De geschiedenis van tabaksontmoediging in Nederland

Marc Willemsen 1948 2017

Alliantie Nederland Rookvrij! Inleiding Meer dan een halve eeuw tabaksontmoediging

De strijd tegen het roken is er een van lange adem. Er zaten meer dan 30 jaar tussen het eerste rapport van de Gezondheidsraad over de gevaren van het roken (1957) en het moment dat parlement en regering de Tabakswet aannamen (1988). Die wet was een compromis tussen economie, ideologie en volksgezondheid, waarbij gezondheid aan het kortste eind trok. Pas in 2002 werd de Tabakswet aangepast en kwam ze volledig in dienst te staan van het beschermen van de volksgezondheid. Dit was de grote verdienste van Minister Els Borst, die daarbij de confrontatie met de tabaksindustrie niet had geschuwd. De laatste jaren lijkt het tabaksontmoedigingsbeleid in een maatschappelijke stroomversnelling gekomen, mede door het idee van een Rookvrije Generatie, een initiatief van KWF Kankerbestrijding, de Hartstichting en het Longfonds.

Dit chronologische overzicht plaatst alle gebeurtenissen die een rol hebben gespeeld bij het Nederlandse tabaksontmoedigings­ beleid in een historische en internationale context. De belang­ rijkste acties vanuit de overheid worden geplaatst naast die van maatschappelijke organisaties en van de tabaksindustrie. Doordat ook de belangrijkste mijlpalen in het buitenland zijn opgenomen, kan de lezer zélf ontdekken hoe gebeurtenissen in binnen- en buitenland zich tot elkaar verhouden. Het uitgebreide noten­apparaat biedt mogelijkheden tot verdere exploratie. Colofon Veel plezier op deze ontdekkingsreis! Mogelijk gemaakt door KWF Kankerbestrijding ism Universiteit Maastricht en Alliantie Nederland Rookvrij Amsterdam, 2018 Marc Willemsen STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1948  Willem Wassink (Ned. Kanker­ instituut) legt voor het eerst verband tussen roken en long­ carcinoom.1 1950  Publicatie Engelse epidemiologen Doll & Hill over roken en kanker.2

 Publicatie Amerikaanse epidemiologen Wynder & Graham over roken en kanker.3 1952  Reader’s Digest lanceert campagne “Cancer by the carton”4 1953  Lenze Meinsma wordt directeur  Publicatie van Hammond & van het KWF Horn over roken en sterfte.6

 Kankerspecialist Remmert Korteweg schrijft verschillende artikelen over roken en kanker en pleit voor campagnes en voorlich­ ting en maatregelen.5 1954  Tobacco Industry  Mei: Zweden beperkt Research Council tabaksreclame8 (TIRC) zegt te gaan werken aan ‘gezondere sigaret’7 1957   Eerste rapport van de Gezond­  Proefschrift van Proosdij over  Tweede publicatie van Doll heidsraad wordt openbaar tabaksontmoediging10 & Hill over gezondheidsrisi­ gemaakt.9 co’s van roken.11 1958  Remmert Korteweg roept artsen op stelling te nemen.12 1961  Provo Robert Jasper Grootveld begint met anti-tabaks acties in Amsterdam 1962   Tweede rapport van de  Maart: “Roken en Gezondheid”, de  UK Royal College of Gezondheidsraad: over hoe de Nederlandse vertaling van rapport Physicians rapport jeugd kan worden voorgelicht. Royal College of Physicians verschijnt: ‘urges govern­ verschijnt.14 Roken verliest haar ment to take decisive steps’   Rapport L.O.K. Voorlichtings­ onschuld. commissie Roken Jeugd13  TV reclame als eerste ­in Italië verboden

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1963  Kranenburg (1e kamer, CHU)  ANP bericht. Veel media-aandacht stelt kamervragen over wat de voor relatie roken en longkanker. regering tegen het roken gaat doen.15  Proefschrift van socioloog I. Gadourek over rookgewoonten in Nederland met de eerste represen­­ tatieve populatiecijfers.16 1964  Minister Veldkamp van Sociale  Meinsma start ‘Actie Roken Jeugd’  Oprichting van de  US Surgeon General rapport Zaken en Volksgezondheid stelt (later Actie Niet Roken 1964 – Wetenschappelijke “The health consequences 200.000 gulden beschikbaar 1975)1718 Adviesraad Roken en of smoking” voor de ‘Actie Roken Jeugd’. Gezondheid (WARG Daarna jaarlijks 350.000 1964 - 1997). gulden

 Staatssecretaris voor Onderwijs verzoekt directeu­ ren van onderwijsinstellingen erop toe te zien dat leraren niet in aanwezigheid van leerlingen roken. 1965  Lenze Meinsma publiceert “Roken.  Start Gentlemen’s  Verbod tabaksreclame op TV Een rapport over het roken en zijn Agreement in het Verenigd Koninkrijk gevolgen voor mens en maatschap­ (heren­akkoord)19 pij”  Stichting Tabaksver­ werkende Industrie ziet af van reclame op TV20 1967  April: kabinet De Jong (Roelof  Eerste wereldcongres Kruisinga (CHU) staatssecreta­ over tabaksontmoediging ris Volks­gezondheid.) (WCToH), georganiseerd in New York  Eerste vragen in de 2e kamer over tabaksproblematiek

 Overheid geeft opdracht aan haar ambassadeur in VS om gezondheidsaspecten van roken op rijtje te zetten. De ambassadeur gaat bij de tabaksindustrie te rade. 1969  Lenze Meinsma publiceert “Roken  Philip Morris vestigt en risico’s (het ‘rode boekje’) met zich in Eindhoven oproep aan overheid om maatrege­ len te nemen. Meinsma pleit voor reclameverbod, waarschuwingen op pakjes, beperking verkooppun­ ten, leeftijdsgrens verkoop, verhoging accijns, rookverbod openbare gebouwen, verbod sigarettenautomaten.21 STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1948  Willem Wassink (Ned. Kanker­ instituut) legt voor het eerst verband tussen roken en long­ carcinoom.1 1950  Publicatie Engelse epidemiologen Doll & Hill over roken en kanker.2

 Publicatie Amerikaanse epidemiologen Wynder & Graham over roken en kanker.3 1952  Reader’s Digest lanceert campagne “Cancer by the carton”4 1953  Lenze Meinsma wordt directeur  Publicatie van Hammond & van het KWF Horn over roken en sterfte.6

 Kankerspecialist Remmert Korteweg schrijft verschillende artikelen over roken en kanker en pleit voor campagnes en voorlich­ ting en maatregelen.5 1954  Tobacco Industry  Mei: Zweden beperkt Research Council tabaksreclame8 (TIRC) zegt te gaan werken aan ‘gezondere sigaret’7 1957   Eerste rapport van de Gezond­  Proefschrift van Proosdij over  Tweede publicatie van Doll heidsraad wordt openbaar tabaksontmoediging10 & Hill over gezondheidsrisi­ gemaakt.9 co’s van roken.11 1958  Remmert Korteweg roept artsen op stelling te nemen.12 1961  Provo Robert Jasper Grootveld begint met anti-tabaks acties in Amsterdam 1962   Tweede rapport van de  Maart: “Roken en Gezondheid”, de  UK Royal College of Gezondheidsraad: over hoe de Nederlandse vertaling van rapport Physicians rapport jeugd kan worden voorgelicht. Royal College of Physicians verschijnt: ‘urges govern­ verschijnt.14 Roken verliest haar ment to take decisive steps’   Rapport L.O.K. Voorlichtings­ onschuld. commissie Roken Jeugd13  TV reclame als eerste ­in Italië verboden

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1963  Kranenburg (1e kamer, CHU)  ANP bericht. Veel media-aandacht stelt kamervragen over wat de voor relatie roken en longkanker. regering tegen het roken gaat doen.15  Proefschrift van socioloog I. Gadourek over rookgewoonten in Nederland met de eerste represen­­ tatieve populatiecijfers.16 1964  Minister Veldkamp van Sociale  Meinsma start ‘Actie Roken Jeugd’  Oprichting van de  US Surgeon General rapport Zaken en Volksgezondheid stelt (later Actie Niet Roken 1964 – Wetenschappelijke “The health consequences 200.000 gulden beschikbaar 1975)1718 Adviesraad Roken en of smoking” voor de ‘Actie Roken Jeugd’. Gezondheid (WARG Daarna jaarlijks 350.000 1964 - 1997). gulden

 Staatssecretaris voor Onderwijs verzoekt directeu­ ren van onderwijsinstellingen erop toe te zien dat leraren niet in aanwezigheid van leerlingen roken. 1965  Lenze Meinsma publiceert “Roken.  Start Gentlemen’s  Verbod tabaksreclame op TV Een rapport over het roken en zijn Agreement in het Verenigd Koninkrijk gevolgen voor mens en maatschap­ (heren­akkoord)19 pij”  Stichting Tabaksver­ werkende Industrie ziet af van reclame op TV20 1967  April: kabinet De Jong (Roelof  Eerste wereldcongres Kruisinga (CHU) staatssecreta­ over tabaksontmoediging ris Volks­gezondheid.) (WCToH), georganiseerd in New York  Eerste vragen in de 2e kamer over tabaksproblematiek

 Overheid geeft opdracht aan haar ambassadeur in VS om gezondheidsaspecten van roken op rijtje te zetten. De ambassadeur gaat bij de tabaksindustrie te rade. 1969  Lenze Meinsma publiceert “Roken  Philip Morris vestigt en risico’s (het ‘rode boekje’) met zich in Eindhoven oproep aan overheid om maatrege­ len te nemen. Meinsma pleit voor reclameverbod, waarschuwingen op pakjes, beperking verkooppun­ ten, leeftijdsgrens verkoop, verhoging accijns, rookverbod openbare gebouwen, verbod sigarettenautomaten.21 STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1970  In reactie op Kamervragen van  Meinsma vraagt KNMG om  De Director-General van de de PvdA (Van den Doel: o.a. standpunt.22 Dit blijft uit. World Health Organisation waarom is er nog geen reclamever- (WHO) presenteert report bod?) werd de Gezondheidsraad op de 23rd World Health gevraagd om advies en werd de Assembly over “The Interdepartementale limitation of smoking”. Werkgroep Tabakreclame (IWT) Resolution: WHO krijgt gevormd (Commissie formele rol om tabak Meulblok). wereldwijd terug te dringen23 1971  Eerste Kabinet Biesheuvel  Brief van longartsen aan staatsse­  Tweede WCToH (Londen) (Louis Stuyt (KVP) Minister cretaris Volksgezondheid om  Tweede rapport Royal Volksgezondheid) eindelijk eens tot actie over te gaan College of Physicians. en het niet alleen aan het KWF over “Smoking and health: now” te laten. 24  Gezondheidswaarschuwing  Rapport Royal College of op pakjes in Verenigd Physicians vertaald en door Koninkrijk Meinsma verspreid in Nederlands  Oprichting van ASH UK door Royal College of Physicians 1972  Tweede Kabinet Biesheuvel (Louis Stuyt (KVP) Minister Volksgezondheid) 1973  Kabinet Den Uyl  Philip Morris  Eerste rookverbod in (Staatssecretaris Volksgezond­ introduceert openbare ruimten, in heid: Jo Hendriks (KVP) Marlboro in Arizona. Nederland

1974  24 december: Oprichting Stichting Volksgezond­  Oprichting Nederlandse niet-ro­  Fusie Nederlandse  WHO doet aanbevelingen heid en Roken door de 3 gezondheidsfondsen kersvereniging CAN ‘Club van Alge­mene Bond van voor beleidsmaatregelen Actieve Niet-rokers’25 Sigarenwinkeliers en aan nationale overheden26 de Nederlandse  Lalonde rapport in Canada Katholieke Vereniging (Health Public Policy)27 voor de Tabaksdetail­ handel. Naam wordt veranderd in Nederlandse Sigarenwinkeliers Organisatie (NSO).

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1975  Derde rapport van de  Oprichting Stichting Anti-rookplan  Derde WCToH (New York) Gezondheidsraad. Grotendeels voor de jeugd door Jan aan de  Zweden: eerste roterende dezelfde adviezen als eerder Stegge 30 gezondheids-waarschu­ door Meinsma geformuleerd.28 wingen op pakjes  Vertrouwelijk eindadvies IWT  Eerste WHO “expert Meulblok verschijnt.29 committee on smoking and its effect on health”

 UICC Manual on tobacco control 1976  Meulblok Rapport wordt  1 november treedt mevr. Sciarone in dienst als chef  NCRV TV serie “Roken? Zo kom je er  Herenakkoord  Russell verklaart tabak openbaar gemaakt. de bureau bij STIVORO. Zij zet een organisatie op van af”.31 In samenwerking met opengebroken door verslavend en geen poten met uitzendkrachten. Stichting Leven en Gezondheid. stippenaanduiding gewoonte32 op pakjes Niemeyer  Vacature voor directeur van STIVORO, maar  Vertoning ‘Death in the met (gezondheids­ procedure vertraagd door uitblijven basissubsidie West’ op de BBC, daarna claim) van Ministerie van Volksgezondheid wordt de documentaire verboden. 1977  Voorstellen rapporten van  STIVORO start gerichte acties en verspreidt eigen  17 januari: Meinsma stuurt open  Industrie gaat haar  Maart: Reclameverbod in Gezondheidsraad en Rapport voorlichtingsmaterialen (Draaikaart rookafspraak brief aan de minister met oproep lobby in Nederland Finland Meulblok overgenomen door aan 8.800 bedrijven gestuurd) tot indienen wetsontwerp beter organiseren36  Eerste ‘Great American Ministerraad en door reclameverbod 35  1 December: aanstelling eerste directeur van Smoke Out’, georganiseerd staatssecretaris Hendriks aan STIVORO: Ad Ponfoort34 door American Cancer Tweede Kamer voorgelegd. Society (‘Rookmemorandum’)33

 December: Eerste Kabinet van Agt (Els Veder -Smit (VVD) Staatsecretaris Volksgezond­ heid) 1978  Rookverbod tijdens lessen  17 Februari: STIVORO treedt voor het eerst in de  28 -31 Augustus: 2e Europees congres  Reclamebestedingen Voortgezet Onderwijs 37 openbaarheid en presenteert beleidsplan. Karel “Smoking & Society” (Rotterdam), tabaksindustrie zijn Staab (burgemeester Wassenaar) per 1 februari mede georganiseerd door Stichting enorm: 36 miljoen  30 juni: Ontwerp Aanduidin­ aangesteld als onafhankelijke voorzitter van het Leven en Gezondheid.41 gulden per jaar43 genbesluit sigaretten en shag stichtingsbestuur 38 in de Staatscourant.  CAN gaat nauwer samenwerken  Mei: Bureau  STIVORO start tweemaandelijkse uitgave van met STIVORO: gemeenschappelijk Voorlichting  September en Oktober: ‘Rookkolommen’, bestemd voor regering, Tweede correspondentieadres en Sigarettenindustrie Postbus 51 TV-spotje over Kamer en moederorganisaties (loopt door tot verzendsysteem van materialen.42 stuurt alle Colleges passief roken. 1990). B&W een poster  Meinsma gaat weg bij KWF als ‘vriendelijk roken’.  STIVORO gaat het logo met de teerdruppel directeur gebruiken.

 STIVORO participeert vanaf 1978 in het jaarlijkse NIPO-onderzoek rookgewoonten

 STIVORO start voorlichtingslessen op basisonder­ wijs met landelijke wedstrijd (‘Roken, alcohol en sport’).39

 STIVORO krijgt wetenschappelijke Adviesraad40 STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1970  In reactie op Kamervragen van  Meinsma vraagt KNMG om  De Director-General van de de PvdA (Van den Doel: o.a. standpunt.22 Dit blijft uit. World Health Organisation waarom is er nog geen reclamever- (WHO) presenteert report bod?) werd de Gezondheidsraad op de 23rd World Health gevraagd om advies en werd de Assembly over “The Interdepartementale limitation of smoking”. Werkgroep Tabakreclame (IWT) Resolution: WHO krijgt gevormd (Commissie formele rol om tabak Meulblok). wereldwijd terug te dringen23 1971  Eerste Kabinet Biesheuvel  Brief van longartsen aan staatsse­  Tweede WCToH (Londen) (Louis Stuyt (KVP) Minister cretaris Volksgezondheid om  Tweede rapport Royal Volksgezondheid) eindelijk eens tot actie over te gaan College of Physicians. en het niet alleen aan het KWF over “Smoking and health: now” te laten. 24  Gezondheidswaarschuwing  Rapport Royal College of op pakjes in Verenigd Physicians vertaald en door Koninkrijk Meinsma verspreid in Nederlands  Oprichting van ASH UK door Royal College of Physicians 1972  Tweede Kabinet Biesheuvel (Louis Stuyt (KVP) Minister Volksgezondheid) 1973  Kabinet Den Uyl  Philip Morris  Eerste rookverbod in (Staatssecretaris Volksgezond­ introduceert openbare ruimten, in heid: Jo Hendriks (KVP) Marlboro in Arizona. Nederland

1974  24 december: Oprichting Stichting Volksgezond­  Oprichting Nederlandse niet-ro­  Fusie Nederlandse  WHO doet aanbevelingen heid en Roken door de 3 gezondheidsfondsen kersvereniging CAN ‘Club van Alge­mene Bond van voor beleidsmaatregelen Actieve Niet-rokers’25 Sigarenwinkeliers en aan nationale overheden26 de Nederlandse  Lalonde rapport in Canada Katholieke Vereniging (Health Public Policy)27 voor de Tabaksdetail­ handel. Naam wordt veranderd in Nederlandse Sigarenwinkeliers Organisatie (NSO).

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1975  Derde rapport van de  Oprichting Stichting Anti-rookplan  Derde WCToH (New York) Gezondheidsraad. Grotendeels voor de jeugd door Jan aan de  Zweden: eerste roterende dezelfde adviezen als eerder Stegge 30 gezondheids-waarschu­ door Meinsma geformuleerd.28 wingen op pakjes  Vertrouwelijk eindadvies IWT  Eerste WHO “expert Meulblok verschijnt.29 committee on smoking and its effect on health”

 UICC Manual on tobacco control 1976  Meulblok Rapport wordt  1 november treedt mevr. Sciarone in dienst als chef  NCRV TV serie “Roken? Zo kom je er  Herenakkoord  Russell verklaart tabak openbaar gemaakt. de bureau bij STIVORO. Zij zet een organisatie op van af”.31 In samenwerking met opengebroken door verslavend en geen poten met uitzendkrachten. Stichting Leven en Gezondheid. stippenaanduiding gewoonte32 op pakjes Niemeyer  Vacature voor directeur van STIVORO, maar  Vertoning ‘Death in the met (gezondheids­ procedure vertraagd door uitblijven basissubsidie West’ op de BBC, daarna claim) van Ministerie van Volksgezondheid wordt de documentaire verboden. 1977  Voorstellen rapporten van  STIVORO start gerichte acties en verspreidt eigen  17 januari: Meinsma stuurt open  Industrie gaat haar  Maart: Reclameverbod in Gezondheidsraad en Rapport voorlichtingsmaterialen (Draaikaart rookafspraak brief aan de minister met oproep lobby in Nederland Finland Meulblok overgenomen door aan 8.800 bedrijven gestuurd) tot indienen wetsontwerp beter organiseren36  Eerste ‘Great American Ministerraad en door reclameverbod 35  1 December: aanstelling eerste directeur van Smoke Out’, georganiseerd staatssecretaris Hendriks aan STIVORO: Ad Ponfoort34 door American Cancer Tweede Kamer voorgelegd. Society (‘Rookmemorandum’)33

 December: Eerste Kabinet van Agt (Els Veder -Smit (VVD) Staatsecretaris Volksgezond­ heid) 1978  Rookverbod tijdens lessen  17 Februari: STIVORO treedt voor het eerst in de  28 -31 Augustus: 2e Europees congres  Reclamebestedingen Voortgezet Onderwijs 37 openbaarheid en presenteert beleidsplan. Karel “Smoking & Society” (Rotterdam), tabaksindustrie zijn Staab (burgemeester Wassenaar) per 1 februari mede georganiseerd door Stichting enorm: 36 miljoen  30 juni: Ontwerp Aanduidin­ aangesteld als onafhankelijke voorzitter van het Leven en Gezondheid.41 gulden per jaar43 genbesluit sigaretten en shag stichtingsbestuur 38 in de Staatscourant.  CAN gaat nauwer samenwerken  Mei: Bureau  STIVORO start tweemaandelijkse uitgave van met STIVORO: gemeenschappelijk Voorlichting  September en Oktober: ‘Rookkolommen’, bestemd voor regering, Tweede correspondentieadres en Sigarettenindustrie Postbus 51 TV-spotje over Kamer en moederorganisaties (loopt door tot verzendsysteem van materialen.42 stuurt alle Colleges passief roken. 1990). B&W een poster  Meinsma gaat weg bij KWF als ‘vriendelijk roken’.  STIVORO gaat het logo met de teerdruppel directeur gebruiken.

 STIVORO participeert vanaf 1978 in het jaarlijkse NIPO-onderzoek rookgewoonten

 STIVORO start voorlichtingslessen op basisonder­ wijs met landelijke wedstrijd (‘Roken, alcohol en sport’).39

 STIVORO krijgt wetenschappelijke Adviesraad40 STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1979  Tweede Interdepartementale  Industrie onderhan­  Vierde WCToH (Stockholm) Commissie Beperking delt met Stichting   Tabaksgebruik (ICBT) ingesteld. Reclame Code en WHO report ‘Controlling 44 Moet beleidsvoornemens uit komt met voorstel the smoking epidemic’. 1977 verder gaan uitwerken. tot zelfregulering  UDSHHS rapport ‘Smoking tabaksreclame and Health’ (reclamecode)

 Verspreiding "Rookspectrum" aan alle huisartsen (tot 1985) 1980  Tabaksreclame op radio en TV  Twee biochemici van KUN  Kozlowski publiceert in de praktijk verboden, maar bepleiten doelheffing van invloedrijke studie over geen wet (AMvB Omroepwet, tabaksaccijns in brief aan politici.46 compenserend roken en initiatief minister van CRM).45 misleiding van filter­ sigaretten47

 WHO: ‘Smoking and Health programme”

1981  Januari: ICBT biedt haar  Directeur STIVORO Ad Ponfoort overlijdt. Roch de rapport aan Staatssecretaris Jong wordt de nieuwe directeur. voor Volksgezondheid   (Veder-Smit) aan. Het is een Campagne “Ik Rook niet, ik sport” (1981 – 1985) tabaksindustrie-vriendelijke  Augustus: STIVORO organiseert Symposium ‘Trekt versie van het eerste ICBT de rook langzaam op?” rapport.48 Rapport is de voorbe­ reiding op het Ontwerp  Campagne “Wie rookt is niet gezien” op verzoek Tabakswet van 1984. van het Ministerie van WVC om niet-rokers te steunen in hun vraag om rookvrije werkplek  September: Tweede Kabinet Van Agt (Staatssecretaris Volksgezondheid Ineke Lambers (D’66)) 1982  Het Aanduidingenbesluit gaat  STIVORO pleit voor wettelijk reclameverbod bij de  Maart. Nieuwe  Roemer (WHO) report in werking: waarschuwingen overheid. Lobby richting politiek51 reclamecode ‘Legislative action to

op sigarettenpakjes.49 ingediend door SSI combat the world   Juni: Jean Nelissen wordt hoofd voorlichting en PR VNK, geaccepteerd smoking epidemic’   Mei: Derde Kabinet Van Agt bij STIVORO. STIVORO bouwt organisatie om van door Stichting 52   (Staatssecretaris Volksgezond­ een passieve naar actieve lobby organisatie Reclame Code. WHO: “Health for all ­ heid Ineke Lambers (D’66)) Proefperiode van 1 by the year 2000” 53  Kabinet besluit om advies ICBT jaar gelijktijdig met ontwerp tabakswet te behandelen. Minister Gardeniers (VWC) heeft getracht wetsontwerp in te dienen. Dit mislukt.

