyszczeń do atmosfery, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii), c) ochronie powierzchni ziemi (np. redukcja odpadów u źródeł wytwarzania, składowiska odpadów, zakłady utylizacji odpadów)

Kredyty na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska - kredyt dla Sprzedawców lub/i Wykonawców na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, materiałów do ociepleń budynków, pomp ciepła, okien termoizolacyjnych, itd. Przedmiotem kredytowania jest zakup, zakup i montaż lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, kolektorów słonecznych, pomp ciepła, grzejników konwekcyjnych, kotłów gazowych, olejowych lub zasilanych energią elektryczną, zaworów termostatycznych, materiałów do ocieplania budynków, okien termoizolacyjnych, rolet zewnętrznych i okiennic, drzwi zewnętrznych charakteryzujących się niskim współczynnikiem przenikania ciepła. Kredytowane urządzenia i wyroby winny posiadać wymagane prawem dokumenty potwierdzające jakość (aprobaty, certyfikaty, deklaracje producenta, itp.) - zgodne z Ustawą o badaniach i certyfikacji oraz rozporządzeniami wykonawczymi do tej Ustawy. Montaż wyrobów może być kredytowany w przypadku gdy: a) Sprzedawca, z którym Bank podpisał porozumienie jest jednocześnie Wykonawcą, b) Wykonawca jest jednostką autoryzowaną przez Sprzedawcę, z którym Bank podpisał porozumienie, c) Bank podpisał z Wykonawcą porozumienie dotyczące montażu urządzeń i wyrobów zakupionych wyłącznie na zasadach obowiązujących dla niniejszego produktu.

202 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Kwota kredytu – do 100% kosztów inwestycji - czyli ceny zakupu i montażu urządzenia lub wyrobu. Okres kredytowania: do 5 lat. Oprocentowanie: według zmiennej stopy procentowej lub indywidualnie dla każdego wyrobu i urządzenia.

Kredyty na energooszczędne przedsięwzięcia z zakresu modernizacji oświetlenia – kredyt na energooszczędne przedsięwzięcia z zakresu modernizacji oświetlenia ulic, placów itp. polegające na zmianie dotychczasowych urządzeń na energooszczędne, udzielany jest ze środków Banku Ochrony Środowiska S.A. Przedmiotem kredytowania jest pełny lub częściowy zakres prac związanych z modernizacją oświetlenia (zakup i instalacja żarówek, opraw, urządzeń sterujących, słupów i wysięgników). Kwota kredytu do 100% wartości przedsięwzięcia. Okres kredytowania do 5 lat, zależny od uzyskiwanych oszczędności energii (nie więcej niż suma okresu realizacji inwestycji, ewentualnej karencji w spłacie kapitału oraz okresu spłaty całego kredytu).

Kredyty na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych – kredyt na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych w rozumieniu ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych, m.in. na ulepszenia, w wyniku których następuje: a) zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej lub zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej, b) wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, c) całkowita lub częściowa zamianę źródeł energii z konwencjonalnych na niekonwencjonalne (w tym odnawialne). Przeznaczenie kredytu dla jednostek samorządu terytorialnego realizujących przedsięwzięcia termomodernizacyjne w budynku stanowiącym ich własność i wykorzystywanym do wykonywania zadań publicznych. Przedmiotem kredytowania są: a) ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania ciepłej wody:

- w budynkach, w których modernizuje się jedynie system grzewczy – co najmniej o 10%, - w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizację systemu grzewczego – co najmniej o 15%,

203 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

- w pozostałych budynkach – co najmniej o 25%,

b) ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i w lokalnej sieci ciepłowniczej – co najmniej o 25%,

c) wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej o 20% w stosunku rocznym.

