In Opspraak: Leren Van Integriteitskwesties
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES Toon Kerkhoff & Patrick Overeem Centre for Public Values & Ethics (CPVE) in samenwerking met Ien Dales Leerstoel en Albeda Leerstoel CAOP Het CAOP is hét kennis- en dienstencentrum op het gebied van arbeidszaken in het publieke domein. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, geluidsband, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES Toon Kerkhoff & Patrick Overeem Centre for Public Values & Ethics (CPVE) in samenwerking met Ien Dales Leerstoel en Albeda Leerstoel CAOP INHOUDSOPGAVE VOORWOORD ..................................................................................................................................5 1. INTEGRITEITSSCHENDINGEN IN NEDERLAND ..........................................................................9 1. Proloog: Marc Verheijen en (te) dure flessen wijn ...........................................................10 1.2 Integriteit en bestaand onderzoek ................................................................................13 1.3 Een typologie van integriteitsschendingen ...................................................................14 1.4 Vraagstelling en aanpak ................................................................................................17 1.5 Beperkingen: wat wij niet doen ........................................................................................ 20 1.6 Vooruitblik .....................................................................................................................22 2. BELANGENVERSTRENGELING: DUBIEUZE GIFTEN EN BELOFTEN .........................................25 2.1 Ambtenaar of niet? De loodsenaffaire ..........................................................................28 2.2 Politiebureau Warmoesstraat en de Chinese onderwereld ...........................................30 2.3 Bouwfraude: de zaak-Sjaak Baars en de zaak-Janssen de Jong ....................................32 2.4 Van fooi naar steekpenning ...........................................................................................35 3. BELANGENVERSTRENGELING: ONVERENIGBARE NEVENFUNCTIES, ACTIVITEITEN EN CONTACTEN ......................................................................................................... 39 3.1 Kunstbezit en uiteenlopende loyaliteiten: de SNK-affaire ............................................43 3.2 Frits Bolkestein en het ‘Beste Els’-briefje .....................................................................47 3.3 De Bulgaarse villa van Gerd Leers .................................................................................49 3.4 Tegenstrijdige loyaliteiten .............................................................................................51 4. MISBRUIK VAN BEVOEGDHEDEN .............................................................................................55 4.1 De Sinterklaasaffaire in Echt-Susteren ..........................................................................58 4.2 Wilma Verver: ‘De blonde tornado’ ..............................................................................62 4.3 ‘Ondernemend bestuur’ in Noord-Holland: de zaak-Ton Hooijmaijers ..........................64 4.4 De verleidingen van het openbaar bestuur ...................................................................68 2 IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES 5. MISBRUIK VAN PUBLIEKE INFORMATIE ...................................................................................71 5.1 Burgemeester gevangen: Dick Schutte en de Urker visserij .........................................72 5.2 Lekken in Tilburg: Hans Smolders en Ruud Vreeman ....................................................76 5.3 Kennis is macht..............................................................................................................80 6. WANGEDRAG IN PRIVÉTIJD ......................................................................................................83 6.1 Rob Oudkerk: cocaïne en een tippelzone .....................................................................87 6.2 Onno Hoes: een burgemeester met contacten .............................................................92 6.3 Het persoonlijke is politiek............................................................................................95 7. LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES ........................................................................................99 7.1 Zeventig jaar integriteit: de historische blik ...............................................................100 7.2 Twee deelvragen .........................................................................................................102 