 November: Eerste Kabinet Lubbers (Staatssecretaris Volksgezondheid: Joop van der Reijden (CDA))50

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1983  Juli Ministerraad stemt in met  Roch de Jong en Jean Nelissen bezoeken het  Nieuwe ‘gezonde’  Royal College of Physicians voorstel tabakswet van WCToH55 Nelissen schaft daar een kopie van ­ sigaretten op de rapport “Health or smoking?” Staatssecretaris Van der “Death in the West aan”56 markt (Barclay, St.   Reijden Moritz). UK: eerste nationale niet  31 augustus: persconferentie van STIVORO over de roken dag  Het in voorbereiding zijnde wets-­ gevaren en misleiding van de nieuwe ‘gezonde’   ontwerp wordt ontmanteld.54 sigaretten.57 Vijfde WCToH (Winnipeg, Canada). 1984  November: Ontwerp Tabaks­  STIVORO geeft boekje ’Roken Welbeschouwd” uit.  Philip Morris opent  wet ingediend bij Tweede fabriek in Bergen op   Kamer.58 STIVORO lanceert Campagne “10 miljoen Zoom, BAT opent 60 niet-rokers vragen of het wat minder kan” fabriek in Zevenaar.  Tabaksaccijns wordt ver­ laagd…!59  Industrie klaagt bij Reclamecodecom­ missie over de campagne “10- mil­ joen niet-rokers’”61

 Campagne “Er zijn rokers en niet-rokers. Hou rekening met elkaar”

 November: brief aan 2e kamer en gemeenteraden “Roken … een kwestie van geven en nemen”.

 Industrie stuurt brochure over roken aan alle artsen “Informatie over roken en samenleving”

 "British Medical Association (BMA) start krachtige capagne tegen de tabaksindustrie 1985  December: Memorie van  Februari: STIVORO biedt commentaar op  25 oktober: anti-roken documentai­  Industrie zet  Eerste bijeenkomst van toelichting op ontwerp wetsontwerp aan de Vaste Kamercommissie re in Veronica Nieuwslijn Special, ‘tegenoffensief’ in : ‘tobacco control’ leiders in tabakswet. Staatssecretaris Volksgezondheid aan. Onder meer scherpe kritiek vooral over tabaksreclame, met oprichting Voorlich­ Washington, georganiseerd legt op- en aanmerkingen 2e op de reclamecode scènes uit ‘Death in the West’.63 tingsbureau door de American Cancer kamer naast zich neer. Sigaretten en Shag Society. Men begint te   STIVORO schrijft op verzoek van de staatssecreta­ (VSS) (latere Bureau realiseren dat het probleem 62 ris een kritische beoordeling van de reclamecode Voorlichting Tabak mondiaal is en dat  Publicatie “Reclame als pacemaker van de (BVT)). internationaal gecoördi­ neerde actie nodig is.64 tabaksindustrie” aangeboden aan staatssecretaris  Direct na start e en 2 kamer campagne, dient  Oktober Campagne “10 miljoen niet-rokers vragen de industrie weer of het wat minder kan” gecontinueerd met nieuwe klacht in bij additionele subsidie van WVC. RCC.

 Begin van regelmatige bijeenkomsten met NL wetenschappers die onderzoek doen op gebied van tabak. STIVORO neemt coördinerende rol. STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1979  Tweede Interdepartementale  Industrie onderhan­  Vierde WCToH (Stockholm) Commissie Beperking delt met Stichting   Tabaksgebruik (ICBT) ingesteld. Reclame Code en WHO report ‘Controlling 44 Moet beleidsvoornemens uit komt met voorstel the smoking epidemic’. 1977 verder gaan uitwerken. tot zelfregulering  UDSHHS rapport ‘Smoking tabaksreclame and Health’ (reclamecode)

 Verspreiding "Rookspectrum" aan alle huisartsen (tot 1985) 1980  Tabaksreclame op radio en TV  Twee biochemici van KUN  Kozlowski publiceert in de praktijk verboden, maar bepleiten doelheffing van invloedrijke studie over geen wet (AMvB Omroepwet, tabaksaccijns in brief aan politici.46 compenserend roken en initiatief minister van CRM).45 misleiding van filter­ sigaretten47

 WHO: ‘Smoking and Health programme”

1981  Januari: ICBT biedt haar  Directeur STIVORO Ad Ponfoort overlijdt. Roch de rapport aan Staatssecretaris Jong wordt de nieuwe directeur. voor Volksgezondheid   (Veder-Smit) aan. Het is een Campagne “Ik Rook niet, ik sport” (1981 – 1985) tabaksindustrie-vriendelijke  Augustus: STIVORO organiseert Symposium ‘Trekt versie van het eerste ICBT de rook langzaam op?” rapport.48 Rapport is de voorbe­ reiding op het Ontwerp  Campagne “Wie rookt is niet gezien” op verzoek Tabakswet van 1984. van het Ministerie van WVC om niet-rokers te steunen in hun vraag om rookvrije werkplek  September: Tweede Kabinet Van Agt (Staatssecretaris Volksgezondheid Ineke Lambers (D’66)) 1982  Het Aanduidingenbesluit gaat  STIVORO pleit voor wettelijk reclameverbod bij de  Maart. Nieuwe  Roemer (WHO) report in werking: waarschuwingen overheid. Lobby richting politiek51 reclamecode ‘Legislative action to

op sigarettenpakjes.49 ingediend door SSI combat the world   Juni: Jean Nelissen wordt hoofd voorlichting en PR VNK, geaccepteerd smoking epidemic’   Mei: Derde Kabinet Van Agt bij STIVORO. STIVORO bouwt organisatie om van door Stichting 52   (Staatssecretaris Volksgezond­ een passieve naar actieve lobby organisatie Reclame Code. WHO: “Health for all ­ heid Ineke Lambers (D’66)) Proefperiode van 1 by the year 2000” 53  Kabinet besluit om advies ICBT jaar gelijktijdig met ontwerp tabakswet te behandelen. Minister Gardeniers (VWC) heeft getracht wetsontwerp in te dienen. Dit mislukt.

 November: Eerste Kabinet Lubbers (Staatssecretaris Volksgezondheid: Joop van der Reijden (CDA))50

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1983  Juli Ministerraad stemt in met  Roch de Jong en Jean Nelissen bezoeken het  Nieuwe ‘gezonde’  Royal College of Physicians voorstel tabakswet van WCToH55 Nelissen schaft daar een kopie van ­ sigaretten op de rapport “Health or smoking?” Staatssecretaris Van der “Death in the West aan”56 markt (Barclay, St.   Reijden Moritz). UK: eerste nationale niet  31 augustus: persconferentie van STIVORO over de roken dag  Het in voorbereiding zijnde wets-­ gevaren en misleiding van de nieuwe ‘gezonde’   ontwerp wordt ontmanteld.54 sigaretten.57 Vijfde WCToH (Winnipeg, Canada). 1984  November: Ontwerp Tabaks­  STIVORO geeft boekje ’Roken Welbeschouwd” uit.  Philip Morris opent  wet ingediend bij Tweede fabriek in Bergen op   Kamer.58 STIVORO lanceert Campagne “10 miljoen Zoom, BAT opent 60 niet-rokers vragen of het wat minder kan” fabriek in Zevenaar.  Tabaksaccijns wordt ver­ laagd…!59  Industrie klaagt bij Reclamecodecom­ missie over de campagne “10- mil­ joen niet-rokers’”61

 Campagne “Er zijn rokers en niet-rokers. Hou rekening met elkaar”

 November: brief aan 2e kamer en gemeenteraden “Roken … een kwestie van geven en nemen”.

 Industrie stuurt brochure over roken aan alle artsen “Informatie over roken en samenleving”

 "British Medical Association (BMA) start krachtige capagne tegen de tabaksindustrie 1985  December: Memorie van  Februari: STIVORO biedt commentaar op  25 oktober: anti-roken documentai­  Industrie zet  Eerste bijeenkomst van toelichting op ontwerp wetsontwerp aan de Vaste Kamercommissie re in Veronica Nieuwslijn Special, ‘tegenoffensief’ in : ‘tobacco control’ leiders in tabakswet. Staatssecretaris Volksgezondheid aan. Onder meer scherpe kritiek vooral over tabaksreclame, met oprichting Voorlich­ Washington, georganiseerd legt op- en aanmerkingen 2e op de reclamecode scènes uit ‘Death in the West’.63 tingsbureau door de American Cancer kamer naast zich neer. Sigaretten en Shag Society. Men begint te   STIVORO schrijft op verzoek van de staatssecreta­ (VSS) (latere Bureau realiseren dat het probleem 62 ris een kritische beoordeling van de reclamecode Voorlichting Tabak mondiaal is en dat  Publicatie “Reclame als pacemaker van de (BVT)). internationaal gecoördi­ neerde actie nodig is.64 tabaksindustrie” aangeboden aan staatssecretaris  Direct na start e en 2 kamer campagne, dient  Oktober Campagne “10 miljoen niet-rokers vragen de industrie weer of het wat minder kan” gecontinueerd met nieuwe klacht in bij additionele subsidie van WVC. RCC.

 Begin van regelmatige bijeenkomsten met NL wetenschappers die onderzoek doen op gebied van tabak. STIVORO neemt coördinerende rol. STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1986   Nota 2000. Overheid  Advertentiecampagne van STIVORO “Lichte  Philip Morris wordt  Europees High Level  Resolutie WHO roept ondertekent WHO resolutie sigaretten vallen zwaar tegen” en “lichte sigaret marktleider in Cancer Expert lidstaten op stappen te (“Health for all by the year fopspeen”. Tijdschriften weigeren aanvankelijk de Nederland.68 Committee nemen om het roken te 2000”).65 Doel: 20% rokers in advertenties te plaatsen vanwege vrees omzet­ opgericht70 reduceren.71   2000; halvering van het aantal verlies tabaksreclame.67 RCC oordeelt klacht     rokers t.a.v. 1984. Beleid wordt tabaksindustrie President Francois US Surgeon General echter niet aangepast of ongegrond, maar Mitterand (Frankrijk) publiceert report “the geïntensiveerd. College van Beroep and Jacques Delors health consequences of maakt uitspraak RCC (Voorzitter Europese involuntary smoking”72   Juli: Tweede Kabinet Lubbers ongedaan.69 Commissie)   (Staatssecretaris: Dick Dees presenteren het IARC publiceert rapport   (VVD)) Tabaksindustrie op ‘Europe Against over meeroken en kanker. lijst van Nederlandse Cancer’ programma.    17 November brief van de speerpuntindustrieën Ottawa Charter for Health staatssecretarissen WVC en EZ Promotion   aan industrie over aanscher­ Tabaksreclame ping zelfregulering reclame. steeds intenser en alomtegenwoordig  23 December: Wet Wijziging op straat zichtbaar. Tariefstructuur levert voordeel  Campagne van de op voor tabaksindustrie bij ‘n VSS ‘Roken moet accijnsheffing66 mogen’’ 1987  Juni Plenaire behandeling  Werkgroep o.l.v. VWC geïnstalleerd met opdracht  KNMG: gedragsregel artsen: niet  December: Tabaksin­  Lancering eerste  Zesde WCToH (Tokyo) ontwerp-tabakswet in de 2e om meerjarenvoorlichtingsplan STIVORO te bij patiënten roken76 dustrie dagvaart ‘Europe Against kamer. Stemming in juli. 73 ontwerpen74 STIVORO wegens Cancer’’ programma campagne ‘wie helpt 1987 - 198977     Tekst “Roken schaadt de Lesprogramma voor groep 7 en 8 basisschool de niet-roker van het Tabaksbestrijding gezondheid. Het kan long­ (“Speel niet met vuur”) roken af?” en start krijgt hoge prioriteit kanker en hart- en vaatziekten  Oktober: STIVORO plaatst paginagrote advertentie tegencampagne “Wie veroorzaken” wordt verplicht helpt het werkklimaat op de pakjes. in 5 dagbladen “Wie helpt de niet-roker van het roken af?”75 van een onzuivere­ discussie af?” 1988  8 maart: 1e kamer behandelt en  10 mei Rapport ‘meerjaren voorlichtingsprogram­  9 oktober SSI, VNK en  Eerste World No Tobacco aanvaart Tabakswet ma niet-roken’ aangeboden aan ministerie van Stichting Reclamecode Day WVC: intensivering en verbreding van de berichten over     Tabakswet aangenomen op 10 voorlichting. Jaarlijkse stoppen-met-roken actie vernieuwde reclame- US Surgeon General report: 82 maart, op 28 juli in Staats­ nodig80 ­code, die per 1/1/1990 cigarettes are addictive courant verschenen78 ingaat.   21 januari: VARA uitzending “een wereld van California Proposition 99   Maart Staatssecretaris verschil” met confrontatie tussen Jean Nelissen tobacco tax for health Economische Zaken bereikt (STIVORO) en Philip Morris promotion overeenstemming met   tabaksindustrie over aan­  29 oktober Jean Nelissen verwijt Staatssecretaris Canada: Tobacco Products scherping reclame code79 Dees (VVD) dat hij te weinig doet voor tabaks­ Control Act: banning ontmoediging, omdat hij rookt. Nelissen weigert advertising and mandating excuses en neemt ontslag bij STIVORO.81 health warnings

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1989  Concept -advies inzake  Linssen volgt Staab op als voorzitter bestuur  Eerste voorstel EC om beperking verkoop en gebruik STIVORO reclame te beperken. tabaksprodukten van Veto’s van onder meer   Nationale Raad voor de STIVORO organiseert 3-daagse UICC conferentie Nederland.83 Volksgezondheid i.o.v. de “Tobacco priorities and strategies” in Den Haag.   staatssecretaris van WVC. Ambtenaar Eddy Engelsman (WVC) zegt in BASP opgericht door openingstoespraak dat er “zonder twijfel” een Europe Against  November: Derde Kabinet sterker tabaksbeleid nodig is. Cancer groep. Lubbers (Staatssecretaris     Volksgezondheid: Hans Simons Campagne “Roken? Waarom zou je” Eerste EU Tobacco (PvdA)) Products Directive  Structureel 3 miljoen gulden per jaar voor (TPD): gezondheids­  Postbus 51 Campagne ‘Eindelijk meerjarenprogramma niet-roken waarschuwingen en een maatregel die echt helpt verbod op snuss. tegen rookoverlast.”  EU Directive: TV reclameverbod

 EU Directive: rookverbod openbare ruimten en vervoer 1990  Advies Gezondheidsraad over  Pilot van landelijke stopcampagne in samenwer­  31 oktober tussenvonnis Haagse  1 Januari: Tabaks­  19 Maart. Europees  Zevende WCToH (Perth, ‘Passief roken’84 king met regio’s en gemeenten en Stichting Leven rechtbank: STIVORO wordt in gelijk reclamecode gaat in. parlement spreekt Australië) en Gezondheid.86 gesteld zich uit voor totaal      Tabakswet treedt in werking: December: reclameverbod en wil Telefonische hulplijn voor     reclameverbod op TV en radio 31 Mei: STIVORO krijgt op wereldnietrokendag van Fons Nijpels wordt voorzitter van Schikkingsvoorstel verder gaan dan voor­ stoppers opgericht in UK 85 (volgt EU regelgeving) , de WHO een onderscheiding voor op wetenschap de CAN. Tabaksindustrie met stel Commissie voor door QUIT (formerly the rookvrije ruimten in openbare gebaseerde jongerencampagnes. STIVORO reclamerichtlijn. National Society of gebouwen. Zelfregulering voor Non-smokers)   roken in bedrijfsleven en voor Campagne “Laat een ander niet meeroken. Ook  Reclamebudget  Tweede Europe reclame- en sponsoring niet op het werk”, op verzoek van het ministerie, Tabaksindustrie Against Cancer (reclamecode wordt van om particuliere bedrijven te stimuleren ook neemt fors toe ruim action plan 1990 – 87 kracht) rookverbod in te voeren. 200 miljoen gulden 1994 per jaar.88  Overheid voert invoerings­  EU Directive: campagne “Eindelijk een maximum teernivo maatregel die echt helpt sigarettenpakjes tegen rookoverlast” binnen Europa STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1986   Nota 2000. Overheid  Advertentiecampagne van STIVORO “Lichte  Philip Morris wordt  Europees High Level  Resolutie WHO roept ondertekent WHO resolutie sigaretten vallen zwaar tegen” en “lichte sigaret marktleider in Cancer Expert lidstaten op stappen te (“Health for all by the year fopspeen”. Tijdschriften weigeren aanvankelijk de Nederland.68 Committee nemen om het roken te 2000”).65 Doel: 20% rokers in advertenties te plaatsen vanwege vrees omzet­ opgericht70 reduceren.71   2000; halvering van het aantal verlies tabaksreclame.67 RCC oordeelt klacht     rokers t.a.v. 1984. Beleid wordt tabaksindustrie President Francois US Surgeon General echter niet aangepast of ongegrond, maar Mitterand (Frankrijk) publiceert report “the geïntensiveerd. College van Beroep and Jacques Delors health consequences of maakt uitspraak RCC (Voorzitter Europese involuntary smoking”72   Juli: Tweede Kabinet Lubbers ongedaan.69 Commissie)   (Staatssecretaris: Dick Dees presenteren het IARC publiceert rapport   (VVD)) Tabaksindustrie op ‘Europe Against over meeroken en kanker. lijst van Nederlandse Cancer’ programma.    17 November brief van de speerpuntindustrieën Ottawa Charter for Health staatssecretarissen WVC en EZ Promotion   aan industrie over aanscher­ Tabaksreclame ping zelfregulering reclame. steeds intenser en alomtegenwoordig  23 December: Wet Wijziging op straat zichtbaar. Tariefstructuur levert voordeel  Campagne van de op voor tabaksindustrie bij ‘n VSS ‘Roken moet accijnsheffing66 mogen’’ 1987  Juni Plenaire behandeling  Werkgroep o.l.v. VWC geïnstalleerd met opdracht  KNMG: gedragsregel artsen: niet  December: Tabaksin­  Lancering eerste  Zesde WCToH (Tokyo) ontwerp-tabakswet in de 2e om meerjarenvoorlichtingsplan STIVORO te bij patiënten roken76 dustrie dagvaart ‘Europe Against kamer. Stemming in juli. 73 ontwerpen74 STIVORO wegens Cancer’’ programma campagne ‘wie helpt 1987 - 198977     Tekst “Roken schaadt de Lesprogramma voor groep 7 en 8 basisschool de niet-roker van het Tabaksbestrijding gezondheid. Het kan long­ (“Speel niet met vuur”) roken af?” en start krijgt hoge prioriteit kanker en hart- en vaatziekten  Oktober: STIVORO plaatst paginagrote advertentie tegencampagne “Wie veroorzaken” wordt verplicht helpt het werkklimaat op de pakjes. in 5 dagbladen “Wie helpt de niet-roker van het roken af?”75 van een onzuivere­ discussie af?” 1988  8 maart: 1e kamer behandelt en  10 mei Rapport ‘meerjaren voorlichtingsprogram­  9 oktober SSI, VNK en  Eerste World No Tobacco aanvaart Tabakswet ma niet-roken’ aangeboden aan ministerie van Stichting Reclamecode Day WVC: intensivering en verbreding van de berichten over     Tabakswet aangenomen op 10 voorlichting. Jaarlijkse stoppen-met-roken actie vernieuwde reclame- US Surgeon General report: 82 maart, op 28 juli in Staats­ nodig80 ­code, die per 1/1/1990 cigarettes are addictive courant verschenen78 ingaat.   21 januari: VARA uitzending “een wereld van California Proposition 99   Maart Staatssecretaris verschil” met confrontatie tussen Jean Nelissen tobacco tax for health Economische Zaken bereikt (STIVORO) en Philip Morris promotion overeenstemming met   tabaksindustrie over aan­  29 oktober Jean Nelissen verwijt Staatssecretaris Canada: Tobacco Products scherping reclame code79 Dees (VVD) dat hij te weinig doet voor tabaks­ Control Act: banning ontmoediging, omdat hij rookt. Nelissen weigert advertising and mandating excuses en neemt ontslag bij STIVORO.81 health warnings

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1989  Concept -advies inzake  Linssen volgt Staab op als voorzitter bestuur  Eerste voorstel EC om beperking verkoop en gebruik STIVORO reclame te beperken. tabaksprodukten van Veto’s van onder meer   Nationale Raad voor de STIVORO organiseert 3-daagse UICC conferentie Nederland.83 Volksgezondheid i.o.v. de “Tobacco priorities and strategies” in Den Haag.   staatssecretaris van WVC. Ambtenaar Eddy Engelsman (WVC) zegt in BASP opgericht door openingstoespraak dat er “zonder twijfel” een Europe Against  November: Derde Kabinet sterker tabaksbeleid nodig is. Cancer groep. Lubbers (Staatssecretaris     Volksgezondheid: Hans Simons Campagne “Roken? Waarom zou je” Eerste EU Tobacco (PvdA)) Products Directive  Structureel 3 miljoen gulden per jaar voor (TPD): gezondheids­  Postbus 51 Campagne ‘Eindelijk meerjarenprogramma niet-roken waarschuwingen en een maatregel die echt helpt verbod op snuss. tegen rookoverlast.”  EU Directive: TV reclameverbod