Kwota kredytu: do 80% kosztów inwestycji. Okres kredytowania do 10 lat. Oprocentowanie wg zmiennej stopy procentowej Kredyty na przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu agroturystyki ze środków Fundacji "Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej - Counterpart Fund" - kredyt na inwestycje związane z uruchomieniem nowych lub rozwojem istniejących przedsięwzięć gospodarczych w zakresie agroturystyki na wsi lub w miastach do 10 tys. mieszkańców obejmujące tworzenie i rozwój bazy noclegowej, gastronomicznej, rekreacyjno-sportowej i kulturowej. Przeznaczony dla rolników i członków ich rodzin oraz innych osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą, spółek handlowych, organizacji pozarządowych (fundacji i stowarzyszeń) posiadających osobowość prawną, zarządów gmin (o kredyt nie mogą ubiegać się jednostki państwowe ani spółdzielcze). Przedmiot kredytowania: a) zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja budynków mieszkalnych, towarzyszących i gospodarskich (stodoły, stajnie, itp.) na agroturystyczną bazę noclegową dla turystów (pokoje gościnne, domki rekreacyjne, pensjonaty, kwatery grupowe, itp.), w tym budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w budynkach przewidzianych do użytkowania jako agroturystyczna baza noclegowa, b) zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja, adaptacja obiektów/punktów przeznaczonych do świadczenia usług gastronomicznych dla turystów, w tym

c) założenie/instalacja urządzeń kuchennych, budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w pomieszczeniach kuchennych, jadalniach oraz w zapleczu magazynowym artykułów spożywczych,

204 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

d) zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów stanowiących lokalną atrakcję turystyczną, związanych z bezpośrednim świadczeniem usług rekreacyjno-sportowych i kulturowych dla turystów obejmujące zakładanie pól biwakowych i kempingów, budowę i modernizację lokalnych obiektów i urządzeń sportowo-rekreacyjnych (wypożyczalnie sprzętu turystycznego, kąpieliska, plaże, przystanie kajakowe i żeglarskie, ścieżki rowerowe, ścieżki zdrowia, stałe parki rekreacyjno-rozrywkowe i szlaki turystyczne, wyciągi narciarskie), zakup koni oraz budowa i modernizacja stajni i padoków służących usługom jeździeckim, sportowym i leczniczym, zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów/punktów lokalnej kultury ludowej (warsztaty tkackie, kowalsko- artystyczne, garncarskie, wikliniarskie, galerie oraz punkty sprzedaży wyrobów lokalnego rękodzieła i rzemiosła artystycznego), e) zakup niezbędnego, pierwszego wyposażenia inwestycyjnego budowanych obiektów agroturystycznych obejmującego zarówno środki trwałe, jak i inne rzeczowe składniki majątku obrotowego wielokrotnego użytku (np. naczyń, sztućców, pościeli) ściśle i jednoznacznie związanego z wyposażeniem i funkcjonowaniem wymienionych wyżej obiektów. Kwota kredytu: a) do 150 tys. zł, nie więcej niż 70% wartości kosztorysowej zadania inwestycyjnego, b) do 100 tys. zł, nie więcej niż 75% wartości kosztorysowej zadania inwestycyjnego, c) do 50 tys. zł, nie więcej niż 80% wartości kosztorysowej zadania inwestycyjnego. Okres kredytowania do 5 lat (wliczając okres karencji w spłacie kredytu nie przekraczający 1 roku). Oprocentowanie według zmiennej stopy procentowej a) dla kredytów do 50 tys. zł - 0,5 stopy redyskonta weksli NBP, b) dla kredytów do 100 tys. zł - 0,6 stopy redyskonta weksli NBP, c) dla kredytów do 150 tys. zł - 0,7 stopy redyskonta weksli NBP.

6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska

Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarządzania tym programem. Zarządzanie Programem odbywa się z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania zgodne z kompetencjami i obowiązków podmiotów zarządzających.

W odniesieniu do Powiatowego Programu Ochrony Środowiska jednostką, na której będą spoczywały główne zadania zarządzania tym programem będzie Starostwo Powiatowe.

