Prezentujemy Fragmenty Nowego Dzieła Ks. Prof. R. Pietkiewicza
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
1 BIBLIA POLONORUM Historia Biblii w języku polskim I 2 3 PAPIESKI WYDZIAŁ TEOLOGICZNY WE WROCŁAWIU Ks. Rajmund Pietkiewicz BIBLIA POLONORUM BIBLIA POLONORUM Historia Biblii w języku polskim Historia Biblii w języku polskim pod redakcją ks. Rajmunda Pietkiewicza Tom I Tom I: Od początku do 1638 roku (ks. Rajmund Pietkiewicz), 2016 Od początku do 1638 roku Tom II: Od roku 1639 do 1800 (ks. Rajmund Pietkiewicz) Tom III: Od roku 1801 do 1900 (praca zbiorowa) Tom IV: Od roku 1901 do 1965 (praca zbiorowa) Tom V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015) (ks. Rajmund Pietkiewicz), 2015 Tom VI: Od 1966 roku do dnia dzisiejszego (praca zbiorowa) WYDAWNICTWO PALLOTTINUM POZNAŃ 2016 4 5 PONTIFICAL FACULTY OF THEOLOGY IN WROCŁAW Rajmund Pietkiewicz BIBLIA POLONORUM BIBLIA POLONORUM The History of the Bible in the Polish Language The History of the Bible in the Polish Language Edited by Rajmund Pietkiewicz Volume I Volume I: From the Beginnings to 1638 (Rajmund Pietkiewicz), 2016 From the Beginnings to 1638 Volume II: From 1639 to 1800 (Rajmund Pietkiewicz) Volume III: From 1801 to 1900 (collective work) Volume IV: From 1901 to 1965 (collective work) Volume V: The Millennium Bible (1965-2015) (Rajmund Pietkiewicz), 2015 Volume VI: From 1966 to This Day (collective work) PALLOTTINUM PUBLISHING HOUSE POZNAŃ 2016 6 7 Recenzenci ks. prof. dr hab. Mariusz Rosik (PWT we Wrocławiu) prof. dr hab. Krzysztof Pilarczyk (UJ) Redakcja naukowa Aleksandra Kowal Korekta Janina Wlaźlak Katarzyna Pelczarska Tłumaczenie tekstów angielskich Katarzyna Naglik Korekta i redakcja tekstów angielskich Adriene Terrill Projekt okładki ks. Krzysztof Oleszczak SAC Mapa Krzysztof Grabowski Na okładce Orzeł Polski z wplecionymi inicjałami króla Zygmunta II Augusta, drzeworyt z Nowego Testamentu krakowskiego, Kraków, Dziedzice Marka Szarfenberga, 1556, k. +1v (egz. ZNiO XVI.Qu.2982) © Copyright by Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2016 Z okazji 1050. rocznicy chrztu Polski ISBN 978-83-7014-812-6 Wydawnictwo Pallottinum 60-959 Poznań, ul. Przybyszewskiego 30 tel. 61 867 52 33; faks 61 867 52 38 www.pallottinum.pl e-mail: [email protected] Zam. 37/2016 8 9 Dedykuję mojej Mamie Teresie oraz poświęcam pamięci mojego Taty Wacława (zm. 1999) 10 11 SPIS TREśCI WYKAZ SKRóTóW . 25 PODZIękowaniA . 33 PRZEDmowa . 35 WSTęP DO CAŁOśCI DZIEŁA . 37 WSTęP DO TOMU PIERWSZEGO . 51 CZęśĆ PIERWSZA TŁO Rozdział I BIBLIA w rENESANSOWEJ EUROPIE . 57 A. Powstanie i rozwój drukarstwa a edytorstwo biblijne .... 57 1. Bibliografia i historia pierwszych drukowanych wydań Biblii . 57 a. Edycje Wulgaty . 57 b. Edycje w językach narodowych ............................ 59 2. Typografia i wyposażenie pierwszych edycji ....................... 62 a. Edycje Wulgaty . 62 b. Edycje w językach narodowych . 66 B. Biblijne zainteresowania humanistów ......................68 1. Humanistyczny program odnowy biblijnej . 69 2. Edycje Biblii w językach starożytnych. Rys bibliograficzno-historyczny . 73 a. Biblia hebrajska . 74 b. Septuaginta .............................................. 75 c. Nowy Testament .......................................... 