 EU Directive: rookverbod openbare ruimten en vervoer 1990  Advies Gezondheidsraad over  Pilot van landelijke stopcampagne in samenwer­  31 oktober tussenvonnis Haagse  1 Januari: Tabaks­  19 Maart. Europees  Zevende WCToH (Perth, ‘Passief roken’84 king met regio’s en gemeenten en Stichting Leven rechtbank: STIVORO wordt in gelijk reclamecode gaat in. parlement spreekt Australië) en Gezondheid.86 gesteld zich uit voor totaal      Tabakswet treedt in werking: December: reclameverbod en wil Telefonische hulplijn voor     reclameverbod op TV en radio 31 Mei: STIVORO krijgt op wereldnietrokendag van Fons Nijpels wordt voorzitter van Schikkingsvoorstel verder gaan dan voor­ stoppers opgericht in UK 85 (volgt EU regelgeving) , de WHO een onderscheiding voor op wetenschap de CAN. Tabaksindustrie met stel Commissie voor door QUIT (formerly the rookvrije ruimten in openbare gebaseerde jongerencampagnes. STIVORO reclamerichtlijn. National Society of gebouwen. Zelfregulering voor Non-smokers)   roken in bedrijfsleven en voor Campagne “Laat een ander niet meeroken. Ook  Reclamebudget  Tweede Europe reclame- en sponsoring niet op het werk”, op verzoek van het ministerie, Tabaksindustrie Against Cancer (reclamecode wordt van om particuliere bedrijven te stimuleren ook neemt fors toe ruim action plan 1990 – 87 kracht) rookverbod in te voeren. 200 miljoen gulden 1994 per jaar.88  Overheid voert invoerings­  EU Directive: campagne “Eindelijk een maximum teernivo maatregel die echt helpt sigarettenpakjes tegen rookoverlast” binnen Europa STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1991  Behandeling van EU voorstel  Ministerie van VWC ondersteunt STIVORO vanaf  8 oktober Medisch directeur  Industrie campagne  Mei: EC stelt  January: Évin Law in reclameverbod in de Tweede 1991 met structurele subsidie, met zelfde bedrag als Hartstichting verzoekt de politiek ‘’Roken? We komen er reclameverbod voor. Frankrijk (reclameverbod) Kamer. de fondsen (350.000 gulden). om reclameverbod aan te nemen.92 samen wel uit”  Juli: Raad van  Wereld bank besluit om  Evaluatie tabaksbeleid door  Verdere uitbreiding staf STIVORO en verhuizing  W.F. Hermans publiceert ‘De  Juni: persbericht Gezondheids-minis­ geen tabaksprojecten meer Research voor Beleid i.o.v. de naar van Oldebarneveldlaan in Den Haag. laatste roker’ “Proces tegen ters EU bespreekt te ondersteunen. overheid89 STIVORO beëindigd”93 reclameverbod. 96  Activiteiten van Stichting Leven en Gezondheid  Minister van EZ (Andriessen) (landelijke cursussen) worden geïntegreerd binnen  Tabaksindustrie laat stuurt briefje aan Kok om STIVORO. Nederlandse tegen accijnsverhoging te Economische   pleiten.90 Eerste grootscheepse multimediale stopcampagne Instituut (NEI) 91 ‘Samen stoppen met roken”. rapport schrijven om   Oktober Behandeling evaluatie rapport van RvB tabakswet en zelfregulering onderuit te halen.94 reclame in Tweede Kamer.  Krantenadvertentie “Eerst verdwijnen de advertenties. Dan de media. Laat de EG geen vrijheden inperken”.95

 BAT richt de Primera­- winkelketen op. 1992  Hartstichting steunt lobby van  Verdrag van  Achtste WCToH (Buenos European Heart Network voor Maastricht Aires) Europees reclameverbod97  EU Directive: minimum accijnsni­ veaus (tax harmoni­ satie) 1993  Rapport Keuringsdienst van  Start ‘Maatschappelijk Actieplan niet-roken’  Januari Oprichting Medische  Stichting Rokers­  Thema Europese  US Environmental waren / inspectie gezondheids­ waarin STIVORO samenwerking intensiveert met Alliantie tegen het roken.103 belangen gaat van week tegen kanker is Protection Agency rapport bescherming over hoge andere maatschappelijke organisaties 101 start (Tom Wurtz) passief roken. over gevaren van meeroken   gehaltes teer en nicotine in Februari Lobby Hartstichting voor   104   shag. Advies aan de overheid Verdere uitbreiding en verdieping voorlichtingsac­ reclameverbod BASP rapport over 98 tiviteiten STIVORO, samenwerking regio in kader passief roken. om tot actie over te gaan.   van jaarlijkse multi-mediale stopcampagnes. Nederlands Kankerinstituut (NKI)    27 Februari: Vaste Kamercom­ rapport n.a.v. EPA studie. 13 december Raad van   missie overlegt met WVC en EZ Campagne ‘samen? Hou ’t rookvrij’ Persconferentie op 6 oktober. gezondheids-minis­ ters. Reclame en komt aanscherping     September: Directeur STIVORO bezoekt fractie­ 30 november brieven fondsen aan Richtlijn wordt niet reclamecode overeen (in plaats voorzitters grootste partijen om te lobbyen voor WVC en vaste Kamercommissie van verbod).99 in stemming reclameverbod. over reclameverbod. gebracht.  April: Akkoord ministers  1 december Advertentie STIVORO ‘Waar zit het  2 december Petitie Medische Volksgezondheid en EZ met de gezond verstand van onze politici?102 Alliantie aan Tweede Kamer over tabaksindustrie over verdere reclameverbod. verscherping reclamecode 100

 Keuringsdienst van Waren (KvW) gaat naleving rookver­ bod controleren.

 December: Overleg Vaste Kamercommissie over reclameverbod. Tabaksindus­ trie niet bereid af te zien van imagoreclame.

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1994  Mei Nieuwe RCT (Reclame  Fiasco met de ‘Holland Flyer’. STIVORO zou  Hartstichting organiseert  ENSP en ENYPAT  Oktober: Negende WCToH Code Tabak). Geen reclame hoofdsponsor worden voor recordpoging non-stop jaarthema Roken. Campagne vervangen BASP.105 (Parijs): Nederland, UK en meer via billboards vanaf 1995. vlucht rond de wereld. Bleek te duur. “Stoppen met roken. Een gezonde Duitsland worden op­ge-­ Overtreding wordt beboet met instelling” van STIVORO. roepen om hun blokking   100.000 gulden (was 50.000). H-MIS (minimale Interventiestrategie Huisarts en minority t.a.v. reclame­   Verbod op bioscoopreclame praktijk) wordt geïmplementeerd CAN wordt ‘Clean Air Now’ verbod op te geven.106 (per 1/1/1996) wordt opgeno­  Juli: Korthals Altes volgt Linssen op als Voorzitter   men in de RCT. Oprichting INGCAT STIVORO (int. Nongovernmental  Augustus: Eerste Kabinet Kok  Oktober: Roch de Jong gaat met pensioen, Ben coalition against tobacco) (Minister Volksgezondheid: Els Baan interim directeur.   Borst (D’66) 7 CEO’s tabaksindustrie  Campagne ‘gastvrij voor rokers en niet-rokers’ zweren voor US congres dat 107 (horeca) nicotine niet verslavend is.

1995  Nota Volksgezondheidsbeleid  Februari: Boudewijn de Blij wordt directeur van  CAN voert actie voor rookvrij  BVT tolerantiecam­  BAT begint in Brussel  Health Canada publiceert 1995 – 1998 ‘’Gezond en Wel’’: STIVORO. vliegen. Transavia en Martinair pagne “Genieten te lobbyen voor een “When packages can’t speak” Erkenning dat regelgeving in verbieden per 1 november het roken moet mogen” industrie-vriendelij­ over voordelen van ‘plain Nederland in vergelijking met  Met ingang van 1995 is het campagnebudget van op hun vluchten. KLM maakt ke vorm van impact packaging’110   andere landen mild is. Minister STIVORO door het ministerie van VWS structureel meerderheid vluchten rookvrij. Productie Caballero assessment van alle 109 Borst kondigt hierin intensive­ met 2 mln. verhoogd. (Laurens) verplaatst nieuwe EU regelge­   ring van het tabaksbeleid Medische Alliantie biedt petitie van Den Haag naar  Onderzoek Science & Strategy van de marketings­ ving. aan.108 aan vaste Kamercommissie BAT fabriek in activiteiten van de tabaksindustrie in opdracht volksgezondheid aan, waarin Zevenaar  Najaar: Minister Borst bezoekt van STIVORO. wordt aangedrongen op een   Ministerie van Volksgezond­ reclameverbod. 182 hoogleraren NEI rapport over  Onderzoek naar maatschappelijke kosten van het heid van de VS en laat zich door ondertekenen advertentie in consequenties van roken (Pott i.o.v. STIVORO) Amerikaans tabaksbeleid dagbladen. een reclameverbod inspireren.

 6 november brief Minister VWS aan 2e kamer: EU verbod op tabaksreclame wordt afgewezen en reclamecode moet gewijzigd worden 1996  Mei: Nota tabaksontmoe­  STIVORO vertoont Canadese TV-spot “Joanne“ in  CAN, Astmafonds en andere  Juni: Philip Morris  Derde Europe Against  US President Bill Clinton digings-beleid wordt in de bioscopen. organisaties dienen klacht in tegen lanceert EU brede Cancer Action Plan verklaart dat nicotine een Tweede Kamer behandeld.111 campagne van Philip Morris. campagne om 1996 - 2000 verslavende drug is en geeft   STIVORO zet campagne “Roken. Dood & Doodzonde” gevaren passief roken de FDA de autoriteit om     Minister Borst wil tolerantie­ voort, maar met hardere afbeeldingen, bedoeld om te bagatelliseren European Conference nicotine te reguleren. campagnes verbieden toenemende tolerantie t.a.v. roken bij jongeren en (‘koekjes campag­ Smoking or Health in volwassenen te verminderen. 112 Helsinki  Oktober: Motie van Jan ne’). Marijnissen (SP) over  Start kwartaalblad ‘STIVORO Visie’, gericht op beperking verkooppunten tot professionals speciaalzaken wordt door de Tweede Kamer aangenomen

 Verbod op tabaksreclame in bioscopen (Reclame Code) STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1991  Behandeling van EU voorstel  Ministerie van VWC ondersteunt STIVORO vanaf  8 oktober Medisch directeur  Industrie campagne  Mei: EC stelt  January: Évin Law in reclameverbod in de Tweede 1991 met structurele subsidie, met zelfde bedrag als Hartstichting verzoekt de politiek ‘’Roken? We komen er reclameverbod voor. Frankrijk (reclameverbod) Kamer. de fondsen (350.000 gulden). om reclameverbod aan te nemen.92 samen wel uit”  Juli: Raad van  Wereld bank besluit om  Evaluatie tabaksbeleid door  Verdere uitbreiding staf STIVORO en verhuizing  W.F. Hermans publiceert ‘De  Juni: persbericht Gezondheids-minis­ geen tabaksprojecten meer Research voor Beleid i.o.v. de naar van Oldebarneveldlaan in Den Haag. laatste roker’ “Proces tegen ters EU bespreekt te ondersteunen. overheid89 STIVORO beëindigd”93 reclameverbod. 96  Activiteiten van Stichting Leven en Gezondheid  Minister van EZ (Andriessen) (landelijke cursussen) worden geïntegreerd binnen  Tabaksindustrie laat stuurt briefje aan Kok om STIVORO. Nederlandse tegen accijnsverhoging te Economische   pleiten.90 Eerste grootscheepse multimediale stopcampagne Instituut (NEI) 91 ‘Samen stoppen met roken”. rapport schrijven om   Oktober Behandeling evaluatie rapport van RvB tabakswet en zelfregulering onderuit te halen.94 reclame in Tweede Kamer.  Krantenadvertentie “Eerst verdwijnen de advertenties. Dan de media. Laat de EG geen vrijheden inperken”.95

 BAT richt de Primera­- winkelketen op. 1992  Hartstichting steunt lobby van  Verdrag van  Achtste WCToH (Buenos European Heart Network voor Maastricht Aires) Europees reclameverbod97  EU Directive: minimum accijnsni­ veaus (tax harmoni­ satie) 1993  Rapport Keuringsdienst van  Start ‘Maatschappelijk Actieplan niet-roken’  Januari Oprichting Medische  Stichting Rokers­  Thema Europese  US Environmental waren / inspectie gezondheids­ waarin STIVORO samenwerking intensiveert met Alliantie tegen het roken.103 belangen gaat van week tegen kanker is Protection Agency rapport bescherming over hoge andere maatschappelijke organisaties 101 start (Tom Wurtz) passief roken. over gevaren van meeroken   gehaltes teer en nicotine in Februari Lobby Hartstichting voor   104   shag. Advies aan de overheid Verdere uitbreiding en verdieping voorlichtingsac­ reclameverbod BASP rapport over 98 tiviteiten STIVORO, samenwerking regio in kader passief roken. om tot actie over te gaan.   van jaarlijkse multi-mediale stopcampagnes. Nederlands Kankerinstituut (NKI)    27 Februari: Vaste Kamercom­ rapport n.a.v. EPA studie. 13 december Raad van   missie overlegt met WVC en EZ Campagne ‘samen? Hou ’t rookvrij’ Persconferentie op 6 oktober. gezondheids-minis­ ters. Reclame en komt aanscherping     September: Directeur STIVORO bezoekt fractie­ 30 november brieven fondsen aan Richtlijn wordt niet reclamecode overeen (in plaats voorzitters grootste partijen om te lobbyen voor WVC en vaste Kamercommissie van verbod).99 in stemming reclameverbod. over reclameverbod. gebracht.  April: Akkoord ministers  1 december Advertentie STIVORO ‘Waar zit het  2 december Petitie Medische Volksgezondheid en EZ met de gezond verstand van onze politici?102 Alliantie aan Tweede Kamer over tabaksindustrie over verdere reclameverbod. verscherping reclamecode 100

 Keuringsdienst van Waren (KvW) gaat naleving rookver­ bod controleren.

 December: Overleg Vaste Kamercommissie over reclameverbod. Tabaksindus­ trie niet bereid af te zien van imagoreclame.

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1994  Mei Nieuwe RCT (Reclame  Fiasco met de ‘Holland Flyer’. STIVORO zou  Hartstichting organiseert  ENSP en ENYPAT  Oktober: Negende WCToH Code Tabak). Geen reclame hoofdsponsor worden voor recordpoging non-stop jaarthema Roken. Campagne vervangen BASP.105 (Parijs): Nederland, UK en meer via billboards vanaf 1995. vlucht rond de wereld. Bleek te duur. “Stoppen met roken. Een gezonde Duitsland worden op­ge-­ Overtreding wordt beboet met instelling” van STIVORO. roepen om hun blokking   100.000 gulden (was 50.000). H-MIS (minimale Interventiestrategie Huisarts en minority t.a.v. reclame­   Verbod op bioscoopreclame praktijk) wordt geïmplementeerd CAN wordt ‘Clean Air Now’ verbod op te geven.106 (per 1/1/1996) wordt opgeno­  Juli: Korthals Altes volgt Linssen op als Voorzitter   men in de RCT. Oprichting INGCAT STIVORO (int. Nongovernmental  Augustus: Eerste Kabinet Kok  Oktober: Roch de Jong gaat met pensioen, Ben coalition against tobacco) (Minister Volksgezondheid: Els Baan interim directeur.   Borst (D’66) 7 CEO’s tabaksindustrie  Campagne ‘gastvrij voor rokers en niet-rokers’ zweren voor US congres dat 107 (horeca) nicotine niet verslavend is.

1995  Nota Volksgezondheidsbeleid  Februari: Boudewijn de Blij wordt directeur van  CAN voert actie voor rookvrij  BVT tolerantiecam­  BAT begint in Brussel  Health Canada publiceert 1995 – 1998 ‘’Gezond en Wel’’: STIVORO. vliegen. Transavia en Martinair pagne “Genieten te lobbyen voor een “When packages can’t speak” Erkenning dat regelgeving in verbieden per 1 november het roken moet mogen” industrie-vriendelij­ over voordelen van ‘plain Nederland in vergelijking met  Met ingang van 1995 is het campagnebudget van op hun vluchten. KLM maakt ke vorm van impact packaging’110   andere landen mild is. Minister STIVORO door het ministerie van VWS structureel meerderheid vluchten rookvrij. Productie Caballero assessment van alle 109 Borst kondigt hierin intensive­ met 2 mln. verhoogd. (Laurens) verplaatst nieuwe EU regelge­   ring van het tabaksbeleid Medische Alliantie biedt petitie van Den Haag naar  Onderzoek Science & Strategy van de marketings­ ving. aan.108 aan vaste Kamercommissie BAT fabriek in activiteiten van de tabaksindustrie in opdracht volksgezondheid aan, waarin Zevenaar  Najaar: Minister Borst bezoekt van STIVORO. wordt aangedrongen op een   Ministerie van Volksgezond­ reclameverbod. 182 hoogleraren NEI rapport over  Onderzoek naar maatschappelijke kosten van het heid van de VS en laat zich door ondertekenen advertentie in consequenties van roken (Pott i.o.v. STIVORO) Amerikaans tabaksbeleid dagbladen. een reclameverbod inspireren.

 6 november brief Minister VWS aan 2e kamer: EU verbod op tabaksreclame wordt afgewezen en reclamecode moet gewijzigd worden 1996  Mei: Nota tabaksontmoe­  STIVORO vertoont Canadese TV-spot “Joanne“ in  CAN, Astmafonds en andere  Juni: Philip Morris  Derde Europe Against  US President Bill Clinton digings-beleid wordt in de bioscopen. organisaties dienen klacht in tegen lanceert EU brede Cancer Action Plan verklaart dat nicotine een Tweede Kamer behandeld.111 campagne van Philip Morris. campagne om 1996 - 2000 verslavende drug is en geeft   STIVORO zet campagne “Roken. Dood & Doodzonde” gevaren passief roken de FDA de autoriteit om     Minister Borst wil tolerantie­ voort, maar met hardere afbeeldingen, bedoeld om te bagatelliseren European Conference nicotine te reguleren. campagnes verbieden toenemende tolerantie t.a.v. roken bij jongeren en (‘koekjes campag­ Smoking or Health in volwassenen te verminderen. 112 Helsinki  Oktober: Motie van Jan ne’). Marijnissen (SP) over  Start kwartaalblad ‘STIVORO Visie’, gericht op beperking verkooppunten tot professionals speciaalzaken wordt door de Tweede Kamer aangenomen

 Verbod op tabaksreclame in bioscopen (Reclame Code) STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1997  Strijd in Tweede Kamer rond  STIVORO ontwikkelt veel nieuwe interventies:  November: Medische Alliantie  CAN dient klachten  4 december. Europese  Mei: UK krijgt Labour steun van Nederland aan jaarlijkse Actie De Rookvrije School (subsidie van roept in dagbladadvertentie de in tegen overtreding raad van ministers regering. Deze steunt EU Europese richtlijn tabaksrecla­ OCW), Expotheek, Campagne “Roken? Niet waar Europese ministers van volksge­ reclameverbod en van Volksgezondheid advertising ban me. Verzet van VVD uiteindelijk de kleine bij is”, Smoke-free kids, implementatie zondheid op tot reclameverbod. onderzoekt stemt in met   gebroken. C-MIS, vervolg Roken Dood- & Doodzonde (nieuwe juridische activitei­ Europese richtlijn UK: Labour regering begint uitingen met directe gevolgen van roken). ten tegen de tabaksreclame met anti-tabaks activiteiten   Juni: Minister Borst zegt in de industrie. (Tobacco Advertising    Tiende WCToH (Beijing). Tweede Kamer van standpunt STIVORO vraagt politieke partijen om meer aan Directive, TAD1 98/43/ te willen veranderen over tabaksbeleid te doen. EC).  Publicatie Leshner: tabaksreclame en verbod te  STIVORO bestudeert mogelijkheid om ook in Addiction is a “chronic willen invoeren en niet meer de  Oprichting European relapsing brain disorder” EU te willen blokkeren. Nederland proces aan te spannen tegen de Network for Smoking tabaksindustrie Prevention (ENSP)  Forse accijnsverhoging tabak113  STIVORO vraagt industrie in open brief om duidelijkheid over toevoegingen (ammonia). 1998  Toets van ontwerpvoorstel  Oktober: start campagne “… maar ik rook niet”  Longfonds publiceert zwartboek  Imperial Tobacco  White paper  Tabaksindustrie geeft in VS tabakswet door NSPOH (1998 – 2001). Campagne leidt tot klachten bij met ervaringen van astmapatiën­ neemt Douwe ‘Smoking kills’ toe dat roken verslavend en Gezondheids-effectrapportage Reclame Code Commissie en CDA stelt Kamervra­ ten met roken op werk. Egberts Van Nelle gepubliceerd in schadelijk is. Tabaksontmoedigings-beleid114 gen aan minister Borst. over van Sara Lee Verenigd Konink­   rijk.115 Juli: Gro Harlem Bruntland  Uitzondering roken in 1/3 van de wordt Directeur-Generaal ruimte in kantine opgeheven.  12 mei 1998: van de WHO. Bestrijding Europarlement roken wordt topprioriteit.   Augustus: tweede Kabinet besluit dat EU   Kok (Minister Volksgezondheid lidstaten voor 2006 Oprichting Tobacco Free Els Borst (D’66)) een volledig Initiative (TFI) van WHO. reclameverbod  WHO rapport “Guidelines moeten hebben. for controlling and Hamerstuk van monitoring the tobacco eerder genomen epidemic’. principebesluit van de ministers.116  Conferentie Tobacco and Women in Parijs (ENSP).