205 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Jednak całościowe zarządzanie środowiskiem w powiecie będzie odbywać się na kilku szczeblach. Oprócz szczebla powiatowego są jeszcze szczeble wojewódzki i gminny obejmujące działania podejmowane w skali województwa i gminy, a także szczeble jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Każdą z tych jednostek nałożone są różne (czasami zbieżne) obowiązki (tabela ).

Ustawowe zadania poszczególnych samorządowych jednostek organizacyjnych Tabela 6.1. Jednostka Zakres obowiązków administracyjna Województwo  opracowanie strategii rozwoju  opracowanie planów wieloletnich  opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego  realizacja polityki rozwoju  edukacja publiczna  promocja i ochrona zdrowia  pomoc społeczna  ochrona środowiska  gospodarka wodna  obronność  bezpieczeństwo publiczne Powiat  zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego;  gospodarki wodnej;  ochrony środowiska i przyrody;  ochrony przeciwpowodziowej;

 zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska;  promocji i ochrony zdrowia;  administracji geologicznej Gmina  gospodarka odpadami komunalnymi;  zaopatrzenie w wodę dla celów komunalnych;  oczyszczanie ścieków komunalnych;  tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki

206 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

przestrzennej;  tworzenie niektórych obszarów chronionych;  ochrona i tworzenie terenów zieleni miejskiej i parkowej;  wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu;  prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych.

Na trochę innych zasadach odbywa się zarządzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska. Kierują się one głownie rachunkiem (efektami) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, choć od jakiegoś czasu uwzględniają one także głos opinii społecznej.

Na tym szczeblu zarządzane środowiskiem odbywa się przez: dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa, porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń modernizacje stosowanych technologii, eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska, instalowanie urządzeń ochrony środowiska, stałą kontrole zanieczyszczeń.

Instytucje działające w ramach administracji a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa maja głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom środowiska poprzez:  racjonalne planowanie przestrzenne,  kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska,  porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska,  instalowanie urządzeń ochrony środowiska. Instrumenty służące do zarządzania programem ochrony środowiska wynikają z obowiązujących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach itp.) i można je podzielić na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne. 6.3.1. Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych zaliczamy:  pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane,  decyzje zatwierdzające plany gospodarki odpadami,

207 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

 koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców mineralnych,  oceny oddziaływania na środowisko planowanych czy istniejących inwestycji,  decyzje zatwierdzające plany zagospodarowania przestrzennego.

Szczególnym instrumentem prawnym jest od niedawna monitoring czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawym.

6.3.2. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych zaliczamy:  opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnie, z której odprowadzane są ścieki,  administracyjne kary pieniężne,  odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna,  kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska.

6.3.3. Instrumenty społeczne Wśród instrumentów społecznych jako najważniejszy należy wymienić współdziałanie. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne są ważnym elementem skutecznego zarządzania opartego o zasady zrównoważonego rozwoju. Można je podzielić na :  narzędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw. „uczenie się poprzez działanie”. Można w nich dwie kategorie dotyczące: a) działań samorządów (dokształcanie profesjonalne i system szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), b) powiązań miedzy władzami samorządowymi a społeczeństwem (udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomości – kampanie edukacyjne)  narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrożenia polityk środowiskowych: a) środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty,

208 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

b) strategie i plany działań, c) systemy zarządzania środowiskiem, d) ocena wpływu na środowisko, e) ocena strategii środowiskowych.  narzędzia włączające mechanizmy rynkowe w realizacje zrównoważonego rozwoju: a) opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), b) regulacje cenowe, c) regulacje użytkowania, oceny inwestycji, d) środowiskowe zalecenia dla budżetowania, e) kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych.  narzędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównoważonego rozwoju: a) wskaźniki równowagi środowiskowej, b) ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, c) monitorowanie skuteczności procesów zarządzania

Kolejnym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Pod tym pojęciem należy rozumieć różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstawą jest tu rzetelne i ciągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na drodze podejmowanych działań inwestycyjnych.