75 d. Biblie w języku łacińskim . 76 e. Poligloty . 78 3. Typografia i wyposażenie wydań Biblii w językach starożytnych....... 80 12 Spis treści Spis treści 13 C. Biblia drukowana jako narzędzie polemiki religijnej 2. Luteranie.................................................. 128 w okresie reformacji ................................. 83 3. Bracia czescy . 128 1. Biblia w nauczaniu reformatorów . 83 4. Ewangelicy reformowani . 130 2. Historia i bibliografia reformacyjnych edycji Pisma świętego . 87 5. Bracia polscy (antytrynitarianie, arianie) ......................... 133 a. Edycje wittenberskie (edycje tłumaczeń Marcina Lutra) .......... 87 D. Oblicza wyznaniowe drukarstwa w renesansowej Rzeczy- b. Edycje zuryskie.......................................... 90 pospolitej ........................................... 136 c. Edycje genewskie........................................ 92 1. Drukarnie katolickie ......................................... 137 3. Typografia i wyposażenie reformacyjnych edycji Pisma świętego . 93 2. Drukarnie luterańskie . 140 a. Edycje wittenberskie...................................... 94 3. Drukarnie braci czeskich . 141 b. Edycje zuryskie.......................................... 97 4. Drukarnie ewangelicko-reformowane . 142 c. Edycje genewskie . 98 5. Drukarnie antytrynitariańskie .................................. 145 D. Okres kontrreformacji a edytorstwo biblijne . 100 1. Dyskusje i postanowienia Soboru Trydenckiego dotyczące Biblii...... 100 a. Kanon Pisma świętego .................................... 101 b. Autorytet i konieczność poprawienia Wulgaty .................. 102 c. Biblie w językach narodowych.............................. 103 CZęśĆ DRUGA d. Postanowienia dotyczące druku Biblii . 106 HISTORIA I OPISY RęKOPISóW I DRUKóW 2. Potrydenckie katolickie wydania Pisma świętego w językach staro- Rozdział III żytnych. Rys bibliograficzno-historyczny . 107 a Wulgata sykstoklementyńska . 107 POLSKIE PRZEKŁADY BIBLIJNE (XIII-XVI W.). TRADYCJA b. Septuaginta sykstyńska .................................... 108 RęKOPIśMIENNA JAKO przygotowanie DO EDYCJI drukowanych . 149 3. Typografia i wyposażenie potrydenckich wydań Wulgaty . 109 E. Wnioski natury bibliologicznej . 112 A. Geneza i opisy rękopisów ................................149 1. Psałterz św. Kingi (tzw. Psałterz sądecki) (XIII w.)................. 149 Rozdział II 2. Psałterz floriański (XIV/XV w.)................................ 151 3. Karta medycka (Karta Świdzińskiego) (ok. 1405) . 154 DRUKARSTWO WOBEC kulturowej i wyznaniowej 4. Ewangeliarz kanoników regularnych z Krakowa (ok. 1420) .......... 155 SYTUACJI w renesansowej RZECZYPOSPOLITEJ ........115 5. Biblia królowej Zofii (1455) . 156 A. Recepcja humanizmu w Pierwszej Rzeczypospolitej. Biblijne 6. Psałterz puławski (II poł. XV w.: ok. 1470?) ...................... 158 zainteresowania humanistów polskich i litewskich ...... 115 7. Żołtarz Dawidów w tłumaczeniu Walentego Wróbla (ok. 1528) . 160 B. Reformacja i kontrreformacja w Pierwszej Rzeczypospo- a. Geneza i przeznaczenie przekładu rękopiśmiennego ............. 160 litej . 118 b. Wygląd, zawartość i funkcje rękopisu . 161 1. Rozwój protestantyzmu . 118 8. Przekłady Tomasza ze Zbrudzewa (ok. 1536-1555)................. 