 Duitsland vraagt Europees Hof om Ad Ban ongedaan te maken.117

 November: Master Settlement Agreement in VS, Tabaks industrie moet interne documenten vrijgeven

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1999  Juni: Minister Borst stuurt  6 juli: Trudy Prins wordt directeur van STIVORO.  CAN roept zieke rokers op zich te  Campagne ‘Roken?  November: Raad van  February: Conference voorstel tot wijziging van de melden voor schadeclaims. Vraag het even!” EU-commissarissen Smoking or Health in Gran   Tabakswet aan de 2e kamer.118 Het teerdruppel logo wordt verlaten. STIVORO neemt richtlijn aan Canaria.   krijgt moderner huisstijl Veel publiciteit over rechtszaak waarin bepaald  Minister Borst laat onderzoe­ zieke roker (Wim ter Schegget)  World bank report: ‘Curbing  STIVORO ontwikkelt leerlijn voor onderwijs: vanaf wordt dat tabaksin­ ken of tabaksindustrie tegen de industrie en oprichting dustrie inzicht moet the epidemic’’ aansprakelijk gesteld kan groep 7 basisonderwijs. Begin structurele Nico 10. aandacht voor roken in het onderwijs. geven in additieven  Washington: WHO worden voor kosten voor en aanduiding mild/ 119 conferentie van gezond­ volksgezondheid   December: start Operatie Tegengif (Smokefree light wordt verboden. heidsministers waar class competition).  Treaty of Amsterdam: minister Borst aanwezig is 122  December: “Dat Kan ik Ook!” De stoppen-met- EU regelgeving moet en geïnspireerd raakt. roken­millenniumcampagne, mogelijk gemaakt minder belastend  Start van het FCTC met 3 miljoen extra van KWF. worden voor het onderhandeling proces bedrijfsleven.121    18 december: interview in Trouw met Minister  CDC publiceert “Best Borst, waarin zij de tabaksindustrie de oorlog  Raport ASH UK (Clive practices” in Tobacco 120 verklaart. Bates): Tobacco Control additives: Cigarette engineering and  De film ‘The Insider’ komt nicotine addiction uit. 2000  17 Mei: Minister Borst kondigt  Start Publiek-private alliantie ‘stoppen met roken’.  Rechtszaak Willem Ter Schegget en  Phillip Morris maakt  Eurocommissaris  Elfde WCToH (Chicago) tijdens WHO conferentie in Jeanette Andeweg versus bekent dat het de Byrne legt nieuwe     Geneve aan dat ze een volledig November: STIVORO verhuist naar de Parkstraat in Niemeijer om schadeclaim komende jaren haar Richtlijn voor over Reducing Tobacco Use: rookverbod werkplek gaat Den Haag (Advocaat Martin de Witte van “Sap fabriek in Bergen op handel in en A report of the Surgeon General. invoeren en rigoureuze aanpak  21 november STIVORO krijgt een “lesje lobbyen” van de Witte Roth”) Zoom gaat uitbreiden productie van tabak. tabaksbeleid wil. tot grootste de Canadese antirookactiviste Heidi Rathjen      Augustus: rapport over November uitspraak Rechtszaak productie-faciliteit October: European Nienke Hora Adema versus de Court of Justice beïnvloeding tabaksindus­ ter wereld. Investe­ trie van de WHO. Cruquiushoeve om rookvrij ring van 100 miljoen verwerpt TAD1 123 wonen euro.  12 -13 Oktober: Public  Astmafonds steunt Nanny Nooijen hearings in Genève over het in rechtszaak tegen werkgever (PTT voorgenomen FCTC verdrag 124 Breda). Uitspraak: werkgever dient werknemer te beschermen.  Oprichting van FCA (Framework Convention Alliance)

 Rapport ‘Clearing the Smoke’ van US Institute of Medicine over Tobacco Harm Reduction

 Canada: eerste grafische waarschuwingen ter wereld (op 50% van het pakje) STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1997  Strijd in Tweede Kamer rond  STIVORO ontwikkelt veel nieuwe interventies:  November: Medische Alliantie  CAN dient klachten  4 december. Europese  Mei: UK krijgt Labour steun van Nederland aan jaarlijkse Actie De Rookvrije School (subsidie van roept in dagbladadvertentie de in tegen overtreding raad van ministers regering. Deze steunt EU Europese richtlijn tabaksrecla­ OCW), Expotheek, Campagne “Roken? Niet waar Europese ministers van volksge­ reclameverbod en van Volksgezondheid advertising ban me. Verzet van VVD uiteindelijk de kleine bij is”, Smoke-free kids, implementatie zondheid op tot reclameverbod. onderzoekt stemt in met   gebroken. C-MIS, vervolg Roken Dood- & Doodzonde (nieuwe juridische activitei­ Europese richtlijn UK: Labour regering begint uitingen met directe gevolgen van roken). ten tegen de tabaksreclame met anti-tabaks activiteiten   Juni: Minister Borst zegt in de industrie. (Tobacco Advertising    Tiende WCToH (Beijing). Tweede Kamer van standpunt STIVORO vraagt politieke partijen om meer aan Directive, TAD1 98/43/ te willen veranderen over tabaksbeleid te doen. EC).  Publicatie Leshner: tabaksreclame en verbod te  STIVORO bestudeert mogelijkheid om ook in Addiction is a “chronic willen invoeren en niet meer de  Oprichting European relapsing brain disorder” EU te willen blokkeren. Nederland proces aan te spannen tegen de Network for Smoking tabaksindustrie Prevention (ENSP)  Forse accijnsverhoging tabak113  STIVORO vraagt industrie in open brief om duidelijkheid over toevoegingen (ammonia). 1998  Toets van ontwerpvoorstel  Oktober: start campagne “… maar ik rook niet”  Longfonds publiceert zwartboek  Imperial Tobacco  White paper  Tabaksindustrie geeft in VS tabakswet door NSPOH (1998 – 2001). Campagne leidt tot klachten bij met ervaringen van astmapatiën­ neemt Douwe ‘Smoking kills’ toe dat roken verslavend en Gezondheids-effectrapportage Reclame Code Commissie en CDA stelt Kamervra­ ten met roken op werk. Egberts Van Nelle gepubliceerd in schadelijk is. Tabaksontmoedigings-beleid114 gen aan minister Borst. over van Sara Lee Verenigd Konink­   rijk.115 Juli: Gro Harlem Bruntland  Uitzondering roken in 1/3 van de wordt Directeur-Generaal ruimte in kantine opgeheven.  12 mei 1998: van de WHO. Bestrijding Europarlement roken wordt topprioriteit.   Augustus: tweede Kabinet besluit dat EU   Kok (Minister Volksgezondheid lidstaten voor 2006 Oprichting Tobacco Free Els Borst (D’66)) een volledig Initiative (TFI) van WHO. reclameverbod  WHO rapport “Guidelines moeten hebben. for controlling and Hamerstuk van monitoring the tobacco eerder genomen epidemic’. principebesluit van de ministers.116  Conferentie Tobacco and Women in Parijs (ENSP).

 Duitsland vraagt Europees Hof om Ad Ban ongedaan te maken.117

 November: Master Settlement Agreement in VS, Tabaks industrie moet interne documenten vrijgeven

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

1999  Juni: Minister Borst stuurt  6 juli: Trudy Prins wordt directeur van STIVORO.  CAN roept zieke rokers op zich te  Campagne ‘Roken?  November: Raad van  February: Conference voorstel tot wijziging van de melden voor schadeclaims. Vraag het even!” EU-commissarissen Smoking or Health in Gran   Tabakswet aan de 2e kamer.118 Het teerdruppel logo wordt verlaten. STIVORO neemt richtlijn aan Canaria.   krijgt moderner huisstijl Veel publiciteit over rechtszaak waarin bepaald  Minister Borst laat onderzoe­ zieke roker (Wim ter Schegget)  World bank report: ‘Curbing  STIVORO ontwikkelt leerlijn voor onderwijs: vanaf wordt dat tabaksin­ ken of tabaksindustrie tegen de industrie en oprichting dustrie inzicht moet the epidemic’’ aansprakelijk gesteld kan groep 7 basisonderwijs. Begin structurele Nico 10. aandacht voor roken in het onderwijs. geven in additieven  Washington: WHO worden voor kosten voor en aanduiding mild/ 119 conferentie van gezond­ volksgezondheid   December: start Operatie Tegengif (Smokefree light wordt verboden. heidsministers waar class competition).  Treaty of Amsterdam: minister Borst aanwezig is 122  December: “Dat Kan ik Ook!” De stoppen-met- EU regelgeving moet en geïnspireerd raakt. roken­millenniumcampagne, mogelijk gemaakt minder belastend  Start van het FCTC met 3 miljoen extra van KWF. worden voor het onderhandeling proces bedrijfsleven.121    18 december: interview in Trouw met Minister  CDC publiceert “Best Borst, waarin zij de tabaksindustrie de oorlog  Raport ASH UK (Clive practices” in Tobacco 120 verklaart. Bates): Tobacco Control additives: Cigarette engineering and  De film ‘The Insider’ komt nicotine addiction uit. 2000  17 Mei: Minister Borst kondigt  Start Publiek-private alliantie ‘stoppen met roken’.  Rechtszaak Willem Ter Schegget en  Phillip Morris maakt  Eurocommissaris  Elfde WCToH (Chicago) tijdens WHO conferentie in Jeanette Andeweg versus bekent dat het de Byrne legt nieuwe     Geneve aan dat ze een volledig November: STIVORO verhuist naar de Parkstraat in Niemeijer om schadeclaim komende jaren haar Richtlijn voor over Reducing Tobacco Use: rookverbod werkplek gaat Den Haag (Advocaat Martin de Witte van “Sap fabriek in Bergen op handel in en A report of the Surgeon General. invoeren en rigoureuze aanpak  21 november STIVORO krijgt een “lesje lobbyen” van de Witte Roth”) Zoom gaat uitbreiden productie van tabak. tabaksbeleid wil. tot grootste de Canadese antirookactiviste Heidi Rathjen      Augustus: rapport over November uitspraak Rechtszaak productie-faciliteit October: European Nienke Hora Adema versus de Court of Justice beïnvloeding tabaksindus­ ter wereld. Investe­ trie van de WHO. Cruquiushoeve om rookvrij ring van 100 miljoen verwerpt TAD1 123 wonen euro.  12 -13 Oktober: Public  Astmafonds steunt Nanny Nooijen hearings in Genève over het in rechtszaak tegen werkgever (PTT voorgenomen FCTC verdrag 124 Breda). Uitspraak: werkgever dient werknemer te beschermen.  Oprichting van FCA (Framework Convention Alliance)

 Rapport ‘Clearing the Smoke’ van US Institute of Medicine over Tobacco Harm Reduction

 Canada: eerste grafische waarschuwingen ter wereld (op 50% van het pakje) STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2001  Maart: Ministerieel memoran­  Call Centrum (telefonische coaching + Advies)  Februari: Boek ‘Het rookgordijn”  Oprichting Stichting  18 juli: De EU tabaks  Reclameverbod IJsland: dum om reclameverbod toe te operationeel bij STIVORO van Joop Bouma komt uit en is Forces Nederland128 productrichtlijn eerste volledige ‘cigarette voegen aan de al aan het aanleiding voor Kamervragen over (TPD-1; 2001/37/EC) product display ban’   parlement aangeboden Augustus: STIVORO heet DEFACTO rookvrij. invloed tabaksindustrie. gaat in werking.   concept-tabakswet.125 Engeland verbiedt  KWF start met roken en zwanger­ tabaksreclame  31 mei 2001: Debat in Tweede schap campagnes Kamer over tabakswet.126  Najaar: Rapport commissie Albeda  Zorgnota van Minister Borst: over gezondheid lagere SES Doel 28% rokers in 2004. groepen en (onder meer) roken.

 December: debat in de Eerste Kamer over de Tabakswet. CDA stemt voor onder voorwaarde dat er meer geld komt voor voorlichting en steun aan rokers die willen stoppen (motie Werner).127 2002  17 juli Gewijzigde Tabakswet  Maart: STIVORO heet weer STIVORO  Start experiment met vergoeding  December: TAD-2 (‘Ad  European Conference on gaat fasegewijs in om industrie stoppen met roken in de provincie Ban’) 2003/33/EC) Smoking or Health in   tijd te geven zich aan te 23 januari: oprichting PPP (Partnership Stoppen Friesland. aangenomen door Warschau 129 passen. Rookverbod werkplek, met Roken) Europese Commissie   openbaar vervoer, volledig April: Willem van den Oetelaar en in november door  Werner gelden worden ingezet in „Plan Rookvrij”. reclameverbod, leeftijdsgrens wordt voorzitter CAN (volgt Fons Europese parlement: STIVORO gaat in kader van dit plan intensiever 16 jaar, invoering bestuurlijke Nijpels op) verbod van samenwerken met VWS. boetes voor handhaving. cross-border  November: College voor zorgverzekeringen vindt advertising.  Mei: Aanduidingenbesluit dat stoppen-met-roken vergoed moet worden. gewijzigde gezondheidswaar­  European Strategy schuwingen volgens EU  April: Formatiedossier ‘Intensiveren en Diversifië­ for Tobacco Control normen in werking. Nederland ren’ t.b.v. kabinetsformatie (ESTC) is hiermee de eerste in Europa die de nieuwe gezondheids­ waarschuwingen heeft.

 Juli: Eerste Kabinet ­Balkenende (Minister Volksgezondheid Eduard Bomhoff (LPF))

 16 oktober: Minister Bomhoff treedt af. Aart-Jan de Geus interim Minister VWS

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2003  Januari: Verkoopverbod aan  Januari: Klaas Poll volgt Korthals Altes op als  College voor Zorgverzekeringen  Industrie (BAT) komt  16 juni EU onder­  21 Mei: de WHO adopteert minderjarigen (<16 jaar). voorzitter bestuur STIVORO adviseert om stopmethoden te met Age Key systeem tekent het FCTC FCTC vergoeden. voor tabaksauto­ verdrag       Gezondheidsraad publiceert STIVORO Campagne ‘Kinderen Kopiëren’. maten. Twaalfde WCToH (Helsinki) haar tweede advies over  Oktober: ‘Workshop on tobacco     meeroken. Geen beleidsaanbe­ Website ‘Roken en de wet’ ingredients” bij het RIVM132  KHN presenteert Els Borst wordt geëerd met veling over rookverboden. stappenplan ‘Gewoon de WHO wereld niet-roken  Extra groot budget (10 miljoen euro ‘Wernergeld’) dag prijs133 131 Rookvrij’  Mei: Tweede Kabinet voor campagnes jaarwisseling 2003 / 2004. Balkenende (Minister ‘Nederland start met stoppen’, Startpakket, Roken Volksgezondheid Hans en de werkplek. Resultaat: 1 miljoen stoppers. Hoogervorst (VVD))

 16 juni: Nederland ondertekent het FCTC verdrag

 Najaar: Nota Langer Gezond Leven 2004-2007 naar de Tweede Kamer. Roken is speerpunt. Doel: 25% rokers in 2007. Niet-roken moet sociale norm worden.

 Hoogervorst legt advies CvZ over vergoeding stop­ pen-met-roken naast zich neer.

 Zelfregulering (tot 2006) m.b.t. roken in sport. Afspraak met NOC-NSF

 September: Verbod mild en light sigaretten gaat in. 130

 Reclameverbod gaat in 2004  1 januari: rookverbod werkplek  Stopcampagne voorgezet (5 miljoen Werner geld):  CBO Richtlijn Behandeling  November:  Publicatie van EU  WHO handbook “Building treedt in werking. Rookverbod Nederland Gaat Door met Stoppen + vervolg op “… tabaksverslaving gepubliceerd. Tabaksindustrie en ASPECT report blocks for tobacco control’ trein. maar ik rook niet” (“Nou weten we het wel”) . Stichting Rokersbe­ ‘tobacco or health in     CAN gaat ‘Clean Air Nederland’ langen starten the European Union: Schotland: eerste land in UK     27 januari: Tabakswet wordt Januari: start 2-wekelijks intern ’10-miljoen heten ‘Gideonsbende’, om Past, Present and met “indoor” rookverbod (op punt van reclame) in overleg’ tussen STIVORO en VWS. rookverbod horeca te future’ overeenstemming gebracht   ondermijnen gaan. met TAD-2 van de EU: ook Meerjarenplan tabaksontmoediging 2005 – 2008 135 motorsportevenementen “Doorzetten en verder terugdringen” vallen er nu onder (per 30/7/2005)

 1 februari: tabaksaccijnsverho­ ging van € 0,46 ofwel met 14% (het prijseffect bedraagt € 0,55 inclusief BTW)

 Besluit tabaksautomaten (Stb. 55)134.

 Besluit uitzonderingen rookvrije werkplek (Stb. 2004, 561): uitzondering voor de hore­ ca. Stappenplan KHN voor 2005-2008: TK, 29 200 XVI, nr 278 STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2001  Maart: Ministerieel memoran­  Call Centrum (telefonische coaching + Advies)  Februari: Boek ‘Het rookgordijn”  Oprichting Stichting  18 juli: De EU tabaks  Reclameverbod IJsland: dum om reclameverbod toe te operationeel bij STIVORO van Joop Bouma komt uit en is Forces Nederland128 productrichtlijn eerste volledige ‘cigarette voegen aan de al aan het aanleiding voor Kamervragen over (TPD-1; 2001/37/EC) product display ban’   parlement aangeboden Augustus: STIVORO heet DEFACTO rookvrij. invloed tabaksindustrie. gaat in werking.   concept-tabakswet.125 Engeland verbiedt  KWF start met roken en zwanger­ tabaksreclame  31 mei 2001: Debat in Tweede schap campagnes Kamer over tabakswet.126  Najaar: Rapport commissie Albeda  Zorgnota van Minister Borst: over gezondheid lagere SES Doel 28% rokers in 2004. groepen en (onder meer) roken.

 December: debat in de Eerste Kamer over de Tabakswet. CDA stemt voor onder voorwaarde dat er meer geld komt voor voorlichting en steun aan rokers die willen stoppen (motie Werner).127 2002  17 juli Gewijzigde Tabakswet  Maart: STIVORO heet weer STIVORO  Start experiment met vergoeding  December: TAD-2 (‘Ad  European Conference on gaat fasegewijs in om industrie stoppen met roken in de provincie Ban’) 2003/33/EC) Smoking or Health in   tijd te geven zich aan te 23 januari: oprichting PPP (Partnership Stoppen Friesland. aangenomen door Warschau 129 passen. Rookverbod werkplek, met Roken) Europese Commissie   openbaar vervoer, volledig April: Willem van den Oetelaar en in november door  Werner gelden worden ingezet in „Plan Rookvrij”. reclameverbod, leeftijdsgrens wordt voorzitter CAN (volgt Fons Europese parlement: STIVORO gaat in kader van dit plan intensiever 16 jaar, invoering bestuurlijke Nijpels op) verbod van samenwerken met VWS. boetes voor handhaving. cross-border  November: College voor zorgverzekeringen vindt advertising.  Mei: Aanduidingenbesluit dat stoppen-met-roken vergoed moet worden. gewijzigde gezondheidswaar­  European Strategy schuwingen volgens EU  April: Formatiedossier ‘Intensiveren en Diversifië­ for Tobacco Control normen in werking. Nederland ren’ t.b.v. kabinetsformatie (ESTC) is hiermee de eerste in Europa die de nieuwe gezondheids­ waarschuwingen heeft.

 Juli: Eerste Kabinet ­Balkenende (Minister Volksgezondheid Eduard Bomhoff (LPF))

 16 oktober: Minister Bomhoff treedt af. Aart-Jan de Geus interim Minister VWS

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE EUROPA WERELD JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

20052003  1Januari: januari: Verkoopverbod start 4 jarig traject aan  Januari:1 mei: Trudy Klaas Prins Poll vertrekt. volgt Korthals Grieto Altes Zeeman op als interim   April:College SAP voor dagvaart Zorgverzekeringen BAT namens  BATIndustrie dient (BAT)claim komt in   1613 May:juni EU Cyprus onder­  2721 Mei:februari: de WHO FCTC adopteert wordt vanminderjarigen zelfregulering (<16 rookvrijjaar). voorzitterdirecteur. bestuur STIVORO Peteradviseert Römer om stopmethoden te tegenmet Age de KeyStaat systeem voor tekentmeeting: het European FCTC wettelijkFCTC verdrag nadat 40 horeca (stappenplan KHN) vergoeden. 20voor miljoen tabaksauto­ wegens verdragstrategy meeting on landen het geratificeerd  Gezondheidsraad publiceert   STIVORO Campagne ‘Kinderen Kopiëren’.    Twaalfde WCToH (Helsinki) VWS trekt waarnemend lid terug uit bestuur KWF organiseert eerste Quit & Win Besluitmaten. tabaksauto­ Smoke free policies in hebben.    27haar januari: tweede Nederland advies over STIVORO actieOktober: ‘Workshop on tobacco 141  Website ‘Roken en de wet’ 132 maten (Stb. 2004, Europe  Els Borst wordt geëerd met ratificeertmeeroken. GeenFCTC beleidsaanbeverdrag. Het ­ ingredients” bij het RIVM  KHN presenteert  April: First Meeting of the 55). 15 juni afgewezen de WHO wereld niet-roken veling over rookverboden.  Verandering bestuursmodel: STIVORO krijgt Raad stappenplan ‘Gewoon   wordt niet nodig gevonden om  Extra groot budget (10 miljoen euro ‘Wernergeld’) 30 juni: EU ratificeert International133 Network on van Toezicht.138 door rechter dag prijs tabakswet hierop aan te 131 Rookvrij’ FCTC (gaat in Tobacco Testing and   voor campagnes jaarwisseling 2003 / 2004. Mei: Tweede136 Kabinet passen.  STIVORO‘Nederland verspreidt start met Handleiding stoppen’, Startpakket, Tabakspreventie Roken  September: Philip werking) Research for Regulation Balkenende (Minister 140 en de werkplek. Resultaat:139 1 miljoen stoppers. Morris stapt uit SSI. (INTTARR) in Den Haag  15Volksgezondheid juni ondertekening Hans lokaal gezondheidsbeleid intentieverklaringHoogervorst (VVD)) tabaksont­ moediging National Program­  16 juni: Nederland ondertekent ma Tabaksontmoediging (NPT) het FCTC verdrag door directeuren fondsen en  MinisterNajaar: Nota Hoogervorst. Langer Gezond Leven 2004-2007 naar de  17 juni: Brief minister Tweede Kamer. Roken is Hoogervorst aan 2e kamer: speerpunt. Doel: 25% rokers in Evaluatie tabaksontmoedi­ 2007. Niet-roken moet sociale ging. 137 norm worden.

 Hoogervorst legt advies CvZ over vergoeding stop­ pen-met-roken naast zich neer.

 Zelfregulering (tot 2006) m.b.t. roken in sport. Afspraak met NOC-NSF

 September: Verbod mild en light sigaretten gaat in. 130

 Reclameverbod gaat in 2004  1 januari: rookverbod werkplek  Stopcampagne voorgezet (5 miljoen Werner geld):  CBO Richtlijn Behandeling  November:  Publicatie van EU  WHO handbook “Building  Rapport Gezondheidsraad  Februari: Lies van Gennip wordt directeur van       2006 treedt in werking. Rookverbod Nederland Gaat Door met Stoppen + vervolg op “… tabaksverslavingVPRO thema-avond: gepubliceerd. “Roken: De TabaksindustriePhilip Morris en ASPECT report blocksDertiende for tobacco WCToH control’ 143 trein.tegen angstopwekkende maarSTIVORO ik rook niet” (“Nou weten we het wel”) . lange adem en het rookproces” Stichtingproduceert Rokersbe 96 miljard­ ‘tobacco or health in (Washington) campagnes142  CAN(Cherry gaat Duyns) ‘Clean Air Nederland’ sigaretten per jaar  Schotland: eerste land in UK  Pamflet ‘Voor een gezondere Nederlandse langen starten the European Union:    27 januari: Tabakswet wordt  Januari: start 2-wekelijks intern ’10-miljoen heten metOktober: “indoor” President rookverbod  Invoering nieuw zorgstelsel: samenleving!” verstuurd aan politieke partijen.  Mei: Burgerinitiatief 144 van de CAN ‘Gideonsbende’, om Past, Present and Dominique de Villepin (op punt van reclame) in overleg’ tussen STIVORO en VWS. rookverbod horeca te future’ overeenstemmingéén basisverzekering gebracht en levert 65.000 handtekeningen kondigt rookverbod in   Lage SES campagne (Rokers verdienen een ondermijnen gaan. metstoppen TAD--met2 van-roken de EU: wordt ook Meerjarenplan tabaksontmoediging 2005 – 2008 voor rookvrije horeca op. Frankrijk aan. beloning), ontvangt Preffi Prijs. 135 motorsportevenementenverzekerde zorg. “Doorzetten en verder terugdringen” Aangeboden aan de kamer  vallenJuli: Derde er nu Kabinet onder (per Balkenende 30/7/2005)(Minister Volksgezondheid Hans Hoogervorst (VVD))  1 februari: tabaksaccijnsverho­ ging van € 0,46 ofwel met 14% (het prijseffect bedraagt € 0,55 inclusief BTW)

 Besluit tabaksautomaten (Stb. 55)134.