Ważna dla ochrony środowiska jest również współpraca pomiędzy powiatowymi służbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Powinny to być relacje partnerskie prowadzące do wspólnej realizacji poszczególnych przedsięwzięć. I tak pozarządowe organizacje ekologiczne mogą zajmować się zarówno działaniami planistycznymi (np. przygotowywać plany ochrony rezerwatów i parków narodowych, opracowywać operaty ochrony przyrody dla nadleśnictw), prowadzić konstruktywne (i jak najbardziej fachowe) programy ochrony różnych gatunków czy typów siedlisk, realizować prośrodowiskowe inwestycje (np. związane z alternatywnymi źródłami energii) itp. Tradycyjną rolą organizacji jest też prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu.

Niezbędne jest aby prowadzona komunikacja społeczna objęła swym zasięgiem wszystkie grupy społeczeństwa. Bardzo ważną sprawą jest właściwe, rzetelne i odpowiednio wcześniejsze informowanie tych mieszkańców, których planowane inwestycje będą dotyczyły w sposób bezpośredni (np. mieszkańców przez posesje których będzie przebiegać

209 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

wodociąg). Nie może mieć miejsca sytuacja, że o planowanych zamierzeniach dowiadują się oni z „innych” źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajmą oni postawę negatywną (czasami nawet wrogą) w stosunku do planowanej inwestycji. Jak uczy doświadczenie (także w przypadku powiatu nowotarskiego) wydłuża to lub nawet czasami uniemożliwia realizacje planowanych celów.

Należy jednak pamiętać, że głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej będzie zmiana postaw (nawyków) społeczeństwa w odniesieniu do poszczególnych dziedzin życia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju. Z uwagi na specyfikę tego zagadnienia trzeba mieć świadomość, że będzie to proces wieloletni co nie oznacza , że nie należy go prowadzić.

Działania edukacyjne powinny być realizowane w różnych dziedzinach, różnych formach oraz na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. W szczególności szkolenia ekologiczne powinny być organizowane dla:  pracowników administracji;  samorządów mieszkańców;  nauczycieli szkół wszystkich szczebli;  dziennikarzy;  dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji.

6.3.4. Instrumenty strukturalne

Do instrumentów strukturalnych należą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi a także program ochrony środowiska i to one wytyczają główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrzędnym dokumentem powinna być strategia rozwoju powiatu jako dokument wytyczający główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych np. dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu ochrony zdrowia turystyki ochrony środowiska itp.

210 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

W programach tych powinny być uwzględnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczono pewne ramy tego rozwoju, warunkowane troską o stan środowiska.

Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie powiatu wymaga podejmowania pewnych działań w określonych dziedzinach gospodarki jak i codziennego życia jego mieszkańców.

6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska

6.4.1. Zasady monitoringu

W procesie wdrażania Programu ważna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zadań w nim wyznaczonych z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Z tego względu ważne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego będzie możliwe dokonanie oceny procesu wdrażania, jak i również będą mogły być dokonane ewentualne modyfikacje Programu.

Monitoring powinien być sprawowany w następujących zakresach:  monitoring środowiska;

 monitoring programu;  monitoring odczuć społecznych.

Monitoring środowiska – system kontroli środowiska, jest narzędziem wspomagającym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarządzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska i może być traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najważniejszych kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych są w znacznym stopniu dostępne jako wielkości mierzone w ramach istniejących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, są wykonywane w ramach działalności np. WIOŚ, RZGW, IMGW, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, łąk, terenów parkowych, użytków ekologicznych) znany jest instytucją takim jak np. Urzędy Gmin, RDLP, Dyrekcje Parków Narodowych i Krajobrazowych.

