#0# UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI PRZEGLĄD ZACHODNIOPOMORSKI KWARTALNIK SZCZECIN 2017 – ROCZNIK XXXII (LXI) – ZESZYT 4 Komitet Redakcyjny Radosław Skrycki (redaktor naczelny), Eryk Krasucki (zastępca redaktora naczelnego), Tomasz Ślepowroński (sekretarz redakcji), Monika Ogiewa-Sejnota (sekretarz redakcji) Rada Naukowa Tadeusz Białecki (Szczecin), przewodniczący, Ihor Cependa (Iwano-Frankiwsk), Radosław Gaziński (Szczecin), Stanisław Jankowiak (Poznań), Maciej Kowalewski (Szczecin), Kazimierz Kozłowski (Szczecin), Jens Olesen (Greifswald), Czesław Osękowski (Zielona Góra), Martin Schoebel (Greifswald), Wojciech Skóra (Słupsk) Lista recenzentów znajduje się na stronie www.wnus.edu.pl Redaktor naukowy Adam Makowski Redaktor językowy Wojciech Markowski Skład komputerowy Agnieszka Kozioł Korekta Małgorzata Szczęsna Projekt okładki Ludwik Piosicki Tłumaczenie streszczeń Jakub Księżnik Adres redakcji: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych ul. Krakowska 71–79, 71-017 Szczecin e-mail: [email protected] www.przegladzachodniopomorski.pl www.wnus.edu.pl/pzp Wersja papierowa jest wersją pierwotną Artykuły dostępne są w bazach indeksacyjnych: CEJSH (http://cejsh.icm.edu.pl), CEEOL (www.ceeol.com) oraz BazHum (bazhum.muzhp.pl) © Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2017 ISSN 0552-4245 WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Ark. wyd. 13,5. Ark. druk. 14,6. Format B5 Cena zł 22,0 (w tym 5% VAT) SPIS TREŚCI Michał Siedziako – Postalinowska „odwilż” i polski rok 1956. Kierownictwo KW PZPR w Szczecinie na tle wydarzeń w kraju (1953–1956) ................................................................................................... 5 Eryk Krasucki – Tygodnik „Ziemia i Morze” (1956–1957) a (od)budowa lokalnej tożsamości......................................................................................91 Włodzimierz Stępiński, Tomasz Ślepowroński, Wojciech Wichert – Praca przymusowa Polaków w III Rzeszy w świetle najnowszej polsko-niemieckiej publikacji o „utraconej młodości” .............................131 Katarzyna Przybyła – Aktywność inwestycyjna gmin miejskich województwa zachodniopomorskiego .......................................................153 Maria Klonowska-Matynia – Przestrzenne zróżnicowanie kapitału ludzkiego obszarów wiejskich województwa zachodniopomorskiego. Hierarchia i typologia powiatów................................................................165 Małgorzata Świąder, Katarzyna Tokarczyk-Dorociak, Szymon Szewrański, Jan Kazak – Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego jako instrument wsparcia w zakresie odnawialnych źródeł energii ..................................................183 Maciej Kowalewski, Anna Nowak, Regina Thurow – Suburbanizacja a problemy społeczne. Przypadek gminy Dobra w województwie zachodniopomorskim ................................................................................203 Agnieszka Kołodziej-Durnaś, Arkadiusz Kołodziej – The Idea of Maritime Upbringing in Poland – the Tradition and Contemporary Manifestations. ..........................................................................................219 TABLE OF CONTENTS Michał Siedziako – Post-Stalin “Thaw” and the year 1956 in Poland. Voivodeship Committee of the Polish United Workers’ Party in Szczecin in the context of the events in the country (1953–1956) ........... 5 Eryk Krasucki – The weekly Ziemia i Morze (Land and Sea) and the (re)construction of the local identity ...............................................91 Włodzimierz Stępiński, Tomasz Ślepowroński, Wojciech Wichert – The forced labour of Poles in the Third Reich in the light of the latest Polish-German publication on Lost youth .............................131 Katarzyna Przybyła – The investment activity of the town communes of the West Pomeranian voivodeship .........................................................153 Maria Klonowska-Matynia – Spatial variety of the human capital in the rural areas of the West Pomeranian voivodeship. District (powiat) typology ......................................................................................165 Małgorzata Świąder, Katarzyna Tokarczyk-Dorociak, Szymon Szewrański, Jan Kazak – The Regional Operational Programme of the West Pomeranian voivodeship as an instrument of support in terms of renewable energy sources ..........183 Maciej Kowalewski, Anna Nowak, Regina Thurow – Suburbanisation and social issues. The case of Dobra commune (gmina) in the West Pomeranian voivoideship ...........................................................203 Agnieszka Kołodziej-Durnaś, Arkadiusz Kołodziej – Idea wychowania morskiego w Polsce – tradycja i współczesne przejawy ...............................................................219 #0# DOI: 10.18276/pz.2017.4-01 PRZEGLĄD ZACHODNIOPOMORSKI ROCZNIK XXXII (LXI) ROK 2017 ZESZYT 4 M S Oddział IPN w Szczecinie e-mail: [email protected] POSTALINOWSKA „ODWILŻ” I POLSKI ROK 1956. KIEROWNICTWO KW PZPR W SZCZECINIE NA TLE WYDARZEŃ W KRAJU (1953–1956) Słowa kluczowe: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Szczecin, Pomorze Zachodnie, postalinowska „odwilż” w Polsce, polski rok 1956, system polityczny PRL Keywords: Polish United Workers’ Party, Szczecin, West Pomerania, Post-Stalin “Thaw” in Poland, 1956 in Poland, political system of the Polish People’s Republic Wprowadzenie Rok 1956 jest jedną z najważniejszych cezur w najnowszej historii Polski. Ma- jąc na uwadze wydarzenia, które się wówczas rozegrały, stwierdzenie to należy uznać za truizm. Pierwszy Czerwiec i Październik, czyli dwa z „polskich mie- sięcy”1, zmiany kierownictwa partyjnego, odejście od powszechnego terroru jako metody sprawowania władzy, przyzwolenie na publiczną krytykę wybra- nych elementów systemu, ogromne ożywienie społeczne, które ogarnęło cały kraj, ukształtowanie nowego modelu relacji PRL ze Związkiem Radzieckim2, ale 1 Zob. J. Eisler, „Polskie miesiące” czyli kryzys(y) w PRL, Warszawa 2008. 2 W niniejszym szkicu stosuję nazwę „Związek Radziecki”, skróty „ZSRR”, „KPZR” i przy- miotnik „radziecki”, mając na uwadze, że takich określeń używano w opisywanym przeze mnie okresie, pojawiają się one w przywoływanych przez mnie cytatach oraz utrwaliły się w powszech- nej świadomości. Zdaję sobie przy tym sprawę, że kwestia ta wzbudza dzisiaj wśród badaczy kontrowersje i część autorów, zresztą nie bez uzasadnienia, używa nazwy „Związek Sowiecki”, 6 Michał Siedziako i tonowanie nastrojów po objęciu funkcji I sekretarza KC PZPR przez Władysła- wa Gomułkę, pierwsze symptomy tzw. odchodzenia od Października – to tylko niektóre zagadnienia przyciągające dziś uwagę badaczy do 1956 roku. Uwagę jednak, czego nie sposób nie odnotować, mniejszą niż inne „przełomy”, które miały miejsce w okresie rządów komunistycznych w Polsce3. Na ten stan rzeczy składa się wiele czynników, wydaje się jednak, że zasadnicze znaczenie mają trzy kwestie. Po pierwsze, znaczącą rolę w procesach „odwilży”, którym to mianem zwy- kło się zbiorczo określać procesy destalinizacji życia społeczno-politycznego PRL w połowie lat 50. XX wieku (z kulminacją właśnie w 1956 roku)4, odegrali ludzie, którzy we wcześniejszych latach współtworzyli nad Wisłą komunistyczny tota- litaryzm (nie wyłączając samego Gomułki, byłego sekretarza generalnego PPR, odpowiedzialnego za budowę zrębów tego ustroju w latach 1944–1948, w tym za sfałszowanie referendum w 1946 roku i wyborów do Sejmu Ustawodawcze- go w 1947 roku, brutalne zwalczanie zbrojnego podziemia niepodległościowego czy rozbicie legalnej opozycji na czele z Polskim Stronnictwem Ludowym Sta- nisława Mikołajczyka5). Wspomniana aktywizacja szerokich kręgów obywateli, którzy od pewnego momentu coraz głośniej domagali się reform politycznych, była następstwem, a nie przyczyną działań najwyższych decydentów partyjnych w Polsce, którzy z kolei reagowali na zmiany w samym centrum radzieckiego imperium. Głównymi aktorami w przemianach 1956 roku byli zatem rządzący Polską komuniści, a więc „ci źli”, w innych kryzysowych momentach PRL prze- ciwstawiani społeczeństwu, które słusznie upomina się o swoje prawa i wolność, wymuszając na władzy określone działania (tłumienie społecznych wystąpień i/ lub uginanie się pod żądaniami). Taki stan rzeczy już na wstępie zniechęca przy- najmniej część badaczy. skrótów „ZSRS”, „KPZS” itd. Ciekawe rozważania na temat polskiego nazewnictwa „ojczyzny światowego proletariatu” zob. w: M. Korkuć, Związek Sowiecki czy Radziecki? Sowiety czy rady? Uwagi na temat terminologii opisującej porewolucyjne państwo bolszewików, „Arcana” 2014, nr 6 (120), s. 125–151. 3 Por. J. Eisler, „Polskie miesiące”…, s. 82–83. 4 Termin ów wywodzi się od powieści Ilii Erenburga pod takim właśnie tytułem, wydanej w 1954 r. w ZSRR, w Polsce zaś rok później (P. Machcewicz, Odwilż 1956, w: PRL od lipca 44 do grudnia 70, red. K. Persak, P. Machcewicz, Warszawa 2010, s. 203). 5 Por. J. Eisler, Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014, s. 76–77. Postalinowska „odwilż” i polski rok 1956. Kierownictwo KW PZPR... 7 Po drugie, całościowe ujęcie wydarzeń i procesów zachodzących w rzeczo- nym okresie stanowi materię nader skomplikowaną, której nie sposób sprowadzić do prostej dychotomii „my” (społeczeństwo) – „oni” (ludzie władzy), a w którą często dziś wtłaczana jest historia PRL. I wreszcie po trzecie, rok 1956 został niejako „przykryty” przez późniejsze wydarzenia z dziejów PRL (Marzec ’68, Grudzień ’70, Czerwiec ’76, Sierpień’80 i szesnaście miesięcy „Solidarności”, a następnie stan wojenny i „powojenne” zmagania opozycji