163 2. Kontrreformacja i osłabienie reformacji.......................... 123 9. Fragmenty Starego Testamentu . 166 10. Fragmenty Nowego Testamentu ............................... 168 C. Oblicza wyznaniowe renesansowej Rzeczypospolitej . 125 1. Rzymscy katolicy . 125 B. Wnioski natury bibliologicznej . 171 14 Spis treści Spis treści 15 Rozdział IV C. Wydania Nowego Testamentu i całej Biblii . 332 PRZEKŁADY i drukowane EDYCJE PISMA śWIęTEGO 1. Nowy Testament królewiecki (od 1551 r.) ......................... 332 w języku polskim (1518-1638) . 175 2. Nowy Testament Szarfenbergów (krakowski) (1556) . 350 3. Biblia Leopolity i jej przedruki (od 1561 r.) ....................... 360 A. Niesamoistne fragmenty i pojedyncze księgi . 175 4. Biblia brzeska i jej przedruki (od 1563 r.) . 382 1. Prolog Ewangelii według św. Jana (1518/1519).................... 176 5. Prace przekładowe Szymona Budnego (od 1570 r.) ................. 412 2. Ecclesiastes w przekładzie Hieronima z Wielunia (1522) . 178 6. Nowy Testament w tłumaczeniu Marcina Czechowica (od 1577 r.) . 440 3. Tzw. Ewangeliarz Unglera w opracowaniu Jana z Sącza (ok. 1527/1528) 186 7. Biblia w tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka (od 1593 r.) ................ 452 4. Teksty biblijne w hortulusach polskich (od ok. 1527 r.).............. 191 8. Nowy Testament rakowski (od 1606 r.) ........................... 479 5. Teksty z Pisma świętego w historiach biblijno-apokryficznych (od 1530 r.) 196 a. Istoria o świętym Józefie, Patriarsze Starego Zakonu (Hieronim 9. Nowy Testament gdański (1606) ................................ 488 Wietor, 1530) ........................................... 197 10. Biblia gdańska i przedruki (od 1632 r.) .......................... 497 b. Historia bardzo cudna […] o stworzeniu nieba i ziemie (1551) . 199 D. Komentarze biblijne . 511 6. Księgi Jezusa, syna Syrachowego w tłumaczeniu Piotra z Poznania 1. Psalm Dawidów pięćdziesty (1531) . 513 (od 1535 r.)............................................. 203 2. Hozeasz (od 1559 r.) ......................................... 516 7. Tobias (Tobiasz) (od 1539 r.) ................................... 208 3. Apocalypsis Mikołaja Reja (1565) . 525 8. Ecclesiastes w tłumaczeniu Jana z Sanoka (1590) .................. 211 4. Sprawy i słowa Jezusa oraz Wtóre księgi Łukasza świętego w opraco- 9. Tobiasz w tłumaczeniu Wojciecha Ulatowskiego (1615) ............. 214 waniu Tomasza Falconiusa (1566)........................... 533 10. Przypowieści Salomonowe w tłumaczeniu Józefa Domaniewskiego (1623) 217 11. Przekłady i edycje niezachowane . 226 B. Psałterze i psalmy . 227 1. Psałterz krakowski (od 1532 r.) . 227 2. Żołtarz Dawidów w tłumaczeniu Walentego Wróbla (od 1539 r.) . 234 CZęśĆ TRZECIA 3. Psałterz Dawidów w tłumaczeniu Mikołaja Reja (od ok. 1546 r.) ...... 246 SYNTEZA 4. Psałterz Dawida w tłumaczeniu Jakuba Lubelczyka (1558) . 254 Rozdział V 5. Psałterz brzeski (1564) ....................................... 262 6. Psałterz trydencki (1579) . 266 WPŁYW SYTUACJI WYZNANIOWEJ NA ROZWóJ POL- 7. Psałterz Dawidów przekładania Jana Kochanowskiego (od 1579 r.) . 269 SKIEGO edytorstwa BIBLIJNEGO (1518-1638). PRóBA 8. Psalmy Dawidowe w tłumaczeniu Pawła Milejewskiego (1587)....... 277