211 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Monitoring programu – najważniejszym wskaźnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zadań, które powinno się odbywać np. co roku, na podstawie zestawienia planu działań przewidzianych do realizacji z postępem ich wdrożenia. W przypadku nie osiągnięcia zaplanowanych zamierzeń należy dokonać analizy sytuacji i poznać jej przyczyny. Powodem mogą być np. brak czasu, pieniędzy, zasobów ludzkich lub też zmiana kolejności przewidzianych w programie zadań priorytetowych.

Monitoring odczuć społecznych – jest on sprawowany na podstawie badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów Programu, między innymi przez ilość i jakość interwencji zgłaszanych do powiatowych władz środowiskowych.

6.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych

W ocenie postępu wdrażania Programu Ochrony Środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów ekologicznych, jakie powinna przynieść realizacja wyznaczonych celów. W efekcie realizacji wyznaczonych dla powiatu nowotarskiego celów ekologicznych powinno uzyskać się zamieszczone efekty ekologiczne (tabela).

Zakładane efekty działań proponowanych w Programie Ochrony Środowiska Tabela 6.2. Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośrednie Pośrednie Ochrona powietrza Wyposażanie emitentów w  Ograniczenie emisji  Czystsze powietrze, filtry wyłapujące zanieczyszczenia powietrza  Zwiększenie zanieczyszczenia do atrakcyjności powietrza atmosferycznego – turystycznej powiatu największe podmioty  Mniejsze zagrożenie dla gospodarcze emitujące zdrowia ludzi zanieczyszczenia  Lepsze warunki rozwoju flory i fauny Kontrola emitowanych  przestrzeganie limitów zanieczyszczeń przez emisyjnych podmioty gospodarcze

212 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Zmiana systemu grzewczego i  ograniczenie emisji  Wzrost energetycznego na terenie niskiej do powietrza zapotrzebowania na gmin powiatu nowotarskiego  zmniejszenie „ekologiczne” surowce zanieczyszczenia energetyczne (gaz, powietrza związkami słoma drewno wierzba siarki i pyłami energetyczna, geotermia)  Możliwość zagospodarowania niewykorzystanego dotychczas areału lub fragmentów pól uprawnych o słabszej klasie bonitacyjnej do produkcji surowców energetycznych  Tworzenie nowych miejsc pracy Poprawa (usprawnienie)  Zmniejszenie  Zmniejszenie efektu systemów przesyłania energii zapotrzebowania na cieplarnianego cieplnej oraz poprawa nośniki energii  Ograniczenie ilości parametrów cieplno-  Ograniczenie zużycia odpadów ze spalania energetycznych budynków surowców energetycznych  Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza Reorganizacja transportu  Ograniczenie emisji  Zapotrzebowanie na zbiorowego spalin ekologiczne środki napędowe (gaz, biopaliwa)

213 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Przebudowa układu  Zmniejszenie natężenia  Zwiększenie komunikacyjnego ruchu drogowego w zatrudnienia miastach  Ograniczenie poziomu  Ograniczenie emisji hałasu spalin Tworzenie stref ochronnych  Ograniczanie  Zwiększenie zadrzewień wokół największych emitorów rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz emitowanych najbardziej uczęszczanych zanieczyszczeń ciągów komunikacyjnych Nowe nasadzenia – zalesianie  Zwiększenie potencjału  Zwiększenie „produkcji tlenu” produkcyjnego charakteru lasu – możliwości pozyskiwania drewna  Nowe miejsca rekreacji i wypoczynku

Ochrona wód

Opracowanie bilansu wodno –  Stworzenie założeń gospodarczego powiatu ochrony zasobów nowotarskiego wodnych na terenie powiatu Budowa wodociągów  Zmniejszenie  Zmniejszenie i skanalizowanie terenu zanieczyszczenia wód zagrożenie zdrowia powiatu nowotarskiego powierzchniowych i ludzi podziemnych  Zwiększenie  Dostarczanie ludności atrakcyjności wody pitnej o dobrych turystycznej powiatu parametrach jakościowych  Lepsze warunki rozwoju fauny i flory zwłaszcza wodnej