7.3 Hoe integriteitsnormen veranderen ............................................................................103 7.4 Hoe te handelen? Vier praktische lessen ....................................................................107 7.5 Slotopmerkingen .........................................................................................................112 OVER DE AUTEURS ......................................................................................................................115 EINDNOTEN .................................................................................................................................119 2 IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES 3 4 IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES Voorwoord IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES 5 Bij het uitkomen van dit werk zijn wij verschillen- rigeren van bestaande casestudy’s en het verrich- de mensen dank verschuldigd. Om te beginnen zijn ten van verder onderzoek. Voor financiële steun en dat de masterstudenten van de opleidingen Ma- hulp bij het bouwen en onderhouden van onze da- nagement van de Publieke Sector en Public Admi- tabase zijn wij de Leidse Universiteitsbibliotheek nistration aan de Universiteit Leiden. Zij hebben, – en in het bijzonder Jan Jouke Tjalsma – en de deels in het kader van hun afstuderen, historisch Leiden Teachers’ Academy erkentelijk. Dank ook bronnenonderzoek verricht en meegeschreven aan aan Hans Groot, Jaap Uijlenbroek en Zeger van der de casuïstiek die in deze publicatie centraal staat. Wal, die hebben meegedacht en meegelezen. Ook Onze dank gaat daarom uit naar – in alfabetische zijn wij het CAOP erkentelijk voor de financiële en volgorde – Claire Bakker, Lisanne Doedens, Ra- organisatorische ondersteuning van de uiteinde- jni Ghiraw, Mart Keuning, Arne Langendoen, Nils lijke publicatie. Wij zijn, tot slot, Loes Spaans erg Martens, Rivka Miedema, Thomas Möhring, Ste- dankbaar voor haar onvermoeibare inzet bij de tot- fano Navarro, Harry Niemeijer, Simone de Ruijter, standkoming en presentatie van dit werk. Jerry Snellink, Elena Sorkina, Jurre Terhorst, Vi- vian Wildeboer, Danny Wortman en Nana Zhang. Toon Kerkhoff & Patrick Overeem Wij willen ook onze student-assistenten (Manon Dees, Annika Duut van Goor, Eline Gerritsen en Center for Public Values and Ethics Lance Gillissen) bedanken. Zij hebben in de afge- Den Haag & Amsterdam, februari 2018 lopen jaren geholpen met het stroomlijnen en cor- 6 IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES VOORWOORD 7 8 IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES 1. Integriteitsschendingen in Nederland IN OPSPRAAK: LEREN VAN INTEGRITEITSKWESTIES 9 1. PROLOOG: MARC VERHEIJEN EN (TE) Van Pol doneerde daarop iets meer dan € 10.000. DURE FLESSEN WIJN Dat riep vragen op, temeer omdat Van Pol juist op In februari 2015 ontstond maatschappelijke en poli- dat moment steun zocht voor plannen om in Venlo tieke verontwaardiging over het verleden van Marc een bioscoopproject te realiseren. Ook de banden Verheijen, sinds 2012 Kamerlid voor de VVD. Hij tussen Verheijen (en Van Pol) en de toen al van be- bleek in zijn tijd als gedeputeerde in Limburg ten langenverstrengeling en corruptie verdachte ‘Lim- onrechte voor enkele duizenden euro’s te hebben burgse zonnekoning’ Jos van Rey waren reden tot gedeclareerd aan dienstreizen en andere uitgaven, zorg. Vanwege het tumult over zijn verleden koos terwijl hij daarnaast ook zijn reiskostenvergoeding Verheijen na enig aarzelen eieren voor zijn geld en behield. Bovendien bleek Verheijen campagnekos- vertrok eind februari 2015 uit de Tweede Kamer. ten van de VVD in rekening te hebben gebracht bij de provincie. Als stichtingsbestuurder van de De discussie over het handelen van Verheijen laat plaatselijke Floriade had Verheijen bijvoorbeeld enkele interessante dingen zien. In de eerste plaats met publiek geld een campagnebezoek van VVD- is dat een boeiende maatschappelijke discussie leider Mark Rutte aan de Floriade van 2012 gefi- over integriteit. Peter de Koning, voorzitter van nancierd. De gift had een extra wrange bijsmaak de VVD in Limburg, nam het direct voor Verhe- doordat het Floriade-project werd afgesloten met ijen op door het beeld te schetsen van een ambi- € 9 miljoen verlies, waarvoor de participerende tieuze politicus, die enkel het slachtoffer was van Limburgse gemeenten moesten opdraaiden. de affaire rondom Jos van Rey. Er zou geen sprake zijn geweest van opzet, maar slechts van onoplet- Ernstiger nog dan dubieuze declaraties en campag- tendheid en slordigheid; Verheijen was eigenlijk nefinanciering was volgens velen de relatie die Ver- volstrekt integer. Ook premier Rutte en VVD- heijen in een eerdere periode (als wethouder