 Besluit uitzonderingen rookvrije werkplek (Stb. 2004, 561): uitzondering voor de hore­ ca. Stappenplan KHN voor 2005-2008: TK, 29 200 XVI, nr 278 STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2007  Februari: Vierde Kabinet  23 januari: Rookvrij ontbijt tweede  US Institute of Medicine’s Balkenende (Minister kamer onderdeel lobby rookvrije rapport “Ending the tobacco Volksgezondheid Ab Klink horeca in regeerakkoord CAN epidemic: A blueprint for (CDA)). overhandigt 60.000 kaarten met the nation.”147 handtekeningen aan formatie-on­   Februari: Klink zegt in derhandelaars Rouvoet en interview op tv dat de horeca Verhagen.145 binnen een jaar rookvrij moet zijn.  27 juli: CAN daagt het attractiepark Duinrell in Wassenaar voor de   Regeringsverklaring: horeca rechter.146 moet voor eind van de kabinetsperiode (2011) rookvrij  RIVM publiceert rapport ‘’Kosten en zijn. effecten van tabaksontmoediging’’ waarin ambities van het NPT zijn   8 juni: ministerraad spreekt doorgerekend. Doel 20% in 2010 is over rookvrije horeca. niet haalbaar. 2008  27 maart: gesprek Minister  Campagne “In iedere roker zit een stopper” (april  Januari: rookverbod Schiphol  21 mei: oprichting  COP -3 Durban, Zuid-Afrika Klink met directeuren van de 3 2008 – januari 2009) Stichting Red de     fondsen en STIVORO over December: Rechtbank Amsterdam kleine Horeca 15 September: start voortgang NPT.148 wijst schadeclaim Wim Römer Ondernemer (KHO)149 wereldwijde economische tegen BAT af. recessie (Lehman Brothers  1 juli: Horeca gaat rookvrij.  29 november: bank gaat failliet) Slechte publiciteitscampagne demonstratie op door Rijksvoorlichtingsdienst Malieveld tegen het (de ’Peukje’ campagne). horeca rookverbod in eenmanszaken  Juli: accijnsverhoging. Prijs pakje Marlboro stijgt met 40  BAT staakt de cent. productie in Zevenaar

 September: Minister Klink opent rookruimte in Nieuw­ spoort

 Minister Klink laat pilot ‘vergoeding stopondersteu­ ning’ uitvoeren (Agis pilot). 2009  Juli: Roken in cafés zonder  1 April: nieuwe mission statement van STIVORO:  Maart: Oprichting Stichting  Philip Morris  14th WCTOH, Mumbai, India personeel toegestaan (rechter geen probleem eigenaar meer, maar probleemop­ Rookpreventie Jeugd produceert 110 geeft cafés De Kachel en losser.150 miljard sigaretten Victoria gelijk) per jaar  April: STIVORO en KWF beginnen voorbereiding  3 December Minister van Jeugd van ECToH 2011  9 januari: oprichting en Gezin André Rouvoet krijgt Natte Horeca   de resultaten aangeboden van Mei: Lies van Gennip ontvangt dreigement van Nederland151 RIVM onderzoek naar tabaksindustrie   aantrekkelijkheid sigaretten Juni. Onthulling in  Juni: STIVORO wordt door VWS gekort op de voor jongeren. NRC ‘’een rokende instellingssubsidie. Liaisonsubsidie door VWS gideonsbende’’ over ingetrokken. lobby tabaksindus­ trie tegen rookvrije  December: Fondsen laten weten dat zij stoppen horeca152 met instellingssubsidie aan STIVORO

 Zorgmodule Stoppen met roken

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2010  4 juni: PvdA Lijsttrekker Job  Juni: STIVORO presenteert introductiedossier aan  December: Industrie  EC start stakeholder  November COP-4, Uruguay. Cohen wil kleine cafés nieuwe kabinet: “Aan het werk: Tabaksontmoedi­ doet een poging om consultaties over   uitzonderen van rookverbod153 ging. Voorwaarde voor een vitaal Nederland”, met het ministerie van EZ TPD-2 November: Amerikaanse voorwoord door Els Borst.154 weer leidend te regering presenteert   14 oktober: Eerste Kabinet krijgen op het “Ending the tobacco   Rutte (Minister Volksgezond­ 16 Juni: Symposium 35 jarig jubileum STIVORO “We tabaksdossier.156 epidemic: A Tobacco Control heid Edith Schippers (VVD)) have only just begun”. Presentatie nieuwe visie155 Strategic Action Plan”157 en eerste ITC Netherlands National Report.  28 oktober Minister Schippers kondigt koerswijziging tabaksbeleid aan: minder overheid

 November: Minister Schippers kondigt aan dat de kleine horeca uitgezonderd zal worden van het rookverbod 2011  1 januari Stoppen-met-roken  6 januari Startbijeenkomst ‘Alliantie Tabaksont­  19 januari: Start activiteiten  3 februari. SSI en VNK  Internationale Summit wordt vergoed via ziektekos­ moediging’158 Stichting Rookpreventie Jeugd sturen brief aan VWS Noncommunicable tenverzekering (SRJ). Longartsen Pauline Dekker met hun zorgen over Diseases (NCD)   28-30 Maart ECToH Conferentie in Krasnapolski, en Wanda de Kanter bieden de strikte interpreta­   159   25 mei: Gezondheidsnota Amsterdam Manifest “Houd jeugd uit de rook” tie van artikel 5.3 van IARC Handbook “Effective­ Minister Schippers (‘Gezond­ 163 167 ness of tax and price   aan Minister Schippers het FCTC 5.3 heid dichterbij’) : stop subsidie 31 mei: persconferentie Partnership en NPHF over policies for tobacco control” STIVORO, geen campagnes gezondheidsnota Schippers  21 oktober: Zembla documentaire  Juni: SSI en VNK   meer, roken toegestaan in de over contacten Minister Schippers tekenen Industrie September: NCD Summit  1 juni: VWS deelt STIVORO mee dat met ingang van kleine horeca, Beëindiging van met tabaksindustrie: (“minister Memo of Understan­ over non-communicable 2013 de subsidierelatie wordt beëindigd. vergoeding stoppen met roken. van tabak”)164 ding met de Douane diseases  21 juni: 20 Medische organisaties bieden petitie om smokkel tegen te  Juli: roken weer toegestaan in  29 oktober: Dagvaarding CAN 168 aan Tweede Kamer aan om vergoeding SMR te gaan. kleine cafés tegen VWS over rookvrije horeca165 behouden.160  14 januari: Oratie Marc Willemsen  28 Juni: Brief van VWS met besluit om de subsidie ‘’Roken in Nederland. De keerzijde aan STIVORO te stoppen per 2013 en tabakspreven­ van tolerantie’’166 tie vanaf die datum te integreren met alcohol- en drugspreventie bij het Trimbos-instituut

 3 November: bekendmaking Alliantie Nederland Rookvrij in Trouw161

 9 dec. Brief in de Lancet waarin internationale wetenschappers (+ directeuren fondsen) zorgen uitspreken over afbraak tabaksbeleid Nederland

 14 december. Rondetafelgesprek 2e kamer over preventienota (met inbreng van KWF, Partnership, STIVORO). Lies van Gennip: “‘Longkanker is politieke keuze’”162

 Perslunch waarin Lancet brief aan 2e kamer werd aangeboden in persconferentie in Dudok. Toelichting John Britton en Geoffrey Fong.

 Partnership opent Website “Fabels in rookbeleid’

 21 december: Start van serie artikelen in Trouw ‘tabakslobby spreekt mee in Den Haag’

 December: Minister Schippers beantwoordt Kamervragen over falend rookbeleid en banden met de tabaksindustrie. STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2007  Februari: Vierde Kabinet  23 januari: Rookvrij ontbijt tweede  US Institute of Medicine’s Balkenende (Minister kamer onderdeel lobby rookvrije rapport “Ending the tobacco Volksgezondheid Ab Klink horeca in regeerakkoord CAN epidemic: A blueprint for (CDA)). overhandigt 60.000 kaarten met the nation.”147 handtekeningen aan formatie-on­   Februari: Klink zegt in derhandelaars Rouvoet en interview op tv dat de horeca Verhagen.145 binnen een jaar rookvrij moet zijn.  27 juli: CAN daagt het attractiepark Duinrell in Wassenaar voor de   Regeringsverklaring: horeca rechter.146 moet voor eind van de kabinetsperiode (2011) rookvrij  RIVM publiceert rapport ‘’Kosten en zijn. effecten van tabaksontmoediging’’ waarin ambities van het NPT zijn   8 juni: ministerraad spreekt doorgerekend. Doel 20% in 2010 is over rookvrije horeca. niet haalbaar. 2008  27 maart: gesprek Minister  Campagne “In iedere roker zit een stopper” (april  Januari: rookverbod Schiphol  21 mei: oprichting  COP -3 Durban, Zuid-Afrika Klink met directeuren van de 3 2008 – januari 2009) Stichting Red de     fondsen en STIVORO over December: Rechtbank Amsterdam kleine Horeca 15 September: start voortgang NPT.148 wijst schadeclaim Wim Römer Ondernemer (KHO)149 wereldwijde economische tegen BAT af. recessie (Lehman Brothers  1 juli: Horeca gaat rookvrij.  29 november: bank gaat failliet) Slechte publiciteitscampagne demonstratie op door Rijksvoorlichtingsdienst Malieveld tegen het (de ’Peukje’ campagne). horeca rookverbod in eenmanszaken  Juli: accijnsverhoging. Prijs pakje Marlboro stijgt met 40  BAT staakt de cent. productie in Zevenaar

 September: Minister Klink opent rookruimte in Nieuw­ spoort

 Minister Klink laat pilot ‘vergoeding stopondersteu­ ning’ uitvoeren (Agis pilot). 2009  Juli: Roken in cafés zonder  1 April: nieuwe mission statement van STIVORO:  Maart: Oprichting Stichting  Philip Morris  14th WCTOH, Mumbai, India personeel toegestaan (rechter geen probleem eigenaar meer, maar probleemop­ Rookpreventie Jeugd produceert 110 geeft cafés De Kachel en losser.150 miljard sigaretten Victoria gelijk) per jaar  April: STIVORO en KWF beginnen voorbereiding  3 December Minister van Jeugd van ECToH 2011  9 januari: oprichting en Gezin André Rouvoet krijgt Natte Horeca   de resultaten aangeboden van Mei: Lies van Gennip ontvangt dreigement van Nederland151 RIVM onderzoek naar tabaksindustrie   aantrekkelijkheid sigaretten Juni. Onthulling in  Juni: STIVORO wordt door VWS gekort op de voor jongeren. NRC ‘’een rokende instellingssubsidie. Liaisonsubsidie door VWS gideonsbende’’ over ingetrokken. lobby tabaksindus­ trie tegen rookvrije  December: Fondsen laten weten dat zij stoppen horeca152 met instellingssubsidie aan STIVORO

 Zorgmodule Stoppen met roken

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2010  4 juni: PvdA Lijsttrekker Job  Juni: STIVORO presenteert introductiedossier aan  December: Industrie  EC start stakeholder  November COP-4, Uruguay. Cohen wil kleine cafés nieuwe kabinet: “Aan het werk: Tabaksontmoedi­ doet een poging om consultaties over   uitzonderen van rookverbod153 ging. Voorwaarde voor een vitaal Nederland”, met het ministerie van EZ TPD-2 November: Amerikaanse voorwoord door Els Borst.154 weer leidend te regering presenteert   14 oktober: Eerste Kabinet krijgen op het “Ending the tobacco   Rutte (Minister Volksgezond­ 16 Juni: Symposium 35 jarig jubileum STIVORO “We tabaksdossier.156 epidemic: A Tobacco Control heid Edith Schippers (VVD)) have only just begun”. Presentatie nieuwe visie155 Strategic Action Plan”157 en eerste ITC Netherlands National Report.  28 oktober Minister Schippers kondigt koerswijziging tabaksbeleid aan: minder overheid

 November: Minister Schippers kondigt aan dat de kleine horeca uitgezonderd zal worden van het rookverbod 2011  1 januari Stoppen-met-roken  6 januari Startbijeenkomst ‘Alliantie Tabaksont­  19 januari: Start activiteiten  3 februari. SSI en VNK  Internationale Summit wordt vergoed via ziektekos­ moediging’158 Stichting Rookpreventie Jeugd sturen brief aan VWS Noncommunicable tenverzekering (SRJ). Longartsen Pauline Dekker met hun zorgen over Diseases (NCD)   28-30 Maart ECToH Conferentie in Krasnapolski, en Wanda de Kanter bieden de strikte interpreta­   159   25 mei: Gezondheidsnota Amsterdam Manifest “Houd jeugd uit de rook” tie van artikel 5.3 van IARC Handbook “Effective­ Minister Schippers (‘Gezond­ 163 167 ness of tax and price   aan Minister Schippers het FCTC 5.3 heid dichterbij’) : stop subsidie 31 mei: persconferentie Partnership en NPHF over policies for tobacco control” STIVORO, geen campagnes gezondheidsnota Schippers  21 oktober: Zembla documentaire  Juni: SSI en VNK   meer, roken toegestaan in de over contacten Minister Schippers tekenen Industrie September: NCD Summit  1 juni: VWS deelt STIVORO mee dat met ingang van kleine horeca, Beëindiging van met tabaksindustrie: (“minister Memo of Understan­ over non-communicable 2013 de subsidierelatie wordt beëindigd. vergoeding stoppen met roken. van tabak”)164 ding met de Douane diseases  21 juni: 20 Medische organisaties bieden petitie om smokkel tegen te  Juli: roken weer toegestaan in  29 oktober: Dagvaarding CAN 168 aan Tweede Kamer aan om vergoeding SMR te gaan. kleine cafés tegen VWS over rookvrije horeca165 behouden.160  14 januari: Oratie Marc Willemsen  28 Juni: Brief van VWS met besluit om de subsidie ‘’Roken in Nederland. De keerzijde aan STIVORO te stoppen per 2013 en tabakspreven­ van tolerantie’’166 tie vanaf die datum te integreren met alcohol- en drugspreventie bij het Trimbos-instituut

 3 November: bekendmaking Alliantie Nederland Rookvrij in Trouw161

 9 dec. Brief in de Lancet waarin internationale wetenschappers (+ directeuren fondsen) zorgen uitspreken over afbraak tabaksbeleid Nederland

 14 december. Rondetafelgesprek 2e kamer over preventienota (met inbreng van KWF, Partnership, STIVORO). Lies van Gennip: “‘Longkanker is politieke keuze’”162

 Perslunch waarin Lancet brief aan 2e kamer werd aangeboden in persconferentie in Dudok. Toelichting John Britton en Geoffrey Fong.

 Partnership opent Website “Fabels in rookbeleid’

 21 december: Start van serie artikelen in Trouw ‘tabakslobby spreekt mee in Den Haag’

 December: Minister Schippers beantwoordt Kamervragen over falend rookbeleid en banden met de tabaksindustrie. STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2012  Stoppen met roken wordt niet  1 februari: Artikel BBC News over invloed van de  20 januari: 14e nationale Longkan­  27 maart Brief PM  29 februari High level  Februari: boek ‘Golden meer vergoed. Gedragsmatige tabaksindustrie in Nederland.171 ker Symposium in de Koepelkerk, Benelux in Trouw conference on Holocaust (Proctor) ondersteuning blijft wel Amsterdam. Start sterkere inzet verweer tegen 5.3178 pictorial health gepubliceerd.   verzekerde zorg 1 1 maart: overhandiging 1e FCTC Shadowreport artsenorganisaties (NKI)175 warnings in     de van STIVORO door ANR aan ‘schaduw-minister’ 19 april Brief Industrie European Parliament Maart: 15 WCToH  5 januari: vragen van Henk van Schippers in Nieuwspoort.172  12 maart: Rechtszaak CAN versus over additieven in FD Singapore Gerven (SP) aan Minister VWS over rookvrije horeca.  December: Concept     Schippers n.a.v. artikelen in 3 mei Alliantie Nederland Rookvrij roept regering  24 mei Lobby Philip EU Tobacco Product 7 augustus: Australië wint   176 Trouw over banden met op tot accijnsverhoging + intensiever tabaksbeleid 27 april vervolg Koepelkerkoverleg Morris tegen Directive (TPD2) proces tegen industrie over 179 169 Oprichting TabakNee accijnsverhoging plain packs industrie.  18 juni: Uitzending van Nieuwsuur over tabaks­ gepubliceerd     182  Motie van Esmee Wiegman lobby 15 mei: NKI-AVL manifest. Roept  23 juni Ingezonden November: COP-5 Seoel regering op tot intensiever brief PM tegen 5.3 180 (CU) voor intensivering  15 oktober: Lies van Gennip neemt afscheid van  21 November WHO – NCD tabaksbeleid (n.a.v. shadowre­ tabaksbeleid STIVORO. Dewi Segaar wordt directeur STIVORO.   doelstelling: 30% reductie 170 27 juni Tabaksbranche port van STIVORO) 183  25 juni NKI (koepelkerk groep) stelt in verzet tegen van tabak in 2025.  4 november RTL Nieuws: Minister moet niets e kernteam samen met lobby-agenda. accijnsverhoging181  12 februari: 2 kamer stemt in hebben van strenge tabaksregels173  1 December: Australië krijgt met voorstel CU om horeca e  9 oktober: open brief SRJ aan  19 september als 1 ter wereld plain packs weer helemaal rookvrij te  30 november: Uitzending Nieuwsuur: Kamermeer­ Diederik Samson schoffeert Stichting Red de maken derheid voor strenger tabaksbeleid. Roep om een 177 Schippers Kleine Horecaonder­ nationale tabaksnota. 174 nemer wordt  Juni: initiatiefwetsvoorstel  15 oktober CAN start landelijke   opgeheven. Lea Bouwmeester over 14 december: minisymposium STIVORO (presenta­ kaartenactie ‘Horeca 100% rookvrij’ transparantie kontakten tie nieuwe organisatie + afscheid Lies van Gennip) regering met tabaksindustrie.  4 december: CAN biedt petitie 100%   December: Start campagne KWF ‘Roken kan echt rookvrije horeca aan 2e kamer aan.  1 juli: asbakken moeten weer niet meer’ van tafel in kleine cafés

 5 november: Tweede Kabinet Rutte (Staatssecretaris Martin van Rijn (PvdA) gaat tabak doen)

 23 November: Staatssecretaris Martin van Rijn wil leeftijd verkoop sigaretten naar 18 jaar.

 20 december Amendement op begroting VWS om STIVORO in 2013 nog te blijven subsidiëren wordt verworpen in de Tweede Kamer.

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2013  12 februari debat in de Tweede  16 januari: Hoger beroep STIVORO over de  11 februari: Zitting CAN hoger  14 april Demonstratie  25 februari: public  28 Augustus: Ierland besluit Kamer over de rookvrije beëindiging188 beroep tegen uitzondering kleine tegen het rookverbod hearing in EU om in 2014 plain packaging horeca184 cafés kleine horeca en Parlement over TPD-2 in te voeren.193   November: oprichting Stichting Alliantie ‘betutteling’ in Venlo  27 februari: Kabinet besluit om Nederland Rookvrij 189  11 maart: lancering van website  21 juni EU Council  10 -12 September ‘The rookvrije horeca in te voeren Tabaknee.nl  15 april 2013: komt met voorstel Endgame for Tobacco   per 1/1/2014. 11 december: STIVORO feitelijk beëindigd (email en tabaksindustrie doet wijziging TPD conferentie in New Delhi’.194   website non actief). 26 maart: CAN wint in hoger WOB verzoek “om       17 juli: Henk van Gerven (SP) beroep rechtszaak tegen de Staat afschrift van alle 4 oktober: 16 EU 12 November ‘E-cigarette 190 dient amendement in tot om rookvrije kleine cafés documenten die het ministers (waaronder Summit’, Londen beperking verkooppunten ministerie (hierna: NL) roepen op tot 185 tabak. VWS) met diverse versnelde invoering TPD-2.191  30 september Henk Van Gerven organisaties heeft (SP) dient amendement in om gewisseld over een  18 December: aantal verkooppunten tabak te aantal onderwerpen compromis accoord verminderen in verband met het over TPD-2 bereikt in tabaksbeleid.” Europees Parle­   1 en 2 oktober: stemming in ment.192 Tweede Kamer over verhoging minimumleeftijd verkoop tabak

 Oktober: Presentatie Nationaal Programma Preventie (‘Alles is Gezondheid’). Wat betreft roken ligt de nadruk op rookvrije schoolpleinen en aanscherping sociale norm (‘Het is normaal als je voor je 18e niet rookt’)186

 29 november: van Rijn kondigt aanscherping regels Elektroni­ sche sigaretten187 2014  1 januari: leeftijdsgrens  Januari: ANR bureau gaat van start in Den Haag  Juni: oprichting Stichting Eindspel  25 september: Frankrijk verkoop sigaretten naar 18 jaar. aan de Eisenhouwerlaan Tabak maakt bekend dat het plain packs gaat invoeren.196  19 mei: Tobacco Product  Oktober: eerste Stoptober campagne  8 September: Stichting Rookpre­ Directive (2014/40/EU) gaat in ventie Jeugd klaagt Nederlandse   werking Eind 2014: gezamenlijke strategie richting een staat aan wegens Artikel 5.3 van rookvrij Nederland vastgesteld: de routekaart naar het FCTC verdrag  21 oktober: van Rijn kondigt een rookvrije generatie aan dat de kleine cafés per  14 oktober: overwinning CAN: de onmiddellijk rookvrij moeten Hoge Raad bekrachtigt het vonnis zijn. van het gerechtshof Den Haag dat uitzondering kleine cafés niet rechtsgeldig is.195 2015  23 juni: AO tabaksbeleid: motie  November: campagne ‘op weg naar een rookvrije  23 september: AH kondigt proef  25 november. Frans  16th WCTOH conference van de PvdA roept overheid op generatie”. met display ban aan. parlement stemt (Abu Dhabi) convenant te sluiten met voor generieke     branchorganisaties over Januari: 2e FCTC shadowreport door ANR 9 november: Uitspraak rechtbank verpakkingen. Wordt Den Haag over rechtszaak SRJ over display ban   in mei 2016 15 december: Start KWF campagne ‘Eigenlijk Best artikel 5.3 FCTC.197 Gek he?!’ geïmplementeerd. STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2012  Stoppen met roken wordt niet  1 februari: Artikel BBC News over invloed van de  20 januari: 14e nationale Longkan­  27 maart Brief PM  29 februari High level  Februari: boek ‘Golden meer vergoed. Gedragsmatige tabaksindustrie in Nederland.171 ker Symposium in de Koepelkerk, Benelux in Trouw conference on Holocaust (Proctor) ondersteuning blijft wel Amsterdam. Start sterkere inzet verweer tegen 5.3178 pictorial health gepubliceerd.   verzekerde zorg 1 1 maart: overhandiging 1e FCTC Shadowreport artsenorganisaties (NKI)175 warnings in     de van STIVORO door ANR aan ‘schaduw-minister’ 19 april Brief Industrie European Parliament Maart: 15 WCToH  5 januari: vragen van Henk van Schippers in Nieuwspoort.172  12 maart: Rechtszaak CAN versus over additieven in FD Singapore Gerven (SP) aan Minister VWS over rookvrije horeca.  December: Concept     Schippers n.a.v. artikelen in 3 mei Alliantie Nederland Rookvrij roept regering  24 mei Lobby Philip EU Tobacco Product 7 augustus: Australië wint   176 Trouw over banden met op tot accijnsverhoging + intensiever tabaksbeleid 27 april vervolg Koepelkerkoverleg Morris tegen Directive (TPD2) proces tegen industrie over 179 169 Oprichting TabakNee accijnsverhoging plain packs industrie.  18 juni: Uitzending van Nieuwsuur over tabaks­ gepubliceerd     182  Motie van Esmee Wiegman lobby 15 mei: NKI-AVL manifest. Roept  23 juni Ingezonden November: COP-5 Seoel regering op tot intensiever brief PM tegen 5.3 180 (CU) voor intensivering  15 oktober: Lies van Gennip neemt afscheid van  21 November WHO – NCD tabaksbeleid (n.a.v. shadowre­ tabaksbeleid STIVORO. Dewi Segaar wordt directeur STIVORO.   doelstelling: 30% reductie 170 27 juni Tabaksbranche port van STIVORO) 183  25 juni NKI (koepelkerk groep) stelt in verzet tegen van tabak in 2025.  4 november RTL Nieuws: Minister moet niets e kernteam samen met lobby-agenda. accijnsverhoging181  12 februari: 2 kamer stemt in hebben van strenge tabaksregels173  1 December: Australië krijgt met voorstel CU om horeca e  9 oktober: open brief SRJ aan  19 september als 1 ter wereld plain packs weer helemaal rookvrij te  30 november: Uitzending Nieuwsuur: Kamermeer­ Diederik Samson schoffeert Stichting Red de maken derheid voor strenger tabaksbeleid. Roep om een 177 Schippers Kleine Horecaonder­ nationale tabaksnota. 174 nemer wordt  Juni: initiatiefwetsvoorstel  15 oktober CAN start landelijke   opgeheven. Lea Bouwmeester over 14 december: minisymposium STIVORO (presenta­ kaartenactie ‘Horeca 100% rookvrij’ transparantie kontakten tie nieuwe organisatie + afscheid Lies van Gennip) regering met tabaksindustrie.  4 december: CAN biedt petitie 100%   December: Start campagne KWF ‘Roken kan echt rookvrije horeca aan 2e kamer aan.  1 juli: asbakken moeten weer niet meer’ van tafel in kleine cafés

 5 november: Tweede Kabinet Rutte (Staatssecretaris Martin van Rijn (PvdA) gaat tabak doen)

 23 November: Staatssecretaris Martin van Rijn wil leeftijd verkoop sigaretten naar 18 jaar.

 20 december Amendement op begroting VWS om STIVORO in 2013 nog te blijven subsidiëren wordt verworpen in de Tweede Kamer.

STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2013  12 februari debat in de Tweede  16 januari: Hoger beroep STIVORO over de  11 februari: Zitting CAN hoger  14 april Demonstratie  25 februari: public  28 Augustus: Ierland besluit Kamer over de rookvrije beëindiging188 beroep tegen uitzondering kleine tegen het rookverbod hearing in EU om in 2014 plain packaging horeca184 cafés kleine horeca en Parlement over TPD-2 in te voeren.193   November: oprichting Stichting Alliantie ‘betutteling’ in Venlo  27 februari: Kabinet besluit om Nederland Rookvrij 189  11 maart: lancering van website  21 juni EU Council  10 -12 September ‘The rookvrije horeca in te voeren Tabaknee.nl  15 april 2013: komt met voorstel Endgame for Tobacco   per 1/1/2014. 11 december: STIVORO feitelijk beëindigd (email en tabaksindustrie doet wijziging TPD conferentie in New Delhi’.194   website non actief). 26 maart: CAN wint in hoger WOB verzoek “om       17 juli: Henk van Gerven (SP) beroep rechtszaak tegen de Staat afschrift van alle 4 oktober: 16 EU 12 November ‘E-cigarette 190 dient amendement in tot om rookvrije kleine cafés documenten die het ministers (waaronder Summit’, Londen beperking verkooppunten ministerie (hierna: NL) roepen op tot 185 tabak. VWS) met diverse versnelde invoering TPD-2.191  30 september Henk Van Gerven organisaties heeft (SP) dient amendement in om gewisseld over een  18 December: aantal verkooppunten tabak te aantal onderwerpen compromis accoord verminderen in verband met het over TPD-2 bereikt in tabaksbeleid.” Europees Parle­   1 en 2 oktober: stemming in ment.192 Tweede Kamer over verhoging minimumleeftijd verkoop tabak

 Oktober: Presentatie Nationaal Programma Preventie (‘Alles is Gezondheid’). Wat betreft roken ligt de nadruk op rookvrije schoolpleinen en aanscherping sociale norm (‘Het is normaal als je voor je 18e niet rookt’)186

 29 november: van Rijn kondigt aanscherping regels Elektroni­ sche sigaretten187 2014  1 januari: leeftijdsgrens  Januari: ANR bureau gaat van start in Den Haag  Juni: oprichting Stichting Eindspel  25 september: Frankrijk verkoop sigaretten naar 18 jaar. aan de Eisenhouwerlaan Tabak maakt bekend dat het plain packs gaat invoeren.196  19 mei: Tobacco Product  Oktober: eerste Stoptober campagne  8 September: Stichting Rookpre­ Directive (2014/40/EU) gaat in ventie Jeugd klaagt Nederlandse   werking Eind 2014: gezamenlijke strategie richting een staat aan wegens Artikel 5.3 van rookvrij Nederland vastgesteld: de routekaart naar het FCTC verdrag  21 oktober: van Rijn kondigt een rookvrije generatie aan dat de kleine cafés per  14 oktober: overwinning CAN: de onmiddellijk rookvrij moeten Hoge Raad bekrachtigt het vonnis zijn. van het gerechtshof Den Haag dat uitzondering kleine cafés niet rechtsgeldig is.195 2015  23 juni: AO tabaksbeleid: motie  November: campagne ‘op weg naar een rookvrije  23 september: AH kondigt proef  25 november. Frans  16th WCTOH conference van de PvdA roept overheid op generatie”. met display ban aan. parlement stemt (Abu Dhabi) convenant te sluiten met voor generieke     branchorganisaties over Januari: 2e FCTC shadowreport door ANR 9 november: Uitspraak rechtbank verpakkingen. Wordt Den Haag over rechtszaak SRJ over display ban   in mei 2016 15 december: Start KWF campagne ‘Eigenlijk Best artikel 5.3 FCTC.197 Gek he?!’ geïmplementeerd. STIVORO EN OVERIGE DE NEDERLANDSE JAAR OVERHEID EN POLITIEK ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ GEZONDHEIDSORGANISATIES TABAKSINDUSTRIE EUROPA WERELD

2016  April: Accijnsverhoging van  7 juni: Supermarktketen Jumbo plaatst sigaretten  11 maart: Manifest ‘Het Roer Moet  September: Philip € 0,54 per pakje shag van 40 achter deurtjes om” van huisartsen200 Morris kondigt gram ‘Foundation for a     9 juni: presentatie MKBA rapport aan Martin van 17 maart: KNMG publiceert Smoke-Free World’   20 Mei: TPD-2 gaat in werking. Rijn in Rosarium Amsterdam tijdens Alliantieraad standpunt tabaksontmoediging aan Tabakswet wordt ‘Tabaks- en ANR   rookwarenwet”198 28 April: Anne Marie van Veen start actie om het OM te bewegen om  15 november: Kamermeerder­ strafzaak tegen de industrie te heid stelt 1 december als starten, met advocaat Benedicte deadline voor POS ban Ficq (‘Sick of Smoking’). supermarkten  29 september wordt aangifte tegen  23 December. Kamerbrief van de tabaksindustrie gedaan oa ivm Rijn waarin hij aankondigt de Sjoemelsigaret wetsvoorstel voor POS ban   voor te bereiden.199 CAN verliest rechtszaak tegen uitzondering rookruimtes in horeca201 2017  24 januari: Kamer stemt vóór  12 januari: film STIVORO ‘Een doodnormale zaak’ in  12 januari: Vereniging NTvG maakt  Lancering Iqos (heat  amendement Tabakswet de bioscoop bekend dat het “Sick of Smoking” not burn sigaret)206 waardoor POS display ban gaat steunen met 100.000 euro.     wettelijke grondslag krijgt.202 Maart 2017 KWF doet mede aangifte tegen de Start Philip Morris tabaksindustrie.  21 januari: zorgdebat in Carré ‘het Foundation for a  20 mei: wettelijke regeling roer moet om’: meerderheid smoke free world207   TPD-2 van kracht. Oude Mei 2017: Start campagne Hartstichting voor een politieke partijen wil verstrekken­ voorraden mogen niet meer rookvrije sport de maatregelen om het roken door verkocht worden.203 jongeren te ontmoedigen.205