214 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Budowa nowych ujęć wody  Zwiększenie  Dostarczanie dyspozycyjnych mieszkańcom wody o zasobów wodnych dobrej jakości  Wzrost możliwości osadniczych

Podłączenie maksymalnej  Ograniczenie  Zmniejszenie zagrożeń ilości mieszkańców do zanieczyszczenia wód dla zdrowia istniejących lub nowo powierzchniowych mieszkańców projektowanych) oczyszczalni i podziemnych  Zwiększenie ścieków zbiorczych atrakcyjności i przydomowych turystycznej powiatu  Lepsze warunki do rozwoju fauny i flory Wyznaczenie norm zużycia  Zachowanie zasobów  Możliwości rozwojowe wody przy poszczególnych wodnych powiatu powiatu – osadnictwo, rodzajach działalności  Ograniczenie ilości działalność produkcyjnej ścieków gospodarcza  Zmniejszenie nakładów na inwestycje związane z zaopatrzeniem w wodę i oczyszczaniem ścieków wód Promowanie dziedzin  Ograniczenie zużycia  Wzrost zatrudnienia produkcji o małej wody wodochłonności  Zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków

215 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Zwiększenie kontroli poboru  Naliczanie właściwych wody i zrzutu ścieków stawek za użytkowanie wód Aktywizacja turystyczna  Budowa infrastruktury  Poprawa walorów zbiornika technicznej związanej z turystycznych wodnego w Czorsztynie - ochroną i użytkowaniem  Wzrost zatrudnienia Sromowcach zbiornika  Polepszenie warunków rozwoju fauny i flory Budowa lokalnych zbiorników  Zmniejszenie  Wzrost zatrudnienia retencyjnych zagrożenia przeciw  Wzrost atrakcyjności powodziowego turystycznej  Zwiększenie łatwo  Nowe miejsca dostępnych zasobów wypoczynki i rekreacji wodnych Kontrola oraz konserwacja  Zmniejszenie  Zmniejszenie strat wałów i urządzeń przeciw zagrożenia materialnych w powodziowych powodziowego przypadku wystąpienia powodzi Odbudowa oraz prawidłowa  Poprawa stosunków  Zmniejszenie eksploatacja systemów wodnych na terenie zagrożenia melioracji powiatu powodziowego  Poprawa warunków upraw  Wzrost zatrudnienia

216 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Ochrona powierzchni ziemi Prowadzenie racjonalnej  Zachowanie walorów  Utrzymanie plonów na gospodarki uprawowej użytkowych terenów dotychczasowym upranych poziome lub ich zwiększenie  Zmniejszenie zagrożenia zanieczyszczeń wód podziemnych w skutek przenawożenia Prowadzenie edukacji  Wykorzystanie  Wzrost zatrudnienia dotyczącej racjonalnej potencjału rolnego  Wzrost gospodarki rolnej, powiatu przedsiębiorczości wprowadzania nowych metod, związanej z gospodarką nowych upraw rolną  Nowe możliwości przychodów dla mieszkańców Wykorzystanie kompostu do  Wzrost wydajności  Podniesienie nawożenia gleb uprawianych gleb wydajności upraw  Podniesienie jakości  Ograniczenie degradacji (żyzności) ziemi gleb

217 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Ochrona przed hałasem Tworzenie naturalnych i  Obniżenie poziomu  Zwiększenie komfortu sztucznych stref ochronnych hałasu egzystencji wokół największych emitorów mieszkańców hałasu oraz najbardziej  Polepszenie warunków uciążliwych ciągów rozwoju fauny komunikacyjnych  Wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu  Zwiększenie estetyki Wprowadzanie nowych  eliminacja źródeł hałasu  Zwiększenie komfortu „cichych” technologii egzystencji mieszkańców  Polepszenie warunków rozwoju fauny  Wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu  Zwiększenie estetyki

218 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Odpady Zmiana profilu produkcji  Zmniejszenie ilości  Zmniejszenie - zmniejszenie wytwarzanych odpadów zapotrzebowania na materiałochłonności  Zmniejszenie instalacje do przerobu i odpadochłonnosci zapotrzebowania na wykorzystania i nośniki energii unieszkodliwiania odpadów  Zmniejszenie zapotrzebowania miejsca pod instalacje do unieszkodliwiania odpadów (składowiska)  Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń

Likwidacja „dzikich wysypisk  Poprawa estetyki  Zmniejszenie „śmieci powiatu zagrożenia dla zdrowia ludzi  Zmniejszenie zagrożenia dla rozwoju fauny i flory  Zmniejszenie potencjalnych zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych

219 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Wprowadzenie selektywnej  Zmniejszenie ilości  Zmniejszenie zbiórki odpadów odpadów trafiających zagrożenia dla zdrowia na składowiska ludzi  Pozyskiwanie czystych  Ochrona terenu – surowców do przeróbki zmniejszenie  Zmniejszenie liczby zapotrzebowania na „dzikich wysypisk” teren pod składowiska śmieci  Poprawa estetyki powiatu  Zwiększenie zatrudnienia Przerób odpadów  Wydłużenia czasu  Zmniejszenie eksploatacji istniejących materiałochłonności i i projektowanych energochłonności składowisk produkcji  Produkcja wyrobów  Wykorzystanie z odpadów np. kompostu do pielęgnacji elementy małej terenów zielonych architektury, kompostu  Pozyskanie źródła częściowego finansowania systemu gospodarki odpadami

Prowadzenie akcji edukacyjnej  Unikanie powstawania  Ochrona środowiska odpadów  Wzrost świadomości  Właściwe postępowanie ekologicznej z odpadami

220 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

Ochrona dóbr kultury Prowadzenie renowacji  Zachowanie zabytków  Zwiększenie istniejących zabytków dla przyszłych pokoleń atrakcyjności powiatu  Wzrost świadomości narodowej Inwentaryzacja istniejących  Stworzenie bazy danych  Możliwość planowania dóbr kultury dóbr kultury na terenie zabiegów konserwatorskich Wprowadzenie właściwego  Zwiększenie  Promocja powiatu oznakowania i opisu dóbr atrakcyjności powiatu kultury

6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie ochrony Środowiska

Podstawą właściwego systemu oceny realizacji zadań określonych w Programie Ochrony Środowiska jest system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko w tym zakresie. Poniżej przedstawiono grupę wskaźników przyjmując że lista ta nie jest wyczerpująca i będzie sukcesywnie modyfikowana.

6.5.1. Gospodarka wodna i ściekowa oraz stosunki wodne

CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Zapewnienie mieszkańcom powiatu 1. Zwodociągowanie powiatu (%) 67,3 odpowiedniej jakości i ilości wody do 2. Zużycie w gospodarstwach 22,5 picia domowych wody wodociągowej (m3/rok*M) 3. Długość sieci wodociągowej (km) 623,7 4. Liczba przyłączy (szt.) 17 597 Dążenie do zapewnienia 5. Skanalizowanie powiatu (%) 43,3 odpowiedniej jakości użytkowej wód 6. Długość sieci kanalizacyjnej (km) 437,5 7. Liczba przyłączy (szt.) 9887 8. Ludność obsługiwana przez 42,0 oczyszczalnie ścieków w % ludności ogółem 9. Ścieki przemysłowe i komunalne 6,3 wymagające oczyszczania w dam3 na 1 km2 Ochrona przed powodzią 10. Długość konserwowanych b.d. rowów melioracyjnych w ciągu roku