 Rookvrije Generatie opgeno­ men in regeerakkoord kabinet Rutte III204

 Staatssecretaris Blokhuis wil vol inzetten op Rookvrije Generatie Endnotes

1 Wassink WF. Ontstaansvoorwaarden voor longkanker. Ned Tijdschr 14 “Roken en gezondheid”. Nederlandse artsen konden dit boek beschermd”. Door overheid genegeerd. De commissie pleit ook Geneeskd 1948; 92: 3732-42. gratis aanvragen, dankzij subsidie van ‘KWF’. De tabak verliest in voor de vorming van een Nederland Instituut tot Beperking van 2 Doll R, Hill AB (1950). Smoking and carcinoma of the lung: prelimi­ één klap haar onschuld. het Roken. Dit leidt tot oprichting van STIVORO. Alle andere nary report. BMJ, 2: 739-48. 15 Aan minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid hoe de ­aanbevelingen worden genegeerd. ‘De aanbevelingen herhalen 3 . Wynder, WL, Graham EA (1950). Tobacco smoking as a possible regering de aangekondigde acties tegen het roken gaat steunen wat Meinsma 15 jaar eerder al bepleit heeft. etiological factor in bronchiogenic carcinoma: A study of six en wat ze verder nog gaat doen. Meinsma (1965). Rapport over het 29 Aanbevelingen van Gezondheidsraad meegewogen. Veel aan­ hundred and eighty-four proved cases. JAMA, 143: 329-336 roken en zijn gevolgen etc. p.131. Kamervraag n.a.v. nieuwe CBS bevelingen van de Gezondheidsraad overgenomen. Werkgroep 4 Eerste keer dat gevaren van het roken aan het brede publiek cijfers over grote aantal overleden mannen door longkanker. pleit voor gezondheidswaarschuwingen op pakjes, een reclame­ werden gecommuniceerd. Reader’s digest begon pas in 1957 met 16 “Riskante gewoonten en zorg voor eigen welzijn. Een structu­ verbod en zegt dat de overheid het publiek moet voorlichten Nederlandse editie (‘Het Beste’) reel-sociologische analyse van het roken en het drinken.” http:// over schade over roken en passief roken. Belangen van volks­ 5 Korteweg begon in de jaren vijftig, na zijn pensioen, met een strijd www.dbnl.org/tekst/gado001risk01_01/gado001risk01_01.pdf gezondheid zijn primair en groter dan de economische en financiële tegen tabak. Verstuurt brochure ‘Huisarts, roken en de preventie 17 Meinsma was in 1963 gepromoveerd opeen proefschrift over belangen van de overheid. “Een middenweg is niet mogelijk”. van longkanker’ aan alle huisartsen. “Uitsluitend dank zij zijn ini­ ­gezondheidsrisico’s van roken. Actie vooral tegen de jeugd Rapport leidt niet tot overheidsingrijpen. Overheid gaat akkoord tiatieven waarschuwde de Nederlandse overheid al in 1957 tegen gericht, voorlichting op scholen. Vanaf 1964 ontvang hij jaarlijks met zelfregulering (vrijwillig reclamecode: Reclame Code voor het roken (Meinsma, 1969. Roken en risico’s, p. 9). Korteweg was bijna 200.000 gulden voor acties om de jeugd voor te lichten. Tabaksproducten): industrie belooft geen reclame te richten op lid van de commissie die het advies van de Gezondheidsraad op­ 18 Meinsma ontvangt hiervoor een jaarlijkse subsidie van Ministerie jongeren, geen link met sport te leggen en gaat nicotine, teer stelde. Zie ook http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/ van Volksgezondheid en Milieuhygiëne, gemiddeld minder dan en koolmonoxidegehaltes op pakjes plaatsen. Dit blijft 26 jaar in article/detail/2667875/1999/12/22/Dokters-in-dienst-van-de-ta­ 200.000 gulden per jaar (bron: bijlage open brief Meinsma aan ­ stand, met periodieke kleine aanscherpingen. Hierdoor heeft men bak.dhtml Korteweg raakt teleurgesteld: “hoewel enerzijds niet de Minister, d.d. 17-1-1977). verdere wetgeving buiten de deur weten te houden. blind voor de dwang der verslaving, kon hij zich anderzijds niet 19 Industrie spreekt af buiten de discussie over roken en gezondheid 30 Aan de Stegge start met Niet-roken overeenkomsten voor kinderen. neerleggen bij het ontbreken van activiteit van op de verantwoor­ te blijven. Een lijn te trekken. En reclame mag niet appelleren aan 31 Door Marsman (Radboud Universiteit Nijmegen) geëvalueerd. delijke personen en instanties, die hij zodoende steeds meer van gezondheid. Ook in andere landen (België, UK, West-Duitsland De NCRV uitzending betekende grote bekendheid voor de cursussen zich vervreemde”. (in memoriam, NTvG, 1961) worden dergelijke herenakkoorden gesloten). van Stichting Leven en Gezondheid. 6 Hammond EC, Horn D. (1954). The relationship between smoking 20 Bron: Gazmararian, 1997. 32 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1640397/ habits and death rates. A follow-up study of 187,766 men. JAMA, 21 ‘Rode boekje’ van Meinsma, met voorwoord van staatssecretaris 33 Wettelijke bescherming niet-roker, wettelijke beperking tabaks­ 155: 1316-28. Sociale Zaken en Volksgezondheid Kruisiga. reclame, etikettering tabaksproducten, lange termijn maatregelen 7 With counsel from TIRC, tobacco companies began mass-marke­ 22 In Nederland blijven artsen afzijdig, 8 jaar na verschijnen rapport onder meer accijnzen en beperking verkooppunten. STIVORO ting filtered cigarettes and low-tar formulations that promised Royal College of Physicians. KNMG: “We zullen ons er in de dringt in de jaren daarna aan op uitvoering van dit Rook­ a “healthier” smoke. http://edition.cnn.com/US/9705/tobacco/ toekomt niet aan kunnen onttrekken. Het wachten is op een memorandum. history/ geschikt moment”. (Bouma, p. 43). 34 Ponfoort was daarvoor lange tijd directeur Voorlichtingscentrum 8 Bron: Van Proosdij (1957). Proefschrift, p.243 23 WHO. WHA23.32 Health consequences of smoking. Geneva, Pharmaceutische Industrie (later Nefarma). 9 Wester J. Roken en gezondheid. Rapport van de Gezondheidsraad. ­Switzerland. 35 Brief 17/1/1977 van Meinsma aan de minister (archief STIVORO). Ned Tijdschr Geneesk 1957; 107: 459-64. Roken leidt tot longkanker, 24 Initiatief van de Vereniging van Longartsen. Dit leidt tot advies Roept bij de minister op tot indienen van een wetsontwerp voor hoewel de leden van de commissie hier niet unaniem over waren. vraag aan de Gezondheidsraad. een algemeen reclameverbod. Verder uit hij teleurstelling over de­­ Bouma: dermate weifelend, dat het genegeerd kon worden. 25 CAN richt zich vooral op aanspannen van juridische procedures manier waarop de overheid het probleem wil gaan aanpakken. Toch verklaart minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid tegen tabaksindustrie en werkgevers. Actie tegen roken in open­ Waarschuwingen op pakjes hebben geen effect volgens hem. op basis van het rapport dat er een samenhang tussen roken en bare ruimten, openbaar vervoer, advertenties in dagbladen, etc. Meinsma is tegen aanbevelingen om de niet-roker te vrijwaren longkanker ­bestaat en dat de jeugd moet worden voorgelicht. Hoe CAN klopt aan bij STIVORO voor financiële steun. van inademen van andermans rook. Hiervoor zou onvoldoende dat zou moeten gebeuren, werd gevraagd aan tweede commissie 26 Onder meer reclameverbod, gezondheidswaarschuwingen, ver­ wetenschappelijk bewijs zijn voor schade. Gezondheidsraad o.l.v. Wester. Deze commissie adviseerde om koopbeperkingen, rookverbod openbare ruimten en arbeidsplek. 36 Tabaksindustrie gaat steeds steviger lobbyen (2e helft jaren 70, een ‘college van bijstand’ samen te stellen door de toenmalige 27 “…popularised the idea of preventive health and tobacco quickly Bouma, p.287). SSI neemt professionele lobbyist aan. Men probeert KWF (Stichting Landelijke Organisatie voor de Kankerbestrijding, became the main target of Heathy Public Policy (Cairney et al. de verschillende industrieën op 1 lijn te krijgen. Sommigen L.O.K.). ,2012; p.57). willen passieve houding, anderen (PM) willen actiever overheid 10 Van Proosdij V (1957). Roken: Een individueel- en geneeskundige 28 De volksgezondheidsbelangen moeten prevaleren boven de eco­ beïnvloeden en publieke opinie bespelen. Tot dan toe hield men studie [Smoking: a study in individual- and social medicine]. [PhD nomische belangen. Onjuist en onmogelijk voor de overheid om zich vooral afzijdig van de roken en gezondheidsdiscussie. http:// thesis]. Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgeversmaatschappij. zich nog langer afzijdig te houden. Organisatorische maatregelen legacy.library.ucsf.edu/tid/fir02a00/pdf?search=%22pm%20 11 Doll R & Hill AB (1956). Lung cancer and other causes of death in en verordeningen, zoals reclameverbod, beperking van beschik­ 2501020542%200686%22 relation to smoking: A second report on the mortality of British baarheid van rookwaar, verwijdering van sigarettenautomaten, 37 Ministeriele beschikking op grond van de Wet op het voortgezet doctors. BMJ, 2: 1071-81. verhoging tabaksaccijns ter financiering van anti-rookcampagnes onderwijs, initiatief minister van Onderwijs) 12 Korteweg R (1958). Huisarts, roken en de preventie van longkanker en rookverboden voor openbare ruimten. Anti-rookbeleid dient 38 Op de persconferentie werden de ‘beleidslijnen’ gepresenteerd [General practitioner, smoking, and prevention of lung cancer]. te worden ondersteund met financiële middelen die een redelijke in het stuk “Een gulden per roker per jaar”. Plan: eerste 2 jaar Verslag en Mededelingen betreffende de Volksgezondheid, 8/9: relatie staan tot de omvang van het volksgezondheidsprobleem, opstartfase en oprichting Wetenschappelijke Adviesraad. Daarna 805-858. tot de budgetten van de tabaksindustrie en tot de inkomsten van de 5-jarenplannen. Vanaf het begin moet het werk wetenschappelijk ­ 13 Meinsma (1969). Roken en risico’s. p.88. Advies was om over te overheid uit de accijnzen. De overheid dienst zich in toenemende onderbouwd zijn, volgens de nieuwst inzichten uit de GVO. gaan tot permanente voorlichting binnen “het raam van de GVO”, mate te realiseren dat hier sprake is van een paradoxale situatie Achterban zou moeten bestaan uit vrijwilligers van de CAN en gesteund door overheidspropaganda en maatregelen. in onze samenleving, die door ene merkwaardig taboe wordt Stichting Leven en Gezondheid. STIVORO zou activiteiten van deze organisaties moeten gaan coördineren. (‘Een gulden per schappelijke acceptatie van roken als ‘normaal’ gedrag, niet in de voor de gezondheid”. Mogelijk gemaakt met extra subsidie van roker per jaar”. Den Haag : STIVORO, 1978.) laatste plaats door felle aanvallen op de voortdurende en steeds Ministerie Volksgezondheid (ruim 5 ton). 39 Feitelijk de eerste voorlichtingsactiviteit. STIVORO werkt samen intensievere reclame van de tabaksindustrie”. 61 Klacht van de Stichting Sigaretten Industrie (SSI) ingediend bij de met Nationale Commissie tegen het Alcoholisme aan een 53 http://resourcessgd.kb.nl/SGD/19821983/PDF/ RCC – RCC adviseerde STIVORO vrijblijvend om ons voortaan van school-voorlichting in februari: lessen voor laatste klassen BO SGD_19821983_0003832.pdf dergelijke uitspraken te onthouden, omdat het oorzakelijke ver­ over roken, alcohol en sport. Hier is een landelijke wedstrijd aan 54 STIVORO jaarverslag 1983: Ondanks meerdere toezeggingen band tussen passief roken en ongezondheid niet was aangetoond gekoppeld. Ongeveer 150.000 leerlingen doen mee. Gezamenlijke wordt het wetsontwerp niet in de 2e kamer ingediend. Veel (Jaarverslag 1984, p.18). De tabaksindustrie probeert via- via’ meer subsidie-aanvraag bij overheid van 80.000 gulden. uitspraken van ministeries Volksgezondheid en EZ over het informatie in te winnen over doen en laten van STIVORO (Jaar­ 40 WAR van STIVORO gaat zich eerst richten op rol van massacom­ wetsontwerp waaruit blijkt dat de belangrijkste maatregelen verslag 1984, p.16). municatie. Onder voorzitterschap van van Voorst Vader, met des­ eruit worden gehaald. STIVORO ageert hiertegen in de media en 62 Wordt als bijlage meegestuurd met Memorie van Antwoord op de kundigen als Ruud Jonkers, van Woerkom, van Raay en de Mooy. richting politiek. “STIVORO zal in 1983, in haar adviezen aan de ontwerp-tabakswet.(p.22, Jaarverslag STIVORO 1985). 41 Toespraak minister Ginjaar: https://industrydocuments.library. overheid erop aandringen dat het denken over gezondheidsaspecten, 63 Veronica werd door Philip Morris onder grote druk gezet om niet ucsf.edu/tobacco/docs/#id=hhhb0094 verbonden aan actief en passief roken, minimaal in evenwicht uit te zenden. Rob Out, voorzitter Veronica, zwicht in 1e instantie 42 Nauwere samenwerking met behoud van wederzijdse identiteit komt met het nu overheersende economische denken”. voor PM en krijgt ruzie met zijn eigen redactie. Staatssecretaris en beleid. Wederzijdse waarnemers in elkaars bestuur. 55 Roch de Jong en Jean Nelissen bezoeken deze conferentie en van der Reijden (latere voorzitter van Veronica), die de film samen 43 Hayes, p.143, praten op de conferentie openhartig met Staatssecretaris van met Jean Nelissen bekijkt, zegt de film op alle scholen te willen 44 Bevat min of meer handleiding voor hoe je als land tabaks­ Volksgezondheid over “de grote achterstand van Nederland op het vertonen. probleem het beste kunt aanpakken. Brede, integrale benadering gebied van wettelijke regelingen ter bescherming van de niet-roker 64 “It was at that meeting the realisation dawned that the issues is nodig (wetgeving, voorlichting, accijns, hulpverlening) en ter beperking van het tabaksgebruik”(Jaarverslag 1983, p.13) of tobacco control were virtually identical around the world, en gericht op realiseren van niet-roken als de norm. Volledig 56 Wordt in oktober 1985 uitgezonden door Veronica, ondanks veel whether the governments were democracies, kingdoms or com­ reclame­verbod. Er wordt uitgebreid uit geciteerd in boekje “Roken druk van Philip Morris om dit niet te doen, ook op de staatssecre­ munist; the harmfulness of tobacco, the obstacles and the action Welbeschouwd’. Gaat om ‘totaal strategie’. “Tot nu toe vormt de taris. Staatssecretaris Joop van der Reijden wil hem toch uitzen­ that needed to be taken, were the same.” http://blogs.bmj.com/ Nederlandse Tabakswet een nogal magere bijdrage aan zulk een den, zelfs op scholen. http://www.villamedia.nl/journalist/n/ tc/2012/09/01/obituary-dr-weng-xin-zhi-chinas-grandfather-of- strategie”. (Roken Welbeschouwd, 4e druk, p.101. dossiers/onderzoekphilipmorris.shtm tobacco-control-1919-2012/ Deze meeting was start van besef dat 45 Aangetekend moet worden dat Nederland nooit etherreclame 57 Nieuwe sigaretten zijn volgens STIVORO een van de oorzaken tabaksontmoediging wereldwijd moet worden gecoördineerd. voor tabak heeft gekend (Tuinderd, in Hayes. P. 166). stagnerende dalende trend percentage rokers (van 37% in 65 Nota 2000. Over de ontwikkeling van gezondheidsbeleid: feiten, 46 Hayes, 1984, p. 142. Ze wilden dat uitbreiding van het kanker­ 1982 naar 40% in 1983). STIVORO vindt dat overheid via het beschouwingen en beleidsvoornemens. Zitting 1985-1986, kamer­ onderzoek gefinancierd zou worden uit extra belasting op sigaret­ aanduidingenbesluit­ de meetmethoden van teer- en nicotine­ stuk 19 500, nrs 1-2-3. Rijswijk: ministerie van WVC. ten. Persbericht van de KUN, mei 1980. Profijtbeginsel: “wie extra gehaltes moet aanpassen. (Jaarverslag 1983; p.16-17). 66 Roken Welbeschouwd, P. 94-95. Opbouw accijns en BTW is veran­ gezondheidzorg consumeert moet daar zelf voor betalen”. 58 Alle reclamebeperkingen zijn eruit gehaald. Overheid trekt zich derd.Kleiner verschil sigaretten en shag, maar voor beide grotere 47 Kozlowski et al. The misuse of ‘less-hazardous” cigarettes and its niets aan van de aanbevelingen van de WHO. “Het gezondheids­ marges bij accijnsverhoging. detection: Hole-blocking of ventilated filters. Am J Publ Health, denken is ondergeschikt gemaakt aan financieel/economische 67 Overkoepelende organisatie van uitgevers bepleit bij 2e kamer 70: 1202-1203. belangen” (Baan, 1986). Beperking verkoop tot speciaalzaken om geen beperkende maatregelen voor tabaksreclame in de 48 In 1984 was dit rapport nog steeds niet officieel gepubliceerd en is eruit. Vond de overheid te schadelijk voor de detailhandel. tabakswet op te nemen, vanwege ‘vrijheid van meningsuiting’. nog onduidelijk in hoeverre aan de realisering van de voorstellen Leeftijdsgrens 16 jaar vond overheid te moeilijk handhaafbaar. STIVORO mag nu wel de advertenties plaatsen, vanwege hetzelfde wordt gewerkt (Tuitwerd, p. 165). Ook eruit. Wetsontwerp schoorvoetend door Staatssecretaris van argument… Aanvullende subsidie van Ministerie maakt het 49 Waarschuwing op pakjes, met teer- en nicotinegehalten (Roken der Reijden ingediend onder druk van STIVORO en 2e kamerleden. mogelijk om extra advertenties in kranten te plaatsen. (Jaar­ bedreigt de gezondheid) (AMvB Warenwet, initiatief minister van 59 Accijns verlaagd van 74% naar 72%, “omdat de sigarettenindustrie verslag 1986, p.10). Volksgezondheid) in een rapport werd afgeschilderd als bijna noodlijdend” (Roken 68 Kuitenbouwer, J. (1988). Veni vidi vici: hoe een suffe dames­ 50 Volgens Roch de Jong “voor ons de beste staatssecretaris. Die vent Welbeschouwd, 4e druk, p.92). zie ook Jaarverslag STIVORO, 1984; sigaret kon uitgroeien tot een macho-succes: het geheim van ­de had lef. (…) Van der Reijden was de man die de strategie van de p.15 -17. Industrie verhoogt haar eigen prijs met 15 cent. Accijns­ Marlboro-­man. HP, 17 september 1988. tabaksindustrie doorhad. Hij ging daar moedig tegen in. Eigenlijk verlaging ingegeven door rapport NEHEM (Nederlandse Her­ 69 Staatssecretaris Dees steunt STIVORO’s campagne en plaatst vond hij ook wel dat we iets te lief waren”. (Bouma, p. 241). structurerings Maatschappij) i.o.v. Stichting Sigarettenindustrie twijfels bij oordeel College van Beroep van de Reclame Code 51 Jaarverslag 1982, p. 15-16: STIVORO merkt herhaaldelijk op dat het over rentabiliteitsontwikkeling Nederlandse sigarettenindustrie: ­Commissie (Bouma). STIVORO beticht College van onpartijdigheid, zo lang duurt voordat de in 1977 besloten maatregelen worden de industrie zou afgelopen jaren fors minder resultaat geboekt vanwege commerciële belangen reclamewereld (Jaarverslag 1986, ingevoerd en heeft hierover regelmatig contact met bewinds­ hebben. STIVORO concludeert dat economische belangen belang­ p.18) lieden en leden staten generaal. Heeft indruk dat economische rijker zijn dan gezondheid voor de overheid. 70 In 1984 werd kankerbestrijding al genoemd als mogelijk doel argumenten (tabaksaccijns) belangrijker gevonden wordt dan 60 Hoge prioriteit aan campagnes tegen meeroken. 28 mei in 4 lan­ van de EU. In 1985 riep de Europese Council (regeringsleiders) gezondheid. delijke ochtendbladen paginagrote advertenties ‘Wordt het weer de Europese Commissie op om te komen met een programma 52 Marketing plan 1983, goedgekeurd in 1982 door bestuur STIVORO; een blauwe maandag’ en later in jaar nog kleinere advertenties, tegen kanker. Franse president Mitterand had kanker en Delors, Jaarverslag 1983, p.6. Zie ook Baan (1986): “in de laatste jaren is het steeds met de afsluitende zin “10 miljoen niet-rokers vragen of president van de Europese commissie had een zoon met kanker. accent in de activiteiten van de Stichting verschoven in de richting het wat minder kan”. Ook advertenties op bussen en mailing Boessen (2008), P.35. die door de Wereldgezondheidsorganisatie werd aanbevolen.­ Een aan directie en OR van 5.000 organisaties. Bedoeling was om 71  http://www.who.int/tobacco/framework/wha_eb/wha39_14/en/ min of meer neutrale of vrijblijvende voorlichting, met nadruk op “het proces van normverandering te versterken. Niet-roken is de index.html . Resolution WHO39.14 “urged member states to take de ‘vrije’ keuze door het individu, (…) is ten aanzien van het roken norm”. (jaarverslag 1984, p.11). Baan (1986): ”Hierdoor wordt een steps to reduce tobacco use” in de huidige omstandigheden onvoldoende. (…) maken even wel proces van normovergang versneld naar een maatschappelijk 72 “This moved the debate from one of individual choice and govern­ agressieve aanpak noodzakelijk”. “Langzamerhand resulteert de besef dat roken niet meer overal en altijd kan.” Campagne met mental education programs to the restriction of the political and aanpak van de Stichting tot een vermindering van de maat­ de gewraakte zin “Het is bovendien, net als roken zelf, schadelijk social power of the tobacco industry” (Studlar, 2002; p.24). Luidt een nieuwe fase van tabaksontmoediging in. 87 Campagne op verzoek van ministerie van WVC (via Postbus 51) om Association of Advertising Agencies. (Vermaat, 1995, p. 42). 73 Voordat de wet aangenomen werd, waren er 4 zittingen van de 2e ook particuliere bedrijfsleven te stimuleren om niet-rokers beter 96 UK, Denemarken, Duitsland en Nederland zijn tegen. Gaat akkoord kamer nodig. In totaal werden er 17 amendementen aangenomen te beschermen via rookverbod (maar dan op vrijwillige basis). met voorstel van Nederland om pas in juni 1992 besluit te nemen en 4 nota’s van afwijzing behandeld (Gazmararian, 1997; p.43). Dit is de 6e campagne die STIVORO sinds 1978 gevoerd heeft ter over totaalreclameverbod. Tweede kamer wil wel meer regelgeving (behalve VVD). Regering bescherming van de niet-roker in het bedrijfsleven (Jaarverslag 97 Hartstichting is tijdelijk voorzitter van EHN. Vermaat, p.45. (WVC + EZ) willen zwaartepunt bij voorlichting, het wetsvoorstel 1990,. P. 12). 98 …onder meer door aanduidingen als mild en light te verbieden. hoeft niet te worden aangescherpt en ze ontraadt alle moties. 88 Volgens schattingen RvB (1991). Science & Strategy komt tot een Niets mee gedaan. Een tweede rapport van de Keuringsdienst in (STIVORO jaarverslag 1987, p.18). nog hogere schatting: 262 miljoen / jaar. 1997 concludeert dat teer- en nicotinegehalten misleidend zijn en 74 Zie STIVORO Jaarverslag 1988. Op uitnodiging van Staats­ 89 Research voor Beleid (1991). Evaluatie Tabakswet en zelfregule­ bepleit een reclameverbod en terugdringen van de verkooppunten secretaris (brief 3 juni 1987) aan STIVORO. Dit was aan de 2e kamer ring tabaksreclame. Leiden: RvB. Onderzoek werd begeleid door waarschijnlijk effectiever is dan het stellen van teerlimieten en toegezegd tijdens de behandeling van de ontwerp-tabakswet. commissie met vertegenwoordigers van WVC, EZ en STIVORO. het vermelden van de gehaltes teer etc op de pakjes. Pleidooi Werkgroep met deskundigen van STIVORO en universiteiten Doel was na te gaan of de Tabakswet (die 1,5 jaar eerder van kracht wordt door niemand opgepakt. onder leiding van VWS. ging) bijdraagt aan beperking tabaksgebruik en of de zelfregulering 99 Economische argumenten van EZ lijken doorslag te geven. Discussie 75 27 oktober paginagrote advertentie landelijke dagbladen “Wie effectief is. En welke aanvullende maatregelen zijn nog nodig? over tabaksreclame lijkt ‘prestigeslag’ geworden te zijn, met weinig helpt de niet-roker van het roken af?” met informatie over schade De onderzoekers spreken alleen met anti-roken sleutelfigu­ ruimte voor inhoudelijke argumenten (Vermaat, p. 44). meeroken. En brief aan alle bedrijven met brochure “Hoe helpt u ren. Jaarverslag STIVORO 1992, p. 11: Bureau constateert grote 100 http://resourcessgd.kb.nl/SGD/19931994/PDF/ de niet-roker van het roken af?”. Campagne bedoelt als onder­ ambivalentie in het beleid. Geen vlees noch vis. Conclusie is dat SGD_19931994_0005002.pdf steuning van het rookverbod dat belangrijkste onderdeel van de de Tabakswet en de reclamecode geen effect hebben gehad op 101 MAP???. Jaarverslag STIVORO 1993, p. 6. Zie ook Jaarverslag 1994, nieuwe tabakswet zal vormen. Overheid betaalt indirect mee aan het percentage rokers. Effectiviteit hangt grotendeels af van de p. 3. STIVORO krijgt er extra subsidie van VWS voor. de campagne (Bouma, p.208). Industrie furieus: “nu maken we kracht van het normbesef onder de bevolking. 102 ‘Waar zit het gezond verstand van onze politici?. 8 miljoen STIVORO kapot” 90 Werkgelegenheid en investeringen belangrijker dan accijnsver­ Nederlanders zeggen ‘nee’ tegen tabaksreclame (met tekening 76 Jaarverslag STIVORO 1987, p. 16 hoging “De Nederlandse regering zal alles in het werk stellen van Marlboro-cowboy op een struisvogel). 77 Eerste keer dat Europa iets voor de Europeanen doet. Komt voort om de (…)accijns om te buigen in een voor u meer aanvaardbare 103 (Nederlandse tak van European Medical Association Smoking or uit verzoek Europese Raad van Ministers in 1984 aan de EC om een richting”. (brief FZ aan SSI uit 1991; p.279 boek Bouma) Health). Zie jaarverslag STIVORO 1993 politiek te ontwikkelen die dichter bij de mensen ligt. Het gevecht 91 Vanaf nu elk jaar een grote stopactie. Betekent een nieuw en veel 104 Vermaat (1995), p. 43. tegen kanker werd dit onderwerp. In 1985 werd de EC gevraagd breder activiteitenpakket van STIVORO. Jaarverslag STIVORO 1991, 105 Duitsland, UK, Nederland en DG Landbouw zetten druk op de om een programma tegen kanker te ontwikkelen en uit te voeren. p. 15: Instelling ondersteunende werkgroep met vertegenwoor­ ‘Europe Against Cancer Group’ om BASP te blijven financieren. Eerste actieplan 1987 – 1989. digers van IKC, universiteiten (GVO Maastricht (de Vries, Mudde, ENSP en ENYPAT mogen niet lobbyen. (Bessen, p. 71). 78 “Maatregelen ter beperking van het tabaksgebruik, in het bijzonder later Willemsen), KUN (Breteler, van der Reijt), Twente (Seydel, 106 “Their government’s action in blocking the implementation of ter bescherming van de niet-roker”(Tabakswet van 10 maart 1988) later ministeries), GGD, Kruisvereniging en STIVORO) Onder the Directive on Tobacco Advertising in the European Union is an was gemeenschappelijk product van ministers van Volksgezond­ meer Teleac-cursus stoppen met roken en KRO TV programma international scandal” heid en Economische Zaken. Compromis tussen gezondheid en ‘Hou nou toch op” met Han van der Meer (1,2 miljoen subsidie). 107 Eerst vond FDA bewijs dat industrie ammonium toevoegt om economische belangen (Gazmararian, 1997, p. 44). Nederlandse Omvang van de multimediale stopcampagne in combinatie met tabak verslavender te maken. Zie Kessler 2001, p. 258 en 278. Dit overheid wil geen leidende rol spelen. Wil door middel van kleine regionale ondersteuning was ongekend, internationaal gezien. P. leidde direct tot de congressional hearing met de 7 CEO’s. Dit gaf stappen het probleem oplossen. 19 jaarverslag: “STIVORO heeft gedurende de gehele campagne de “a devastating blow to the industry’s reputation”. 79 Geen reclame aan jongeren onder 25 jaar, geen koppeling stimulerende rol van coördinator en actiecentrum vervuld. Al in 108 Gezond en wel: Het kader van het volksgezondheidsbeleid 1995 – met sport of gezondheid, aanbrengen van waarschuwings­ 1989, maar vooral in 1990 en 1991 is daardoor ter voorbereiding en 1998. Kamerstuk 24 126, nrs 1-2. Rijswijk: Ministerie van WVC. tekst, etc. http://resourcessgd.kb.nl/SGD/19871988/PDF/ uitvoering van de totale campagne een flink tijdsbeslag gelegd op 109 STIVORO krijgt meer middelen voor het ‘meerjarenprogramma’, SGD_19871988_0004238.pdf de directeur, alle staf/projectleiders en ander medewerkers van in bijzonder 2 miljoen extra voor jeugdcampagne “Roken. Dood- 80 Vooral veel meer geld voor stopcampagnes in combinatie met de Stichting (p.19, jaarverslag 1991). Evaluatie door Mudde (UM): & doodzone” landelijk stopaanbod. Samenwerking met Stichting Leven en Actie leidde tot 250.000 extra succesvolle stoppers. 110 http://images.wikia.com/antiantismoking/images/c/c4/ Gezondheid (cursussen) en regionale en lokale gezondheids­ 92 Brief aan staatssecretaris WVC, minister EZ, fractievoorzitters Canada_Expert_Panel_Report_-_When_Packages_Can’t_Speak_ diensten. In feite betaalden de 3 fondsen de organisatiekosten ­ en leden vaste Kamercommissie voor Volksgezondheid en Mar_95_-_excerpt.pdf en de overheid betaalde de activiteiten. Economische Zaken het “haast emotionele verzoek om de gezond­ 111 Nota van Borst (VWS) en Weijers (EZ). “Major policy shift” (Duina 81 Bouma, p. 248-249. Bestuur STIVORO durft overheid niet te zeer heid en welzijn van velen te laten prevaleren boven economische & Kurzer, 2004); Kamerstukken II, 1996–1997, 24 743, nr. 1). Overleg tegen het hoofd te stoten en eist excuus van Nelissen. Die weigert belangen”. Vermaat, H (1995). Een piece de résistance: De tabaks­ met kamer: kamerstukken II, 1996–1997, 24 743, nrs. 2–14. Belangrijke en vertrekt met slaande deuren. reclame en de lobby van de Nederlandse hartstichting voor een punten: verhoging accijns met 50 cent per pakje, reclameverbod 82 Studlar (2002): “another blow for the idea that smoking was an verbod. Amsterdam : Vrije Universiteit (Doctoraalscriptie, p. 41). en verbod verkoop aan jongeren. VVD en CDA weigeren om de individual choice”. 93 Overwinning van de industrie. Hoewel STIVORO de rechtszaak nota te steunen, vanwege verhoging. Volgens hen heeft dat geen 83 Dit was een voorstel om reclame te beperken (nog geen verbod). gewonnen had, stemt ze in met schikking onder druk van het effect. Overheid had ondertussen toegezegd om de verhoging te Coalitie van 5 landen (DM, DU, Gr, NL, UK) brengt steeds vetos uit bestuur. gebruiken voor verlaging 1e belastingschijf om koopkracht van op alle voorstellen in deze richting. Frankrijk en Italië en aantal 94 NEI (1991). De evaluatie van het tabaksontmoedigingsbeleid nader lagere inkomens te repareren. (Gazmararian, p. 54). kleinere landen zijn wel voor. beschouwd. Rotterdam: Nederlands Economische Instituut. 112 EU commissaris Flynn veroordeelt de campagne en roept nationale 84 In kader van vervolgstappen m.b.t. rookverbod bedrijfsleven nu Integriteit van RvB rapport wordt in twijfel getrokken. Ook wordt overheden op om de campagne te verbieden. http://legacy. het roken in openbare ruimten verboden is. bestreden de door RvB geconstateerde grote stijging van de library.ucsf.edu/tid/twm71a99/pdf?search=%22eu%20adverti­ 85 Tobacco advertising and sponsorship on television is banned by reclamebestedingen door de industrie. Ze halen hier een KPMG sing%20campaign%201996%22 the Television Without Frontiers Directive (89/552/EEC). inventarisatie i.o.v. de industrie voor aan. http://legacy.library.ucsf.edu/tid/mpw77d00/pdf?sear­ 86 Onderzoek door KUN. Zelfhulpgids van UM ingezet. 95 Advertentie van European Publishers Council en European ch=%22eu%20advertising%20campaign%201996%22 http://www.volkskrant.nl/dossier-archief/philip-mor­ Kopiëren (‘’Project rookvrij’’, gezamenlijk project VWS - STIVORO) Respiratory Society and Ligue Nationale contre le Cancer, and ris-stopt-met-omstreden-advertenties-campagne-philip-mor­ Start informatiepunt ‘’roken en de wet’’. brought together tobacco advocates from all EU Member States ris~a436301/ 128 http://tabaknee.nl/nieuws/nieuws/33-nieuws/249-de-frontsol­ and candidate countries. The overall objective of the meeting 113 Zie Visser - Accijns, en Kamerstukken II 1996-1997, 25 000, nr. 1, blz. 12. daten-van-de-tabak-deel-een was to try to reach a consensus on key messages on smoke free 114 Rapport op 19 oktober 1998 aan de 2e kamer aangeboden door 129 Borst: Wij willen mogelijkheden creëren om binnen de gezond­ policies and agree a common campaigning platform on smoke de minister. Adviezen ondersteunen nieuwe tabakswet. Pleidooi heidszorg meer interventies mogelijk te maken. Vooralsnog heb free legislation across the EEA countries. http://www.smokefree­ voor samenhangend beleid: “Slechts in onderlinge samenhang ik hiervoor een bescheiden bedrag beschikbaar gesteld: € 550.000 partnership.eu/our-policy-work/events/item/european-strate­ zullen maatregelen het gewenste effect kunnen sorteren”. voor twee jaar. Er zijn concrete doelen: het percentage rokers dat gy-meeting-on-smoke-free-policies-in-europe 115 Published in 1998. It defined a comprehensive tobacco control begint met stoppen, nu 31, moet worden verhoogd; het percentage 142 Plan de campagne: Bevordering van gezond gedrag door massa­ strategy that has put the UK among the world leaders in tobacco effectieve stoppers, nu 24, moet ook omhoog; verder moeten de mediale voorlichting. http://www.gezondheidsraad.nl/sites/ control. beschikbaarheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit default/files/plandecampagne.pdf 116 Zie proefschrift Sandra Boessen (p.41) voor details over de besluit­ van de ondersteuning verbeterd worden. (1eKamerdebat 26 maart 143 Interne organisatieveranderingen (zie p. 47, Jaarverslag 2006). vorming. 2002). 144 19 mei biedt CAN 65.000 handtekeningen aan de 2e kamer aan. 117 Reclameverbod zou niet gebaseerd zijn op de juiste constitutionele 130 Tabakswet: “Met ingang van 30 september 2003 is het verboden CAN gefeliciteerd middels grote advertentie in 4 landelijke dag­ gronden. Het zou een barrière oproepen voor handel tussen de op de verpakking van tabaksproducten teksten, namen, handels­ bladen (door STIVORO en fondsen). CAN was eerst organisatie die lidstaten in plaats van dit bevorderen. Het verbod zou primair merken en figuratieve of andere tekens te gebruiken, die de sug­ in Nederland met succes gebruik maakte van het recht tot burge­ voor gezondheidsredenen ingesteld zijn en dat gaat in tegen het gestie wekken dat een bepaald tabaksproduct minder schadelijk rinitiatief. Het burgerinitiatief zelf werd niet tot de agenda van de uitgangspunt van de EU (handel bevorderen). is dan een ander tabaksproduct.” Tweede Kamer toegelaten, omdat die in de laatste 2 jaar over het 118 Memorie van Toelichting maakt duidelijk dat er een shift heeft 131 Jaarverslag STIVORO 2003, p. 21. Dit extra geld komt nog uit de onderwerp besluiten zou hebben genomen. plaatsgevonden van economische en financiële overwegingen Werner motie van 2002. VWS en STIVORO ontwikkelden “Plan 145 Clean Air Nederland heeft op 23 januari een speciaal gedekte naar gezondheid. Grijpt terug op NSPOH rapport van 1998. De Rookvrij’ waarin nieuwe en bestaande activiteiten gebundeld ontbijt­tafel klaar staan op het Plein in Den Haag voor de kabinets­ gewijzigde tabakswet van 1999 was door VWS opgesteld, zonder werden: rookvrije werkplek campagne, stopcampagne, kinderen onderhandelaars. betrokkenheid van EZ. Wordt betoogd dat de tabakswet moet kopiëren etc.. 146 http://www.missethoreca.nl/horeca/nieuws/2007/7/clean-air- worden aangescherpt, omdat het roken niet meer verder daalt en 132 https://industrydocuments.library.ucsf.edu/tobacco/ now-eist-rookvrij-attractiepark-duinrell-10139473 omdat er inmiddels een veranderde publieke opinie is t.a.v. het docs/#id=sygy0149 147 http://books.nap.edu/catalog.php?record_id=11795 roken en dat de regelgeving hiermee in overeenstemming moet 133 One of 6 recipients of World No Tobacco Day awards. Dr Els 148 https://www.industrydocumentslibrary.ucsf.edu/tobacco/ worden gebracht. Er zit nog geen verbod roken werkplek in het Borst-Eilers, the former Minister of Health, Welfare and Sport docs/#id=rzhb0191 voorstel. of the Netherlands, made a remarkable contribution to tobacco 149 Door Tom Wurtz en Wiel Maessen http://www.tabaknee.nl/ 119 Jaarverslag STIVORO 1999, p.7 en p.9. Borst zegt ook dat de over­ control at both national and international levels. nieuws/nieuws/33-nieuws/260-hoe-het-kleine-cafe-werd-opge­ heid veel meer dan de huidige 7 miljoen moet vrijmaken voor de 134 Dit bepaalt dat tabaksautomaten standaard vergrendeld zijn en jut-tegen-het-rookverbod- voorlichting. slechts nadat leeftijdsverificatie heeft plaatsgevonden ontgrendeld 150 STIVORO expertisecentrum tabaksgebruik- en verslaving 120 http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/de­ worden voor een verkooptransactie. “STIVORO biedt, vanuit wetenschappelijke kennis en betrokken­ tail/2554793/1999/12/18/De-vervuiler-moet-betalen.dhtml 135 Geen lobbydoelen, geen kritische opstelling richting overheid. heid bij de gezondheid van rokers en niet-rokers, oplossingen 121 BAT’s influence on the EU 1999 Treaty of Amsterdam .... funda­ STIVORO geeft wel aan hoe zij de overheid wil helpen om haar voor vraagstukken rond het thema tabaksgebruik en -verslaving” mentally altered EU policymaking: all decisions now have to pass doelstelling van 25% rokers in 2007 dichterbij wil brengen. Via een Van probleemeigenaar naar probleemoplosser. Naast voorlichting an economic assessment http://legacy.library.ucsf.edu/tid/xn­ meerjarenplan (2005 – 2008), met een “toegankelijk, gevarieerd ook hulpverlening en advisering. Wetenschappelijke kennis z82a99/pdf en kwalitatief hoogstaand aanbod van ondersteuningsmethoden”, (expertise­centrum) belangrijker. Geen activistische rol 122 http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/de­ gebaseerd op “feiten en inzichten”. 151 http://www.nattehoreca.nl/ Neemt fakkel over van Stichting tail/2554793/1999/12/18/De-vervuiler-moet-betalen.dhtml 136 “Om aan de verdragsverplichtingen te voldoen was wijziging van Red de Kleine Horeca ondernemer, met deels dezelfde bestuursle­ 123 De rechter bepaalde in november dat Nienke, die lijdt aan een de Tabakswet niet noodzakelijk.” VWS (2005): Evaluatie Tabaks­ den. http://www.tabaknee.nl/nieuws/nieuws/33-nieuws/260- zeldzame progressieve chronische aandoening, in een rookvrije ontmoediging. hoe-het-kleine-cafe-werd-opgejut-tegen-het-rookverbod- woonunit moet worden geplaatst. De Cruquius Hoeve werd 137 Rapportage in bijlage bepleit samenhangend beleid in lijn met 152 Baltsen, R, & Rosenberg, E. (2009). Een rokende gideonsbende. veroordeeld tot het nemen van een reeks maatregelen, op straffe FCTC, maar Minister geeft hier invulling aan via NPT, omdat “in de NRC weekblad, 20-26 juni 2009, pp. 19-22. van een dwangsom van 1000 gulden per dag, met een maximum preambule bij het Kaderverdrag wordt uitdrukkelijk de belangrij­ 153 http://www.nu.nl/politiek/2261995/cohen-twijfelt-rookver­ van 10000 gulden. ke rol erkend, die niet-gouvernementele organisaties en andere bod-eenmanszaken.html 124 http://www.who.int/tobacco/framework/public_hearings/sub­ maatschappelijke geledingen (kunnen) spelen bij tabaksontmoe­ Direct open brief aan Cohen geschreven http://www.telegraaf. missions/en/index.html diging”. nl/binnenland/20314953/___Cohen_moet_rookverbod_handha­ 125 Borst wil EU regelgeving niet afwachten (vanwege bezwaarpro­ 138 VWS en fondsen minder dicht op dagelijkse bedrijfsvoering ven___.html cedure Duitsland) en voert reclameverbod in Nederland in. De EU STIVORO. Directeur wordt tevens bestuurder. Instellen van 154 Inzetten op accijnsverhoging, minder verkooppunten, denormali­ Directive werd in Nederland ingevoerd via nationale wetgeving. Managementteam (van Gennip, Willemsen, Zeeman, Simons). sering, beperking additieven, foto’s op sigarettenpakjes, vergoeding 126 Rechtszaak Nooijen speelt belangrijke rol om verbod werkplek 139 Werd in 2006 geïmplementeerd en werd in 2006 door IGZ als stopondersteuning, doelheffing en een jaarlijks budget van 15 nog verder aan te scherpen. Groen-links kamerlid Corrie Hermann voorbeeld gesteld voor ontwikkeling van andere richtlijnen voor miljoen. Met voorwoord Els Borst en ondertekend door directeuren dient amendement in om (n.a.v. echtzaak Nanny Nooijen) rook­ alcohol, overgewicht en depressie. fondsen en directeur STIVORO. vrije werkplek in te stellen als onderdeel tabakswet (Jaarverslag 140 Dit is 2 jaar eerder dan Duitsland, waar PM in mei 2007 het 155 Van onderop en van bovenaf: De toekomst van tabaksontmoediging STIVORO2001, p. 6). VVD en CDA stemmen tegen. samenwerkingsverband (VdC) verlaat. Zie Gruning et al (2008). in Nederland 2011 - 2020’. ITC data: “Nederlandse rokers zijn minst 127 Werner geld (15 miljoen per jaar was het verzoek) ging naar Puffing away? negatief over roken”. RTL 4 item, BNR nieuws radio: “zijn we introductiecampagne rookvrije werkplek, massamediale stop­ 141 Jointly organised by Cancer Research UK, European Heart in Nederland te lief tegen de rokers?” NL rokers hebben basale campagne (Nederland start met Stoppen) en campagne Kinderen Network, European Network for Smoking Prevention, European kennis en bewustwordingsachterstand. Roken nog onvoldoende gedenormaliseerd i.v.m. buitenland. Zowel Stanton Glantz als overweegt stappen tegen minister”. ‘Nederlands antirookbeleid N.a.v. factsheet RIVM over gezondheidsrisico’s E-sigs en rapport Geoffry Fong spreker en gast. Activistische sfeer schrikt sommige ondermaats’ ‘Nederlands rookbeleid gaat in rook op’. Trouw: “Ne­ NvWA over veiligheid. http://www.metronieuws.nl/nieuws/ bezoekers af. derland schendt VN-verdrag”. Tijdens nota overleg van 5 maart 21 rivm-en-nvwa-waarschuwen-voor-elektronische-sigaret/Sr­ 156 https://www.industrydocumentslibrary.ucsf.edu/tobacco/ in de Tweede Kamer werd een motie ingediend door Wegeman-Van ZmkB!O1KGC36EqCsow/ http://www.vwa.nl/actueel/nieuws/ docs/#id=pxxb0191 Meppelen, Scheppink en Ouwehand om naleving van FCTC te nieuwsbericht/2041661 157 http://www.hhs.gov/ash/initiatives/tobacco/tobaccostrategic­ bewerkstelligen. De motie werd verworpen; alleen PvdA, CU en 188 http://www.gelderlander.nl/algemeen/binnenland/schip­ plan2010.pdf PvdD stemden voor. Kamerstukken 32793, nr 41. pers-mocht-subsidie-stivoro-stopzetten-1.3610271 http://uitspra­ 158 Bijeenkomst met “een selecte groep enthousiaste partners van 173 Vergelijking van standpunt Nederland in kader van de EU tabaks­ ken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RVS:2013:BY8520 het eerste uur’ (uit de uitnodigingsbrief) in ‘Het Ruim’ In Utrecht. productrichtlijn met standpunten andere EU landen en aanbeve­ 189 http://www.alliantienederlandrookvrij.nl/wp-content/up­ Hieruit komt Alliantie Nederland Rookvrij voort. lingen van het RIVM. loads/2014/01/Nieuws-NLRookvrij-jan14.pdf 159 Door STIVORO en KWF georganiseerd. Publicatie Tobacco Control 174 N.a.v. blog Willemsen op artsennet met oproep om tabaksnota te 190 De uitspraak: http://zoeken.rechtspraak.nl/detailpage.aspx?l­ Scale 2011 met lage positie Nederland. Resolutie aangeboden aan schrijven. Tevens aandacht voor afschrikwekkende foto’s en plain jn=BZ4871&u_ljn=BZ4871 De Staat der Nederlanden (het Paul Huijts. http://www.ensp.org/sites/default/files/2011_EC­ packs (1 dec Australië). KWF persbericht en debat Fleur van Bladeren ministerie van Volksgezondheid) is overigens op 13 juni tegen dit ToH_resolution.pdf met Roelofs van SSI in Nieuwsuur. Industrie verliest debat. arrest in cassatie gegaan: http://www.tabaknee.nl/images/sto­ 160 https://nederlandrookvrij.sharepoint.com/sites/ArchiefSti­ 175 Presentaties Michel Rudolphie, Ann McNeill en Marc Willemsen. ries/docs/20130828143006262.pdf voro/14/07.%20Lobby%20&%20persberichten/persbericht%20 Opvallende actiebereidheid vanuit NKI en longartsen. 191 http://health.gov.ie/blog/press-release/16-eu-health-ministers- 21%20juni%20-%20petitieaanbieding.pdf 176 ‘Koepelkerkoverleg’ bij het NKI. Oprichting ‘Tabak nee’ (artsen call-for-early-agreement-on-the-tobacco-products-directive/ 161 Officiële start Alliantie door ondertekenen overeenkomst tegen tabak) en aankondiging acties door Stichting Roken Jeugd 192 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pres­ Directeuren fondsen tijdens Alliantiebijeenkomst in Antropia met geld van de Muntendamprijs. sdata/en/lsa/140147.pdf http://www.europarl.europa.eu/news/ Amersfoort. Trouw: “Alliantie moet Nederland rookvrij maken” 177 http://nphf.nl/footage/fm/File/PERSBERICHT-2.pdf nl/news-room/content/20131216IPR31001/html/Tobacco-direc­ http://www.trouw.nl/tr/nl/4516/Gezondheid/article/de­ 178 http://www.trouw.nl/tr/nl/4516/Gezondheid/article/de­ tive-MEPs-reach-agreement-with-Council-of-Ministers tail/3013161/2011/11/03/Alliantie-moet-Nederland-rookvrij-maken. tail/3231924/2012/03/27/Betrek-tabaksindustrie-bij-antirookwet­ 193 http://www.guardian.co.uk/world/2013/may/28/ire­ dhtml geving.dhtml#.T3LrO1WCyi4.twitter land-plain-cigarette-packets 162 http://www.nu.nl/binnenland/2693131/longkanker-politie­ 179 http://www.eenvandaag.nl/politiek/40442/philip_morris_lob ­ 194 http://www.endgameconference2013.in/ ke-keuze.html byt_agressief_bij_politiek http://www.telegraaf.nl/binnen­ 195 (ECLI:NL:HR:2014:2928). http://www.expatica.com/nl/news/Lung-cancer-is-a-politi­ land/12201525/__Philip_Morris_lobbyt_agressief__.html 196 http://www.sante.gouv.fr/IMG/pdf/250914_-_Dossier_de_ cal-choice_306361.html 180 N.a.v. Artikel VK ”Lobbyist werkt in Den Haag liefst in stilte” Presse_-_PNRT_2_.pdf en http://www.sante.gouv.fr/IMG/ 163 Manifest ondertekend door 800 wetenschappers en prominenten. en uitspraken Lea Bouwmeester. http://www.volkskrant.nl/ pdf/250914_-_Discours_Marisol_Touraine_-_PNRT.pdf Start activiteiten Stichting Rookpreventie Jeugd. vk/nl/2824/Politiek/article/detail/3274064/2012/06/20/Pv­ 197 https://www.perssupport.nl/persbericht/95075/vordering-afge­ 164 “Een erfenis uit haar tijd als Kamerlid bijt Schippers als een adder dA-wil-minder-schimmige-lobbyisten.dhtml wezen-toch-blijft-deur-dicht-voor-tabaksindustrie in de kuiten als op 21 oktober 2011 de documentaire ‘Minister van 181 http://www.dvhn.nl/nieuws/groningen/article9159831.ece/ 198 Zie voor transpositie TPD in wijzigingen tabakswet: http://eur- Tabak’ wordt uitgezonden. Haar contacten met de tabaksindus­ Tabaksbranche-is-bevreesd-voor-accijnstoerisme lex.europa.eu/legal-content/EN/NIM/?uri=CELEX:32014L0040 trie komen door de uitzending in een ander daglicht te staan”. 182 Illigal Trade protokol (ITP) aangenomen. Moet vervolgens nog 199 https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/ Kamervragen Leo Bouwmeister e.a. over openbaarheid ministerie door landen worden ondertekend en geratificeerd, voordat het detail?id=2016Z24880&did=2016D50929 banden met tabaksindustrie. BMJ artikel Tony Sheldon 3 november kan ingaan. Daarnaast is een (wat afgezwakte) Richtlijn m.b.t. 200 Met flink aandacht voor tabaksontmoediging: “Verhoog de prijzen 2011 “Dutch minister is quizzed about intensive contacts with artikel 6 van FCTC (accijns) aangenomen. van sigaretten, verminder het aantal verkooppunten drastisch en tobacco industry.” http://www.bmj.com/content/343/bmj.d7137. 183 http://ncdalliance.org/sites/default/files/rfiles/GMF%20de­ verdrijf roken uit het publieke domein” 165 Clean Air Nederland startte een rechtszaak wegens het schenden cision%20on%20targets,%20indicators_WHO%20formal%20 201 https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisa­ van de bepalingen van het FCTC. In deze bodemprocedure wees de report_5-7%20Nov%202012.pdf tie/Rechtbanken/Rechtbank-Den-Haag/Nieuws/Paginas/Rook­ rechtbank de eis van Clean Air Nederland af, maar het Gerechts­ 184 Kamermeerderheid stemt voor opheffen uitzondering rookverbod ruimten-in-horeca-toegestaan.aspx hof wees in hoger beroep de vordering toe. kleine cafés. Naar aanleiding hiervan verklaart regering op 27 202 https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_versla­ 166 Media attention: “Dutch tobacco control is too weak, tobacco in­ februari om strengere wet te implementeren, maar dat het nog gen/detail?vj=2016-2017&nr=42&version=2 dustry is too strong, government is sleeping” Kamervragen Esmee wel een paar jaar zou kunnen duren voordat dit op goede manier 203 Oude voorraden mogen niet meer verkocht worden. Elk pakje Wiegman n.a.v. figuur 2 uit de oratie: “Deelt u de mening dat de geregeld zou zijn. moet de nieuwe gezondheidswaarschuwing bevatten. Pakjes kennis over de schade van tabak in Nederland flink achterloopt 185 http://www.tabaknee.nl/images/stories/docs/amendement%20 moeten minimaal 20 stuks bevatten, pakjes shag moeten mini­ ten opzichte van andere landen?” tabaksspeciaalzaken%20sp%2018072013.pdf maal 30 gram bevatten, alleen tabak zonder smaakjes mag worden 167 Industrie beklaagt zich er over dat steeds vaker genoemd wordt 186 VWS ziet een belangrijke rol voor gemeenten bij het stimuleren verkocht met uitzondering van menthol, producten mogen geen (o.a. conferentie door STIVORO georganiseerd en oratie Willemsen) van de rookvrije horeca. Er zijn geen concrete doelstellingen. VWS klick systeem meer bevatten. dat overheid niet met industrie moet communiceren. Industrie merkt alleen op: “Met 26% rokers doen we het Europees gezien 204 https://rookvrijegeneratie.nl/nieuws/kabinet-rutte-iii-om­ stelt dat dit dan ook voor STIVORO moet gelden: niet lobbyen en niet slecht, maar er valt zeker nog winst te behalen, vooral waar armt-de-rookvrije-generatie/ transparante communicatie. het gaat om ontmoediging van jeugdroken, en zeker gezien de 205 Na een indrukwekkende powerpitch van Pim van Gool, hoogleraar 168 http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2011/06/16/afspraken-aan­ successen die sommige andere westerse landen behaald hebben”. neurologie en voorzitter van de Gezondheidsraad, hebben PvdA, pak-smokkel-en-illegale-handel-in-tabaksproducten.html http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rap­ GroenLinks, D’66, CDA, CU, SGP en SP, vergaande toezeggingen op 169 Kamervragen no. 2012Z00067 porten/2013/10/11/alles-is-gezondheid-het-nationaal-program­ dit punt gedaan. 170 Motie Esmee Wiegman (nr 41) http://www.tweedekamer.nl/ ma-preventie-2014-2016-deel-1-en-deel-2.html 206 https://www.telegraaf.nl/nieuws/1355014/philip-morris-lan­ images/OSV029-1112_tcm118-227268.doc 187 Kamerbrief: http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/vwsdo­ ceert-e-sigaret-iqos-in-nederland 171 http://www.bbc.com/news/world-europe-16797862 cumenten-en-publicaties/kamerstukken/2013/11/28/kamer­ 207 https://www.smokefreeworld.org 172 Mediaberichten n.a.v. Schaduwrapport: ‘Nederland Rookvrij brief-over-onderzoek-van-nvwa-en-rivm-naar-de-e-sigaret.html Tabaksontmoediging door de jaren heen

rokers %

100

90

1964 Start landelijke actie 80 Niet Roken van Meinsma 1969 Publicatie ‘rode boekje’ van Meinsma

1974 - Oprichting STIVORO 70 - Vooral aandacht voor jeugdpreventie, lespakketten etc. - Oprichting CAN

1975 Rapport Gezondheidsraad met aanbeveling voor tabaksontmoediging 2013 - Lancering tabaknee.nl 60 1976 - Accijnsverhoging (lente-akkoord) Rapport commissie Meulblok - Stoppen met roken in basispakket - Start NET (Trimbos) 2002 1977 - Gewijzigde Tabakswet wordt aangenomen ‘Rookmemorandum’ van Staatssecretaris Hendriks - Reclameverbod en gezondheids waaschuwing 2014 op pakjes - Volledig rookvrije horeca - Start Partnership Stop met Roken: 2008 - Leeftijdsgrens 18 jaar 50 stoppen met roken in de zorg - NIX18-campagne VWS 1981 - Invoering rookvrije horeca - Lancering Stoptober in NL Start voorlichtingscampagnes 1985 - Accijnsverhoging STIVORO Eerste campagne meeroken 1990 - Tabakswet in werking met rookverbod 2006 2015 openbare gebouwen Start Nationaal Programma Tabaksontmoediging - E-sigaret onder tabakswet - Start landelijke – regionale samenwerking 1996 - Campagne Rookvrije generatie 40 Nota Tabaksontmoedigingsbeleid – Minister Borst - Campagne Best Gek he KWF 2005 - Start Nationaal Programma Kankerbestrijding 2016 - Nederland ratificeert FCTC 1982 2012 - Implementatie TPD II 1e tekstwaarschuwing - Roken is zóóó – campagne KWF (gecombineerde gezondheidswaarschuwingen op sigarettenpakje - Oprichting ANR en verbod op smaakjes) 1993 - Stoppen met roken uit basispakket - Convenant Display ban 1979 30 Oprichting Medische Alliantie - Aangifte tegen de tabaksindustrie #sjoemelsigaret Opiniestuk Meinsma aan 1987 tegen het Roken staatssecretairs Volksgezondheid Start proces tabaksindustrie 2000 Millenniumcampagne tegen STIVORO voor voorlichting 1991 1971 schade meeroken duurt tot 1990 Campagne ‘Samen stoppen met roken’ Rapport roken en sterfte door en ontwikkeling behandelinterventies medische verenigingen door STIVORO 20 2004 - Invoering rookvrije werkplek en rookvrij openbaar vervoer - Flinke accijnsverhoging 2011 - Grote campagnes stoppen met roken - VWS kondigt stop financiering STIVORO per 2013 aan - Stoppen met roken in basispakket

10 2003 - Leeftijdsgrens 16 jaar - 2e rapport Gezondheidsraad over meeroken 2010 2017 - Campagne Kinderen Kopiëren - Uitzondering kleine cafés – rookvrije horeca - Rookvrije Generatie opgenomen in regeerakkoord - Oprichting leerstoel tabaksontmoediging - KWF doet ook aangifte tegen de tabaksindustrie

0 jaartal

1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Continu Onderzoek Rookgewoonten (roken 15 jaar en ouder) CBS Leefstijlmonitor (18 jaar en ouder) Iedereen verdientAlliantie een morgen Nederland Rookvrij!