221 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

6.5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego

CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Utrzymanie jakości powietrza na poziomie 1. Klasa strefy powiat z 2002 roku nowotarski: pod kątem ochrony C zdrowia A pod kątem ochrony rtoślin 2. Emisja pyłów i gazów pyłowych: 0,15 (w tys. Mg/ rok) gazowych: 28,3 Systematyczna redukcja niskiej emisji w 3. Liczba zmodernizowanych b.d. jednostkach osadniczych o znaczącej kotłowni lokalnych funkcji w powiecie (miasta, miejscowości 4. Sieć gazowa rozdzielcza 425,1 turystyczne) (km) 5. Odbiorcy gazu z sieci (tys.) 3,2 6. Zużycie gazu z sieci na 1 1 269 odbiorcę w m3 Systematyczna redukcja emisji 7. Przebudowa i b.d. zanieczyszczeń komunikacyjnych do modernizacja drogi powietrza, zwłaszcza w miastach powiatu szybkiego ruchu Kraków- Zakopane 8. Drogi powiatowe o 334,9 : 339,9 ulepszonej powierzchni (km) do ogólnej długości dróg powiatowych 9. Drogi gminne o ulepszonej 412,2:1936,2 powierzchni (km) do ogólnej długości dróg gminnych

6.5.3. Ochrona przed hałasem

CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Zmniejszenie uciążliwości hałasu Miejsca, gdzie poziom hałasu b.d. komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z przekracza wartość progową obiektów działalności gospodarczej Ekrany akustyczne b.d. (długość w m) Udział podmiotów b.d. gospodarczych nie spełniających wymagań w zakresie emisji w ogólnej liczbie kontrolowanych

6.5.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym

CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Rozeznanie skali zagrożenia polami 2. Liczba miejsc, na których b.d. elektromagnetycznymi stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z wyszczególnieniem: a) terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową b) miejsc dostępnych dla ludzi

222 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

6.5.5. Ochrona przyrody

CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Ochrona i utrzymanie różnorodności 1. Procentowy udział 88,4% biologicznej i krajobrazowej oraz obszaru chronionego doskonalenie systemu obszarów krajobrazu chronionych 2. Procentowy udział terenu b.d. objętego siecią NATURA 2000 3. Udział parków narodowych 3,7 % w powierzchni powiatu 4. Liczba parków narodowych 3 5. Udział parków 7,6% krajobrazowych w powierzchni powiatu 6. Liczba parków 1 krajobrazowych 3. Liczba rezerwatów 13 przyrody 4. Procentowy udział 0,2% powierzchni rezerwatów w powierzchni powiatu 5. Liczba pomników przyrody 108 6. Liczba pomników przyrody b.d. (poj. drzewa) poddanych zabiegom pielęgnacyjnym 7. Liczba użytków 2 ekologicznych 9. Liczba akcji pomagających b.d. w pokonywaniu tras komunikacyjnych zwierzynie drobnej 10. Liczba gospodarstw b.d. agroturystycznych

6.5.6. Ochrona lasów

CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Ochrona terenów leśnych oraz 1. Wskaźnik lesistości 37,2% powiększanie ich zasobów. Zrównoważona powiatu pod względem ekonomicznym, społecznym 2. Powierzchnia lasów 54 562,2 ha i ekologicznym gospodarka leśna. ogółem: w tym: 17 855,7 ha(32,7%)  lasy publiczne 36 709,5 ha(67,3%)  Lasy prywatne 3. Powierzchnia w ha 69,3 zalesiona w ciągu roku

223 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOTARSKIEGO

6.5.7. Ochrona gleb

CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Ochrona i właściwe wykorzystanie gleb Liczba metrów bieżących b.d powiatu nowotarskiego nasadzeń śródpolnych Powierzchnia gruntów 124,9 ha zdegradowanych Udział gruntów wymagających 0,23% rekultywacji (%) Liczba przeprowadzonych w 4 ciągu roku badań zanieczyszczenia gleb Liczba wybudowanych w b.d. ciągu roku płyt obornikowych, zbiorników na gnojowicę

224 Konsorcjum : „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu SIEDZIBA: Tel.: (018) 444 31 45 33-300 NOWY SĄCZ Fax.: (018) 444 31 50 UL. RÓŻANA 22 e-mail: [email protected]